1

AUTOREFERAT

1. Imi i nazwisko

PETAR SOTIROV

2. Posiadane dyplomy, stopnie naukowe/artystyczne z podaniem nazwy, roku i miejsca ich uzyskania oraz tytuu rozprawy doktorskiej

Dyplom ukoczenia studiw na specjalnoci filologia bugarska (tytu zawodowy specjalista

w zakresie bugarskiego jzyka i literatury i nauczyciel szk rednich), wydany przez

Uniwersytet Sofijski im. Klimenta Ochrydzkiego, Bugaria, 1985; dyplom uznany za

rwnorzdny z polskim dyplomem ukoczenia studiw wyszych oraz tytuem zawodowym

magistra edukacji, zawiadczenie nr 4542 Ministerstwa Edukacji Narodowej z dnia

12.10.1998 r.

Dyplom uzyskania stopnia naukowego kandydata nauk filologicznych, wydany przez Wysz

Komisj Atestacyjn, Sofia, Bugaria, 22.06.1993, tytu rozprawy:

(Koreferencja w tekcie i rodki jzykowe koreferencji we wspczesnym jzyku bugarskim),

praca obroniona przed Specjalistyczn Rad Jzykoznawcz Wyszej Komisji Atestacyjnej w

dniu 21 marca 1993 r. w Sofii; dyplom uznany za rwnorzdny z polskim stopniem

naukowym doktora nauk humanistycznych, zawiadczenie nr 4543 Ministerstwa Edukacji

Narodowej z dnia 21.12.1998 r.

Dyplom uzyskania tytuu naukowego docenta w zakresie wspczesnego jzyka bugarskiego,

wydany przez Wysz Komisj Atestacyjn, Sofia, Bugaria, 19.07.1996.

3. Informacje o dotychczasowym zatrudnieniu w jednostkach naukowych/artystycznych

1985-1996 Instytut dla Studentw Zagranicznych (obecnie Departament Nauczania

Jzykowego Uniwersytetu Sofijskiego), Sofia, Bugaria asystent, starszy asystent, gwny

asystent, docent

1996-2000 Uniwersytet im. Lajosa Kossutha w Debreczynie (obecnie Uniwersytet

Debreczyski), Wgry lektor jzyka i kultury bugarskiej, skierowany przez bugarskie

Ministerstwo Edukacji i Nauki

2000 - do dzi Uniwersytet Marii Curie-Skodowskiej w Lublinie profesor nadzwyczajny

UMCS, kierownik Zakadu Jzykoznawstwa Sowiaskiego

4. Wskazane osignicia wynikajce z art. 16 ust. 2 Ustawy z dnia 14 marca 2003 r. o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki

(Dz.U. nr 65 poz. 595 ze zm.)

Gwnym obiektem moich zainteresowa naukowych w okresie od obrony pracy

doktorskiej do dzi by jzyk bugarski w aspekcie socjolingwistycznym, badania

uwzgldniay rwnie aspekt etnolingwistyczny, tekstologiczny czy stosowany. Mj dorobek

naukowy obejmuje ogem 59 publikacji, w tym: 6 prac opublikowanych w wydawnictwach

umieszczonych na licie European Reference Index for the Humanities (ERIH); 2 monografie

autorskie; 1 monografia wspautorska; 1 opracowanie leksykograficzne wspautorskie; 37

artykuw i rozpraw autorskich innych ni znajdujce si na licie ERIH; 3 artykuy

wspautorskie; 2 recenzje, 1 opracowanie zbiorowe redagowane; 5 opracowa zbiorowych

wspredagowane, 1 zbir testw dydaktycznych. Byem kierownikiem 2 zespoowych

2

projektw badawczych, braem udzia w 5 projektach jako czonek zespou, uczestniczyem z

referatem w 35 midzynarodowych i krajowych konferencjach naukowych. Jestem autorem

bd wspautorem publikacji popularyzujcych nauk lub sztuk oraz pomocy

dydaktycznych. Prace zostay opublikowane w rnych jzykach wikszo w jzyku

bugarskim, rwnie w jzyku polskim, angielskim, rosyjskim, niemieckim, wgierskim i

serbskim. Publikacje ukazay si w postaci ksiek oraz artykuw w czasopismach lub w

opracowaniach zbiorowych w Bugarii, w Polsce, w Stanach Zjednoczonych, na Wgrzech, w

Austrii i w Serbii.

Moje gwne nurty badawcze mona zaprezentowa w nastpujcych dziaach:

I. STRATEGIE W BUGARSKIM DYSKURSIE LAT DZIEWIDZIESITYCH XX WIEKU

a) Autor/autorzy, tytu/tytuy publikacji, rok wydania, nazwa wydawnictwa

. , 2002, . [Mowa a cel. Problemy

strategii w mowie], , , ss. 290.

M. , . , . , . , 1996,

[Socjolingwistyka a mowa uczniw], .

, , ss. 192; autorstwo rozdziaw:

[Strategia mowy jako pojcie naukowe], 141-155;

[Dyskurs a zachowania jzykowe], 156-162.

P. Sotirov, 1999, Strategies in Modern Bulgarian Discourse [Strategie we wspczesnym

dyskursie bugarskim,]. In: J. A. Fishman (gen. ed.), International Journal of the Sociology

of Language, 135 (1999), Berlin - New York: Mouton de Gruyter, pp. 133-147. (czasopismo

na licie ERIH, 0165-2516, INT2)

. , 1995, [Spoeczestwo a dyskurs]. :

, 1, , , 79-91.

. , 1995, [O uczniowskich strategiach

mowy]. : , 2,

, , 69-73.

. , 1996, [Strategie w

bugarskim dyskursie handlowym] : , . 5.

, , , 259-

263.

. , 1997, " ", "Topli banici"...

[" ", "Topli banici"... czyli co dzieje si ze wspczesnym jzykiem bugarskim] :

, 3, , , 44-49.

b) Omwienie celu naukowego w/w pracy/prac i osignitych wynikw wraz z omwieniem ich ewentualnego wykorzystania.

Badania w ramach wymienionego tematu dotyczyy mowy jako dziaania spoecznego i

jako zachowania motywowanego i ukierunkowanego na konkretny cel. Specjalnym obiektem

docieka byy strategie w dyskursie niektrych ze sfer interakcji spoecznych.

Zainteresowanie tematem spowodowane byo duymi zmianami politycznymi,

ekonomicznymi i spoecznymi w Bugarii w ostatnim dziesicioleciu XX wieku, ktre

3

znaczco wpyny na sposb uywania jzyka. Pojawio si szereg elementw

innowacyjnych, ktrych zazwyczaj nie ujmowano w aspekcie analizy dyskursu, a szczeglnie

ze wzgldu na motywacje uczestnikw w dyskursie, raczej je pomijano, czsto wrcz

pitnowano. Dlatego zdawao si, e podjte badania s waciw drog do opisania jzyka

spoeczestwa bugarskiego w konkretnym przeomowym okresie historycznym.

Rozwaania o charakterze teoretycznym i metodologicznym oraz cz wynikw

przeprowadzonych bada zostay opublikowane w artykuach naukowych

[Spoeczestwo a dyskurs], [O strategiach

mowy uczniw], [Strategie w

bugarskim dyskursie handlowym]) i Strategies in Modern Bulgarian Discourse [Strategie we

wspczesnym dyskursie bugarskim] oraz w dwch rozdziaach monografii wspautorskiej

[Socjolingwistyka a mowa uczniw]. W

rozszerzonej i szczegowej formie cele i istot dotychczasowych bada wraz z ich wynikami

zaprezentowano w autorskiej monografii .

[Mowa a cel. Problemy strategii w mowie]. Gwnym celem pracy byo dogbna analiza i

interpretacja stosowanych przez nosicieli jzyka bugarskiego strategii w trakcie komunikacji

w trzech sferach publicznych (handel, szkoa, polityka). Zadaniem byo rwnie: omwienie

pojcia strategia mowy, opracowanie stosownej metodologii badawczej, ujawnienie

pozajzykowych uwarunkowa dziaalnoci dotyczcej zastosowania strategii, dokonanie

ewidencji zaobserwowanych strategii i prezentacja ich skutecznoci. Tekst monografii zosta

przygotowany i oddany do druku przed rozpoczciem mojej pracy w Polsce, z tego powodu

publikacje polskich autorw z badanego zakresu (np. J. Bralczyka, I. Kamiskiej - Szmaj i

in.) nie zostay uwzgldnione.

Rozdzia I monografii powicono zagadnieniom o charakterze teoretycznym, przede

wszystkim definicji pojcia strategii w mowie. Przedstawiono tutaj pogldy zawarte w

publikacjach z dziedziny teorii dziaania, pragmatyki, analizy dyskursu, metodyki nauczania

jzykw obcych, teorii aktw mowy, psycholingwistyki, teorii informacji, retoryki. Celem

tego rozdziau byo przyblienie bugarskiemu czytelnikowi omawianej problematyki, ale

przede wszystkim zaprezentowanie wasnej definicji badanego pojcia. Przyjto, e strategia

w mowie to uprzednio opracowany globalny plan mylowy zastosowania odpowiednych

dziaa jzykowych, podporzdkowanych zamiarowi efektywnego osignicia postawionego

celu (s. 39).

W rozdziale II rozpatrzono metodologiczne aspekty przeprowadzonych bada. Na

pocztku sprecyzowano paradygmat badawczy. W zwizku z faktem, e analiza strategii w

mowie stanowi cz tzw. analizy dyskursu zostay omwione podstawowe pojcia z tej

dziedziny, w tym tekst, dyskurs, kontekst oraz inne pojcia zwizane z prowadzonymi

badaniami, jak rozmowa, dialog i analiza rozmowy. Zaprezentowano rwnie model analizy

strategii autorstwa R. de Bogranda i W. Dreslera. Najwicej miejsca jednak powicono

wasnemu modelowi badawczemu. Zostay wprowadzone nowe terminy i pojcia, w tym

strategiczne dziaanie jzykowe i epizod strategiczny. Pojcie strategiczne dziaanie

jzykowe zostao zdefiniowane jako dziaanie jzykowe wykonywane na podstawie

okrelonej strategii (s. 76), a pod epizodem strategicznym rozumiano minimaln cz

dyskursu, ktra zawiera pen realizacj okrelonej strategii (s. 77). Przedstawiono rwnie

gwne kryteria klasyfikacji epizodw strategicznych, czyli: rodzaj struktury,

wystpowanie/brak informacji o rezultacie, stopie aktywnoci uczestnikw w dyskursie,

charakter kontaktu midzy komunikujcymi si. Na podstawie w/w kryteriw epizody

strategiczne podzielono na proste i zoone, na otwarte i zamknite, na zrwnowaone i

niezrwnowaone, na bezporednie i porednie.

4

Kolejne rozdziay tekstu zawieraj analiz konkretnych epizodw strategicznych.

Analiza zostaa przeprowadzona na autentycznych przykadach z komunikacji w trzech

sferach spoecznych: handel, szkoa i polityka. Wybr wanie tych sfer by uzasadniony ich

znaczeniem spoecznym, masowoci i obecnoci rnorodnych epizodw strategicznych. W

rozdziale III zostay poddane analizie strategie w sferze handlu. Wniosek gwny wskazywa,

i w sferze handlu najbardziej zauwaalna jest nowa strategia - strategia przekonywania, ktra

realizowana jest za pomoc rozmaitych podrzdnych strategii argumentacji i tworzenia

pozytywnej motywacji u klienta. Odnotowano rwnie now rol klienta jako podmiotu w

dyskursie handlowym. Dziki temu dyskurs handlowy zacz przybiera form

zrwnowaonego dialogu, a epizody strategiczne, wczeniej niezbilansowane, zaczy si

przeksztaca w zbilansowane.

W rozdziale IV zanalizowano strategie stosowane w dyskursie szkolnym. Obiektem

bada byy przede wszystkim dziaania strategiczne spoecznoci uczniowskiej. Aby

zarysowa specyfik obranego podejcia badawczego do mowy uczniw, dokonano przegldu

najwaniejszych publikacji dotyczcych tego tematu. Wycignito wniosek, e mowa

uczniw najczciej jest rozpatrywana w zwizku z pojciem slangu lub z problemem kultury

jzyka, natomiast tutaj bya analizowana w zwizku ze strategiami, stosowanymi przez

uczniw przy rozwizywaniu sytuacji problemowych - zarwno w dyskursie pozalekcyjnym,

jak i w lekcyjnym. Typowymi epizodami pozalekcyjnymi, bdcymi przedmiotem bada,

byy epizody prezentujce relacje uczniowie-rodzice i strategie uczniw suce osiganiu

rozmaitych celw. Wrd epizodw lekcyjnych badano wycznie te, zwizane z sytuacj

problemow: zapobieganie sabym ocenom. Analiza daa podstaw stwierdzi obecno

szerokiej gamy strategii. Niektre strategie okrelono jako uniwersalne, np. tumaczenie si

sab pamici, brakiem czasu lub ubogim jzykiem (s. 151-152), inne jako oddwik

aktualnych problemw spoeczestwa bugarskiego, majcych swoje odbicie w zachowaniu

jzykowym, np. przypomnienie o sabych warunkach ycia lub o braku szacunku spoecznego

wobec osb wyksztaconych (s. 152-155). Na podstawie wynikw bada ustalono rwnie

stopie efektywnoci odrbnych strategii.

W rozdziale V obiekt stanowiy strategie obserwowane w nowym bugarskim dyskursie

politycznym. Analiza zostaa przeprowadzona na podstawie korpusu dwch grup epizodw

strategicznych: 1) epizodw ustabilizowanego politycznego status quo (dyskurs polityczny w

okresie midzy wyborami parlamentarnymi), 2) epizodw dynamicznego politycznego status

quo (dyskurs okresu przedwyborczego). Ten dwupodzia by oparty na uprzednio

przeprowadzonych obserwacjach nad zalenoci midzy cechami strategii i stanem ycia

politycznego. Strategie, charakterystyczne dla epizodw ustabilizowanego politycznego status

quo, zaprezentowano za pomoc analizy obszernego epizodu strategicznego, w ktrym brali

udzia przedstawiciele rzdzcych i gwnej opozycyjnej siy politycznej w kraju. Analiza

konkretnego wycinku dyskursu politycznego ujawnia najwaniejsze strategie wczesnej

bugarskiej elity politycznej: zastosowanie peryfrastycznej techniki, usprawiedliwienie si

cikim dziedzictwem, krelenie optymistycznej przyszoci, strategia przytaczania

argumentum ad hominem, krytykowanie stylu rzdzenia i in. W stosunku do kadej z

ujawnionych strategii przeprowadzono analiz w celu ujawnienia aktw mowy i rodkw

jzykowych sucych do realizacji strategii.

Dyskurs dynamicznego politycznego status quo zosta przestudiowany na podstawie

epizodw strategicznych z okresu przedwyborczego przebiegajcych wedug rygorystycznych

zasad dotyczcych tematu i czasu wypowiedzi uczestnikw. Na podstawie analizy

przedstawiono wnioski dotyczce zachowa jzykowych uczestnikw wymienionego typu

sytuacji. Okazao si, e podstawow strategi mowy w wikszoci krtkich wypowiedzi

przedwyborczych jest strategia nazwana negatywno-futurystyczn. Realizowana bya ona

5

przewanie poprzez akty mowy typu reprezentatywy i komisywy. Okazao si rwnie, e

niestandardowa sytuacja problemowa wywouje take niestandardowe zachowanie

strategiczne. Przejawem niestandardowego zachowania bya zauwaona synteza strategii,

ktrej suyy specyficzne akty mowy, np. takie, ktre mona byo okreli jednoczenie jako

reprezentatywy i komisywy (s. 218). Podstawowe strategie, ktre zastosowano w

rozpatrywanych krtkich epizodach strategicznych, wykonywane byy rwnie za

porednictwem dodatkowych retorycznych, jzykowych i stylistycznych strategii w celu

doranego emocjonalnego wpywu na odbiorcw. Jedna z najwaniejszych konkluzji analizy

dyskursu politycznego dotyczya faktu, e zauwaone w tym dyskursie strategie mona byo

uzna za oznak powrotu do normalnoci bugarskiego ycia politycznego.

II. JZYK I ZACHOWANIA JZYKOWE PRZESIEDLECW BUGARSKICH NA WGRZECH I W POLSCE

a) Autor/autorzy, tytu/tytuy publikacji, rok wydania, nazwa wydawnictwa

. , 2000, .

[Jzyk a ycie. Badania socjolingwistyczne nad jzykiem Bugarw na Wgrzech],

, , ss. 119.

. , 1999, [Jzyk Bugarw na Wgrzech]. :

, . 6. [Problemy

socjolingwistyki, t. 6. Jzyk a wspczesno],

, , 250-253.

. , 1999, - , .

[Bugarzy na Wgrzech wiatem egzotycznym, ale realnym. Analiza

sytuacji jzykowej]. : , 2, , ,

26-31.

. , 1997,

[Jzyk bugarski na Wgrzech niepokojce pytania o przyszo]. : . -, .

- (.), [Bugarzy na Wgrzech],

, , 48-54.

P. Sotirov, 2004, Wyobraenia socjolingwistyczne czonkw bugarskiej mniejszoci na

Wgrzech, [w:] . Frin (red.) Wielokulturowo, tosamo narodowa, mniejszoci na

Wgrzech i w Polsce. Jzyk, literatura, kultura, Uniwersytet Debreczyski, Debrecen, 129-

140.

P. Sotirov, 2007, Zachowania jzykowe Polakw w wyobraeniach Bugarw zamieszkaych

w Polsce, [w:] B. Boniecka, S. Grabias (red.) Potoczno a zachowania jzykowe Polakw,

Wydawnictwo UMCS, Lublin, 193-203.

. , 2010, ,

[Zmiany w jzyku wspczesnych Bugarw zamieszkaych zagranic] : , 1,

, , 22-27; rwnie w jzyku

wgierskim: P. Szotirov, 2010, Nyelvi vltozsok a klfldn l kortrs bolgrok krben,

Haemus, 1, A Bolgr Orszgos nkormnyzat kiadvnya, Budapest, 22-27.

. , 2011, :

[O zmianach w jzyku wspczesnych Bugarw

zagranic: Problemy metodologii badawczej]. - : . (.),

6

[Jzyk i literatura bugarska w kontekcie

sowiaskim i niesowiaskim], JatePress, , 332339.

. , 2011, [Jzyk ojczysty a

dowiadczenia spoeczne na obczynie] - : . . (.),

, . 10. [Problemy socjolingwistyki, t. X.

Jzyk a dowiadczenia spoeczne], ,

, 133-141.

P. Sotirov, 2011, Wybrane aspekty zachowa jzykowych Bugarw zamieszkaych w Polsce,

[w: ] Supskie Studia Historyczne, 17, Wydawnictwo Naukowe Akademii Pomorskiej,

Supsk, 245-259.

. , 2006,

[Od gramatyki porwnawczej do porwnawczej analizy dyskursu] : .

, . (.) [Slawistyka i spoeczestwo],

, , 73-76.

. , 2003,

[Badania nad jzykiem wspczesnych

bugarskich mniejszoci zagranicznych od dialektologii do socjolingwistyki]. - In:

Procedings of 3rd

International Congress of Dialectologists and Geolinguists, Wydawnictwo

UMCS, Lublin, 335-345.

. , 2005,

[Sytuacja jzykowa Bugarw na Wgrzech w warunkach rozszerzonej

Europy]. : . , . (.), [Bugarski kalendarz],

, , 175-185.

P. Sotirov, 2005, P. Die Globalisierung und die Sprachen der Minderheiten in Mitteleuropa

[Globalizacja a jzyk mniejszosci narodowych w Europie rodkowej], [w:] Christine Engel

und Roman Lewicki (red.) Interkulturalitt [Interkulturowo], Innsbrucker Beitrge zur

Kulturwissenschaft, Innsbruck, 263-275.

P. Sotirov, 2005, Jzyki mniejszociowe i jzyki narodowe w jednoczcej si Europy, [w:]

Jzyk i kultura mniejszoci narodowych w dobie globalizacji, Wydawnictwo Uniwersytetu w

Biaymstoku, Biaystok, 207-216.

. , 2002, [O dzieciach dwujzycznych i

ich edukacji]. : , ,

[Nauka, metodyka i szkoa punkty konfliktu, zblienia i mijania si], . I,

, , 144-147; rwnie pt.: . , 2003,

? [Czy dzieci dwujzyczne stanowi problem

edukacyjny?] : , 1, ,

, .

b) Omwienie celu naukowego w/w pracy/prac i osignitych wynikw wraz z omwieniem ich ewentualnego wykorzystania.

Badania w ramach tego tematu zainicjowane zostay podczas mojej pracy jako lektor

jzyka i kultury bugarskiej na Uniwersytecie Debreczyskim na Wgrzech w okresie 1996-

2000 r. Wyniki wgierskich bada zaprezentowaem w cyklu artykuw naukowych i w

pracy monograficznej pt. .

http://liternet.bg/publish9/psotirov/dvuezichni.htm%2028.12.2012http://liternet.bg/publish9/psotirov/dvuezichni.htm%2028.12.2012

7

[Jzyk a ycie. Badania socjolingwistyczne nad jzykiem Bugarw na Wgrzech].

Obiekt badawczy obejmowa jzyk i zachowania jzykowe Bugarw zamieszkaych na

Wgrzech - w aspekcie historycznym i wspczesnym. Gwn motywacj podjcia si

wskazanej problematyki by fakt, i Bugarzy na Wgrzech, ktrzy stanowi jedn z oficjalnie

uznanych mniejszoci narodowych i maj dug (poczwszy od XIV w.) obecno na

ziemiach wgierskich, pozostawali niezbadani pod wzgldem jzyka i zachowa jzykowych.

Celem przeprowadzonych bada byo ustalenie ksztatu sytuacji jzykowej Bugarw w

podstawowych sferach ycia oraz stanu ich jzyka ojczystego po pobycie w otoczeniu

obcojzycznym. Praca miaa rwnie dodatkowe cele: dokonanie zarysu historycznego

procesu przesiedlenia si Bugarw na Wgrzech wraz z przegldem podstawowych rde

bibliograficznych, omwienie kwestii ustalenia liczebnoci mniejszoci i zaproponowanie

dodatkowych kryteriw przynalenoci do niej, zaprezentowanie bugarskich wyobrae

socjolingwistycznych, ujawnienie czynnikw lecych u podstaw asymilacji jzykowej i in.

Podstawow metod badawcz bya obserwacja, przeprowadzone byy rwnie wasne

ankiety, skorzystano take z opublikowanych dokumentw. W roli narzdzi do opracowania i

zaprezentowania zgromadzonych danych byy wykorzystane znane z literatury naukowej

metody, np. metoda konfiguracji przewagi jzykowej autorstwa J. Fishmana, metody

statystyczne i in. Po przeprowadzonych badaniach na podstawie analizy dao si sformuowa

podstawowe wnioski dotyczce badanego obiektu, mian.: 1) wspczesna sytuacja jzykowa

bugarskiego spoeczestwa na Wgrzech jest wyranie niezbilansowana, czyli w

podstawowych sferach ycia Bugarw (rodzina, grono towarzyskie, praca, edukacja) jeden z

jzykw (wgierski) peni rol podstawowego jzyka, natomiast jzyk bugarski odgrywa rol

podrzdn (w nielicznych przypadkach ma on przewag, np. w yciu organizacyjnym

mniejszoci, w dziedzinie religii, w oficjalnych wydawnictwach mniejszoci); 2) wspczesna

sytuacja jzykowa jest zdecydowanie odmienna w porwnaniu z sytuacj jzykow Bugarw

w przeszoci (do II wojny wiatowej) przyczyny tkwi: a) w innej, rozwarstwionej

strukturze wsplnoty bugarskiej (w przeszoci bya ona jednolita, np. pod wzgldem

zawodowym, wiekowym i pciowym), b) w rozpowszechnieniu si rwnie rodzin

mieszanych; 3) zachowania jzykowe obecnie zamieszkaych na Wgrzech Bugarw cechuje

dua rozmaito, w zwizku z tym przedstawiciele bugarskiej mniejszoci prezentuj

rozmaite warianty jzyka bugarskiego od jzyka w peni zachowanego

(zakonserwowanego) po jzyk w rnym stopniu poddany zmianom (interferowany). Jeden z

istotnych wnioskw dotyczy faktu, i jzyk ojczysty modych imigrantw zmienia si w

bardziej przypieszonym tempie, ni jzyk starszych przesiedlecw, ktrzy prezentuj jzyk

w znacznym stopniu zachowany, zakonserwowany.

Od roku 2000 z rozpoczciem pracy na Uniwersytecie Marii Curie-Skodowskiej w

Lublinie badania w ramach omawianego tematu zostay kontynuowane w Polsce.

Uwzgldniay one bugarskich przesiedlecw w Polsce. Paradygmat badawczy zosta

poszerzony o problematyk o charakterze teoretycznym i metodologicznym. Badania

powicone zachowaniom jzykowym bugarskim imigrantom w Polsce zaprezentowaem w

artykule Wybrane aspekty zachowa jzykowych Bugarw zamieszkaych w Polsce. We

wstpie pracy skomentowano pojcie zachowa jzykowych i przyjto definicj, wedug

ktrej pojcie to obejmuje: 1) akty uycia jzyka (rodzimego i miejscowego), 2) nastawienie

wobec tych jzykw, 3) oddziaywania midzy nimi. Dalej zaprezentowano najwaniejsze

aspekty zachowa jzykowych dwch gwnych grup migrujcych do Polski dawnych (do

II wojny wiatowej) i wspczesnych przesiedlecw bugarskich. W zwizku z pierwsz

grup, ktra skadaa si gwnie z ogrodnikw (podobnie jak na Wgrzech), przytoczono

jzykowe przykady ladw dziaalnoci Bugarw w Polsce w przeszoci. Przeledzono

ksztat sytuacji jzykowej wrd dawnych bugarskich wsplnot i stopie wystpowania

8

zjawiska dwujzycznoci. Na podstawie przesanek z opublikowanych prac dao si

zauway, e sytuacja ta nie odrniaa si od sytuacji dawnych Bugarw na Wgrzech, tj.

bya ona jednojzykowa, czyli ich podstawowe sfery komunikacji obsugiwane byy

wycznie jzykiem bugarskim, np. sfera zawodowa, sfera kontaktw towarzyskich, sfera

dziaalnoci organizacyjnej itd.; zjawisko bilingwizmu wystpowao sporadycznie i dotyczyo

nielicznej grupy zawodowej, a jego rdem byy codzienne kontakty ze zwykymi Polakami;

jzyk ojczysty dawnych Bugarw w Polsce, poniewa nie by poddany naciskowi ze strony

jzyka polskiego, przez duszy czas zachowa si bez zmian.

Wiksz uwag we wspomnianym artykule udzielono zachowaniom jzykowym

wspczesnych przesiedlecw bugarskich, ktrzy staj przed wyborem wasnej strategii,

wasnego modelu zachowa jzykowych w nowym otoczeniu spoecznym. Stwierdzono, e z

tego powodu zachowania jzykowe wspczesnych bugarskich imigrantw wystpuj w

wielu wariantach, ktre uwarunkowane s rnorodnymi czynnikami i prowadz do

rozmaitych konsekwencji. W zakresie zachowa dao si zaobserwowa zarwno unifikacj,

czyli dostosowanie si do polskiego jzyka i polskich norm mowy, jak i indywidualizacj,

czyli podtrzymywanie bugarskich cech w dziedzinie jzyka. W odrnieniu od dawnych

rodakw u wspczesnych polskich Bugarw zjawisko bilingwizmu, chocia w rnych

wariantach, przybiera charakter masowy, sytuacja jzykowa podstawowych sfer ycia

spoecznego zdominowana jest przez jzyk polski, a w konsekwencji otwiera drog do

szybszych i gbszych zmian w jzyku ojczystym. Ponadto uwag zwrcono na kwesti

postrzegania przez przesiedlecw bugarskich jzyka polskiego i jego spoecznych norm

uywania. Na podstawie ankiet stwierdzono, e w polskiej rzeczywistoci jzykowej

Bugarzy generalnie czuj si pewni i skuteczni, chocia sprawia im trudno szereg

specyficznych cech jzyka polskiego w zakresie fonetyki i gramatyki, a przede wszystkim

odmienno polskich norm spoecznych uywania jzyka. Wedug Bugarw odmienno jest

najbardziej wyrazista w kilku zakresach: przestrzegania i skracania dystansu spoecznego

(czyli mwienie per ty bd per pan/pani), sposobu identyfikacji obiektu mowy (np. denie

do eksplikacji roli czy statusu spoecznego w polskim dyskursie), zastosowania niektrych

spoecznie przyjtych zasad typu podwyszania statusu spoecznego i aktualnej

przeszoci. Ostatniemu zagadnieniu powiecono 2 artykuy naukowe: Zachowania jzykowe

Polakw w wyobraeniach Bugarw zamieszkaych w Polsce i

[Od gramatyki porwnawczej do

porwnawczej analizy dyskursu].

Badania w ramach tematu o zachowaniach jzykowych przesiedlecw bugarskich,

ktre przeprowadziem na Wgrzech i w Polsce, wywoay niektre rozwaania o charakterze

metodologicznym. Zaprezentowaem je w kilku publikacjach, m. in. w artykuach:

[Badania nad jzykiem wspczesnych bugarskich

mniejszoci zagranicznych od dialektologii do socjolingwistyki] i

: [O

zmianach w jzyku wspczesnych Bugarw zagranic: Problemy metodologii badawczej].

W nich podtrzymywano tez, e do bada wspczesnych imigrantw bugarskich najbardziej

stosowna jest metodologia socjolingwistyczna, specjalnie z zakresu tzw. mikro

socjolingwistyki, zajmujcej si zachowaniami jzykowymi poszczeglnych subiektw w

pierwotnych grupach spoecznych. Za pomoc takiej metodologii, przy zastosowaniu metod

ilociowych, zbadano wpyw kilku czynnikw na stopie zaawansowania zmian w jzyku

ojczystym Bugarw zamieszkaych na Wgrzech i w Polsce. Wyniki bada zaprezentowano

w artykule pt. [Jzyk ojczysty a

dowiadczenia spoeczne na obczynie]. Na podstawie eksperymentu polegajcego na

9

zasiganiu opinii nosicieli jzyka bugarskiego o idiolektach ich rodakw zamieszkaych za

granic zdobyto dane, pokazujce wag kilku czynnikw, w tym: sta imigrancki, wiek,

wiek w czasie przesiedlenia si, wyksztacenie, wykonywany zawd. Omwiono

rwnie znaczenie czynnikw o charakterze psychologicznym, np. cechy osobowoci.

Przeprowadzone badania potwierdziy hipotez o kompleksowym oddziaywaniu rozmaitych

czynnikw jednoczenie. Okazao si, e wbrew masowym przekonaniom czynnik sta

imigrancki nie jest decydujcym czynnikiem o zasigu zmian w jzyku ojczystym

imigrantw. Co do czynnika wiek stwierdzono, e u wspczesnych przesiedlecw

zmiany zachodz w bardziej przypieszonym tempie, natomiast istotnym okaza si czynnik

wiek w czasie przesiedlenia si. Osoby, ktre przeniosy si lub zostay przeniesione do

nowego spoeczestwa w okresie dziecistwa, wykazay wyrazist predyspozycj do zmian

jzykowych. Dwoisty charakter wpywu wykazay czynniki wyksztacenie i zawd.

Wysze wyksztacenie i intelektualny zawd s przesank do szerszego kontaktu z jzykiem

miejscowym (czyli sprzyjaj zmianom), ale take s gwarancj podtrzymywania jzyka

ojczystego przez duszy okres w nowym otoczeniu obcojzycznym.

Problematyka bugarskich przesiedlecw bya rwnie badana w wietle tematu

Jzyki mniejszociowe wobec wspczesnego procesu globalizacji. Zagadnienie to zostao

omwione w publikacji pt. Jzyki mniejszociowe i jzyki narodowe w jednoczcej si

Europie oraz w artykule pt. Die Globalisierung und die Sprachen der Minderheiten in

Mitteleuropa, [Globalizacja a jzyk mniejszoci narodowych w Europie rodkowej]. W

artykuach na przykadzie bugarskiej mniejszoci na Wgrzech i innych mniejszoci w

Europie rodkowej zaprezentowaem swoj opini odnonie problemu losu jzykw

mniejszociowych na tle przebiegajcego rozszerzenia Unii Europejskiej i pogbienia

globalizacji. Na podstawie analizy aktualnej sytuacji jzykowej poczyniem prb dokonania

prognozy odnonie przyszoci jzykw mniejszociowych w zjednoczonej Europie.

Oceniajc wpyw czynnikw rnego rodzaju (np. historyczny, demograficzno-spoeczny,

psychologiczny), wyraziem pogld, e instytucjonalizacja globalizacji w Europie, mimo

oficjalnej polityki Unii Europejskiej w zakresie jzyka, zatwierdzi i wzmocni proces

zaistniaej ju asymilacji mniejszoci narodowych.

Kolejny wtek w ramach bada nad jzykiem przesiedlecw dotyczy rozwoju

jzykowego ich dzieci. Obiektem rozwaa by przede wszystkim problem dwujzycznoci.

Kwestia zostaa poruszona najpierw w wspomnianej ju rozprawie monograficznej Jzyk a

ycie. Badania socjolingwistyczne nad jzykiem Bugarw na Wgrzech, w rozdziale O

asymilacji jzykowej (s. 72-81). Z obserwacji nad sytuacj jzykow w rodzinach Bugarw

(zarwno mieszanych, jak i jednonarodowych) wynikao, e rwnolegy dwujzykowy rozwj

dzieci w wikszoci przypadkw nie wystpuje. Gwn przyczyn okazao si negatywne

nastawienie rodzicw wobec wczesnego bilingwizmu jako potencjalnego rda zakce

prawidowego rozwoju (jzykowego, psychologicznego i spoecznego) dzieci. Ze wzgldu na

du wag naukow i spoeczn wspomnianej problematyki zdecydowaem powici jej

specjalne publikacje, m. in.: [O dwujzycznych

dzieciach i ich edukacji] i ? [Czy dzieci

dwujzyczne stanowi problem edukacyjny?]. Obiektem wymienionych prac by problem

wczesnego bilingwizmu u dzieci, a celem byo udowodnienie, i rozwijanie go nie tylko nie

zakca, wrcz sprzyja rozwojowi jzykowemu i intelektualnemu dzieci. Przytoczone

dowody byy zaczerpnite z kilku rde: publikacji badaczy z tego zakresu, wasnych

obserwacji nad dziemi Bugarw na Wgrzech i w Polsce, wreszcie z przykadw z rozwoju

wasnego dziecka.

10

III. BUGARSKA I POLSKA MOWA POTOCZNA (aspekty leksykograficzne, etnolingwistyczne, stylistyczne)

a) Autor/autorzy, tytu/tytuy publikacji, rok wydania, nazwa wydawnictwa

P. Sotirov, M. Mostowska, A. Mokrzycka, 2011, Bugarsko-polski sownik leksyki potocznej,

t. 1, Wydawnictwo UMCS, Lublin, 280 s.

Sotirov, 2011, Wstp, [w: ] P. Sotirov, M. Mostowska, A. Mokrzycka, Bugarsko-polski

sownik leksyki potocznej, Wydawnictwo UMCS, 7-12.

P. Sotirov, 2008, Wspczesny bugarski obraz bakaskich ssiadw midzy swoim a

obcym (na materiale bugarskich internetowych forw dyskusyjnych), [w:] J. Bartmiski

(red.), Etnolingwistyka, 20, Wydawnictwo UMCS, Lublin, 321-332. (czasopismo na licie

ERIH, 0208-6808, NAT)

. , 2011, ,

[O bugarskim jzykowym obrazie wiata odzwierciedlonym w

wartociujcej leksyce potoczne] : . , . (.)

[Czowiek a Wszechwiat], , , 13-19.

. , 2012, [Zarys

bugarskiego i polskiego jzykowego obrazu wiata]. : . . (.)

. , , . 60-

. [Sowianie. Spoeczestwo, religia, kultura. Ksiga

jubileuszowa powicona Profesorowi P. Karagyozowowi z okazji 60. rocznicy urodzin],

. , 119-131.

. , 2012, ,

[Bugarski i polski jzykowy obraz wiata odzwierciedlony

w wartociujcej leksyce potocznej], Slavica XLI, Annales Instituti Slavici Universitatis

Debreceniensis, Debrecen, 113-128. (czasopismo na licie ERIH, 0583-5356, NAT)

. , 2013, (

) [rda bugarskiej metaforycznej leksyki potocznej (w

porwnaniu z jzykiem polskim)]. : . (.), , ,

[Tradycje. Kierunki. Wyzwania],

, , , 32-41.

. , 1997, " "

[Rewolucja stylistyczna we wspczesnym jzyku bugarskim]. In: Debreceni Szlavistikai

Fzetek [Debreczyskie Zeszyty Slawistyczne], 5 szm, Szlv Filologiai Intzet, Debrecen,

12-16.

. , 2007, [Okrelenia

przeoonego w polskim dyskursie potocznym]. : . , . (.),

[Badania filologiczne i metodologiczne],

, , 92102.

. , 2008, [Wspczesne oblicze

jzyka ulicy w Polsce]. : . . (.), , .

11

9. [Problemy socjolingwistyki, t. IX. Agresja jzyka ulicy],

, , 55-68.

b) Omwienie celu naukowego w/w pracy/prac i osignitych wynikw wraz z omwieniem ich ewentualnego wykorzystania.

Podjcie problematyki potocznoci w jzyku zwizane byo z tendencj poszerzania

przestrzeni zastosowania potocznej odmiany jzyka w bugarskiej i polskiej komunikacji

spoecznej po przemianach ustrojowych w latach 90. XX wieku.

Gwna cz bada w ramach problemu potocznoci miaa charakter leksykograficzny.

Dotyczya opracowania dwujzycznego (bugarsko-polskiego) sownika leksyki potocznej.

Prace zostay rozpoczte w roku 2010 w ramach zespoowego projektu badawczego, w

ktrym peniem funkcj kierownika (czonkami zespou byy Mariola Mostowska i Agata

Mokrzycka). Projekt zosta sfinansowany z grantu prorektora Uniwersytetu Marii Curie-

Skodowskiej w Lublinie, a jego wynikiem by pierwszy tom Bugarsko-polskiego sownika

leksyki potocznej (2011). W trakcie przygotowania s kolejne dwie czci sownika. Mj

udzia w powstaniu tego opracowania leksykograficznego polega na: autorstwie pomysu,

napisaniu wstpu, ekscerpcji czci materiau rdowego, wyposaeniu przykadami,

ustaleniu struktury hasa sownikowego, zredagowaniu pierwotnego wariantu hase,

kierowaniu zespoowym projektem badawczym bezporednio zwizanym z opracowanym

wydawnictwem.

Sownik zawiera najczciej uywane wyrazy potoczne w jzyku bugarskim i ich

odpowiedniki w jzyku polskim. Jest to pierwsze i jak na razie jedyne w historii bugarsko-

polskiej praktyki leksykograficznej opracowanie specjalnie powicone potocznej warstwie

jzykowej. Praca nad sownikiem wymagaa rozstrzygnicia kilku kwestii teoretycznych.

Gwn wrd nich bya kwestia przyjcia definicji pojcia wyrazu potocznego, od ktrej

zalea skad opracowanego materiau sownikowego. Uwzgldniajc zaistniae w przestrzeni

naukowej rne pogldy (choby w ramach tzw. szkoy warszawskiej i szkoy opolsko-

wrocawsko-lubelskiej), przyjto, e najbardziej odpowiednia celom opracowanego sownika

jest definicja, wedug ktrej potocznymi wyrazami s te, ktre s naturalne dla sytuacji

odrniajcych si nieoficjalnoci interakcji, wzgldn spontanicznoci mowy,

dialogowoci, bezporednioci kontaktu i skrconym dystansem spoecznym midzy

rozmwcami. Druga wana kwestia dotyczya wspczesnej dynamiki skadu leksyki

potocznej, elastycznoci jego granicy. Przy rozwizywaniu tego problemu bazowano zarwno

na wasnym wyczuciu jzykowym, jak i na opinii licznych nosicieli jzyka bugarskiego i

polskiego. Ostatecznie przyjto zaistniae ju okrelenie leksyki potocznej jako zbioru

rozmytego (s. 10). Podstawowymi rdami materiau jzykowego okazay si istniejce

sowniki wspczesnego jzyka bugarskiego, z ktrych wyekscerpowano wyrazy oznaczone

jako potoczne, oraz inne sowniki majce zwizek z przedmiotow problematyk. Jako istotne

rda materiaowe posuyy rwnie teksty z bugarskiej prasy codziennej w wersji

drukowanej i elektronicznej, teksty wspczesnej prozy bugarskiej i ich przekady na jzyk

polski (wykaz rde materiaowych s. 19-22). Przy gromadzeniu materiau wzito pod uwag

rwnie teksty zasyszane, ktre zostay opublikowane w wersji elektronicznej w postaci

korpusw bugarskiej mowy potocznej lub jako materia badawczy w wydawnictwach

ksikowych oraz wypowiedzi na forach internetowych, bdcych pisemn realizacj jzyka

potocznego. Sownik zawiera hasa skadajce si z jednego leksemu oraz hasa dwu- i

kilkuwyrazowe o rnym stopniu czliwoci. Hasa zostay uoone alfabetycznie, kady

artyku sownikowy zawiera: form wyrazu w jzyku rdowym, zwiz informacj

gramatyczn, znaczenie jednostki w jzyku polskim, polski ekwiwalent potoczny, przykad

zdaniowy z jzyka rdowego, tumaczenie przykadu na jzyk polski (budowa hasa

12

sownikowego s. 13-18). Opracowanie leksykograficzne pomylano jako narzdzie do

praktycznej nauki jzyka dla studentw i pracy translatorskiej tumaczy.

Mowa potoczna bya punktem wyjciowym rwnie dla bada etnolingwistycznych

dotyczcych bugarskiego i polskiego jzykowego obrazu wiata. W artykule Wspczesny

bugarski obraz bakaskich ssiadw midzy swoim a obcym (na materiale bugarskich

internetowych forw dyskusyjnych) obiekt badawczy stanowiy wyobraenia wspczesnych

Bugarw na temat ssiednich narodw na Bakanach. Jako rdo materiaowe wykorzystano

wypowiedzi uczestnikw bugarskich forw internetowych. Analiza ujawnia, e wyobraenia

internautw maj charakter zoony. Po czci s one typowo stereotypowe - odzwierciedlaj

wydarzenia historyczne i ksztatuj negatywny - w rnym stopniu - obraz kadego z

ssiadw. Szereg wypowiedzi bazujcych na wspczesnych zjawiskach i dowiadczeniach

wasnych autorw, prezentoway ju transformacj starych stereotypw w kierunku

wykreowania pozytywnego obrazu ssiada. Wrd wszystkich bugarskich ssiadw w

najwikszym stopniu zrnicowany by obraz Macedoczykw, za najbardziej wyrazistym

kontrapunktem dwch typw ocen (pozytywnej i negatywnej) nacechowany by obraz Serbii i

Serbw. Obraz Turcji i Turkw zwizany by z pewnym paradoksem uczestnicy forw

internetowych zaskoczeni byli wasn pozytywn ocen tureckiego ssiada na tle

bugarskich stereotypw Turcji i Turkw jako wiekowego ciemiyciela. Najbardziej

monolitowy, w negatywnym aspekcie, nakrelony zosta obraz Grecji i Grekw. Najmniejsze

zainteresowanie w forach internetowych na temat bugarskich ssiadw wykazano wobec

Rumunii i Rumunw.

Celem innych publikacji z tego zakresu bya rekonstrukcja i zestawienie bugarskiej i

polskiej percepcji rzeczywistoci na podstawie leksyki potocznej. Wyniki bada

zaprezentowano w kilku artykuach, np.:

[Zarys bugarskiego i polskiego jzykowego obrazu wiata] oraz

,

[Bugarski i polski jzykowy obraz wiata odzwierciedlony w wartociujcej leksyce

potocznej]. Prace zawieraj analiz bugarskiej i polskiej wartociujcej leksyki potocznej

dotyczcej okrelenia czowieka. Analiza pokazaa, e bugarski i polski model konceptualny

zawiera zarwno komponenty, ktre s wsplne (np. antropocentryzm, seksizm,

urbocentryzm, etnocentryzm itp.), jak i charakterystyki typowo narodowe (np. nastawienie do

okrelonych grup etnicznych, narodowych i religijnych, relacje w ramach rodu i in.).

Porwnanie przeprowadzonych bada z badaniami socjologicznymi wykazao szereg

zbienoci, dlatego mona byo stwierdzi, e leksyka potoczna jest istotnym rdem dla

bada nad rekonstrukcj sposobu odbioru rzeczywistoci.

Integraln czci wyej wymienionych bada byy badania nad bugarsk

metaforyczn leksyk potoczn ze wzgldu na rda metaforyzacji w odniesieniu do jzyka

polskiego. Badania ujawniy, e w jzyku bugarskim trzy tematyczne grupy leksemw s

rdem metaforyzacji: nazwy zwierzt, nazwy podmiotw o kojarzeniu negatywnym, nazwy

antroponimiczne. W ramach kadej z grup dao si zauway zarwno wsplne, jak i cechy

specyficzne dla jzyka bugarskiego wynikajce z czynnikw o charakterze historycznym,

geograficznym czy politycznym.

Publikacja pt. " "

[Rewolucja stylistyczna we wspczesnym jzyku bugarskim] dotyczya jzyka

bugarskiego w ujciu stylistycznym. Jej celem byo zaprezentowanie podstawowych zmian w

jzyku wczesnych bugarskich tytuw prasowych. Analiza dowioda, e zmiany te

dotyczyy przede wszystkim powszechnego wykorzystywania elementw mowy potocznej

oraz zastosowania nowych strategii perswazji. Na podstawie autentycznych przykadw

zademonstrowano konkretne przejawy wymienionych dwch osobliwoci nowego dyskursu

13

publicystycznego. Preferowanie cech jzyka potocznego ze strony autorw tekstw

publicystycznych wytumaczono deniem do odejcia od starego stylu tzw. nowomowy oraz

osiganiem rozmaitych celw pragmatycznych.

W artykule [Okrelenie

przeoonego w polskim dyskursie potocznym] obiektem bada byy potoczne wyrazy

odnoszce si do osoby przeoonego, uywane przez podwadnych w jego nieobecnoci.

Celem byo ujawnienie: 1) nazw o najwyszej frekwencji, 2) cech formalno-semantycznych

badanych jednostek, 3) ich zawartoci emocjonalnej. Na podstawie analizy licznej grupy

wyrazw zgromadzonych metod ankiety przeprowadzonej w rnych punktach Polski

sformuowano nastpujce wnioski: najwysz frekwencj maj wyrazy szef/szefowa i

stary/stara, ktre stanowiy poow wszystkich zgromadzonych nazw; druga co do typowoci

grupa nazw skadaa si z wyrazw typu dyrektor, nazwa po imieniu, dyrekcja, nazwa po

nazwisku, pan/pani dyrektor, boss itp.; trzecia grupa wyrazw miaa charakter przydomkowy

(typu kinol, ksiniczka, dziadek, wielka siostra itp.); wikszo podanych nazw nawizywaa

do statusu spoecznego, o wiele mniej wyrazw prezentowao cech indywidualn

(potwierdzio to tendencj socjalizacji obiektu mowy w polskim dyskursie werbalnym vs.

indywidualizacji w bugarskim dyskursie); w stosunku do skali emocjonalnej przewag

wykazay wyrazy o konotacji negatywnej (47,5 %), niema grup (36,5) byy nazwy

neutralne, a prawie 13 % wyrazw miay konotacj pozytywn.

Artyku pt. [Wspczesne oblicze

jzyka ulicy w Polsce] by prb spojrzenia na jzyk polskiego spoeczestwa oczami

obserwatora zewntrznego i jednoczenie uczestnika polskiego dyskursu. Artyku zosta

przygotowany w zwizku z konkretnym przedsiwziciem naukowym (midzynarodowa

konferencja naukowa w Sofii) powiconym agresji jzyka ulicy. Praca bya rwnie

odpowiedzi na zainteresowanie wobec polskiej wspczesnej rzeczywistoci jzykowej ze

strony zarzdu Midzynarodowego Stowarzyszenie Socjolingwistycznego, ktry by

inicjatorem i organizatorem konferencji oraz wydawc tomu pokonferencyjnego. Gwnym

obiektem badawczym rozprawy by polski wspczesny jzyk ulicy, a jej celem ujawnienie

treci pojcia jzyk ulicy wedug polskiej myli naukowej, zaprezentowanie gwnych

komponentw tej odmiany jzyka polskiego, omwienie jej aspektw spoecznych w Polsce,

zestawienie polskiego i bugarskiego dyskursu w stosunku do omawianego wariantu

jzykowego. Analiza ujawnia fakt, e w podstawie jzyka ulicy w Polsce ley amanie tabu

jzykowego, zjawisko to eksplikowane jest poprzez uywanie wulgaryzmw. W obrbie tego

faktu polski i bugarski dyskurs wspczesny wykazuje znaczne podobiestwo. Zauwaono

zbieno rwnie w fakcie, i w obu spoeczestwach zaistniao terytorialne i spoeczne

poszerzenie zasigu zastosowania jzyka ulicy. W stosunku do jzyka ulicy zanotowano

rwnie rozbienoci midzy bugarskim i polskim dyskursem, dotyczce frekwencji

okrelonych tematycznych grup wyrazw lub ich konotacji. Sformuowano wniosek o

wikszej wraliwoci polskiej opinii spoecznej na temat jzyka ulicy i o jej wikszym

wpywie na zachowania jzykowe osb publicznych.

IV. MECHANIZM KOREFERENCJI W TEKCIE

a) Autor/autorzy, tytu/tytuy publikacji, rok wydania, nazwa wydawnictwa

Vassileva, P. Sotirov, 1994, Typological characteristics of co-reference chains in English and

Bulgarian journalistic style [Typologiczne cechy koreferentnych acuchw w angielskim i

bugarskim stylu dziennikarskim]. In: Contrastive Linguistics, 6, Sofia University Press,

Sofia, 21-27. (czasopismo na licie ERIH, 02048708, NAT)

14

. , . , 1995,

( ) [Kohezja leksykalna w angielskim i

w bugarskim stylu dziennikarskim (aspekty socjolingwistyczne)]. :

, . 4. [Problemy socjolingwistyki,

t. IV. Socjolingwistyka a komunikacja], ,

, 216-219.

. , . , 2000,

[Wybrane typologiczne cechy

koreferentnych sekwencji w jzyku wgierskim I bugarskim]. In: Slavica XXX, Annales

Instituti Slavici Universitatis Debreceniensis, Debrecen, 41- 47. (czasopismo na licie ERIH,

0583-5356, NAT)

. , 1994,

[Osobliwoci koreferencji w bugarskiej mowie potocznej]. :

, 9, , 218-222.

. , 2002, [O powtrzeniu

leksykalnym w jzyku bugarskim]. : ,

[Pokolenie wybitnych jzykoznawcw bugarskich], , 134-

145.

b) Omwienie celu naukowego w/w pracy/prac i osignitych wynikw wraz z omwieniem ich ewentualnego wykorzystania.

W wymienionych publikacjach zaprezentowano wyniki bada stanowicych

kontynuacj problematyki rozprawy doktorskiej. Uzupeniay one dotychczasowe badania i

poszerzay ich zasig.

Cze prac miaa charakter komparatystyczny. Ich gwnym celem byo ujawnienie

podobiestw i rnic midzy jzykiem bugarskim a innymi jzykami zarwno strukturalnie

bliskimi, jak i odlegymi w zakresie mechanizmu koreferencji. W dwch publikacjach

zaprezentowano wyniki zestawienia jzyka bugarskiego z jzykiem angielskim: Typological

characteristics of co-reference chains in English and Bulgarian journalistic style

[Typologiczne cechy koreferentnych acuchw w angielskim i bugarskim stylu

dziennikarskim] (we wspautorstwie z I. Vassilev) oraz

( ),

[Kohezja leksykalna w angielskim i w bugarskim stylu dziennikarskim (aspekty

socjolingwistyczne)(w wspautorstwie z I. Vassilev). Na podstawie analizy licznych

przykadw mona byo ujawni niektre specyficzne cechy mechanizmu koreferencji w

bugarskim tekcie w porwnaniu z jzykiem angielskim. Najwaniejsze wnioski dotycz

tendencji obowizujcych w obydwch jzykach w stosunku do sposobu dokonania

koreferencji, w tym do formy uywanych rodkw jzykowych oraz do oblicza tzw.

koreferentnych acuchw. Badania potwierdziy fakt, i uywanie takich rodkw

koreferencji, jak powtrzenia leksykalnego, synonimu, zaimka czy rodzajnika dokonuje si

pod wpywem norm stylistycznych, odmiennych w obydwch jzykach.

Rwnolegle z ujawnionymi rozbienociami, wynikajcymi z obowizujcych dla

nosicieli obydwch jzykw norm stylistycznych, badania potwierdziy obecno szeregu

podobiestw. Ten stan mona byo wytumaczy faktem, i jzyk bugarski i angielski, ktre

z punktu widzenia genealogii jzykowej nale do innych grup jzykowych, ale w zakresie

systemu, w tym stosunku do zasobu narzdzi jzykowych koreferencji, s w znacznym

stopniu bliskie.

15

Zestawienie jzyka bugarskiego z jzykiem wgierskim ujawnio istotn asymetri w

dziedzinie koreferencji. Wyniki bada zaprezentowano w publikacji

[Niektre typologiczne cechy koreferentnych acuchw w jzyku wgierskim i bugarskim]

(we wspautorstwie z M. Christovem). Celem podjtych bada bugarsko-wgierskich byo

ujawnienie wpywu czynnikw o charakterze jzykowo-systemowym na mechanizm

koreferencji i wynikajcych z tego rozbienoci w jzykach. W centrum uwagi byy dwa

rodki koreferencji substytucja poprzez zaimek (pronominalizacja) i substytucja zerowa

ktre w sposb najbardziej przejrzysty ujawniy zaleno mechanizmu koreferencji od

czynnikw jzykowo-systemowych. Cz wnioskw dotyczya kategorii rodzaju jak

wiadomo, nie wystpuje ona w jzyku wgierskim, co powoduje pewne ograniczenia, na

przykad przy zastosowaniu zaimkw 3.osobowych liczby pojedynczej w roli koreferenta w

wgierskich tekstach. Mechanizm koreferencji w jzyku bugarskim i wgierskim okaza si

odmiennym rwnie w przypadkach, w ktrych referent (denotat) w pierwszym zdaniu jest w

roli podmiotu, a w kolejnym w roli dopenienia bliszego. Wic specyfika gramatyki

obydwch jzykw wymaga zastosowania odmiennych rodkw koreferencji w jzyku

bugarskim zaimka, natomiast w jzyku wgierskim substytucji zerowej.

W artykule [O powtrzeniu

leksykalnym w jzyku bugarskim] szczegowo omwiem jeden z podstawowych rodkw

koreferencji w tekcie bugarskim, natomiast publikacj

[Osobliwosci koreferencji w bugarskiej mowie potocznej]

zaprezentowaem najbardziej typowe przypadki koreferencji w mowie potocznej, ktre

odrniaj t odmian jzyka od stylw oficjalnych, np.: stosowanie wyrazw o mocnej

ekspresji w roli koreferentw, substantywacja koreferentnych zaimkw wskazujcych i

zaimkw dzierawczych, uywanie zaimkw 1 os. i 2 os. zamiast 3 os. w funkcji koreferencji

i in.

5. Omwienie pozostaych osigni naukowo - badawczych (artystycznych).

W zwizku z wykonywanym zawodem nauczyciela akademickiego cz mojej

dziaalnoci badawczej miaa charakter stosowany, w szczeglnoci dotyczya ona ewaluacji

procesu nauczania jzyka bugarskiego jako ojczystego i jako obcego. Pokosiem tej czci

prac badawczych byy: 1 ksika wspautorska, 2 artykuy naukowe, 1 skrypt wspautorski.

Ksika pt. [Zbir testw dydaktycznych z

jzyka bugarskiego dla cudzoziemcw] (1995) zawiera zadania typu multiple choice items

zwizane z treci programow kursu nauczania jzyka bugarskiego dla studentw

zagranicznych na etapie przygotowawczym. Opracowujc zadania bazowano na teorii testw

i towarzyszyy mu czynnoci o charakterze badawczo-eksperymentalnym, w tym: weryfikacja

odpowiednioci zada do treci programowej, aprobacja testw, opracowanie danych przy

zastosowaniu metod statystycznych (np. tzw. model Items Response Theory), ustalenie

indeksu trudnoci poszczeglnych zada, skonstruowanie testw prbnych itp. Wymienione

prace realizowane byy w Instytucie dla Studentw Zagranicznych w Sofii w ramach

kierowanego przeze mnie projektu

[Opracowanie systemu oceniania poziomu

opanowania jzyka bugarskiego przez cudzoziemcw] (1994-95). Podobny charakter miao

rwnie opracowanie wspautorskie pt.

[Wspczesne metody ewaluacji jakoci przygotowania

cudzoziemcw z zakresu jzyka bugarskiego na etapie przygotowawczym] (1995). Skrypt

16

przygotowany zosta w ramach zespoowego projektu badawczego pod kierownictwem Enczo

Gerganowa i zarejestrowany jest w bugarskim Narodowym Centrum Informacji i

Dokumentacji w Sofii.

W artykule pt. - , ,

[Ewaluacja z zakresu przedmiotu jzyk bugarski problemy, paradoksy,

perspektywy] (1993), zamieszczonym w wydawnictwie bugarskiego Ministerstwa Edukacji,

Nauki i Modziey, analizie poddano stan wspczesny dziaalnoci ewaluacji wynikw

procesu dydaktycznego z zakresu jzyka bugarskiego jako ojczystego. Celem byo

ujawnienie zaistniaych problemw i wskazanie drogi do ich usunicia. Na podstawie

obserwacji rzeczywistoci szkolnej przytoczono fakty, ktre okrelono jako paradoksy w

dziedzinie ewaluacji, np.: paradoks samooceny, paradoks nierwnych kryteriw, paradoks ta,

paradoks zamiany obiektu oceny i in. Jako przyczyn zaistnienia wymienionych paradoksw

wskazano brak ujednoliconej scentralizowanej procedury ewaluacji, dlatego w konkluzji

pracy autor wychodzi z propozycj opracowania takiej procedury uzasadniajc jednoczenie

jej konieczno. W okresie opracowania koncepcji nowej matury w Bugarii artykuem

[O nowej maturze w

Polsce czyli podgld w bugarsk rych przyszo], 2008, (we wspautorstwie z A.

Sprawk-Sotirow) zaprezentowaem polskie dowiadczenie w tej dziedzinie. Artyku zosta

opublikowany w czasopimie bugarskiego Ministerstwa Edukacji, Nauki i Modziey.

Kwestia ewaluacji prezentowana bya rwnie przeze mnie w kontekcie problemw

edukacyjnych dzieci romskiego pochodzenia w Bugarii. Jako czonek zespou projektu

finansowanego przez UNICEF pt. Dziecko i rodzina Romw w Bugarii (1993)

przeprowadziem prace badawcze zwizane z ustaleniem istoty problemw dzieci romskiego

pochodzenia w zakresie nauczania jzyka bugarskiego. W tym celu zostay skonstruowane

specjalne testy ewaluacyjne oraz wykonaem badania terenowe na terytorium caego kraju.

Rezultaty przeprowadzonych czynnoci zaprezentowaem w artykule pt.

(I-IV ) [Problemy z opanowaniem norm pisemnych bugarskiego jzyka

literackiego przez uczniw romskiego pochodzenia] (1997).

Oprcz powyej zaprezentowanej problematyki badawczej w krgu moich

zainteresowa naukowych znalazy si zagadnienia dotyczce:

- kultury jzyka bugarskiego (artyku pt. " "...

[Ustawa bdzie rozpatrywana w plenarna zala czyli ponownie

o stosowaniu rodzajnika] (1998);

- wpywu czynnikw spoeczno-demograficznych na proces ksztacenia si wybranej

grupy antroponimicznej (artyku pt.

[O przezwiskach dwch pokole mieszkacw miasta Petricz] (2005) oraz artyku pt.

Wpyw czynnika wiek na ksztatowanie si przezwisk (na przykadzie przezwisk

mieszkacw miasta Petricz w Bugarii),2007,);

- metodologii bada porwnawczych dyskursu spoecznego (artyku pt.

[Od gramatyki

porwnawczej do porwnawczej analizy dyskursu], (2006).

Do swoich osigni zaliczam rwnie: organizacj 10 midzynarodowych

konferencji naukowych; zainicjowanie i kierowanie nowym kierunkiem studiw

(Bakanistyk) finansowanym ze rodkw Unii Europejskiej; prac na rzecz

umidzynarodowienia studiw poprzez wieloletnie penienie funkcji koordynatora programu

Erasmus w Instytucie Filologii Sowiaskiej UMCS.