1

| 1

ZAŁĄCZNIK NR 12 DO PRODUKTU FINALNEGO

Streszczenie raportu badawczego

Badanie: Obszary niedoboru i zjawisk problemowych

w obszarze pracy na rzecz osób bezdomnych

na terenie Gminy Miasta Koszalin

Piotr Olech

Łukasz Browarczyk

Maciej Dębski

Gdańsk 2011

2

| 2

Wstęp (streszczenie i hipotezy badawcze)

Niniejszy raport zawiera najistotniejsze wyniki badania Obszary niedoboru i zjawisk

problemowych w obszarze pracy na rzecz osób bezdomnych na terenie Gminy Miasta Koszalin

realizowanego w okresie 02.05.2011 – 30.06.2011 r.

Hipotezy badawcze

1. Brak całościowej polityki społecznej wobec bezdomności w Koszalinie – z

uwzględnieniem wszystkich instytucji polityki społecznej – bezdomność jako problem

pomocy społecznej.

2. Bezdomność jako przedmiot usystematyzowanej pracy w innych resortach niż pomoc

społeczna nie funkcjonuje, a pojawia się jedynie jako kłopot, którym powinna zajmować

się pomoc społeczna.

3. Istniejące działania i rozwiązania mają charakter interwencyjny i akcyjny, służą raczej

„radzeniu sobie z problemem bezdomności” niż w systemowym sposób jego

rozwiązywaniu.

4. Funkcjonujące rozwiązania oraz system pomocy ludziom bezdomnym oparty jest na

przypuszczeniach i poglądach (sądach) a nie na rozumieniu problematyki wynikającej z

empirycznych badań oraz cyklicznego monitorowania zjawiska bezdomności.

5. Brak wiedzy o skali problemu i charakterze problemu oraz narzędzi do „mierzenia

bezdomności”, brak spójnego rozumienia problemu bezdomności w Koszalinie.

6. Działalność w zakresie bezdomności ma nieuregulowany, nieusystematyzowany i

spontaniczny charakter.

7. Ludzie bezdomni w niewielkim stopniu partycypują w rozwiązywaniu problemu

bezdomności.

8. System pomocy ludziom bezdomnym i zagrożonym bezdomnością w niewielkim stopniu

odpowiada na potrzeby i deficyty osób bezdomnych.

3

| 3

9. Zapobieganie bezdomności w Koszalinie nie jest prowadzone w sposób

usystematyzowany, systemowy i programowy.

10. System pomocy ludziom bezdomnym nie jest adekwatny do potrzeb osób schorowanych,

niepełnosprawnych i starszych.

11. Proces integracji i wychodzenia z bezdomności prowadzony jest incydentalnie,

szczątkowo i projektowo.

12. Dobre praktyki w zwalczaniu bezdomności w Koszalinie bardziej opierają się na liderach,

nieformalnej współpracy niż na systemowym i programowym działaniu.

Treść stawianych hipotez jest rezultatem, nie tyle zakładania, że system koszaliński jest

nieudolny, a raczej wynikiem przekonania, że koszalińskie podejście wpisuje się w ogólnopolską

praktykę i stanowi jej egzemplifikację. Hipotezy podlegały weryfikacji w trakcie badania.

4

| 4

Metodologia badawcza

Każde przedsięwzięcie badawcze jest odpowiedzią na konkretne problemy, deficyty poznawcze.

Diagnoza jest ustrukturyzowana i odpowiada na postawione cele. Jest wpisana w konkretną

problematykę badawczą.

a) Cele badania

Celem przeprowadzenia badań było OPRACOWANIE METODYKI I NARZĘDZI

BADAWCZYCH ORAZ ZBADANIE OBSZARÓW NIEDOBORU I ZJAWISK PROBLEMOWYCH

W OBSZARZE PRACY NA RZECZ OSÓB BEZDOMNYCH NA TERENIE GMINY – MIASTA

KOSZALIN.

Cele szczegółowe:

i. Uzyskanie wielowymiarowej, zobiektywizowanej diagnozy systemu

rozwiązywania problemu bezdomności w Koszalinie

ii. Identyfikacja kluczowych interesariuszy odpowiedzialnych za rozwiązywanie

problemu bezdomności w mieście Koszalin;

iii. Podniesienie wiedzy i uzyskanie informacji o efektywnym i skutecznym systemie

polityki społecznej w sferze przeciwdziałania bezdomności;

iv. Zwiększenie poziomu współpracy i integracji, wymiany wiedzy i doświadczeń

pomiędzy głównymi interesariuszami systemu pomocy ludziom bezdomnym i

zagrożonym bezdomnością w Koszalinie;

v. Przygotowanie rekomendacji w zakresie przeciwdziałania problemom i deficytom

systemu pomocy ludziom bezdomnym i systemu rozwiązywania problemu

bezdomności w mieście Koszalin.

5

| 5

b) Badane obszary polityki społecznej

Badanie obszarów niedoborów i zjawisk problemowych w zakresie rozwiązywania problemu

bezdomności oraz pomocy osobom bezdomnym na terenie Gminy – Miasta Koszalin zostanie

zrealizowane w 4 obszarach całościowej polityki społecznej.

Realizatorzy badania wychodzili z założenia, że pomoc społeczna nie jest w stanie

samodzielnie rozwiązać problemu bezdomności. W związku ze złożonością

i wielowymiarowością problemu bezdomności uznano, że jego rozwiązanie jest zadaniem

i odpowiedzialnością służb POLITYKI SPOŁECZNEJ. Holistyczny system polityki społecznej

w sferze bezdomności powinien dążyć nie do radzenia sobie z problemem bezdomności,

łagodzenia jego skutków i zarządzania nim, ale do realnego rozwiązywania problemu. Skuteczne

i efektywne rozwiązywanie problemu bezdomności wymaga oprócz zaangażowania podmiotów

polityki społecznej uwzględnienia czterech obszarów niniejszej polityki – od prewencji, poprzez

interwencję i opiekę po integrację.

Zgodnie z wytycznymi FEANTSA (Europejska Federacja Krajowych Organizacji

Pracujących z Osobami Bezdomnymi) wszechstronna metoda zwalczania bezdomności powinna

minimalnie uwzględniać politykę zarówno w wymiarze interwencji kryzysowej oraz pomocy

doraźnej, integracji społecznej i wychodzenia z bezdomności, jak i prewencji bezdomności.

Metoda zwalczania bezdomności powinna obejmować:

– usługi interwencyjne – jako decydujący pierwszy krok do przeciwdziałania sytuacji

zamieszkiwania na ulicy przez dłuższy okres czasu

– integrację – która powinna być celem dla wszystkich ludzi bezdomnych i powinna być

zaadaptowana do potrzeb i potencjału każdej poszczególnej osoby bezdomnej

– prewencję – zarówno celową (eksmisje, zwolnienia z instytucji) oraz systemową (poprzez

politykę rynku pracy, politykę mieszkaniową oraz edukację) (FEANTSA, (brak daty).

c) Badane wymiary działań instytucji polityki społecznej

FEANTSA uważa, że aby mówić o kompleksowym rozwiązywaniu problemu bezdomności,

należy uwzględnić aspekt wielowymiarowości działań instytucji polityki społecznej, ponieważ

zbyt często bezdomność uważana jest za problem pomocy społecznej.

6

| 6

Metoda wielowymiarowości nawiązuje do bezdomności, uznawanej za zjawisko

wymagające wielowymiarowych rozwiązań. Powinny one uwzględniać:

zintegrowanie obszarów mieszkalnictwa, zdrowia, zatrudnienia, edukacji, treningu i

innych perspektyw w ramach strategii wobec bezdomności, gdyż droga do i z

bezdomności może być bardzo zróżnicowana

między-agendową pracę i generalną współpracę z innymi sektorami, jako zasadniczy

komponent w każdej efektywnej strategii zwalczania bezdomności; bezdomność nie może

zostać zwalczona w szerokim wymiarze jedynie przez działania sektora pomocy ludziom

bezdomnym

między-departamentową pracę pomiędzy stosownymi ministerstwami

odpowiedzialnymi za mieszkalnictwo, pomoc społeczną, pracę, zdrowie i innymi

ministerstwami, która jest kluczowa dla skutecznej polityki społecznej w walce z

bezdomnością, a ponadto pomaga zapobiegać negatywnym reperkusjom polityk

rozwijanych na różnych polach.

Poniższy wykres prezentuje całościowe podejście do zagadnienia zwalczania bezdomności (P.

Olech, 2010, s. 20):

Uwzględniając perspektywę FEANTSA i adaptując ją do realiów polskich, PFWB

analizę obszarów niedoborów i zjawisk problemowych w zakresie rozwiązywania problemu

7

| 7

bezdomności oraz pomocy osobom bezdomnym na terenie Gminy – Miasta Koszalin

przeprowadzono w kilku wymiarach działań instytucji polityki społecznej. Badania uwzględniły

także perspektywę innych instytucji spoza obszaru polityki społecznej, które mają niebagatelny

wpływ na rozwiązywanie problemu bezdomności tj. instytucje bezpieczeństwa publicznego

(Policja, Straż Miejska), wymiaru sprawiedliwości (Sądy, Kuratorzy, Służba Więzienna), kolei

(PKP, Straż Ochrony Kolei) i innych kluczowych w Koszalinie dla pomocy ludziom

bezdomnym.

Na potrzeby realizacji analizy wyodrębniono szczegółowe zagadnienia dla kluczowych

wymiarów polityki społecznej:

Pomoc Społeczna: Główne problemy w systemie pomocy i wsparcia dla ludzi

bezdomnych i zagrożonych bezdomnością

Zagadnienia: struktura i jakość usług, partycypacja ludzi bezdomnych, świadczenia

pomocy społecznej, praca socjalna, instrumenty pomocy społecznej, narzędzia

pomocy społecznej (indywidualne programy wychodzenia z bezdomności, kontrakty

socjalne)

Obszary: Prewencja, Interwencja, Opieka, Integracja

Rynek Pracy: Główne problemy w powrocie osób bezdomnych na rynek pracy

Instrumenty rynku pracy, ekonomia społeczna, dostępność doradców i pośrednictwa

pracy, aktywność zawodowa osób bezdomnych

Obszary: Prewencja, Integracja

Edukacja: Główne problemy w edukacji osób bezdomnych i społeczności lokalnych

Zagadnienia: Stereotypy, wiedza o bezdomności, wykształcenie i umiejętności,

działania edukacyjne dla osób bezdomnych

Obszary: Prewencja, Integracja

Mieszkalnictwo: Główne problemy w zapewnieniu mieszkań osobom bezdomnym

Zagadnienia: Mieszkania wspierane, mieszkania socjalne, rokowania osób na

samodzielność, Mieszkania komunalne, lokale tymczasowe, eksmisje, zadłużenia

8

| 8

Obszary: Prewencja, Integracja

Służba Zdrowia: Problemy w zapewnieniu opieki zdrowotnej ludziom bezdomnym

Zagadnienia: Uzależnienia, choroby somatyczne, zaburzenia i choroby psychiczne,

niepełnosprawność, umieralność, dostępność ZOL, ZPO, DPS, działalność Szpitali

(SOR) Pogotowia Ratunkowe

Obszary: Prewencja, Interwencja, Opieka, Integracja

Wymiar Sprawiedliwości: Główne problemy związane z wymierzeniem sprawiedliwości

osobom bezdomnym

Zagadnienia: Wychodzenie z zakładów penitencjarnych, zadłużenia, wyroki

alimentacyjne, przemoc (wyroki), eksmisje

Obszary: Prewencja, Interwencja, Integracja

Bezpieczeństwo publiczne: Główne problemy w zapewnieniu bezpieczeństwa osobom

bezdomnym i lokalnej społeczności

Zagadnienia: Interwencje służb, sytuacje przemocy wobec osób bezdomnych,

zagrożenie zdrowia i życia, zamarznięcia, procedury reagowania na zagrożenia,

Obszary: Prewencja, Interwencja, Opieka

d) Główne zagadnienia badawcze

Bezdomność i zagrożenie bezdomnością

- Ogólna ocena funkcjonowania systemu rozwiązywania problemu bezdomności w

Koszalinie

- Ocena skali i charakteru zjawiska bezdomności i zagrożenia bezdomnością

Działania podejmowane przez instytucje/organizacje

- Świadczone usługi, ocena ich adekwatności, użyteczności i skuteczności

organizacji/instytucji

9

| 9

Partycypacja ludzi bezdomnych

- Potrzeby osób bezdomnych w Koszalinie i sposób ich zaspokajania

- Włączenie i partycypacja ludzi bezdomnych (na różnych poziomach)

Prewencja

- Opis i ocena działań podejmowanych w zakresie zapobiegania bezdomności w Koszalinie

- Identyfikacja potrzeb i barier w tym zakresie. Perspektywa zmian i wprowadzanie

nowych rozwiązań

Interwencja

- Opis i ocena działań podejmowanych w zakresie interwencji, pomocy doraźnej i

podstawowej w Koszalinie

- Identyfikacja potrzeb i barier w tym zakresie. Perspektywa zmian i wprowadzanie

nowych rozwiązań

Opieka

- Opis i ocena działań podejmowanych w zakresie świadczenia opieki ludziom bezdomnym

w Koszalinie

- Identyfikacja potrzeb i barier w tym zakresie. Perspektywa zmian i wprowadzanie

nowych rozwiązań

Integracja

- Opis i ocena działań podejmowanych w zakresie integracji społecznej i wychodzenia z

bezdomności Koszalinie

- Identyfikacja potrzeb i barier w tym zakresie. Perspektywa zmian i wprowadzanie

nowych rozwiązań

10

| 10

e) Metody badawcze

W celu uzyskania zobiektywizowanego obrazu systemu pomocy osobom bezdomnym w

Koszalinie w zakresie identyfikacji obszarów niedoboru i zjawisk problemowych w obszarze

pracy na rzecz osób bezdomnych na terenie gminy – miasta Koszalin niezbędna jest triangulacja

metod badawczych. Dlatego materiał empiryczny zbierany był na trzy różne sposoby. Pozwoliło

to, przy zachowaniu należytej rzetelności zbierania danych, podnieść trafność uzyskanego opisu

systemu. Zastosowane metody to indywidualne wywiady pogłębione realizowane z kluczowymi

informatorami (osobami, które mają rozeznanie w interesujących badaczy kwestiach). Drugą

wykorzystaną metodą będzie wywiad grupowy, również realizowany z kluczowymi

informatorami z terenu gminy. Dane będą również pozyskiwane w oparciu o analizę materiałów

zastanych (desk research). Ważnym źródłem danych, obiektywizującym uzyskane w trakcie

bezpośrednich rozmów wyniki będzie realizacja kwestionariuszy kierowanych do Ośrodka

Pomocy Społecznej, placówek dla osób bezdomnych oraz do instytucji mieszkalnictwa. Ostatnim

opcjonalnym źródłem zbierania danych jest realizacja wizyt studyjnych/quasi obserwacji. Ich

celem jest bezpośrednie zapoznanie badaczy ze specyfiką funkcjonowania koszalińskich

placówek dla osób bezdomnych, a także ze specyfiką codziennej pracy w tychże miejscach.

Opis realizacji badania

Wykorzystanie triangulacji w procesie badawczym wydatnie wpłynęło na czas jego

realizacji. Zastosowano łącznie pięć metod badawczych: indywidualne wywiady pogłębione,

wywiad grupowy, kwestionariusze ankiety, desk research, wizytę studyjną (quasi obserwację).

a) Indywidualne Wywiady Pogłębione

Badania terenowe realizowano w dwóch terminach. Indywidualne wywiady pogłębione

zostały przeprowadzone w dniach od 30 maja do 1 czerwca. Wywiady realizowało dwóch

badaczy. Łącznie udało się przeprowadzić 18 wywiadów.

11

| 11

Respondenci reprezentowali 10 instytucji w różny sposób związanych z pomocą osobom

bezdomnym. Rozmawiano z przedstawicielami: policji, straży miejskiej, SOK, PUP, MOPS,

Urzędu Miasta, ZBM, TPBA, PCK, Caritas. Struktury MOPS były reprezentowane przez 5 osób.

Tak liczna reprezentacja wynika z faktu odkrycia w trakcie realizacji wywiadów roli jaką MOPS

pełni w lokalnym systemie pomocy i jednocześnie tego jak jest postrzegany. Dla innych

podmiotów jest koordynatorem, liderem systemu pomocy ludziom bezdomnym – w takiej roli

widzą lub chcieliby widzieć tą instytucję. Przeprowadzono także wywiady z dwiema osobami

bezdomnymi. Nie było to pierwotnie planowane, jednak w trakcie realizacji wywiadów okazało

się, że perspektywa samych osób borykających się z problemem braku domu jest nieobecna

w rozmowach z funkcjonariuszami systemu pomocy. Elementy partycypacji ludzi bezdomnych

są zupełnie nie rozwinięte.

b) Wywiad grupowy

Został zaplanowany i zrealizowany 20 czerwca. Uczestniczyło w nimi 12 osób. Wywiad

trwał 3 godziny. Został zrealizowany w budynku MOPS Koszalin.

c) Kwestionariusze ankiety

Najbardziej rozciągniętymi w czasie elementami badania były badania

kwestionariuszowe oraz analiza dokumentów zastanych. W przypadku badań

kwestionariuszowych były to narzędzia skierowane do trzech kategorii odbiorców. Dwie z nich

to instytucje pomocy – koszaliński OPS oraz TPBA. Narzędzia wypełnili pracownicy tych

podmiotów, a zbierane dane dotyczyły skali udzielanej pomocy w obszarze bezdomności. Trzecią

kategorię odbiorców i jednocześnie najliczniejszą stanowią spółdzielnie mieszkaniowe,

kierowano do nich prostą ankietę, w której należało określić następujące zmienne: liczbę lokali

mieszkalnych w danej spółdzielni, liczbę lokali zadłużonych do 4 000 zł., liczbę lokali

zadłużonych powyżej tej kwoty, a także liczbę prawomocnych decyzji o eksmisji i liczbę

wszczętych procedur eksmisyjnych. Ankiety spływały do badaczy stopniowo.

12

| 12

d) desk research

Analiza dokumentów zastanych realizowana była równolegle ze zbieraniem danych od

MOPS, TPBA oraz spółdzielni mieszkaniowych. Badacze koncentrowali się na następujących

dokumentach: „STRATEGII ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH MIASTA

KOSZALIN NA LATA 2009-2015”, „Koszalińskim Programie Wychodzenia z Bezdomności i

Łagodzenia jej Skutków 2010-2015 DROGOWSKAZ”, a także sięgano do uchwał w oparciu o

które działa ZBM – chodzi o analizę zasad przyznawania lokali socjalnych i szerzej

gospodarowania zasobem komunalnym. Sięgano również do takich dokumentów jak

sprawozdania roczne organizacji pozarządowych itp.

e) Wizyta studyjna (quasi obserwacja)

Planowano ją z myślą o placówce największego usługodawcy w Koszalinie –

koszalińskiego koła Towarzystwa Pomocy im. Św. Brata Alberta. I udało się ją zrealizować

w drugim dniu przeprowadzania indywidualnych wywiadów pogłębionych. Badacze zostali

oprowadzeniu po placówce, przekazano im informacje o zakresie oferty pomocowej oferowanej

przez TPBA w Koszalinie osobom bezdomnym.

13

| 13

Analiza problemów i deficytów systemu wsparcia

Zebrane w trakcie realizacji badania dane, przeprowadzone wywiady indywidualne,

zrealizowane spotkanie kluczowych interesariuszy systemu pomocy ludziom bezdomnym w

Koszalinie a także szereg innych wykorzystanych metod badawczych pozwala kreślić ogólną

ocenę, w której system rozwiązywania problemu bezdomności w Koszalinie realizowany jest

głównie w interwencyjnym, doraźnym i osłonowym wymiarze. W mniejszym wymiarze

rozwiązania o charakterze pomocowym mają wymiar prewencyjny a także integracyjny.

Charakterystyczne, że niemal wszyscy respondenci, niezależnie od miejsca zatrudnienia,

a także roli i funkcji realizowanej w ramach całego systemu (sfera pomocy społecznej, rynku

pracy, mieszkalnictwa, służby porządkowe), są zgodni, że działania skierowane do ludzi

bezdomnych mają zbyt zachowawczy i doraźnych wymiar. Kluczowi uczestnicy i twórcy

systemu pomocy dostrzegają i odnotowują nowe inicjatywy i projekty w zakresie procesu

usamodzielniania i wychodzenia z bezdomności. Dostrzegane i wspierane są także nowe

działania ukierunkowane na zapobieganie bezdomności osób nią zagrożonych (zadłużonych,

ubogich, samotnych, niepełnosprawnych). Istnieje jednak konsensus co do tego, że inicjatywy

niniejsze mają jeszcze charakter projektowy, sporadyczny i jeszcze nie zakorzeniony w systemie

pomocy ludziom bezdomnym. Doceniany i wspierany jest kierunek realizacji „Koszalińskiego

Programu Wychodzenia z Bezdomności i Łagodzenia jej Skutków 2010-2015 -

DROGOWSKAZ”, a także projektu „WEKTOR ZMIAN”. W trakcie realizacji badania wielu

respondentów podkreślało, że w wielu momentach obecnie realizowane działania w niektórych

aspektach umacniają i utrwalają zjawisko bezdomności. Utrzymanie tylko i wyłącznie obecnych

rozwiązań może doprowadzić do dalszego zwiększania się skali bezdomności a także do

zwiększonych problemów w pracy z ludźmi bezdomnymi.

Z drugiej strony uczestnicy całego systemu pomocy ludziom bezdomnym dostrzegają

niekwestionowaną skuteczność rozwiązań w zakresie interwencji i zapewniania podstawowej

pomocy. Podkreślany jest wyraźnie fakt dobrej współpracy i współdziałania pomiędzy służbami

mundurowymi tj. Policja i Straż Miejska a służbami pomocy społecznej i organizacjami

pozarządowymi. Z roku na rok maleje liczba ludzi bezdomnych, do których nie dociera

14

| 14

informacja i oferta wsparcia, zmniejsza się także liczba osób bezdomnych zagrożonych utratą

zdrowia czy życia w okresie zimowym. Rozbudowywana jest sukcesywnie i obecnie za

wystarczającą należy uznać ofertę zapewnienia podstawowych potrzeb ludzi bezdomnych w

Koszalinie.

Organizacje i instytucje realizujące wsparcie dla ludzi bezdomnych w Koszalinie mają

dużą świadomość i wiedzę o problemie bezdomności, co więcej kluczowe osoby mają także

szerokie horyzonty co do możliwości rozwiązywania tego problemu, nie ograniczając się tylko

do rozwiązań na poziomie pomocy społecznej. Analiza deficytów i obszarów problemowych

systemu wsparcia ludzi bezdomnych w Koszalinie pokazuje, że istnieje gotowość do

postrzegania problemu bezdomności, w szerszym kontekście, nie tylko przez pryzmat pomocy

społecznej, ale szerzej całej polityki społecznej, z uwzględnieniem obszaru mieszkalnictwa,

zdrowia, zatrudnienia, edukacji czy porządku publicznego. Co więcej przedstawiciele innych

obszarów gotowi są zaangażować się w realizację działań, które miałyby służyć zredukowanie

liczby doświadczających bezdomności a także zmniejszenie liczby osób zagrożonych tym

problemem. Kluczowi interesariusze systemu pomocy mają świadomość i podejmują działania w

celu koordynacji całościowej systemu rozwiązywania problemu bezdomności.

Głównym problemem zidentyfikowanym w ramach badania, podnoszonym przez wielu

respondentów, jest brak wyodrębnionej struktury czy jednostki, która koordynowałaby całość

działań pomocowych skierowanych do ludzi bezdomnych na poziomie Miejskiego Ośrodka

Pomocy Społecznej.

Pozytywnie oceniana jest kultura współpracy i współdziałania różnych służb, instytucji i

organizacji w celu zapewniania pomocy i wsparcia ludziom bezdomnym w Koszalinie.

Zidentyfikowano jednak niepokojąco wyraźną różnicę celów, kierunków, perspektyw i oceny

koszalińskiego systemu pomocy ludziom bezdomnym pomiędzy instytucjami publicznymi a

organizacjami pozarządowymi realizującymi usługi dla osób bezdomnych. Z jednej strony oferta

skierowana do ludzi bezdomnych, szczególnie w perspektywie realizatorów usług, oceniana jest

jako mało zindywidualizowana w stosunku do potrzeb, z drugiej strony część kluczowych

interesariuszy sektora publicznego odpowiedzialnych za organizację usług, system pomocy

postrzega jako niewydolny ze względu na zbyt rozbudowaną ofertę, która bardziej wyręcza ludzi

bezdomnych niż ich aktywizuje.

15

| 15

Respondenci zgłaszali także i podnosili zagadnienie niewspółmiernego i nieadekwatnego

poziomu finansowania zakontraktowanych przez miasto Koszalin usług dla osób bezdomnych u

organizacji pozarządowych, z drugiej strony w wywiadach z przedstawicielami sektora

publicznego podnoszona była mała dywersyfikacja źródeł finansowania usług skierowanych do

ludzi bezdomnych realizowanych przez organizacje pozarządowe na terenie Koszalina, zbytnia

koncentracja na środkach miasta. Faktycznie utrzymanie funkcjonującej w mieście Koszalin

placówki dla ludzi bezdomnych prowadzonej przez Koło Koszalińskie Towarzystwa Pomocy im.

Św. Brata Alberta kosztuje gminę w wymiarze rocznym 288 200 zł, co w przeliczeniu na jednego

mieszkańca dziennie daje około 10 złotych (zakontraktowanych jest 76 miejsc).

Oszacowanie skali i zdefiniowanie charakteru zjawiska bezdomności w Koszalinie

nie jest zadaniem łatwym, w tym względzie brakuje danych zastanych, uczestnicy i osoby

kluczowe systemu pomocy ludziom bezdomnym a także istniejące badania podają różne liczby i

statystyki. W Koszalinie brakuje systematycznego i wielowymiarowego diagnozowania i

mierzenia zjawiska bezdomności, zarówno badania skali jak i charakteru i specyfiki

bezdomności. Istniejące dane są niekiedy sprzeczne i rozproszone. Respondenci wywiadów

indywidualnych mieli spore problemy w określeniu ogólnym skali i charakteru niniejszej

populacji. Realizatorzy badania i twórcy niniejszego raportu starali się zebrać możliwie najwięcej

danych zestawiając je z estymacjami specjalistów w zakresie pomocy ludziom bezdomnym.

Zanalizowane dane w ramach analizy źródeł wtórnych nie pozwalają jednoznacznie

odpowiedzieć na pytanie na ile skala problemu zagrożenia bezdomnością wzrasta czy maleje. W

perspektywie osób kluczowych odpowiedzialnych za funkcjonowanie systemu wsparcia dla ludzi

bezdomnych skala zagrożenia bezdomności jednak wzrasta. Potwierdza to pośrednio także sam

wzrost w ostatnich latach liczby osób doświadczających bezdomności, odnotowywany zarówno

przez Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej a także Towarzystwo Pomocy im. św. Brata Alberta

w Koszalinie. Uczestnicy wywiadów indywidualnych zwracali uwagę na rosnące zagrożenia

związane z bezrobociem i biernością zawodową, ubóstwem i biedą, rozpadem więzi rodzinnych,

uzależnieniami a także zadłużeniami a w konsekwencji eksmisjami.

Monitorowanie zjawiska bezdomności i zagrożenia bezdomnością w Koszalinie w

perspektywie kluczowych uczestników systemu pomocy ludziom bezdomnym jest jednym z

16

| 16

głównych deficytów i problemów miasta w tym obszarze. Trudności w zebraniu danych, ich

brak, często pojawiające się sprzeczności w danych potwierdzają opinie ekspertów i praktyków.

Wystarczy przytoczyć, że w „Koszalińskim Programie Wychodzenia z Bezdomności i

Łagodzenia jej Skutków 2010-2015 - DROGOWSKAZ”, praktycznie nie znajdziemy danych

statystycznych o skali problemu, trudno także odnaleźć w nim informacji o charakterystyce i

profilu problemu bezdomności w Koszalinie.

17

| 17

Wnioski

Analiza różnorodnych źródeł danych, zrealizowane wywiady indywidualne i grupowe

a także przeprowadzone ankiety pokazują, że system rozwiązywania problemu bezdomności

w Koszalinie realizowany jest głównie w interwencyjnym, doraźnym i osłonowym

wymiarze. Podejmowane są obecnie nowe inicjatywy zarówno w zakresie integracji

i wychodzenia z bezdomności, jak i prewencji czyli zapobiegania bezdomności, mają jednak one

charakter projektowy, sporadyczny i jeszcze nie zakorzeniony w systemie pomocy ludziom

bezdomnym.

Analiza deficytów i obszarów problemowych systemu wsparcia ludzi bezdomnych

w Koszalinie pokazuje, że istnieje gotowość do postrzegania problemu bezdomności, w

szerszym kontekście, nie tylko przez pryzmat pomocy społecznej, ale szerzej całej polityki

społecznej, z uwzględnieniem obszaru mieszkalnictwa, zdrowia, zatrudnienia, edukacji czy

porządku publicznego. Kluczowi interesariusze systemu pomocy mają świadomość i podejmują

działania w celu koordynacji całościowej systemu rozwiązywania problemu bezdomności.

Potwierdzeniem szerokiego i dojrzałego rozumienia problemu jest przyjęcie w 2010 roku

„Koszalińskiego Programu Wychodzenia z Bezdomności i Łagodzenia jej Skutków 2010-2015 -

DROGOWSKAZ”, który uwzględnia priorytety w sferze prewencji, interwencji i integracji,

a także przewiduje realizację konkretnych działań w ramach tych obszarów.

Wszyscy kluczowi uczestnicy systemu pomocy ludziom bezdomnym, przebadani

w ramach analizy, wiedzą i są przekonani, że bez odpowiednich działań w zakresie zapobiegania

bezdomności, czyli niedopuszczania do rozwoju sytuacji bezdomności a także działań w zakresie

wzmocnienia procesu usamodzielniania i wychodzenia z bezdomności, nie można mówić

o efektywnym i skutecznym systemie rozwiązywania problemu bezdomności w Koszalinie.

18

| 18

W ramach zrealizowanej diagnozy zidentyfikowano najważniejsze zagadnienia problemowe:

Brak wyodrębnionej struktury czy komórki, która koordynowałaby całość działań

pomocowych skierowanych do ludzi bezdomnych na poziomie Miejskiego Ośrodka

Pomocy Społecznej. Wydaje się, że spore problemy w braku przepływu informacji,

koordynacji usług wynikają z rozproszenia odpowiedzialności za zjawisko bezdomności

w samym MOPS Koszalin. Część obowiązków związanych z bezdomnością leży na 4

różnych rejonach pracy, część zadań spoczywa na Zespole ds. programów i strategii.

Brak odrębnej struktury w postaci komórki powoduje rozproszenie odpowiedzialności

i trudności w koordynacji pomocy ludziom bezdomnym.

Wyraźna różnica celów, kierunków, perspektyw i oceny koszalińskiego systemu

pomocy ludziom bezdomnym pomiędzy instytucjami publicznymi a organizacjami

pozarządowymi realizującymi usługi. Ponadto zarysowane różnice poglądów pomiędzy

głównym usługodawcą w sferze pomocy ludziom bezdomnym. Z jednej strony niektóre

działania postrzegane są jako mało efektywne, pozorowane, usługi dla osób bezdomnych

niedoinwestowane i nie traktowane z należytą uwagą, z drugiej strony organizacja przez

instytucje publiczne postrzegana jest jako mało profesjonalna i niesprawna

administracyjnie, zbyt opiekuńcza i nie do końca transparentna.

Duża skala problemu bezdomności pozainstytucjonalnej, przebywania w miejscach

publicznych i niemieszkalnych a także niedostateczne zdiagnozowanie i

monitorowanie skali i charakteru bezdomności poza instytucjonalnej, brak

odpowiedniej, dostosowanej do potrzeb tej grupy oferty pomocowej (m.in.

streetworkingu).

Brak placówki niskoprogowej (np. ogrzewalnia) umożliwiającej pobyt i zapewnienie

schronienia ludziom bezdomnym będącym pod wpływem alkoholu czy innych środków

psychoaktywnych. W związku z brakiem takiej oferty spora część populacji osób

bezdomnych, zmuszona jest do przebywania w miejscach niemieszkalnych lub

korzystania z Izby Wytrzeźwień, co powoduje zwiększające się zadłużenie.

Ciągle niewielka skala kompleksowych zadań i działań ukierunkowanych na

wzmocnienie procesu usamodzielnienia, integracji i wychodzenia z bezdomności.

19

| 19

Podejmowane działania nie mają wymiaru systematycznej czy cyklicznej oferty

skierowanej do ludzi bezdomnych, ponadto nie wypełniają kryteriów zintegrowanej

i kompleksowej usługi. Zbyt mała liczba osób bezdomnych uczestniczących w projektach

i programach reintegracji społecznej i zawodowej.

Deficyt wysoko zindywidualizowanej, wszechstronnej i wielowymiarowej pracy

socjalnej realizowanej z osobami bezdomnymi, polegającej na indywidualnym

asystowaniu i towarzyszeniu ludziom bezdomnym w procesie wychodzenia

z bezdomności.

Brak systemu monitorowania i przepływu informacji o osobach zadłużonych

i zagrożonych eksmisją pomiędzy podmiotami mieszkalnictwa (ZBM, spółdzielnie)

a pomocą społeczną a w konsekwencji także systemowy brak pracy socjalnej

ukierunkowanej na zapobieganie bezdomności z jednostkami czy rodzinami nią

zagrożonymi.

Nieadekwatna do potrzeb, zbyt mała oferta w zakresie zapewnienia schronienia ludziom

bezdomnym a także zbytnia koncentracja usług dla ludzi bezdomnych

i wykluczonych społecznie w jednym miejscu.

Niewielki przepływ informacji o realizowanych projektach i działaniach w zakresie

bezdomności, część działań jest powielanych i realizowanych w kilku miejscach

jednocześnie.

Brak oferty mieszkań wspieranych dla ludzi bezdomnych ukierunkowanych

na trenowanie umiejętności samodzielnego funkcjonowania w środowisku, będących

nieodłącznym i kluczowym elementem reintegracji społecznej i zawodowej osób

bezdomnych.

Deficyt adekwatnych i dostosowanych do potrzeb ludzi niepełnosprawnych,

schorowanych i wymagających opieki usług z pogranicza zdrowia i pomocy

społecznej a także niewielki przepływ wiedzy, informacji i doświadczeń miedzy

sektorem pomocy społecznej a służby zdrowia w Koszalinie.

Z jednej strony niewspółmierny i nieadekwatny poziom finansowania

zakontraktowanych przez miasto Koszalin usług dla osób bezdomnych u organizacji

pozarządowych, z drugiej strony mała dywersyfikacja źródeł finansowania usług

20

| 20

skierowanych do ludzi bezdomnych realizowanych przez organizacje pozarządowe na

terenie Koszalina, zbytnia koncentracja na środkach miasta.

Koncentracja lokali socjalnych skierowanych do osób biednych i zagrożonych

wykluczeniem społecznym w kilku miejscach na terenie Koszalina, co może

przyczyniać się do wzmacniania marginalizacji, utrudniania integracji społecznej oraz

zwiększonych kosztów społecznych i ekonomicznych realizowanych interwencji

i działań.

Niezależnie jednak od zidentyfikowania problemów, badacze zidentyfikowali także znaczną ilość

zasobów i możliwości w ramach samego systemu:

Godnym odnotowania jest fakt szerokiego zaplecza ludzi, z jednej strony bardzo

oddanych misji pomagania z drugiej strony bardzo profesjonalnych w podejmowanych

działaniach. Na szczególną uwagę zasługuje istniejący zasób w postaci pracowników

MOPS Koszalin a także kadra i pracownicy Towarzystwa Pomocy im. Św. Brata Alberta

w Koszalinie.

Istnieje duża otwartość i gotowość do wspólnego działania różnorodnych służb,

organizacji i instytucji. Podmioty niniejsze mają niezbędną wiedzę informacje o

bezdomności, rozumieją swoją rolę w systemie wsparcia i realizują powierzone zadania.

Strategiczne i planistyczne dokumenty tj. Strategia Rozwiązywania Problemów

Społecznych w Koszalinie a także Koszaliński Program Wychodzenia z Bezdomności i

Łagodzenia Jej Skutków „Drogowskaz” stanowią bardzo dobry fundament pod

rozbudowę i uspójnienie systemu rozwiązywania problemu bezdomności. Dokumenty

niniejsze są spójne względem siebie, zawierają niezwykle istotne dla przeciwdziałania

bezdomności zadania i działania. Szczególnie program „Drogowskaz” stanowi dobre

ramy do podejmowania nowych projektów i inicjatyw.

Populacja ludzi bezdomnych jest relatywnie młoda, niedługo doświadczająca

bezdomności, wysoko rokująca na usamodzielnienie i wyjście z bezdomności przy

odpowiednim „zainwestowaniu” w system integracji społecznej i zawodowej ludzi

bezdomnych.

21

| 21

Jednym z najważniejszych zasobów i możliwości całego systemu przeciwdziałania

bezdomności jest wielka szansa związana z realizacją innowacyjnego programu

„WEKTOR ZMIAN - Koszaliński Program Wspierania Wychodzenia z Bezdomności”,

który z jednej strony wydatnie może pomóc przy planowaniu i tworzeniu systemu

wsparcia z drugiej strony sfinansuje w sporym zakresie jego wdrożenie i implementację.

Fundamentalnym zasobem Koszalina jest zadziwiająca zgoda między różnymi

podmiotami co do celów i misji systemu przeciwdziałania bezdomności, kierunku

przyszłych działań a także priorytetowych zdań w wymiarze krótko i długofalowym.

System zabezpieczania pomocy interwencyjnej i osłonowej działa w Koszalinie bardzo

sprawnie, działania podejmowane przez różnego rodzaju służby wyraźnie zmniejszają

zagrożenie zdrowia i życia ludzi bezdomnych przebywających w miejscach

niemieszkalnych i przestrzeni publicznej.

Działania podejmowane w zakresie bezdomności znajdują zrozumienie i wsparcie

decydentów odpowiedzialnych za politykę społeczna miasta Koszalin, wydaje się obecnie

jest odpowiednia atmosfera polityczna i publiczna do podejmowania ważnych działań w

zakresie zwalczania zjawiska bezdomności.

22

| 22

Hipotezy badawcze

Na potrzeby realizacji badania deficytów i obszarów problemowych systemu pomocy ludziom

bezdomnym w Koszalinie przyjęto szereg hipotez badawczych, wokół których toczył się proces

badawczy. Realizacja wywiadów indywidualnych, analiza specjalistycznych ankiet źródeł

wtórnych a także zogniskowany wywiad grupowy pozwoliły zweryfikować wszystkie hipotezy.

Pozwalamy sobie poniżej zaprezentować efekty niniejszej weryfikacji.

Hipoteza 1 - Brak całościowej polityki społecznej wobec bezdomności w Koszalinie – z

uwzględnieniem wszystkich instytucji polityki społecznej – bezdomność jako problem pomocy

społecznej.

Powyższa hipoteza została zweryfikowana tylko częściowo pozytywnie, otóż w Koszalinie w

rozwiązywanie problemu bezdomności zaangażowanych jest wiele podmiotów polityki

społecznej, podmioty niniejsze rozumieją swoją rolę, akceptują ją i realizują w sporym zakresie

swoje zadania w zakresie rozwiązywania problemu bezdomności. Wprawdzie brakuje realizacji

zintegrowanej i kompleksowej polityki społecznej wobec bezdomności, istnieje natomiast

gotowość oraz przedsięwzięte są konkretne inicjatywy i plany wdrożenia takich działań.

Hipoteza 2 - Bezdomność jako przedmiot usystematyzowanej pracy w innych resortach niż

pomoc społeczna nie funkcjonuje, a pojawia się jedynie jako kłopot, którym powinna zajmować

się pomoc społeczna.

Hipoteza zweryfikowana została negatywnie, większość partnerów w sferze mieszkalnictwa,

zatrudnienia, pomocy społecznej czy bezpieczeństwa publicznego wykazuje się dużym

zrozumieniem problemu bezdomności, posiada świadomość współodpowiedzialności

za zagadnienie a także bierze aktywny udział we wspieraniu ludzi bezdomnych lub zagrożonych

bezdomnością.

23

| 23

Hipoteza 3 - Istniejące działania i rozwiązania mają charakter interwencyjny i akcyjny, służą

raczej „radzeniu sobie z problemem bezdomności” niż w systemowym sposób jego

rozwiązywaniu.

Niniejsza hipoteza potwierdziła się. W głównym wymiarze system rozwiązywania problemu

bezdomności w Koszalinie opiera się na funkcjach osłonowych, bardziej „zarządzania”

bezdomnością i łagodzenia jej skutków. Realne i skuteczne działania w zakresie zapobiegania

problemu a także efektywne inicjatywy w zakresie usamodzielnienia oraz integracji społecznej

i zawodowej ludzi bezdomnych stanowią, w wymiarze procentowym, marginalny

czy mniejszościowy udział.

Hipoteza 4 - Funkcjonujące rozwiązania oraz system pomocy ludziom bezdomnym oparty jest

na przypuszczeniach i poglądach (sądach) a nie na rozumieniu problematyki wynikającej z

empirycznych badań oraz cyklicznego monitorowania zjawiska bezdomności.

System usług dla ludzi bezdomnych i zagrożonych bezdomnością stworzony i wdrażany

w Koszalinie oparty jest głównie na doświadczeniu kluczowych i głównych interesariuszy,

wiedzy i informacjach zasięgniętych z innych miejsc, w mniejszym zakresie na wiedzy

wynikającej z lokalnych badań naukowych, co potwierdza zasadność postawionej tezy.

Hipoteza 5 - Brak wiedzy o skali problemu i charakterze problemu oraz narzędzi do „mierzenia

bezdomności”, brak spójnego rozumienia problemu bezdomności w Koszalinie.

Badanie i monitorowanie zjawiska bezdomności w Koszalinie odbywa się w marginalnym

wymiarze, zarówno skala problemu, jak i jego charakter nie jest są w pełni znane i zmierzone,

niemniej jednak sam problem bezdomności rozumiany jest przez różnych uczestników systemu w

sposób spójny i zgodny. Postawiona zatem hipoteza tylko częściowo się potwierdziła, tym

bardziej, że w trakcie realizacji badania realizowana była naukowa diagnoza zjawiska

bezdomności w Koszalinie.

24

| 24

Hipoteza 6 - Działalność w zakresie bezdomności ma nieuregulowany, nieusystematyzowany

i spontaniczny charakter.

Powyższa hipoteza tylko częściowo się potwierdziła, liderem działań w sferze

bezdomności jest Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej, w główniej mierze koordynujący system

wspierania ludzi doświadczających bezdomności. Istnieje w Koszalinie strategiczny dokument

regulujący i wyznaczający kierunki dla usystematyzowanej działalności w zakresie zwalczania

problemu. Niemniej jednak dokument dla sporej części odbiorców i kluczowych podmiotów

jest tylko formalnym, nie wdrażanym programem działań, w sporym zakresie posiłkującym

się na innych doświadczeniach i zbyt mało osadzonym w realiach Koszalina. W praktyce także

w związku z brakiem jednego ośrodka koordynacyjnego spora część aktywności pomocowych

ma rozproszony, fragmentaryczny i niespójny charakter, opierający się głównie na oddolnym

i spontanicznym działaniu.

Hipoteza 7 - Ludzie bezdomni w niewielkim stopniu partycypują w rozwiązywaniu problemu

bezdomności.

Osoby doświadczające bezdomności nie stanowią dla instytucji i organizacji polityki

społecznej partnerów w kreowaniu systemu rozwiązywania problemu. Ludzie bezdomni

w niewystarczającym zakresie są informowani o planowanych działaniach, nie podejmuje

się konsultacji i wspólnego działania w zakresie tworzenia wspólnych rozwiązań. Głos grupy

ludzi bezdomnych nie jest uwzględniany w planowaniu strategicznych działań.

Nie istnieją w Koszalinie samoistne i samodzielne inicjatywy samych ludzi bezdomnych,

konsolidujące to środowisko i umożliwiające artykułowanie ich potrzeb i problemów.

Hipoteza 8 - System pomocy ludziom bezdomnym i zagrożonym bezdomnością w niewielkim

stopniu odpowiada na potrzeby i deficyty osób bezdomnych.

Hipoteza zweryfikowana częściowo pozytywnie, otóż w wymiarze zabezpieczenia

podstawowych potrzeb, zapewnieniu bezpieczeństwa i ochrony socjalnej system wsparcia

w Koszalinie jest adekwatny i dość dobrze rozwinięty. Problematyczne jest zapewnienie

25

| 25

warunków do realizacji potrzeb wykraczających poza osłonowy charakter, związanych

z potrzebami aktywności społecznej, zawodowej czy posiadania własnego mieszkania. Usługi dla

ludzi bezdomnych są także zbyt homogeniczne w swym zakresie, nie różnicują wsparcia i nie

dostosowują do indywidualnych barier i problemów osób bezdomnych.

Hipoteza 9 - Zapobieganie bezdomności w Koszalinie nie jest prowadzone w sposób

usystematyzowany, systemowym i programowy.

Prewencja bezdomności w Koszalinie ma jedynie cząstkowy i incydentalny charakter,

zapobieganie bezdomności ludzi nią zagrożonych nie odbywa się w wymiarze systemowym, co

potwierdza pozytywnie postawioną tezę.

Hipoteza 10 - System pomocy ludziom bezdomnym nie jest adekwatny do potrzeb osób

schorowanych, niepełnosprawnych i starszych.

Problem ludzi niepełnosprawnych i starszych nie okazuje się być kluczowym dla systemu

pomocy w Koszalinie, dotychczasowe rozwiązania wydają się być satysfakcjonujące, jakkolwiek

brakuje kompleksowej oferty w samym Koszalinie dla tej grupy osób. Zagadnieniem

problemowym jest kwestia ubezpieczeń zdrowotnych ludzi bezdomnych a także w szerszym

zakresie wymiana informacji, wiedzy i doświadczeń a także współdziałanie pomiędzy służbą

zdrowia a pomocą społeczną.

Hipoteza 11 - Proces integracji i wychodzenia z bezdomności prowadzony jest incydentalnie,

szczątkowo i projektowo.

Proces usamodzielniania a także integracji społecznej i zawodowej osób bezdomnych

prowadzony jest fragmentarycznie i w niewystarczającym zakresie, opiera się głównie

na realizacji projektów i niesformalizowanych inicjatyw, brakuje osadzenia w praktycznym,

systematycznym działaniu podmiotów systemu wsparcia.

26

| 26

Hipoteza 12 - Dobre praktyki w zwalczaniu bezdomności w Koszalinie bardziej opierają się na

liderach, nieformalnej współpracy niż na systemowym i programowym działaniu.

Hipoteza zweryfikowana pozytywnie choć korzystnie należy przyjąć obszerny zakres

efektywnych i skutecznych działań oddolnych ukierunkowanych na wychodzenie z bezdomności,

które nawet w dłuższej perspektywie czasowej okazują się trwałe i ugruntowane.

W wymiarze całościowym należy uznać, że hipotezy choć w wielu wypadkach

zweryfikowane negatywnie czy częściowo odrzucone pozwoliły na szczegółowe przyjrzenie się

systemowi pomocy funkcjonującemu w Koszalinie. Ujawniły szereg luk i deficytów, a także

pozwoliły w wymiarze holistycznym przygotować odpowiednie rekomendacje zmian.

Podsumowanie

Całość realizacji badania a także weryfikacja hipotez badawczych pozwalają na stwierdzenie,

że system rozwiązywania problemu bezdomności w Koszalinie - zakres i jakość oferowanych

usług ludziom bezdomnym, ilość a także skala stosowanych instrumentów i narzędzi, relacje i

połączenia między różnymi interesariuszami tego systemu, a także ogólny kierunek, priorytety i

cele całego systemu i jego elementów - funkcjonuje na dostatecznym, a w wielu wymiarach na

wysokim poziomie. Silna orientacja a także nasycenie osłonowym i doraźnym charakterem usług

dla ludzi bezdomnych pozwala na dość efektywne i skuteczne zabezpieczanie zdrowia i życia

ludzi bezdomnych, pozytywnie należy ocenić także duże zrozumienie i gotowość do

podejmowania działań w zakresie rozwiązywania problemu wielu interesariuszy. Niewątpliwym

zasobem całego systemu jest grupa, z jednej strony niezwykle profesjonalnych i skutecznych, z

drugiej strony oddanych i zaangażowanych pracowników i działaczy zarówno instytucji sektora

publicznego, w tym ośrodka pomocy społecznej a także organizacji pozarządowych.

Niebagatelnym zasobem i fundamentem pod przyszły rozwój jest wdrożony w 2010 roku

Koszaliński Program Wychodzenia z Bezdomności i Łagodzenia Jej Skutków

„DROGOWSKAZ”, a przede wszystkim możliwość realizacji innowacyjnego projektu

„WEKTOR ZMIAN”, który w sporym zakresie może przyczynić się implementacji szeregu

rekomendacji i zaleceń wynikających ze zrealizowanej diagnozy. Wyzwaniem dla wszystkich

27

| 27

uczestników i twórców systemu wsparcia w Koszalinie jest przestawienie i przeorientowanie

priorytetów z „radzenia sobie” z problemem bezdomności, na rzeczywiste i praktyczne jego

„rozwiązywanie” a także zawiązanie szerokiej międzysektorowej i międzywydziałowej platformy

współpracy i współdziałania w tym celu. Koszalin stoi bowiem przed niepowtarzalną szansą i

możliwością zmiany, która może zaowocować bardziej skutecznym systemem zabezpieczania

podstawowych potrzeb ludzi bezdomnych, zwiększeniem skali wychodzenia z bezdomności a

także zredukowaniem liczby osób zagrożonych bezdomnością, w ocenie badaczy Koszalin

posiada adekwatne zasoby niezbędne do przeprowadzenia takich zmian.

28

| 28

Rekomendacje

Rekomendacje w zakresie systemu rozwiązywania problemu bezdomności w Koszalinie

1. Systematyczne i wielowymiarowe diagnozowanie i mierzenie zjawiska bezdomności

w Koszalinie, zarówno badanie skali jak i charakteru i specyfiki bezdomności.

Badania powinny mieć zarówno wymiar ilościowy, jak i jakościowy, realizowane

powinny być powtarzalnie i cyklicznie w określonych sekwencjach czasowych.

Szczególną uwagę należy zwrócić na zagadnienie identyfikowania czynników

prowadzących do bezdomności a także kluczowych elementów procesu wychodzenia

z bezdomności. Cykliczne monitorowanie bezdomności może pozwolić także

na identyfikowanie przyszłych zagrożeń, a także konstruowanie adekwatnych odpowiedzi

na niniejsze zagrożenia. Badania powinny być silnie zorientowane na użyteczność

dla polityki społecznej, a wyniki diagnoz powinny być implementowane na poziomie

kreowania i weryfikowania rozwiązań dla całego systemu przeciwdziałania bezdomności.

2. Stworzenie i wyposażenie w odpowiednie instrumentarium jednostki organizacyjnej

w postaci wydziału, zespołu bądź referatu ds. bezdomności odpowiedzialnego

za integrowanie wszelkich działań w zakresie bezdomności a także udzielanie

wszechstronnego i wielowymiarowego wsparcia ludziom bezdomnym i zagrożonym

bezdomnością. Niezbędne wydaje się stworzenie silnej komórki odpowiedzialnej

za bezdomność w strukturach pomocy społecznej (MOPS). Mogłaby ona odpowiadać

za koordynację pracy socjalnej z osobami bezdomnymi, ale również realizować zadania

o charakterze planistycznymi strategicznym. Z jednej strony stworzenie komórki

zajmującej się świadczeniem pracy socjalnej tylko i wyłącznie osobom bezdomnym,

a z drugiej połączenie tego ciała z działaniami związanymi z planowaniem,

projektowaniem, koordynowaniem działań pomocowych w całym mieście. W ten sposób

MOPS Koszalin mógłby realnie stać się liderem w systemie pomocy osobom

bezdomnym, zaczął pełnić funkcję jaką sam w sobie dostrzega i jaką widzą w nim

29

| 29

pozostali aktorzy lokalnej sceny pomocowej. Stworzenie silnej komórki odpowiedzialnej

za bezdomność mogłoby zwiększyć siłę pomocy społecznej w dyskusji z innymi

resortami, których zaangażowanie w rozwiązywanie problemu bezdomności ma kluczowe

znaczenie w perspektywy skuteczności całego systemu. Ponadto jak wskazały badania

w poszczególnych podmiotach jest znaczny potencjał i otwartość na współpracę, której

może brakować głównie z powodu braku silnego lidera, który byłby gotów i miałby

możliwość koordynowania współpracy, jej organizowania.

3. Weryfikacja partycypacyjna kluczowych dokumentów programowych w zakresie

rozwiązywania problemu bezdomności, w tym Koszalińskiego Programu Wychodzenia

z Bezdomności i Łagodzenia jej Skutków „Drogowskaz”. Wydaje się, że konieczne

jest podjęcie próby zintegrowania środowiska głównych i kluczowych interesariuszy

wokół nowelizacji programu a także zaimplementowanie do dokumentu wyników

diagnozy a także ustalonych rekomendacji. Strategiczny plan rozwiązywania problemu

bezdomności w Koszalinie powinien zostać uporządkowany w wymiarze konkretnych

działań w sferze Prewencji, Interwencji i Integracji, a także w szerszym zakresie

dostosowany do lokalnej specyfiki. Program „Drogowskaz” powinien stanowić

uspójniony i uwspólniony, ważny dla wszystkich kluczowych uczestników systemu, plan

wokół którego integrują się wszystkie podmioty realizujące zadania wokół bezdomności.

4. Zawiązanie szerokiej platformy współpracy w zakresie bezdomności realizującej

z jednej strony funkcję integracji środowiska, wymiany wiedzy i doświadczeń z drugiej

strony zadania związane z poprawieniem skuteczności i efektywności systemu

przeciwdziałania bezdomności w Koszalinie. Wszyscy partnerzy takiej sieci czy koalicji

muszą być traktowani równorzędnie, z uwagą, sama organizacja zaś pracy powinna być

rzeczowa, merytoryczna i profesjonalna.

5. Skierowanie szerokiego strumienia działań aktywizacyjnych i integracyjnych

ukierunkowanych na usamodzielnienie znacznej części populacji ludzi bezdomnych.

W oparciu o zrealizowane badania wydaje się właściwym położenie dużego nacisku na

30

| 30

programy aktywizacyjne w zakresie wychodzenia z bezdomności. Z przeprowadzonych

badań wyraźnie wynika, że koszalińska populacja ludzi bezdomnych ma duży potencjał

aktywizacyjny. Ludzie tkwią relatywnie krótko w sytuacji braku domu, są stosunkowo

młodzi i w dobrej kondycji zdrowotnej. Oznacza to, że obecnie jest najodpowiedniejszy

moment na nasilenie działań integracyjnych (aktywizacji zawodowej, społecznej,

mieszkaniowej, zdrowotnej). Krótki okres znajdowania się w sytuacji braku domu

owocuje stosunkowo małym dystansem do rynku pracy, jeszcze nie tak silnym

wyizolowaniem społecznym. Niewykorzystanie powyższej szansy może okazać się

bardzo brzemienne w skutkach, populacja ludzi bezdomnych z biegiem czasu będzie się

starzeć, w coraz większym stopniu adaptować się będzie do stanu bezdomności, nastąpi

wzrost postaw roszczeniowych.

6. Włączenie w szerszym wymiarze wszystkich partnerów w proces budowania modelu

rozwiazywania problemu bezdomności w ramach innowacyjnego projektu „WEKTOR

ZMIAN”. Konieczne wydaje się zawiązanie szerszego partnerstwa i współdziałania

wokół przedsięwzięcia, tak by wypracowany model był dziełem wszystkich potencjalnie

zainteresowanych.

7. Monitorowanie zjawiska bezdomności ulicznej oraz koordynacja interwencji.

Niezbędne wydaje się koordynowanie pomocy doraźnej – sytuacja w której oferowany

jest nadmiar usług w sferze pomocy osłonowej i podstawowej (posiłki), ale brakuje innej

oferty, która sprzyjałaby „zdejmowaniu” ludzi z ulicy. Należy zastanowić się nad

uporządkowaniem sfery interwencji ewentualnym jej zmniejszeniem i rozważeniem

możliwości wprowadzenia usługi z rodzaju outreach (streetworking).

8. Rozwiązania wymaga problem wykluczania z oferty wsparcia ludzi bezdomnych

uzależnionych od substancji psychoaktywnych w tym alkoholu, zmuszanych w związku

z brakiem usług do przebywania w miejscach niemieszkalnych lub przestrzeni publicznej.

Koniecznym wydaje się uruchomienie oddzielnej (poza obrębem schroniska) placówki

31

| 31

niskoprogowej, w której mogłyby przebywać osoby pod wpływem alkoholu, zdolne

do samoobsługi. Placówka taka może mieć zarówno formę ogrzewalni, jak i

niskoprogowej noclegowni.

9. Potrzeba włączenia instytucji pomocy społecznej (sektor pozarządowy i publiczny)

w tworzenie i wdrażanie polityki mieszkaniowej Koszalina. Podmioty pomocy

społecznej powinny mieć wpływ a także ważny głos w tworzeniu rozwiązań

mieszkaniowych mogących mieć wpływ na integrację społeczną i wzrost problemów

społecznych. Należy zwrócić uwagę na unikanie gettyzacji problemów społecznych.

Koncentrowanie usług w jednym miejscu nie sprzyja integracji społecznej. Odnosi się to

zarówno do koncentracji i tworzenia placówek dla wielu osób bezdomnych, jak i

tworzenia konglomeracji lokali socjalnych dla ludzi biednych i wykluczonych w jednym

miejscu. Popularyzowanie rozproszenia usług dla ludzi bezdomnych a także substancji

mieszkaniowej w naturalnym środowisku.

10. Stworzenie systemu informacji i przepływu wiedzy między instytucjami

i organizacjami wprost lub potencjalnie zainteresowanymi zjawiskiem bezdomności.

Potrzeba wygenerowania przestrzeni lub miejsca do zbierania i upowszechniania

informacji o dostępnych formach wsparcia, informowania o podejmowanych działaniach.

11. Zwiększenie skali działań aktywizacji społecznej i zawodowej ludzi bezdomnych

poprzez upowszechnienie a także zwiększenie dostępu dla ludzi bezdomnych

instrumentów rynku pracy a także instrumentów aktywnej integracji. Koniecznym wydaje

się rozważenie powrotu i reaktywowania działalności Centrum Integracji Społecznej

prowadzonego przez TPBA Koszalin, zwiększenia dostępnych miejsc w projekcie

systemowym „START” czy Klubie Integracji Społecznej, uruchamiania kolejnych działań

i projektów w tej sferze. Istnieje także potrzeba szerszego wykorzystania oferty

Powiatowego Urzędu Pracy czy innych instytucji rynku pracy.

32

| 32

12. Wdrażanie przedsięwzięć w zakresie przedsiębiorczości i ekonomii społecznej.

Zasadnym rozważenia wydają się propozycje utworzenia z grupy ludzi bezdomnych

pewnego rodzaju zakładu pracy wspieranej, który mógłby oferować wykonywanie

różnorodnych usług różnym podmiotom (np. usługi budowlane, remontowe,

porządkowe). Odbiorcami prac takiej „firmy” lub „spółdzielni” mogłyby być instytucje

publiczne korzystające np. z klauzul społecznych czy uwrażliwieni społecznie

przedsiębiorcy. Istnieje wyraźna potrzeba stworzenia pewnego rodzaju chronionego i

wspieranego rynku pracy dla tej grupy osób, uwzględniającego problemy i deficyty tej

populacji.

13. Uruchomienie działań prewencyjnych. Wypracowanie i wprowadzenie szeregu

rozwiązań służących diagnozowaniu zjawiska zagrożenia bezdomnością a także

zmierzających do zredukowania i zmniejszenia groźby bezdomności. W pierwszym

rzędzie istnieje potrzeba uruchomienia działań z osobami zadłużonymi i zagrożonymi

eksmisją, w tym celu niezbędne jest wypracowanie wspólnych ramach dla takich działań

między instytucjami mieszkaniowymi a pomocą społeczną. Kolejnymi obszarami w

których należy podejmować działania służące zapobieganiu bezdomnością są m.in.

wymiar sprawiedliwości, system penitencjarny, sfera opiekuńczo-wychowawcza,

problematyka przemocy w rodzinie. We wszystkich niniejszych obszarach należy

zaplanować i uruchomić działania tak by zatrzymać napływ osób bezdomnych do systemu

pomocy, a tym samym zmniejszyć jego kosztowność.

14. Konieczność zwiększenia dostępności zarówno mieszkań wspieranych (chronionych)

jak i mieszkań socjalnych lub komunalnych. Ludzie bezdomni powinni mieć z jednej

strony możliwość trenowania umiejętności samodzielnego funkcjonowania, które tracą ze

względu na doświadczanie bezdomności, z drugiej strony ludzie podejmujący proces

wychodzenia z bezdomności, zmieniający swoje życie muszą mieć perspektywę i realną

szansę uzyskania samodzielnego mieszkania. Istnieje pilna potrzeba zwiększenia skali

dostępności niniejszych mieszkań a także uruchomienia szerokiego i wielowymiarowego

33

| 33

wsparcia w niniejszych mieszkaniach. Żadna osoba bezdomna nie może pozostawać

w takich mieszkaniach bez odpowiedniego wsparcia i monitorowania.

15. Uruchomienie indywidualnego asystowania ludziom bezdomnym i zagrożonym

bezdomnością. Zbytnie przeciążenie obowiązkami, zbyt duża ilość środowisk

przypadających na pracowników socjalnych owocuje zmniejszona skutecznością pracy.

Rekomenduje się wprowadzenie indywidualnych towarzyszy czy asystentów, którzy

pracowaliby z mniejszą ilością środowisk, ale zdecydowanie intensywniej we wszystkich

sferach oddziaływania (pogłębiona praca socjalna w sferze społecznej, psychologicznej,

zdrowotnej, mieszkaniowej, zawodowej, socjalno-bytowej).

16. Usprawnienie współpracy i przepływu informacji pomiędzy służbą zdrowia

a pomocą społeczną. Należy zwrócić baczniejszą uwagę na współpracę ze służbą

zdrowia, szczególnie w wymiarze interwencji (wzywanie pogotowia do osób

bezdomnych, obecności na szpitalnym oddziale ratunkowym), jak i ponoszenia kosztów

leczenia – współpraca przy ubieganiu się o objęcie ubezpieczeniem tzw. prezydenckie.

Wzmocnienia wymaga także system motywowania do podejmowania terapii alkoholowej

i leczenia psychiatrycznego a także wspieranie samego procesu leczenia. Usprawnienia

i poprawy wymaga także dostępność dla ludzi bezdomnych opieki długoterminowej

w Zakładach Opiekuńczo-Leczniczych, Zakładach Pielęgnacyjno-Opiekuńczych

czy Domach Pomocy Społecznej.

17. Zapewnienie mechanizmów włączania i partycypacji ludzi bezdomnych w tworzenie

i monitorowanie systemu przeciwdziałania bezdomności. Animowanie i wspieranie

aktywności ludzi bezdomnych polegających na wyrażaniu swojego zdania i opinii,

w myśl zasady „nic o nas bez nas”. Zapewnienie odpowiedniej informacji o systemie

pomocy, konsultowanie nowych rozwiązań a także wspieranie inicjatyw samych ludzi

bezdomnych.

34

| 34

18. Weryfikacja i ocena kosztowności systemu pomocy ludziom bezdomnym

w Koszalinie, rozważenie możliwości zwiększenia nakładów na niektóre instrumenty

rozwiązywania problemu bezdomności, z jednoczesnym wprowadzeniem mechanizmów

weryfikowania skuteczności działań (wskaźniki efektywności). Weryfikacji wymaga

także system kontraktowania usług. Wzmocnienie, w ramach partnerskiego działania,

zdolności organizacji pozarządowych do korzystania ze środków zewnętrznych w tym

środków z Europejskiego Funduszu Społecznego.

Wskazane powyżej rekomendacje i propozycje nie stanowią obligatoryjnego zestawu działań

i nie muszą być implementowane w jednym czasie. Rozważenia, partnerskiej dyskusji i podjęcia

decyzji wymaga określenie, które z zaprezentowanych rekomendacji można wdrożyć

w wymiarze krótko, a które długofalowym. Zainteresowane podmioty i wszyscy interesariusze

systemu powinni dokonać pewnego rodzaju stopniowalności dochodzenia do optymalnego

modelu systemu rozwiązywania problemu bezdomności w Koszalinie.