Asanowicz Szkic – język projektowania architektonicznego

7/25/2019 Asanowicz Szkic jzyk projektowania architektonicznego

1/10

ZESZYTY NAUKOWE POLITECHNIKI BIAOSTOCKIEJ 2008Architektura Zeszyt 21

9

Aleksander Asanowicz

Szkic jzyk projektowania architektonicznego

Architektura i obraz

Kademu etapowi projektowania odpowiada swoista forma prezentacji wizu-alnej: szkic, rysunek, komentarz, makieta robocza, rysunki techniczne, wizualizacje

itp. Kademu typowi twrczoci w procesie jego historycznego rozwoju towarzy-szyo powstawanie odpowiedniej metodologii i odpowiednich rodkw wyrazu.Te dwa elementy podlegay i podlegaj staym transformacjom. Doskonalenie

i rozwj rodkw wyrazu ma due znaczenie dla procesu komunikacji. Kady arty-sta poszukuje sposobw dialogu ze wspczesnymi. Kady rodzaj twrczoci cha-rakteryzuje sijemu tylko waciwymi rodkami wizualizacji.

Twrczoarchitektoniczna dysponuje rwniewaciwymi tylko jej sposoba-mi komunikacji. Bazujone na specyficznym sowniku, tak werbalnym, jak i gra-ficznym. W procesie komunikacji szczeglne znaczenie ma zarwno dokadno,

jak i bogactwo treci grafiki, gdyod tego zaley spoistorealizacji twrczej idei.Kady symbol, kada linia ma okrelone znaczenie. Istota twrczoci architekto-

nicznej zawiera si w intuicyjnym znaczeniu linii. Powstaniu form architektonicz-nych zawsze towarzyszyy linie i symbole. Trudno sobie wyobrazi liczb rysun-kw, ktre powstay w caym historycznym procesie rozwoju architektury.

Rysunek zawsze by gwnym sposobem wyraenia myli architekta. Projek-towanie zawsze dzielio sina dwa etapy. Pierwszy to wymylanie, poszukiwanie,doskonalenie i fiksacja idei obiektu architektonicznego. W procesie tym zawsze

uywano rysunku. Twrczoarchitektoniczna zawsze bya cile zwizana z me-todami i sposobami modelowania i prezentowania projektowanego obiektu. Etap

drugi to budowa, realizacja obiektu zgodnie z powstaymi w procesie projektowaniarysunkami. Do poowy XVIII wieku architekt by jednoczenie projektantem


2/10


10

i budowniczym. Projektowa obiekt i kierowa jego budow. Dlatego te, projektujcuywa rysunku tylko wtedy, gdy uzna, e rysunek jest mu do czegopotrzebny.Rysunki miay charakter pomocniczy. To, czego nie byo na rysunku architekt-

budowniczy wyjania werbalnie.Jednake powstawanie coraz bardziej skomplikowanych obiektw i zoono

procesu ich realizacji wymusia konieczno korzystania z graficznych odwzoro-wa. W kocu XVIII wieku pojawia si tendencja do specjalizacji, sprowadzeniaarchitekta tylko do roli projektanta. Projekt sta sigwnym i jedynym rezultatemprojektowania architektonicznego.

W historii architektury wyranie wida zwizek projektowanego obiektu z syste-mem jego notacji. Gwnym elementem tego systemu, rodkiem materializacji ideiarchitektonicznej jest grafika, umoliwiajca zapis procesu twrczych poszukiwa.

Kademu etapowi projektowania odpowiada swoisty sposb graficznej wizu-alizacji. W trakcie poszukiwa czciej wykorzystywane s obrazy symboliczne,na etapie konkretyzacji ikoniczne. Znaki ikoniczne, fiksujc obiekt w sposb jed-noznaczny, sizomorficznym jego odwzorowaniem. Z kolei symboliczne odwzoro-wanie informacji charakteryzuje si wieloznacznoci i wysokim stopniem uogl-nienia. Im wyszy stopieoglnoci, tym wiksza wieloznacznoobrazu. Wielo-znacznoobrazu wiadczy zao bogactwie, uniwersalnoci i elastycznoci jzykagrafiki. W procesie poszukiwapierwszy szkic to najczciej niewyrane i niedo-kadne przedstawienie oglnej idei obiektu. Z drugiej strony jednak, mimo lako-

nicznoci uytych znakw, obraz jest nasycony treci. Obserwowana elementar-nopierwszych szkicw jest cakowicie naturalna, tak jak konkretyzacja obrazwwizualnych odbywa sistopniowo wraz z rozwojem idei od niewielkiego hierogli-fu do dokadnych rysunkw.

Jzyk grafiki sprzyja abstrakcji, uproszczeniu, schematyzacji, idealizacji. Monapowiedzie, e wypenia on nie tylko komunikacyjn, ale rwniei kreacyjnfunkcjw procesie projektowania. Z jego pomocmona symbolicznie przedstawiabstrak-cyjn ide, przeksztaciniepojte i zoone w zrozumiae i dokadne. Symbolicznerysunki ukazuj wewntrzne cechy obiektu. Dziki nim mona zakodowa i prze-ksztacidowoln informacj(cechy obiektu, skomplikowanie stosunkw wewntrz-nych, dynamikich rozwoju, stopieilociowych i jakociowych transformacji).

Znaczenie rysunku w projektowaniu potwierdzajrwniebadania nad psycho-logitwrczoci architektonicznej. Z badatych wynika, e rysunek architektonicznyto nie tylko instrument komunikacji zawodowej, a istotny element tej twrczoci, gdyfiksacja idei przestrzennej moliwa jest jedynie poprzez znak graficzny.

Jak twierdzi O. Akin: Wybr sposobu prezentacji jest rwnowany wyborowimetody rozwizania problemu projektowego. [2, s. 119] Podobnego zdania jest


3/10


11

rwnie D. Herbert, wedug ktrego rodki wizualizacji wpywaj na powstaniekoncepcji projektu. Rysunek pomaga rozwijaniu idei, poczynajc od jej narodzin,od pierwszych jej notacji. Nieokrelono procesu projektowania i wice siz tym poszukiwanie natchnionego rozwizania problemu projektowego poprzezszkic okrelaj znaczenie rodkw wizualizacji we wstpnych fazach procesu po-szukiwania idei. [12]

Rysunek jzyk architektonicznej notacji

Kady jzyk skada size sw. S. Johnson twierdzi, e dla opanowania licz-

nych parametrw formy architektonicznej projektant tworzy wasn bibliotekczstkowych rozwiza, ktra zawiera zarwno podstawowe elementy (okna,drzwi, kolumny, ciany itp.), jak i pojcia zoone, zwizane z typologiobiektw.Elementy zawarte w bibliotece spewnego rodzaju wewntrznymi wyobraeniamiumysu. Dlatego te mona przypuszcza, e ich niewaciwe uzewntrznieniemoe negatywnie wpywana jakoprojektu. [13]

Jednak architekt mylc opera rysuje paszczyzny, bryy, linie. Interpretacjanarysowanych przez niego elementw odbywa siw jego umyle. Nawet wdroe-

nie metod komputerowego wspomagania projektowania nie zmienio jzyka projek-towania architektonicznego. W dalszym cigu uywane sgraficzne znaki, gdy,jak pisa Alberti, sztuka budowania opiera si na rysunku i jego realizacji. Istotarysunku zawiera siw umiejtnoci wykorzystania i poczenia we waciwy spo-sb linii, ktre stworzobraz obiektu. Celem rysunku jest poszukiwanie i okrelenieaptus locus odpowiedniego miejsca, certus numerus okrelonej miary, din-gus modus piknego sposobu i gratus ordo przyjemnego porzdku,tak, aby mona byo zobaczyw nim form i proporcje budynku. Alberti twierdzi,

e opierajc sina rozumie i dowiadczeniu architekt moe stworzyharmonijnformbudynku, niezalen od jakiejkolwiek materii, okrelajc i krelc w odpo-wiedni sposb linie i kty. Wedug niego rysunek ma swoje korzenie w umyle,realizuje si poprzez linie i jest pewn podstaw twrczoci, utworzon przezumys mdry i dowiadczony. [3]

Architekt korzysta z ustalonego jzyka form, niezalenie od tego, czy projektu-je w sposb tradycyjny, czy te uywa w projektowaniu programw komputero-wych. Uksztatowany poprzez wieki sposb komunikacji pozosta niezmienny

do dzisiaj. Moemy nawet sformuowa

przypuszczenie,

e zmiana tego sposobukomunikacji nie wydaje sicelowa, a moe nawet nie jest moliwa. [5]


4/10


12

W projektowaniu architektonicznym projektant przechodzi od abstrakcyjnej

idei do konkretnej formy. Proces ten zaczyna siw momencie powstania koncepcjii realizuje sipoprzez formy geometryczne, ktre odpowiadajwarunkom zadania.W rezultacie abstrakcyjne obrazy przeksztacajsiw fizyczne obiekty. Pierwszymkrokiem tego procesu jest transformacja myli w wyobraenia (images), ktre pod-legaj percepcji. rodki uyte w transformacji mog by nie tylko graficzne,ale rwniewerbalne czy matematyczne. Opracowanie sownika zdolnego przed-stawiaobrazy powstae w mzgu ma due znaczenie dla kreacji, gdy pozwalanadatym obrazom specyficznrealntre, stworzyobiekt, ktry mona anali-zowa i ktrym mona manipulowa. Idea staje siinformacj, ktra moe ist-nieniezalenie od niej. Informacja ta moe byabstrakcyjna, ale nawet wtedyprzyblia ona projektanta do konkretnej formy. Tradycyjnie uwaa si, e optymal-nym rodkiem prezentacji informacji architektonicznej jest szkic.

B. Lawson, analizujc pogldy dziesiciu znanych wspczesnych architek-tw, dochodzi do wniosku, e niezalenie od rnorodnoci stylw w jakich tworz,wszyscy oni podkrelajznaczenie rysunku w projektowaniu. H. Hertzberger twier-dzi, e rysunek ma znaczenie decydujce, gdy jest on porednikiem midzymzgiem i papierem. [15, s. 38] S. Calatrava uwaa swoje rysunki za podrdo idei. Szkicowanie nazywa dialogiem midzy tym, co znajduje sina papierze,i tym, co zawiera si w umyle. [15, s. 26] C. Brown zauwaa, e niezalenieod tego, irysunki R. Venturiego spikne i ekspresyjne, ich autor nie uwaa ichza dziea sztuki, a traktowa jako rozmowz samym sob. [15, s. 98] KonkludujcLawson pisze: Trudno mylenie majc owka w rku. [15, s. 141]

I. Fraser i R. Henmi, przytaczajc wypowiedC. Scarpy, ktry mwi: Rysujdlatego, e chczobaczy, dochodzdo wniosku, e rysunki umoliwiajdialogw procesie poszukiwania, znajdowania i sprawdzania idei. Szkice projektowe

(nazywa je visionary drawings) srodkiem wspomagajcym wyobraniprojek-tanta. Odzwierciedlajewolucjprocesu projektowania. [10, s. 113]

Podobnie uwaa rwnieP. Eisenman, ktry opisujc swoj metodprojek-towania, okrela jjako zapis ewolucji mylenia, ktremu na pocztku towarzyszcakowicie niekonkretne i niedbae szkice, i wraz z rozwojem projektu przeksztaca-

jsione w dokadne rysunki wykonawcze. [9]Z kolei E. Robbins w swojej pracy Why Architects Draw cytuje R. Piano

i A. Siz. Piano twierdzi, e rysunek jest wycznie czystym instrumentem (pureinstrument) w cyklicznym procesie mylenia i dziaania. [16, s. 126] A. Siza zauwaa, e szkicowanie prowokuje zmiany idei [16, s. 153] i pomaga zobaczy,

jak zadziaa wymylona rzecz. [16, s. 157]


5/10


13

M. Graves rozpatruje swoje szkice, jako pewnego rodzaju dziennik, ktry za-

penia swoimi obserwacjami i znaleziskami. Swoje szkice nazywa szybkimi notat-

kami (shorthand notes) idei architektonicznych. Notatki te su zapamitaniu,a nastpnie wyekstrahowaniu w celu poczenia z innymi szkicami w innym proce-sie projektowania. Graves uwaa te notatki za jzyk projektowania. [11, s. 384]

Przytoczone wypowiedzi dowodz, e jzyk grafiki jest nieodcznym elemen-tem twrczoci architektonicznej. Zawsze by on wanym rodkiem komunikacji,i takim te pozosta dzisiaj, bdc najbardziej naturalnym, oczywistym i prostymrodkiem wyrazu w procesie mylenia wizualnego. W twrczoci architektonicznejszkic architektoniczny to pocztek pocztku. Dziki niemu obrazy powstajcew umyle architekta konkretyzujsi i przeksztacaj. Jednoczenie dziki sprz-eniu zwrotnemu szkice znajduj swoje odbicie w umyle, wzbogacajc tym sa-mym obrazy przechowywanych tam struktur przestrzennych. [4, s. 134]

Jzyk grafiki sprzyja zarwno rozwojowi logicznego mylenia, jak i aktywnejemocjonalnej percepcji wiata. Szkice stajc si tak jakby katalizatorem procesuprojektowania, jednoczenie speniajrolporzdkujc. Analiza procesu powsta-wania form architektonicznych potwierdza zwizek szkicu z jzykiem twrczej eks-presji. Lakonicznonotatek O. Niemeyera koresponduje z poszukiwaniem czys-tych form. Podobne zjawisko moemy zaobserwowaw industrialnym przekszta-caniu klasycznych form R. Bofilla, u L. Khana z jego metodykpocztkowej for-my, czy w idei totalnej racjonalnoci A. Rossiego.

Jzyk grafiki jest podstawmetody graficznego poszukiwania idei projektowej.Wiele prac z zakresu metodologii projektowania potwierdza tez, e sposb pre-zentacji wie sicile z procesem kreacji idei.

Rozpatrujc uycie szkicw w projektowaniu D. Herbert dochodzi do wniosku,e wpyw rysunku na sposb projektowania mona wyjani nieokrelonocii niedokadnoci procesu projektowania, rozumianego jako poszukiwanie na-tchnionego rozwizania. [12] W projektowaniu architektonicznym dialog idei i jejreprezentacji jest gwnym typem aktywnoci, szczeglnie na pocztku poszuki-wa. Badania nad zwizkiem twrczej aktywnoci z pamicipotwierdzajpogld,e idee przejawiaj si poprzez zastosowane rodki prezentacji. Idea staje sirealnoci, kiedy owek dotknie kartki papieru. Jest to stay etap w kreacji formarchitektonicznych. [1, s. 92] Zwizek wyobraez procesem mylowym i zacho-waniem projektanta jest na tyle znaczcy, e nawet ruch oczu jest czciowo de-terminowany przez odbierane obrazy. Wybr wyobraenia moe wpywana podwiadomoi pamikrtkoterminow, a co za tym idzie stymulowaodbiri wykorzystanie le ustrukturyzowanej informacji, a take pomagaw transfor-macji jednego wyobraenia na inne. [13]


6/10


14

Rysunek architektoniczny moemy rozpatrywaz rnych punktw widzenia.Dla projektowania najistotniejsze jest zastosowanie szkicw w fiksacji idei. Pier-

wotnymi elementami jzyka grafiki s, powtarzajc za W. Kandyskim, punkt, liniai paszczyzna. Leonardo da Vinci twierdzi, e paszczyzna zaczyna si od linii,bdcej granictej paszczyzny, linia rozpoczyna siod punktu, a punkt z kolei toco tak maego, e mniejszego elementu junie ma. Pierwszpodstawmalar-stwa jest punkt, drug linia, trzecim paszczyzna, czwartym brya, ktra okry-wa sitpaszczyzn. [19, s. 59-60] W XX wieku teza ta zostaa rozwinita w pra-cach W. Kandyskiego [14] i P. Klee, ktry do punktu, linii i paszczyzny dodaczynnik ruchu. Klee pisa: Zaczynam tam, gdzie zaczyna si forma: od punktu,podlegajcego przemieszczeniu. Wszystko podlega dynamice: punkt przemiesz-cza si i tworzy lini, przesunicie linii buduje paszczyzn, spotkanie paszczyzndaje bry.1

Kad informacj graficzn mona przedstawi jako zbir punktw, liniii paszczyzn. Powstaje pytanie o waciwoci tych pierwotnych elementw. Pytaniewane, gdywaciwoci te determinujmoliwozastosowania rozpatrywanychelementw w rnorodnych rodzajach technik graficznych. W twrczoci architek-tonicznej szczeglne znaczenie ma kreska - linia. Linia okrelonej gruboci, kty jejpochylenia, krzywizny i dugoci spodstawow skadow kadego szkicu. Dlatych, ktrzy umiejprzeczytaszkic jzyk grafiki mwi wicej nijakikolwiek inny.Na niewielkiej powierzchni rysunku on moe wyraziniewiarygodnie wiele. Monago czytado przodu i do tyu, z gry na d i w kierunku odwrotnym, analityczniei syntetycznie. [6]

Przeprowadzona analiza pozwala zdefiniowa zalety szkicowego sposobuposzukiwania formy architektonicznej.

1. Zaletwykorzystania obrazw wizualnych jest to, e, w odrnieniu od sys-temu werbalnego, moliwy jest jednoczesny dostp do duego zbioru niepo-wizanych ze sob informacji. Istniej problemy, ktrych rozwizanie jestmoliwe jedynie poprzez wizualizacj. Dlatego bardzo czsto, jako nonik in-formacji, wykorzystywany jest szkic, ktry moe by traktowany, jak to czyniR. Shepard, jako forma danego wyobraenia (rysunek jest eksternalizacjwyobrae). [18, s. 287]

2. Architekt myli przestrzennymi formami, wyobraonymi przez siebie w trakcieposzukiwa. Formy te s niestabilne, podlegaj szybkim zmianom i mogzniknz pamici. Dlatego tetrzeba je szybko unaocznii utrwali, ukazujcistot idei. Moemy zaoy, e proces opracowania projektu zaczyna si

1Cytat za: Ruder E., Tipografika, Moskwa, Kniga, 1982, s.118.


7/10


15

od rysunku i rysunek towarzyszy mu do ostatniego momentu. Jednake,jeli spojrzymy na cytaty przytoczone na pocztku artykuu, to zauwaymy,e w zalenoci od indywidualnych twrczych cech projektanta moliwe si inne drogi projektowania.

3. Rysunek architektoniczny jest najszybszym, prostym i elastycznym rodkiemfiksacji idei przestrzennej. Dziki niemu moemy ocenia dan ide, porw-nywajz innymi, konkretyzowa, rozwijai doskonali.

4. Rysunek architektoniczny to nie tylko utrwalacz twrczych myli. Moe byrwnietraktowany jako istotny, a moe nawet decydujcy czynnik (medium)twrczoci architektonicznej. Powstanie szkicu jest jednym z waniejszychmomentw kreacji.

Racjmia Vilard de Honecort, ktry w XII wieku napisa : Bo w tej ksicemona znale wartociowe rady dotyczce wielkiej umiejtnoci murowaniai urzdzeciesielskich. Znajdzie situ teumiejtnorysowania, takimi czcia-mi, jakich wymaga i o jakich uczy sztuka geometrii. () Tu zaczyna si umiejt-no rysowania, taka, o jakiej poucza sztuka geometrii by atwiej byo praco-wa.2

2Villard de Honnecourt, Livre de pouraiture, cytat za : Myliciele, kronikarze i artyci o sztu-

ce. J. Biaostocki (red.), Warszawa, 1988, s. 262-264.


8/10


16

Rys. 1. Przykady szkicw architektonicznych: a) P. Eisenman, b) S. Calatrava, c) C. Scarpa, d) R. Venturi,e) H. Hertzberger, f) F. Gehry


9/10


17

Wnioski

Wyniki analizy prac z dziedziny teorii projektowania architektonicznego poka-

zuj, e kademu dziaaniu projektowemu towarzyszy okrelony artefakt spoistaforma wizualna. Istota twrczoci wie siz intuicyjnym znaczeniem linii. Rysu-nek architektoniczny jest istotn skadow twrczoci, gdy idea lub forma moeuwidaczniasiwycznie poprzez znak. Pogld ten stanowi oglnie przyjty pa-radygmat projektowania, goszcy, e metoda oparta na graficznych wizerunkach

jest tosama z graficznmetodposzukiwania idei. Rysowa to znaczy obser-wowa, odkrywa, wynajdywa, tworzy. [8, 1970, s. 211]

Sposb wizualizacji wie sicile z procesem kreacji. Oparty na szkicach

sposb poszukiwa ma take szereg ogranicze, wynikajcych z dynamiki i nie-okrelonoci obrazw umysu. W rezultacie moe to prowadzi do ograniczeniaobszaru poszukiwa. Pisa o tym juw 20 latach XX wieku K. Mielnikow: Rysunekprzeszkadza w swobodnym przeksztacaniu myli, narzucajc rozwizanie graficz-nie moliwe, nawet wtedy, gdy jest ono odrzucane przez mzg. W szczeglnociprzeszkadzajmi rysunki na wczesnych etapach pracy nad projektem. Co innego,rne czysto techniczne, a nie kompozycyjne szkice. Te suyteczne i niezbdnew pracy architekta.

3

Ben van Berkel susznie zauwaa: Architektura nie moe y bez obrazu,nie mniej moliwoistnienia architektury bdcej nieuniknionym wynikiem przed-stawienia autentycznej rzeczywistoci wydaje si mao atrakcyjne. Architekciszukaj sposobw uniknicia ogranicze wizualnych konwencji. Wspczesnerysunki architektoniczne s niczym projekty badajce zasig architektonicznychgranic. miao odrzucajzalenofunkcji i formy, ktrej dotd w architekturze niekwestionowano. () Jednoczenie stawiajone (rysunki) pytania o naturarchi-tektury i zalenopomidzy ulgajcdegradacji wartociformalnych systemw

reprodukcji a nieograniczonymi moliwociami ludzkiej wyobrani. [7, s.16]

3Cytat za K. Zajcew, Grafika i architekturnoje tworczestwo, Strojizdat, 1979, s. 89.


10/10


18

Literatura

1. Aalto A., Architektura i gumanizm, Progres, Moskwa, 1978.

2. Akin O., Psychology of Architectural Design, Pion Ltd., London, 1986 wydanierosyjskie: Psichoogia architekturnogo projektirowania, Strojizdat, Moskwa, 1996.

3. Alberti L.B., Ksig dziesio sztuce budowania, PWN, Warszawa, 1960.4. Asanowicz A., Computer in Creation of Architectural Form, w: Proceedings

of 2nd

AVOCAAD Conference, Brussels, 1999. s. 131-142.

5. Asanowicz A., The End of Methodology Towards New Integration, w: Pro-

ceedings of 3rd

AVOCAAD Conference, Brussels, 2001, s. 42-48.

6. Auerbach F., Die graphische Darstellung, Teubner, Leipzig, 1914, wydanie

rosyjskie: Graficzeskjie izobraenja, Gosizdat, Moskwa-Leningrad, 1928.7. Berkel van B., Bos C. Niepoprawni wizjonerzy, Murator, Warszawa, 2000.8. Le Corbusier, Tworczeskij put, Strojizdat, Moskwa, 1970.

9. Eisenman P., Kraus R., Tafuri M., House of Cards, Oxford University Press,

NY., 1987.

10. Fraser I., Henmi R., Envisioning Architecture - An Analysis of Drawing, Van

Nostrand Reinhold, NY., 1994.

11. Graves M., The necessity for drawing: Tangible speculation, Architectural

Design, 1977,

6.12. Herbert D., Graphic Process in Architectural Study Drawings, Journal of Archi-

tectural Education. 1992. 46/1.

13. Johnson S., What is representation, why do we care, and what does it mean?

Examining the Evidence from Psychology, w: J.P. Jordan, B. Mehnet,

A. Harfmann, (eds.), Proceedings of ACADIA '97 Conference "Representation

and Design", 1997, s. 5-15.

14. Kandyski W., Punkt i linia a paszczyzna, WNT, Warszawa, 1977.

15. Lawson B., Design in Mind, Architectural Press, 1994.16. Robbins E., Why Architects Draw, Cambridge, MA: MIT Press, 1997.

17. Ruder E., Tipografika, Kniga, Moskwa, 1982.

18. Shepard R.N., Externalization of mental images and the act of creation,

w: B.S. Randhawa, W.E. Coffman (eds.), Visual learning, thinking and com-

munication, Academic Press, NY., 1978, s. 133-189.

19. Vinci L. da, Kniga o iwopisi mastera Leonardo da Vinci, iwopisca i skulptoraforentynskogo, OGIZ-IZOGIZ, 1935.

Artyku zrealizowany w ramach pracy naukowej S/WA/3/2008.

Asanowicz Szkic – język projektowania architektonicznego

Documents

Transcript of Asanowicz Szkic – język projektowania architektonicznego