33PRZEGLĄD 3-9.02.2014

Projekt realizowany z Narodowym Bankiem Polskim w ramach programu edukacji ekonomicznej

10 i 20 zł

Bezpieczne pieniądze

Znakami pieniężnymi emitowany-mi przez NBP są banknoty i monety. Polskie banknoty i monety po wojnie kilkakrotnie zmieniały swój wygląd. Nieodmiennie na ich awersie lub re-wersie widniała nazwa emitenta, czyli Narodowego Banku Polskiego.

Banknoty i monety, które mamy w portfelach, weszły do obiegu wraz z denominacją złotego, 1 stycznia 1995 r. (Przeliczano „stare” złote na „nowe” w stosunku 10 000:1). Na bank-notach z serii „Władcy polscy” widnieją wize-runki Mieszka I (10 zł), Bolesława Chrobrego (20 zł), Kazimierza Wiel-kiego (50 zł), Władysława Jagiełły (100 zł) i Zyg-munta Starego (200 zł) – na coraz wyższych no-minałach znaleźli się coraz później panujący władcy. Po raz pierwszy na polskich banknotach wprowadzono wtedy oznaczenia dla osób niewidomych: wypukłe figury geometryczne. Auto-rem serii banknotów „Władcy polscy”, podobnie jak poprzedniej – „Wielcy Po-lacy”, jest Andrzej Heidrich, twórca tak-że znaczków pocztowych i ekslibrisów.

W obiegu i do kolekcjiNBP emituje dwa rodzaje monet.

Pierwszy to monety powszechnego obiegu bite w wysokich nakładach, funkcjonujące w obrocie gotówko-wym, których wartość określa nominał (1, 2, 5, 10, 20 i 50 gr, 1, 2 i 5 zł). Do tej grupy należą również obiegowe mo-

nety okolicznościowe o nomi-nale 2 zł, wykonane ze stopu Nordic Gold. Drugi rodzaj to monety kolekcjonerskie, bite w niskich nakładach, przeznaczone głównie dla numizmatyków. Monety ko-lekcjonerskie są wykonane z metali szlachetnych – złota lub srebra i niejednokrotnie ozdobione elementami z bursztynu, cyrkonii, szkła czy drewna. Na niektórych monetach

nadrukowywane są kolo-rowe ilustracje, symbole lub hologramy.

Ze względu na szla-chetność i wartość mate-riałów, z jakich wykonane są monety kolekcjoner-skie, ich cena emisyjna jest wyższa niż nominał. Natomiast 2-złotówki ze stopu Nordic Gold wy-mieniane są po wartości nominalnej.

W ostatnich latach NBP wyemitował także pięć banknotów kolek-

cjonerskich upamiętnia-jących ważne rocznice:

50 zł wyemitowany 16 paź-dziernika 2006 r., w rocznicę wyboru Karola Wojtyły na papieża, 10 zł z oka-zji 90. rocznicy odzyskania niepodle-głości, a także banknoty o nominale 20 zł w 200. rocznicę urodzin Juliusza Słowackiego, w 200. rocznicę urodzin Fryderyka Chopina oraz z okazji 100. rocznicy przyznania Nagrody Nobla Marii Skłodowskiej-Curie.

jeszcze lepiej zabezpieczone

W kwietniu wejdą do obiegu bank-noty ze zmodernizowanymi zabezpie-czeniami. Projekty graficzne zmoder-nizowanych banknotów nie zostały zmienione, ale zastosowanie nowych zabezpieczeń powoduje, że różnice między banknotami nowej i dotychcza-sowej emisji będą widoczne. Banknot o nominale 200 zł na razie nie zostanie zmodernizowany. Wszystkie obecnie używane banknoty pozostaną beztermi-nowo prawnym środkiem płatniczym.

Oto nowe zabezpieczenia:

• Wzbogacony znak wodnyPodczas oglądania banknotu pod

światło widać znak wodny przedsta-wiający wizerunek władcy oraz cy-frowe oznaczenie nominału „10” lub

Ze skarbca NbPWyłączne prawo emitowania znaków pieniężnych Rzeczypospolitej Polskiej

przysługuje Narodowemu Bankowi Polskiemu

Raczej mi się nie podobają

Bardzo mi się nie podobają

Nie wiem, trudno powiedzieć

Bardzo mi się podobają

Raczej mi się podobają

31%

59%

3% 6%

1%

Źródło: MillwardBrown SMG/KRC dla NBP, 2012 r.

Czy podobają Ci się polskie monety

i banknoty?

Srebrna 10-złotówka poświęcona Agnieszcze Osieckiej.

Złota 200-złotówka wybita z okazji igrzysk w Soczi.

34 PRZEGLĄD 3-9.02.2014

100 zł

50 zł

„20”. Pole znaku wodnego nie jest zadrukowane.• Nitka zabezpieczająca

Podczas oglądania banknotu pod światło zobaczymy pionową, ciemną linię z cyfrowym oznaczeniem nomi-nału „10” lub „20” i skrótem „ZŁ”, wi-docznymi również w odbiciu lustrza-nym. Krój liter mikrotekstu, podobnie jak w pozostałych nominałach, został zmodyfikowany. Nitka zabezpieczają-ca została umieszczona w strukturze papieru, jak w poprzednich emisjach.• Pas opalizujący

Na odwrotnej stronie banknotu zo-stał umieszczony opalizujący pas w ko-lorze turkusowym z cyfrowym oznacze-niem nominału „10” lub „20” i skrótem „ZŁ”. Pas jest widoczny lub niedostrze-galny w zależności od kąta patrzenia.• Uzupełniający się druk obustron-

ny (recto-verso)Elementy graficzne znajdujące się

na obu stronach banknotu oglądane pod światło uzupełniają się i tworzą pełny obraz – koronę w owalu.• Patrzenie pod kątem (efekt kątowy)

W zależności od kąta patrzenia wi-dać jasne lub ciemne cyfry oznacze-nia nominału „10” lub „20”.

• W ultrafiolecie W promieniach UV widać kwadrat

z cyfrowym oznaczeniem nominału „10” lub „20” i skrótem „ZŁ”, serię i numer banknotu oraz inne wybrane elementy.

• Wzbogacony znak wodnyPodczas oglądania banknotu pod

światło widać znak wodny przed-stawiający wizerunek władcy oraz cyfrowe oznaczenie nominału „50”. Pole znaku wodnego nie jest zadru-kowane.• Nitka zabezpieczająca

Oglądając banknot pod światło, zobaczymy pionową, ciemną linię z cyfrowym oznaczeniem nomina-łu „50” i skrótem „ZŁ”, widocznymi również w odbiciu lustrzanym. • Królewska litera zmieniająca ko-

lor (farba zmienna optycznie)

Wraz ze zmianą kąta patrzenia kolor stylizowanej litery „K” w koronie płyn-nie przechodzi z zielonego w niebieski.• Uzupełniający się druk obustron-

ny (recto-verso)Elementy graficzne znajdujące się

na obu stronach banknotu oglądane pod światło uzupełniają się i tworzą pełny obraz – koronę w owalu.• Patrzenie pod kątem (efekt kątowy)

W zależności od kąta patrzenia widać koronę lub cyfry oznaczenia nominału „50”.• Mikroskopijne napisy

Mikrodruki to czytelne jedynie w powiększeniu napisy umieszczone na obu stronach banknotu.• W ultrafiolecie

W promieniach UV widać kwadrat z cyfrowym oznaczeniem nomina-łu „50” i skrótem „ZŁ”, serię i numer banknotu oraz inne wybrane elementy.

• Wzbogacony znak wodnyPodczas oglądania banknotu pod

światło widać znak wodny przedsta-wiający wizerunek władcy oraz cyfro-we oznaczenie nominału „100”. Pole znaku wodnego nie jest zadrukowane.

Choć większość zabezpieczeń (np. znak wodny, nitka zabez-pieczająca, elementy wyczuwalne dotykiem) jest wspólna dla wszystkich nominałów, poszczególne nominały mają swoje cechy charakterystyczne: różny format (od 120 x 60 mm – banknot 10 zł do 144 x 72 mm – banknot 200 zł), zróżnicowaną kolorystykę oraz specjalne oznaczenia dla osób niewidomych.• DOTKNIJ banknot i sprawdź, czy wyczuwasz:

– że papier jest sztywny i szeleszczący;– cyfrowe i słowne oznaczenie nominału;– portret władcy;– podpisy Prezesa NBP i Głównego Skarbnika NBP;– oznaczenia nominałów dla osób niewidomych (kwadrat

– 10 zł, okrąg – 20 zł, romb – 50 zł, krzyż – 100 zł, trójkąt – 200 zł);

• POPATRZ na banknot pod światło i zwróć uwagę na:– znak wodny przedstawiający wizerunek władcy, taki sam

jak na przedniej stronie banknotu;– nitkę zabezpieczającą umieszczoną w papierze banknotu

– znajdują się na niej oznaczenie nominału i skrót „ZŁ”;– recto-verso – korony wpisane w owal muszą się nakła-

dać na siebie, tworząc pełny obraz.• PRZECHYL banknot, a zauważysz kolejne zabezpieczenia:

– farbę zmienną optycznie (ozdobne elementy graficzne zmieniają kolor w zależności od kąta nachylenia z różo-

wofioletowego na oliwkowozielony);– efekt kątowy – w zależności od kąta patrzenia widoczne są

jasne lub ciemne cyfry nominału (banknoty 10 i 20 zł) oraz cyfry nominału bądź korona (banknoty 50, 100 i 200 zł);

– hologram (banknot 200 zł) – w zależności od kąta patrze-nia zmieniają się barwa i rysunek;

– farbę metalizowaną – przy pochyleniu banknotu widocz-ny jest metaliczny połysk powierzchni. Farba znajduje się po lewej (10 i 20 zł) lub prawej (50, 100, 200 zł) stronie portretu władcy.

• SPRAWDŹ dodatkowe zabezpieczenia:– złotą folię na banknocie 100 zł;– mikrodruki (tekst powinien być czytelny i widoczny

w powiększeniu);– elementy świecące w ultrafiolecie:– kwadrat z oznaczeniem nominału – kolor seledynowy,– numer serii znajdujący się po prawej stronie portretu

władcy (kolor pomarańczowy),– fragmenty tła – na stronie przedniej: seledyn i żółty

(200 zł), na stronie odwrotnej: seledyn (10 zł), jasnosele-dynowy (20 i 50 zł), żółty (100 i 200 zł).

W razie wątpliwości porównaj banknot z innym, co do któ-rego masz pewność, że jest autentyczny. Możesz też popro-sić o sprawdzenie autentyczności banknotu w banku.

Dotknij, popatrz, przechyl, sprawDźCztery zasady sprawdzania banknotów obecnej emisji

jeśli rozpoznałeś fałszywy banknot, nie wprowadzaj go do obiegu.

35PRZEGLĄD 3-9.02.2014fot. KRzySztof żuCzKowSKi, MateRiały PRaSowe

Władcy lepiej strzeżeni

• Nitka zabezpieczającaPodczas oglądania banknotu pod

światło zobaczymy pionową, ciemną linię z cyfrowym oznaczeniem nomi-nału „100” i skrótem „ZŁ”, widocz-nym również w odbiciu lustrzanym. Nitka zabezpieczająca jest umieszczo-na w strukturze papieru.• Rozeta zmieniająca kolor (farba

zmienna optycznie)Wraz ze zmianą kąta patrzenia ko-

lor rozety płynnie przechodzi ze zło-tego w zielony.• Uzupełniający się druk obustron-

ny (recto-verso)Elementy graficzne znajdujące się

na obu stronach banknotu oglądane pod światło uzupełniają się i tworzą pełny obraz – koronę w owalu. • Patrzenie pod kątem (efekt kątowy)

W zależności od kąta patrzenia z prawej strony portretu władcy widać koronę lub cyfry oznaczenia nominału „100”, z lewej zaś słowne i cyfrowe oznaczenia nominału, a po-między nimi skrót „NBP”.• Mikroskopijne napisy

Mikrodruki to czytelne w powięk-szeniu napisy umieszczone na obu stronach banknotu.• W ultrafiolecie

W promieniach UV widać kwadrat z cyfrowym oznaczeniem nominału „100” i skrótem „ZŁ”, serię i numer banknotu oraz inne wybrane ele-menty.� n

Dlaczego narodowy Bank polski modernizuje teraz zabezpieczenia banknotów?

– To jest operacja techniczna wynika-jąca z wymogu czasów: nowych tech-nik i technologii. Postęp technologiczny, który dokonał się w ostatnich latach, wymaga przeprowadzenia technicznej operacji modernizacji zabezpieczeń banknotów powszechnego obiegu. Należy jednak podkreślić, że wprowa-dzone w 1995 r. zabezpieczenia bank-notów emisji „Władcy polscy” oraz system zasilania obrotu gotówkowego funkcjonują bez zarzutu, a poziom fał-szerstw znaków pieniężnych w Polsce jest niski. Celem realizowanej obecnie operacji jest zwiększenie bezpieczeń-stwa obrotu gotówkowego w perspek-tywie kolejnych lat. Dla użytkowników gotówki ważne jest również to, że nowe zabezpieczenia będą czytelniejsze.

czy inni emitenci także wprowadzają zmiany zabezpieczeń?

– Podobne działania banki centralne podejmują cyklicznie – średnio co osiem lat. W ubiegłym roku Europejski Bank Centralny wprowadził do obiegu zmo-dernizowany banknot o nominale 5 euro. W tym roku wprowadzi zmodernizowa-ny banknot 10 euro. Wcześniej nowe za-bezpieczenia banknotów wprowadziły także Hiszpania – siedem lat przed wpro-wadzeniem euro oraz Słowacja i Estonia – trzy i cztery lata przed wstąpieniem do strefy euro. Zmieniają się zabezpiecze-nia funta, dolara, dolara kanadyjskiego. Unikalność zmiany zabezpieczenia zło-tego polega na tym, że odbywa się ona po raz pierwszy po denominacji złotego w 1995 r. i nie należy tego wiązać z licz-bą fałszerstw. Gdyby NBP spotkał się ze wzrostem liczby fałszerstw i z tego po-wodu podejmował działania, byłyby one bardzo spóźnione. Dawniej cykl moder-nizacyjny banknotów trwał 30 lat, obec-nie pięć-siedem lat. To jest bardzo długi czas od momentu prac analitycznych, nie mówiąc o zaprojektowaniu nowego banknotu, do emisji nowego.jak często dochodzi do fałszowania polskich banknotów?

Marek Oleś– dyrektor Departamentu

Emisyjno-Skarbcowego Narodowego Banku Polskiego

1. wizerunek którego władcy znajduje się na banknocie 200 zł?a) Bolesława Chrobrego,b) Władysława Jagiełły,c) Zygmunta Starego.

2. jakie oznaczenie dla osób niewidomych znajduje się na banknocie 50 zł?a) kwadrat,b) romb,c) trójkąt.

3. Banknoty 10, 20, 50 i 100 zł ze zmodernizowanymi zabez-pieczeniami wejdą do obiegu:a) w kwietniu 2014 r.,b) w czerwcu 2014 r.c) w styczniu 2015 r.

wśród osób, które udzielą prawidłowych odpowiedzi, rozlosujemy nagrody książkowe. odpowiedzi prosimy nadsyłać do redakcji do x stycznia, z dopiskiem: kwiz bankowy.

zachęcamy Do wzięcia uDziału

w sondzie internetowejwww.przeglad-tygodnik.pl

CZY WIESZ NA BANK?

odpowiedzi do kwizu z nr. 41. c) Na rozpatrzenie reklamacji klienta bank ma

30 dni.2. b) Klient może odstąpić od umowy kredytu

konsumenckiego w ciągu 14 dni.3. c) Bezpłatnej porady prawnej drogą mejlową

udziela Stowarzyszenie Konsumentów Polskich.

Nagrody za poprawne rozwiązanie kwizu otrzymują: Zuzanna Hałas, Helena Piecuch, Adrian Siera-kowski. za udział w sondzie internetowej nagrody wylosowali: Janusz Borowski, Anna Kowalewska, Iwona Krasowska.

36 PRZEGLĄD 3-9.02.2014

Projekt realizowany z Narodowym Bankiem Polskim w ramach programu edukacji ekonomicznej

Więcej informacji o finansach i bankowości na portalu www.nbp.pl

Je­że­li­bę­dą­Pań­stwo­mie­li­ja­kieś­py­ta­nia­zwią­za­ne­z­te­ma­ty­ką­wkład­ki,­pro­si­my­prze­słać­je­e-mailem­pod­ad­re­sem­prze­glad@prze­glad­-ty­go­dnik.pl.­Po­sta­ra­my­się­uzy­skać­na­nie­od­po­wiedź­eks­per­tów.

Wkładkę przygotowała Elżbieta Soroczyńska.Współpraca: K. Kęciek, K. Pilawski, W. Raczkowski, B. Tumiłowicz

17 lutego 2014 r. kolejna wkładka:pieniąDze za mieszkanie

– W roku 2012 było to osiem bankno-tów na milion będących w obiegu. Naj-częściej w tej niewielkiej liczbie były fał-szowane banknoty o nominale 20 i 50 zł, a więc te, którymi bardzo często posługu-jemy się podczas zakupów, m.in. na ba-zarach i targowiskach, gdzie okoliczności nie sprzyjają przyglądaniu się banknotom.z jednej strony pośpiech, z drugiej przykładanie mniejszej wagi do niż-szych nominałów?

– Tak. Ale im wyższy nominał, tym uważniej mu się przyglądamy przy ka-sie. Kiedy zaś wypłacamy pieniądze z bankomatu, zakładamy – zasadnie – że są to banknoty przeliczone i przesor-towane przez bank komercyjny, a więc są autentyczne. Natomiast przy wyso-kich nominałach ryzyko jest relatywnie wyższe, więc klient zarówno dokonuje oceny banknotu, jak i zadaje sobie py-tanie, czy jest on akceptowalny, czy nie jest zniszczony. Na przykład zniszczony banknot 200-złotowy może być zakwe-stionowany w punkcie handlowym.jak długo banknoty żyją na rynku?

– To zależy od nominału. Najkrócej te, którymi posługujemy się najczęściej – 10 i 20 zł. Ich przeciętny okres funk-cjonowania na rynku to półtora roku. 50-złotówki dłużej – 2,5 roku, a 100-zło-tówki – cztery-pięć lat; 200-złotówki jeszcze dłużej.czym będą się różniły nowe zabez-pieczenia od dotychczasowych? czy wpłynie to na wygląd banknotów?

– Zastosowane nowoczesne zabez-pieczenia będą czytelniejsze dla użyt-kowników. Na przykład zabezpieczenie w postaci farby zmiennej optycznie, które polega na tym, że rozeta – w przy-padku banknotu 100 zł – lub litera K – w przypadku banknotu 50 zł – płynnie zmieniają kolor w zależności od kąta, pod którym patrzymy na banknot. Na banknotach 10 zł i 20 zł są to pasy opa-lizujące widoczne lub niedostrzegalne w zależności od kąta, pod którym pa-trzymy na banknot. Odkryte zostanie pole po lewej stronie banknotu – jest to potrzebne m.in. do określenia stopnia jego zużycia. Dzięki temu polu banknot będzie wydawał się nieco jaśniejszy.

W tym polu znajdzie się lepiej widoczny znak wodny, wzbogacony o filigran z no-minałem banknotu. Wyraźniejsza będzie stylizacja korony w owalu, której część znajduje się na części przedniej bank-notu, a część na stronie odwrotnej. Pod światło widoczna będzie cała korona.Banknoty z nowymi zabezpieczeniami wejdą do obiegu w kwietniu. jak przygotowuje się do tego rynek?

– Prowadzimy szkolenia głównie dla pracowników banków komercyjnych, jednostek sektora publicznego, profesjo-nalnych uczestników obrotu gotówkowe-go (firm zajmujących się przeliczaniem oraz sortowaniem znaków pieniężnych ). W miarę możliwości chcemy uwzględnić

w szkoleniach przedstawicieli (trenerów ) z dużych sieci handlowych. Drugim waż-nym obszarem zainteresowania NBP jest kalibracja i dostosowanie urządzeń przyjmujących banknoty, jak wpłatomaty, parkomaty, biletomaty, automaty sprze-dające napoje, kanapki itp. – na tym polu współpracujemy m.in. z firmami serwisu-jącymi te urządzenia. W tym przypadku rola NBP sprowadza się do zainicjowa-nia procesu, którego częścią są umowy o użyczenie banknotów do testów oraz przygotowanie zestawów testowych banknotów. Na marginesie warto wspo-mnieć, że nie będzie potrzebne dosto-sowanie bankomatów, a więc urządzeń, które wypłacają uprzednio przeliczone i posortowane banknoty.jak szybko po wprowadzeniu do obie-gu banknotów z nowymi zabezpie-czeniami zostaną wycofane z obiegu „stare” banknoty?

– Banknoty z nowoczesnymi zabezpie-czeniami będą stopniowo wchodziły do obiegu od kwietnia tego roku, co ozna-cza, że żaden banknot z nowymi zabez-pieczeniami nie może trafić do naszych portfeli przed tą datą. Operacja wymiany będzie się odbywać rutynowo, w ramach

standardowych operacji zasilania ban-ków w gotówkę oraz wycofywania znisz-czonych lub uszkodzonych banknotów. Znaczące nasycenie obiegu na przykład banknotem 100 zł może zatem potrwać kilka lat. Od kwietnia w obiegu równole-gle i bezterminowo będą funkcjonować zarówno banknoty z dotychczasowymi, jak i ze zmodernizowanymi zabezpiecze-niami. Pamiętajmy też, że nie zmienią się zabezpieczenia banknotu 200-złotowego.czego nam, użytkownikom nie wolno robić z banknotami i monetami?

– Lepiej powiedzieć, jak powinniśmy postępować z banknotami. Powinniśmy dbać o jakość obiegową pieniądza, po-nieważ on kosztuje. Zginając banknoty, przechowując je niedbale w kieszeniach, skracamy ich czas życia, a to są koszty, które ostatecznie ponosi podatnik. Po-nad 90% zysku NBP trafia przecież do budżetu państwa. A więc, jeżeli cykl ży-cia banknotów, szczególnie niskich no-minałów – 10, 20 zł, jest krótki, następuje bardzo szybkie wycofywanie banknotów z obiegu i konieczność wprowadzania kolejnych serii. Proces ten w ostatecz-nym rozrachunku finansujemy wszyscy. A czego nie wolno robić z banknotami, to sfera zdefiniowana w regulacjach o prze-ciwdziałaniu fałszerstwom, przepisach Kodeksu karnego, a także ogólnie w re-gulacjach dotyczących praw autorskich. Są różne regulacje w różnych krajach, w niektórych niezwykle rygorystyczne, ale generalnie zabronione jest reprodu-kowanie, kopiowanie, powielanie bank-notów, wprowadzanie tak wytworzo-nych banknotów do obiegu. Natomiast możliwe jest użytkowanie wizerunków banknotów – w określonej formule – dla celów marketingowych czy edukacyj-nych, o ile nie jest to sprzeczne z poli-tyką informacyjną Narodowego Banku Polskiego. Trzeba pamiętać, że waluta oprócz posiadania cech czysto użytko-wych jest także symbolem wizerunku kraju i dlatego należy traktować ją z sza-cunkiem. Niszcząc banknoty, musimy pamiętać, że co prawda NBP wymienia zniszczone banknoty na nowe, ale może-my nie odzyskać całej wartości banknotu przedstawianego do wymiany. n

10- i 20-złotówki funkcjonują na rynku przeciętnie półtora roku.