Bioasekuracja - podstawą ochrony przed afrykańskim pomorem ... PROW...IRENEUSZ GRADKA...
Transcript of Bioasekuracja - podstawą ochrony przed afrykańskim pomorem ... PROW...IRENEUSZ GRADKA...
IRENEUSZ GRADKA
"Bioasekuracja - podstawą ochrony przed afrykańskim pomorem świń i grypą ptaków"
„Instrumenty PROW 2014-2020 wspierające sektor trzody chlewnej"
PROGRAMY UE wspierające polskich rolników
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
SAPARD SPO 2004-
2006
PROW2004-2006 PROGRAM ROZWOJU OBSZARÓW
WIEJSKICH 2007 - 2013
2015
PROW2014 –2020
REALIZACJA
2014
WNIOSKI
PROW 2014 - 2020 ukierunkowany będzie głównie na wzrost konkurencyjności rolnictwa
z uwzględnieniem celów rolnośrodowiskowych.
CENTRUM DORADZTWA ROLNICZEGO W BRWINOWIE
Transfer wiedzy ; 58 001 302
Usługi doradcze; 75 002 515
Systemy jakości ; 33 004 179Modernizacja gospodarstw rolnych; 2 401 064 486
Przetwórstwo i marketing produktów rolnych; 693 070 461
Scalenia gruntów; 138 994 740
Przywracanie potencjału produkcji rolnej ; 414 981 968
Premia dla młodych rolników; 717 997 734
Premie na rozpoczęcie działalności pozarolniczej;
413 939 978
Restrukturyzacja małych gospodarstw; 882 980 666
Rozwój przedsiębiorczości -rozwój usług rolniczych;
64 999 372
Płatności dla rolników przekazujących małe gospod.;
130 000 317
Podstawowe usługi -targowiska; 74 966 634
Odnowa wsi ; 1 000 000 049
Tworzenie grup i organizacji producentów; 402 987 547
Działanie rolno-środowiskowo-klimatyczne; 1 060 062 782
Rolnictwo ekologiczne; 699 961 515
Płatności dla obszarów ONW; 2 165 998 652
Zalesianie i tworzenie terenów zalesionych; 300 997 069
Współpraca; 57 999 913
LEADER; 734 999 913
Pomoc techniczna; 208 283 391
Renty strukturalne -zobowiązania; 560 000 000
6
Środki finansowe (ogółem) na rzecz rozwoju obszarów wiejskich w latach 2014-2020
1
2
3
4
6
5
7
8
910
PROW2014-2020/wybrane działania inwestycyjne/kwoty dotacji (d) lub premii (p) max w tys. zł
„Restrukturyzacja małych gospodarstw” 60 (p)
„Przetwórstwo i marketing produktów rolnych”
300 (d)
Grupy producentów rolnych 10%
ROLNIK
„Modernizacja gospodarstw rolnych”200/500 /900 (d)
„Premie dla młodych rolników” 100 (p)
JAKIE WSPARCIE – grupy odbiorców ?
PROW 2014 – 2020
15 000 €
10 000 €
13 000 €
150 000 €
200 0
00
€
„Restrukturyzacja małych gospodarstw”-wsparcie do
PREMIA - 60 000 PLN
„Modernizacja gospodarstw rolnych”- wsparcie do 200 000 PLN / 500 000 PLN / 900 000 PLN
Jeśli zwiększymy „SO”-możemy realizować MGR(wsparcie pomniejszone o
„limit”)
„Premie dla młodych rolników”- wsparcie 100 000 PLN
7
SGM 3 lata SO 5 lat
–
+ produkt główny + koszt wymiany stada
+ produkt uboczny + pozost. koszty bezpośr.
+ dopłaty do produkcji
+ produkt główny – koszt wymiany stada *
+ produkt uboczny
+ dopłaty do produkcji
* jedynie w odniesieniu do działalności produkcji zwierzęcej
Koszty bezpośrednie ogółem
=
=
Standardowa
Nadwyżka
Bezpośrednia
(Standard Gross
Margin)
Standardowa
Produkcja
(Standard
Output)
Produkcja
Produkcja
Źródło: Analiza skutków zmian we Wspólnotowej typologii Gospodarstw Rolnych, Polski FADN, 2010;
Standardowa Produkcja (SO) 2010/PROW 2014-2020
CENTRUM DORADZTWA ROLNICZEGOW BRWINOWIE
8
Źródło: Rozporządzenie Komisji nr 1291/2009 z 18 grudnia 2009 r. dotyczące wyboru gospodarstw przekazujących dane do celów określania dochodów gospodarstw rolnych
Standardowa Produkcja (SO) 2010
Pomoc na rozpoczęcie działalności gospodarczej na
rzecz rozwoju małych gospodarstw
Restrukturyzacja małych gospodarstw
PROW 2014 – 2020
882 957 171 Euro
Restrukturyzacja małych gospodarstw
ZMIANA rozporządzenia
z dnia 30.06.2016 r.
POZYCJA 1009
ZMIANA rozporządzenia
z dnia 11.01.2017 r.
POZYCJA 109
Nabór wniosków30.03 – 28.04.2017 r.
Opis działania:
Pomoc na restrukturyzację gospodarstw w kierunku:
produkcji żywnościowych i nieżywnościowych produktów rolnych, zasadnicze zmiany w gospodarstwie, które mają na celu poprawę
jego konkurencyjności i zwiększenie jego rentowności poprzez wzrost wielkości ekonomicznej gospodarstwa • co najmniej 10.000 euro,
• wzrost ten musi wynosić co najmniej 20% wartości wyjściowej,
szczególnie poprzez zmiany profilu prowadzonej produkcji rolnej.
Restrukturyzacja małych gospodarstwWprowadzenie zmian w gospodarstwie, które poprawią jego konkurencyjność i zwiększenie jego rentowności (wzrost wielkości ekonomicznej)
!!!!!!!!!!
Kto będzie mógł z tego korzystać:
Wnioskodawca, który:
jest posiadaczem samoistnym lub zależnym gospodarstwa rolnego o powierzchni co 1 ha (grunty orne, sady, łąki i pastwiska trwałe,
GO-zabudowanych, GO-pod stawami, GO-pod rowami, lub nieruchomości służącej do prowadzenia produkcji w zakresie
działów specjalnych produkcji rolnej (zgodnie z Ustawą z dnia 20.12.1990 r. – o ubezpieczeniu społecznym rolników)
!
Restrukturyzacja małych gospodarstw
1
GOSPODARSTWO ROLNE o wielkości ekonomicznej mniejszej niż
10.000 Euro
Beneficjent:
Rolnik lub małżonek rolnika będący osobą fizyczną ubezpieczoną na postawie przepisów o ubezpieczeniu społecznym rolników z mocy ustawy i w pełnym zakresie jako rolnik, prowadzący wyłącznie działalność rolniczą
Wnioskodawca – w wypadku
małżonków beneficjentem może być jedna osoba - spełniająca kryteria
Ważne - CO NAJMNIEJ OSTATNIE 24 MIESIĄCE (nieprzerwanie)
poprzedzające miesiąc złożenia wniosku o przyznanie pomocy i w tym okresie nie
prowadził innej działalności gospodarczej
Restrukturyzacja małych gospodarstw
2
PAMIETAJMY:małżonek jest wpisany we wniosku o nadanie NUMERU IDENTYFIKACYJNEGO (ARiMR)
Restrukturyzacja małych gospodarstw
Pomocy nie przyznaje się:
Na inwestycje dotyczące plantacji roślin wieloletnich na cele energetyczne oraz niektórych działów specjalnych produkcji rolnej, np. hodowli zwierząt laboratoryjnych, ryb akwariowych, psów rasowych, kotów rasowych
1
Osobie, która jest beneficjentem jednego z działań:- „Ułatwianie startu młodym rolnikom”- „Modernizacji gospodarstw rolnych”- „Różnicowanie w kierunku działalności nierolniczej”
PROW 2007 - 20132
PROW 2014 - 2020- „Modernizacji gospodarstw rolnych”- „Premia dla młodych rolników”- „Premia na rozpoczęcie działalności pozarolniczej”
3
Restrukturyzacja małych gospodarstw
Przedłoży biznes plan dotyczący rozwojugospodarstwa i zobowiąże się do jego realizacji– moje zobowiązania:
Ważne są również moje kwalifikacje zawodowe- możliwość uzyskania dodatkowych punktów (PRAKTYKA – potwierdza KRUS)
1. Restrukturyzacja gospodarstwa (w zakresie produkcji żywnościowych lub nieżywnościowych produktów rolnych lub przygotowania do sprzedaży produktów rolnych), która doprowadzi do wzrostu wielkości ekonomicznej do co najmniej 10 000 E i co
najmniej o 20 % w stosunku do wielkości wyjściowej,
2. Wydatki na poziomie 100%, w tym na realizację inwestycji w środki trwałe - co najmniej 80% kwoty pomocy (48.000 zł – kwota BRUTTO)
Dostosowane zasobów gospodarstwa oraz docelowej struktury produkcji, dotyczą działalności rolniczej lub przygotowania do sprzedaży produktów wytwarzanych w
gospodarstwie, nie są finansowane z innych ŚRODKÓW PUBLICZNYCH, zakup wyłącznie nowych maszyn i urządzeń, ich wartość jest zgodna z cenami rynkowymi (może dołącz ofertę – będzie to WERYFIKOWANE), jeśli inwestycje BUDOWLANE – KOSZTORYS INWESTORSKI (grunty własne, UW, dzierżawa z
ZWRSP, JST),
Restrukturyzacja małych gospodarstw
3. Wskazanie i szacunkową wartość planowanych zakupów obrotowych środków produkcji (jeśli planujemy ich zakup),
4. Działania dotyczące zrównoważenia środowiskowego w zakresie:• nawożenia,• udziału zbóż w strukturze zasiewów na GO,• działań dotyczących efektywnej gospodarki zasobami gospodarstwa (uprawa roślin wysokobiałkowych)
– Rozporządzenie MRiRW z 12 marca 2015 r. ws. szczegółowych warunków i trybu przyznawania płatności bezpośrednich i płatności niezwiązanej do tytoniu
5. Działania związane z:• udziałem w szkoleniach, lub• korzystaniem z usług doradczych, lub• udziałem w zorganizowanych formach współpracy producentów rolnych, lub• prowadzeniem działań w zakresie przygotowania produktów do sprzedaży, lub• przetwarzaniem własnych produktów rolnych, lub• uczestnictwie w unijnych lub krajowych systemach jakości w ramach działania „SYSTEMY ….”
I rata – 80%do 48 000 zł
II rata – 20% (uzależniona od
prawidłowej realizacji BIZNESPLANU)
Restrukturyzacja małych gospodarstw
Kwota w wielkość wsparcia:
PREMIA do 60 000 PLN (zgodnie z założeniami biznes planu)
CENTRUM DORADZTWA ROLNICZEGO W BRWINOWIE
CENTRUM DORADZTWA ROLNICZEGO W BRWINOWIE
18
Koszty kwalifikowalne ?!?!?!?!
RMG
Budowa lub modernizacja
budynków i budowli do produkcji rolnej lub
przygotowania do sprzedaży
Zakup lub instalacja maszyn, urządzeń,
sprzętu komputerowego do
produkcji rolnej lub przygotowania do sprzedaży
Zakup stada podstawowego
zwierząt hodowlanych
Zakup, instalacja lub budowa elementów
infrastruktury technicznej
Zakładanie sadów lub plantacji wieloletnich krzewów owocowych, które owocują co najmniej 5
lat
Zakup gruntów rolnych, w części nie
przekraczającej 30 % kwoty premii
OKREŚLONO – związane z produkcją rolną lub przygotowaniem
produktów do sprzedaży
Restrukturyzacja małych gospodarstw
CENTRUM DORADZTWA ROLNICZEGO W BRWINOWIE
19
RODZAJE INWESTYCJIOCHRONA ŚRODOWISKA I KLIMATU
I. Inwestycje związane z produkcją zwierzęcą
Lp. Wyszczególnienie Pkt.
1 Chlewnia bezściołowa z hydraulicznym systemem usuwania odchodów spod rusztów 17
2 Chlewnia na płytkiej ściółce z automatycznym systemem usuwania obornika 23
3 Chlewnia na głębokiej ściółce 22
4 Tuczarnia bezściółkowa 16
5 Chlewnia do produkcji prosiąt ściółkowa (modernizacja budynku) 17
6 Urządzenia do zadawania pasz na mokro – dotyczy świń 8
7 Mokry system zadawania pasz płynnych ze sterowaniem komputerem – dotyczy świń 18
8 Automatyczny system do zadawania pasz suchych do koryt – dotyczy świń 15
9Automatyczny system zadawania pasz suchych do karmników sterowany komputerem –dotyczy świń
18
10 Indywidualny system zadawania pasz – dotyczy świń 18
Restrukturyzacja małych gospodarstw
CENTRUM DORADZTWA ROLNICZEGO W BRWINOWIE
20
PROCEDURY - całość:
30 dni
180 dni
DECYZJAWniosek
do 30 dni do 9 mies.
Realizacja zobowiązań
Wnioseko płatność
do 90 dni
I rata – 80%
1 mies. do 6 mies. do 9 mies. do 3 mies.
Od złożenia wniosku do wypłaty I raty ok. 19 miesięcy
do 3 lat
Realizacja zobowiązań
Wnioseko płatność
do 90 dni
II rata – 20%
do 3 lat
do 5 lat
INFORMACJA KOŃCOWA O REALIZACJI WARUNKÓW
90 d
ni p
rzed
upły
wem 5
lat
Utrzymanie zobowiązań
do 5 lat
Restrukturyzacja małych gospodarstw
2 0 1 7 2 0 1 8 2 0192 020 2 021
DZIAŁANIE: (BUDŻET 1 700 000 000 Euro)
Rozwój gospodarstw i działalności gospodarczejPoddziałanie: Premia dla młodych rolników
Poddziałanie: Premia na rozpoczęcie działalności pozarolniczej
Poddziałanie: Pomoc na rozpoczęcie działalności gospodarczej na rzecz działalności rozwoju małych gospodarstw
Poddziałanie: Rozwój przedsiębiorczości – rozwój usług rolniczych
PROW 2014 – 2020
1) 717 997 734 Euro2) 414 939 978 Euro3) 882 980 666 Euro4) 64 999 372 Euro
CENTRUM DORADZTWA ROLNICZEGO W BRWINOWIE
22
Beneficjent:
Młody rolnik – osoba, która jest pełnoletnia i nie
ukończyła 40 roku życia!!!!!!! (+364-5 dni!),
2. Posiada odpowiednie kwalifikacje zawodowe: wynikające z wykształcenia, lub stażu pracy w rolnictwielub uzupełni je w okresie 3 lat od doręczenia decyzji (z wyłączeniem stażu).
3. Po raz pierwszy rozpoczyna prowadzeniegospodarstwa rolnego jako kierujący tymgospodarstwem,
Do dnia złożenia wniosku o przyznanie pomocy nie prowadził gospodarstwa rolnego JAKO KIERUJĄCY
1. Jest obywatelem państwa członkowskiego UE,
Po raz pierwszy rozpoczyna prowadzenie gospodarstwa rolnego jako
URZĄDZAJĄCY to gospodarstwo
Premia dla młodych rolników
23
Osoba, która ubiega się o przyznanie pomocywinna rozpocząć urządzanie gospodarstwarolnego PRZED DNIEM ZŁOŻENIAWNIOSKU, lecz nie wcześniej niż 12 mies.przed jego złożeniem
WNIOSEKO PRZYZNANIE
POMOCY
Urządzanie gospodarstwa
18 miesięcy
NABYŁEM/WYDZIERŻAWIŁEM GRUNTY ROLNE – co najmniej 1 ha lub całość.(MOGĘ SKORZYSTAĆ Z KREDYTU PREFERENCYJNEGO „na utworzenie nowego gospodarstwa”)
18
DO KIEDY TRWA – zakończenie realizacji Biznes PlanuDO 3 LAT OD WYPŁATY I RATY
NIE WYSTĄPIŁEM O:1. Zgłoszenie zwierząt gospodarskich do REJESTRU (ARiMR),2. Wystąpienie o płatności bezpośrednie,3. Wystąpienie o pomoc ze środków UE lub krajowych (z
wyłączeniem kredytu na utworzenie nowego gospodarstwa)
4. Prowadzenie działów specjalnych produkcji rolnej
Premia dla młodych rolników
22,76 ha
warmińsko-
mazurskie
8,52 ha
mazowieckie
7,58 ha
lubelskie
5,57 haŚwiętokrzyskie
7,42 ha
łódzkie
13,43 ha
wielkopolskie20,94 ha
lubuskie
15,40 ha
kujawsko-
pomorskie
3,98 hamałopolskie
19,02 ha
pomorskie
16,21 hadolnośląskie
12,13 ha
podlaskie
7,37 haśląskie
4,71 hapodkarpackie
30,00 ha
zachodnio-
pomorskie
18,21 haopolskie
Średnia pow. „użytków rolnych” wg. ARiMR w 2016 r.
Premia dla młodych rolników
Średnia krajowa w 2016 roku
10,56 ha UR.
„użytki rolne” – grunty orne, sady, łąki trwałe, pastwiska trwałe, grunty rolne zabudowane, grunty pod stawami i grunty pod rowami
CENTRUM DORADZTWA ROLNICZEGO W BRWINOWIE
25
WYKSZTAŁCENIE – ukończone:
Premia dla młodych rolników
2. Studia 1 lub 2 stopnia, lub jednolite studia magisterskie, lub studia magisterskie (rolnictwo, ogrodnictwo, weterynaria, technika rolnicza
i leśna, zootechnika) lub kierunki studiów - gdzie treści związane z
działalnością rolniczą obejmowały co najmniej 200 godz., lub3. Studia 1 lub 2 stopnia, lub jednolite studia magisterskie, lub
studia magisterskie na innych kierunkach i co najmniej 3 letni staż pracy w rolnictwie, lub ukończone studia podyplomowe (co
najmniej 150 godz.), lub
4. Potwierdzone kwalifikacje: technik (rolnik, ogrodnik, architektury krajobrazu, hodowli koni, pszczelarz, weterynarii, agrobiznesu, mechanizacji
rolnictwa, turystyki wiejskiej); zasadnicze (rolnik, ogrodnik, pszczelarz, mechanik operator pojazdów i maszyn rolniczych), lub
1. Stopień naukowy doktora lub studia 3 stopnia z dziedziny nauk rolniczych lub dziedziny nauk weterynaryjnych,
CENTRUM DORADZTWA ROLNICZEGO W BRWINOWIE
26
Premia dla młodych rolników
5. Tytuł wykwalifikowany robotnik lub tytuł mistrza, lub tytuł zawodowy lub tytuł zawodowy mistrza w zawodzie (rolnik, ogrodnik, pszczelarz, mechanik operator pojazdów i maszyn rolniczych)
uzyskany w formach pozaszkolnych i co najmniej 3 letni staż pracy w rolnictwie
6. Wykształcenie średnie oraz co najmniej 4 letni staż pracy w rolnictwie
7. Osoby nieposiadające kwalifikacji zawodowych – mogą je uzupełnić (z wyłączeniem stażu) w ciągu 3 lat od wydania DECYZJI o przyznaniu pomocy
Uwzględnia wzrost wielkości ekonomicznej
gospodarstwa o co najmniej 10%
CENTRUM DORADZTWA ROLNICZEGO W BRWINOWIE
27
Kwota i wysokość wsparcia:
100 000 PLN – premia
Przedkłada biznesplan dotyczący rozwoju gospodarstwa
I rata – 80 %II rata – 20 % - uzależniona od właściwej realizacji biznes planu
Premia dla młodych rolników
!
CENTRUM DORADZTWA ROLNICZEGO W BRWINOWIE
28
Koszty kwalifikowalne ?!?!?!?!
MR
Budowa lub modernizacja
budynków i budowli do produkcji rolnej lub
przygotowania do sprzedaży
Zakup lub instalacja maszyn, urządzeń,
sprzętu komputerowego do
produkcji rolnej lub przygotowania do sprzedaży
Zakup stada podstawowego
zwierząt hodowlanych
Zakup, instalacja lub budowa elementów
infrastruktury technicznej
Zakładanie sadów lub plantacji wieloletnich krzewów owocowych, które owocują co najmniej 5
lat
Zakup gruntów rolnych, w części nie
przekraczającej 30 % kwoty premii
Premia dla młodych rolników
OKREŚLONO – związane z produkcją rolną lub przygotowaniem
produktów do sprzedaży
CENTRUM DORADZTWA ROLNICZEGO W BRWINOWIE
29
Premia dla młodych rolników
PROCEDURY - całość:
30 dni
180 dni
DECYZJAWniosek
Do 30 dni Do 9 mies.
Realizacja zobowiązań
Wnioseko płatność
Do 90 dni
I rata – 80%
1 mies. Do 6 mies. Do 9 mies. Do 3 mies.
Od złożenia wniosku do wypłaty I raty ok. 19 miesięcy
Do 3 lat
Realizacja zobowiązań
Wnioseko płatność
Do 90 dni
II rata – 20%
Do 3 lat
Do 5 lat
INFORMACJA KOŃCOWA O REALIZACJI WARUNKÓW
90 d
ni p
rzed
upły
wem 5
lat
Utrzymanie zobowiązań
Do 5 lat
Pomoc na inwestycje w gospodarstwach rolnych
Modernizacja gospodarstw rolnych
PROW 2014 – 2020
2 401 064 486 Euro
CENTRUM DORADZTWA ROLNICZEGO W BRWINOWIE
31
Modernizacja gospodarstw rolnych
Kolejność wniosków na listach – punktacja (4 – 1,5).2
1 Standardowa produkcja SO–2010 (10-250 tys.EURO)
NOWE PODEJŚCIE W ZAKRESIE:
Definicja „Młodego rolnika” w modernizacji.3
Składanie wniosków w wyznaczonych „obszarach”.4
Postępowanie ofertowe dla także robót budowlanych.5
Post.ofert–składane przy wniosku o płatność/sankcje!6
Osoby Wspólnie Wnioskujące – „OWW”.7
Kwota wsparcia: 500 tys zł, 900 i 200 tys. zł.Poziom wsparcia: do 50%,60% i nie mniej niż 30% KK
8
33
Modernizacja gospodarstw rolnych
Dodatkowe zasady:Celem działania jest poprawa konkurencyjności gospodarstw w następujących obszarach:a. rozwój produkcji prosiąt,b. rozwój produkcji mleka krowiego,c. rozwój produkcji bydła mięsnego,d. racjonalizacja technologii produkcji, wprowadzanie innowacji, zmiana
profilu produkcji, zwiększenie skali produkcji, poprawa jakości produkcji lub zwiększenie wartości dodanej produktu
Docelowa obsada co najmniej 50 loch
Docelowa obsada co najmniej 25 krów
Refundacji podlegają wyłącznie koszty bezpośrednio związane z:1. Budową, modernizacją budynków inwentarskich, w tym ich wyposażeniem,2. Adaptacją innych istniejących w gospodarstwie budynków na budynki inwentarskie, w tym ich wyposażenie,3. Budową lub modernizacją magazynów paszowych w gospodarstwach, w których prowadzona jest produkcja
zwierzęca, w tym ich wyposażeniem,4. Kosztami ogólnymi
CENTRUM DORADZTWA ROLNICZEGO W BRWINOWIE
34
Modernizacja gospodarstw rolnych
Beneficjenci:KIEDY MOŻEMY TO ROBIĆ – jeśli realizacja operacji
jest uzasadniona co najmniej organizacją i skalą prowadzonej działalności rolniczej
CENTRUM DORADZTWA ROLNICZEGO W BRWINOWIE
35
Modernizacja gospodarstw rolnych
1. Jest posiadaczem samoistnym lub zależnym gospodarstwa rolnego opowierzchni co najmniej 1 ha i nie więcej niż 300 ha lubnieruchomości służącej do prowadzenia produkcji w zakresie działówspecjalnych produkcji rolnej,
2. Prowadzi na terytorium RP w celach zarobkowych działalność wzakresie produkcji roślinnej lub zwierzęcej, z wyłączeniem chowu ihodowli ryb, I DZIAŁALNOŚĆ TA NIE JEST PROWADZONA WCELACH NAUKOWO-BADAWCZYCH.
3. Ma nadany NUMER IDENTYFIKACYJNY.
Warunki kwalifikowalności
Jeśli w okresie 12 miesięcy poprzedzających miesiąc złożenia wniosku uzyskał udokumentowany
przychód z tej działalności w wysokości co najmniej 5 000 zł
Nie była to działalność naukowo-badawcza.
4. Jest pełnoletnia – w dniu składania wniosku o przyznanie pomocy,
5. Kieruje gospodarstwem, o którym mowa w pkt. 1,
6. Jest obywatelem państwa członkowskiego UE
Osoba fizyczna
Jest wpisana w Rejestrze Przedsiębiorców KRS (co najmniej od dnia złożenia wniosku)
OSOBA
PRAWNA,
s-ka
OSOBOWA
Spełnione co najmniej od dnia złożenia wniosku o przyznanie pomocy
Pracuje w tym gospodarstwie oraz podejmuje wszystkie decyzje dotyczące jego
prowadzenia, ponosi koszty i czerpie korzyści
CENTRUM DORADZTWA ROLNICZEGO W BRWINOWIE
36
Modernizacja gospodarstw rolnych
1. Jest posiadaczem samoistnym lub zależnym gospodarstwa rolnego opowierzchni co najmniej 1 ha i nie więcej niż 300 ha lubnieruchomości służącej do prowadzenia produkcji w zakresie działówspecjalnych produkcji rolnej,
2. Prowadzi na terytorium RP w celach zarobkowych działalność wzakresie produkcji roślinnej lub zwierzęcej, z wyłączeniem chowu ihodowli ryb, I DZIAŁALNOŚĆ TA NIE JEST PROWADZONA WCELACH NAUKOWO-BADAWCZYCH.
3. Ma nadany NUMER IDENTYFIKACYJNY.
Warunki kwalifikowalności
4. Jest pełnoletnia – w dniu składania wniosku o przyznanie pomocy,
5. Kieruje gospodarstwem, o którym mowa w pkt. 1,
6. Jest obywatelem państwa członkowskiego UE
Jest wpisana w Rejestrze Przedsiębiorców KRS (co najmniej od dnia złożenia wniosku)
SPÓŁKA
CYWILNA
Spełnione od dnia złożenia wniosku o przyznanie pomocy
Restrukturyzacja: zasadnicze zmiany w gospodarstwie, które mają na celu poprawę jego konkurencyjności i zwiększenie jego rentowności oraz dokonywane z uwzględnieniem zmian w otoczeniu oraz wewnętrznych potrzeb danego gospodarstwa.
Modernizacja gospodarstw rolnych
Restrukturyzacja musi doprowadzić do wzrostu wartości dodanej brutto w gospodarstwie (GVA), w szczególności w wyniku: racjonalizacji technologii produkcji lub wprowadzenia innowacji, zmiany profilu lub skali produkcji, poprawy jakości produkcji lub zwiększenia wartości dodanej produktu, co najmniej
o 10 % w odniesieniu do roku bazowego w okresie 5 lat od dnia przyznania pomocy.
CENTRUM DORADZTWA ROLNICZEGO W BRWINOWIE
38
Modernizacja gospodarstw rolnych
Beneficjent - (jakie gospodarstwo)
Co najmniej 1 ha nie więcej jak 300 ha, lub
nieruchomość służącą do prowadzenia produkcji
w zakresie działów specjalnych produkcji rolnej
Powierzchnia użytków rolnych:
Wielkość ekonomiczna: (Standardowa Produkcja (SO)
Produkcja prosiąt (osiągnie minimum 50 macior)
PRODUCENCI MLEKA: utrzymuje co najmniej 25 krów, albo posiada 15 krów i do zakończenia operacji (złożenie wniosku o płatność ostateczną) osiągnie próg 25 krów;MR* – posiada 0 – 15 krów, osiągnie próg 25 krów;
Min. 10 000 €
Maksimum 200 000 €
KROWA - w dniu 15 maja roku, w
którym złożono wniosek –przekracza24 miesiące
CENTRUM DORADZTWA ROLNICZEGO W BRWINOWIE
39
Modernizacja gospodarstw rolnych
Beneficjenci - (OSOBY WSPÓLNIE WNIOSKUJĄCE)
Co najmniej 1 ha, nie więcej jak 300 ha, lub
nieruchomość służącą do prowadzenia produkcji
w zakresie działów specjalnych produkcji rolnej
Powierzchnia użytków rolnych:
Wielkość ekonomiczna: (Standardowa Produkcja (SO)
Min. 10 000 €
Maksimum 200 000 €
Produkcja prosiąt (osiągnie minimum 50 macior)
PRODUCECI MLEKA: utrzymuje co najmniej 25 krów, albo posiada 15 krów i do zakończenia operacji (złożenie wniosku o płatność) osiągnie próg 25 krów
Spełnia każde gospodarstwo
Żadne gospodarstwo nie może mieć większej:
Min. 15 000 €
WSPÓLNIE –(GRUPA) posiadają wielkość ekonomiczną
POJEDYNCZE –musi ją osiągnąć w wyniku realizacji
operacji
„MŁODY ROLNIK”
Chlewnia!
TAK – mogą,Muszą to jednak zrobić na
gruntach stanowiących WSPÓŁWŁASNOŚĆ
KAŻDY Z NICH ma limit 900.000 zł
Modernizacja gospodarstw rolnych
Beneficjenci - OSOBY WSPÓLNIE WNIOSKUJĄCE
Ojciec z synem chcą zbudować chlewnię na 50 loch – czy mogą to zrobić ?
CZY ZROBI TAKĄ INWESTYCJĘ z Młodym Rolnikiem (PROW 2007-2013, PROW 2014-2020) ?
NIE ZROBI !!!
DOTACJA – 1.800.000 zł% zwrotu KK – 60,0%
Zmiana - TAK
41
Modernizacja gospodarstw rolnych
Nie ma możliwości finansowania zakupu takich samych maszyn lub urządzeń, które zostały zrealizowane w ramach PROW 2007 – 2013(MGR, Różnicowanie działalności nierolniczej, Tworzenie i rozwój
mikroprzedsiębiorstw, … np. kolejnego rozrzutnika, kombajnu, agregatu uprawowego …………………)
Nie przewiduje się możliwości wsparcia zakupu używanych rzeczy ruchomych (maszyn, urządzeń i wyposażenia).
Brak możliwości dofinansowania:• prostych inwestycji odtworzeniowych,
• zakupu zwierząt lub roślin jednorocznych,
• dodatkowych kosztów związanych z umową leasingu, takich jak np. marża finansującegoi ubezpieczenie,
• nabycia nieruchomości,
• podatku VAT,
• kosztów dostosowania do norm lub wymogów unijnych.
CENTRUM DORADZTWA ROLNICZEGO W BRWINOWIE
42
Modernizacja gospodarstw rolnych
Nie przewiduje się wsparcia gospodarstw w zakresie chowu drobiu (tylko ekologiczny).
W gospodarstwie będę musiał prowadzić ewidencję przychodów i rozchodów – zgodnie z określonym wzorem
WZÓR: tak jak w „MR”
CENTRUM DORADZTWA ROLNICZEGO W BRWINOWIE
43
Modernizacja gospodarstw rolnych
Koszty kwalifikowalne:1. koszty budowy, przebudowy, remontu połączonego z
modernizacji budynków i budowli wykorzystywanych doprodukcji rolnej, w tym przygotowywania do sprzedaży produktów rolnych;
2. koszty zakupu lub leasingu zakończonego przeniesieniem prawawłasności nowych maszyn, urządzeń i wyposażenia do wartościrynkowej majątku;
3. Koszty zakupu (i instalacji) lub budowy elementówinfrastruktury technicznej;
4. Koszty zakładania sadów i plantacji krzewów owocowych –owocujących dłużej niż 5 lat;
5. koszty ogólne związane z wydatkami, o których mowa w ww. punktach,
Pomoc przyznaje się na operacje o planowanej
wysokości KK powyżej 50. 000 zł
PONIESIONYCH – od dnia zawarcia umowy.Koszty ogólne – od dnia 1.01.2014 r.
Płatności rozliczamy tylko bezgotówkowo (PRZELEW)
CENTRUM DORADZTWA ROLNICZEGO W BRWINOWIE
44
Modernizacja gospodarstw rolnych
Koszty kwalifikowalne: (szczegóły)
1. Budowa, przebudowa, remont połączony z modernizacjąbudynków i budowli wykorzystywanych do produkcji rolnej oraz doprzechowywania, magazynowania, przygotowywania do sprzedaży produktów rolnych łącznie z pomieszczeniami higieniczno-sanitarnymi, zakupem, montażem instalacji technicznej, wyposażeniem, kosztami rozbiórki i utylizacji materiałów szkodliwych pochodzących z rozbiórki
pod warunkiem, że rozbiórka jest niezbędna w celu realizacji operacji;
2. Zakup nowych maszyn, urządzeń i wyposażenia do produkcjirolnej, przechowalnictwa, suszenia, magazynowania, przygotowywania produktówrolnych do sprzedaży, w szczególności: sprzęt do uprawy, pielęgnacji, ochrony, nawożenia oraz zbioru roślin, urządzeń do przygotowywania, przechowywania, czyszczenia, sortowania,
kalibrowania, konfekcjonowania produktów rolnych, urządzeń do przygotowywania lub składowania pasz, maszyn lub urządzeń do pojenia, zadawania pasz urządzeń do pozyskiwania lub przechowywania mleka
CENTRUM DORADZTWA ROLNICZEGO W BRWINOWIE
45
Modernizacja gospodarstw rolnych
3. Zakładanie sadów i plantacji krzewów owocowych – owocujących dłużejniż 5 lat, w tym: zakup materiału rozmnożeniowego lub nasadzeniowego.
Dla gatunków wymienionych w wykazie gatunków roślin, które podlegająrejestracji oraz których materiał siewny może być wytwarzany, oceniany ikontrolowany zgodnie z ustawą o nasiennictwie – MATERIAŁ KWALIFIKOWANY.Jeśli do krajowego „rejestru” nie wpisano odmiany danego gatunku, któryumieszczono w wykazie – MATERIAŁ CAC
4. Wyposażenie pastwisk lub wybiegów dla zwierząt, w tym koszty
grodzenia lub budowy wiat,
5. Instalacja lub budowa budynków lub budowli, zakup urządzeńsłużących ochronie środowiska, w tym: składowania odchodów zwierzęcych lub odpadów, mycia lub czyszczenia sprzętu, oczyszczania ścieków powstałych w wyniku prowadzonej działalności rolniczej
lub służących poprawie warunków utrzymania zwierząt lub poprawie higienyprodukcji,
CENTRUM DORADZTWA ROLNICZEGO W BRWINOWIE
46
Modernizacja gospodarstw rolnych
6. Zakup, instalacja lub budowa innych elementów infrastrukturytechnicznej wpływającej bezpośrednio na warunki prowadzenia działalnościrolniczej, w tym: zakup i instalacja urządzeń do pozyskiwania energii ze źródeł odnawialnych,
7. Zakup sprzętu komputerowego i oprogramowania służącego wsparciuprowadzonej działalności rolnicze,
9. Rat zapłaconych z tytułu umowy leasingu, nieprzekraczającej cenynetto nabycia maszyn i urządzeń (pkt 2), jeśli przeniesienie własności nastąpi wokresie realizacji operacji
8. Opłaty za patenty i licencje,
CENTRUM DORADZTWA ROLNICZEGO W BRWINOWIE
47
Modernizacja gospodarstw rolnych
10.KOSZTY OGÓLNE, w wysokości nieprzekraczalnej 10% KK
1. Przygotowanie dokumentacji technicznej: kosztorysów, projektów architektonicznych lub budowlanych, operatów wodnoprawnych, ocen lub raportów oddziaływania na środowisko, dokumentacji geologicznej lub hydrologicznej, wypisów i wyrysów z katastru nieruchomości, projektów technologicznych,
2. Sprawowania nadzoru inwestorskiego lub autorskiego,3. Kierowanie robotami budowlanymi,4. Opłaty za konsultacje, doradztwo na temat zrównoważenia środowiskowego i
gospodarczego, w tym studia wykonalności.
Koszty kwalifikowalne obejmują również: TRANSPORT materiałów oraz maszyn i urządzeń, KOSZTY MONTAŻU
Intensywność pomocy w zależności od:
Modernizacja gospodarstw rolnych
900 000 zł – w przypadku operacji realizowanej w ramach celu – rozwój produkcji prosiąt,
500 000 zł – inwestycje związane bezpośrednio z budową, wyposażeniem, modernizacją budynków inwentarskich lub adaptacją
innych istniejących w gospodarstwie budynków na budynki inwentarskie lub magazynowe związane z produkcją zwierzęcą
POZOSTAŁE CELE:
nie może przekroczyć 200 000 zł,
Powyższ
e lim
ity n
ie
łącz
ą s
ię !!
NA 1 BENEFICJENTA I NA 1 GOSPODARSTWO
CENTRUM DORADZTWA ROLNICZEGO W BRWINOWIE
50
Modernizacja gospodarstw rolnych
KWOTY DOTACJI w tys. PLN
500 900200
Maszyny, urządzenia, pozostałe budynki i
budowle:obszar „d”
Budynki i budowle inwentarskie i
magazyny paszowe: obszar „a,b,d”
Rozwój produkcji prosiąt:
obszar „c”
300 400
700
51
Modernizacja gospodarstw rolnych
OBSZAR – A „Rozwój produkcji prosiąt”
Ile ŚRODKÓW POZOSTAJE – 68 694 507 PLN
ObszarA
LIMIT środków
(w PLN)(Kurs Euro / 4,1 PLN)
Wykorzystanie
LIMITU
(w %)
Prosięta
WojewództwoIlość Wartość PLN Ilość Wartość PLN Razem
2015 2016 Ilość Wartość PLN
MAZOWIECKIE 37 38 566 934 28 46 509 848 65 85 076 782 62 709 090 135,7
Dolnośląskie 3 2 435 000 0 0 3 2 435 000
35
5 4
90
91
0
74
,4
Kujawsko-
Pomorskie 26 22 677 324 10 8 257 093 36 30 934 417
Lubelskie 10 7 272 553 8 8 597 525 18 15 870 078
Lubuskie 4 5 400 000 1 900 000 5 6 300 000
Łódzkie 16 10 433 734 12 9 269 101 28 19 702 835
Małopolskie 6 3 994 273 2 953 840 8 4 948 113
Opolskie 9 4 966 808 2 1 151 735 11 6 118 543
Podkarpackie 5 3 455 831 2 916 641 7 4 372 471
Podlaskie 25 14 803 600 7 4 620 162 32 19 423 762
Pomorskie 17 9 781 102 3 3 600 000 20 13 381 102
Śląskie 5 4 100 000 2 1 800 000 7 5 900 000
Świętokrzyskie 5 4 681 320 4 3 570 778 9 8 252 098
Warmińsko-
Mazurskie 22 12 261 317 7 5 581 778 29 17 843 094
Wielkopolskie 107 70 883 944 51 37 163 255 158 108 047 198
Zachodniopomorski
e 0 0 1 900 000 1 900 000
RAZEM - pozostałe 260 177 146 805 112 87 281 906 372 264 428 711
OGÓŁEM 297 215 713 739 140 133 791 753 437 349 505 493 418 200 000 83,6
CENTRUM DORADZTWA ROLNICZEGO W BRWINOWIE
52
Modernizacja gospodarstw rolnych
OBSZAR – A „Rozwój produkcji prosiąt”
Ile złożono wniosków?
Jaka kwota na 1 wniosek:ok. 800 000 PLN
CENTRUM DORADZTWA ROLNICZEGO W BRWINOWIE
53
Modernizacja gospodarstw rolnych
Wniosek + zał.
30 dni
90 dni + 8 mies.
ok. 11 mies.
ARiMR
Płatność ok. 3 mies.
ARiMRRealizacja
1 mies.
PROCEDURY - ŁĄCZNIE
Wniosek
o płatność
1 mies.
ok. 16 miesięcy
5 miesięcy
A JAK TO BĘDZIE JEŚLI REALIZUJEMY PRACE BUDOWLANE
Płatność ok. 3 mies.
ARiMRRealizacja
8-12 mies.
Wniosek
o płatność
1 mies.
12 - 15 miesięcy
Tworzenie grup i organizacji producentów
w sektorze rolnym i leśnym
PROW 2014 – 2020
402 987 547 Euro
GRUPY PRODUCENTÓW ROLNYCH31.12.2016 r.
Ile jest obecnie grup?
8
28
67
94
120
157
252
383
509
636
821
985
1 382
1 351
1 295
1 322
0 200 400 600 800 1 000 1 200 1 400 1 600
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
2014
2015
2016
Liczba grup producentów rolnych
Źródło:
CENTRUM DORADZTWA ROLNICZEGO W BRWINOWIE
56
A ile jest grup w poszczególnych województwach?
GRUPY PRODUCENTÓW ROLNYCH31.12.2016 r
Najwięcej grup funkcjonowało w województwach:
wielkopolskim (407 grup; 30,8%),
kujawsko-pomorskim (114; 8,6%),
dolnośląskim (110; 8,3%),
opolskim (91; 6,9%)
mazowieckim (85; 6,4%)
Najwięcej rolników zrzeszonych w grupy producentów rolnych odnotowano
w województwach:
wielkopolskim (5,3 tys.;22%),
podkarpackim (3,2 tys.;13%),
podlaskim (2,3 tys.;9%),
kujawsko-pomorskim (2,1 tys.; 9%)
lubelskim (1,9 tys.;8%)
Źródło:
CENTRUM DORADZTWA ROLNICZEGO W BRWINOWIE
57
A ile jest grup w poszczególnych kategoriach?
GRUPY PRODUCENTÓW ROLNYCH31.12.2016 r.
1
2
1
1
2
13
1
4
2
13
3
6
22
12
18
28
59
104
249
359
432
0 50 100 150 200 250 300 350 400 450 500
Rośliny do prod zielarsk i farm.
Szyszki chmielu
Lisy
Miód
Króliki
Owoce i warzywa
Kwiaty świeże
Rośliny ozdobne
Owce i kozy
Rośliny energetyczne
Materiał siewny
Rolnictwo ekologiczne
Jaja ptasie
Liście tytoniu
Buraki cukrowe
Ziemniaki
Bydło żywe
Mleko krowie
Drób żywy
Świnie żywe
Ziarno zbóż i nasion oleistych
CENTRUM DORADZTWA ROLNICZEGO W BRWINOWIE
58
A ilu jest członków grup? w poszczególnych kategoriach:
GRUPY PRODUCENTÓW ROLNYCH31.12.2016 r.
7 057
4 8734 940
3 939
1 387
944
256 231 70 100 146 122 89 65 42 32 22 12 5 5 50
1 000
2 000
3 000
4 000
5 000
6 000
7 000
8 000
9 000
Liczba członków (ogółem 24 300)
ROK WYSOKOŚĆ
WSPARCIA
1 10%
2 8%
3 6%
4 5%
5 4%
Jakie wsparcie: (w odniesieniu do wartości sprzedaży
(NETTO) produktów pochodzących od członków grupy)
Maksymalna kwota wsparcia dla grupy producentów:
100 000 €w każdym roku pięcioletniego okresu pomocy
„Tworzenie grup producentów”
Pomoc na inwestycje w przetwórstwo/marketing
i rozwój produktów rolnych
„Wsparcie inwestycji w przetwarzanie produktów rolnych,
obrót nimi lub ich rozwój”
PROW 2014 – 2020
693 070 461 Euro
Przetwórstwo produktów rolnych
Rozporządzenie MRiRWz dnia 5 października 2015 r.
POZYCJA 1813 z 2015 roku
„Wsparcie inwestycji w przetwarzanie produktów rolnych, obrót nimi lub ich rozwój”
CENTRUM DORADZTWA ROLNICZEGO W BRWINOWIE
Nabór wniosków - rolnicy29.09 – 28.10.2016 r.
Opis działania:
Przetwórstwo i wprowadzanie do obrotu na poziomie handlu hurtowego produktów wymienionych w Załączniku nr 1 do Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (z wyłączeniem produktów rybnych)
- wykaz działalności – ZAŁĄCZNIK NR 1
Przetwórstwo produktów rolnychDOTYCZY:
1.
Podmioty
roz
wijają
ce d
ziała
lnoś
ć pr
zetw
órcz
ą
2.
Rolnicy
, po
dejm
ujący
działa
lnoś
ć pr
zetw
órcz
ą
Inwestycje w przetwórstwie obejmują następujące sektory: mleka (z wyłączeniem masła),
mięsa (z wyłączeniem uboju o dużej skali),
owoców i warzyw (z wyłączeniem napojów winopodobnych i winopochodnych),
zbóż (z wyjątkiem produkcji słodu),
ziemniaków, jaj, miodu, lnu i konopi, roślin oleistych, wysokobiałkowych, przetwórstwa produktów rolnych na cele energetyczne, usługowego zamrażania, przechowywania produktów rolnych
Inwestycje w sprzedaży hurtowej obejmujące następujące produkty:
owoców i warzyw, kwiatów i roślin, mleka i wyrobów mleczarskich, mięsa i wyrobów z mięsa, zbóż, rzepaku, szyszek chmielowych, materiału siewnego roślin rolniczych i warzywnych.
Operacje nie mogą dotyczyć sprzedaży detalicznejNIE DOTYCZY ROLNIKÓW
Składających wnioski w oddzielnych naborach
Szczegółowy wykaz rodzajów działalności według Polskiej Klasyfikacji Działalności objętej pomocą
Przetwórstwo produktów rolnych
DOTYCZY: 1. Podmioty rozwijające działalność przetwórczą 2. Rolnicy, podejmujący działalność przetwórczą
Beneficjenci:
Osoby fizyczne, osoby prawne lub jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej, które:
Kategoria Zatrudnienie Roczny obrót Bilans
MIKRO do 10 osób do 2 mln E do 2 mln E
MAŁE do 50 osób do 10 mln E do 10 mln E
ŚREDNIE do 250 osób do 50 mln E do 43 mln E
2. Wykonują działalność gospodarczą w zakresie przetwarzania lub wprowadzania do obrotu produktów rolnych objętych załącznikiem I do Traktatu UE w zakresie:
• co najmniej jednego z rodzajów działalności wymienionych w załączniku NR 1 do rozporządzenia,
• przetwórstwa roślin na produkty, które są wykorzystywane na cele energetyczne.
1. działają jako mikro, małe lub średnie przedsiębiorstwa:
Przetwórstwo produktów rolnych
CENTRUM DORADZTWA ROLNICZEGO W BRWINOWIE
65
Rolnik, domownik, małżonek rolnika podlegający ubezpieczeniu społecznemu rolników w pełnym zakresie – rolnicy składający wnioski w naborach tematycznych
dotyczących wsparcia rozpoczynania działalności gospodarczej w zakresie przetwórstwa produktów rolnych
1. Podlega ubezpieczeniu społecznemu rolników w pełnym zakresie,2. Podejmuje wykonywanie działalności gospodarczej w zakresie
przetwarzania produktów rolnych (określonych w załączniku Nr 1 do Traktatu UE), • CO NAJMNIEJ JEDNEGO RODZAJU DZIAŁALNOŚCI WYMIENIONEJ W ZAŁĄCZNIKU NR 1 do
rozporządzenia,
Warunek jest spełniony – jeśli w okresie 12 miesięcy poprzedzających złożenie wniosku o przyznanie pomocy podmiot podejmujący
wykonywanie działalności gospodarczej w zakresie przetwarzania produktów rolnych nie był wpisany do Centralnej Ewidencji i
Informacji o Działalności Gospodarczej lub KRS !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!
WAŻNE – działalność gospodarczą w zakresie przetwórstwa muszę założyć w terminie 3 miesięcy od podpisania UMOWY
Przetwórstwo produktów rolnych
Kwoty i wielkość wsparcia:
Maksymalna wysokość pomocy przyznana jednemu beneficjentowi w okresie realizacji
Programu – 3 000 000 PLN (10 000 000 PLN)
ZWIĄZKI GRUP PRODUCENTÓW ROLNYCH LUB ZWIĄZKI OP – 15 000.000 PLNMinimalna wysokość pomocy na realizację jednej operacji - 100 000 PLN
Rolnicy składający wnioski w zakresie przetwórstwa produktów rolnych
- maksymalna wysokość pomocy 300 000 PLNMinimalna wysokość pomocy na realizację jednej operacji - 10 000 PLN
Poziom pomocy:- maksymalnie 50 %
Przetwórstwo produktów rolnych
Unijne systemy jakości żywności:
System Chronionych Nazw Pochodzenia, Chronionych Oznaczeń Geograficznych i Gwarantowanych Tradycyjnych Specjalności
Rolnictwo Ekologiczne
Systemy jakości produktów rolnych
CENTRUM DORADZTWA ROLNICZEGO W BRWINOWIE
70
Systemy jakości produktów rolnych
Systemy krajowe: (propozycja)
1. Integrowana produkcja roślin (IP)
2. System Jakość Tradycja
3. System jakości QMP (wołowina)
4. System jakości QAFP (mięso wieprzowe, drobiowe, wędlinydrobiowe i wieprzowo-wołowe)
5. System jakości PQS (wieprzowina)
6. Inne krajowe systemy jakości.
CENTRUM DORADZTWA ROLNICZEGO W BRWINOWIE
72
PAMIĘTAJMY !!!!!!!!!!!!!!!!!
Działalność w gospodarstwach to jest biznes
- inwestujemy również swoje pieniądze
1. Sprawdź rynek i potrzeby klientów – sprzedaj swój produkt
2. Właściwie przygotuj i przeprowadź realizację inwestycji
3. Dobrze zorganizuj swoją firmę