BBeezzppiieecczzee��ssttwwoo,,

oocchhrroonnaa zzddrroowwiiaa ii ��rrooddoowwiisskkaa

ww nnaauuccee ii eedduukkaaccjjii

Materiały informacyjne i szkoleniowe

2

Bezpiecze�stwo,

ochrona zdrowia i �rodowiska

w nauce i edukacji

Materiały informacyjne i szkoleniowe

pod redakcj�

Małgorzaty Majki i Piotra Stepnowskiego

3

Bezpiecze�stwo, ochrona zdrowia i �rodowiska w nauce i edukacji

Przewodnik dla mened�erów, naukowców i nauczycieli

pod redakcj� Małgorzaty Majki i Piotra Stepnowskiego

Autorzy:

Danuta Gilner, Politechnika �l�ska

Małgorzata Majka, Universytet Jagiello�ski Piotr Stepnowski, Universytet Gda�ski

© CHLASTS, All rights reserved

Publikacja sfinansowana w ramach programu działa� Wspólnot Europejskich na rzecz kształcenia i szkolenia zawodowego „Leonardo da Vinci”

4

Spis tre�ci

1.1. Budynki i obiekty budowlane ...................................................................................................7 1.2. Maszyny, sprz�t i urz�dzenia techniczne..................................................................................7 1.3. Materiały i �rodki chemiczne....................................................................................................8 1.4. Zapobieganie narkomanii.........................................................................................................9 1.5. Transport towarów niebezpiecznych ......................................................................................10 2. Bezpiecze�swao i ochrona zdrowia w pracy .............................................................................11 2.1. Przepisy ogólne ......................................................................................................................11

2.1.1. Obowi�zki pracodawcy....................................................................................................11 2.1.2. Obowi�zki osoby kieruj�cej pracownikami.....................................................................12 2.1.3. Obowi�zki pracownika ....................................................................................................12 2.1.4. Prawa pracownika ............................................................................................................13

2.2.Szczegółowe przepisy bezpiecze�stwa pracy ..........................................................................13 2.2.1. Obiekty budowlane i pomieszczenia pracy .....................................................................13 2.2.2. Procesy pracy ...................................................................................................................14 2.2.3. Maszyny, urz�dzenia techniczne, narz�dzia i instalacje ..................................................15 2.2.4. Materiały, substancje i preparaty chemiczne w pracy .....................................................16 2.2.5. Czynniki szkodliwe dla zdrowia .....................................................................................17 2.2.7. Czynniki chemiczne ........................................................................................................18 2.2.8. Czynniki biologiczne .......................................................................................................19 2.2.9. Czynniki rakotwórcze i mutagenne..................................................................................20 2.2.10. Hałas i drgania mechaniczne .........................................................................................21 2.2.11. Promieniowanie jonizuj�ce ............................................................................................21 2.2.12. Obsługa monitorów ekranowych ..................................................................................22

2.3. Ochrona zdrowia grup zwi�kszonego ryzyka: ........................................................................23 2.4. �rodki ochrony indywidualnej, odzie� i obuwie robocze ......................................................24 3. Bezpiecze�stwo i ochrona zdrowia w szkole i na uczelni .........................................................26 3.1. Szkoły podstawowe, gimnazjalne i �rednie ...........................................................................26

3.1.1. Obowi�zki dyrektora szkoły ............................................................................................26 3.1.2. Praktyczna nauka zawodu................................................................................................26

3.2. Uczelnie i wy�sze szkoły zawodowe .....................................................................................27 3.2.1. Obowi�zki rektora uczelni i kanclerza wy�szej szkoły zawodowej ...............................27

4. Ochrona �rodowiska naturalnego...............................................................................................28 4.1. Prawo ochrony �rodowiska . ...................................................................................................28 4.2. Zagospodarowanie odpadów ..................................................................................................28

Zał�cznik 1. Alfabetyczny spis definicji terminów prawnych...................................................31 Zał�cznik 3. Wykaz cytowanych polskich aktów prawnych .....................................................35

5

1.

2.

3.

4.

5.

Wprowadzenie

Na zdrowie społecze�stwa maj� wpływ wszystkie elementy �rodowiska, w których funkcjonuje człowiek:

• �rodowisko naturalne,

• �rodowisko mieszkalne;

• �rodowisko pracy i nauki,

• �rodowisko aktywno�ci społecznej.

Ochrona zdrowia populacji obejmuje ochron� wszystkich elementów �rodowiska funkcjonowania człowieka.

Organizacje, w tym organizacje prowadz�ce działalno�� naukow� lub edukacyjn�, s� zobowi�zane do realizacji zobowi�za� zawartych w przepisach prawnych, w szczególno�ci:

• prawa pracy,

• prawa o systemie o�wiaty i szkolnictwa,

• prawa o ochronie �rodowiska naturalnego.

Ka�da osoba jest konsumentem wyrobów dost�pnych na rynku. Ochrona populacji obejmuje w szczególno�ci bezpiecze�stwo:

• artykułów �ywno�ciowych,

• materiałów i przedmiotów u�ytku powszechnego,

• materiałów i przedmiotów u�ytku zawodowego.

Regulacje prawne dotycz�ce bezpiecze�stwa i ochrony zdrowia populacji obejmuj� wszystkie działalno�ci, zarówno w sektorze publicznym, jak i prywatnym. Regulacjami odr�bnymi obj�te s� tylko siły zbrojne, policja oraz działalno�� w zakresie usług zwi�zanych z ochron� cywiln�.

Organizacje naukowe i edukacyjne

W �wietle przepisów prawa pracy, na (dy)rektorze szkoły (wy�szej) spoczywaj� obowi�zki pracodawcy. Na kierownikach jednostek spoczywaj� obowi�zki jak na osobach kieruj�cych pracownikami. Nauczycieli i pracowników pomocniczych obejmuj� przepisy dotycz�ce pracowników. Uczniowie i studenci obj�ci s� ochron� zgodnie z prawem o�wiatowym i szkolnictwa wy�szego. Uczniowie poni�ej 18 roku �ycia, w trakcie zaj�� praktycznych i praktyk zawodowych, podlegaj� dodatkowo ochronie według zasad dotycz�cych osób młodych w pracy.

Miejsca pracy i nauki musz� spełnia� wymogi okre�lone w prawie budowlanym oraz w Kodeksie pracy. Wyposa�enie tych miejsc obejmuj� zapisy ustawy o bezpiecze�stwie produktów oraz o systemie zgodno�ci.

Organizacji naukowych i edukacyjnych dotyczy równie� prawo o ochronie �rodowiska naturalnego, w szczególno�ci prawo o zagospodarowaniu wytworzonych odpadów.

Osoby zarz�dzaj�ce lub kieruj�ce prac� i nauk� s� zobowi�zane zapewni� realizacj� przepisów dotycz�cych bezpiecze�stwa i ochrony zdrowia populacji.

6

Układ tekstu:

TYTUŁ

Cz��� główna - informacje dla mened�erów nauki i edukacji: rektorów, dyrektorów, itp. (tekst czarny). nr aktu prawnego jako odno�nik

słowa podkre�lone – terminy prawne, których definicje prawne zamieszczono w Zał�czniku 1.

Nr slajdu w

prezentacji PowerPoint

Cz��� szczegółowa - informacje dla kierowników, nauczycieli, itp. (tekst szary).

Tablice ilustruj�ce omawiany problem.

7

1. Bezpiecze�stwo powszechne W celu zapewnienia bezpiecze�stwa i zdrowia populacji ludzkiej ustalono

minimalne wymogi, które musz� spełnia� produkty wprowadzane na rynek do u�ytku prywatnego i zawodowego1.

6.

1.1. Budynki i obiekty budowlane

Budynki i obiekty budowlane musz� by� projektowane i wykonane według zasad okre�lonych przez prawo budowlane2. Na wykonawcy budynku spoczywa obowi�zek zapewnienia bezpiecze�stwa konstrukcji i warunków zdrowotnych w pomieszczeniach. Modernizacje i remonty nie mog� narusza� tego stanu.

Zastosowane materiały budowlane, maj�ce wpływ na warunki zdrowotne pomieszcze�, musz� spełnia� wymogi higieniczne okre�lone w normach zharmonizowanych3.

Pomieszczenia pracy oraz pomieszczenia w budynkach u�yteczno�ci publicznej musz� spełnia� wymogi szczegółowe; mi�dzy innymi st��enia substancji szkodliwych dla zdrowia oraz nat��enia promieniowania jonizuj�cego - emitowane przez materiały budowlane - nie mog� przekracza� warto�ci dopuszczalnych4.

Budynki i obiekty budowlane musz� spełnia� wymogi przepisów ochrony przeciwpo�arowej5.

7.

Urz�dzenia podlegaj�ce dozorowi technicznemu

(wyci�g) • maszyny słu��ce do przemieszczania osób lub ładunków (windy, schody

ruchowme, d�wigi, itp.)

• urz�dzenia / zbiorniki / szybkowary ci�nieniowe

• kotły parowe / cieczowe

• wytwornice acetylenu

• ruroci�gi przesyłowe materiałów niebezpiecznych

8.

1.2. Maszyny, sprz�t i urz�dzenia techniczne

Urz�dzenia techniczne w budynkach, które mog� sprowadzi� powa�ne zagro�enia dla zdrowia osób podlegaj� dozorowi technicznemu6.

Maszyny, sprz�t elektryczny, urz�dzenia techniczne powinny spełnia� wymagania zasadnicze i szczegółowe okre�lone w aktach prawnych, w szczególno�ci powinny by� oznakowane znakiem bezpiecze�stwa CE7 lub wyposa�one w deklaracj� zgodno�ci z odpowiednimi normami.

Maszyny, sprz�t i urz�dzenia nie spełniaj�ce tych wymaga�, a tak�e urz�dzenia zmodernizowane lub wytworzone w celach naukowych lub edukacyjnych, musz� by� doprowadzone do zgodno�ci z aktualnymi wymogami.

8

9.

Materiały i urz�dzenia obj�te normami zharmonizowanymi

(wyci�g) • sprz�t elektryczny do u�ytku domowego i podobnego

• elektronarz�dzia r�czne i obrabiarki

• urz�dzenia informatyczne (kompatybilno�� elektromagnetyczna)

• urz�dzenia medyczne

• urzadzenia elektryczne do przestrzeni zagro�onych wybuchem

• elementy murowe, okucia budowlane

• urzadzenia ga�nicze

• liny stalowe

10.

11.

12.

13.

14.

15.

1.3. Materiały i �rodki chemiczne

Substancje i preparaty chemiczne wprowadzane do u�ytku powszechnego lub zawodowego podlegaj� szczegółowym badaniom pod k�tem zagro�e� dla człowieka i �rodowiska naturalnego8. Je�eli jakikolwiek z parametrów dotycz�cych (eko)toksyczno�ci lub własno�ci fizykochemicznych przekracza warto�� ustalon� jako bezpieczna, substancja / preparat zostaje zaklasyfikowana jako niebezpieczna9.

Niebezpieczne substancje i preparaty10 podlegaj� wymogom szczegółowym, w szczególno�ci ich posiadacz ma obowi�zek zabezpieczy� substancje i preparaty bardzo niebezpieczne przed przej�ciem przez osoby niepowołane11.

Wymogi szczegółowe dotycz�ce niebezpiecznej substancji lub preparatu 12:

1. Producent jest zobowi�zany sporz�dzi� Kart� Charakterystyki, zawieraj�ca zestaw informacji gwarantuj�cych bezpiecze�stwo u�ytkowania. U�ytkownik jest zobowi�zany posiada� kart� charakterystyki i stosowa� zalecane �rodki ochrony.

2. Opakowanie musi zapewnia� bezpiecze�stwo transportu, u�ytkowania i przechowywania.

3. Oznakowanie (etykieta) musi zawiera�:

•nazw� umo�liwiaj�ca jednoznaczn� identyfikacj� substancji lub preparatu; •substancje niebezpieczne wchodz�ce w skład preparatu w st��eniach

powy�ej ustalonych warto�ci; •znaki ostrzegawcze; •opisy zagro�e� (frazy R); •opis bezpiecznego obchodzenia si� z substancj� (frazy S); •dane osoby wprowadzaj�cej substancj� lub preparat do obrotu.

4. Zbiorniki, ruroci�gi i miejsca przechowywania niebezpiecznych substancji lub preparatów musz� by� odpowiednio oznakowane.

5. �rodki ochrony ro�lin13 oraz �rodki biobójcze14 podlegaj� analogicznym wymogom dotycz�cym klasyfikacji, opakowania i oznakowania.

Organizacja prowadz�ca działalno�� naukow� z wykorzystaniem niebezpiecznych substancji i preparatów jest zobowi�zana zapewni� realizacj� wymogów zawartych w przepisach prawnych, wymogi dotycz�ce opakowa� i

9

oznakowania niebezpiecznych substancji i preparatów, zarówno dla �rodków konfekcjonowanych w organizacji, jak i dla substancji nowosyntezowanych, stwarzaj�cych nieznane zagro�enia.

16.

17.

18.

Karta charakterystyki substancji niebezpiecznej

1. Identyfikacja substancji chemicznej nazwa, nr CAS itp.

2. Skład lub informacja o składnikach stwarzaj�cych zagro�enie dla zdrowia lub �ycia.

3. Identyfikacja zagro�e�:

- skutki niewła�ciwego obchodzenia si� z substancj�,

- objawy zatrucia.

4. Pierwsza pomoc.

5. Post�powanie w przypadku po�aru.

6. Post�powanie w przypadku uwolnienia do �rodowiska.

7. Obchodzenie si� z substancj� i magazynowanie.

8. Kontrola nara�enia:

- warto�ci st��e� dopuszczalnych;

- zalecane �rodki ochrony indywidualnej

9. Wła�ciwo�ci fizykochemiczne

10. Stabilno�� i reaktywno��:

- niebezpieczne reakcje,

- warunki, których nale�y unika�,

- niebezpieczne produkty rozkładu.

11. Informacje toksykologiczne: skutki toksycznego działania substancji, warto�ci DL / CL, NDS i in.

12. Informacje ekologiczne: wpływ na �rodowisko naturalne, dopuszczalne st��enia w �rodowisku.

13. Post�powanie z odpadami – tu odesłanie do systemu utylizacji w zakładzie.

14. Informacje o transporcie – nr ADR, który determinuje sposób transportu substancji.

15. Informacje dotycz�ce uregulowa� prawnych – sposób klasyfikacji, pakowania i oznakowania substancji.

16. Inne informacje istotne dla bezpiecze�stwa i zdrowia ludzi oraz dla ochrony �rodowiska.

19.

1.4. Zapobieganie narkomanii

�rodki odurzaj�ce i psychotropowe obj�te s� zakazem powszechnego dost�pu15. �rodki te, a tak�e ich prekursory okre�lonej klasy, mog� by� stosowane wył�cznie do celów naukowych, pod warunkiem zezwolenia wydanego przez słu�by sanitarne.

Organizacja prowadz�ca działalno�� naukow� z wykorzystaniem �rodków odurzaj�cych lub psychotropowych jest zobowi�zana do zabezpieczenia ich przed przej�ciem przez osoby niepowołane.

10

20.

1.5. Transport towarów niebezpiecznych

Transport towarów niebezpiecznych po drogach publicznych mo�e by� �ródłem zagro�enia dla osób lub �rodowiska i z tego powodu podlega ograniczeniom16.

Materiały i �rodki chemiczne oraz odpady podlegaj� badaniom i klasyfikacji pod k�tem zagro�e� stwarzanych w transporcie wszystkich typów: drogowym, kolejowym, lotniczym i morskim. Wymagany poziom zabezpiecze� jest uzale�niony od poziomu zagro�enia stwarzanego przez materiał danej klasy oraz od jego ilo�ci.

Organizacja, która wytwarza lub stosuje materiały niebezpieczne, mo�e je transportowa� po drogach publicznych pod warunkiem spełnienia wymogów zawartych w przepisach szczegółowych.

11

2. Bezpiecze�swao i ochrona zdrowia w pracy

2.1. Przepisy ogólne 17 21.

22.

23.

24.

25.

26.

27.

2.1.1. Obowi�zki pracodawcy

Zasady ogólne:

1. Pracodawca ponosi odpowiedzialno�� za bezpiecze�stwo i zdrowie pracowników.

2. Pracodawca jest obowi�zany chroni� zdrowie i �ycie pracowników poprzez zapewnienie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy przy odpowiednim wykorzystaniu osi�gni�� nauki i techniki.

3. Pracodawca zapewnia profilaktyczn� opiek� lekarsk�18 pracowników w stopniu uzale�nionym od zagro�e� zawodowych.

4. Prowadz�c działalno��, która stwarza mo�liwo�� wyst�pienia nagłego niebezpiecze�stwa dla zdrowia lub �ycia pracowników, pracodawca jest obowi�zany podejmowa� działania zapobiegaj�ce takiemu niebezpiecze�stwu.

5. Pracodawca ma obowi�zek zapewni� udział pracowników lub ich przedstawicieli we wszystkich decyzjach dotycz�cych bezpiecze�stwa i ochrony zdrowia.

Pracodawca albo sam realizuje zadania zwi�zane z bezpiecze�stwem i ochron� zdrowia w pracy, albo powołuje słu�b� bhp – zgodnie z odr�bnymi przepisami19.

Zobowi�zania szczegółowe pracodawcy:

Pracodawca jest obowi�zany:

1) organizowa� prac� w sposób zapewniaj�cy bezpieczne i higieniczne warunki pracy,

2) zapewnia� przestrzeganie w zakładzie pracy przepisów oraz zasad bezpiecze�stwa i higieny pracy, wydawa� polecenia usuni�cia uchybie� w tym zakresie oraz kontrolowa� wykonanie tych polece�;

3) zapewnia� wykonanie nakazów, wyst�pie�, decyzji i zarz�dze� wydawanych przez organy nadzoru nad warunkami pracy oraz społecznego inspektora pracy;

4) zapewni� wykonanie zalece� lekarskich dotycz�cych ograniczenia nara�enia pracownika;

5) ocenia� ryzyko zawodowe, informowa� o pracowników o poziomie ryzyka oraz o zasadach ochrony przed zagro�eniami;

6) dostarczy� pracownikowi nieodpłatnie �rodki ochrony indywidualnej zabezpieczaj�ce przed działaniem czynników niebezpiecznych i szkodliwych dla zdrowia, spełniaj�cych wymogi szczegółowe;.

7) stosowa� �rodki zapobiegaj�ce chorobom zawodowym;

8) szczególnie chroni� pracowników grup zwi�kszonego ryzyka: kobiety i młodocianych – według przepisów szczegółowych.

9) w razie wypadku przy pracy zapewni� udzielenie pierwszej pomocy osobom poszkodowanym oraz podj�� niezb�dne działania eliminuj�ce lub ograniczaj�ce zagro�enie;

10) zapewni� pracownikom szkolenie odpowiednie do poziomu zagro�e� 20;

12

W razie gdy jednocze�nie w tym samym miejscu wykonuj� prac� pracownicy zatrudnieni przez ró�nych pracodawców, pracodawcy ci maj� obowi�zek ustali� zasady bezpiecze�stwa i ochrony zdrowia pracowników.

28.

29.

30.

2.1.2. Obowi�zki osoby kieruj�cej pracownikami

Zasada ogólna:

Na osobie kieruj�cej pracownikami spoczywaj� zobowi�zania dotycz�ce pracowników oraz stanowisk pracy, którymi kieruje, analogiczne do zobowi�za� pracodawcy w stosunku do ogółu pracowników.

Zobowi�zania szczegółowe osób kieruj�cych pracownikami.

Osoba kieruj�ca pracownikami jest obowi�zana:

1) organizowa� stanowiska pracy zgodnie z przepisami i zasadami bezpiecze�stwa i higieny pracy;

2) organizowa�, przygotowywa� i prowadzi� prace, uwzgl�dniaj�c zabezpieczenie pracowników przed wypadkami przy pracy, chorobami zawodowymi i innymi chorobami zwi�zanymi z warunkami �rodowiska pracy;

3) dba� o bezpieczny i higieniczny stan pomieszcze� pracy i wyposa�enia technicznego;

4) dba� o sprawno�� �rodków ochrony zbiorowej i ich stosowanie zgodnie z przeznaczeniem;

5) egzekwowa� przestrzeganie przez pracowników przepisów i zasad bezpiecze�stwa i higieny pracy;

6) zapewnia� wykonanie zalece� lekarza sprawuj�cego opiek� zdrowotn� nad pracownikami.

31.

32.

33.

34.

2.1.3. Obowi�zki pracownika

Zasada ogólna:

Podstawowym obowi�zkiem pracownika jest przestrzeganie przepisów i zasad bezpiecze�stwa i higieny pracy oraz aktywne współdziałanie z pracodawc� i przeło�onymi w wypełnianiu obowi�zków dotycz�cych bezpiecze�stwa i higieny pracy.

Zobowi�zania szczegółowe pracowników

Pracownik jest obowi�zany:

1) zna� przepisy i zasady bezpiecze�stwa i higieny pracy, bra� udział w szkoleniu i instrukta�u z tego zakresu oraz poddawa� si� wymaganym egzaminom sprawdzaj�cym;

2) wykonywa� prac� w sposób zgodny z przepisami i zasadami bezpiecze�stwa i higieny pracy oraz stosowa� si� do wydawanych w tym zakresie polece� i wskazówek przeło�onych;

3) niezwłocznie zawiadomi� przeło�onego o zauwa�onym w zakładach pracy wypadku albo zagro�eniu �ycia lub zdrowia ludzkiego oraz ostrzec współpracowników, a tak�e inne osoby znajduj�ce si� w rejonie zagro�enia, o gro��cym im niebezpiecze�stwie.

4) dba� o nale�yty stan maszyn, urz�dze�, narz�dzi i sprz�tu oraz o porz�dek i

13

ład w miejscu pracy;

5) stosowa� �rodki ochrony zbiorowej, a tak�e u�ywa� przydzielonych �rodków ochrony indywidualnej oraz odzie�y i obuwia roboczego, zgodnie z ich przeznaczeniem;

6) poddawa� si� wst�pnym, okresowym i kontrolnym oraz innym zaleconym badaniom lekarskim, jak równie� stosowa� si� do wskaza� lekarskich.

35.

36.

37.

2.1.4. Prawa pracownika

Zasady ogólne

1.Pracownik nie ponosi ryzyka zwi�zanego z działalno�ci� pracodawcy, a w szczególno�ci nie odpowiada za szkod� wynikł� w zwi�zku z działaniem w granicach dopuszczalnego ryzyka.

2.Bezpiecze�stwo i zdrowie osób jest dobrem nadrz�dnym w stosunku do dóbr innych, które w sytuacjach konfliktowych musz� ust�pi�.

Uprawnienia szczegółowe pracownika:

1) W razie gdy warunki pracy nie odpowiadaj� przepisom bezpiecze�stwa i stwarzaj� bezpo�rednie zagro�enie dla zdrowia lub �ycia pracownika, albo gdy wykonywana przez niego praca grozi takim niebezpiecze�stwem innym osobom - pracownik ma prawo powstrzyma� si� od wykonywania pracy, zawiadamiaj�c o tym niezwłocznie przeło�onego. Za czas przestojów z tym zwi�zanych pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia.

2) Pracownik wykonuj�cy prac� wymagaj�cej szczególnej sprawno�ci psychofizycznej21 ma prawo, po uprzednim zawiadomieniu przeło�onego, powstrzyma� si� od wykonywania pracy w przypadku, gdy jego stan psychofizyczny nie zapewnia bezpiecznego wykonywania pracy i stwarza zagro�enie dla innych osób.

2.2.Szczegółowe przepisy bezpiecze�stwa pracy

38.

39.

40.

41.

2.2.1. Obiekty budowlane i pomieszczenia pracy 22

Zasady ogólne:

1. Obiekt budowlany, pomieszczenia pracy, a tak�e tereny oraz urz�dzenia z nimi zwi�zane powinny spełnia� wymagania bezpiecze�stwa i higieny pracy.

2. Budowa lub przebudowa obiektu budowlanego, w którym przewiduje si� pomieszczenia pracy, musi by� wykonana na podstawie projektów uwzgl�dniaj�cych wymagania bezpiecze�stwa i higieny pracy, pozytywnie zaopiniowanych przez uprawnionych rzeczoznawców.

Wymogi szczegółowe:

1. Budynki i inne obiekty budowlane, w których znajduj� si� pomieszczenia pracy, powinny by� zbudowane i utrzymywane zgodnie z wymaganiami okre�lonymi w przepisach techniczno-budowlanych2,3.

2. Drogi komunikacyjne i transportowe, drogi dla pieszych i dojazdy po�arowe na

14

terenie zakładu musz� by� wykonane i oznakowane zgodnie z Polskimi Normami3 oraz innymi przepisami szczegółowymi27.

3. Drogi dla transportu samochodowego musz� spełnia� wymogi zawarte w przepisach dla ruchu drogowego23.

4. Wymiary dróg musz� by� dostosowane do nat��enia ruchu pieszych i samochodowego.

5. Pracodawca jest obowi�zany zapewnia� pomieszczenia pracy odpowiednie do rodzaju wykonywanych prac i liczby zatrudnionych pracowników.

6. Pomieszczenia pracy i ich wyposa�enie powinny zapewnia� pracownikom bezpieczne i higieniczne warunki pracy. Poło�enie, wymiary, konstrukcja pomieszcze� i ich wyposa�enie musz� by� zgodne z Polskimi Normami lub innymi przepisami szczegółowymi.

7. Pracodawca zapewnia pracownikom pomieszczenia higieniczno-sanitarne, spełniaj�ce wymogi szczegółowe.

42.

43.

Elementy pomieszcze� pracy podlegaj�ce regulacjom szczegółowym

• Poło�enie w stosunku do poziomu terenu.

• Bramy, drzwi, doj�cia do stanowisk pracy.

• Korytarze, schody, pochylnie.

• Podłogi, �ciany, sufity.

• Okna i �ciany szklane.

• O�wietlenie naturalne i sztuczne.

• Ogrzewanie i wentylacja.

• Zabezpieczenie przed niekorzystnymi czynnikami zewn�trznymi.

• Zabezpieczenie przed czynnikami szkodliwymi dla zdrowia i uci��liwo�ciami pochodz�cymi z innych pomieszcze�.

• Wymiary pomieszcze� pracy.

• Oznakowanie: znaki bezpiecze�stwa, informacje o wytrzymało�� stropów.

44.

45.

46.

2.2.2. Procesy pracy

Zasady ogólne:

Pracodawca jest obowi�zany ocenia� i dokumentowa� ryzyko zawodowe, wyst�puj�ce przy okre�lonych pracach, oraz stosowa� niezb�dne �rodki profilaktyczne zmniejszaj�ce ryzyko.

Je�eli likwidacja zagro�e� nie jest mo�liwa, nale�y stosowa� odpowiednie rozwi�zania organizacyjne i techniczne, ograniczaj�ce wpływ tych zagro�e� na

15

zdrowie i bezpiecze�stwo pracowników, w szczególno�ci �rodki ochrony zbiorowej. Je�eli te oka�� si� niewystarczaj�ce, nale�y dostarczy� pracownikom �rodki ochrony indywidualnej.

Zasady szczegółowe

Pracodawca jest obowi�zany:

1) zapewni� systematyczne kontrole stanu bezpiecze�stwa i higieny pracy oraz ustali� sposoby rejestracji nieprawidłowo�ci i metody ich usuwania;

2) dostarczy� pracownikowi wszelkich informacji o poziomie ryzyka i metodach jego ograniczania oraz o zasadach stosowania �rodków ochrony;

3) udost�pni� pracownikom, do stałego korzystania, aktualne instrukcje bezpiecze�stwa;

4) zapewni� funkcjonowanie systemu udzielania pierwszej pomocy;

5) zapewni� pracownikom wod� pitn� i �rodki higieny osobistej;

6) organizowa� procesy pracy zgodnie z regulacjami szczegółowymi.

47.

48.

Procesy pracy obj�te wymogami szczegółowymi

• Obsługa maszyn, urz�dze� i narz�dzi.

• Transport wewn�trzny.

• Magazynowanie.

• Prace szczególnie niebezpieczne:

- Roboty budowlane, rozbiórkowe, remontowe i monta�owe prowadzone bez wstrzymania ruchu zakładu pracy lub jego cz��ci.

- Prace w zbiornikach, kanałach, wn�trzach urz�dze� technicznych i innych niebezpiecznych przestrzeniach zamkni�tych.

- Prace przy u�yciu materiałów niebezpiecznych.

• Prace, które musz� by� wykonywane przez co najmniej 2 osoby.

• Prace wymagaj�cych szczególnej sprawno�ci psychofizycznej.

• Transport r�czny ci��kich przedmiotów.

• Transport z zastosowaniem wózków z nap�dem silnikowym.

49.

50.

51.

52.

2.2.3. Maszyny, urz�dzenia techniczne, narz�dzia i instalacje24

Zasady ogólne:

Maszyny, urz�dzenia techniczne, narz�dzia i instalacje – zwane dalej maszynami – eksploatowane w organizacji mog� by� u�ytkowane, je�eli nie wpływa to na pogorszenie stanu bezpiecze�stwa lub zdrowia pracowników.

16

Je�eli maszyny nie mog� by� u�ytkowane bez ryzyka dla bezpiecze�stwa lub zdrowia pracowników, pracodawca powinien zastosowa� odpowiednie rozwi�zania maj�ce na celu zminimalizowanie ryzyka.

Wymogi szczegółowe:

1) Maszyny montuje si� lub demontuje zgodnie z zaleceniami producenta.

2) Maszyny ruchome z własnym nap�dem mog� by� obsługiwane wył�cznie przez pracowników przeszkolonych w zakresie ich bezpiecznej obsługi.

3) Mi�dzy ruchomymi cz��ciami maszyn a ruchomymi b�d� stałymi elementami znajduj�cymi si� w ich otoczeniu nale�y zapewni� dostateczn� przestrze�.

4) Nale�y zapewni� bezpieczne dostarczanie lub odprowadzanie u�ywanej albo produkowanej energii b�d� materiałów.

5) Maszyny, ich osłony i urz�dzenia ochronne musz� spełnia� szczegółowe wymogi minimalne.

6) W przypadku gdy bezpieczne u�ytkowanie maszyn jest uzale�nione od warunków, w jakich s� one instalowane, maszyna przed przekazaniem do eksploatacji powinna by� poddana wst�pnej kontroli przez jednostki działaj�ce na podstawie odr�bnych przepisów lub osoby posiadaj�ce odpowiednie kwalifikacje.

7) Maszyny musz� by� poddawane kontrolom okresowym zgodnie z przepisami odr�bnymi.

8) Pracownikom nale�y zapewni� dost�p do informacji, w tym pisemnych instrukcji dotycz�cych u�ytkowania maszyn, oraz informacji o zagro�eniach zwi�zanych z maszynami.

53.

Maszyny, urz�dzenia, narz�dzia i instalacje obj�te wymogami szczegółowymi

• Maszyny poruszaj�ce si� i samobie�ne

• Maszyny transportuj�ce pracowników

• Maszyny do podnoszenia ładunków

• Instalacje i sprz�t do pracy na wysoko�ci

54.

55.

2.2.4. Materiały, substancje i preparaty chemiczne w pracy

Zasady ogólne

Warunkiem zastosowania materiałów, substancji i preparatów chemicznych oraz prowadzenia procesów technologicznych jest uprzednia ocena stopnia ich szkodliwo�ci dla pracowników oraz poj�cie odpowiednich �rodków profilaktycznych 17,14.

Zasady szczegółowe

1. Substancje chemiczne i preparaty musz� by� oznakowane w sposób widoczny, umo�liwiaj�cy ich identyfikacj�;

17

2. Stosuj�cy niebezpieczne substancje i preparaty jest zobowi�zany:

a) posiada� ich spis oraz karty charakterystyki;

b) zastosowa� �rodki bezpiecze�stwa zamieszczone w karcie charakterystyki;

c) stosowa� opakowania zabezpieczaj�ce przed szkodliwym działaniem, po�arem lub wybuchem;

d) stosowa� oznakowania opakowa�, zbiorników i ruroci�gów zgodne z odr�bnymi przepisami.

56.

2.2.5. Czynniki szkodliwe dla zdrowia 25

Zasada ogólna:

Pracodawca jest zobowi�zany identyfikowa� czynniki szkodliwe dla zdrowia w �rodowisku pracy, mierzy� ich st��enia i nat��enia oraz porównywa� z warto�ciami dopuszczalnymi26.

W sytuacji, gdy st��enia czynników szkodliwych dla zdrowia przekraczaj� warto�ci dopuszczalne, pracodawca jest zobowi�zany podj�� natychmiastowe działania zmierzaj�ce do zlikwidowania przekrocze�.

57.

Czynniki szkodliwe dla zdrowia dla których ustalono dopuszczalne st��enia lub nat��enia

A. Czynniki chemiczne (441 substancji chemicznych).

B. Pyły (19 rodzajów pyłów).

C. Mikroklimat:

- mikroklimat gor�cy; - mikroklimat zimny.

D. Hałas:

- słyszalny, - infrad�wi�kowy, - ultrad�wi�kowy.

E. Drgania mechaniczne ogólne i miejscowe.

F. Promieniowanie optyczne nielaserowe:

- w zakresie widzialnym, - podczerowne, - ultrafioletowe.

G. Promieniowanie laserowe.

H. Promieniowanie elektromagnetyczne.

18

58.

59.

60.

2.2.7. Czynniki chemiczne 27

Zasada ogólna

1. Pracodawca jest zobowi�zany do ustalenia, czy w �rodowisku pracy wyst�puje czynnik chemiczny stwarzaj�cy zagro�enie oraz do dokonania i udokumentowania oceny ryzyka zawodowego stwarzanego przez ten czynnik.

2. Pracodawca jest zobowi�zany zmniejsza� nara�enie pracowników na czynniki chemiczne poprzez stosowanie substancji mniej szkodliwych dla zdrowia lub wprowadzanie zmian technologicznych ograniczaj�cych nara�enie.

Zasady szczegółowe

1. Pracodawca jest zobowi�zany prowadzenia i dokumentowania oceny ryzyka zawodowego stwarzanego przez czynniki chemiczne (ka�dy czynnik osobno oraz wszystkie czynniki ł�cznie). Ocena ryzyka obejmuje standardowe warunki technologiczne, konserwacje i naprawy oraz sytuacje awaryjne.

2. Ryzyko zawodowe wynikaj�ce z pracy z czynnikiem chemicznym stwarzaj�cym zagro�enie nale�y eliminowa� lub ogranicza� do minimum, stosuj�c �rodki techniczne i organizacyjne systemu pracy.

3. W przypadku obecno�ci w miejscu pracy czynnika chemicznego stwarzaj�cego zagro�enie wypadku lub awarii, pracodawca okre�la i wdra�a procedury działania w sytuacjach awaryjnych oraz systematycznie sprawdza praktycznie funkcjonowanie tych procedur.

4. Ocen� ryzyka zawodowego pracodawca udost�pnia pracownikom (w zakresie ich dotycz�cym) oraz lekarzowi sprawuj�cemu profilaktyczn� opiek� zdrowotn� nad pracownikami.

61.

62.

63.

Definicje najwy�szych dopuszczalnych st��e� czynników chemicznych

I. St��enia w powietrzu na stanowiskach pracy

najwy�sze dopuszczalne st��enie (NDS) – jako warto�� �rednia wa�ona st��enia w ci�gu 8-godzinnego dobowego wymiaru czasu pracy;

najwy�sze dopuszczalne st��enie chwilowe (NDSCh) – jako warto�� �rednia st��enia, które wyst�puje w �rodowisku pracy nie dłu�ej ni� 15 minut i nie cz��ciej ni� 2 razy w czasie zmiany roboczej, w odst�pie czasu nie krótszym ni� 1 godzina;

najwy�sze dopuszczalne st��enie pułapowe (NDSP) – jako warto�� st��enia, która ze wzgl�du na zagro�enie zdrowia lub �ycia pracownika nie mo�e by� w �rodowisku pracy przekroczona w �adnym momencie.

II. St��enia w materiale biologicznym

dopuszczalne st��enie w materiale biologicznym (DBS) - najwy�szy dopuszczalny poziom okre�lonego czynnika lub jego metabolitu w odpowiednim materiale biologicznym lub najwy�sz� dopuszczaln� warto�� odpowiedniego wska�nika, okre�laj�cego oddziaływanie czynnika chemicznego na organizm; w szczególno�ci materiałem biologicznym s� krew i mocz pobrane od pracowników.

19

64.

65.

2.2.8. Czynniki biologiczne28

Zasada ogólna

1.Organizmy biologiczne s� klasyfikowane pod k�tem zagro�e� dla człowieka w �rodowisku pracy. Pracodawca jest zobowi�zany do dokonania i udokumentowania oceny ryzyka zawodowego stwarzanego przez szkodliwy czynnik biologiczny.

2.Pracodawca jest obowi�zany do stosowania wszelkich dost�pnych �rodków eliminuj�cych nara�enie lub ograniczaj�cych stopie� tego nara�enia, w szczególno�ci �rodki zapobiegawcze wymienione w rozporz�dzeniu.

Zasady szczegółowe

1. Przy stosowaniu mikroorganizmów genetycznie zmodyfikowanych, co do których istnieje podejrzenie, �e mog� wykazywa� wła�ciwo�ci chorobotwórcze, nale�y zapewni� warunki okre�lone w przepisach dotycz�cych GMO29.

2. Przy stosowaniu mikroorganizmów o nieustalonej przynale�no�ci gatunkowej, co do których istnieje podejrzenie, �e mog� wykazywa� wła�ciwo�ci chorobotwórcze, nale�y zapewni� �rodki zapobiegawcze przewidziane dla najwy�szej grupy zagro�enia.

3. Pracownicy nara�eni na zaka�enia i choroby zaka�ne, dla których dost�pne s� szczepionki, powinny by� poddani szczepieniom ochronnym30.

66.

67.

68.

Klasyfikacja szkodliwych czynników biologicznych

Organizmy podlegaj�ce klasyfikacji:

• bakterie • paso�yty • grzyby • wirusy

Miejsca, dla których ustalono �rodki bezpiecze�stwa:

laboratoria, szklarnie i fitotrony, pomieszczeniach dla zwierz�t miejsca zamkni�tego u�ycia organizmów genetycznie zmodyfikowanych. Grupa 1. Czynniki, przez które wywołanie chorób u ludzi jest mało prawdopodobne.

Grupa 2. Czynniki, które mog� wywoływa� choroby u ludzi, mog� by� niebezpieczne dla pracowników, ale rozprzestrzenienie ich w populacji ludzkiej jest mało prawdopodobne. Zazwyczaj istniej� w stosunku do nich skuteczne metody profilaktyki lub leczenia.

Grupa 3. Czynniki, które mog� wywoływa� u ludzi ci��kie choroby, s� niebezpieczne dla pracowników, a rozprzestrzenienie ich w populacji ludzkiej jest bardzo prawdopodobne. Zazwyczaj istniej� w stosunku do nich skuteczne metody profilaktyki lub leczenia.

Grupa 4. Czynniki, które wywołuj� u ludzi ci��kie choroby, s� niebezpieczne dla pracowników, a rozprzestrzenienie czynników w populacji ludzkiej jest bardzo prawdopodobne. Zazwyczaj nie istniej� w stosunku do nich skuteczne metody profilaktyki lub leczenia.

20

69.

70.

71.

2.2.9. Czynniki rakotwórcze i mutagenne31

Czynniki rakotwórcze i mutagenne s� �ródłem powa�nych zagro�e� zawodowych. Pracownicy nara�eni na te czynniki podlegaj� ochronie według zasad specjalnych.

Zasady ogólne

Pracodawca jest zobowi�zany eliminowa� z procesów pracy czynniki rakotwórcze lub mutagenne.

Je�eli eliminacja nie jest mo�liwa, nale�y tak projektowa� i organizowa� system i miejsca pracy, by minimalizowa� poziom nara�enia oraz czas jego trwania.

Zasady szczegółowe

Pracodawca zatrudniaj�cy pracownika w warunkach nara�enia na rakotwórczych lub mutagennych jest obowi�zany:

1) wykonywa� pomiary st��e� substancji rakotwórczych lub mutagennych, a w szczególno�ci stosowa� metody wczesnego wykrywania nara�enia podczas awarii lub w przypadku wyst�pienia innych nieprzewidzianych okoliczno�ci;

2) prowadzi� szczegółow� dokumentacj� nara�enia pracowników, dostarczy� pracownikom wyczerpuj�cych informacji dotycz�cych ich nara�enia;

3) zapewni� pracownikom profilaktyczna opiek� lekarsk�;

4) zapewni� udział pracowników lub ich przedstawicieli we wszystkich decyzjach maj�cych wpływ na nara�enie na czynniki rakotwórcze lub mutagenne;

5) zagwarantowa� procedury post�powania na wypadek nadzwyczajnego zagro�enia spowodowanego rakotwórczymi lub mutagennymi.

72.

73.

Czynniki rakotwórcze i mutagenne Czynniki chemiczne: • Substancje i preparaty rakotwórcze kategorii 1 lub 2. • Substancje i preparaty mutagenne kategorii 1 lub 2. Czynniki fizyczne. • Promieniowanie jonizuj�ce. Czynniki biologiczne. • Wirus zapalenia w�troby typu B • Wirus zapalenia w�troby typu C.

Procesy technologiczne, w których dochodzi do uwalniania substancji rakotwórczych lub mutagennych:

• Produkcja auraminy.

• Procesy technologiczne zwi�zane z nara�eniem na działanie wielopier�cieniowych w�glowodorów aromatycznych, obecnych w sadzy w�glowej, smołach w�glowych i pakach.

• Procesy technologiczne zwi�zane z nara�eniem na działanie pyłów,

21

dymów i aerozoli tworz�cych si� podczas rafinacji niklu i jego zwi�zków.

• Produkcja alkoholu izopropylowego metod� mocnych kwasów.

• Prace zwi�zane z nara�eniem na pył drewna twardego (d�b i buk).

74.

75.

2.2.10. Hałas i drgania mechaniczne 32

Pracodawca jest zobowi�zany prowadzi� pomiary wielko�ci charakteryzuj�cych hałas i drgania mechaniczne oraz porównywa� wyniki z warto�ciami progów działania oraz warto�ciami dopuszczalnymi.

Je�eli hałas lub drgania przekraczaj� warto�ci progów działania, pracodawca jest zobowi�zany podj�� działania ograniczaj�ce nara�enie na hałas.

Je�eli hałas lub drgania przekraczaj� warto�ci dopuszczalne, pracodawca jest zobowi�zany podj�� działania obni�aj�ce te warto�ci do poziomu dopuszczalnego. Je�eli jest to niemo�liwe, pracownik musi zosta� wyposa�ony w �rodki ochrony indywidualnej, gwarantuj�ce nie przekraczanie najwy�szych dopuszczalnych nat��e�.

Hałas jako czynnik szkodliwy dla zdrowia

Wielko��: Warto�� progowa:

Warto�� dopuszczalna:

Poziom ekspozycji na hałas odniesiony do 8-godz. pracy lub tygodnia pracy

80 dB (A) 85 dB (A)

Ekspozycja dzienna Ekspozycja tygodniowa - 3640 Pa2s

1840 Pa2s

Szczytowy poziom d�wi�ku A - 115 dB (A)

76.

Szczytowy poziom d�wi�ku C - 135 dB (C)

77.

2.2.11. Promieniowanie jonizuj�ce

Ustalono graniczne warto�ci aktywno�ci �ródeł promieniowania jonizuj�cego oraz graniczne dawki promieniowania, które mo�e wchłon�� pracownik33.

ródła zawieraj�ce izotopy o aktywno�ciach poni�ej warto�ci granicznych s� uznane za bezpieczne i nie podlegaj� ograniczeniom34.

ródła zawieraj�ce izotopy o aktywno�ciach powy�ej warto�ci granicznych podlegaj� ograniczeniom szczegółowym. Pracodawca jest zobowi�zany monitorowa� nara�enia pracowników. Dopuszczalne dawki promieniowania nie mog� by� przekroczone.

Szczegółowe wymagania techniczne oraz wymagania ochrony radiologicznej okre�lono35 :

- dla pracowni stosuj�cych �ródła promieniotwórcze lub urz�dze� zawieraj�cych takie �ródła,

- dla urz�dze� wytwarzaj�cych promieniowanie jonizuj�ce i pracowni stosuj�cych

22

takie urz�dzenia.

78.

Dawki graniczne promieniowania jonizuj�cego dla pracowników • Dawka skuteczna (efektywna) w ci�gu roku kalendarzowego: 20 mSv.

• Warto�� 20 mSv w danym roku kalendarzowym mo�e by� przekroczona do

warto�ci 50 mSv, pod warunkiem �e w ci�gu kolejnych pi�ciu lat

kalendarzowych jej sumaryczna warto�� nie przekroczy 100 mSv.

79.

80.

2.2.12. Obsługa monitorów ekranowych 36

Zasada ogólna

Ze wzgl�du na zagro�enia dla wzroku, problemów fizycznych i obci��e� psychicznych dla pracowników obsługuj�cych monitory ekranowe, stanowiska pracy nale�y ocenia� pod k�tem warunków zdrowotnych i bezpiecze�stwa - według wymogów szczegółowych.

Na podstawie oceny pracodawca jest zobowi�zany podejmowa� działania maj�ce na celu usuni�cie stwierdzonych zagro�e� i uci��liwo�ci.

Zasady szczegółowe

1) Obsług� monitorów ekranowych nale�y ł�czy� przemiennie z inn� prac� nie obci��aj�c� wzroku i wykonywan� w innych pozycjach ciała lub zapewni� 5-minutow� przerw� po ka�dej 1 godzinie nieprzerwanej pracy.

2) Kobiety w ci��y mog� by� zatrudnione przy obsłudze monitorów w wymiarze do 4 godzin dziennie.

3) Pracownikom, dla których lekarz w ramach profilaktycznej opieki zdrowotnej zalecił do obsługi monitorów okulary koryguj�ce wzrok, pracodawca zapewnia okulary na swój koszt.

81.

Elementy stanowiska pracy z monitorem ekranowym obj�te wymogami szczegółowymi

• Monitor ekranowy

• Klawiatura

• Biurko lub powierzchnia robocza

• Krzesło robocze

• Wymagania przestrzenne

• O�wietlenie

• Odblaski i odbicia �wiatła

• Hałas

• Ciepło

• Promieniowanie

• Wilgotno��

• Oprogramowanie

23

82.

2.2.13. Inne prace stwarzaj�ce zagro�enie dla pracowników

Dla typowych technologii lub prac stwarzaj�cych zagro�enie ustalono odr�bne przepisy bezpiecze�stwa i higieny pracy.

Przepisy te dotycz� równie� prac typu eksperymentalnego i procesu dydaktycznego.

83.

84.

Prace i materiały obj�te bran�owymi przepisami bhp

• amoniakalne instalacje chłodnicze;

• gaz płynny propan-butan (wszystkie prace);

• gazy spr��one i skroplone (wszystkie prace);

• hutnictwo i przetwórstwo: �elaza, miedzi, cynku, ołowiu;

• malowanie natryskowe;

• materiały wybuchowe (wszystkie prace);

• nadtlenki organiczne (wszystkie prace);

• odlewnictwo metali.

• prace spawalnicze;

• prace zagro�one wyst�pieniem atmosfery wybuchowej;

• pralnictwo i farbiarstwo;

• procesy galwanotechniczne;

• produkcja papieru;

• produkcja wyrobów gumowych;

• produkcja wyrobów ze szkła;

• przetwórstwo tworzyw sztucznych;

• roboty budowlane;

• �rodki ochrony ro�lin (wszystkie prace);

• transport r�czny;

• u�ytkowanie wózków z nap�dem silnikowym;

85.

2.3. Ochrona zdrowia grup zwi�kszonego ryzyka:

- kobiet, kobiet w ci��y i karmi�cych piersi�,

- młodocianych.

Nie wolno zatrudnia� kobiet przy pracach szczególnie uci��liwych lub szkodliwych dla zdrowia - według wykazu 37.

Nie wolno zatrudnia� młodocianych przy pracach szczególnie uci��liwych lub szkodliwych dla zdrowia – według wykazu 38.

86. Prace szczególnie uci��liwe lub szkodliwe dla zdrowia

kobiet, kobiet w ci��y, kobiet karmi�cych piersi�

oraz młodocianych

24

87.

• Prace w nara�eniu na działanie okre�lonych czynników chemicznych.

• Prace w kontakcie ze szkodliwymi czynnikami biologicznymi.

• Prace w nara�eniu na działanie czynników fizycznych o okre�lonych nat��eniach:

• Prace zwi�zane z nadmiernym wysiłkiem fizycznym lub wymuszona pozycj� ciała.

• Prace w mikroklimacie zimnym, gor�cym lub zmiennym.

• Prace gro��ce ci��kimi urazami fizycznymi i psychicznymi.

• Obsługa monitorów ekranowych powy�ej 4 godzin dziennie (dotyczy kobiet w ci��y).

88.

89.

90.

2.4. �rodki ochrony indywidualnej, odzie� i obuwie robocze

Zasady ogólna

1. Pracodawca jest obowi�zany dostarczy� pracownikowi nieodpłatnie �rodki ochrony indywidualnej zabezpieczaj�ce przed działaniem niebezpiecznych lub szkodliwych dla zdrowia czynników wyst�puj�cych w �rodowisku pracy.

2. Pracodawca jest obowi�zany dostarczy� pracownikowi nieodpłatnie odzie� i obuwie robocze, je�eli odzie� własna pracownika mo�e ulec zniszczeniu lub znacznemu zabrudzeniu lub gdy wymagaj� tego wzgl�dy technologiczne, sanitarne lub bezpiecze�stwa17.

Zasady szczegółowe

1. Do stosowania dopuszczone s� wył�cznie �rodki ochrony indywidualnej, które spełniaj� wymagania zasadnicze według przepisów odr�bnych39.

2. Pracodawca jest zobowi�zany informowa� pracownika o sposobach posługiwania si� �rodkami ochrony indywidualnej.

3. Odzie� i obuwie robocze musz� spełnia� wymagania okre�lone w Polskich Normach.

4. Pracodawca zapewnia odpowiednie konserwacje, naprawy pranie i odka�anie �rodków ochrony indywidualnej, odzie�y i obuwia roboczego.

5. Wszelkich ustale� dotycz�ce �rodków ochrony indywidualnej oraz odzie�y i obuwia roboczego pracodawca dokonuje w porozumieniu z zakładow� organizacj� zwi�zkow� lub z przedstawicielami pracowników.

91.

Rodzaje �rodków ochrony indywidualnej

• �rodki ochrony układu oddechowego

• �rodki ochrony słuchu

• �rodki ochrony twarzy i oczu

• �rodki ochrony głowy

• �rodki ochrony ko�czyn dolnych

• �rodki ochrony ko�czyn górnych

25

• dermatologiczne �rodki ochrony skóry

• �rodki ochrony przed upadkiem z wysoko�ci

• odzie� ochronna

26

3. Bezpiecze�stwo i ochrona zdrowia w szkole i na uczelni 3.1. Szkoły podstawowe, gimnazjalne i �rednie 40

92.

93.

94.

3.1.1. Obowi�zki dyrektora szkoły

Zasady ogólne:

1. Dyrektor szkoły jest odpowiedzialny za utrzymanie bezpiecznych i higienicznych warunków nauki, wychowania i opieki w szkole.

2. Jednym z zada� szkoły jest upowszechnianie w�ród dzieci i młodzie�y wiedzy o bezpiecze�stwie oraz kształtowanie wła�ciwych postaw wobec zagro�e� i sytuacji nadzwyczajnych.

Zobowi�zania szczegółowe dyrektora szkoły:

3. Dyrektor zapewnia bezpieczne i higieniczne warunki: pobytu w szkole oraz uczestnictwa we wszystkich zaj�ciach organizowanych przez szkoł� niezale�nie od miejsca zaj��.

4. Obiekty szkoły: budynki, pomieszczenia i teren szkoły musz� spełnia� wymogi szczegółowe.

5. Szkoły maj� prawo nabywa� wył�cznie wyposa�enie posiadaj�ce odpowiednie atesty lub certyfikaty.

6. Niedopuszczalne jest prowadzenie jakichkolwiek zaj�� bez nadzoru upowa�nionej do tego osoby.

7. Nauczyciele podlegaj� przeszkoleniu w zakresie udzielania pierwszej pomocy.

95.

3.1.2. Praktyczna nauka zawodu

Praktyczna nauka zawodu mo�e odbywa� si� wył�cznie w organizacjach i podmiotach gospodarczych zapewniaj�cych odpowiednie warunki materialne41, w szczególno�ci zwi�zanych z bezpiecze�stwem i ochron� zdrowia praktykantów. Uczniowie poni�ej 18 roku �ycia nie mog� wykonywa� prac wymienionych w wykazie prac wzbronionych młodocianym37.

96.

Obiekty szkoły podlegaj�ce wymogom szczegółowym

• budynki, teren szkoły;

• korytarze, schody, drogi ewakuacyjne;

• pomieszczenia do zaj��;

• warsztaty, laboratoria, pracownie oraz stanowiska praktycznej nauki zawodu.

27

97.

Wyposa�enie szkoły podlegaj�ce wymogom atestowania lub certyfikacji

• meble; • artykuły sportowe, • pomoce naukowe zasilane napi�ciem wy�szym ni� bezpieczne, • pomoce naukowe emituj�ce promieniowanie laserowe, promieniowanie

α, β, γ.

3.2. Uczelnie42 i wy�sze szkoły zawodowe43 98.

99.

100.

101.

3.2.1. Obowi�zki rektora uczelni i kanclerza wy�szej szkoły zawodowej

Zasady ogólne:

1. Rektor szkoły wy�szej dba o bezpiecze�stwo i porz�dek na terenie uczelni. Dziekan wydziału dba bezpiecze�stwo i porz�dek na terenie wydziału. Kanclerz wy�szej szkoły zawodowej dba o bezpiecze�stwo i porz�dek na terenie szkoły.

2. Rektor i kanclerz s� obowi�zani zapewni� bezpieczne i higieniczne warunki osobom pobieraj�cym nauk� albo odbywaj�cym zaj�cia praktyczno - techniczne lub wykonuj�cym prace społecznie u�yteczne na rzecz uczelni lub szkoły.

Zobowi�zania szczegółowe rektora uczelni i kanclerza wy�szej szkoły zawodowej:

3. Rektor i kanclerz ustala szczegółowe obowi�zki i odpowiedzialno��:

• pracowników - w zakresie zapewnienia bezpiecznych i higienicznych warunków pracy i nauki;

• studentów - w zakresie przestrzegania przepisów bezpiecze�stwa.

4. Rektor i kanclerz zapewnia szkolenia studentów w zakresie przepisów bezpiecze�stwa.

5. Budynki i pomieszczenia uczelni oraz przynale�ne do nich tereny i urz�dzenia powinny spełnia� wymagania przepisów techniczno - budowlanych oraz ogólnych przepisów bezpiecze�stwa i higieny pracy.

6. W uczelniach, które prowadz� badania eksperymentalne kierownik jednostki organizacyjnej prowadz�cej badania zapewnia szczegółowe instrukcje prowadzenia tych bada�, uwzgl�dniaj�ce zapobieganie zagro�eniu dla zdrowia i �ycia ludzkiego.

7. Laboratoria, warsztaty, pracownie specjalistyczne musz� spełnia� wymogi szczegółowe. W zale�no�ci od rodzaju zaj�� stosuje si� bran�owe przepisy bezpiecze�stwa i higieny pracy.

8. Prowadz�cy zaj�cia jest odpowiedzialny za bezpiecze�stwo studentów w trakcie prowadzonych zaj��.

9. Studenci nara�eni na działanie czynników szkodliwych dla zdrowia lub niebezpiecznych dla zdrowia podlegaj� badaniom lekarskim na zasadach i w trybie okre�lonych w przepisach odr�bnych44.

28

4. Ochrona �rodowiska naturalnego 102.

103.

104.

4.1. Prawo ochrony �rodowiska 45.

Zasady ogólne:

1. Organizacja prowadz�ca działalno�� negatywnie oddziałuj�c� na �rodowisko, jest zobowi�zana do zapobiegania temu działaniu.

2. Korzystanie ze �rodowiska wykraczaj�ce poza ramy korzystania powszechnego mo�e by� obwarowane obowi�zkiem uzyskania pozwolenia wydanego przez organ ochrony �rodowiska.

3. W celu ochrony �rodowiska naturalnego ocenom emisji i porównaniom z warto�ciami referencyjnymi podlegaj�:

-zanieczyszczenia chemiczne powietrza, wód i gleby; -zanieczyszczenia biologiczne powietrza, wód i gleby -hałas; -pola elektromagnetyczne.

4. Substancje stwarzaj�ce szczególne zagro�enie dla �rodowiska mog� by� stosowane wył�cznie w badaniach naukowych.

Zobowi�zania szczegółowe:

5. Emisja do powietrza substancji chemicznych nie mo�e przekracza� warto�ci dopuszczalnych. Z obowi�zku pomiarów wielko�ci emisji s� zwolnione:

-instalacje, z których emisja nie przekracza 10 % warto�ci dopuszczalnej; -digestoria laboratoryjne.

6. Laboratoria stosuj�ce organizmy patogenne i organizmy genetycznie modyfikowane s� zobowi�zane zapobiega� emisji do �rodowiska według wymów szczegółowych.

7. Zawarto�� zanieczyszcze� chemicznych w �ciekach komunalnych nie mo�e przekracza� warto�ci dopuszczalnych.

105.

106.

107.

4.2. Zagospodarowanie odpadów 46.

Zasady ogólne:

1. Organizacja prowadz�ca działalno��, w wyniku której mog� powstawa� odpady, powinna tak działania planowa� i prowadzi�, by zapobiega� powstawaniu odpadów lub minimalizowa� ich negatywnie oddziaływanie �rodowisko.

2. Posiadacz odpadów, substancji lub przedmiotów niespełniaj�cych wymaga� technicznych jest zobowi�zany do post�powania zgodnie z zasadami gospodarowania odpadami i wymaganiami ochrony �rodowiska.

3. Odpady niebezpieczne podlegaj� szczegółowym przepisom dotycz�cym unieszkodliwiania i składowania.

Zobowi�zania szczegółowe:

4. Posiadacz odpadów jest zobowi�zany w pierwszej kolejno�ci do poddania ich

29

odzyskowi w instalacjach spełniaj�cych wymogi szczegółowe.

5. Odpady, które nie zostały odzyskane przez wytwórc� odpadu, powinny by� unieszkodliwione i składowane zgodnie z przepisami odr�bnymi.

6. Wytwórca odpadów niebezpiecznych do 100 kg/rok do lub odpadów innych do 5 t/rok mo�e prowadzi� uproszczon� gospodark� odpadami na podstawie zgłoszenia. Wytwórca odpadów w ilo�ciach przewy�szaj�cych w/w ilo�ci musi uzyska� decyzj� zatwierdzaj�c� program gospodarowania odpadami.

108.

109.

Klasyfikacja odpadów niebezpiecznych wg wła�ciwo�ci

H1 wybuchowe

H2 utleniaj�ce

H3 łatwo palne

H4 dra�ni�ce

H5 szkodliwe

H6 toksyczne

H7 rakotwórcze

H8 �r�ce

H9 zaka�ne

H10 działaj�ce szkodliwie na rozrodczo��

H11 mutagenne

H12 wyniku kontaktu z wod�, powietrzem lub kwasem uwalniaj� toksyczne lub wysoce toksyczne gazy,

H13 po zako�czeniu procesu unieszkodliwiania mog� wydzieli� inn� substancj�, która posiada jak�kolwiek spo�ród cech wymienionych powy�ej,

H14 ekotoksyczne

30

110.

111.

Zako�czenie

Na organizacjach prowadz�cych działalno�� naukow� i edukacyjn� spoczywaj� szczególne obowi�zki zwi�zane z ochron� populacji ludzkiej.

Zarówno prawo o�wiatowe, jak i prawo ochrony �rodowiska nakłada na szkoły wszystkich typów obowi�zek uwzgl�dnienia w podstawach programowych kształcenia i realizacji zagadnie� bezpiecze�stwa:

• ochrony �rodowiska i zrównowa�onego rozwoju; • kształtowania bezpiecznych zachowa� i promocji zdrowia; • popularyzacji zagadnie� zwi�zanych z funkcjonowaniem na rynku pracy, w

tym zagadnie� bezpiecze�stwa i ochrony zdrowia w pracy. Zgodnie z Kodeksem pracy, Minister Edukacji Narodowej jest zobowi�zany zapewni� uwzgl�dnianie problematyki bezpiecze�stwa i higieny pracy oraz ergonomii w programach nauczania. Prawo ochrony �rodowiska nakłada na szkoły wy�sze oraz placówki naukowo – badawcze działaj�ce w obszarach nauki zwi�zanych z ochron� �rodowiska, obowi�zek uwzgl�dniania w programach zagadnie� ochrony �rodowiska oraz rozwijania bada� dotycz�cych ochrony �rodowiska.

31

Zał�cznik 1. Alfabetyczny spis definicji terminów prawnych.

Uwaga: Definicje poj�� prawnych przedstawione w danym akcie prawnym maj� zastosowanie wył�cznie w obr�bie tego aktu; definicj� te mog� si� ró�ni� od definicji tych samych poj�� w innych aktach prawnych, jak równie� od definicji powszechnie stosowanych..

Termin Definicja prawna

112.

czynniki chemiczne

obecne w powietrzu na stanowiskach pracy substancje niebezpieczne, z wyj�tkiem niebezpiecznych wył�cznie dla �rodowiska, a tak�e inne substancje i pyły, dla których ustalono warto�ci dopuszczalnych st��e�;

113.

czynniki rakotwórcze i mutagenne

substancje chemiczne rakotwórcze lub mutagenne kat. 1 lub 2 stwarzaj�ce zagro�enie inhalacyjne, a tak�e inne czynniki biologiczne i promieniowanie jonizuj�ce;

114.

dopuszczalne st��enia lub nat��enia

warto�� st��e� lub nat��e� czynników szkodliwych dla zdrowia, przy których oddziaływanie na pracownika przez okres jego aktywno�ci zawodowej nie powinno spowodowa� ujemnych zmian w jego stanie zdrowia, ani stanie zdrowia jego przyszłych pokole�;

115.

dopuszczalne st��enie w materiale biologicznym

najwy�szy dopuszczalny poziom okre�lonego czynnika lub jego metabolitu w odpowiednim materiale biologicznym lub najwy�sza dopuszczalna warto�� odpowiedniego wska�nika, okre�laj�cego oddziaływanie czynnika chemicznego na organizm; w szczególno�ci materiałem biologicznym s� krew i mocz pobrane od pracowników;

116.

drgania mechaniczne

drgania działaj�ce na organizm człowieka przenoszone bezpo�rednio przez ko�czyny lub tułów;

117.

hałas ka�dy niepo��dany d�wi�k, który mo�e by� uci��liwy albo szkodliwy dla zdrowia albo zwi�ksza� ryzyko wypadku;

118.

gospodarowanie odpadami

zbieranie, transport, odzysk, unieszkodliwianie odpadów oraz nadzór nad tymi czynno�ciami lub miejscami;

119.

maszyna zespół sprz��onych cz��ci lub elementów, z których przynajmniej jeden jest ruchomy, wraz z odpowiednimi elementami uruchamiaj�cymi, obwodami sterowania, zasilania, poł�czonych wspólnie w celu odpowiedniego zastosowania;

120.

materiały niebezpieczne

niebezpieczne substancje i preparaty oraz inne substancje lub materiały, dla których okre�lono obowi�zek posiadania przez u�ytkownika karty charakterystyki;

121.

młodociany osoba poni�ej 18 roku �ycia;

122.

monitory ekranowe

alfanumeryczne lub graficzne monitory ekranowe, niezale�nie od zastosowanej metody przekazu;

123.

124.

125.

niebezpieczne substancje lub preparaty

substancje lub preparaty zaklasyfikowane co najmniej do jednej z poni�szych kategorii:

-wybuchowe -utleniaj�ce -skrajnie łatwopalne -wysoce łatwopalne -łatwopalne -bardzo toksyczne -toksyczne -szkodliwe -�r�ce,

32

Termin Definicja prawna

-dra�ni�ce, -uczulaj�ce, -rakotwórcze, -mutagenne, -działaj�ce szkodliwie na rozrodczo��, -niebezpieczne dla �rodowiska.

126. ochrona �rodowiska

podj�cie lub zaniechanie działa� umo�liwiaj�ce zachowanie lub przywracanie równowagi przyrodniczej, korzystanie powszechne ze �rodowiska wprowadzanie do �rodowiska substancji lub energii w celu zaspokojenia potrzeb osobistych oraz gospodarstwa domowego, bez u�ycia instalacji;

127. odpady niebezpieczne

odpady zawieraj�ce składniki lub posiadaj�ce własno�ci uznane za niebezpieczne dla �rodowiska, wymienione w Ustawie o odpadach;

128. odpady substancje lub przedmioty wymienione w Ustawie o odpadach, których posiadacz pozbywa si�;

129. pomieszczenia pracy

pomieszczenie przeznaczone na pobyt pracowników, z wył�czeniem pracy o charakterze dorywczym w wymiarze do 2 godzin w ci�gu zmiany roboczej;

130. pomieszczenia higieniczno-sanitarne

szatnie, umywalnie i natryski, ust�py, palarnie, jadalnie, pomieszczenia do ogrzewania si� pracowników oraz pomieszczenia do prania, odka�ania, suszenia i odpylania odzie�y roboczej lub ochronnej;

131. pracodawca jednostka organizacyjna bez wzgl�du na osobowo�� prawn� lub osoba fizyczna, które zatrudniaj� pracowników;

132. pracownik osoba zatrudniona na podstawie umowy o prac�, powołania, wyboru lub mianowania;

133. preparaty chemiczne

mieszaniny lub roztwory składaj�ce si� co najmniej z dwóch substancji;

134. przedstawiciel pracowników

osoba wybrana przez ogół pracowników w trybie ustalonym przez pracodawc� do konsultacji w sprawach bezpiecze�stwa; równie� społeczny inspektor pracy;

135. ryzyko zawodowe prawdopodobie�stwo wyst�pienia niepo��danych zdarze� zwi�zanych z wykonywan� prac�, powoduj�cych straty, w szczególno�ci wyst�pienia u pracowników niekorzystnych skutków zdrowotnych w wyniku zagro�e� zawodowych wyst�puj�cych w �rodowisku pracy lub sposobu wykonywania pracy.

136. substancje chemiczne

pierwiastki chemiczne i ich zwi�zki w stanie, w jakim wyst�puj� w przyrodzie lub zostaj� uzyskane za pomoc� procesu produkcyjnego, ze wszystkimi dodatkami wymaganymi do zachowania ich trwało�ci, oprócz rozpuszczalników, które mo�na oddzieli� bez wpływu na stabilno�� i skład substancji, i wszystkimi zanieczyszczeniami powstałymi w wyniku zastosowanego procesu produkcyjnego,

137. szkoła placówka o�wiatowa działaj�ca na podstawie Ustawie o systemie o�wiaty.

138. szkoła wy�sza (uczelnia)

placówka edukacyjna działaj�ca na podstawie Ustawy o szkolnictwie wy�szym;

139. szkoła zawodowa placówka edukacyjna działaj�ca na podstawie Ustawy o szkolnictwie zawodowym;

33

Termin Definicja prawna

140. �rodki ochrony indywidualnej

wszelkie �rodki noszone lub trzymane przez pracownika w celu jego ochrony przed jednym lub wi�ksz� liczb� zagro�e� zwi�zanych z wyst�powaniem niebezpiecznych lub szkodliwych czynników w �rodowisku pracy, w tym równie� wszelkie akcesoria i dodatki przeznaczone do tego celu;

141. �rodki ochrony zbiorowej

�rodki przeznaczone do jednoczesnej ochrony grupy ludzi, w tym i pojedynczych osób, przed niebezpiecznymi i szkodliwymi czynnikami wyst�puj�cymi pojedynczo lub ł�cznie w �rodowisku pracy, b�d�ce rozwi�zaniami technicznymi stosowanymi w pomieszczeniach pracy, maszynach i innych urz�dzeniach;

142. �rodki odurzaj�ce, psychotropowe, ich prekursory

substancje pochodzenia naturalnego lub syntetycznego okre�lone w Ustawie o zapobieganiu narkomanii;

143. �rodowisko ogół elementów przyrodniczych: powierzchnia ziemi, kopaliny, wody, powietrze, zwierz�ta, ro�liny, krajobraz, klimat;

144. towar niebezpieczny w transporcie

materiał lub przedmiot, który jest niedopuszczony do transportu danego typu, lub jest dopuszczony do transportu na warunkach okre�lonych w odr�bnych przepisach;

145. zagro�enia zawodowe

stan �rodowiska pracy mog�cy spowodowa� wypadek lub chorob�,

146. zrównowa�ony rozwój

rozwój społeczno-gospodarczy, w którym nast�puje proces integrowania działa� politycznych, gospodarczych i społecznych z zachowaniem równowagi przyrodniczej oraz trwało�ci podstawowych procesów przyrodniczych, w celu zagwarantowania mo�liwo�ci zaspokajania podstawowych potrzeb społeczno�ci i obywateli, zarówno współczesnego pokolenia, jak i przyszłych pokole�.

34

Klasa Wła�ciwo�ci / działanie

wybuchowe -w wyniku reakcji egzotermicznej gwałtownie wydzielaj� gazy, -w okre�lonych warunkach badania detonuj� lub ulegaj� szybkiej deflagracji, -wybuchaj� podczas podgrzewania w cz��ciowo zamkni�tej przestrzeni;

utleniaj�ce ich reakcje wywołane kontaktem z innymi substancjami, w szczególno�ci łatwo palnymi, s� reakcjami wysoce egzotermicznymi;

skrajnie łatwo palne

-wyj�tkowo niskiej temperaturze zapłonu i wyj�tkowo niskiej temperaturze wrzenia, -w normalnych warunkach ci�nienia i temperatury pal� si� w kontakcie z powietrzem

wysoce łatwopalne

-w normalnych warunkach ci�nienia i temperatury, w kontakcie z powietrzem mog� nagrzewa� si� i w konsekwencji tego zapali� si� bez dostarczenia energii,

-w wyniku krótkotrwałego kontaktu ze �ródłem zapłonu mog� zapali� si� i proces palenia si� lub tlenia trwa nadal po usuni�ciu �ródła zapłonu,

-bardzo niskiej temperaturze zapłonu, -w kontakcie z wod� lub wilgotnym powietrzem wydzielaj� skrajnie łatwo palne gazy w

niebezpiecznych ilo�ciach;

łatwo palne o niskiej temperaturze zapłonu

bardzo toksyczne

w przypadku spo�ycia, wchłoni�cia drog� oddechow� lub przez skór� ich bardzo małych ilo�ci mog� spowodowa� zgon albo ostre lub przewlekłe niekorzystne skutki dla zdrowia człowieka,

toksyczne w przypadku spo�ycia, wchłoni�cia drog� oddechow� lub przez skór� ich małych ilo�ci mog� spowodowa� zgon albo ostre lub przewlekłe niekorzystne skutki dla zdrowia człowieka,

szkodliwe w przypadku spo�ycia, wchłoni�cia drog� oddechow� lub przez skór� mog� spowodowa� zgon albo ostre lub przewlekłe niekorzystne skutki dla zdrowia człowieka,

�r�ce w zetkni�ciu z �ywymi tkankami mog� powodowa� ich zniszczenie,

dra�ni�ce w przypadku krótkotrwałego, długotrwałego lub wielokrotnego kontaktu ze skór� lub błon� �luzow� mog� powodowa� ich stany zapalne,

uczulaj�ce w przypadku wchłoni�cia do organizmu drog� oddechow� lub przez skór� mog� wywoływa� stan nadwra�liwo�ci, a kolejne nara�enie na substancj� spowoduje niekorzystne dla zdrowia człowieka charakterystyczne skutki,

rakotwórcze w przypadku spo�ywania, wchłaniania drog� oddechow� lub przez skór� mog� by� przyczyn� raka lub wzrostu cz�sto�ci jego wyst�powania*),

mutagenne w przypadku spo�ywania, wchłaniania drog� oddechow� lub przez skór� mog� by� przyczyn� dziedzicznych wad genetycznych lub wzrostu cz�sto�ci ich wyst�powania*),

działaj�ce szkodliwie na rozrodczo��

w przypadku spo�ywania, wchłaniania drog� oddechow� lub przez skór� mog� by� przyczyn� szkodliwych skutków u potomstwa, innych ni� wady genetyczne, lub wzrostu cz�sto�ci wyst�powania takich skutków oraz zaburze� funkcji lub mo�liwo�ci rozrodczych u człowieka*),

niebezpieczne dla �rodowiska (ekotoksyczne)

po przedostaniu si� do �rodowiska stwarzaj� lub mog� stwarza� natychmiastowe lub opó�nione zagro�enie dla jednego lub wi�kszej liczby składników �rodowiska,

zaka�ne (odpady)

substancje zawieraj�ce �ywe mikroorganizmy lub ich toksyny, o których wiadomo lub co do których istniej� wiarygodne podstawy do przyj�cia, �e powoduj� choroby człowieka lub innych �ywych organizmów,

*) kategoria 1: o udowodnionym działaniu na człowieka

kategoria 2: o prawdopodobnym działaniu na człowieka kategoria 3: o mo�liwym działaniu na człowieka

35

Zał�cznik 3. Wykaz cytowanych polskich aktów prawnych

W nawiasie podano dane pierwszego wydania aktu lub wydania tekstu jednolitego. 1 Ustawa z 22.01.2000r. o ogólnym bezpiecze�stwie produktów (Dz.U.2000.15.179). 2 Ustawa z 7.07.1994r. Prawo budowlane (Dz.U.2003.207.2016).

Rozporz�dzenie MI z 12.04.2002r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiada� budynki i ich usytuowanie (Dz.U.2002.75.690).

3 Obwieszczenie Prezesa PKN z 20.12.2004r. w sprawie wykazu norm zharmonizowanych (MP.2005.2.19). 4 Zarz�dzenie MZiOS z 12.03.1996r. w sprawie dopuszczalnych st��e� i nat��e� czynników szkodliwych dla

zdrowia, wydzielanych przez materiały budowlane, urz�dzenia i elementy wyposa�enia w pomieszczeniach przeznaczonych na pobyt ludzi (M.P.1996.19.231).

5 Ustawa z 24.08.1991r. o ochronie przeciwpo�arowej (Dz.U.2002.147.1229). Rozporz�dzenie MSW z 16.06.2003r. w sprawie ochrony przeciwpo�arowej budynków i innych obiektów budowlanych i terenów (Dz.U.2003.121.1138).

6 Ustawa z 21.12. 2000r. o dozorze technicznym (Dz.U.2000.122.1321). Rozporz�dzenie RM z 16.07.2002r. w sprawie urz�dze� technicznych podlegaj�cych dozorowi technicznemu (Dz.U.2002.120.1021).

7 Rozporz�dzenie RM z 12.03.2003r. w sprawie wymaga� zasadniczych dla sprz�tu elektrycznego (Dz.U.2003.49.414). Rozporz�dzenie MGPiPS z 10.04.2003 r. w sprawie zasadniczych wymaga� dla maszyn i elementów bezpiecze�stwa (Dz.U.2003.91.858).

8 Ustawa z 11.01.2001r. o substancjach i preparatach chemicznych (Dz.U.2001.11.81). 9 Rozporz�dzenie MZ z 02.09.2003r. w sprawie kryteriów i sposobu klasyfikacji substancji i preparatów

chemicznych (Dz.U.2003.171.1166). 10 Rozporz�dzenie MZ z 02.09.2003r. w sprawie wykazu substancji niebezpiecznych wraz z ich klasyfikacj� i

oznakowaniem (Dz.U.2003.199.1948). 11 Rozporz�dzenie MGPiPS z 5.07.2004 w sprawie ogranicze�, zakazów lub warunków produkcji, obrotu lub

stosowania substancji niebezpiecznych i preparatów niebezpiecznych oraz zawieraj�cych je produktów (Dz.U.2004.168.1762).

12 Rozporz�dzenie MZ z 02.09.2003r. w sprawie oznakowania opakowa� substancji niebezpiecznych i preparatów niebezpiecznych (Dz.U.2003.173.1679). Rozporz�dzenie MZ z 3.07.2002r. w sprawie karty charakterystyki substancji niebezpiecznej i preparatu niebezpiecznego (Dz.U.2002.140.1171). Rozporz�dzenie MZ z 14.03.2003r. w sprawie sposobu oznakowania miejsc, ruroci�gów oraz pojemników i zbiorników słu��cych do przechowywania lub zawieraj�cych substancje niebezpieczne lub preparaty niebezpieczne (Dz.U.2003.61.552).

13 Ustawa z 12.07.1995r. o ochronie ro�lin uprawnych (Dz.U.1999.66.751); Rozporz�dzenie MRiRW z 05.03.2002r. w sprawie szczegółowych zasad wydawania zezwole� na dopuszczenie �rodków ochrony ro�lin do obrotu i stosowania. (Dz.U.2002.24.250).

14 Ustawa z 13.09.2002r. o produktach biobójczych (Dz.U.2002.175.1433). 15 Ustawa z 24.04.1997r. o przeciwdziałaniu narkomanii (Dz.U.1997.75.468). Rozporz�dzenie MZ z

28.09.2004r. w sprawie post�powania w celach naukowych ze �rodkami odurzaj�cymi, substancjami psychotropowymi lub ich prekursorami grupy I-R (Dz.U.2004.236.2370).

16 Ustawa z 28.10.2002r. o przewozie drogowym towarów niebezpiecznych (Dz.U.2002.199.1671). 17 Kodeks pracy - Ustawa z 26.06.1974r. (Dz.U.1998.21.94). 18 Rozporz�dzenie MZiOS z 30.05.1996r. w sprawie przeprowadzania bada� lekarskich pracowników,

zakresu profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami oraz orzecze� lekarskich wydawanych do celów przewidzianych w Kodeksie pracy. (Dz.U.1996.69.332).

19 Rozporz�dzenie RM z 02.09.1997 r. w sprawie słu�by bezpiecze�stwa i higieny pracy (Dz.U.1997.109.704).

20 Rozporz�dzenie MPiPS z 27.07.2004r. w sprawie szkolenia w dziedzinie bezpiecze�stwa i higieny pracy (Dz.U.2004.180.1860).

36

21 Rozporz�dzenie MPiPS z 28.05.1996r, w sprawie rodzaju prac wymagaj�cych szczególnej sprawno�ci

psychofizycznej (Dz.U. 1996.62.287). 22 Rozporz�dzenie MPiPS z 26.09.1997r. w sprawie ogólnych przepisów bezpiecze�stwa i higieny pracy

(Dz.U.1997.129.844). 23 Ustawa z 15.03.1985r. o drogach publicznych (Dz.U.2000.71.838). 24 Rozporz�dzenie MG z 30.10.2002r. w sprawie minimalnych wymaga� dotycz�cych bezpiecze�stwa i

higieny pracy w zakresie u�ytkowania maszyn przez pracowników podczas pracy (Dz.U.2002.191.1596). 25 Rozporz�dzenie MZ z 20.04.2005r. w sprawie bada� i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia w �rodowisku pracy (Dz.U.2005.73.645.).

26 Rozporz�dzenie MPiPS z 29 listopada 2002r. w sprawie najwy�szych dopuszczalnych st��e� i nat��e� czynników szkodliwych dla zdrowia w �rodowisku pracy (Dz.U.2002.217.1833).

27 Rozporz�dzenie MZ z 30.12.2004r. w sprawie bezpiecze�stwa i higieny pracy zwi�zanej z wyst�powaniem w miejscu pracy czynników chemicznych (Dz.U.2005.11.86).

28 Rozporz�dzenie MZ z 22.04.2005r. w sprawie szkodliwych czynników biologicznych dla zdrowia w �rodowisku pracy oraz ochrony zdrowia pracowników zawodowo nara�onych na te czynniki (Dz.U.05.81.716).

29 Ustawa z 22.06.2001r. o organizmach genetycznie zmodyfikowanych (Dz.U.2001.76.811). 30 Ustawa z 06.09.2001r. o chorobach zaka�nych i zaka�eniach (Dz.U.2001.126.1384) .

Rozporz�dzenie MZ z 3.01.2003r.w sprawie wykazu stanowisk pracy oraz szczepie� ochronnych wskazanych do wykonania pracownikom podejmuj�cym prac� lub zatrudnionych na tych stanowiskach (Dz.U.2003.5.60).

31 Rozp. MZ z 1.12.2004 r. w sprawie substancji, preparatów, czynników lub procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym lub mutagennym w �rodowisku pracy (Dz.U.2004 nr 280 poz. 2771).

32 Rozporz�dzenie MGiP z 05.058.2005r. w sprawie bezpiecze�stwa i higieny pracy przy pracach zwi�zanych z nara�eniem na hałas i drgania mechaniczne (Dz.U.2005.157.1318).

33 Rozporz�dzenie RM z 18.01.2005r. w sprawie dawek granicznych promieniowania jonizuj�cego (Dz.U.2005.20.168).

34 Rozporz�dzenie Rady Ministrów z 27 kwietnia 2004r. zmieniaj�ce rozporz�dzenie w sprawie przypadków, w których działalno�� zwi�zania z nara�eniem na promieniowanie jonizuj�ce nie podlega obowi�zkowi uzyskania zezwolenia albo zgłoszenia, oraz przypadków, w których mo�e by� wykonywana na podstawie zgłoszenia (Dz.U.2004.98.980).

35 Rozporz�dzenie MZ z 17.12.2002r. w sprawie bezpiecze�stwa i higieny pracy ze �ródłami promieniowania jonizuj�cego (Dz.U.2002.239.2029). 36 Rozporz�dzenie MPiPS z 1.12.1998r. w sprawie bezpiecze�stwa i higieny pracy na stanowiskach

wyposa�onych w monitory ekranowe. (Dz.U.1998.148.973). 37 Rozporz�dzenie RM z 10.09.1996r. w sprawie wykazu prac wzbronionych kobietom (Dz.U.1996.114.545) 38 Rozporz�dzenie RM z 24.08.2004r. w sprawie wykazu prac wzbronionych młodocianym i warunków ich

zatrudniania przy niektórych z tych prac (Dz.U.2004.200.2047). 39 Rozporz�dzenie RM z 31.03.2003r. w sprawie zasadniczych wymaga� dla �rodków ochrony indywidualnej

(Dz.U.2003.80.725). 40 Ustawa z 07.09.1991r. o systemie o�wiaty (Dz.U.2004.256.2572).

Rozporz�dzenie MENiS z 31.12.2002r. w sprawie bezpiecze�stwa i higieny w publicznych i niepublicznych szkołach i placówkach (Dz.U.2003.6.69.). Rozporz�dzenie MENiS z 21.05.2002r. w sprawie ustalenia wykazu wyrobów, które nie mog� by� nabywane przez szkoły i placówki, je�eli dostawca nie przedstawi odpowiedniego certyfikatu (Dz.U.2002.71.657).

41 Rozporz�dzenie MENiS z 01.07.2002r. w sprawie praktycznej nauki zawodu (Dz.U.2002.113.988). 42 Ustawa z 07.07.2005r. - Prawo o szkolnictwie wy�szym (Dz.U.2005.164.1365).

Rozporz�dzenie MENiS z 11.03.1998r. w sprawie przepisów bezpiecze�stwa i higieny pracy w szkołach wy�szych. (Dz.U.1998.37.209).

43 Ustawa z 26.06.1997r. o wy�szych szkołach zawodowych (Dz.U.1997.96.590).

37

44 Rozporz�dzenie MZiOS z 15.09.1997r. w sprawie bada� lekarskich kandydatów do szkół

ponadpodstawowych lub wy�szych, uczniów tych szkół oraz studentów i uczestników studiów doktoranckich... (Dz.U.1997.120.767).

45 Ustawa z 27.04.2001 r. Prawo ochrony �rodowiska (Dz.U.2001.62.627). Rozporz�dzenie Ministra �rodowiska z dnia 9 grudnia 2003 r. w sprawie substancji stwarzaj�cych szczególne zagro�enie dla �rodowiska (Dz.U.2003.217.2141). Rozporz�dzenie M� z 29.11.2002r. w sprawie listy organizmów patogennych oraz ich klasyfikacji, a tak�e �rodków niezb�dnych dla poszczególnych stopni hermetyczno�ci (Dz.U.2002.212.1798).

46 Ustawa z 27.04.2001 r. o odpadach (Dz.U.2001.62.628).