Biblioteka Naukowa Morskiego Instytutu Rybackiego –

Państwowego Instytutu Badawczego

– najstarsza biblioteka „morska” w Polsce.

Niektóre najcenniejsze pozycje z kolekcji

przygotowała

dr Małgorzata Grabowska-Popow,

Ośrodek Informacji Naukowej

Skany okładek i ilustracji z książek, i czasopism zostały wykonane przez autorkę prezentacji

Parę słów o historii Instytutu

Początki MIR-u wiążą się z datą czerwiec 1921 kiedy to utworzono w Helu Morskie Laboratorium Rybackie (od 1938 r. - Stacja Morska).

W ten sposób rozpoczęto prace naukowe z dziedziny hydrologii i biologii morza.

Na przełomie lat 1938/1939 Stację przeniesiono do Gdyni.

Po zakończeniu II Wojny Światowej, Stację połączono ze Stowarzyszeniem o nazwie Morski Instytut Rybacki (założonym w 1928) i w ten sposób powstała

nowa jednostka badawczo – naukowa

MORSKI INSTYTUT RYBACKI w GDYNI

Od czerwca 2011 r. oficjalna nazwa Instytutu brzmi:

MORSKI INSTYTUT RYBACKI – PAŃSTWOWY INSTYTUT BADAWCZY

Badania naukowe w Instytucie obejmują biologię, oceanografię, ekologię morza, technologię przetwórstwa morskiego i ekonomikę rybacka.

Morskie Laboratorium Rybackie w Helu (później Stacja Morska) – ( fot. z arch. Instytutu)

Obecna siedziba MIR - PIB w Gdyni przy ul. Kołłątaja 1 (fot. z arch. Instytutu)

Ośrodek Informacji Naukowej MIR - PIB

• Założono:Biblioteka -1921,Centrum Informacji Naukowej– 1951

• Pracownicy ( rok 2008):

dr Małgorzata Grabowska – Popow - kierownikmgr inż.. Zofia Brzeska - Centrum Informacji Naukowej i Biblioteka Ewa Szymańska - Bibliotekamgr Iwona Fey -Centrum Informacji Naukowej i Biblioteka

 Biblioteka Naukowa

Otwarta od 9:00 do 14

(za wyjątkiem śród, sobót, niedziel i świat)

Wnętrze Biblioteki( fot. Maciej Czoska)

Historia Biblioteki Naukowej MIR w Gdyni

• Biblioteka wzrastała wraz z Instytutem. Skromna, początkowa (1921) kolekcja składała się z 30 książek polskich i niemieckich, te ostatnie z instytucji pruskich, takich jak, np. Westpreussicher Fischerei-Verein.

• Do 1932 roku zasoby liczyły już około 1000 woluminów, aby na przełomie 1938-1939 liczba ta wzrosła do 3000.

• Podczas II Wojny Światowej lwia część kolekcji została, poprzez Świnoujście wywieziona do Niemiec. Ocalono około 100 książek.

Historia Biblioteki Naukowej MIR w Gdynicd.

• Odzyskiwanie książek po wojnie rozpoczęło się w 1945 roku, a w połowie roku 1946 inżynier Feliks Chrzan, udał się do Brytyjskiej Strefy Okupacyjnej w Niemczech w celu odzyskania wywiezionej kolekcji. Po długich poszukiwaniach zbiory zostały odnalezione w bibliotece Seefahrtschule w Hamburgu. W sierpniu 1946 roku, dwa tysiące voluminów (w przybliżeniu ok. 70% przedwojennej kolekcji) wróciło do Polski na pokładzie statku Toruń.

• W 1951 roku bibliotekę wcielono do nowej jednostki organizacyjnej Instytutu – Ośrodka Informacji Naukowej i Technicznej. Wraz ze zmianami organizacyjnymi zmieniała się biblioteka. Jej zbiory rosły systematycznie i wzbogacane były pracami z innych dziedzin nauki, pokrewnych rybołówstwu – ekonomiki rybackiej, techniki połowów, technologii przetwórstwa, czy hydroakustyki.

• Ośrodkiem kierował przez 31 lat (1967-1998) mgr Henryk Ganowiak.

Historia Biblioteki Naukowej MIR w Gdynicd.

• Znaczącym rokiem i dla biblioteki, i dla Instytutu był rok 1991, kiedy Instytut przeniesiono do nowej siedziby.

• Tutaj biblioteka uzyskała dużą powierzchnie pod magazyny i czytelnie, a także pokoje do pracy dla pracowników.

• W 1998 r. mgr inż. Bożena Janusz została kierowniczką Biblioteki i Ośrodka, a całość otrzymała nazwę (od 1999 r. po przyłączeniu Ośrodka Wydawniczego) Ośrodek Informacji Naukowej i Wydawnictw.

• Od 1 kwietnia 2006 r. funkcję kierowniczą sprawuje dr Małgorzata Grabowska-Popow. W tym samym roku Wydawnictwo zostało zlikwidowane i Ośrodek otrzymał nazwę Ośrodek Informacji Naukowej.

Charakterystyka zbiorów Biblioteki Naukowej

• Obecnie, biblioteka kontynuuje poszerzanie księgozbioru o pozycje z dziedzin takich, jak: biologia rybacka, oceanografia, ekonomika rybacka, ekologia morza, ichtiologia, technika rybacka i technologia przetwórstwa rybnego, zarządzanie rybołówstwem.

• Jedyny w Polsce zbiór piśmiennictwa z zakresu morskich badań rybackich, wieloletni, bogaty zasób konwencji rybackich i wydawnictw międzynarodowych organizacji np. FAO, ICES (Międzynarodowa Rada Badań Morza - International Council for the Exploration of the Sea ) czy Międzynarodowej Komisji Morza Bałtyckiego, atlasy, encyklopedie, słowniki, klucze do oznaczania ryb i żywych organizmów morskich, Polska Bibliografia Rybołówstwa Morskiego za lata 1945-1991, itp.

Wielkość Kolekcji

- KSIĄŻKI – około 15 000 vol.

- CZASOPISMA – 9 000 vol.

Katalogi

- Tradycyjne:- alfabetyczne kartkowe książek. Poszukiwanie poprzez autor- tytuł, - alfabetyczne kartkowe czasopism – poszukiwanie przez tytuł. - Publikacje FAO – katalog kartkowy - szukanie poprzez tytuł. - katalog kartkowy książek – szukanie przez temat

- Katalogi komputerowe- obsługuje je program autorstwa Pracownika IT Instytutu:

KSIAŻKI i CZASOPISMA– baza ma obecnie ponad 17000 rekordów

Poszukiwań dokonuje się m. in. poprzez: - indeks słów kluczowych, - indeks autorów, - indeks tytułów, - sygnatury

- numer id z bazy

Czasopisma zagraniczne w subskrypcji:

Canadian Journal of Fisheries and Aquatic Sciences Eurofood Monitor Fish and Fisheries Fisheries Fisheries Oceanography Fisheries Research Fishing News International Journal of Aquatic Animal Health Journal of Fish Biology Marine Biology North American Journal of Fisheries Management North American Journal of Aquaculture Transactions of the American Fisheries Society World Fishing Worldfish Report

Dostęp do baz danych i czasopism on-line

• ASFA - AQATIC SCIENCES AND FISHERIES ABSTRACTS

• ELSEVIER SCIENCE ELECTRONIC JOURNALS (Science Direct) , SPRINGER, EBSCO, SCIENCE, NATURE, WEB of KNOWLEDGE

• Canadian Journal of Fisheries & Aquatic Sciences • Fishing News International

- Ośrodek prowadzi wymianę z około 200 polskimi i zagranicznymi placówkami.

- Jest polskim koordynatorem prac w międzynarodowym systemie ASFISIS FAO/CSA i w jego ramach przygotowuje polskie rekordy do systemu.

- Jest także aktywnym członkiem EURASLIC / IAMSLIC i Stowarzyszenia Bibliotekarzy Polskich.- Współtworzy repozytorium CEEMaR- Bierze udział w międzynarodowym programie IODE/IOC

Współpraca z ośrodkami polskimi i zagranicznymi

Partner Pomorskiej Biblioteki Cyfrowej

25 stycznia 2011 r. dr inż. Wojciech Pelczarski, zastępca dyrektora Instytutu ds. naukowych podpisał "Porozumienie o współtworzeniu Pomorskiej Biblioteki

Cyfrowej" - tym samym Morski Instytut Rybacki – Państwowy Instytut Badawczy stał się oficjalnie Partnerem współtworzącym Pomorską Bibliotekę

Cyfrową.

Tym samym rozpoczął się nowy etap w historii biblioteki - czas digitalizacji.

Na stronie www Instytutu ( www.mir.gdynia.pl) znaleźć można pierwsze zdigitalizowane książki z dostępem w systemie Open Access.

Przykłady najciekawszych Kolekcji

• Wśród wielu bardzo cennych książek i czasopism, najbardziej godne uwagi są pozycje najstarsze.

• Znakomita większość omówionych poniżej pozycji dostępna jest w Polsce jedynie w bibliotece MIR-u, w Gdyni.

• Chciałabym zwrócić uwagę Państwa na różnorodne pieczątki, widniejące na poszczególnych egzemplarzach. Odzwierciedlają one skomplikowane losy zbiorów.

Czasopisma polskie

• Raporty Morskiego Urzędu Rybołówstwa z lat 1921-1935 Raporty te zawierają opis stanu polskiego rybołówstwa tuż po odzyskaniu niepodległości. Znaleźć w nich można dane statystyczne dotyczące połowów, opis łowisk z mapami oraz treść zarządzeń (m. in. dokumenty powołujące do istnienia Laboratorium w Helu i Fundację Morski Instytut Rybacki), opisy organizacji rybackich, fotografie statków i instytucji mających kształcić przyszłych rybaków.

• Podczas II Wojny Światowej spożycie ryb w Polsce było promowane w specjalistycznych periodykach, wydawane przez organizacje i stowarzyszenia. Jednym z takich czasopism była Ryba, która ukazała się po raz pierwszy w roku 1929, a od 1932 było czasopismem Stowarzyszenia Morski Instytut Rybacki. Artykuły tam zamieszczane dotyczyły różnych kwestii, takich jak: korzyści płynące ze spożywania ryb, obszary i wielkość połowów, opisywano procesy technologiczne, a nawet podawano przepisy kulinarne na potrawy z ryb morskich i słodkowodnych!

Stacja Morska w Helu, wielokrotnie wspominana powyżej, publikowała w okresie międzywojennym dwa czasopisma, Prace i Biuletyn. Ten ostatni kontynuowano do 2005 r.pod nazwą Bulletin of the Sea Fisheries Institute in Gdynia. Natomiast Prace wychodziły w różnej postaci do 1998 roku.

Biblioteka Naukowa MIR jest jedynym miejscem w Polsce, gdzie znaleźć można komplet tych czasopism.Liczna rzesza studentów, odwiedzająca bibliotekę, wyjątkowo często z nich korzysta. Szczególną popularnością cieszy się klasyka, czyli najstarsze artykuły Demela, Boguckiego itp.

• Biblioteka gromadzi także bardzo wiele cennych periodyków i druków zwartych z całego świata. Nie sposób opowiedzieć o

wszystkich. Poniżej kilka przykładów:

• Kolekcja szeroko znanego czasopisma Journal of the Marine Biological Association of the United Kingdom

począwszy od numeru 1 z lipca 1888 r. do dnia dzisiejszego.

• Discovery Reports – kolekcja od roku 1930;

• Annual Reports of the Fishery Board for Scotland (najstarszy raport opublikowano w 1900 r. );

Zbiory biblioteki zawierają także pełna kolekcję popularnego naukowego czasopisma kanadyjskiego Journal of the Biological Board of Canada . Pierwszy numer pochodzi z roku 1934.

• Duży zbiór czasopism z USA wzbogaca kolekcję periodyków z wieku XIX i XX oraz okresu międzywojennego.

Jako przykład można podać wydawnictwo

The Hanckock Pacific Expeditions

( w zbiorach od vol. 2/1 z roku 1915, opisującego faunę Galapagos)

oraz

Bulletin of the United States Fish Commission

od roku 1899.

To prawdziwy rarytas, zawierający opisy gatunków ryb morskich i słodkowodnych, ich chorób, metod połowowych itp..

Warto także zapoznać się z pracami

Fisheries Game and Forest Commission,

którego pierwszy numer opublikowano w 1897 r. Można tam znaleźć nie tylko opisy gatunków ryb i innych organizmów wód

morskich i śródlądowych, zasobów, ekonomiki rybackiej, ale także przepiękne i dokładne ilustracje.

Collected Reprints of Woods Hole Oceanographic Institution –

To bogate źródło informacji na temat północnoamerykańskich instytucji naukowych, związanych z naukami biologicznymi.

Najstarszy wolumen w kolekcji biblioteki pochodzi z 1934 roku, a dotyczy roku 1933.

• Wyjątkowo interesująca jest kolekcja czasopism i serii wydawnictw niemieckich.

Najważniejsze w tych zbiorach są roczne raporty

Commission zur wissenschaftlichen Untersuchung der deutschen Meere z Kilonii.

Seria ta publikowana w późnych latach XIX i wczesnych XX wieku zawiera nie tylko opisy organizmów morskich i narzędzi połowu,

ale także wspaniałe ilustracje i unikatowe mapy Bałtyku i Morza Północnego.

Na przykład, artykuł Hensena z 1875 r. przedstawia różnorodne mapy, obrazujące niemieckie, morskie akweny połowowe. Są

one wyjątkowo dokładne i pokazują nawet najmniejsze wioski rybackie, jednostki połowowe i łowiska.

• Artykuły prezentujące różnorodność tematów, związanych z rybołówstwem, takich jak ekonomika, strategia połowów sprawy legislacyjne, technologia przetwórstwa, biologia i hydrobiologia publikowano w takich periodykach, jak, m. in.:

• Zeitschrift fuer Fischerei und dern Hilfswissenschaften mit Einschluss von Fischwasser-Hygiene, Fischerei-u. Wasserecht

(kolekcja zawiera całość od numeru z roku 1893),

• Die Fischwirtschaft - całość kolekcji od numeru pierwszego z 1925 r.

• Mittheilungen der Section fuer Kuesten- und Hochseefischerei (od pierwszego numeru z 1885 r., ale nie wszystkie numery),

• Internationale Revue der gesamten Hydrobiologie und Hydrographie (także całość od numeru pierwszego z roku 1908).

• Prawdziwe rarytasy znaleźć można także w zbiorze wydawnictw książkowych, który zawiera tytuły osiemnasto, dziewiętnasto, dwudziesto i dwudziestopierwszo wieczne. Tomy te – polskie,

niemieckie, rosyjskie, angielskie, poświęcone są biologii organizmów morskich i wód śródlądowych, historii krain

nadmorskich, rybołówstwu, geografii, faunie i florze.

• Znaleźć tu można także dziewiętnastowieczne słowniki języków obcych.

• Omówienie wszystkich interesujących pozycji książkowych zajęłoby zbyt wiele czasu, tak więc ograniczę się do kilku

przykładów.

Pierwsza książka to opis alg z Kristianii. Napisana jest po norwesku i pochodzi z roku 1897.

• Klasyką nauk biologicznych, w tym ichtiologii, stały się tzw. klucze do identyfikacji np. zooplanktonu (ichtioplanktonu), takie jak wydawnictwa Sars’a lub pozycje poświęcone biologii mórz i zawierające opisy żyjących tam organizmów, w tym Bałtyku i Morza Północnego.

Książki te są zawsze bogato ilustrowane.

Wśród książek dedykowanych różnym aspektom rybołówstwa, ale kładącym nacisk na ekonomikę, znajdziemy takie rarytasy, jak:

• Die Seefischerei von Danzig z serii zatytułowanej Handbuch der Seefischerei Nordeuropas z 1931r. Tom ten, to cenne źródło map, tabel statystycznych i ilustracji, dostarczające cennych

informacji na temat historii rybołówstwa w Zatoce Gdańskiej w latach 30 –tych XX wieku.

• Beiträge zur Statistik der Deutschen Seefischerei opisuje rybołówstwo niemieckie na Morzu Północnym w drugiej połowie

XIX w. (1888). • Die deutsche Seefischerei z roku 1924 skupia się przede

wszystkim na problemie recyclingu odpadów rybnych, podczas gdy

• Fischfang ist not prezentuje zagadnienia rybołówstwa dalekomorskiego lat dwudziestych XX wieku.

Geografia, ludność i historia regionu Morza Bałtyckiego opisane są, na przykład w :

• Landeskunde der Provinz Westpreussen z 1912 r.,

• Danzings Geschichte

(z interesującymi mapami miasta i okolic do 1921 roku),

a także publikacjach polskich, jak:

• Brzegiem Bałtyku z 1926 r.

• Z polskiego brzegu z roku 1923.

• Rzecz jasna, biblioteka MIR gromadzi także pozycje z innych dziedzin nauki, takich jak: fizyka, chemia, zoologia ogólna, itp.

oraz wydawnictwa encyklopedyczne, kompendia i słowniki.

• Poniżej przykład dwóch takich książek z dziedzin „pokrewnych”:

• Vom Nordpol zum Aequator from 1890

Oraz

• Die Vogelwarte Helgoland from 1900.

• Na zakończenie chciałabym zaprezentować dwie książki osiemnastowieczne, które są prawdziwymi „skarbami”

biblioteki.

• Pierwsza, wydana w 1782 r. zatytułowana

Ichthyologiae

została napisana po łacinie i opublikowana w Londynie. Zawiera opisy płastug, dorszowatych, babek itp. Tekstowi towarzyszą

piękne miedzioryty.

• Druga książka z roku 1752 jest najstarszym wolumenem w kolekcji Biblioteki Naukowej MIR w Gdyni i nosi tytuł

Bibel der Natur worinnen die Insekten in gewisse Klassen vertheilt, sorgfältig beschrieben, zergliedert, in saubern Kupferstichen

vorgestellt, mit vielen Anmerkungen über die Seltenheiten der Natur erleutert, und zum Beweis der Allmacht und Weisheit des

Schöpfers angewendet werden

Zawiera opisy królestwa zwierząt, kładąc szczególny nacisk na opisy owadów. Jest także bogato ilustrowana pięknymi

miedziorytami, podobnie jak pozycja omawiana poprzednio.

I jeszcze jedna ciekawostka

W zbiorach biblioteki znajduje się praca Benedykta Dybowskiego z jego własnoręczną dedykacją.

Przypomnijmy, że Benedykt Dybowski(1833-1930) uważany za jednego z ojców polskiej limnologii, podróżnik, przyrodnik i powstaniec styczniowy, profesor Uniwersytetu Lwowskiego,

zesłaniec na Syberię, stał się jednym z najznakomitszych badaczy Bajkału.

Wspomniana książka pochodzi z roku 1874, wydana została po

niemiecku w St. Petersburgu, zawiera piękne kolorowe

ilustracje, a zatytułowana jest :

ZAPRASZAMY DO NASZEJ BIBLIOTEKI