Autorzy: Jacek Kowalski Tomasz Merta Alicja Pacewicz Małgorzata ...

�

Autorzy:Jacek Kowalski Tomasz MertaAlicja PacewiczMałgorzata Rutkowska-PasztaPaulina Szczygieł Julia Wrede Andrzej Waśkiewicz

Ilustracje:Witold Flak, Marta Kaszubska, Julia WredeSkład i łamanie:Roman Kaczmarczyk / Steel Studio

Centrum Edukacji Obywatelskiejul. Noakowskiego 1000 666 Warszawaww.ceo.org.pl

Projekt jest współfinansowany przezFundację „Edukacja dla Demokracji” w ramach programu pomocy zagranicznej Ministerstwa Spraw Zagranicznych RP w 2006 r.

�

Spis treści

Globalizacja – szanse i zagrożenia………………………………………... 4-8

Kraje bogate, kraje biedne…………………………………………………... 9-14

Świat daleki od doskonałości……………………………………………….. 15-23

Na progu milenium…………………………………………………………..... 24-30

Indie………………………………………………………………….................... 32-43

Chodźcie do szkoły!…………………………………………………………..... 44-50

Dziewczyny na rowery!……………………………………………………..... 53-56

(Paulina Szczygieł, Julia Wrede)


(Jacek Kowalski, Tomasz Merta, AlicjaPacewicz)

(Tomasz Merta, Alicja Pacewicz)

(Andrzej Waśkiewicz)

(Andrzej Waśkiewicz)


�

GLOBALIZACJA – SZANSE I ZAGROŻENIA

Współczesny świat do pewnego stopnia się skurczył. Wraz z rozwojem postępu tech-nicznego, który zwielokrotnił ludzkie możliwości w dziedzinie komunikacji i przepływu informacji, staliśmy się sobie bliżsi, ale i bardziej od siebie zależni. Wydarzenia roz-grywające się gdzieś daleko – jak w przypadku kryzysu finansowego w Azji czy wojny w Bośni – nierzadko wpływają na nasze życie. Bardziej od siebie zależni, powinniśmy być też za siebie bardziej odpowiedzialni. Na zajęciach uczniowie dyskutują o wyzwa-niach, jakie stoją przed współczesnym światem, zastanawiają się, jak wspólnota mię-dzynarodowa może rozwiązywać najbardziej palące problemy.

CELE

Po zajęciach uczniowie powinni umieć:

• wyjaśnić, dlaczego „świat zrobił się mniejszy”;

• omówić, na czym polega zjawisko globalizacji we współczesnym świecie;

• podać przykłady negatywnych oraz pozytywnych przejawów globalizacji.

JAK PRZEPROWADZIĆ ZAJĘCIA?

PROWADZENIE

1. Na lekcji poprzedzającej realizację tego tematu poproś uczniów, żeby dzień przed zaję-ciami na temat globalizacji obejrzeli w telewizji wiadomości i wynotowali wydarzenia, które uznali za najważniejsze czy najciekawsze. Na początku lekcji poproś, aby odczytali swoje notatki, a następnie zastanowili się, jaką drogą i jak szybko dotarły do nich te informacje.

2. Poproś uczniów o przeczytanie tekstu „Świat zrobił się mniejszy”. Dziennikarze, politycy i ekonomiści spierają się obecnie na temat tego, do jakiego stopnia globalizacja odmieniła nasze życie. Zapytaj, czy coca-cola, muzyka Madonny, perfumy Diora oraz MTV mają coś wspólnego z globalizacją? Zaproponuj uczniom wzięcie udziału w konkursie – wygrywa ten, kto wypisze na kartce najwięcej dowodów na wzajemne powiązania życia współczes-nych młodych Polaków ze światem. Daj uczniom około pięciu minut na zastanowienie się i spisanie przykładów, a następnie poproś o odczytanie ułożonych przez nich list.

3. Poproś uczniów, by w parach przeczytali tekst „Globalna wioska”. Następnie poleć im, by kolejno wymieniali przykłady zmian zachodzących w świecie na skutek rozwoju technik komunikacyjnych.

�

4. Poleć uczniom, by przeczytali tekst „Kultura masowa”, a następnie przystąpili do reali-zacji ćwiczenia „Sąd nad globalizacją”. Poproś o przeczytanie instrukcji do tego zadania. Na podstawie przeczytanego tekstu i własnej wiedzy uczniowie będą oceniać szanse i zagrożenia, jakie niosą ze sobą różne przejawy globalizacji. Podziel uczniów na trzy grupy: 1/3 to obrońcy, 1/3 to oskarżyciele i 1/3 to sędziowie, którzy wydadzą werdykt po wysłu-chaniu obu stron. Każda ze stron powinna mieć kilka minut na zaprezentowanie swojego stanowiska. Uczniom w uporządkowaniu argumentów pomoże tabelka zamieszczona w ćwiczeniu „Sąd nad globalizacją”. Zwróć uwagę uczniów na obecną w świecie opinię, że kraje bogate rozwijają się kosztem krajów biednych, a zjawisko globalizacji pogłębia ten proces. Wyrazem tych obaw są protesty przeciwników globalizacji podczas obrad Między-narodowego Funduszu Walutowego i Banku Światowego.

5. Po zakończeniu sądu lub debaty zachęć uczniów do ułożenia manifestu w postaci kilku krótkich postulatów dotyczących tego, w jakim świecie chcieliby żyć, np. „Chcemy żyć w świecie, gdzie nikt nie jest prześladowany”. Powiedz uczniom, żeby zapisali swoje postulaty na dużym arkuszu papieru i powiesili w widocznym miejscu w swojej klasie. Następnie niech porównają zapisane przez siebie hasła z informacjami zawartymi w ramce „Wartości na nowe tysiąclecie”. Czy ich potrzeby i „żądania” pokrywają się z tym, co ONZ uznało za najważniejsze w swojej misji w XXI wieku.

6. Zaproponuj uczniom wykonanie zadania „Reklama społeczna”. Zadaniem uczniów będzie wymyślenie reklamy społecznej – plakatu, który miałby zostać umieszczony na billboardach – adresowanej do ich rówieśników. Jej tematem powinien być jeden z palących problemów o wymiarze globalnym. Zrób zastrzeżenie, że reklama musi być zrozumiała i nie może zawierać drastycznych scen.

7. Na zakończenie powiedz uczniom, że każdy z nas jest przede wszystkim obywatelem swego kraju. Powiedz, że od niedawna jesteśmy obywatelami zjednoczonej Europy, ale każdy z nas jest równocześnie odpowiedzialny za cały świat, w którym żyjemy. Poproś uczniów, żeby zastanowili się, co to znaczy być „obywatelem świata”, jakie cechy i umiejętności powinien on mieć, jakie powinności wiążą się z tą ważną, choć nie zawsze uświadamianą rolą. Poproś uczniów o zapisanie na kartkach swoich przemyśleń, a następnie o wspólne opra-cowanie na forum klasy portretu dobrego obywatela świata. Poproś uczniów, aby skorzystali ze swoich wcześniejszych wypowiedzi, a także z tabelki „Wartości na nowe tysiąclecie”.

�

MATERIAŁY DLA UCZNIÓW

Światbardzosięskurczyłwostatnichdziesięcioleciach.Największywpływmiałynatoułatwieniawpodróżowaniuirozwójśrodkówmasowegoprzekazu.Światniestałsięmoże–jaktoprzewidywano–globalnąwioską,alejestdzisiajznaczniemniejpodzielonyniżkiedyś.Więcejwiemyoinnych,szybciejuzyskujemywszystkiepotrzebne(iniepotrzebne)informacje.Młodziludzienacałymświeciesłuchajątejsamejmuzykiipodobniesięubierają.Niektórzyniepokojąsięnawet,czytakdynamicznyrozwójkulturymasowejniedoprowadzidozupełnegoujednoliceniaświata,dozanikuwszelkichróżnickulturowych.Na szczęście obawy te są chyba nieco przesadzone, bo rzeczywiście smutnybyłbyświat,wktórymwszędziebyłobyzupełnietaksamo:tesamepotrawy,tesamestroje,tesamezwyczaje,takasamaarchitektura.Dziękinowoczesnymśrodkomtransportuludziebłyskawicznieprzenosząsięzmiejscanamiejsce.Jednipodróżujądlaprzyjemnościalbowinteresach.Inni,niestety,sądotegozmuszeni.Zojczyznywypędzaichwojna, prześladowania, bieda i głód. Osiedlająsięwinnychpaństwach,tęskniązaswymkrajemirodziną.Uchodźcy i imigranciniewszędziesąmilewidziani–wieluludziobawiasiękonkurencjinarynkupracy,nierozumieinieakceptujeobcychobyczajówikultury.Możnamiećnadzieję,żedziękiśrodkommasowegoprzekazutakienieżyczliwepostawybędąpojawiałysięcorazrzadziej.Telewizja,radioiprasanieustannieprzynosząnaminformacjeokrwawychitragicznychwydarzeniach,budzącwspółczuciedlaofiarklęskżywiołowychiokrutnychwojen.Wiedzanatematnieszczęśćdotykającychinnenarodysprawia,żetrudnodzisiajzachowaćobojętność–nicdziwnego,żenigdyjeszczewspólnotamiędzynarodowaniewkładałatylewysiłkuwpomaganieludziomcierpiącym. Globalizacjipodlegatakżegospodarka–obszaremdziałaniamiędzynarodowychkorporacji jestprzecieżcałyświat,a trudnościekonomicznew jednejczęściglobunatychmiastoddziałująnasytuacjęwinnychkrajach.Globalizacja gospodarki z jednej strony sprzyja upowszechnianiu się nowoczesnych technologii, z drugiej jednak–jaktwierdząniektórzy–pogarszaitakjużdramatyczneproblemypaństwsłaborozwiniętych.Przeciwnicyglobalizacjigłoszą,iżobywateletychpaństwpadająofiarągospodarczychinteresówkorporacjiorazrządównajbogatszychkrajówświata.

Świat zrobił się mniejszy

�

Jakwdawnychczasachludziedowiadywalisięotym,cosiędziejewinnychmiastachczykrajach?Najczęściejinformacjidostarczaliimkupcy,którzypodróżowaliwinteresach.Przekazywanewtensposóbwiadomościbyłyjednakwyrywkoweibardzospóźnione.Częstomijałycałemiesiące,nimmożnasiębyłodowiedziećotym,żegdzieśdalekowy-buchławojnaalbonatronwstąpiłnowykról.Dziśinformacja,dzięki�00umieszczonymnadZiemiąsatelitom,telewizjiorazinternetowi,obiegaświatniemaltakszybkojakmyśl.Nowe techniki komunikacyjne ułatwiły porozumiewanie się zesobąludzi,wymianęmyśli,idei,technologii.Zjednejstronymożetopowodowaćchaos,zktóregotrudnowyłowićwiadomościna-prawdęważne,zdrugiejutrudnia niedemokratycznym rzą-domkontrolęnadobywatelami.Kiedyśtyranimogliukrywaćzbrodnie popełniane na własnym narodzie, dziś byłoby to nie-możliwe.PrzykłademmogąbyćrelacjezdokonanejnapoleceniewładzchińskichmasakrynaplacuNiebiańskiegoSpokojuwPe-kiniew19�9r.Dziękirozwojowimediównarodziłasięświatowa opinia publiczna,którawpływanapoczynaniarządzącychpolity-kówiwwielusytuacjachwymuszazajęcieokreślonegostanowi-ska,np.publicznegopotępieniadlałamaniaprawczłowieka,zerwa-niakontaktówhandlowychzpaństwempopierającymterroryzm.

SocjologBenjaminBarberpisze:„SiećrestauracjiMcDonald’sobsługujedziennienacałymświecie�0mlnklientów,czyliwięcejniżliczyludnośćGrecji,IrlandiiiSzwajcariirazem”.MyszkaMiki,coca-cola,dżinsy–otonajbardziejznanesymbolekulturymasowejutożsamianejnajczęściejzniezwykleekspansywnąkulturąamerykańską.BajkiDisneyajednocząprzedtelewizoramidziecizcałegoświata,markowespodniedlamłodychludziwbiednychkrajachsąmiarąstatususpołecznego.Dlajednychkultura masowaoznaczamożliwośćżyciatakjakbohaterowiefilmów,inniwidząwjejwytworachprzejaw zdegenerowanej kultury Zachoduizagrożeniedlasystemuwładzy.Wniektórychkrajacharabskichzakazanejestposiadanieprywatnychantensatelitarnychiodtwarzaczywideo.Kulturamasowajakoprzejawglobalizacjiczęstoocenianajestbardzokrytycznie.ZdaniemBenjaminaBarberakulturaglobalna„odpowiadanaszejobojętności,dekoncentracjiignuśności.Disney,McDonald’siMTVapelujądotego,cołatwe,szybkieiproste”.Niepozostawiawięcmiejscanawyobraźnięczywrażliwość.Innymargumentemwysuwanymprzeciwkokulturzemasowejjestzarzut,żeniszczytradycyjne obyczaje(zmieniamodę,propagujenoweświęta,jaknp.walentyn-ki)isprawia,żewszyscystająsięcorazbardziejdosiebiepodobniicorazmniejciekawi.

Globalna wioska

Kultura masowa

9

Wolność - mężczyźniikobietymająprawożyćiwychowywaćswojedzieciwgodności,wolniodgłodu,nędzyistrachuprzedprzemocąiuciskiem.Najlepszymgwarantemtychprawjestprzedstawicielskawładzasprawującarządywoparciuowolęspołeczeństwa.

Równość i solidarność -żadenczłowiekaniżadennaródniemożebyćpozbawionymożliwościczerpaniakorzyścizprocesówglobalizacji.Kosztyiobciążeniazwiązanezzarządzaniemglobalnymryzykiemmusząbyćsprawiedliwiepodzielone.Ci,którzyczerpiąnajmniejszekorzyści,sąuprawnienidootrzymaniapomocyodtych,którychkorzyścizglobalizacjisąnajwiększe.

Tolerancja -ludziepowinninawzajemsięszanować,respektująccałeświatowebogactwowierzeń,kulturijęzyków.Różnicwewnątrzipomiędzyspołeczeństwaminienależysięobawiaćaniniwelować,alejepielęgnować.

Poszanowanie środowiska naturalnego - wobcowaniuzewszystkimiżyjącymistworzeniamiiwkorzystaniuzzasobównaturalnychpowinniśmykierowaćsięroztropnościąiprzekazaćnastępnympokoleniomniezmierzonebogactwo,jakimobdarzyłanasnatura.

Wspólna odpowiedzialność -państwamusząwspółdziałaćwceluutrzymaniapokojuibezpieczeństwanaświeciewedługzasadokreślonychwkarcieNarodówZjednoczonych.Zarządzanieryzykiemizagrożeniami,któredotycząwszystkichludzi,powinnoopieraćsięnawielostronnychuzgodnieniach.

My, Ludy: Rola Narodów Zjednoczonych w XXI wieku, raport Sekretarza Generalnego ONZ

Wartości na nowe tysiąclecie

10

KRAJE BOGATE, KRAJE BIEDNE

Konflikt między komunistycznym Wschodem a kapitalistycznym Zachodem został zakończony, trwa napięcie pomiędzy bogatą Północą i biednym Południem. Na zajęciach uczniowie poznają trudności, z jakimi borykają się kraje rozwijające się, starają się zrozumieć ich punkt widzenia i oczekiwania wobec krajów rozwiniętych. Zastanawiają się, jak przeciwdziałać narastającym w świecie różnicom cywilizacyjnym.

CELE

Po zajęciach uczniowie powinni umieć:• przestawić kryteria umożliwiające odróżnianie krajów biednych od bogatych, • wskazać na mapie kilka krajów zaliczanych do bogatej Północy i do biednego Południa, • uzasadnić wzajemną zależność Północy i Południa, • wskazać działania, jakie mogą być podjęte w celu poprawy sytuacji krajów biednych.


WPROWADZENIE

1. Zapytaj uczniów, co to znaczy, że kraj jest biedny albo bogaty, w jaki sposób możemy ocenić zamożność poszczególnych państw? Możesz skorzystać z list wskaźników rozwoju gospodarczego zawartych w tabeli w ćwiczeniu „Bieda i bogactwo w liczbach”. Przykła-dy biednych i bogatych krajów zapisz na tablicy. Przy podawaniu przykładów wykorzystaj mapę polityczną świata, prosząc uczniów, aby wskazywali wymieniane kraje.

ROZWINIĘCIE

2. Poproś, aby uczniowie, pracując w parach, zapoznali się z tekstem „Bogaci i biedni” oraz z notatkami na temat inicjatyw podejmowanych na rzecz krajów biednych, dzieląc się materiałami do przeczytania, a potem wzajemnie referując sobie ich treść. Odpowiedz na ewentualne pytania. Zapytaj uczniów, jakie inne działania mogliby zaproponować, żeby poprawić sytuację biednych państw. Zapisz te propozycje na tablicy.

11

3.Jedna czwarta mieszkańców Ziemi żyje w skrajnej nędzy. W ciągu najbliższych kilkuna-stu lat sytuacja ta może się jeszcze pogorszyć, gdyż liczba ludności w krajach najuboższych i najsłabiej rozwiniętych wzrośnie o kolejne 1-2 miliardy. Przepaść między bogatymi a biednymi wciąż się powiększa – na przykład w Brazylii 25% kontroluje prawie 2/3 PKB. Ale nie jest to przypadek odosobniony – podobnie jest w Rosji, RPA, Kolumbii i innych krajach. Poproś, aby uczniowie zapoznali się z danymi statystycznymi zamieszczonymi poniżej i okre-ślili, w jakim stopniu kraje bogate wyprzedzają kraje biedne pod względem wykształcenia, prze-ciętnej długości życia itd.

4. Uczniowie wykonują ćwiczenie „Tak czy nie”. Zainicjuj krótką dyskusję dotyczącą każdego stwierdzenia pojawiającego się w ćwiczeniu.

5.Uczniowie wezmą teraz udział w symulacji konferencji zwołanej przez Bank Światowy i Międzynarodowy Fundusz Walutowy poświęconej problemom, z którymi borykają się kraje biednego Południa. W spotkaniu, które odbywa się na przykład w siedzibie ONZ w Nowym Jorku lub w Warszawie, biorą udział przedstawiciele: Banku Światowego, MFW, najbogatszych państw świata (tzw. grupa G7), reprezentacje krajów Afryki, Azji i Ameryki Środkowej i Południowej. Podziel uczniów na sześć grup. Każda grupa reprezentuje inną delegację. Zadaniem ucz-niów jest przeprowadzenie debaty na temat: W jaki sposób Bank Światowy i MFW oraz najbogatsze kraje mogą pomóc krajom biednym i czy pomoc ta jest niezbędna. Delegacje Afryki, Azji i Ameryki Środkowej i Południowej przedstawiają na forum klasy problemy, które uważają za najważniejsze. Delegacje Banku Światowego i MFW oraz najbogatszych krajów świata po wysłuchaniu wszystkich wystąpień starają się ustalić listę problemów do rozwiązania. Przede wszystkim pytają, w jaki sposób państwa danego regionu wykorzy-stają przyznane im fundusze, przedstawiają programy pomocy. Na zakończenie konferen-cji każda z delegacji przygotowuje i wygłasza 1-, 2-minutowe wystąpienie podsumowujące efekty spotkania.

ZAKOŃCZENIE

6.Zaproponuj jako pracę domową napisanie listu, który mógłby zostać wysłany do jednego z prestiżowych czasopism zajmujących się tematyką międzynarodową. W liście powinny zostać zawarte przemyślenia na temat niepokojących konsekwencji, do jakich może doprowadzić lekceważenie problemów krajów rozwijających się, oraz ewentualnie apel do rządów i światowej opinii publicznej o stworzenie ogólnoświatowego programu pomocy dla krajów biednych.

1�


MieszkającwEuropie–zamożnej,nowoczesnejiszybkosięrozwijającej–łatwozapomnieć,żeniecałyświatjestwtakdobrejkondycjiekonomicznej.Wielkaczęśćpowierzchninaszegoglobutoobszarybiedyigospodarczegozacofania,itowłaśnietamżyje¾mieszkańcówZiemi.

Niekiedymówisięobogatej Północy i ubogim Południu,chociażoczywiścienaPółnocyteżsądużeróżnicewzamożnościposzczególnychpaństw.Prawdą jestjednak,żenajwiększabiedapanujenaPołudniu–wAfryce,AzjiiAmerycePołudnioweji Środkowej. O tym, jak wielka przepaść dzieli kraje wysoko uprzemysłowione i krajerozwijające się, najlepiej świadczy przeciętny roczny dochód narodowy na jednegomieszkańca:wpaństwachbogatychwynosion1�000dolarów,wbiednych–�00dolarów(znaczyto,żewpaństwachbiednychponadmiliardludzinaZiemiżyjezamniejniż1dolaradziennie).

Niejestdokońcajasne,czemuświatrozwijasiętaknierównomiernie.Niewolnozapominaćotym,żewprzeszłościEuropejczycybogacilisiękosztemmieszkańcówinnych kontynentów. Jako kolonizatorzy prowadzili w podporządkowanych sobiekrajachgospodarkę rabunkową.Niewszystkodasięjednakwytłumaczyćkolonialnąprzeszłością. Bez wątpienia znaczący wpływ na zapóźnienie cywilizacyjnei gospodarcze mają różnice kulturowe. W krajach Południa znacznie szybciej odwskaźników gospodarczych rośnie liczba mieszkańców. Przestarzała gospodar-kaopartaprzedewszystkimnamałowydajnymrolnictwieniezapewniadostatecznejilości poży wienia. Rozwój produkcji przemysłowej jest uzależniony odpodniesienia kwalifikacji pracowników, co wymaga likwidacji analfabetyzmuiupowszechnieniaedukacji.AztymproblememwielerządówkrajówPołudniawciążnieumiesobieporadzić.

Krajewysokouprzemysłowione,czującsięodpowiedzialnezastan,wjakimznalazłysiędawnekolonie,próbują imnaróżnesposobypomagać.Pomoctamacharakterdoraźny (naprzykładdostawyżywności i lekarstwwczasieklęskżywiołowych)i długofalowy.Jednorazowadostaważywnościmożepomócprzetrwaćgłód,alezarokproblemnajpewniejpowróci.Wprowadzaniewydajniejszychtechnikuprawymożeodsunąćwidmogłodunastałe.Niestety,naraziewiększośćtakichprogramówniespełniłapokładanychwnichnadziei.Przekazywaneprzezwspólnotęmiędzynarodowąpieniądzesąniekiedymarnotrawione.

Dowodemnato,żeszybkirozwójkrajówoniskimpoziomieuprzemysłowieniajestjednakmożliwy,sąsukcesygospodarczeJaponiiitygrysówAzji(np.KoreiPołudniowej,Tajwanu,Singapuru).

Mówiącopomocybogatychpaństwniesionejbiednym,trzebapamiętać,żepewneproblemynasilająsięwwynikudziałalnościzachodnichkorporacji.Niektóreznich,korzystającznieprecyzyjnegoprawakrajówbiednych,eksportujądonichsubstancjezakazanelubniebezpieczne(np.pestycydylubwycofanezużycialeki).WieleeuropejskichfirmpoawariiwCzarnobyluwysłałodokrajówrozwijającychsiężywnośćskażonąradioaktywniewysokoponadnormyobowiązującewUniiEuropejskiej.Krajebogateprzenosząrównieżniebezpiecznedlaśrodowiskagałęzieprodukcjinaterenpaństwbiednych,gdzienormyprawnesąbardziejliberalnelubwogólenieistnieją.DużywpływnarozwójprodukcjiwkrajachPołudniamarównieżprawoobowiązującena Północy, dające pierwszeństwo w handlu producentom z rozwiniętych krajów,stosującfaworyzująceichdotacjeiprzeztohamującrozwójprodukcjinaPołudniu.

Bogaci i biedni

1�

NAJMNIEJSZA

1.Kuba–19�osoby�.Włochy-�11osób�.Izrael–�1�osób

DANE STATYSTYCZNE

Wielkość produktu krajowego brutto na 1 mieszkańcaPAŃSTWA NAJBOGATSZE1.Luksemburg–��0dol.�.Szwajcaria–��0dol.�.Japonia–�10�0dol.(Polska–��dol.)

Obciążenie długami zagranicznymi liczonymi jako % PKB1.Mozambik–��%�.Somalia–�0�%�.Nikaragua–�9�%

EDUKACJA

Państwa o najmniejszej liczbie ludności umiejącej czytać i pisać w % dorosłej ludności

1.Niger–1�,1%�.BurkinaFaso–1�,�%�.Somalia–��,9%

Państwa o najwyższej liczbie studentów w szkolnictwie wyższym

1.Kanada�.StanyZjednoczone�.Australia

Przeciętna długość życia

PAŃSTWA ZAMOŻNE1.Japonia–�0lat�.Islandia–�9,�lat�.Kanada–��,9lat

Liczba ludności przypadającej na jednego lekarza

NAJWIĘKSZA

1.Czad,Erytrea,Gambia,Malawi–�0000osób

Umieralność niemowląt – liczba zgonów na 1000 urodzeń dzieci żywych:

NAJWYŻSZA

1.Nigeria–191�.Angola–1�0�.Afganistan–1��

PAŃSTWA NAJBIEDNIEJSZE1.Mozambik–��dol.�.Etiopia–10�dol.�.Kongo–1��dol.

NAJNIŻSZA

1.Finlandia,Japonia,Singapur,Szwecja-�

PAŃSTWA BIEDNE1.SierraLeone–��,�lat�.Malawi–�0,�lat�.Ugadna–�1,�lat

1�

ćwiczenie:

Notatki:………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………...............................

Zaznacz te twierdzenia, z którymi się zgadzasz. Uzasadnij swoje odpowiedzi.

1. Kraje biednego Południa ponoszą całkowitą odpowiedzialność za stan swojej gospodarki

TAK NIE

2. Inwestowanie w krajach biednych jest nieopłacalne. Wszystkie środki należy przeznaczyć na poprawę własnego poziomu życia.

TAK NIE

3. Sytuacja w krajach ubogich nie stanowi żadnego zagrożenia dla pokoju światowego.

TAK NIE

TAK CZY NIE?

1�

Konferencja Pó∏noc - Południe

Wyobraźcie sobie, że jesteście uczestnikami konferencji poświęconej problemom, z którymi borykają się kraje biednego Południa. W spotkaniu, które odbywa się w siedzibie ONZ, biorą udział:

- przedstawiciele Banku Światowego;

- przedstawiciele Międzynarodowego Funduszu Walutowego (instytucja udzielająca kredytów krajom w trudnej sytuacji gospodarczej);

- przedstawiciele najbogatszych państw świata (tak zwana grupa G7, czyli USA, Kanada, Niemcy, Francja, Japonia, Włochy i Wielka Brytania);

- przedstawiciele Afryki, Azji oraz Ameryki Środkowej i Południowej.

Podzielcie się na 6 grup (Bank Światowy, MFW, G7, Afryka, Azja, Ameryka Środkowa i Południowa). Każda grupa reprezentuje inną delegację. Waszym zadaniem jest przedyskutowanie, w jaki sposób Bank Światowy i MFW oraz najbogatsze kraje mogą pomóc krajom biednym, i czy pomoc ta jest niezbędna. Delegacje reprezentujące kraje Południa przedstawiają na forum klasy problemy, które uważają za najważniejsze w swoich regionach. Delegacje Banku Światowego i MFW oraz grupy G7 po wysłuchaniu wszystkich wystąpień starają się ustalić listę problemów do rozwiązania w pierwszej kolejności. Pytają w jaki sposób państwa danego regionu wykorzystają przyznane im fundusze, przedstawiają programy pomocy.

Na zakończenie konferencji każda delegacja wygłasza 1-2 minutowe wystąpienie podsumowujące efekty spotkania.

Praca domowa

Na podstawie informacji zdobytych na lekcji napisz krótki list do prestiżowego czasopisma zajmującego się tematyką międzynarodową. W liście zawrzyj swoje przemyślenia na temat katastrofy do jakiej może doprowadzić lekceważenie problemów Południa oraz ewentualnie apel do światowej opinii publicznej o stworzenie odpowiedniego programu pomocy.

1�

ŚWIAT DALEKI OD DOSKONAłOŚCI

CELE

Po zakończeniu zajęć uczeń potrafi:• wymienić i umiejscowić najważniejsze konflikty występujące na świecie w ostatnich latach,• wyjaśnić genezę i opisać formy terroru stosowanego jako metoda walki politycznej

i religijnej,• omówić podział świata na bogatą Północ i biedne Południe oraz perspektywy związane

z przezwyciężeniem tego podziału.


1.Zapytaj uczniów, jak rozumieją tytuł lekcji. Czy ich zdaniem świat, w którym żyjemy, jest w stanie w przewidywalnym czasie uporać się z problemami, jakie go nurtują? Poproś, by uczniowie nie tylko wypowiadali swoje opinie w tej sprawie, ale także krótko je uzasadniali. Sporządź na tablicy listę najpoważniejszych – ich zdaniem – zagrożeń i problemów współczesnego świata.

2. Przedstaw informacje zawarte w tekście „Konflikty stare i nowe”, wypisując na tablicy najważniejsze przyczyny współczesnych konfliktów. Uporządkuj terminologię, wyjaśniając, czym są: spór międzynarodowy, konflikt, wojna. Zapytaj uczniów, jakie są pokojowe metody roz-wiązywania sporów i konfliktów międzynarodowych. Spróbujcie się zastanowić, jaki wpływ na życie ludności cywilnej mogą mieć konflikty zbrojne, jakie mogą rodzić problemy dla dzieci, dorosłych. Jak konflikty mogą wpływać na rozwój krajów (czy gospodarka może się rozwijać? Czy możliwy jest dostęp do edukacji? Czy ludzie mogą zaspokajać wszystkie swoje potrzeby – zarówno te podstawowe dotyczące dostępu do żywności i wody, jak i dostępu do edukacji, podstawowych urządzeń technicznych itp.)

3.Podziel uczniów na pięć grup i poleć, by każda z nich przeczytała o jednym z najpo-ważniejszych współczesnych konfliktów (tekst „Punkty zapalne na mapie świata”), a następnie przedstawiła zawarte w nim informacje na forum klasy. Poproś uczniów, by sprawdzili w mediach, jak rozwija się każdy z tych konfliktów.

1�

4. Poleć uczniom wykonanie ćwiczenia z tekstem, które polega na uważnym przeanalizowaniu tekstu źródłowego i odnalezieniu w nim odpowiedzi na zamieszone pod nim pytania. Jest to fragment dzieła S. Huntingtona „Zderzenie cywilizacji”. Zaproponuj, by uczniowie, pracując w parach, nawzajem sprawdzili swoje odpowiedzi.

5.Zadanie domowe dla chętnych będzie polegać na opracowaniu dwu-, czterostronicowej monografii jednego z punktów zapalnych na mapie świata (lub innych, które uczniowie uznają za ważne). Opracowanie to powinno zawierać takie elementy, jak np.: krótki opis konfliktu, jego geneza, skutki, próby rozwiązania (udane i nieudane), a także ilustracje (zdjęcia, mapka), cytaty z prasy lub opracowań na dany temat (z podaniem źródła) oraz własną ocenę perspektywy rozwiązania tego problemu. Zadbaj, by w ten sposób opracowane zostały najważniejsze światowe konflikty, a autorzy mieli okazję zaprezentować swoje prace kolegom w parach i nawzajem sprawdzili swoje odpowiedzi.

1�

We współczesnym świecie większość konfliktów między narodami ma źródło w kla-sycznym nacjonalizmie (spory o Kaszmir między Indiami a Pakistanem), w uścisku narodowościowym (Kurdowie w Iraku i innych państwach Bliskiego Wschodu, Tybetańczycy w Chinach), w separatyzmie niektórych grup etnicznych (Baskowie w Hiszpanii, Tamilowie w Sri Lance), w waśniach plemiennych (Hutu – Tutsi w Afryce Środkowej), wreszcie w różnicach cywilizacyjnych i kulturowych (niektóre konflikty świata arabskiego z Zachodem czy muzułmanów z hinduistami). W państwach biedniejszych częstą przyczyną konfliktów jest też brak podstawowych surowców, nawet takich jak woda. Areną walki są zwykle terytoria zróżnicowane etnicznie,same też będące przedmiotem sporów. Wiele konfliktów ma oczywiście o wiele bardziej złożony cha-rakter – przykładem może być konflikt Izraela z Palestyną. Nie można też zapominać, że nawet upadek ZSRR nie wpłynął znacząco na osłabienie komunistycznej party-zantki w krajach Ameryki Łacińskiej, gdyż znalazła ona własne źródła finansowania (zazwyczaj handel narkotykami), a sytuacja polityczna, społeczna i gospodarcza w tym regionie niemal zmusza ludzi ubogich do udzielania poparcia wszelkim ruchom antyrządowym. Konflikty te mają często charakter wojen domowych, niesłychanie trudnych do opanowania i szczególnie tragicznych dla zwykłych mieszkańców. Jeśli bowiem w dawnych wiekach na wojnie ginęli przede wszystkim żołnierze, teraz jej ofiarami są w olbrzymiej większości cywile. Podstawowym problemem, z którym borykają się kraje objęte konfliktami jest, bieda ich mieszkańców. Wojna hamuje rozwój gospodarczy kraju i odcina jego obywa-teli od podstawowych dóbr – żywności, wody – uniemożliwia im przemieszczanie się i kontakty między sobą. Nawet po zażegnaniu konfliktu problem biedy pozostaje. Kraje otrzymujące pomoc międzynarodową nie zawsze potrafią ją dobrze wykorzystać, a często zdarza się, że nieefektywne i skorumpowane rządy biednych państw marnotrawią uzyskane pieniądze bądź przeznaczają je na zakup broni. Niektórzy ekonomiści uważają nawet, że niekiedy pomoc ta mogła zaszkodzić krajom ją przyjmującym, gdyż uzależniła je od krajów zamożnych.

Konflikty stare i nowe


19

Najostrzejsze,najpoważniejszeinajgroźniejszekonfliktyniebędąsięwtymnowymświecietoczyćmiędzyklasamispołecznymi,biednymiibogatymiczyinnymigrupamizdefiniowany-miwkategoriachekonomicznych,alemiędzyludaminależącymidoróżnychkręgówkulturo-wych.Wramachposzczególnychcywilizacjibędąwybuchałykonflik-typlemienneietniczne.Jednakżewalkamiędzypaństwamiigrupaminależącymi do różnych cywilizacji grozi potencjalną eskalacją,bo innepaństwa igrupyspiesząnapomoc„krajompokrewnym”.KrwawestarcieklanówwSomaliiniezwiastujeprzerodzeniasięwkonfliktnawiększąskalę.KrwawewalkiplemiennewRwandziemająokreśloneskutkidlaUgandy,ZairuiBurundi,aleniedlaod-leglejszychkrajów.KrwawekonfliktymiędzycywilizacjamiwBoś-ni,naKaukazie,wAzjiŚrodkowejczywKaszmirzemogąsięprze-rodzićwpoważniejszewojny.WkonfliktachrozgrywającychsięnatereniebyłejJugosławiiRosjaudzieliładyplomatycznegowsparciaSerbom,aArabiaSaudyjska,Turcja,IraniLibiawspierałyfinansowoBośniakówidostarczałyimbroń,niepowodującsięracjamiideo-logi-cznymi,politykąmocarstwowączyinteresemekonomicznym,alepokrewieństwemkulturowym.„Konfliktykulturowe–jakzauważyłVaclavHavel–nara-stająisądziśgroźniejszeniżkiedykolwieknaprzestrzenidziejów”.JacquesDelorsprzyznał,że„przyszłekonfliktybędąwybuchałyraczejzasprawączynnikówkulturowychnizekonomiiczyideologii”.Najniebezpieczniejszesązaśkonfliktykulturowenaliniachgranicznychmiędzycywilizacjami.Wświecie,jakisięwyłoniłpozimnejwojnie,kulturajestsiłą,którazarazemdzieliiłączy.Ludynależącedotychsamychkultur,leczpodzieloneprzezideologię,łącząsię,jakuczyniłytojużNiemcy,procestenzaczynateżobejmowaćKoreęiChiny.Społeczeństwazjednoczoneprzezideologięlubokolicznościhistoryczne,leczcywilizacyjniepodzielone,albosięrozpadają,jakZwiązekRadziecki,JugosławiaiBośnia,alboprzeżywająsilnenapięcia,jakUkraina,Nigeria,Sudan, Indie,SriLanka iwiele innych.Krajeowspólnychcechachkultu-rowychpodejmująwspółpracęgospodarcząipolityczną.Organizacjemiędzynarodoweopartenawspólnociekulturowej,jakUniaEuropejska,mająowielewiększeszansepowodzenianiżte,któreusiłująprzekraczaćkulturoweróżnice.„Żelaznakurtyna”byłaprzezczterdzieścilatgłównąliniąpodziałuwEuropie.Terazprzesunęłasięokilkasetmilnawschód,oddzielającludyza-chodniegochrześcijaństwaodwyznawcówislamuiprawosławia.

S. Huntington, Zderzenie cywilizacji, Muza, Warszawa 1997, s. 18–20

Przeczytaj tekst i zastanów się:1.Dlaczegoautorsądzi,żekulturajestdladzisiejszegoświata„siłą,którałączyidzieli”?

Czyzgadzaszsięzjegotezą?2.Jaksądzisz,dlaczegokonfliktysądziśgroźniejszeniżkiedykolwieknaprzestrzenidziejów?3.Wedługautoranajniebezpieczniejszesąkonflikty,doktórychdochodzi„naliniach

granicznychpomiędzycywilizacjami”.Jakuzasadniaswojeprzekonanie?4.Czyuważasz,żebarierymiędzycywilizacjamisąniemożliwedopokonania?

-Jakiegorodzajudziałaniamogątwoimzdaniemosłabićwrogośćpomiędzycywilizacjami?-Wjakichobszarachmożliwejestzastąpieniewrogościikonfliktuprzezprzyjaźńidziałanie?

5.Jakiwpływnakonfliktymiędzykulturowemaglobalizacja?

Samuel Huntington „Zderzenie cywilizacji”

�0

Punkty zapalne na mapie świata

Kurdowiesąliczącymponad��milionynarodemżyjącymnaterytorium,któreznajdujesiępodwładzączterech państw:Turcji, Iraku, Iranu iSyrii.Dalekosiężnymcelemprzywódcówkurdyjskichjeststworzeniewłasnegoorganizmu państwowego,celemdoraźnym–uzyskaniejakiejśformy autonomii,zwłaszczawTurcjiiIraku,gdzieKurdowiesąnajbardziejaktywnipolitycznie.WładzetureckiedoniedawnawogólenieuznawałyodrębnościnarodowejKurdów,uważając ichza„Turkówgórskich“, izabraniałynietylkoużywaniawmiejscachpublicznychjęzykakurdyjskiego,alenawetstrojównarodowych,traktującdziałaczykurdyjskichjakzwykłychterrorystów.Wistocie,KurdyjskaPartiaRobotniczaiPartiaPracującychKurdystanunaaktydyskryminacjiodpowiadałyterrorem,także wobec placówek tureckich w Europie Zachodniej. Z kolei Irak używał wobecKurdównawetbronichemicznej,tłumiącwszelkieprzejawywalkioautonomię,którągwarantowałimukładzrządemirackimzroku19�0.Zewzględunawielość strontegokonfliktuwydajesięonbardzotrudnydorozwiązania.WostatnichlatachKurdomsprzyjajednakniespokojnasytuacjawregionie.PowojniewZatocePerskiejw1991r.rządzonyprzezSaddamaHusajnaIrakmusiałzgodzićsięnapowstanienapółnocystrefybezpieczeństwadlaKurdów,wktórejdoszłojednakdowojnydomowejzakończonejinterwencjąpaństwościennych.OprzyszłościKurdówwIrakuzadecydujązapewnenowe,demokratycznewładzetegopaństwapowycofaniuwojskUSAikoalicjantów.ZkoleistarającasięoprzystąpieniedoUniiEuropejskiejTurcjabędziemusiała rozwiązaćsprawęKurdówzgodniez unijnymi standardami;pierwszymkrokiembyłoniewydaniekaryśmiercinaAbdAllahaÖcalana,jednegozprzywódcówKurdów,uważanegowTurcjizawrogapublicznegonr1.Odroku199�działawBrukseliparlamentkurdyjskinauchodźstwie.

Kurdystan

Irlandia Północna (Ulster)

StronamitegokonfliktusąrdzennimieszkańcyIrlandiiipotomkowieangielskichorazszkockichnajeźdźcówikolonizatorówwyspy,którzyostatecznieopanowalitenkrajwpołowieXVIIwieku,pozbawiającjegomieszkańcówwroku1�91wszelkichprawiwłasnościziemskiej.WwynikuwalknarodowowyzwoleńczychwwiekuXIXinapoczątkuwieku XX, prowadzonych drogą pokojową i zbrojną, � grudnia 19�1 roku doszłoostateczniedopowstaniaWolnego Państwa Irlandzkiego (wroku19�9–RepublikiIrlandii).Wskładtegopaństwanieweszło�prowincjinapółnocnymwschodziewyspy(prowincjaUlster,irl.Ulaidh),którepozostaływWielkiejBrytanii.KonfliktwUlsterzejestzasadniczokonfliktemnarodowościowym,choćzewzględunapodziałyreligijneludnościujmujesiętakżegowkategoriachwyznaniowych.

�1

Strona katolicka, dyskryminowana przez wiele dziesięcioleci przez protestanckiewładzeprowincji,dążyładoprzyłączeniaUlsterudoRepublikiIrlandii,podczasgdyprotestanci(unioniści),stanowiącyobecnie��%ludności,chcąutrzymaniastatusquo.Czołowąrolęwwalcepostroniekatolickiejodgrywają Irlandzka Armia Republikańska (IRA)ireprezentującająwparlamenciepartiaSinn Féin („Mysami“),natomiastpostronieprotestanckiej najbardziej radykalnym ugrupowaniem jest Partia Demokratyczna Unionistów oraz paramilitarna organizacja Bojownicy o Wolność Ulsteru. Opróczzwykłychmetodwalkipolitycznejzarównowparlamencie, jak inaulicach(manife-stacje)obiestronystosowałynadużąskalęterror.DotyczytozwłaszczaIRA,którauak-tywniłasiępotzw.krwawejniedzieli�0stycznia19��roku–kiedytosprowadzonedoUlsteruwojskabrytyjskiezabiły1�katolikówprotestującychnaulicy–izorganizowa-ławielespektakularnychzamachów,takżenaterytoriumAnglii (wtymnapremierMargaretThatcher).Wsamymtylkoroku19��życiestraciło��osób;doroku�000zginęło ponad ��00 osób, a ponad �� 000 zostało rannych. Szansą na przerwaniewalkizbrojnejjestzawartewkwietniu199�rokutzw. porozumienie wielkopiątkowe,przyjętewreferendumwIrlandiiPółnocnejorazRepubliceIrlandii,wwynikuktóregowalcząceorganizacjezobowiązałysięzłożyćbroń,Ulsterodzyskałautonomię,aobiestronyutworzyływlistopadzie1999rokuwspólnyrząd.Tymczasowymprzynajmniejrozwiązaniemkonfliktuwydajesięwięcwspólnabrytyjsko-irlandzkazwierzchnośćnadIrlandiąPółnocną,którejnieakceptująjednakwszystkieugrupowaniakatolickieiprotestanckie.

Czeczenia

PoczątkitegokonfliktusięgająwiekuXVIII,kiedytoRosjaniepodbilikrajekaukaskie;Czeczeniniepogodzilisięnigdyztymfaktemiwielokrotniewystępowalizbrojnieprzeciwnarzuconejwładzy.TakżeRosjaRadziecka,mimooficjalniegłoszonejdok-trynysamostanowienianarodów,wroku19��anektowałatetereny.WczasieIIwojnyświatowej Czeczeni, oskarżeni o kolaborację z Niemcami, zostali deportowani doKazachstanuiKirgizji,skądpowrócilidoswegokrajudopieropo19��roku.Poupad-kuZwiązkuRadzieckiegowładzęwCzeczeniiprzejęliantykomunistyczni nacjona-liści,naczelezbyłymgenerałemradzieckiegolotnictwaDżocharemDudajewem.1stycznia199�rokurozpoczęłasiępierwsza wojna czeczeńska.Wojskarosyjskie,składającesięgłówniezniedoświadczonychrekrutów,zostałyzdziesiątkowaneprzezCzeczenów.Wczerwcu199�dowodzeniprzezSzamilaBasajewapartyzancizajęlipo-łożonewRosjimiastoBudionnowsk,wzięlizakładnikówwszpitaluiwymusilinaRosjipodjęcierozmówwsprawieprzerwaniadziałańzbrojnych.Wsierpniugen.Liebiedźpodpisałporozumieniepokojowe,zgodniezktórymarmiarosyjskamiałasięwycofać,akwestiastatusuCzeczeniizostaćrozstrzygniętazapięćlat.Niebyłojednakszansnatrwałypokój.StojącynaczeleRepublikiCzeczeniigen.MaschadowoskarżaRosjanoprowokacjemającenaceludestabilizacjępaństwa,zkoleiwładzewMoskwieoskarżałyCzeczenówoserięzamachówwRosjidokonanychlatem1999roku.

��

Pozakończeniu IwojnyświatowejnaterenybrytyjskiejPalestynyzaczęlinapływaćŻydziżyjącydotądwdiasporze.Zgodnieztzw.deklaracją Balfoura(brytyjskiegoministrasprawzagranicznych)miałatupowstaćżydowskasiedzibanarodowaprzyposzanowaniuprawobywatelskichiwyznaniowychludnościarabskiej.Ko-lonizacjażydowskaspotkałasięjednakzoporemarabskim.OstatecznieONZw19��rokuuchwaliłaprojektpodziałuterytoriumnadwapaństwa:żydowskieiarabskie,awroku19��Izraelproklamował własne państwo,zczymniepogodzilisię jegoarabscysąsiedzi.Wrezultaciewojny,którawybuchłajeszczetegosamegoroku,Izra-elnietylkoobroniłswąniepodległość,aleteżpowiększyłterytoriumprzyznanemuprzezONZ;zterytoriówizraelskichuciekłolubzostałousuniętychsiłąponad�00tys.Arabów–zostalionirozlokowaniwobozachnaZachodnimBrzeguJordanu,wStrefieGazy, Jordanii, Libanie i Syrii. Państwa arabskie jeszcze trzykrotnie usiłowałydoprowadzićdoupadkuIzraela,alezawszebezpowodzenia;wwynikujednejzwo-jen,tzw.wojny sześciodniowejw19��roku,IzraelzdobyłWzgórzaGolan(odSyrii),półwysepSynaj(odEgiptu),zająłcałyZachodniBrzegJordanuiStarąJerozolimę.TylkozjednymzpaństwarabskichIzraelzdołałpóźniejodbudowaćstosunkidyploma-tyczne–dziękimediacjiUSApodpisałw19��rokuporozumieniepokojowezEgip-temwCamp David.

Komendanciwojskczeczeńskich,nadktórymioficjalnawładzaniemapełnejkontroli,ogłosilimuzułmańskąświętą wojnę islamskąinajechalileżącywgranicachFederacjiRosyjskiejDagestan.Byłtooficjalnypowódrozpoczęciadrugiej wojny czeczeńskiej.WojskarosyjskieponowniewkroczyłydoCzeczeniiizrównałyzziemiąjejstolicę–Grozny.Czeczeniprzeszlidowalkipartyzanckiej,posuwającsięregularnie–zda-niemMoskwyzazgodąprezydentaMaschadowa–doaktówterroru.Wpaździerniku�00�rokuoddziałczeczeńskiopanowałzbrojnieteatrnaDubrowcewMoskwie;wwynikunieudolnejakcji jegoodbiciawskutekzatruciagazemzginęłoponad1�0przetrzymywanych.1września�00�r.czeczeńscybojownicyzajęliszkołęwBiesłanie–podczasszturmurosyjskichantyterrorystówzginęły��osoby,wtym1��dzieci.Perspektywyrozwiązaniakonfliktuczeczeńskiegoniewyglądająobiecują-co.WładzeRosjiniechcądopuścićdoutratyterytorium,gdyżobawiająsię,żestracąkontrolęnadzłożamiropywAzerbejdżanie.Po11września�001r.RosjaprzedstawiaswąwalkęzCzeczenamijakowalkęzmiędzynarodowymterroryzmem.Tymbardziejgodna szacunku jest zatem postawa tych Rosjan, między innymi byłego rzecznikaprawczłowiekawRosjiSiergiejaKowaliowa,którzyniebojąsięgłosićrosyjskiemuspołeczeństwucałejprawdyowalkachirepresjachwCzeczenii.Wichwynikuzginęłobowiemdotądjużok.100.000osób,aponad�00.000zostałozmuszonychdoporzu-ceniaswychdomów.

Izrael - świat arabski

��

Niepoprawiłoznaczącostosunkówizraelsko-arabskichpowstanieAutonomii Pale-styńskiejw199�rokunaZachodnimBrzegu iwStrefieGazy;kościąniezgodypo-zostaje wielkość przyszłego państwa palestyńskiego, status Jerozolimy, powrótarabskichuchodźcóworazosadnictwożydowskienaterenachzajętychprzezIzrael.Żadnazestronnieangażujesięzdecydowaniewprocespokojowy.Środowiskapra-wicowewIzraeluniesąprzekonanedozasady „ziemia za pokój“(oddanieterytoriówarabskichwzamianzagwarancjezaniechaniaatakówterrorystycznych).Stojącyna czele Organizacji Wyzwolenia Palestyny Jaser Arafat, kierujący Autonomią, niepotrafiłbądźteżniechciał powstrzymaćPalestyńczyków–zwłaszczazfunda-mentalistycznejorganizacjiHamas–przeddokonywaniemdalszychaktówterroru.Terrortenniemaprecedensuwdotychczasowejhistorii,polegabowiemnasamobój-czychzamachachmłodychludzidokonywanychwtakisposób,byzabićjaknajwięcejcywilnejludnościizraelskiej.Zdrugiejstronyarmiaizraelskarównieżniewahasięużyćostrejamunicjiwobecmłodzieżyciskającejwniąkamieniami.Walkinasiliłysięwlatach90.,wokresiedwóchpowstańzwanychzarabskaintifadą (wojnąkamieni).Pa-nujepowszechneprzekonanie,żerozwiązanietegokonfliktuniejestmożliwebezmedia-cjipaństwtrzecich,zwłaszczaStanówZjednoczonych.

Historia tegokonfliktuzaczynasięwroku19��,kiedytodoszłodopodziałukoloniibrytyjskichwAzjina Indie i Pakistan–leżącemiędzynimiterytoriumDżammu(zamieszkanegłównieprzezhinduistów)iKaszmiru(zamieszkanegłównieprzezmuzułmanów)stałosięprzedmiotemdramatycznegosporu.PorzeziachhinduistówwKaszmirze,interwencjiwojskindyjskichiwkroczeniuarmiipakistańskiejwybuchławojnazakończonazawieszeniembroni i wyznaczeniem linii demarkacyjnej podkontroląONZ.Dwietrzecie terytoriumKaszmirupozostałopod rządami Indii (powalkachwroku19��niecowięcej),resztapodwładząPakistanu.Oprzyszłościkrajumiałrozstrzygnąćplebiscyt, ale nigdy go nie przeprowadzono. W latach 19��–19�� i 19�1 Indie i Paki-stanstoczyły jeszczedwiewojny,w19�� rokumiałamiejsce takżewojnamiędzyIndiamiaChinamipopierającymiPakistanirywalizującymizIndiamiodominacjęwtymregionieAzji.Zapóźnieniegospodarczetegoterytorium,indyjskierządy„twardejręki“(bezpośrednierządyprezydenta,delegalizacjapartiiseparatystycznych,zwiększonaobecnośćwojska)z jednejstrony,awspieranie tendencji separatystycznychprzezPakistanzdrugiej,powoduje,żeniewidaćszansnaszybkierozwiązaniekonfliktu.Terroryzmugrupowańmuzułmańskichspotykasiętuzkarnymiekspedycjamiwojskindyjskich.Konflikt tenwzbudzaoddłuższegoczasuzaniepokojeniecałegoświata,ponieważIndieiPakistandysponująbroniąatomową,ciąglejądoskonaląiwydająsięzdeterminowane,byużyćjejwsytuacjikrytycznej.

Kaszmir

��

NA PROGU MILENIUM

CELE

Po zakończeniu zajęć uczeń potrafi:

• ocenić postępy i perspektywy demokracji na świecie,• wyjaśnić, jak postęp ekonomiczny i naukowy wpływa na rozwój demokracji na świecie,• rozważyć niebezpieczeństwo grożące światu w przypadku pozostawienia rozwoju nauki

poza kontrolą społeczeństwa demokratycznego,• wyliczyć globalne problemy współczesnego świata i zaproponować swoją wizję

ich rozwiązania.

CO BĘDZIE POTRZEBNE NA LEKCJI?

• słowniki i encyklopedie

METODY I TECHNIKI PRACY

• praca w parach i grupach zadaniowych• metoda projektu

JAK MOŻNA PRZEPROWADZIĆ ZAJĘCIA?

1. Zadaj uczniom pytanie: Czy postęp ekonomiczny i naukowy wpływa na zasięg i sposób funkcjonowania demokracji na świecie? Porozmawiajcie na ten temat, poszukajcie przykła-dów we współczesnym świecie, sporządźcie listę procesów i zjawisk potwierdzających ten wpływ (np. jak szybkość rozpowszechniania informacji wpływa na kształtowanie się opinii społeczności międzynarodowej. Czy da się znaleźć wydarzenia, które mu przeczą?

2. Poproś uczniów, aby zapoznali się z tekstem „Czy wszystkie państwa mogą być rządzo-ne demokratycznie?”. W omówieniu wykorzystaj zestaw danych statystycznych – tabelę „Demokratyzacja we współczesnym świecie”. Zapytaj, jak można wytłumaczyć to, że mimo tylu zmian, które zaszły we współczesnym świecie, według danych statystycznych propor-cja państw demokratycznych w roku 1922 wynosiła 45,3%, a w roku 1990 – 45%.

3. Zapytaj uczniów, co wiedzą na temat globalizacji. Wyjaśnijcie wspólnie to pojęcie, w razie potrzeby skorzystajcie z encyklopedii. Szukając definicji pojęcia, wykorzystajcie poniższą definicję opracowaną dla potrzeb ogromnego światowego koncernu General Electric. Porównajcie je i skomentujcie różnice.

��

Wg publikacji General Electric Company globalizacja to dążenie do wzrostu dochodów po-przez zwiększenie wpływów na rynku światowym. Koncern chce to osiągnąć poprzez:

- zakup materiałów, komponentów i produktów tam, gdzie najtaniej, aby zachować konkurencyjną pozycję na rynku,

- poprzez „łowców głów” chce korzystać z kapitału intelektualnego reprezentowanego przez pracowników na całym świecie. Planuje, że w XXI wieku produkty i usługi GE będą projektowane i dostarczane przez najzdolniejszych ludzi z całego świata i dla całego świata.

4. Wykorzystaj ćwiczenie „Globalizacja i ty” – poleć uczniom, aby pracując w parach,spróbowali znaleźć jak najwięcej przykładów globalizacji w różnych dziedzinach życia:

– gospodarce, kulturze, informacji, technologii, a nawet kuchni i modzie. Każdy z nich

powinien ustalić, z iloma przejawami globalizacji zetknął się w ciągu ostatniego tygodnia;

– ci, którzy wymienią ich najwięcej, zasłużą na miano „megaglobalisty”. Poproś,aby oce-nili, które z nich budzą ich pozytywne, a które negatywne emocje. W parach uczniowie powinni ocenić szanse, które stwarza globalizacja, i zagrożenia, które ze sobą niesie. Czy ich zdaniem można jakoś przeciwdziałać zjawiskom negatywnym?Kto i w jaki spo-sób może je wyeliminować? Czy są na to jakieś przykłady? W podsumowaniu wykorzystaj informacje z tekstu „Świat jako globalna wioska?”

5. Zaproponuj uczniom poszukanie odpowiedzi na pytanie: Dokąd zmierza świat? Zwróć uwagę, że – czy to się nam podoba, czy nie – żyjemy w globalnej wiosce, w której nasze życie w znacznym stopniu zależy od tego, co dzieje się w innych krajach, a nawet na in-nych kontynentach. Ich problemy są (lub w każdej chwili mogą się stać)problemami całego świata, a więc także naszymi. Poleć im, aby się wspólnie zastanowili, jakie największe wyzwania stoją przed współczesnym światem, a następnie poszukali i przedstawili własną wizję ich rozwiązania. Aby to zrobić sprawnie:

- podziel uczniów na czteroosobowe grupy, które wypiszą istotne dla współczesnegoświata problemy,

- następnie połączą je w szersze kategorie, np.: bezpieczeństwo, ekonomia, ekologia,kultura, religia, choroby cywilizacyjne, patologie społeczne,

- grupy uzgodnią między sobą, jaką kategorią problemów się zajmą (lub jakim konkretnym zagadnieniem),

- sprawozdawcy zdają relację z pracy zespołowej, przedstawiają wybór swojej grupy, uzasadniają go.

Dalsza praca będzie polegała na pogłębieniu wybranego zagadnienia poprzez wypraco-wanie „wytycznych dla świata”. Wybrany problem uczniowie przeanalizują, pracując me-todą projektu.

��

Władzę we współczesnych państwach sprawują albo politycy (w demokracji), albo wojskowi (w ustrojach autorytarnych), albo odwołujący się do różnych ideologii autokra-ci (w państwach komunistycznych lub teokratycznych). Formalnie ponad �0% państw naświeciespełniapodstawowekryteriademokracji,spośródponad190państwnależącychdoONZstabilnychpaństwdemokratycznychjestjednakniewięcejniż�0-�0.Niejesttolicz-bawysoka, są to jednakpaństwabogate,najbardziej rozwiniętegospodarczo,dysponują-ceteżnajwiększympotencjałemmilitarnym.Liczbapaństwdemokratycznychsięzmienia wniektórychkrajacharmialubpartia,którasiłąprzejęławładzę,zarządzapopewnymcza-siewolnewybory,winnych–zwyklewskutekostrychkonfliktówwewnętrznychlubwręczwojnydomowej–kresustrojowidemokratycznemukładziezamach stanu.Przywszystkichzaletach demokracji nie zawsze potrafi ona bowiem stworzyć i utrzymać ład państwowy.Dlatego też–comożezrazu wydaćsiędziwne–wielewojskowychzamachówstanucie-szy się poparciem rodzimej ludności i rządów innych państw demokratycznych. Problempolega jednak na tym, że ci, którzy we własnym przekonaniu ratują ojczyznę, zazwyczajniechcąoddaćwładzyreprezentantomspołeczeństwa–nawetwtedy,kiedyzaistnieją jużpotemuodpowiedniewarunki.Aleteżniewewszystkichpaństwachnaświecietakiewa-runkiwystępująwsposóbtrwały.Powstanie iokrzepnięciedemokracjiwniektórychkra-jachAzjiiAmerykiPołudniowejpozwalacoprawdaprzypuszczać,żeniejestonawynalaz-kiemZachodu,którynigdzie indziejnieznajdujezastosowania,aleniegwarantuje,że jestona uniwersalnym modelem rządów. Trudno jednoznacznie rozstrzygnąć tę kwestię, niewydajesię jednak,byprzygotowanedodemokracji byłychoćbywszystkiekrajeafrykań-skie,nawet jeślirządzącynimi jużterazdeklarują,żesprawująwładzęznadanianarodu. Byćmożewięcprzywódcówtakichpaństwnależałobyoceniaćniewedługsposobudojściadowładzy,alesprawowaniajejzgodniezpodstawowymiprawami człowiekaiumiejętno-ścizapewnieniamieszkańcomznośnychwarunkówegzystencji.Niestety,niewieludespotówprzedstawiającychsięjakoojcowienarodulubobrońcyluduspełnianawettominimum.Czyzatempaństwademokratyczne–posługującsięnasceniemiędzynarodowejbojkotemczychoćby embargiemhandlowym–powinnywymusićnarządachautorytarnychprzestrzega-nieprawczłowieka?Amożelepszątaktykąbyłoby jednakutrzymywaniewspółpracyprzyjednoczesnymwspieraniupozycjiiwywieraniupresjinademokratyzacjężyciapublicznego?Organizacjeczuwającenadprzestrzeganiempraw człowiekazajmująoczywiściestanowi-skobardziejpryncypialne,natomiastrządyzregułyskłonnesąstosowaćtędrugąstrategię,zwłaszczajeśliwspółpracazniedemokratycznymreżimemprzynosiwymiernekorzyścioby-watelomichwłasnegopaństwa–przykładembędzietustosunekdoChinipaństwarabskich.Najnowszahistoriapokazuje,żeobiestrategiemogąbyćskuteczne,aleobieteżmogązawieść.

Czy wszystkie państwa mogą być rządzone demokratycznie?


��

demokratyzacja we współczesnym świecie

ćwiczenie:GlOBAlIZACJA I TY

Pracującwparach,spróbujcieznaleźć jaknajwięcejprzykładówglobalizacjiwróżnychdziedzinachżycia–gospodarce,kulturze,informacji,technologii,anawetwkuchniczymo-dzie.Niechkażdyzwasspróbujeustalić,zilomaprzejawamiglobalizacjizetknąłsięwciąguostatniegotygodnia–ci,którzywymieniąichnajwięcej,zasłużąnamiano„megaglobalisty”.Którezprzejawówbudząwaszepozytywne,aktórenegatywneemocje?Zastanówciesięnadtym,anastępnienaforumklasyspróbujcieocenićszanse,jakiestwarzaglobalizacja,orazokreślićzagrożenia,którezesobąniesie.Czywaszymzdaniemmożnajakośprzeciw-działać negatywnym zjawiskom towarzyszącym globalizacji? Kto i w jaki sposób może jeograniczyćlubwyeliminować?Podajcieprzykładytakichdziałań.

przejawy globalizacji:

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..

Rok liczba państw liczba państw Ogółem Proporcja państw

19�� 9 �� ,�%19�� 1� �9 �1 19,�%19�� 111 ��,�%19�� 0 9� 1�� ,�%1990 �� 1 1�9 ��%

Pozytywne emocje Negatywne emocje

��

Jeszcze kilkanaście lat temu w Warszawie bodaj jedyną potrawą możliwą do kupienia nawynosbyłazapiekankazseremipieczarkami.Dziśnakażdejulicybeztrudumożnaznaleźćjakiś orientalny bar: wietnamski, arabski albo turecki. Krytycy globalizacji powiedzą,że międzynarodowa kuchnia jest zapewne najlepszym z jej skutków i z pewnością nierównoważyzła,jakiewyrządza.CobowiemsprowadziłoTurkówdoWarszawy?Czyinaczej:co ich zmusiło do opuszczenia swojej ojczyzny? Motorem globalizacji jest niewątpliwiesfera gospodarki, rozszerzający się na cały świat rynek gospodarczy, który przekraczagranicepaństwikontynentów.Ludzieprzemieszczająsiętam,gdziemogąznaleźćpracę,a kapitał przenosi się tam, gdzie praca jest najtańsza. Narodowe rządy nie są w staniepowstrzymaćanijednego,anidrugiego.Ludzie,azwłaszczapieniądze,wędrująpoświeciejużniemaltakswobodniejaktowary.Oczywiściejesttoobrazbardzouproszczony,aledlazwolennikówglobalizacjibardzoatrakcyjny.Przeciwnicyglobalizacjiwidzązkoleigłówniejejskutkiwpostacifrustracjiimigrantówiniechęciwobecprzybyszówzestronyrodzimychmieszkańców.

Wskazująteżnarosnącebezrobociespowodowaneucieczkąkapitałudoinnychkrajów.Zwolennicyiprzeciwnicyglobalizacjitocząspory,czyświatwięcejnaniejzyskuje,czyteżtraci,awłaściwie:ktonaniejzyskuje,aktotraci–czybiednekraje,któredostająsięwobrębświatowejekonomii,czyteżkrajebogate,któredziękitemueksploatująkrajebiedne?Anty- ialterglobaliściprzywołująw tychsporach jeszcze jedenważnyargument:wielkiekorporacje,któreodnoszągigantycznekorzyścizglobalizacji,pozostająpraktyczniepozademokratyczną kontrolą. Ich możliwości finansowe są dziś większe niż budżety małychpaństwnarodowych.Decydująo losachmilionów ludzi,aleniesąwżadensposóbprzednimi odpowiedzialne – podobnie jak często atakowane przez przeciwników globalizacjiBankŚwiatowyiŚwiatowaOrganizacjaHandlu.Jesttomocnyargumentwczasach,kiedyżadnawładzaniemożeotwarcieprzyznać,żejestantydemokratyczna,niemniejzwolennicyglobalizacjibędąargumentować,żewistocieprocestensprzyjademokratyzacji,ponieważprowadzidootwarciasięnaświatkrajówrządzonychautorytarnie,ukazująceichobywatelomsiłę i atrakcyjność zachodniej demokracji. Dzięki nowoczesnym środkom komunikacjiprzeciwnicyglobalizacjisąbardzowidoczni.

Czy jednak antyglobaliści potrafią powstrzymać procesy globalizacyjne? Czy potrafiąprzekonać do swoich racji elity polityczne i swych współobywateli? A może jest to jużproces,któryprzebiegawdużejmierzeniezależnieoddziałańludzi,anawetcałychpaństw?

Świat jako globalna wioska?

�9

Wiedzieć więcej

Koniec historii?

Śledzącbiegwydarzeńwminionymdziesięcioleciu,trudnojestoprzećsięwrażeniu,żenastępujejakiśzasadniczyprzełomwhistoriiświata.Ostatnirokprzyniósłpowódźarty-kułówobwieszczających,żezimnawojnasięskończyłai–wedlewszelkichznaków–wwielurejonachświata„wybuchapokój”.Większośćtychanalizcechujepowierzchownośćibrakszerszegoaparatupojęciowegopozwalającegoodróżnićwdziejachświatato,coistotne,odtego,coprzypadkoweczyakcydentalne.GdybyGorbaczowausuniętozKremlalubgdybyjakiś nowy ajatollah z którejś z posępnych stolic na Środkowym Wschodzie ogłosił mile-nium,cisamikomentatorzyprześcigalibysięwobwieszczaniunowejerykonfliktów.Ajed-nakwszyscyoniczująniejasno,żedokonujesięjakiśgłębszyproces,którysensacjedniaukłada wcałość uporządkowaną i spójną. Wiek XXbył świadkiem ideologicznego gwałtuwcywilizowanymświecie;widziałresztkiabsolutyzmuzwalczoneprzezliberalizm,potembolszewizm i faszyzm, a w końcu najnowszy marksizm, który zagrażał apokalipsą wojnynuklearnej.Jednakżestulecie,którenapoczątkubyłopełnewiarywostatecznytriumfza-chodniejliberalnejdemokracji,zatoczyło,jaksięwydaje,pełnekoło,wracającuschyłkudopunktuwyjścia:niedo„końca ideologii”czykonwergencjimiędzykapitalizmem isocjali-zmem,jakuprzednioprzepowiadano,leczdoniekwestionowanegozwycięstwa,liberalizmuekonomicznegoipolitycznego.TriumfZachodu,zachodniejideiprzejawiasięwsposóbnaj-bardziejoczywistywcałkowitymwyczerpaniusięsił żywotnychalternatywsystemowychzachodniego liberalizmu. W ostatnim dziesięcioleciu nastąpiły niewątpliwe zmiany w kli-macieintelektualnymdwóchnajwiększychnaświeciekrajówkomunistycznych;wobuteżzapoczątkowanyzostał ruchznaczącychreform.Zjawisko to jednakwykraczapozasferęwielkiejpolitykiijestwidocznerównieżwniepowstrzymywalnejekspansjikonsumpcyjnejkulturyzachodniejwformachtakzróżnicowanychjaktargichłopskieikolorowetelewizory,którerozpowszechniłysięwcałychChinach,prywatnerestauracjeisklepyzodzieżąprowadzoneprzezspółkiotwieranewminionymrokuwMoskwie,muzykaBeethovenawprowadzonadojapońskichdomówtowarowychimuzykarockowasłuchanarówniechętniewPradze,RangunieiTeheranie.Jesteśmy,byćmoże,świadkaminiepopro-stukońcazimnejwojnyczy teżprzemijania pewnegoszczególnego okresuwpowojennejhistoriiświata,leczkońcahistoriijakotakiej,tojest–końcowegopunktuideologicznejewo-lucjiludzkościiuniwersalizacjizachodniejliberalnejdemokracjijakoostatecznejformyrzą-du.Nieznaczyto,żeniebędziejużodtądwydarzeń,którymimożnabywypełniaćdorocznepodsumowania stosunków międzynarodowych publikowane na łamach „Foreign Affairs”,gdyżzwycięstwoliberalizmunastąpiłogłówniewsferzeideiczyświadomości,awrealnym,materialnymświeciejestnadalniepełne.Istniejąjednakmocnepodstawy,bywierzyć,żeideałtenzbiegiemczasuzawładnieświatemmaterialnym.Abyzrozumieć,jaksiętodzieje,trzebarozważyćnajpierwkilkakwestiiteoretycznychdotyczącychnaturyzmianyhistorycznej.

F. Fukuyama, Koniec historii, [w:] Czy koniec historii?, red. I. Lasota, IDEE, Warszawa 1991, s. 7–8.Strona:1��(1��)CZARNY

�0

zajrzyj do internetu:

www.undp.org.pl

www.un.org.pl/rozwoj

www.polskapomoc.gov.pl

www.ceo.org.pl

www.pah.org.pl

www.sprawiedliwyhandel.org.pl

www.wodapitna.pl

www.peakoil.pl

www.un.org / milleniumgoals

�1

INDIE SCENARIUSZE LEKCJI

��

Indie

MATERIA¸Y POMOCNICZE DLA NAUCZYCIELI

Indie są drugim, jeśli chodzi o liczbę ludności, krajem na świecie. Zamieszkuje jeponadmiliardludzi.Szacujesię,żewśródnichaż�00milionównieprzekroczyło1�.rokużycia. Wzrost ekonomiczny zanotowany wostatnich latach powoduje, że Indiesą wśród 10 najszybciej rozwijających się gospodarek światowych. Jednak dochódkrajowynajednegomieszkańcanadalpozostajeniski,aaż��%populacjiżyjeponiżejproguubóstwa.Wniedalekiejprzeszłościnastąpiłowielepozytywnychzmianw społeczeństwie indyjskim. Znacząco zmniejszył się analfabetyzm. Wzrosła liczbauczniówpomiędzy�.a1�.rokiemżyciauczęszczającychdoszkół.��%gospodarstwdomowych mastały dostęp dopitnej wody.Znacząco ograniczonozachorowalnośćna wiele groźnych do tej pory chorób, do czego przyczyniły się powszechne akcjeszczepień,m.in.przeciwkopolio.Rozwójtechnologiczny,wtymprzemysłuinformaty-cznego,skutkujeposzerzaniemsięświadomościoprawachdzieci.

Przed Indiami stoi jednak nadal wiele wyzwań, wśród których najważniejsze to:

- ograniczenie śmiertelności niemowląt, która w 2000 r. wynosiła 68 na 1000 żywych urodzeń,

- zwiększenie liczby dzieci objętych powszechnymi szczepieniami - między 1997 a 2000 rokiem nastąpił spadek tego wskaźnika: z 60 do 40 procent dzieci objętych szczepiniami,

- zmniejszenie śmiertelności matek przy porodach - wskaźnik ten wynosi obecnie aż 540 na 100 tys. żywych urodzeń,

- wyeliminowanie dyskryminacji dziewczynek, która rozpoczyna się już od momentu urodzenia i charakteryzuje się częstymi przypadkami uśmiercania noworodków tej płci. W ostatnich 6 latach nastąpił znaczny wzrost zachorowań na HIV/AIDS. Szacuje się, że 3.97 miliona osób żyje z AIDS.

Aż��%dzieciponiżej�latjestniedożywionych,bardzowysokajestliczbadzieciurodzonychz niedowagą, około połowy kobiet w Indiach cierpi na anemię. Tylko �0% gospodarstwdomowychużywadogotowaniasoliwzbogaconejojod.Zarównojakośćwody,jakizaopa-trywaniewniąmieszkańcówkrajupozostawiają wieledożyczenia. Małodomówposiadaurządzeniasanitarne.Wzaledwie��%znichsątoalety,wskaźniktenspadado19%naobszarachwiejskich.Częste w Indiach są przypadki przymusowej pracy dzieci, bardzo duża jest liczba dziecinieuczęszczającychdoszkoły.Sytuacjate jestszczególniezławprzypadkudziewczynek.

I N D I E

��

Należytakżezwrócićuwagęnaliczneprzypadkitzw.dziecięcychmałżeństwzawieranychprzeznieletnichiuświęconychhinduskątradycją.Wpływająonenegatywnienaprawidłowyrozwójdzieckaijegopóźniejsze,dorosłeżycie.Wyzwania,jakiestojąprzeztymogromnymkrajem,totakżekoniecznapoprawa:systemuopiekizdrowotnej,opiekinadmałymidziećmi,odżywiania, sytuacjidziewczynek iwzrostświadomościdotyczącej zagrożenia, jakim jestHIV/AIDS.

Hinduizm - najważniejsza religia Indii

WIndiachnajwiększąreligiąjesthinduizm.ReligiataukształtowałasięwVw.p.n.e.,ijestwyznawanaprzezwiększośćludnościtegopaństwa.Wodróżnieniuodchrześcijaństwa,buddyzmu czy islamu hinduizm nie wykształcił się z nauk jednego człowieka. Religia tajestgigantycznymkonglomeratemrozmaitychwierzeń ipoglądów.Częstowręczzesobąsprzecznych.Niektórzyobliczają,żewhinduizmiejest��0mlnbogówibóstw,choćliczbatajestbyćmożeniecoprzesadzona.Zewzględunawielkąróżnorodnośćhinduizmureligiataniewykształciłajednolitejorganizacjianikanonu,wzwiązkuzczymtrudnojestokreślić,ktojesthindusemijakiesąszczegółyjegowiary.Zewzględówpraktycznychprzyjęłosię,żehindusemjestten,ktourodziłsięwjednejzlicznychkastiktoakceptujenaukispisanewsanhitach,czyliwczterechnajstarszychWedach.NawetterminhinduizmzostałstworzonyprzezBrytyjczyków,którzypodbiliIndieiprzezwieledziesiątkówlattampanowali.Wsanskrycie,starożytnymświętymjęzykuhindusów,niemanawetsłowaodpowiadającegohinduizmowi,ato,coEuropejczycyokreślajątymmianem,wsanskrycienazywasięsana-tanadharma,czyli„wiecznatradycja”albo„wiecznazasada”. Do najważniejszych bogów znanych z Wed należą: Jndra, Agni oraz Waruna –

wszystkowiedzącywładcanieba.Najważniejsibogowiepóźniejszegohinduizmu,SiwaiWisznu,występująwprawdziewWedach,leczmająznaczniemniejszeznaczenie.Systemyreligijne,wktórychistniejewielubogów,adominującyokresowosięzmienia,nazywamyhenoteisty-cznymi.Wewczesnymhinduizmie,czyliwwedyzmie,każdyzbogów(wtymczasiewszyscybogowiebyli rodzajumęskiego) podpewnym względem miał przewagęnadpozostałymi.Stąd też wzięła się późniejsza koncepcja, że każdy z nich był jedynie przejawem czy teżwcieleniemjednegopotężnegobytu,siłysprawczejwszystkiego–Brahmana.Ariowiemielidużyzbiórobrzędów,któryzczasemulegałwzbogaceniu,poszczególnerytuałystawałysięcorazbardziej skomplikowane—wkońcustałysię takwyrafinowane, żepoprowadzić jepotrafilijedyniebramini,czylikapłani.OkołoVIIw.p.n.e.AriowiezdominowalicałąDolinęGangesu,wtymteżczasiebraminiutrwaliliswojąpozycjęjakoprzewodnicyduchowicałegospołeczeństwa.PowołującsięnafragmentyRygwedy,kapłaniwprowadzilipodziałnakas-ty.RzeczonytekstopowiadałostworzeniuświataiżycianaZiemiipoświęceniupuruszny,czyliduchaświataczyteżpraczłowieka.Zróżnychczęścijegociałapowstałyposzczególnestany,zktórychpóźniejwyłoniłysiękasty.Itakzustpowstalibramini(kapłani);zramion— kszatrijowie (rycerze i urzędnicy); z bioder wajśjowie (wieśniacy); wreszcie z nóg siu-drowie(służącyiniewolnicy).

KomentarzedotycząceWednosząnazwęupaniszad.Upaniszadjestbardzowiele,nowepowstająnawetobecnie,jednakdokanonutekstówświętychzaliczasiętylko1�,którespi-sanow latach�00-�00p.n.e.Znajdujesięwnichwielenowychkoncepcji ikategoriifilo-zoficzno-religijnych,spośródktórychnajważniejszesąpojęciasansaryikarmy(karmanu).

I N D I E

��

Sansaratowiecznekołonarodziniśmierci.Karmazaśtosumaetycznychskutkówwszy-stkichuczynkówimyśliczłowieka,wyznaczającajegopozycjęiloswkolejnychinkarnacjach(wcieleniach).Ideakarmyposłużyłakapłanomdouzasadnieniapodziałunakasty:jeśliktośurodziłsięwwyższejkaście,toznaczyłoto,żewpoprzednichwcieleniachniejakosobienatozasłużył.

DrogapoznaniaBrahmanamożebyćróżna:poprzezofiarę,ćwiczenieumysłu(joga)alboprzezpoświęceniesięjednemuzbogów.Ostatecznieczłowiekmożeosiągnąćstanwyzwoleniaiwyrwaćsięzwiecznegokręguwcieleń.

Życiehindusa,akonkretniebramina,dzieliłosięnaczterypodstawoweetapy.Każdybra-minbyłkolejno:uczniem,panemdomu,pustelnikiemiświętymascetą.Podążanietądrogątraktowanebyłozarównojako idealnymodelżyciaosobistego, jak idoskonałyorazprak-tycznysposóborganizacjiżyciarodzinnego.Każdyetapżyciabraminawiązałsięz innymiobowiązkami.Naprzykładuczeńpowinienzachowaćczystośćcielesną,zkoleipandomupowiniensięożenićimiećsynów.Cnotliwakobietapowinnakolejnopozostawaćpodopiekąojca,mężaisynów.Powinnościzależałyrównieżodstatususpołecznego.Zważywszynato,żeodczynówwtymżyciuzależałoto,wjakiejkaściedanaosobaodrodzisięwprzyszłości,należałożyćcnotliwie,zgodniezwymaganiamidladanejkasty,byzasłużyćsobienanagrodęw przyszłym wcieleniu. Zbawienie można było osiągnąć, idąc jedną z trzech dróg. Bytyto karma-marga, czyli „droga uczynków”; dżniana-marga, czyli „droga wiedzy”, i bhakti-marga,czyli„drogaoddaniasię,poświęcenia”.Drogauczynkówbyłapraktykowanaprzezwiększośćhindusów.Polegałaonanaspełnianiupowinnościwynikającychzprzynależnościkastowej iaktualnegoetapużycia.Ci,którzykroczylidrogąwiedzy,czytaliświętepisma,zwłaszczaupaniszady,irozmyślalinadichtreścią.Medytującisamodoskonalącsię,staralisięosiągnąćoświecenieidotrzećdoOstatecznejRzeczywistości.Drogapoświęceniasiębogu,miłościdoniegojestjednymznajstarszychelementówhinduizmu.OpowieścioKrisznieiŚiwiewMahabharacieioKriszniewBhagawatpuracietowłaśnieprzykładyliteraturysławiącejbogów,będącejwyrazempoświęceniaioddaniasię.JednymznajwiększychmistrzówtegoprądubyłRamanudża1.Doskonałymprzykłademludzi,którzywybralidrogępoświęceniasię,sączłonkowieRuchuŚwiadomościKriszny.Ichpieśnisąimprowizowanąmantrą,wielokrot-niepowtarzanymimieniemboga.Hindusioddająteżcześćswoimbogom,stawiającołtarze,nucącrytualnepieśni,palącświeceiskładającofiary.

Whinduizmieznanesąświątynieikapłani,niemajednakstrukturhierarchicznych(takichjaknaprzykładwKościelekatolickim),niemajednolitegowyznaniawiaryanijednorodnegokodeksupostępowania.Jednocześniejesttojednaznajpotężniejszychreligiiświata—oce-niasię,żeróżneformyhinduizmuwyznajeprawiemiliardludzinacałymświecie,główniewIndiach,aletakżeludziehinduskiegopochodzenianaprzykładwWielkiejBrytaniiiRPA.Dziękiupowszechnieniudostępudoedukacjiiswobodnemuprzepływowiinformacjiwos-tatnimstuleciuwykształciłsiętakzwanyhinduizmakademicki—głównymibóstwamitejpodstawowejodmianyhinduizmusąWisznu,ŚiwaiBogini-Matka(Dewi).

W Indiach jest jednak kilkaset tysięcy wiosek i w większości z nich religia przyjmujespecyficznąformę.Wróżnychmiejscachczcisięróżnelokalnebóstwa.Poszczególnebóstwazhinduskiegopanteonumogązajmować innemiejscewhierarchii.Wróżnych rejonachIndiiobchodzisięinneświęta,tradycyjnieteżróżnesąświętemiejsca,doktórychwędrująpiel-grzymi.Istniejąteżjednakświętawspólnedlawiększościwyznawcówhinduizmu.JednymztakichświątjestDiwali,ŚwiętoŚwiatła,przypadającenaprzełompaździernikailistopada.

��

KojarzonejestonozkultemLakszmi—boginiszczęściaipomyślności,małżonkiŚiwy.Cha-rakterystycznymelementemtegoświęta,nazywanegotakżehinduskimNowymRokiem,sąsztuczneognieifajerwerki.Hindusiwierzą,żeszczęściezawitadokażdegodomu,wktórymjest zapalone światło. Wiosenne święto Holi jest równie popularne jak Diwali, bardziejuroczyścieobchodzonejestwpółnocnejczęścikraju.Holitoświętoradosne,jegocharakterystycznymielementamisąokazjonalneżartyiokresowezawieszeniepodziałukastowegoiwiększościtabu.BohateramiświętaHolisąKrisznai Wisznu, a dzień ten jest uznawany za święto płodności i nieskrępowanej seksualności.TradycjanakazujewczasieświętaHolioblewaniesiębarwionąwodąalboobrzucaniekoloro-wympudrem.Ostatniowniektórychmiejscowościachzakazanotychpraktyk.Najsłynniejsząpielgrzymkąhindusówjestodbywającasięco1�latKumbMela—pielgrzymkaikąpielwświętejrzece—Gangesie.WpielgrzymcedoAllahabadu,gdziespotykająsiędwieświęterzeki—GangesiJumna—uczestniczyczasaminawet10milionówpielgrzymów!

Wyznawcy hinduizmu nie są zobowiązani do uczestnictwa w jakimkolwiek publicz-nym obrzędzie czy akcie kultu, religia ta jest bowiem skrajnie indywidualistyczna i je-dyny obowiązek, jaki nakłada na swoich wyznawców, to nakaz postępowania zgodniez obowiązkami wynikającymi z przynależności kastowej. W hinduizmie kapłan nie jestniezbędnympośrednikiemwkontaktachczłowiekazbogami.Niemateżzwyczajuwspól-nego,zbiorowegoczczeniabóstw.Każdyhindusmożeindywidualnieoddawaćcześćboguwświątynialbowewłasnymdomu.Wświątyniachpudźamożeobejmowaćtakieczynnościjakofiarowywaniewizerunkombogówdarów,naprzykładkwiatów,ichodzeniewkółkozgo-dniezruchemwskazówekzegara.Wdomupobożnyhindus,zwłaszczatenwysokourodzony,odprawiacodziennerytuaływspecjalnym,odosobnionympokojualboprzedumieszczonąwkąciekapliczką.Bogów,przodkówiwszystkieżyweistotyczcisięodpowiednio—wznoszącmodlitwy,ofiarowującogień,wodęipokarm.Whinduizmieznanesąrytualneuroczystościzwiązanezposzczególnymietapamiżycia - rytuały inicjacyjnemłodychmężczyzn,śluby,pogrzeby ioddawanieczciprzodkomrodu.Tradycyjna formapogrzebu,wczasiektóregożonabyłazmuszanadotowarzyszeniazmarłemumężowinastosie,zostałazakazanaprzezBrytyjczykóww1��9rokuiobecniejestjużprawiecałkowiciezapomniana.

SystemkastowywciążodgrywawIndiachogromnąrolę,chociażhierarchiawynikającazpodziałukastowegoniejestrównoznacznazpodziałemnabiednychibogatych.Należącydonajwyższejkastybraminmożebyćnaprzykładbardzobiedny,aznacznieniżejulokowanywajśja(kupiec)możebyćprawdziwymbogaczem.Nawetjednaktentradycyjnymodelzostałnieco zmodyfikowany przez współczesny system prawny. Wprowadzono bowiem prawazakazująceprześladowaniaiwykorzystywaniaprzedstawicieliniższychkast,zwłaszczazaśtzw.niedotykalnych,czyliludzinienależącychdożadnejkasty.Obecnieniedotykalnimająnaprzykładzagwarantowanemiejscawparlamencie.MimotychograniczeńsystemkastowyjestjednakwIndiachwciążżywy,najwyraźniejwidaćtowdoborzepartnerówżyciowych.WIndiachniemalwszystkiemałżeństwa(wciążaranżowaneprzezrodzicówmłodych)zawieranesąwobrębiejednejkasty.

ChociażMahatmaGandhiniewywarłwielkiegowpływunadoktrynęreligijnąhinduizmu,stał się największym chyba popularyzatorem hinduizmu na świecie. Zawsze pozostawałposłusznygłoszonymprzezsiebiezasadom,byłjednymzojcówniepodległościIndii.Wielo-krotniegłodował,protestującprzeciwkowewnętrznymkonfliktometnicznym.Zginąłw19��rokuzabityprzezhinduskiegofanatyka.

��

��

Indie

SCENARIUSZ ZAJĘĆ DLA SZKÓŁ PODSTAWOWYCH, GIMNAZJALNYCH I PONADGIMNAZJALNYCH

Czastrwaniazajęć:90minut

Po zajęciach uczniowie:• będą przygotowani do cyklu zajęć na temat Indii, • powtórzą wiedzę z geografii i historii, • poznają Indie z innej, niż przedstawiana powszechnie strony

Potrzebne materiały:

• tablica• flipchart• kolorowe flamastry• mapa geograficzna Indii, Półwyspu Indyjskiego bądź Azji

Metody pracy:• burza mózgów • dyskusja • praca w grupach • praca domowa

Część pierwsza1. Dla szkół podstawowych, gimnazjów i szkół ponadgimnazjalnych:Burza mózgów - z czym kojarzą wam się Indie, jaki w Indiach jest klimat, jak ubierają się ludzie, co jedzą? Odpowiedzi uczniów zapisz na tablicy. W szkołach podstawowych uzupełniaj wypowiedzi uczniów wiedzą z zakresu geografii i historii.

Dla gimnazjów i szkół ponadgimnazjalnych:Spójrzcie na mapę Indii - zastanówcie się (przypomnijcie sobie z lekcji geografii albo biolo-gii), jaki klimat jest w Indiach, jak ukształtowany jest teren, jaka jest największa rzeka Indii. Jaka religia ma w Indiach najwięcej wyznawców? Czy wiecie coś o innych elementach kultury Indii?

Ćwiczenie należy wykonać w grupach i podsumować poprzez wypowiedzi poszczególnych przedstawicieli grup. Poproś, aby każdy kolejny przedstawiciel uzupełniał wypowiedź poprzednika.

I N D I E

�9

I N D I ECzęść druga

2. Dla wszystkich rodzajów szkół:PrzeczytajciefragmentpamiętnikaMartyKaszubskiejzIndiiiobejrzyjciezdjęciazamieszczonenakońcuscenariusza.Wynotujcienajważniejszeinformacjeztekstów.Poprośuczniów,bypolekturzeprzeczytaliswojenotatki.Ichodpowiedzizapisznatablicy.Polekturzewypełnijciediagramnatemattego,cojestdlaPolskiiIndiiwspólne,aczymobakrajesięróżnią.

Znowugłośno,tłum,zapachy,chaos,riksze,któreniemalrozjeżdżająprzechodniów,krowy, dym, krzyki, rozmowy, biegające dzieci, żebracy, pozostałości dekoracji poświęcieDiwali,którebyłopierwszegopaździernika.Jakieśpięćdnitemuwybuchłatubomba.Zabiła�0osób,zniszczyła�sklepy.Ludziecałyczaswspominająwybuch.Kiedyczekałam,ażmipoprawiąnamiaręsalwar kamiz,torozmawiałamzjednymsklepikarzem.ByłbardzoniezadowolonyzmuzułmanówzPakistanu,którzypodkładająbomby.PewniechodzioKaszmir.Sklepikarzprowadzibiznesrodzinnyswojegodziadka.Matrzechbraci.Wszyscywykształceni(jedenznichtolekarz).Rodziceszukająmużony,boma��lat.Poznałjużczterykandydatki,ale:pierwszabyłazaniska,więcodpadła,drugawyglądałazastaro,trzeciabyłazabardzowyzwolona, bo nosiła dżinsy, z czwartą nie zgadzali się mentalnie. Ciekawe jest to,żetaki jedenbłahypowódjakwzrostmożeprzekreślaćmałżeństwo.Podobnoterazjestsezonnazawieraniemałżeństw,bojestporachłodnailudzieładniesięubierają,ciekawieprezentują.Jakjestgorąco,toniedasięwytrzymać–takmówiłsklepikarz.Sprzedawcanieboisięślubu,boprzecieżnaszczęściewjegorodzinienormąjestto,żesynmożespotkaćsięz„wybranką”nawetdodwóchrazyprzedmałżeństwem.Czylibędziemiałpoczucie,żeznaswojąprzyszłążonę...Ach,teIndie–takinneodnaszejkultury.Znowuminamącąwgłowie.Zakażdymra-zem,jaksiętuprzyjeżdża,tojestinaczej.TymrazemDelhiwydajemisięnormalnymświatem,zwykłąulicą.Nieekscytujemnietakwielerzeczy.Zachowujęspokój.Mniejsięuśmiecham,szczególniedomężczyzn,niechcę,abymniezaczepiali(aitaktorobią-jużparęrazyusłyszałam:„youaresobeautifull”).Tym,comniecojakiśczasstawiananogi,jestto,żeopróczmiłychludzinormąjestzdawkowe,biurokratycznetraktowanie.Ktościcośchcesprzedać,atyniekupujesz,tocięwyganiazesklepumachnięciemrękialbonieprzyjemnąminą.Hmm...Tak,życieniejesttułatwe.[...]Ludzietutajnieżyjądlaprzyjemności,nierobiąwżyciutego,cochcą.Tutajchodzioto,abyprzetrwać.Robiszto,coprzyniesiecigarstkęryżu.[...]

Pamiętnik Marty Kaszubskiej z Indii

�0

Diagram do wypełnienia po lekturze tekstów z zadania 2.

3. Dla gimnazjów i szkół ponadgimnazjalnychPrzeczytajcie teksty na temat gospodarki i polityki w Indiach. Zastanówcie się, czy obraz Indii w nich przekazany jest różny od tego, co dotychczas wiedzieliście – przed lekturą wypełnijcie pierwszą kolumnę tabeli, a po przeczytaniu drugą. Poproś uczniów, by wynoto-wali najważniejsze spostrzeżenia z tekstów. Po lekturze poproś, by je przedstawili. Odpo-wiedzi zapisz na tablicy.

Przeprowadź dyskusję w grupach na temat tego, jak wyglądają współczesne Indie i czym różnią się od stereotypowego o nich wyobrażenia, jakie mają ludzie w Europie. Zastanów-cie się, skąd mogą się brać stereotypy.

POLSKA INDIE

�1

Informatyczny klucz

RobertStefanicki:JednymzcelówpodróżyprezydentaBillaClintonado Indii jestpoprawakontaktówgospodarczych.Jaktowygląda?TeresitaSchaffer:Indiemająolbrzymipotencjał.OdkąddziesięćlattemurządwDelhipodjąłśmiałere-formyekonomiczne,obrotyhandloweznaczącowzrosły,aUSAstałysięnajwiększymimporteremindyjskichtowarów(zaponad9mlddol.).WielkimsukcesemIndiijestbudowasektoratechnologiiinformatycznej,którydekadęwcześniejnieistniał,adziśjestgłównympracodawcąidajenajwięcejdochodówzeksportu.SektorinformatycznywUSAjestzwiązanyzIndiami-�0proc.inżynierówzatrudnionychwDolinieKrzemowejpochodzizIndii.Terazfirmy,któreprzyichpomocyodniosłysukces,zaczynająinwestowaćwIndiach.

Największa demokracja świata

(...) Wojciech Jagielski: Indie są nazywane największą demokracją świata. Czy chodzi tylko o �00 mlnwyborców?Takąliczbąobywateliuczestniczącychwwyborachrzeczywiścieniemożepochwalićsiężadeninnykrajnaświecie.

Shankar Dayal Sharma: Indyjska demokracja to nie tylko liczba wyborców i fakt - godny co prawdapodkreślenia-żewyboryw Indiachodbywająsięodpółwiekuregularniecopięć lat.Demokratyczneinstytucje i idee są integralną częścią naszego starożytnego etosu. Jesteśmy jedną z najstarszych cy-wilizacjiświata.Ajednocześniejesteśmykrajemogromnympodwzględemobszaru,zróżnicowanymreligijnie,kulturowo,etnicznie.Gdybyśmynieprzestrzegalidemokratycznychregułrozumianychjakoposzanowanieodrębnościiposzukiwaniezgody,nieudałobysięnamprzetrwać.Święte,liczącepięćtysięcylatksięgiRigwedymówią:„Zbierajciesię,otwierajciewaszeserca,współdziałajciezesobądlawspólnychkorzyści”.DemokracjawIndiachjestnietylkopolitycznądoktryną,alejeststylemżycia,częściąnassamych.Jestnaszbytwieluizbytsięróżnimy,byżyćinaczej.

DlaczegojednakdemokracjazapuściłakorzenietylkowIndiach?TrudnojąspotkaćgdzieindziejwAzji.

- Może to nasza mądrość i doświadczenie. Mieliśmy też szczęście, że na czele ruchu wyzwoleńczegoimłodego indyjskiegopaństwaznaleźli się ludziebędącyuosobieniemdemokratycznych ihumanisty-cznychwartości-MahatmaGandhi,JawaharlalNehru,RabindranathTagore.

JakjednaktademokratycznaidyllamasiędokrwawychpowstańwKaszmirzeiPendżabie?Przyczynąniepokojówbyłytamm.in.wynaturzeniademokracji,korupcja,oszustwa.Jakpogodzićdemokratycznezasadyzodmowąuznaniaprawakaszmirskichseparatystówdosamookreślenia?

-Nie twierdzę,żeniemieliśmy iniemamyproblemów.Demokracjaw Indiachbyłazagrożonaczęstoprzeznassamych.Alewkońcuzawszeokazywałasięsilniejsza i zwyciężała.Kaszmir jest integralnączęściąIndii,częściąnaszegoetosupolitycznegoinarodowego.Popełnionotamwielebłędów,aleprzyczynąobecnegokonfliktujestniestetysystematyczna,drobiazgowozaplanowanairealizowanakampanianarzeczdestabilizacjiwtymstanieiwcałychIndiach.Tużzanaszągranicąpartyzancibyliszkoleniiuzbrajani,a następnie przerzucani do walki w Kaszmirze. Po sześciu latach zamieszek i terroru udało się namjednak przeprowadzić wybory. Demokratycznie wyłoniony kaszmirski rząd z pewnością przyczyni siędozakończenianiepokojów. Wysoka, �0-procentowa frekwencja w tych wyborach jest dowodem siłydemokracji. Podobnie było w 199� roku w Pendżabie. Tam również demokracja zatriumfowała nadprzemocą.

KonfliktIndiizPakistanemoKaszmirjestjednymznajważniejszychzagrożeńdlapokojuwtymregionie.Obapaństwasąwstaniewyprodukowaćbrońatomową.ByłydyrektorCIAWilliamCaseytwierdziłwręcz,żejeślinaświeciedojdziedowojnynuklearnej,towłaśnietu.

- Jesteśmy gotowi do dialogu z naszym sąsiadem [Pakistanem - przyp. red.] w sprawie pokojowe-go rozwiązania kaszmirskiego konfliktu. Pragniemy, by był to dialog dwustronny. Sprzeciwiamy sięumiędzynarodowieniukonfliktu.(...)

Teksty pochodzą z internetowego archiwum „Gazety Wyborczej”

��

„TheWallStreetJournalEurope”nr��,dodatekdo„GazetyWyborczej”nr��1,wydaniez0�/1�/199�„TheWallStreetJournalEurope”,str.�MarcusW.Brauchli;IndieiChiny:dwagigantynakrętejścieżcereform

Na naszych oczach zachodzą historyczne przeobrażenia: Indie i Chiny, dwieprastarecywilizacjeiogromne,ubogieobecniekraje,czyniąwielkiewysiłki,bysięunowocześnić.Czyżbyśmybyliświadkamiwyścigu?Wprawdzieobapseudosocjalistycznegigantykonkurująoświatowykapitałiwzględymiędzynarodowych inwestorów, ale odległość dzieląca je nie tylko w sensiegeograficznym, lecz także kulturowym i gospodarczym, jest tak wielka, że towspółzawodnictwomożeokazaćsiępozorne.-Obakrajeweszłynadrogędługoterminowegorozwoju-mówiM.B.Athreya,do-radca z New Delhi. Istnieje więc pokusa, by je do siebie porównywać. NiektórzyprzedstawicieleWaszyngtonuuważają,żepotencjałdemokratycznych IndiimożewdłuższejperspektywiewziąćgóręnadmożliwościamiautorytarnierządzonychChin.NatomiastbyłysekretarzstanuHenryKissingerjestzagorzałymzwolenni-kiemChin,którezresztączęstokorzystajązjegoporad.Atmosferęwspółzawodnictwapodsyca jeszczeświadomość,żeobagigantybędąpotrzebowaływielkichśrodkównarealizacjęswychambicji.WedługocenBankuŚwiatowego,któregonajwiększymidłużnikamisąwłaśnietedwapaństwa,Chinyzich1,�-mldludnościąbędąwnajbliższejdekadziepotrzebowały��mlddolarównainwestycjewdziedzinietelekomunikacji,produkcjienergiielektrycznej,trans-portuioczyszczania.Indyjskiapetytnainwestycjewcalechińskiemunieustępuje,zwłaszczażedo�000rokuliczbaludnościtegokraju,któraobecniesięga900mln,znacznieprzekroczy1mld.(...)Obakrajemogązaoferowaćinwestoromtaniąsiłęrobocząibogatywybórsurow-ców. Oba nęcą ogromnymi możliwościami sprzedaży na krajowym rynku, gdziesetkimilionówludziporazpierwszydysponujeśrodkaminazakupurządzeńito-warówkonsumpcyjnych.Pozatymjednakwięcejjestmiędzytymikrajamiróżnicniżpodobieństw.OtwartośćIndiiwabiinwestorów,alezdecydowanieChintakżecieszyichzwolenników.Jeśli tedwagigantybędąwstanienadalprzyciągaćkapitał, tozdaniemMerrillLynch&Co„niezabrakniefunduszynajednoczesnyrozwójobydwu”.

Część trzecia - praca domowaDla wszystkich rodzajów szkół:Poprośuczniów,abywdomuposzukaliwiadomościnatematkultury,religiiihistoriiIndii,naprzykładotańcu,oarchitekturze,oBollywood,ostrojach,ozwyczajach,okuchni.Poproś,byprzygotowaliplansze,naktórychumieszczązdjęcia,krótkietekstyirysunkidotyczącetychtematów.Jednąpracęmogąprzygotowaćdwie-trzyosoby.GotoweplanszepodpisanenazwiskamiuczniówpowieśwklasienaczaszajęćoIndiach.

Tekst dodatkowy dla szkół ponadgimnazjalnych

��

TAK NIE

TAK NIE TAK NIE

TAK NIE

TAK NIE

PRZED LEKTURĄ PO LEKTURZE

TAK NIE

TAK NIE

TAK NIE

KRÓLESTWO KRÓLESTWO

KOLONIA WIELKIEJ BRYTANI

SUWERENNY KRAJ DEMOKRATYCZNY

KOLONIA WIELKIEJ BRYTANI

SUWERENNY KRAJ DEMOKRATYCZNY

TAK NIE

TAK NIE

1. Dawniej, w Indiach rodzice wybierali dzieciom małżonków, ale dzisiaj już się tego nie robi

2. Kobiety w Indiach ubierają się tylko w tradycyjne stroje.

3. Gospodarka indyjska jest oparta na najnowocześniej-szych technologiach

4. Indie to:

5. Hindusi to jedni z najlepszych informatyków na świecie

6. Gospodarka indyjska rozwija się bardzo powoli.

��

D O S Z K O ¸ YChodźcie do szkoły!

SCENARIUSZ ZAJĘĆ Z EDUKACJI GlOBAlNEJ DlA KlAS IV-VI SZKOŁY PODSTAWOWEJ, DlA GIMNAZJÓW I SZKÓŁ PONADGIMNAZJAlNYCH (proszę zwrócić uwagę, że ćwiczenia są podzielone ze względu na poziom szkoły!)


CELE LEKCJI

Po zajęciach uczniowie: • będą potrafili przedstawić argumenty przemawiające za chodzeniem do szkoły,• wymienić zalety edukacji, • umieć podać powody, dla których w niektórych częściach świata edukacja nie jest dostępna dla wszystkich,

• umieć wymienić różne rodzaje szkół, • wymienić różnice i podobieństwa między różnymi rodzajami szkół funkcjonujących

w Polsce,• wymienić różnice i podobieństwa między szkołami, które znają, a tymi, o których dowiedzieli się na zajęciach.

Potrzebne materiały:

• teksty: Fragment pamiętnika Marty Kaszubskiej z jej pobytu w Indiach, artykuł z „Gazety Wyborczej” pt. „Posyłajcie dziewczynki do szkoły”, „Oświata w Indiach”,

• zdjęcia szkół w Indiach,

Metody i formy pracy:

• burza mózgów, • rozmowa w małych grupach,• dyskusja,

��

D O S Z K O ¸ YPrzebieg zajęć:

Część pierwszaW szkołach podstawowych i gimnazjach: przeprowadź z uczniami burzę mózgów. Zapytaj ich, czy ich zdaniem warto się uczyć, czy warto chodzić do szkoły. Poproś o odpowiedź na pytania, czy chodzenie do szkoły sprawia im przyjemność, co im daje kontakt z innymi ucz-niami. Zapytaj, czy uczniowie wyobrażają sobie, co by było, gdyby nie chodzili do szkoły – co robiliby w ciągu dnia, co robiliby, gdyby byli dorośli. Potem zapytaj o rolę wykształcenia: czy uczniowie uważają, że wykształcenie jest do czegoś potrzebne, co można zyskać, ucząc się (a może można coś stracić?). Wyobraźcie sobie, że musicie pracować i nie możecie chodzić do szkoły. Jak wyglądałoby wasze życie? Co robilibyście w przyszłości?

W szkołach ponadgimnazjalnych: Przeprowadź z uczniami burzę mózgów. Zapytaj, co sądzą o potrzebie edukacji – czy należy się uczyć, co można zyskać, ucząc się, jakie perspektywy otwiera przed nimi nauka. Zastanówcie się wspólnie, co by było, gdyby nie istniał obowiązek szkolny, i jakie są możliwe metody egzekwowania obowiązku szkolnego. Rozważcie pro-blem pracy dzieci w krajach rozwijających się. Do czego prowadzi praca dzieci? Jak wygląda społeczeństwo, w którym dzieci nie uczą się, tylko pracują? Odpowiedzi wypisz na tablicy. Możesz również podzielić uczniów na pary bądź 3-, 4-oso-bowe grupy i zadać im pytania do dyskusji w grupach. Jeżeli tak zrobisz, poproś przedsta-wicieli każdej z grup o przedstawienie efektów burzy mózgów.

Część druga1.Poproś uczniów, by przeczytali tekst z pamiętnika Marty Kaszubskiej i (w szkołach gim-nazjalnych i ponadgimnazjalnych) artykuł z „Gazety Wyborczej”. Poproś, aby na kartkach wynotowali najważniejsze spostrzeżenia.

2.Przeprowadź dyskusję o tym, czym różni się opisane w tekstach życie dzieci w Indiach od życia polskich uczniów. Zapytaj, czy uczniowie wykonują w domu jakieś prace – czy pomagają rodzicom, czy są za to wynagradzane – czy jest to ciężka praca, która przeszkadza im w nauce? Zastanówcie się, dlaczego dzieci w Indiach nie chodzą do szkoły i dlaczego pracują.

3.W szkołach ponadgimnazjalnych: poproś uczniów, aby w grupach (bądź w ramach pracy domowej) zastanowili się nad możliwymi rozwiązaniami problemu pracy dzieci i tego, że dzieci nie chodzą do szkoły.

Część trzecia1. We wszystkich typach szkół: Razem obejrzyjcie zdjęcia z indyjskich szkół. Przedtem poproś ich o rozmowę na temat różnych rodzjów szkół – jakie znają typy szkół, jak wygląda ich szkoła i czym się różni, na przykład od szkoły z internatem. Czym różnią się szkoły na wsi od szkół w mieście? Pytania zapisz na tablicy, tak by w trakcie oglądania zdjęć były widoczne.

��

2.Obejrzyjcie zdjęcia ze szkół indyjskich.

3.Zapytaj uczniów, co im się podoba w szkołach indyjskich. Podyskutujcie na temat tego,co można by przenieść do polskich szkół.

4.W szkołach gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych: przeprowadź burzę mózgów na temat tego, co jest potrzebne, by dobrze się uczyć (kolorowe podręczniki, dobrze wyposażona klasa/pracownia, ładne zeszyty, mapy, dostęp do Internetu...). Podyskutujcie, jakie pomoce szkolne są niezbędne – czy są niezbędne? Jak dostęp do różnych zdobyczy techniki wpływa na naukę? Czy łatwiej się uczyć z kolorowych książek i korzystając z Internetu, czy nie ma to w ogóle znaczenia?

5.W szkołach podstawowych i młodszych klasach gimnazjalnych dyskusję można rozwinąć w formę pracy domowej – przygotowania rysunków czy wypowiedzi pisemnejdotyczących wymarzonej szkoły. Temat można również kontynuować na zajęciach plastyki, języków obcych, zajęciach w świetlicy. W starszych klasach gimnazjum i szkołach ponadgimnazjalnych praca domowa może przybrać formę rozprawki na temat pracy dzieci i chodzenia do szkoły. Poproś uczniów, by poszukali materiałów na temat tego, co oni mogą zrobić, by dzieci nie musiały pracować i mogły się uczyć. Poproś, żeby skorzystali z Internetu,gazet, książek.

Część czwarta1.W szkołach ponadgimnazjalnych: Na zakończenie przeczytajcie tekst z przewodnika Pascala o oświacie w Indiach. Zastanówcie się wspólnie, czy tworzenie nowych programów edu-kacyjnych może zmienić coś w postawie dzieci i ich rodziców.

2. W szkołach podstawowych i gimnazjach: wygłoś miniwykład na temat tego, jak wygląda edukacja w Indiach i jakie kroki podejmuje rząd, aby przekonać rodziców, by posyłali dzieci do szkoły (na podstawie fragmentu „Oświata w Indiach” z przewodnika Pascala).

3.We wszystkich rodzajach szkół: Zbierzcie argumenty dotyczące konieczności chodzenia do szkoły – pracę tę można wykonać w grupach bądź metodą burzy mózgów. Zapisz propozycje na tablicy. Sformułujcie apel do rodziców dzieci w Indiach (albo w innym kraju rozwijającym się), by posyłali dzieci do szkoły.

��

Pamiętnik z Indii MartaKaszubska

[...]Docieramynamiejsce.Pokójskromny,trochęprzerażający,alewszystkojestnamiejscu.Podłogazimna–jakzwyklebeton.Ścianypokrytezaciekamipoostatnimmonsunie.Niemaprysznica,alejestkran,będziemynalewaćwodędowiadra.

Całaszkołaogromniesięcieszy,żeprzyjechałyśmy.Dzieciakiwybiegająsięprzywitać.Wszystkie(ponad�00)chóremkrzyczą:„Namaskar”–dzieńdobry–składająręceisiękłaniają.DzisiajjestDzieńDzieckainiemalekcji.PopołudniuniemożemywyjśćzSashązzachwytu,widzącdziewczynkiuczącesięjeździćnarowerach.[...]WIndiachkobietyraczejniejeżdżąnarowerach,dopieroterazmłodepokoleniaporazpierwszypróbują.Towielkiprzełom.Postanowiłyśmykupićszkoledwadamskierowery.Roweryprzybyłydwadniwcześniejniżmy.Toniesamowite,aledziewczynkisameodrazuzaczęłysięuczyćnanichjeździć![...]

O1�.00przyłączyłamsiędojogi,którącodzienniećwiczycałaszkoła.Tonaprawdęmistycznymoment-byćwśródtylucudownychdzieciakówzplemionwykonującychróżnepozycje,apotempięknieśpiewającychmodlitwę.Ciekawe,czyiwPolsceudałobysięwprowadzićjogęzamiastWF-u.Wśrodkudniaposzliśmynabazar,którycoponiedziałekotwieranyjestnagłównymskrzyżowaniuwKoinpur.Paniesprzedająsuszonąrybę,obokpansprzedającybransoletki,ktośsprzedajeklapki.Wszystkorozłożonenaziemina workach po ryżu. Targ pełen ludzi. Handlarze mają klientów, w końcu tylkorazw tygodniumożnazrobićzakupy.Gdzieśzbokukilkunastumężczyzngranapieniądzew jakąśgrę.Z innej stronyktośostrzynoże, rozgrzewając jewog-niu.Natargzawitałtakżeprzewodniczącylokalnychwładz(takiburmistrz),którywyglądałnaczłowiekaszanowanegoprzezwszystkich.

[...]Lunchzjadamznauczycielkamiwichdomu.Zaprosiłymniedosiebie.Hin-duskisąnaprawdęotwarte,uprzejmeigościnne.Jednaznichugotowałapysznyobiad.Mieszkająweczterywjednympokoju.Bardzomiło jestobserwowaćto, jaksięprzyjaźniąijaksięwspierają.Jednarobiobiad,drugazmywa,trzeciazamiatapodłogę.Sąuśmiechnięteizadowo-lone.Jyotimówiświetniepoangielsku,wykładaławcollege’u.Jestnowozatrudnionąnauczycielkąiwspaniałąkobietą.Pomyślałamsobie,żemogłabymsięzniązaprzyjaźnić.Widać, że jestbardzomądra,pewnasiebie i silna.Myśli teżbardzorewolucyjnie.Skądonasiętuwzięła?Ma��lataijeszczeniejestmężatką.WprzypadkukażdejinnejkobietywIn-diachbyłobytobardzoupokarzające.Jyotizupełniesiętymnieprzejmujeinadalsięzastanawia,czychcewyjśćzamąż.Mówi,żenajważniejszejest,abyjejprzyszłymążbyłdobrymczłowiekiem.Jestwstaniezaakceptowaćzaaranżowanemałżeństwo, ale także małżeństwo z miłości. Takie podejście samo w sobie jest bardzo zaskakujące tutaj, na wsi.Zapytałamnie,czyjabędęmiałazaaranżowanemałżeństwo.Powiedziałam,żewmoimkrajuaranżowanemałżeństwasięniezdarzają.

Po lunchu spotkałam na boisku wycieczkę uczniów z innej szkoły. Przyjechali zobaczyć szkołę Gram Vikas.Przeżyłam szok. Uczniowie pochodzili z bardzo zamożnej szkoły z wykładowym angielskim. Byli ubrani w pięknemundurki. Każdy z nich mówił wspaniale po angielsku. Zachowywali się niezmiernie uprzejmie. Nauczyciel mi sięprzedstawiłiopowiedział,jakijestcelwizytywycieczki.Zaskoczyłomnieto,boprzeważniewiększość,zanimsięprzed-stawi(aprzeważniewogóletegonierobi),torpedujemniepytaniami:Whydidyoucame?Whatcountry?Whatareyoudoing?Whatisyourname?itd.Atutaj,proszę,ktośmisięprzedstawia.Potemniestetywszystkoskoncentrowałosięnamnie,jakzawsze.Stałamwśrodku,dzieciakizadawałypytania,prosiłyopodpisy...ach...męczymnietobardzo.

Porazpierwszymiałamdoczynieniaztakądużągrupądzieciakówzwyższejwarstwyspołecznej,którychrodzicemająsporopieniędzy.Ogromnykontrastztym,conacodzieńwidzęizkimpracuję.NieznambogatychIndii.AprzecieżwIndiachjestwieleosóbzabójczozamożnych.Jaktedwieskrajnościżyjąoboksiebieiprowadzązupełnieinneżycia?Jak to się dzieje? Jak ja się w tym odnajduję? Co oni sobie o mnie myślą? W końcu padło pytanie: jak tutaj panidotarła?Ilekosztowałapodróżsamolotem?Standardowepytanie.Wszyscyza-wszepytająocenęwszystkiego.Zawszeznieśmiałościąmówięoceniebiletulotniczego.Wiem,żetoogromniedużopieniędzy.Nawetdlanas,ludzizEu-ropy. Tymrazem, jak podałam sumę i powiedziałam, że to bardzo drogo,nauczycielkawodpowiedzistwierdziła,żetowcalenietakdrogo...Pierwszyrazktośpowiedział,że��0dolarówtoniedrogo.Janaseriorozmawiamz„innymświatem”.

��

Oświata w Indiach

Zgodniezkonstytucjądo1�.rokużyciaedukacjajestobowiązkowaibezpłatna.Natere-niecałegokrajudziała��tys.szkółpodstawowych,110tys.szkółśrednich,atakże10��szkółwyższychoraz��1uniwersytetów(liczbastudentówwynosi�,0�mln).Dziecizwyznaczonychnajniższychkast,któresądyskryminowanewspołeczeństwie,mogąpodjąćstudia,korzystajączrządowychdopłatdoczesnego.Programtenobejmujeobecnie��uni-wersytety i �� szkół wyższych. Oprócz szkół państwowych istnieje również spora liczbaplacówekoświatowych(zajęciazazwyczajwjęzykuangielskim)prowadzonychzwykleprzezorganizacjekościelne.Liczbamiejscwtychekskluzywnychplacówkachjestograniczona,dlategonajczęściejtrafiajątutylkonajbogatsi.Doszkółzapisanychjestdwietrzecieindyjs-kichdzieci,zczegozdecydowanąwiększośćstanowiądziecimająceuczęszczaćdoszkołypodstawowej. Spora ich część przychodzi do szkoły sporadycznie, a co najmniej �� mlnniejestwogólezapisanych.Nawyższychszczeblachedukacjiwyraźniedominująchłopcy.Zdobywanie wiedzy nie wiedzie się zbytnio dzieciom pochodzącym ze wsi, gdyż przedukończeniemszkołyponadpołowaznichkończyswojąedukację.Wlatach199�-199�nieukończyłoszkołyśredniej�9%uczniów.Doszkółpodstawowychiśrednichuczęszczaok.�0mlndzieciniepełnosprawnych,czyliniewielkaichczęść.Równieżwtymprzypadkuodsetekuczniów,którzyniekończąszkoły,jestbardzowysoki.Próbywykorzenieniaanalfabetyzmuwśród dorosłych (zwłaszcza kobiet) przyniosły efekty dalekie od oczekiwań.Większośćpaństwowych inwestycji przeznaczono na wspieranie szkolnictwa wyższego, chociażzdaniemoponentówjegojakośćznaczniesięobniżyła,awieluabsolwentówkierunkówhu-manistycznychbezskutecznieposzukujepracy.Najlepsiindyjscystudencinajczęściejstarająsięomiejscanarenomowanychuczelniachzagranicznych,poukończeniuktórychdecydująsięnadalsząkarieręrównieżpozagranicamiIndii.

Odpowiedzialność za zapewnienie odpowiedniego poziomu edukacji spoczywa w równymstopniu na rządzie centralnym, jak i władzach stanowych. Rząd centralny prowadziaktywniejsządziałalnośćwzakresiepromowaniaedukacjidziewczątorazdyskryminowanychgrupspołecznych.Spisz�001r.wykazał,żeczytaćipisaćumie��,��%ludnościIndii,czylio1�,��%więcej,niżzanotowanowspisiez1991r.Poprawiłysięteżproporcjemiędzyodsetkiempiśmiennychmężczyzn(��%)ikobiet(��%).NajlepszewynikizanotowanowKerali(91%piśmiennych),anajgorszewBiharze(��%)inowymstanieDźharkhand(��%).(opr. Krzysztof Pacewicz na podstawie przewodnika Pascala „Indie”)

�9

Indyjskie pogramy edukacyjne:

1.Wszyscy umieją pisać i czytać – kampanianarzeczpowszechnejnaukiczytaniaipisaniaadresowananietylkododzieci,aletakżeichrodziców–analfabetów.

2.Edukacja podstawowa dla wszystkich – objęciewykształceniempodstawowymwszyst-kichdzieci,zmniejszenieilościuczniówrezygnującychzeszkoływtokunauczaniado10%procent.

3. Decentralizacja oświaty –zakładasię,żespołecznościlokalnewformiewiejskichimiejskichkomitetówoświatowychprzejmączęśćprocesówplanowaniaiedukacjidzieci.

4.Szkoły dla dziewcząt –zakładanieszkółdladziewcząt,wśródktórychpoziomanalfa-betyzmujestszczególniewysoki.

5.Operacja „Tablica” –wyposażenieszkółwtabliceiinnepodstawowepomoce.Programemtymobjętoponad�00000szkół!

6. Lepiej uczyć przedmiotów matematyczno–przyrodniczych –odbywasiętom.in.poprzezprzygotowywaniepomocymetodycznychdlanauczycieli,stopniowewyposażanielaboratoriówipracownikomputerowych,doskonalenienauczycieli,udziałuczniówwolimpiadach.

7.Posiłek w szkole –zakładadostarczenieposiłków(100gzbożadziennie)wszystkimdzieciomwklasachI-V,comatakżezachęcićdoposyłaniadziecidoszkół.

8.Nauczanie jogi w szkołach –jakosposóbnazrównoważonyrozwójduchowyifizycznymłodegoczłowieka.

9.Tania książka – wydawcypodręcznikówpłacąmniejszepodatki,comaobniżyćcenępodręczników.

�0

Posyłajcie dziewczynki do szkoły!

Dziewczynki w wielu krajach nadal o wiele częściej niż chłopcy nie otrzymują żadnej edukacji - alarmuje UNICEF. Na świecie do szkoły nie chodzi 90 mln dziewcząt i 25 mln chłopców.

Minęłopięćlat,odkiedypaństwazrzeszonewOrganizacjiNarodówZjednoczonychzokazjinastanianowegotysiącleciazobowiązałysięzlikwidować różnice w edukacji dziewcząt i chłopcównapoziomiepodstawowymiśrednim.Miał tobyćkrokdozapewnieniaw�01�r.co najmniej podstawowej edukacji wszystkim dzieciom na świecie. Z tej okazji UNICEFpodsumował sytuację dziewcząt. Niestety, celu wyznaczonego nie udało się osiągnąć ażw �� krajach. - Nie dotrzymaliśmy obietnicy złożonej dzieciom - mówi dr Cream Wrightkierująca sprawami edukacji w UNICEF, ONZ-owskiej organizacji zajmującej się dziećmi.Największe problemy są w Afryce i Azji Południowej.WBurkinaFasodoszkółchodzitylko�0proc.dziewczynek,wGwinei iMali-�0proc.,wAfganistanie,Beninie,CzadzieiPaki-stanie-poniżej�0proc.,wNigerii-�0proc.,wNepalu-��proc.TakżewbliskichEuropiekrajach, jakTurcjaczyMaroko,sytuacja jestdalekaodideału.WTurcjiproblemydotyczągłównie południowo-wschodniej części kraju, gdzie mieszkają Kurdowie. W skali całegokrajudoszkółchodzi��proc.dziewcząti�9proc.chłopców,aleróżnicemiędzyzachodemawschodemTurcjisąznaczące.MieszkającynawschodzieKurdowienieposyłającórekdoszkółzróżnychpowodów.Tradycja nakazuje, by kobiety pozostawały w domu,dziewczętawcześniewychodzązamąż,doszkołyjestdaleko,adrogajestniebezpieczna.„Rodzicedono-sili,żeczasemniezapisujądziecidoszkoły,ponieważzapóźnozarejestrowalijepourodze-niulubpopełniliwewnioskubłędy;wzwiązkuztymzniesionokaryzapóźnerejestrowaniedzieci”-stwierdzaraportUNICEF.Agencjawskazujejednaknadziałaniawtymkraju,któremogąstaćsięprzykłademdlainnych.Od�00�r.wmieścieVanwśródKurdówtrwakam-pania pod hasłem „Dziewczynki, chodźcie do szkoły”, w której uczestniczą nauczyciele,wolontariusze,anawetlistonosze.Wolontariuszechodząpodomachiprzekonująrodziców,byposyłalicórkidoszkół.Akcjitowarzysząteżreklamyiartykuływprasie,plakatyiulotki.Efekt?Doszkółzapisano1�0tys.dziewcząt.SpecjaliściUNICEFzwracająuwagę,żenawetwkrajach,gdziesytuacjajestwmiarędobra,istniejąpoważneproblemy.Taksiędziejenp.wKosowie,gdzietylko1�proc.dziewczątzewsiwwiekuod1�do19latukończyłow�00�r.szkołępodstawową.Bezrobocienaprowincjisprawia,żerodzinyczęstosięprzenoszą,adzieciprzerywająedukację.

DominikaPszczółkowskatekst pochodzi z archiwum „Gazety Wyborczej”

��

��

Dziewczyny na rowery!

CELE LEKCJI

Po zajęciach uczniowie będą potrafili:• wskazać podobieństwa między życiem codziennym polskich i indyjskich miasteczek,• wymienić, jakie korzyści może przynieść swoboda przemieszczania się (na przykładzie roweru),• podać przyczyny, dla których dla dziewczynek w Indiach ważna jest nauka jazdy na rowerze.

Potrzebne materiały: • arkusze papieru • mazaki • tablica• mapa polityczna świata • mapa fizyczna Azji • zdjęcia z Indii (część I - indyjska ulica, część II- nauka jazdy na rowerze)

Metody i formy pracy:• burza mózgów • praca w grupach• analiza materiału źródłowego

Warunek wstępny:

Zadaj uczniom pracę domową polegającą na przeprowadzeniu szkolnej sondy na temattego,iluzichkolegówiilezkoleżanekpotrafijeździćnarowerzeikiedysiętegonauczyli.Wytłumaczuczniom,żechodziozbadanie,czytylesamodziewczynekitylesamochłopcówpotrafijeździćnarowerze.

NA ROWERY

SCENARIUSZE ZAJĘĆ EDUKACJI GlOBAlNEJ DlA SZKOŁY PODSTAWOWEJ, GIMNAZJUM I SZKOŁY PONADGIMNAZJAlNEJ


��

Część pierwsza:

1) Przyprowadź do klasy rower (bądź poproś któregoś z uczniów, by przyjechał na rowerze). Zapytaj, czy uczniowie wiedzą, jak można wykorzystać rower. Przeprowadź burzę mózgów, w wyniku której uczniowie zaproponują różne sposoby wykorzystania roweru (przemieszczanie się, przewożenie ludzi – riksze, przewożenie towarów, sport, rozrywka). Wyniki burzy mózgów zapisz na tablicy.

2)Powiedz uczniom, że zaraz obejrzą film, który został nakręcony w Indiach w miejscowości Berhampur w stanie Orissa. Pokaż na mapie świata Orissę.

3) Poproś uczniów, by w czasie oglądania zdjęć zwrócili uwagę na to:

a) jak wygląda indyjska ulica?b) w jaki sposób przemieszczają się ludzie?c) czy na ulicy jest więcej kobiet czy mężczyzn?d) w jaki sposób przemieszczają się kobiety, a w jaki mężczyźni?

Pytania zapisz na tablicy, aby uczniowie mogli je widzieć podczas oglądania filmu. Możesz też rozdać przygotowane wcześniej kartki z pytaniami.

4) Po obejrzeniu zdjęć zapytaj uczniów o ich wrażenia: czy obraz był zgodny z ich wyobrażeniami o Indiach, jeśli nie, to w czym odbiegał od ich wyobrażeń? Następnie poproś uczniów, by odpowiedzieli na zadane wcześniej pytania:

a) jak wygląda indyjska ulica? (np. zatłoczona, ludzie przemieszczają się we wszystkich kierunkach, chodzą po ulicach, brak chodnika, brak sygnalizacji świetlnej, brak znaków drogowych, brak asfaltu);b) w jaki sposób przemieszczają się ludzie? (pieszo, na rowerach, rikszami, samochodem);c) czy na ulicy jest więcej kobiet czy mężczyzn? (przewaga mężczyzn);d) w jaki sposób przemieszczają się kobiety, a w jaki mężczyźni? (kobiet jest znacznie mniej i przemieszczają się raczej pieszo, mężczyźni jeżdżą na rowerach, skuterach, samocho-dem, ale też chodzą pieszo).

5) Zapytaj uczniów, czy zauważyli, który ze środków transportu pojawiał się na zdjęciach najczęściej (rower). Poproś, by zastanowili się chwilę i powiedzieli, w jaki sposób i do jakich celów był wykorzystany rower? Uczniowie nie powinni mieć problemów z odpowiedzią na to pytanie. Porównajcie spostrzeżenia z notatkami z początku lekcji – czy znalazły się jakieś nowe sposoby wykorzystania roweru?

6) Metodą burzy mózgów zbierz od klasy odpowiedzi na pytanie, w jaki sposób różne środki transportu wpływają na nasze życie codzienne?

7) W gimnazjach i szkołach ponadgimnazjalnych: Poproś uczniów, by przeprowadzili dyskusję na temat tego, jak łatwo dostępny środek transportu może wpływać na życie ludzi. Zastanówcie się, jakie możliwości daje rower – można dotrzeć dalej w krótszym czasie, dojechać do szkoły, do lekarza, do sklepu. Taki środek transportu daje niezależność i pozwala robić rzeczy, których dotychczas nie można było załatwić piechotą.

8) Poproś uczniów, by przedstawili wyniki swojego sondażu. Czy tyle samo chłopców, co dziewczynek jeździ na rowerze w Polsce? Podsumuj to ćwiczenie, a nawiązując do filmu podkreśl, że w Indiach, na rowerze umie jeździć niewiele dziewczynek i kobiet.

��

Część druga:

1) W szkołach podstawowych: Poproś uczniów, by zastanowili się, czy w ich rodzinach da się zaobserwować jakiś określony podział ról? Czy mama, tata, siostra, brat oraz inni członkowie rodziny na co dzień wykonują jakieś określone czynności? Czy oni sami mają jakieś obowiązki? Zastanówcie się, co tata ostatnio ugotował? A czy mama coś naprawiła w domu? W jakich czynnościach pomagacie rodzicom w domu? Pozwól uczniom na swobodne wypowiedzi, nie zapisuj ich na tablicy.

W gimnazjach i szkołach ponadgimnazjalnych: Powiedz uczniom, że teraz przez chwilę będą pracować w grupach. Podziel klasę na grupy 4–osobowe. Rozdaj arkusze papieru i mazaki. Poproś uczniów, by zastanowili się i wypisali na otrzymanych kartkach, – jakie funkcje pełnią w ich rodzinach kobiety, a jakie mężczyźni? (jakie mają obowiązki, zadania, czym się na co dzień zajmują). Następnie poproś przedstawiciela jednej z grup o przedstawie-nie wyników pracy. Pozostali uczniowie słuchają i uzupełniają wypowiedź przedstawiciela pierwszej grupy o informacje/przykłady, które nie pojawiły się w tej prezentacji. Efektem podsumowania pracy w grupach powinna być lista ról (funkcji) pełnionych przez kobiety i mężczyzn świadcząca o ewolucji tradycyjnego podziału ról społecznych.

Na pewno pojawi się wiele przykładów kobiet (matek), które są aktywne zawodowo, pojawią się też przykłady mężczyzn (ojców) wykonujących prace domowe tradycyjnie przypisy-wane kobietom (gotowanie, sprzątanie). Powstały zbiór ról społecznych przypisywanych ko-bietom/mężczyznom będzie punktem wyjścia do rozmowy na temat tradycyjnego podziału ról społecznych oraz jego ewolucji. W jej trakcie możesz zadawać następujące pytania: Jak na podstawie zdobytych w domu informacji możecie określić role pełnione przez kobiety w Polsce przed 100 laty? Czy wasze babki i prababki pracowały zawodowo? Jakie były ich główne obowiązki? Czy dawniej mężczyźni poświęcali tyle samo czasu na wychowywanie dzieci co współcześnie?

Wyjaśnij uczniom, że wnioski z tego ćwiczenia oraz rozmowy będą im potrzebne w dalszej części zajęć. Powiedz, żeby starali się zapamiętać omawiane kwestie.

2) Powiedz uczniom, że zaraz obejrzą drugą część zdjęć. Poproś, by w czasie oglądania zastanowili się, co jest głównym tematem.

3) Po obejrzeniu zdjęć

We wszystkich rodzajach szkół: Zapytaj uczniów, co jest tematem zdjęć (nauka jazdy na rowerze). Zwróć uwagę, by pojawiły się następujące informacje (np. zadając pytania po-mocnicze): dziewczynki uczą się jeździć na rowerze, jazda na rowerze na początku nie jest łatwa, więc dziewczynki pomagają sobie nawzajem, podtrzymują się, aby łatwiej było utrzymać równowagę, korzystają też z pomocy nauczycielki, ostatecznie jeżdżą już tak dobrze, że mogą się nawet wozić na ramie. Na zdjęciach widoczne są same dziewczynki, mężczyźni ani chłopcy nie pomagają i nie uczą się razem z nimi.

��

4) We wszystkich rodzajach szkół: Wyjaśnij, że zdjęcia zostały zrobione w Indiach przez wolontariuszkę Martę, która realizowała program „Girls Can” czyli Dziewczyny potrafią. W zajęciach uczestniczyły wyłącznie dziewczynki, a nauka jazdy na rowerze była jednym z ele-mentów programu. Zapytaj uczniów, czy domyślają się, dlaczego w zajęciach uczestniczyły tylko dziewczynki? Jakie korzyści przyniesie im ta umiejętność? Jak to może wpłynąć na ich przyszłość?

W szkołach podstawowych – pomóż uczniom znaleźć odpowiedzi, zadając pytania pomocnic-ze. W gimnazjach i szkołach ponadgimnazjalnych: Podziel uczniów na grupy. Poproś, aby przeprowadzili dyskusję na ten temat. Postaw problem do dyskusji – dla starszych uczniów: czy dostrzegają zależność pomiędzy sposobem przemieszczania się a rolą społeczną? Poproś, by się zastanowili, jak umiejętność jazdy na rowerze wskazuje miejsce kobiet/dziewczynek w rodzinie. Zastanówcie się, dlaczego w Indiach dziewczynki nie jeżdżą na rowerach?

5) W szkołach podstawowych i młodszych klasach gimnazjum: W ramach podsumowania wygłoś miniwykład na temat tego, że w Indiach, tak jak w wielu innych krajach, zachodzą zmiany i coraz częściej kobiety, które dotychczas nie miały dostępu do życia publicznego, zaczynają odgrywać ważne role społeczne – najlepszym przykładem na to jest była pre-mier Indii Indira Gandhi.

��

Autorzy: Jacek Kowalski Tomasz Merta Alicja Pacewicz Małgorzata ...

Documents

Transcript of Autorzy: Jacek Kowalski Tomasz Merta Alicja Pacewicz Małgorzata ...