1

Autoreferat: Dr Dorota Zielinska-Długosz

DorotaZielinska@yahoo.co.uk

I. Osiągnięcia naukowe

Z wykształcenia jestem filologiem angielskim i fizykiem. Oba kierunki studiów

magisterskich ukończyłam na UJ, gdzie również w 1996 roku uzyskałam tytuł doktora

nauk humanistycznych w dziedzinie językoznawstwa na podstawie rozprawy Postulates

for an operatorial-analogical model of language presented against the background of

cognitive grammar. Wprawdzie pracę zawodową zaczynałam w 1987 jako fizyk (w

największym wówczas na świecie laboratorium cząstek elementarnych im. Fermiego pod

Chicago i na Uniwersytecie Northeastern w Bostonie), od 1993 roku do dzisiaj jestem

zatrudniona jako językoznawca na UJ. Najpierw jako doktorant, potem asystent, a

wreszcie jako adiunkt.

Moje zainteresowania językoznawcze koncentrują się wokół istoty języka

naturalnego. Z racji mojego wykształcenia, pracuję w ramach paradygmatu nauk

empirycznych, w ujęciu Mario Bunge (1972, 2003). Moje badania dotyczą zatem

przecięcia się obszarów językoznawstwa, oraz metodologii nauki.. Biorąc pod uwagę tę

perspektywę, oraz współczesny stan wiedzy o języku i funkcjonowaniu mózgu podzielam

pogląd Gabriela Altmanna (1978), że wyjaśnienia przyczynowo-skutkowe w języku są

mało prawdopodobne. Bronię stanowiska również po raz pierwszy sformułowanego

przez Altmana, że język jest samo-organizującą się i samo-regulująca się strukturą

ograniczoną kognitywnymi możliwościami człowieka, powstałą w rezultacie społecznych

interakcji. Stąd uważam, ze szczegółowy przebieg historii powstania języka miał

decydujący wpływ na jego obecny kształt, a zatem w szczególności, wyjaśniające prawa

językowe dotyczyć mogą wyłącznie zależności pomiędzy statystycznymi cechami

korpusów językowych. (Analogicznie jak w biologii, gdzie z tych samych przyczyn nie

ma sensu pytanie o algorytm określający wzrost konkretnego dziecka jako funkcji

wzrostu jego taty i mamy, a pyta się o to jak jest skorelowany statystycznie wzrost dzieci

ze wzrostem ich rodziców.)

Wyniki moich badań przedstawiłam dotąd najpełniej w rozdziale “The

mechanism of the form-content correlation process in the paradigm of empirical

2

sciences” (praca o objętości oddzielnej osobnej monografii) przyjęta do tomu

Perspectives in Philosophy and Pragmatics pod redakcją Alessandro Capone, Franco Lo

Piparo, Marco Carapezza w wydawnictwie Springer. Wspomniana prace jest naturalnym

rozwinięciem badań przedstawionych w moich dwóch wcześniejszych publikacjach w

Journal of Pragmatics (czasopismo z listy filadelfijskiej - czyli klasy Int1 wg.

klasyfikacji ERIH), w kilku artykułach w Journal of Technical Writing and

Communication, w rozdziale książki wydanej przez Baywood Publishers, USA, w

Lincom Europe Academic Publisher, oraz najszerzej w wydanej przez Wydawnictwo

Uniwersytetu Jagiellońskiego książce Proceduralny model języka. Językoznawstwo w

paradygmacie nauk empirycznych. Tę ostatnią z właśnie wymienionych prac

przedstawiam jako dzieło wskazane do oceny.

Rozprawa ta stanowi oryginalny wkład do nauki z kilku powodów.

Zanalizowawszy wpływ procesu poznania na kształt uzyskiwanej wiedzy, a w

szczególności problem określenia znaczeń elementarnych w języku – po pierwsze

przedstawiam w rozprawie zupełnie nową propozycję mechanizmu kategoryzacji i

złożenia językowego (procesu korelacji formy ze znaczeniem). Po drugie, wychodząc z

tego samego typu rozważań, wskazuję na konieczność konstruowanie teorii językowych

bazując na mierzalnych parametrach, (przynajmniej w paradygmacie empirycznym). Po

trzecie zaproponowaną teorię kategoryzacji i złożenia językowego (korelacji formy z

treścią) zastosowałam do uzasadnienia zjawiska preferowanej kolejności pewnych klas

semantycznych przymiotników w grupach nominalnych, wskazując na słuszność teorii

(formowania się korelacji znaczenia z formą, zatem kategoryzacji językowej i złożenia)

poprzez weryfikację opartego o nią modelu. Weryfikacja modelu dotyczyła tu zarówno

potwierdzenia znanych faktów jak i przewidzenia i potwierdza pewnych nowych

zależności. Tym samym, wspomniana analiza z jednej strony ilustruje możliwość

zastosowania do badań językoznawczych metodologii1 zgodnej z zasadami nauk

empirycznych w ujęciu Bunge (1972), a z drugiej pozwala lepiej zrozumieć konkretne

zjawisko językowe. Kolejnym wkładem do nauki jest polemika z tezą Kuhna, że kolejne

1 Natomiast w 2007, tj. równolegle z moja pracą, pracę na temat kolejności przymiotników w polskich

grupach nominalnych opublikowała prof. E. Tabakowska, Jednak praca prof. Tabakowskiej oparta jest o

metodologie przeciwstawną metodologii nauk empirycznej zatem wyniki prof. Tabakowskiej i moje są

wzajemnie niekompatybilne. Ich zestawienie może jednak służyć celom pedagogicznym tj doskonale

ilustrują istotę różnicy proponowanych metodologii.

3

paradygmaty naukowe są do siebie nieprzystawalne i całkowicie inne. Tymczasem

pokazuję, że podobnie jak postuluje to mój model kategoryzacji pojęć w języku

naturalnym, pojęcia teorii naukowych również są osadzone i nabierają znaczenia w

relacji do funkcji, jakie zajmowały w poprzednich teoriach. (Porównaj na przykład

znaczenie pojęcia masy u Newtona, potem u Einsteina w szczegółowej teorii względności,

wreszcie w ogólnej teorii względności).

Wracając do kolejności prepozycyjnych przymiotników w grupach nominalnych,

to powszechnie znane anglistom zjawisko okazuje się występować między innymi

również w tak odległych językach jak: chiński, niemiecki, fiński, węgierski, włoski i

francuski (w odbiciu lustrzanym), a także w języku polskim, co sugeruje jego

uniwersalny charakter. Z powodu stosunkowo dowolnego szyku wyrazów w języku

polskim, zjawisko to nie było wcześniej zauważone przez polonistów2, tym niemniej jak

pokazałam i w naszym języku ojczystym istnieje wyraźna statystyczna preferencja do

ustawiania przymiotników w grupach nominalnych reprezentujących pewne klasy

semantycznych przed przymiotnikami reprezentującymi pewne inne klasy. W rozprawie

uzasadniam, że zaobserwowane ustawienie z jednej strony zwiększa precyzję tak

zbudowanych systemów semiotycznych, podnosi precyzję niektórych wypowiedzi

zbudowanych przy ich pomocy, jak i w pewnych sytuacjach zmniejsza wysiłek związany

z procesem interpretacji. Z postulowanych przyczyn tego zjawiska wynikają też pewne

inne, dotąd nie badane korelacje statystyczne, których istnienie również udało mi się

wykazać w dwóch korpusach językowych BNC i IPI PAN Korpus języka polskiego.

Wprawdzie zaproponowana i dalej rozwijana metodologia mogłaby się wydawać

odległa od tego do czego przyzwyczajona jest większość językoznawców, to po pierwsze

pokazuję jej efektywność. Po drugie, jest ona głęboko osadzona nie tylko w filozofii

przyrody, ale i w językoznawstwie. Jeżeli chodzi o językoznawstwo, to chodzi tu o

językoznawstwo funkcjonalne wywodzące się od M.A. K Halliday’a, (obecnie najbliżej

sprecyzowane poprzez stanowisko językoznawców skupionych wokół Five Graces

group), wskazanie na rolę historii powstania w konstytucji języka (na przykład także u

2 Wbrew temu co zarzucał mi prof. Laskowski, zjawiska tego nie tylko nie omawiała prof. Topolińska

(1985), ale w pozycji tej prof. Topolińska wręcz stwierdza tam, że takich badań wówczas nie było, ani w

języku polskim, ani w językach słowiańskich.

4

Andrzeja Pawelca), badania tych pragmatyków-kontekstualistów, którzy podkreślają

prymarną rolę społecznej sytuacji użytkowania języka – pragmemes - w procesie

interpretacji (Jacob Mey, Aleksandro Capone), oraz istotnie o językoznawstwo

Zipfowskie. Moja propozycja różni się od tego ostatniego uznaniem istotnej roli modeli

w poznaniu (nie tylko zjawisk językowych), a nie wyłącznie samych teorii. To znaczy

wypowiadam się za przyjęciem paradygmatu nauk empirycznych w ujęciu Bunge (1972)

(później wraz z Bunge (2003)) co przeciwstawiam oparciu się Zipfowców na

współczesnej teorii systemów samo-organizujących się wpisanych w filozofię przyrody

w ujęciu Bunge (1967). Uważam, że uwzględnienie roli modeli3 pozwala na poszerzenie

perspektywy badawczej i przybliżenie językoznawstwa Zipfowskiego w paradygmacie

empirycznym Bunge (1967) do obszaru badań wspomnianych prac kontekstualistów i

funkcjonalistów.

Podsumowując, moje prace badawcze w tym rozprawa habilitacyjna,

przedstawiają nowatorską (o ile mi wiadomo na skalę światową) propozycję metodologii

językoznawczej, choć osadzoną mocno w istniejących, uznanych badaniach. Mimo, że

nie jest łatwo przebić się z poglądami będącymi w opozycji do dominujących trendów,

nowatorstwo moich rozwiązań zaowocowało powołaniem mnie na recenzenta do Journal

of Pragmatics, oraz na członka zespołu redakcyjnego wydawanej w Springer serii

Perspectives in Pragmatics, Philosophy & Psychology. Aspekty i implikacje moich

obecnych poglądów odzwierciedlają również moje publikacje w czasopismach klasy Int2

ERIH, tj. w ESL (25 cytowań), Journal, Journal of Intercultural Pragmatics, jak również

w artykuły w tomach zbiorowych wydawanych przez wydawnictwa o międzynarodowym

zasięgu Lincom Europe Academic Publishers, (Niemcy) oraz Baywood Publishing

Company, (USA), Ważnym miejscem, gdzie również umieszczam publikacje

odzwierciedlające moje poszukiwania mechanizmu językowego jest też w amerykańskie

czasopismo Journal of Technical Writing and Communication. (Z racji miejsca wydania

ten tytuł nie jest klasyfikowanym przez Europejskią bazę ERIH. Wyjaśnię więc, że jest to

czasopismo z przeszło 30 letnią tradycją, indeksowane między innymi w Sociological

Abstracts, Research into Higher Education Abstracts, Infornmation Scence Abstract,

3 Z polskich autorów, szeroko za samodzielna rolą modeli w naukach wypowiada się Teresa Grabińka

(1984) metodologiem nauki.

5

Institute de l’information Scientific et Technique, oraz Engineering Index, Engineering

Information Inc. wydawane przez znane na świecie wydawnictwo Baywood Publishing

Company, Amityville, NY, USA. Journal of Technical Writing and Communication

skierowany jest do teoretyków i praktyków komunikacji, zatem najogólniej rzec biorąc

dotyczy zagadnienia braku redukcjonistycznego związku pomiędzy przesłaniem tekstu, z

jego zakodowaną treścią – stąd mój wybór na lokowanie tam swoich

nieredukcjonistycznych poglądów.) Łącznie opublikowałam tam 5 artykułów, 4 z nich są

ściśle związane z omawianymi zagadnieniami, ostatni wspólnie z prof. Teresą Grabińką,)

Od 1995 roku jestem też członkiem komitetu redakcyjnego tego czasopisma.

Całkowita lista moich publikacji liczy łącznie 37 pozycji (też pod drugim

nazwiskiem D.(orota) W.(anda) Długosz) + (2 dalsze w druku). Z tego 16 to pozycje

międzynarodowe, także w takich wydawnictwach jak Elsevier, Oxford University Press,

wkrótce 17-ta w Springer. Na pozostałe 21 pozycji składają się artykuły kategorii N

(między innymi 5 w Linguistica Silesiana), oraz niesklasyfikowane, jak np. artykuł w

Biuletynie Polskiego Towarzystwa Językoznawczego, wystąpienia na międzynarodowych

konferencjach, między innymi na europejskiej konferencji językoznawstwa korpusowego

w Anglii. Będąc asystentem, dwukrotnie otrzymałam wyróżnienie w konkursach na

najlepszą pracę naukową roku Towarzystwa Asystentów UJ. Kilka pozycji z mojej listy

publikacji dotyczy pedagogiki – nauki pisania tekstów korzystając z tradycji

piśmiennictwa użytkowego (technical writing), nauki wymowy, oraz nauki czytania

bardzo małych dzieci. Ta ostatnia propozycja opisana w ELT Journal wykorzystuje

praktyczną metodę nauki czytania całymi słowami Glena Domana, która to metoda ta

okazuje się mieć uzasadnienie w moim najnowszym spojrzeniu na język opartym o

paradygmat systemism cum emergentism (Bunge, 2003). (Opisuję to w kończonej

książce.) Inny cykl prac, które ukazał się w Linguistica Silesiana, dotyczy przeglądu

badań mózgu rzutujących na umiejętności językowe, ze szczególnym rozważeniem

metodologii badań, aby pokazać jak działa używana aparatura i co rzeczywiście mierzy.

W tym miejscu muszę zaznaczyć, że w 2007 roku ubiegałam się już o stopień

doktora habilitowanego na UJ. Wszyscy recenzenci jednogłośnie stwierdzili, że

mój dorobek spełnia wymagania na stopień doktora habilitowanego. Natomiast

jeden z czterech recenzentów, polonista strukturalista, negatywnie ocenił samą

moją rozprawę. Z tego powodu RWF UJ dwukrotnie nie dopuściła mnie do

6

kolokwium habilitacyjnego. Zgadzam się, że książka zawiera merytorycznie

nieistotne redaktorskie uchybienia, co na pewno usunę w razie wznawiania

książki. Jednak zasadnicza krytyka, jak to argumentowałam w skutecznym

odwołaniu do CKSTN, a czego nie miałam okazji wyjaśnić RWF UJ, wynikała z

z oceny badań w paradygmacie nauk empirycznych poprzez strukturalizm. Na

skutek moich odwołań, postępowanie habilitacyjne skierowano na Radę Wydziału

Neofilologii UAM. (Stało się tak pomyłkowo mimo mojej prośby w odwołaniu do

CKSTN o skierowanie sprawy do ponownego rozpatrzenia przez uniwersytet

Łódzki, gdzie prowadzone są badania korpusowe, zatem takie jakie stanowią

istotny wkład mojej pracy.) Rada Wydziału Neofilologii UAM przyjęła mój

dorobek i rozprawę, o czym świadczy dopuszczenie mnie do drugiej części

kolokwium habilitacyjnego. Elementem kolokwium, który tym razem został

skrytykowany był wykład habilitacyjny. Obecnie jednak wykład habilitacyjny nie

jest już wymagany do uzyskania stopnia doktora habilitowanego, stąd ubiegam

się o ten stopień ponownie według zasad nowej ustawy. Tym bardziej, że

konsekwencje poglądów prezentowanych przeze mnie w rozprawie z 2007 roku,

tj. opis języka jako procesu, stanowi obecnie gwałtownie zyskujący na

popularności nowy paradygmat dla językoznawstwa za oceanem (skupiony wokół

Five Graces group) i po części w Europie (reprezentowany przez Zipfowców.)

Ten ostatni nurt reprezentuje też przede wszystkim, coraz prężniejszy nurt

językoznawstwa w paradygmacie nauk empirycznych.

Od czasu poprzedniego otwarcia przewodu habilitacyjnego w 2007 roku

ukazały się moje 2 dalsze artykuły w Polsce, oraz 2 artykuły w wydawnictwach

zagranicznych, co pokazuje spis publikacji oraz baza Publish or Perish. Jak już

wspomniałam, przyjęty został do druku w Springer (z przewidywaną datą

ukazania się koniec 2011) mój trzeci zdecydowanie najważniejszy artykuł – (105

stron maszynopisu). Wskazuje on na dalszy, znaczny rozwój moich badań od

czasu gdy ubiegałam się o habilitacje, oraz przede wszystkim potwierdza

słuszność kierunku badań z tamtych wcześniejszych prac. Dwa lata temu

zostałam też członkiem komitetu redakcyjnego serii książkowej Springer

Perspectives in Pragmatics, Philosophy and Psychology. Obecnie dopracowuję

kolejną książkę, przedstawiającą obecny stan moich badań. (Gdy streszczenie

uzyskanych wyników przesłałam jako artykuł, do prof. Reinhard Koehlera

redaktora JQL i springerowskiej serii książkowej o tej tematyce, usłyszałam w e-

mailu „The text is in line and up to date with respect to the philosophy of science,

and it addresses interesting topice”. Równocześnie profesor Koehler stwierdził, że

zawarte treści bardziej nadaje się na książkę, niż artykuł, składając mi propozycję

7

takiego rozszerzenia przesłanej pracy. W kolejnym e-mailu prof. Koehler

kontynuował. „I have presented your ms to Prof. Altmann who agrees with me in

that it might become a nice book in the SQL series.” [wydawnictwo Springer- DZ]

Drugą propozycję napisania książki również dla wydawnictwa Springer i

przedstawienia moich badań otrzymałam od prof. Alessndro Capone, w serii do

której redakcji zostałam ostatnio zaproszona Tak więc mam podstawy

przypuszczać, że moja kolejna kończona obecnie książka bazująca na

wspomnianym artykule ukaże się już w Springer, w jednej z powyższych serii.

Ponieważ książka którą podaję jako dzieło do oceny i dorobek do 2007 roku były

już recenzowany, pozwolę sobie zacytować fragmenty z recenzji wspomnianej

wcześniej prof. Teresy Grabińskiej metodologa nauki, laureatki przyznawanej co

pięć lat Nagrody Kopernikańskiej.

Cel jaki sobie postawiła p. dr Zielińska-Długosz w monografii jest bardzo

ambitny. Rozziew metodologiczny między naukami empirycznymi i naukami

humanistycznymi wydaje się być tak duży, że przepływ doświadczeń między nimi

uznaje się za niemożliwy. P. dr Zielińska-Długosz pokazuje, że jest to jeszcze

jeden stereotyp. … Książka Habilitantki jest opracowaniem dwóch poważnych

zagadnień (rozdział I i II , oraz III), z których każde z osobna mogłoby być

tematem pracy habilitacyjnej. W rozdziale I i II sformułowane są nowe

zagadnienia metodologiczne podstawy koncepcji języka i uzasadniona jest

potrzeba wyjścia poza dotychczasowe modele języka. Rozdział III poświęcony

jest weryfikacji zbudowanego przez autorkę modelu proceduralnego języka.

(str.1) … Habilitantka wykorzystuje zatem metodę empiryczna w badaniach

języka umacniając językoznawstwo jako dziedzinę pokrewną metodologicznie

naukom empirycznym. Tym bardziej, ze opiera modelowany aspekt języka na

wielkościach mierzalnych, parametrach korpusów językowych, zgodnie z

postulatem wyprowadzonym w rozdziale I, konkretnie – zgodnie z postulatem,

aby opis modelowanego zjawiska był poznawalny dla obserwatora.

Obiektywną w sensie empirycznej powtarzalności, poznawalności języka może

zapewnić badanie jego aspektów statystycznych. To, ze językoznawstwo

metodologicznie traktowane jak nauka empiryczna ma opisywać język za pomocą

statystycznych parametrów korpusów językowych nie jest stanowiskiem

odosobnionym…... Pod względem merytorycznym książka p. Dr Zielińskiej-

Długosz jest pozycja wartościową nowatorską nie tylko na gruncie polskiego

językoznawstwa, ale na arenie międzynarodowej. (str. 4/5) …

…. Przedstawiony dorobek p. dr Doroty Zielińskiej dowodzi samodzielności

badawczej i zdolności twórczej Habilitantki, jak i rzadko spotykanej odwagi w

8

wytyczaniu nowych szlaków badawczych. Osiągnięcia p. dr Zielińskiej-Długosz

już zostały docenione, głównie za granicą. Samodzielnym badaczem Habilitantka

już jest. Czas aby mogła kształcić nowe kadry uczonych i kierować zespołami

badawczymi.” (str 7 – podsumowanie).

A tak o moim dorobku pisał do CKSTN językoznawca prof. Alessandra Capone,

miedzy innymi redaktor naczelny wspominanego Perspectives in Pragmatics

Philosophy and Psychology, autor licznych artykułów na liście filadelfijskiej.

Dr Dorota Zielinska is busy with research on the semantics/pragmatics

debate that has intrinsic merits and also great potential for future

discoveries. I was greatly positively impressed by her long article

appeared in the Journal of pragmatics in which she expressed important

ideas on semantics and the selective power of the context to make certain

semantic configurations salient. I must say that Dorota Zielinska is an

important ambassador of the Polish Academic world and I trust that her

great promise and talent will result in a further paper which I encourage

her to submit to the Journal of pragmatics, keeping into account the

advice I gave her. Usually very few people obtain my academic attention

and she is perhaps the only scholar in pragmatics at an international

level who I trust will become an eminent authority. I am a friend and a

colleague of Kasia Jaszczolt, another Polish scholar who brought fame to

the Polish Academy and of Anna Wierzbicka, another scholar whose world

reputation highlights the merits of the Polish Academic world. Dorota

Zielinska's merits are accompanied by a natural modesty and I understand

that objectively the academic world today has changed considerably. She is

a gentle lady of old times, and this is a virtue. I never forget that one

of my Oxford teachers, Sir peter Strawson, was himself a gentleman of old

times and a model of modesty.

I give my full support to Dr Dorota Zielinska for her academic merits as she has

fully persuaded me that she is a new important voice in the semantics/pragmatics

debate and I understand that the Polish Academy should be honoured to have such

an important member.

II. Działalność dydaktyczna

1. Jestem członkiem komitetów redakcyjnych:

serii książkowej Perspectives in Pragmatics, Philosophy & Psychology

wydawnictwa Springer

czasopisma Journal of Technical Writing and Communication wydawanego

przez Baywood Publishing Company, USA

9

2. Jestem recenzentem dla

Journal of Pragmatics

Journal of Technical Writing and Communication

3. Wypromowałam około 30 magistrantów, oraz napisałam dodatkowe 20 recenzji

innych prac magisterskich.

4. Uczestniczyłam w 2 międzynarodowych projektach badawczych na temat filozofii

i pragmatyki zakończonych publikacjami książkowymi wydanymi w Lincom

Europa Academic Publishers (Monachium) oraz w Springer.

5. Wygłosiłam referat na największej europejskiej konferencji językoznawstwa

korpusowego w Europie w Birmingham w 2007 roku. Przedstawiałam też swoje

badania na kilku międzynarodowych i krajowych konferencjach organizowanych

w Polsce.

6. Jestem (lub byłam) członkiem następujących towarzystw naukowych: American

Computational Linguistics Association, Polskie Towarzystwo Językoznawcze,

European Astronomical Society.

7. Prowadziłam zajęcia dydaktyczne jako pracownik Uniwersytetu Northeastern w

Bostonie - w Instytutach Fizyki oraz Anglistyki (1987-1992), a od 1993 do

dzisiaj jestem zatrudniona w Uniwersytecie Jagiellońskim w Instytucie Filologii

Angielskiej. W tym okresie w Bostonie prowadziłam ćwiczenia i laboratoria z

fizyki, zajęcia z Technical Writing i Freshman Writing; w Krakowie liczne

ćwiczenia, seminaria i wykłady związane z językoznawstwem i nauczaniem

języka angielskiego jako języka obcego (w Krakowie). Przez kilka lat

prowadziłam też zajęcia z komunikacji w biznesie w programie MBA

zorganizowanym w Krakowie wspólnie przez ówczesną Akademię Ekonomiczną

(obecnie Uniwersytet) oraz i Uniwersytet Tiside, UK.

8. Działalność popularyzatorską reprezentują moje artykuły w Modern English

Teacher (Prentice Hall) oraz w Poradniku językowym.

9. Recenzowałam książki umieszczając je zarówno w czasopismach krajowych,

Kwartalnik Neofilologiczny, jak i o zasięgu międzynarodowym Canadian Journal

of Linguistics, Journal of Intercultural Pragmatics.