1

BADANIE MONITORINGOWE DOLNOŚLĄSKIEGO SEKTORA EKONOMII SPOŁECZNEJ ORAZ DZIAŁAŃ W OBSZARZE

REINTEGRACJI SPOŁECZNEJ I ZAWODOWEJ PODMIOTÓW EKONOMII SPOŁECZNEJ ZE WSKAZANIEM REKOMENDACJI

DLA SYSTEMU MONITORINGU

BROSZURA INFORMACYJNA

Zleceniodawca

badania:

Dolnośląski Ośrodek Polityki Społecznej

ul. Hubska 7

50-501 Wrocław

Tel. 71 770 42 20

e-mail: dops@dops.wroc.pl

Wykonawca

badania:

Grupa BST

ul. Mieczyków 12

40-748 Katowice

tel. 32 722 84 54

e-mail: biuro@grupabst.pl

Wstęp

W niniejszym badaniu poruszona została problematyka reintegracji

społecznej w podmiotach ekonomii społecznej. Celem było:

uzyskanie aktualnych i pogłębionych danych o kondycji sektora ekonomii

społecznej na Dolnym Śląsku,

zdiagnozowanie przebiegu procesu reintegracji/ rehabilitacji społeczno-

zawodowej w integracyjnych podmiotach ekonomii społecznej (w tym

barier skuteczności procesu i potrzeb w zakresie jego usprawniania),

zweryfikowanie możliwości stosowania narzędzia do monitoringu „efektu

integracyjnego”,

uzyskanie użytecznych rekomendacji w zakresie procesu reintegracji/

rehabilitacji społeczno-zawodowej (dotyczących standardów, potrzeb

itd.),

modyfikacja założeń systemu monitoringu sektora ekonomii społecznej.

Badaniem objęte zostały PES o charakterze reintegracyjnym:

centra integracji społecznej (CIS),

kluby integracji społecznej (KIS),

warsztaty terapii zajęciowej (WTZ),

zakłady aktywności zawodowej (ZAZ).

Integracja społeczna i zawodowa w Centrach Integracji Społecznej

W województwie dolnośląskim pod koniec roku 2016 zarejestrowanych

było 7 CIS

Wśród centrów integracji społecznej zlokalizowanych na terenie

województwa dolnośląskiego wyróżnia się 4 centra samorządowe oraz 3

centra pozarządowe

Zgodnie z Ustawą z dnia 13 czerwca 2003 r. o zatrudnieniu socjalnym centra

integracji społecznej zajmują się reintegracją społeczną oraz zawodową.

Poprzez reintegrację społeczną rozumie się działania, w tym również

o charakterze samopomocowym, mające na celu odbudowanie i utrzymanie

u osoby uczestniczącej w zajęciach w centrum integracji społecznej, klubie

integracji społecznej lub zatrudnionej u pracodawcy, umiejętności

uczestniczenia w życiu społeczności lokalnej i pełnienia ról społecznych w

miejscu pracy, zamieszkania lub pobytu, natomiast reintegracja zawodowa

interpretowana jest jako działania mające na celu odbudowanie

i podtrzymanie u osoby uczestniczącej w zajęciach w centrum integracji

społecznej i klubie integracji społecznej zdolności do samodzielnego

świadczenia pracy na rynku pracy. Centrum integracji społecznej, w ramach

reintegracji zawodowej, może prowadzić działalność wytwórczą, handlową

lub usługową oraz działalność wytwórczą w rolnictwie, z wyłączeniem

działalności polegającej na wytwarzaniu i handlu wyrobami przemysłu

paliwowego, tytoniowego, spirytusowego, winiarskiego, piwowarskiego, a

także pozostałych wyrobów alkoholowych o zawartości alkoholu powyżej 0,5%

oraz wyrobów z metali szlachetnych albo z udziałem tych metali. W centrach

integracji społecznej realizowane są następujące działania:

kształcenie umiejętności pozwalających na pełnienie ról społecznych

i osiąganie pozycji społecznych dostępnych osobom niepodlegającym

wykluczeniu społecznemu;

nabywanie umiejętności zawodowych oraz przyuczenie do zawodu,

przekwalifikowanie lub podwyższanie kwalifikacji zawodowych;

naukę planowania życia i zaspokajania potrzeb własnym staraniem,

zwłaszcza przez możliwość osiągnięcia własnych dochodów przez

zatrudnienie lub działalność gospodarczą;

uczenie umiejętności racjonalnego gospodarowania posiadanymi środkami

pieniężnymi.

Badani przedstawiciele CIS dostrzegają zjawisko nadmiernego

przywiązywania się uczestników do ich organizacji/instytucji. W ich

opinii jest to związane m.in. z małą ilością ofert pracy na rynku, niskimi

kwalifikacjami uczestników, poczuciem bezpieczeństwa oraz bierną

i roszczeniową postawą.

Wśród rodzajów wsparcia w zakresie reintegracji społecznej, z jakich

korzystają uczestnicy CIS wymieniono zajęcia z reintegracji społecznej

(m.in. racjonalne gospodarowanie środkami pieniężnymi, pokonywanie

barier, wzmacnianie samooceny), zakładania własnej działalności

gospodarczej lub spółdzielni socjalnej, zajęcia z psychologiem, a także

codzienny kontakt z pracownikiem socjalnym. Jeden z badanych wskazał,

że osoby uzależnione od alkoholu kierowane są do Gminnej Komisji

Rozwiązywania Problemów Alkoholowych.

Zwrócono uwagę, że uczestnicy chętnie korzystają z form wsparcia

z zakresu reintegracji społecznej. W opinii jednego z badanych ma to

ogromny wpływ na późniejszy proces reintegracji zawodowej.

Reintegracja zawodowa w CIS polega na odbudowaniu i podtrzymaniu

u beneficjentów zajęć zdolności do samodzielnego świadczenia pracy na

rynku pracy.

W badanych podmiotach zajęcia reintegracji zawodowej prowadzi

doradca zawodowy (m.in. elementy ekonomii społecznej,

przedsiębiorczości, ABC poszukiwania pracy, przygotowanie do wejścia na

Kluczowe wyniki badań

otwarty rynek pracy, rozmowy kwalifikacyjne, dokumenty aplikacyjne).

Przedstawiciel jednego z CIS wśród form reintegracji zawodowej

wymienił również zajęcia z pośrednictwa pracy.

Jeden z badanych CIS realizuje usługi zewnętrzne z zakresu sprzątania

i utrzymywania terenów i budynków. W drugim podmiocie prowadzone są

warsztaty: opieki nad osobami starszymi i dziećmi, remontowo -

budowlane, ogrodnicze, prowadzone przez trenerów zawodu. Warsztaty

odbywają się głównie poza centrum. Jeden z badanych podmiotów

prowadzi warsztat krawiecki na terenie placówki.

Kluczowym efektem procesu reintegracji zawodowej w reprezentowanych

przez nich podmiotach jest podejmowanie zatrudnienia przez

uczestników, lepsze poruszanie się po rynku pracy, poprawa

funkcjonowania

w środowisku pracy oraz zmiana podejścia do pracy.

W opinii jednego z przedstawicieli kadry podstawową barierą jest brak

chęci podjęcia pracy, a także brak nawyku pracy u uczestników. Drugi

z badanych zwrócił natomiast uwagę na bariery finansowe CIS, które

uniemożliwiają podejmowanie bardziej zaawansowanych działań

w kierunku reintegracji zawodowej uczestników.

Jeden z uczestników badania jakościowego przyznał, że w jego placówce

efekt integracyjny beneficjentów mierzony jest za pomocą ankiet.

Narzędzie to służy do diagnozy predyspozycji uczestników, a także

bilansu kompetencji.

W kontekście współpracy z innymi instytucjami/organizacjami zwrócono

uwagę na barierę związaną z brakiem chęci zatrudniania uczestników

przez pracodawców współpracujących z placówką.

Integracja społeczna i zawodowa w Klubach Integracji Społecznej

W roku 2016 w województwie dolnośląskim zarejestrowane były 3 kluby

integracji społecznej

Wszystkie dolnośląskie kluby prowadzone były przez ośrodki pomocy

społecznej

Zgodnie z przepisami Ustawy z dnia 13 czerwca 2003 r. o zatrudnieniu

socjalnym, celem tworzenia klubów integracji społecznej jest reintegracja

społeczna oraz zawodowa w szczególności osób bezdomnych realizujących

indywidualny program wychodzenia z bezdomności, w rozumieniu przepisów

o pomocy społecznej, uzależnionych od alkoholu, uzależnionych od

narkotyków lub innych środków odurzających, chorych psychicznie,

w rozumieniu przepisów o ochronie zdrowia psychicznego, długotrwale

bezrobotnych w rozumieniu przepisów o promocji zatrudnienia i instytucjach

rynku pracy, zwalnianych z zakładów karnych, mających trudności w

integracji ze środowiskiem, w rozumieniu przepisów o pomocy społecznej,

uchodźców realizujących indywidualny program integracji, w rozumieniu

przepisów

o pomocy społecznej, osób niepełnosprawnych, w rozumieniu przepisów

o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób

niepełnosprawnych.

Zgodnie z w ramach działalności KIS realizowane są następujące aktywności:

działania mające na celu pomoc w znalezieniu pracy na czas określony lub

na czas wykonania określonej pracy, w pełnym lub niepełnym wymiarze

czasu pracy u pracodawców, wykonywania usług na podstawie umów

cywilnoprawnych oraz przygotowanie do podjęcia zatrudnienia lub

podjęcia działalności w formie spółdzielni socjalnej;

prace społecznie użyteczne;

roboty publiczne;

poradnictwo prawne;

działalność samopomocową w zakresie zatrudnienia, spraw

mieszkaniowych i socjalnych;

staże, o których mowa w przepisach o promocji zatrudnienia i

instytucjach rynku pracy.

Z przeprowadzonego badania ilościowego wynika, że badany klub

integracji społecznej oferuje wsparcie w postaci zajęć społecznych, prac

socjalnych, doradztwa zawodowego i pośrednictwa pracy.

Badany KIS w największym wymiarze godzin udziela wsparcia w postaci

poradnictwa psychologicznego oraz doradztwa zawodowego.

Przedstawiciel KIS charakteryzując harmonogram procesu reintegracji

społeczno-zawodowej reprezentowanej przez siebie placówki wyróżnił

etapy: poznania pracownika, przygotowania formalności, fazę

instruktażową, zapoznanie z pracodawcą, rozmowy motywacyjne,

a także ocenę oraz stały kontakt z pracownikiem.

Największe efekty społeczne dają zajęcia społeczne, poradnictwo

psychologiczne, terapie grupowe, grupy wsparcia, a także doradztwo

zawodowe. Z kolei najlepsze efekty zawodowe przynoszą zajęcia

zawodowe.

W 2015 roku w zajęciach organizowanych przez klub integracji

społecznej (KIS) uczestniczyło średnio 67 osób. Ponadto średnia liczba

osób, które rozpoczęły i ukończyły zajęcia w 2015 roku wynosi

odpowiednio 67 i 35.

Najczęstszym powodem zakończenia udziału w zajęciach było

odstąpienie od realizacji programu przez uczestnika - 71,0% osób.

66,7% osób, które zakończyły udział w zajęciach organizowanych przez

KIS w 2015 roku, podjęło zatrudnienie subsydiowane.

Kluczowe wyniki badań

Rehabilitacja społeczna i zawodowa w Zakładach Aktywności Zawodowej

Na koniec roku 2016 w województwie dolnośląskim aktywnie działało 6

ZAZ

Zakłady aktywności zawodowej zajmują się działalnością usługową

i wytwórczą m.in. w zakresie: usług pralniczych, gastronomii, poligrafii,

ogrodnictwa, produkcji gadżetów reklamowych, rękodzieła artystycznego,

sprzątania, call center, usług archiwizacyjnych.

Zgodnie z Ustawą z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej

i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych, zadaniem zakładu

aktywności zawodowej jest rehabilitacji społeczna i zawodowa osób

niepełnosprawnych. ZAZ może zostać utworzony, jeżeli co najmniej 70%

ogółu osób zatrudnionych w tej jednostce stanowią osoby niepełnosprawne,

w szczególności skierowane do pracy przez powiatowe urzędy pracy. ZAZ

może prowadzić działalność wytwórczą lub usługową. Zakłady nie mogą

natomiast prowadzić działalności polegającej na wytwarzaniu wyrobów

przemysłu paliwowego, tytoniowego, spirytusowego, winiarskiego,

piwowarskiego,

a także pozostałych wyrobów alkoholowych o zawartości alkoholu powyżej

1,5% oraz wyrobów z metali szlachetnych albo z udziałem tych metali lub

handlu tymi wyrobami.

W badanych ZAZ w ramach procesu rehabilitacji społecznej organizowane

są m.in. konsultacje z doradcą zawodowym, spotkania z trenerem-

coachem oraz wyjścia na wydarzenia kulturalne (tj. teatr, filharmonia).

Poza tymi działaniami rehabilitacja społeczna prowadzona jest poprzez

sport.

Kluczowe wyniki badań

Do istotnych elementów procesu reintegracji społecznej w ZAZ zaliczyć

należy również pracę z rodzicami. Współpraca ta ma miejsce m.in.

podczas uczestnictwa rodziców w wydarzeniach organizowanych przez

ZAZ oraz

w trakcie spotkań w miejscu zamieszkania osób z niepełnosprawnościami

na etapie procesu tworzenia IPR.

W zakresie rehabilitacji zawodowej osoby zatrudnione w zakładach

aktywności zawodowej uczą się nowych czynności zawodowych, poznają

maszyny, materiały, technologie i procesy. Możliwe jest to dzięki

instruktorom, których zadaniem jest rehabilitacja zawodowa osób

z niepełnosprawnościami

Współpraca z rodzicami w zakresie rehabilitacji zawodowej ma inny

charakter niż ma to miejsce w przypadku rehabilitacji społecznej. Jeden

z badanych przyznał, że stara się usamodzielniać pracowników poprzez

ograniczenie ingerencji rodziców w przebieg rehabilitacji zawodowej.

Do kluczowych barier procesów rehabilitacyjnych kadra ZAZ zaliczyła:

duże przywiązanie uczestników do rodziców oraz brak samodzielności

i zaradności wynikające z nadopiekuńczości.

Rehabilitacja społeczna i zawodowa w Warsztatach Terapii Zajęciowej

Na koniec czerwca 2016 roku w województwie dolnośląskim aktywnie

działało 45 WTZ

Największa ilość warsztatów terapii zajęciowej w 2015 roku była

prowadzona przez sektor non-profit (76,0%). W następnej kolejności WTZ

były prowadzone przez jednostki samorządu terytorialnego i podległe im

jednostki (16,5%)

Na koniec 2015 roku w województwie dolnośląskim na terenie aż 5

powiatów nie funkcjonował ani jeden warsztat, co klasyfikuje Dolny Śląski

na drugim miejscu (po województwie mazowieckim), w Polsce pod

względem liczby powiatów, w których nie ma WTZ.

Warsztaty Terapii Zajęciowej działają na podstawie Ustawy o rehabilitacji

społecznej i zawodowej oraz zatrudnieniu osób niepełnosprawnych. WTZ jest

wyodrębnionym organizacyjnie i finansowo podmiotem, stwarzającym

osobom niepełnosprawnym i niezdolnym do podjęcia pracy możliwość

rehabilitacji społecznej i zawodowej polegającej na pozyskaniu lub

przywracaniu umiejętności niezbędnych do podjęcia zatrudnienia.

Warsztaty terapii zajęciowej mogą być organizowane przez fundacje,

stowarzyszenia lub przez inne podmioty, takie jak samorząd terytorialny (na

poziomie powiatu), jednostki kościelne (Caritas) lub, w niewielu

przypadkach, spółdzielnie socjalne.

Ustawowa rolą warsztatu jest aktywizacja zawodowa. Według Ustawy

o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób

niepełnosprawnych „warsztat oznacza wyodrębnioną organizacyjnie

i finansowo placówkę stwarzającą osobom niepełnosprawnym niezdolnym do

podjęcia pracy możliwość rehabilitacji społecznej i zawodowej w zakresie

pozyskania lub przywracania umiejętności niezbędnych do podjęcia

zatrudnienia”.

Badani przedstawiciele WTZ dostrzegają zjawisko nadmiernego

przywiązywania się uczestników do ich organizacji/ instytucji. W ich

opinii często jest to związane z poczuciem bezpieczeństwa,

przywiązaniem do pracowników oraz innych uczestników, a także

strachem przed zmianami.

Rehabilitacja społeczna stanowi integralną część działań

podejmowanych w celu aktywizacji zawodowej uczestników. Nabycie

odpowiednich kompetencji społecznych ma przygotować osoby

niepełnosprawne do funkcjonowania w środowiska pracy.

Kluczowe wyniki badań

Wśród podejmowanych działań z zakresu rehabilitacji społecznej

przedstawiciele WTZ wymieniali m.in. wszelkiego rodzaju wyjazdy,

wyjścia, udział w konkursach, spotkania z uczniami czy uczestnictwo

w imprezach.

Poza integracją podopiecznych ze środowiskiem zewnętrznym,

podejmowane są działania wewnątrz podmiotów, mające na celu

integrację uczestników zajęć oraz tzw. terapia społeczna, w tym również

przygotowanie ich do podjęcia zatrudnienia. Ponadto uczestnicy

otrzymują wsparcie psychologów, logopedów czy reedukatora.

Badane WTZ deklarowały, że nie stosują harmonogramu procesu

rehabilitacji społecznej i jego efektów. Działania mają zazwyczaj

charakter spontaniczny.

Badane podmioty podejmują współpracę z rodzinami uczestników

w zakresie rehabilitacji społecznej. Współpraca zazwyczaj ma charakter

cyklicznych spotkań, np. podczas uroczystości czy przed wyjazdem.

W badanych WTZ proces rehabilitacji zawodowej odbywa się głównie

w pracowniach i polega na wdrażaniu elementów, które są pożądane

w kontekście podjęcia zatrudnienia (np.: punktualność, zachowania

społecznie akceptowane, odpowiedzialność za swoje czyny, dokładność).

Beneficjenci WTZ mają dostęp do pracowni terapeutycznych, w których

zatrudnieni są terapeuci zajęciowi. Wśród rodzajów pracowni, do których

uczęszczają uczestnicy badanych podmiotów znalazły się m.in.:

informatyczno-techniczna, ogrodniczo-botaniczna, plastyczna, krawiecka,

stolarska, rękodzieła artystycznego, ceramiczna, kulturalno-oświatowa,

techniczno-gospodarcza, kompetencji społecznych, terapii zawodowej,

gospodarstwa domowego.

Ponadto podopieczni badanych placówek biorą udział w targach pracy,

szkoleniach organizowanych przez pracownika powiatowego urzędu

pracy, dotyczących wchodzenia na rynek pracy, a także odbywają

praktyki zawodowe m.in. w zakresie pielęgnacji zieleni miejskiej, prac

porządkowych wewnątrz i na zewnątrz budynków czy pomocy kuchennej.

Jeden z przedstawicieli WTZ wskazał ponadto na współpracę z zakładem

aktywności zawodowej, do którego kierowane są osoby, które w opinii

kadry mają potencjał i wykazują motywację do pracy.

Z deklaracji uczestników badania wynika, że nie stosują oni określonego

harmonogramu procesu rehabilitacji zawodowej. Odbywa się on

równolegle z procesem rehabilitacji społecznej, w oparciu o indywidualny

program rehabilitacji.

Badane WTZ starają się podejmować współpracę z rodzinami uczestników

w zakresie rehabilitacji zawodowej.

Respondenci zwracali uwagę na dużą rolę rodziców w procesie

kształtowania zaradności życiowej i samodzielności uczestników. Do

negatywnych aspektów zaliczono m.in. ich nadopiekuńczość, brak

zaangażowania oraz roszczeniową postawę.

W odniesieniu do rehabilitacji zawodowej, przedstawiciele WTZ zwracali

uwagę na brak inicjatywy pracodawców w tworzeniu miejsc pracy dla

osób z orzeczeniem o niepełnosprawności intelektualnej oraz brak

przepływu informacji pomiędzy PES odnośnie liczby wolnych miejsc.

Z odpowiedzi kadry WTZ wynika, że przepisy nie narzucają obowiązku

badania efektu integracyjnego. Pojawiły się opinie, że takie działania nie

są realizowane, m.in. z uwagi na chęć ograniczenia nadmiernej

„papierologii”.

Pomiar efektu integracyjnego

W ramach niniejszego projektu w 11 PES zrealizowano również badania

z wykorzystaniem narzędzia pomiaru efektu integracyjnego opracowanego na

zlecenie ROPS Poznań. Służy ono przede wszystkim do pomiaru postępów

w integracji i rehabilitacji społecznej i zawodowej uczestników oraz

pracowników PES. Opiera się na założeniu, że problemy uczestników PES są

zwykle złożone i wielowymiarowe. Z tego względu narzędzie do ich

diagnozowania uwzględnia wszystkie kluczowe obszary ich sytuacji

społecznej, zawodowej i zdrowotnej. Celem narzędzia było wspomaganie

diagnozy uczestników PES reintegracyjnych oraz pomiar efektywności ich

działania pod kątem zachodzących zmian z zakresu integracji.

Efektem integracyjnym (efektem integracji społecznej) określa się widoczny

i trwały postęp beneficjenta w osiąganiu stanu docelowego, w którym

beneficjent:

rozwiązał swoje problemy powodujące jego wykluczenie,

ma racjonalną ocenę swoich mocnych i słabych stron,

jest w stanie samodzielnie zaspokajać swoje potrzeby życiowe co

najmniej na poziomie minimum socjalnego lub aktywnie dąży do

osiągnięcia takiego stanu,

aktywnie uczestniczy w życiu społecznym, aktywnie uczestniczy w rynku

pracy: pracuje lub poszukuje pracy poza podmiotem o charakterze

integracyjnym,

aktywnie uczestniczy w rynku dóbr i usług, uczestniczy w systemie

zabezpieczenia społecznego.

15

Wnioski i rekomendacje

Na podstawie przeprowadzonej analizy sytuacji podmiotów ekonomii społecznej o charakterze integracyjnym

działających w województwie dolnośląskim oraz ich beneficjentów sformułowane zostały wnioski i rekomendacje

w zakresie procesu reintegracji/rehabilitacji społeczno-zawodowej oraz zmian w systemie monitoringu. Wszystkie one

są ze sobą wzajemnie powiązane.

Wniosek Rekomendacja

Duży udział nieaktywnych zawodowo po

zakończeniu zajęć – badanie wykazało, że brak

zatrudnienia dotyka prawie 64% osób

uczestniczących w zajęciach CIS/KIS.

Należy dopracować system dopasowywania kompetencji zawodowych

kształtowanych u beneficjentów w podmiotach ekonomii społecznej

o charakterze integracyjnym do zapotrzebowania rynku pracy.

Rekomenduje się zwiększenie współpracy z pracodawcami, w tym także

z przedsiębiorstwami społecznymi, w celu pozyskania stabilnych miejsc

pracy dla beneficjentów CIS, nie zaś miejsc realizacji zajęć reintegracji

zawodowej.

Duży udział nieaktywnych zawodowo po

zakończeniu zajęć – badanie wykazało, że brak

zatrudnienia dotyka 66% uczestników WTZ i aż 86%

osób, które zakończyły pracę w ZAZ.

WTZ na etapie tworzenia i monitorowania realizacji IPR powinny

doprecyzować sposób realizacji rehabilitacji zawodowej, wyznaczyć

terminy realizacji poszczególnych etapów rehabilitacji

z uwzględnieniem hierarchizacji potrzeb danego uczestnika, co

pozwoliłoby skoncentrować rehabilitację na najważniejszych z nich.

Niezbędna jest także weryfikacja przez WTZ stosowanych przez nie

narzędzi aktywizacji zawodowej i rozwijanie najefektywniejszych

z nich. Konieczne jest także zwiększenie wykorzystania przez WTZ

narzędzi służących aktywizacji zawodowej np. trenera pracy.

Zidentyfikowano problem w postaci niedostatku

lub nawet braku zakładów pracy dających

zatrudnienie osobom z niepełnosprawnością

intelektualną. Jednocześnie, pracodawcy nie

wykazują inicjatywy w tworzeniu miejsc pracy dla

osób z niepełnosprawnością intelektualną.

Rekomenduje się podejmowanie współpracy z przedsiębiorcami, którzy

w przyszłości mogą zatrudnić uczestników PES. Konieczne jest

przygotowanie oferty wspierającej tych przedsiębiorców, co pomoże im

w przygotowaniu się do wzbogacenia swojej kadry o osoby

z niepełnosprawnością intelektualną. Niezbędne jest także wsparcie

WTZ w budowaniu współpracy z pracodawcami, w tym PES,

przedsiębiorstwami społecznymi, a zwłaszcza z ZAZ, spółdzielniami

socjalnymi i zakładami pracy chronionej w formie np. staży, praktyk, a

także współtworzenie spółdzielni socjalnych, w których zatrudnienie

mogliby znaleźć podopieczni WTZ.

Wsparcie dla osób niepełnosprawnych realizowane

jest przez wiele różnych podmiotów, które

najczęściej nie współpracują ze sobą lub

współpracują w ograniczonym zakresie.

Funkcjonowanie PES reintegracyjnych nie jest

skoordynowane, co utrudnia przepływ informacji, a

także znalezienie alternatywnego ośrodka w razie

braku liczby miejsc lub występującego innego

problemu.

Sugerowanym rozwiązaniem jest utworzenie platformy współpracy i

informacji, stanowiącej kompendium wiedzy o lokalnych PES

i udrażniającej system. Zleca się także tworzenie lokalnych struktur

reprezentujących podmioty reintegracyjne (zwłaszcza WTZ).

W zakresie funkcjonowania WTZ i ZAZ rekomenduje się:

Opracowanie lokalnych standardów aktywizacji osób

niepełnosprawnych (obejmujących lokalne zasoby i potrzeby

w zakresie wsparcia osób niepełnosprawnych), które sprzyjać będą

lepszemu dostosowaniu oferowanego wsparcia do potrzeb osoby

niepełnosprawnej.

Wzmocnienie współpracy i wymiana doświadczeń między WTZ oraz

integrację środowiska (stworzenie platformy współpracy, szkoleń,

konferencji itp.

Zwiększenie współpracy między WTZ, ZAZ, przedsiębiorstwami

społecznymi i instytucjami samorządowymi.

Współpraca podmiotów ekonomii społecznej o

charakterze reintegracyjnym, zwłaszcza centrów

integracji społecznej z instytucjami powiązanymi

(gł. PUP i OPS) jest niewystarczająca.

Istnieje konieczność wzmocnienia tej współpracy

zwłaszcza w obszarze kierowania uczestników do

reintegracji w CIS. Współpraca pomiędzy CIS a OPS

w tym obszarze jest realizowana. Natomiast

kierowanie klientów PUP do CIS jest realizowane

w niewystarczającym zakresie.

Sugerowanym rozwiązaniem jest utworzenie platformy współpracy i

informacji, stanowiącej kompendium wiedzy o lokalnych PES

i udrażniającej system. Zaleca się także tworzenie lokalnych struktur

reprezentujących podmioty reintegracyjne (CIS, KIS).

W zakresie funkcjonowania CIS i KIS rekomenduje się:

Zwiększenie współpracy pomiędzy KIS oraz CIS a PUP, zwłaszcza pod

katem kierowania uczestników przez PUP do realizacji zatrudnienia

socjalnego. Proponuje się włączenie działań angażujących i

sprzyjających budowaniu współpracy pomiędzy PUP a podmiotami

reintegracyjnymi, zwłaszcza CIS i KIS.

Zacieśnienie współpracy z OPS w zakresie opiniowania uczestników

przed podpisaniem IPZS w celu dostosowania wsparcia do potrzeb

uczestnika.

Wzmocnienie współpracy i wymiana doświadczeń między CIS/KIS oraz

integracja środowiska (stworzenie platformy współpracy, szkoleń,

konferencji itp.)

Warsztaty terapii zajęciowej oraz zakłady

aktywności zawodowej wykazują niski wskaźnik

zatrudnienia, co dowodzi konieczności położenia

większego nacisku na element reintegracji

zawodowej uczestników WTZ.

Rekomenduje się zwiększenie nacisku na aktywizacje zawodową

uczestników WTZ m.in. poprzez:

Podmioty reintegracyjne, w szczególności warsztaty terapii

zajęciowej już na etapie tworzenia i monitorowania realizacji IPR

powinny doprecyzować sposób realizacji rehabilitacji zawodowe,

wyznaczyć terminy realizacji poszczególnych jej etapów,

z uwzględnieniem hierarchizacji potrzeb danego uczestnika.

Wspieranie WTZ w budowaniu współpracy z pracodawcami, w tym

PES, PS, a zwłaszcza z ZAZ, spółdzielniami socjalnymi i zakładami

pracy chronionej w formie np. staży, praktyk.

Zwiększenie wykorzystania przez WTZ narzędzi służących aktywizacji

zawodowej np. trenera pracy, m.in. poprzez stałą współpracę WTZ

z PES skupiającymi trenerów pracy.

Duży udział nieaktywnych zawodowo po

zakończeniu realizacji zatrudnienia socjalnego –

badanie wykazało, że brak zatrudnienia dotyka

prawie 64% osób uczestniczących w zajęciach

CIS/KIS. Ponadto podmioty te najczęściej nie

monitorują losów uczestników po zakończeniu

realizacji wsparcia.

Rekomenduje się dopracowanie systemu dopasowywania kompetencji

zawodowych kształtowanych u osób realizujących zatrudnienie socjalne

do zapotrzebowania rynku pracy.

Zaleca się również zwiększenie współpracy z pracodawcami, w tym

także przedsiębiorstwami społecznymi, w celu pozyskania stabilnych

miejsc pracy dla beneficjentów CIS, nie zaś miejsc realizacji zajęć

reintegracji zawodowej.

Wielokrotne korzystanie z tego samego PES

wynikające z niewiedzy uczestników i ich rodzin o

innych podmiotach tego typu w pobliżu,

a także z nadmiernego przywiązania uczestników

do danego PES

Konieczna jest poprawa współpracy pomiędzy PES oraz instytucjami

powiązanymi, w szczególności z odpowiedzialnymi za kierowanie osób

do podmiotów reintegracyjnych.

Długi czas przebywania w WTZ oraz ZAZ sprawia,

że rotacja uczestników jest niska. Z tego również

powodu czas oczekiwania na miejsce w PES jest

dość długi – wynosi średnio do sześciu miesięcy,

przy czym średnia liczba osób oczekujących do

przyjęcia wynosi 7 osób na podmiot. Jednocześnie

w części powiatów zidentyfikowano przeciwną

sytuację, w której występuje niewspółmiernie duża

liczba WTZ, które muszą starać się o uczestników.

Rekomenduje się podjęcie działań udrażniających system wsparcia dla

osób niepełnosprawnych, co pozwoli na zwiększenie liczby osób

mogących skorzystać ze wsparcia PES. Niezbędne do tego będzie

zwiększenie współpracy między PES, przedsiębiorstwami społecznymi

i instytucjami oraz opracowanie standardów aktywizacji osób

z niepełnosprawnością. Na wzrost efektywności i rotacji wpłynie

określenie przedziału czasu pobytu ze wskazaniem dostępnych ścieżek

przekierowania osoby nierokującej postępów w ramach oferty WTZ.

Zaledwie niecałe 55% respondentów przyznało, że

w reprezentowanym przez nich podmiocie badany

jest efekt integracyjny. Badani podkreślali, że

analiza tego efektu wiąże się

z dodatkową pracą i dokumentacją, więc nie jest

realizowana, jeśli nie ma takiej konieczności.

Rekomenduje się zachęcanie PES do podejmowania działań w celu

badania efektu integracyjnego poprzez oferowanie dodatkowego

wsparcia. Badanie tegoż efektu istotne jest z uwagi na możliwość

reakcji na zachodzące zmiany i identyfikowane wyzwania

i problemy w funkcjonowaniu PES i oferowanego przez niego wsparcia.

Najważniejszymi przeszkodami wewnętrznymi

(związanymi z postawami i cechami osobowości

beneficjentów) są:

niska samoocena i brak pewności siebie;

lęk przed zmianą;

ograniczenia beneficjentów związane z ich

niepełnosprawnością,

uzależnienie od pomocy instytucjonalnej;

nadmierne przywiązanie do PES.

Podstawą w niwelowaniu tych barier jest silne wsparcie psychologiczne,

pozwalające na zbudowanie poczucia własnej wartości, pobudzenie do

działania, nauka samodzielności, przekraczanie własnych

barier. Ponadto ważne jest, by towarzyszyło temu wsparcie w kwestii

zawodowej, a więc takie, które umożliwi nabycie kompetencji

i kwalifikacji zawodowych, dzięki czemu beneficjent będzie mógł wejść

na rynek pracy i osiągnąć zaradność życiową.

Kluczowe jest tu indywidualne podejście do każdego beneficjenta PES,

ponieważ każda osoba stawia czoła innym problemom, ma inne tło oraz

doświadczenia, wobec tego trudno o uniwersalne podejście, adekwatne

do każdej sytuacji. Należy wdrożyć długotrwały trening umiejętności

społecznych i zawodowych, będący intensywnym narzędziem do

reintegracji/rehabilitacji społeczno-zawodowej, podczas której

uczestnicy PES doskonalą swoje umiejętności w tym zakresie.

Dodatkowo, należy unikać rozgraniczania na aktywizację społeczną

i aktywizację zawodową, a traktować rozwój całościowo, mając na

uwadze oba te aspekty w ścisłej korelacji. Aktywizacja wyłącznie w

zakresie społecznym nie wystarcza do pełnego powrotu uczestnika do

normalności i nie sprawi, że zaktywizuje się on również na polu

zawodowym.

Najważniejszymi przeszkodami zewnętrznymi

(wynikającymi z działania organizacji

i funkcjonowania społeczeństwa) są:

niechęć pracodawców do zatrudniania osób

wykluczonych społecznie, w tym

w szczególności osób niepełnosprawnych

intelektualnie;

negatywny stosunek rodzin niektórych osób

niepełnosprawnych wobec ich znaczącego

usamodzielniania się;

trudna sytuacja na rynku pracy.

Należy podjąć działania ukierunkowane na:

stworzenie odpowiednich regulacji ustawowych skierowanych do PES,

oferowanie preferencje, zachęty i ulgi dla firm zatrudniających

osoby z dysfunkcjami,

stałą współpracę WTZ oraz ZAZ z organizacjami skupiającymi

trenerów pracy,

tworzenie przez różne szczeble administracji samorządowej

i rządowej programów mających na celu systemowe rozwiązywanie

problemów osób z różnych powodów wykluczonych,

zmianę mentalności społeczeństwa w kwestii osób wykluczonych, w

tym także osób z niepełnosprawnością,

zróżnicowanie działalności WTZ w zakresie aktywizacji zawodowej

pod kątem potrzeb i możliwości uczestników.

Niesprzyjająca jest sytuacja związana

z zaangażowaniem rodziny osób korzystających ze

wsparcia WTZ i ZAZ. Kwestia nastawienia

najbliższego otoczenia jest niezmiernie istotna w

aktywizacji uczestników, tymczasem nierzadko

odnotowuje się brak zaangażowania rodziny. W

innych przypadkach uczestnicy i ich rodzice

prezentują postawę roszczeniową. Problematyczne

jest również to, że rodzice mają tendencję to

wykazywania braku zaufania do swoich dzieci i są

zbyt nadopiekuńczy, przez co dziecko (uczestnik)

jest niesamodzielne w wielu kwestiach i stanowi to

blokadę (utrudnienie) w jego rozwoju.

Zalecane jest włączenie rodzin uczestników w proces aktywizacji

niepełnosprawnych uczestników PES od samego początku – ich

zaangażowanie w podejmowane działania pozwoli lepiej zrozumieć

proces aktywizacji oraz pomoże w rozwoju ich dzieci. Wobec tego

należy objąć rodziny wsparciem w formie spotkań, rozmów,

ewentualnie szkoleń, co będzie odbywać się równolegle

z aktywizacją uczestników PES.

Wnioski i rekomendacje odnośnie do narzędzia badania efektu integracyjnego:

Wniosek Rekomendacja

Brak usystematyzowania kwestii badania

efektu integracyjnego –

ze względu na brak obowiązku dokonywania

takich badań tylko część jednostek decyduje

się na ich przeprowadzanie wykorzystując

własne narzędzia i metody.

Rekomenduje się wprowadzenie narzędzia pomiaru efektu integracyjnego

jako domyślnego sposobu badania rezultatów zajęć, funkcjonującego w PES

i będącego standardowym rozwiązaniem stosowanym przez te jednostki,

poprzez promocję tego rozwiania zarówno wśród podmiotów

reintegracyjnych, jak i instytucji współpracujących i je nadzorujących

(PCPR, OPS, PUP).

Pracownicy PES sygnalizują, że treść narzędzia

jest zbyt skomplikowana dla uczestników PES

i konieczne jest tłumaczenie na prostszy język.

Ponadto, treść bywa niejednoznaczna, co

powoduje niejasności także wśród kadry PES –

wówczas oceny poszczególnych pracowników

są niespójne, ponieważ obecna forma pytań

(treść) nie jest wystarczająco precyzyjna.

Jednocześnie, problematyczny jest niski

stopień uszczegółowienia proponowanych

odpowiedzi, co powoduje trudności w

zakwalifikowaniu poszczególnych uczestników.

Rekomenduje się przygotowanie dedykowanej instrukcji realizacji badania,

zawierającej szczegółowy opis sposobu przeprowadzenia badania.

Instrukcja ta powinna zawierać informacje zarówno wyjaśniające krok po

kroku zawartość narzędzia, jak i rekomendujące warunki przeprowadzenia

pomiaru, zaangażowania poszczególnych osób oraz sposobu ich włączenia.

Pozwoliłoby to uniknąć niejasności jakie zidentyfikowali pracownicy PES,

gdy w swoim gronie dyskutowali nad treścią narzędzia. Co więcej, dzięki

szczegółowemu wyjaśnieniu treści możliwe będzie wykorzystanie tego

samego narzędzia wśród zróżnicowanych grup beneficjentów. Ponadto,

zaleca się uproszczenie pytań – skrócenie ich i skonkretyzowanie.

W związku z niskim stopniem uszczegółowienia odpowiedzi, proponuje się

ich uzupełnienie poprzez szerszy opis każdej z możliwości tak, aby

przyporządkowanie odpowiedzi do sytuacji było bardziej jednoznaczne;

istotne jest utrzymanie dotychczasowej pięciostopniowej skali ocen, która

zapobiega rozdrabnianiu badania, co prowadziłoby to utrudnionej analizy

wyników oraz wyższego stopnia skomplikowania badania.

Proponowana przez pracowników PES

optymalna częstotliwość realizacji pomiaru to

1 rok dla WTZ i ZAZ oraz pół roku dla CIS i KIS.

Zaleca się optymalizacja częstotliwości dokonywania pomiarów za pomocą

narzędzia do badania efektu integracyjnego: w przypadku WTZ i ZAZ

pomiar proponuje się wykonywać 1 raz w roku (przy czym pierwszy pomiar

nie wcześniej niż po upływie 3 miesięcy uczestnictwa/zatrudnienia),

w przypadku CIS, KIS pomiar powinien być dokonywany po miesiącu

próbnym, a następnie co pół roku.

Treść pytań dotyka obszarów wykraczających

poza tematykę zajęć – głównie dotyczy to

spraw domowych. Sytuacja w domu każdego z

uczestników niekoniecznie jest znana

pracownikom PES, szczegóły jej dotyczące to

sprawy, o których uczestnicy nie są skłonni

rozmawiać, a nie zawsze można się o nich

dowiedzieć od członków ich rodzin.

Przystępując do pierwszego pomiaru dla nowo przyjętego uczestnika PES

rekomenduje się przeprowadzenie wywiadu z uczestnikiem, dotyczącego

sytuacji rodzinnej/ domowej. Wnioski do wypełnienia narzędzia można

wyciągnąć z przeprowadzonych rozmów zarówno z uczestnikiem i jego

rodziną.