Magdalena Bobko, Uniwersytet Wrocawski

Problem przestrzeni publicznej we wspczesnym miecie,
a problem rewitalizacji.

SOWO WSTPUW referacie przybli wybrane przykady przestrzeni publicznych, ktre powstay dziki rewitalizacji pofabrycznych terenw dzielnic centralnych, dawnych terenw portw , nabrzey oraz opuszczonych elementw starej zabudowy miast. Omwi przykady rewitalizacji przestrzeni miejskich z rnych zaktkw globu, ktre stanowi mog nieustajce rdo inspiracji dla dziaa realizowanych obecnie w naszym kraju (m.in. High Line w Nowym Jorku, nowe centrum Seulu, Park de Diagonal Mar w Madrycie). Wska na rnorodne funkcje speniane przez miejsca oraz udowodni, e czasem dobry plan i jego realizacja to nie wszystko, istotny jest bowiem udzia w projekcie miejscowej ludnoci, i to ju na etapie projektowania.Zaczn od wyjanienia dwch kluczowych poj pojawiajcych si w tytule niniejszego referatu. Znaczenie obu jest obecnie uywane w szerokim kontekcie, co powodowa moe niezrozumienie.REWITALIZACJA jest terminem pochodzenia medycznego, gdzie oznacza przywracanie si witalnych ludziom1Encyklopedia PWN (2010).

. Termin ten, w dziedzinie architektury oraz urbanistyki, jest obecnie naduywany i stosowany do okrelania wikszych modernizacji. Mylony jest z rekultywacj, rewaloryzacj czy modernizacj. Pierwsze dwie s elementami rewitalizacji.W architekturze oraz urbanistyce rewitalizacja to dziaania z zakresu wielu dziedzin (budownictwa, planowania przestrzennego, ekonomii, polityki spoecznej) prowadzone w czci miasta lub zespole obiektw budowlanych, ktre w wyniku przemian gospodarczych, spoecznych, ekonomicznych, czy innych, utraciy swoj pierwotn funkcj i przeznaczenie. Dziaania skupione s na oywieniu zdegradowanych obszarw i doprowadzenia do stanu, kiedy obszary te zmieniajc swoj funkcj, znajd nowe zastosowanie2Skalski 2004: 1, Billert 2004: 6.

.Zgodnie z definicj dr Krzysztofa Skalskiego: Rewitalizacja to poczenie dziaa technicznych jak np. remonty z programami oywienia gospodarczego i dziaaniem na rzecz rozwizania problemw spoecznych, wystpujcych na tych obszarach3Skalski 2004: 1.

. Dlatego konieczne jest dziaanie interdyscyplinarne, tymczasem klasycznym bdem jest pomijanie dziaa w sferze spoecznej. Nie podjcie na czas spoecznych konsultacji moe prowadzi do napi i konfliktw, a tym samym sparaliowa projekt, lub sprawi, e po zakoczeniu prac miejsce pozostanie nieoywione4Lorens 2009: 9.

.PRZESTRZE PUBLICZNA brak jest jednoznacznej definicji przestrzeni publicznej, jako kategoria prawna istnieje ona w polskim prawie dopiero od 2003 roku5Ustawa o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym z dn. 27.03.2003 r.

Pojawiajce si liczne definicje formuowane s przez specjalistw z rnych dziedzin (architektw, urbanistw, socjologw, prawnikw, ekonomistw i innych), a wic koncentruj si na wybranych zagadnieniach nie dajc odpowiedzi kompleksowej, oglnej. Na potrzeby niniejszej pracy przyjmiemy nastpujc definicj.Przestrze publiczn to obszary miasta dostpne powszechnie i nieodpatnie, fizyczna przestrze, w ktrej znale si moe kada jednostka spoeczna. Jest to obszar o szczeglnym znaczeniu dla zaspokajania potrzeb mieszkacw, poprawy jakoci ich ycia i sprzyjajcy nawizywaniu kontaktw spoecznych ze wzgldu na jego pooenie oraz cechy funkcjonalno przestrzenne. Jest to dobro wsplnie uytkowane, celowo ksztatowane przez czowieka, zgodnie ze spoecznymi zasadami i wartociami (...)6Karta Przestrzeni Publicznej 2009: 234.

. Do przestrzeni publicznych zaliczane s drogi, ulice, place miejskie oraz stale dostpne budowle i budynki stanowice wasno publiczn. Jak zauwaa Mieczysaw Kochanowski: s to przestrzenie, na ktrych aktywno wspczesnego czowieka i spoeczestwa oraz wszelkie formy spoecznego wspycia manifestuj si najsilniej. Przestrzenie publiczne stanowi o specyfice miasta jako tworu kultury i przestrzennych ram, w ktrych kultura powstaa i rozwija si. Maj one take kluczowe znaczenie dla zjawiska identyfikacji, utosamiania si ludzi z okrelon przestrzeni, uznawania jej za swoje miejsce w otaczajcym nas uniformizujcym si wiecie7Pluta 2012: 43.

.

PRZEMIANY MIASTA WSPCZESNEGOOba powysze pojcia cile cz si z ide miasta wspczesnego, ktra z kolei jest nierozerwalnie zwizana z cywilizacj i jej rozwojem. Liczba mieszkacw miast przybywa w szybkim tempie, w 2007 ponad poowa mieszkacw ziemi bya ich obywatelami8Wantuch-Matla 2012a: 288.

. Obecna gospodarka rozwija si przede wszystkim w orodkach miejskich, gdzie swoje siedziby maj firmy i korporacje. Miasto jest miejscem rozwoju kultury, tworzenia nowych trendw i ich popularyzacji. Nie mona te pomin jego roli jako orodka politycznego9Pieniek 2006: 5.

. Orodki miejskie przechodz powane zmiany w procesie wzrostu i modernizacji. Obserwowane przemiany struktur miast s skutkiem licznych procesw zachodzcych w gospodarce i spoeczestwie wspczesnego wiata. Po okresie modernizmu, ktry skupia si na jednostkowych budynkach, nie za na kompleksowym projektowaniu miast, w latach 50.
i 60. w Europie Zachodniej i Stanach Zjednoczonych nastpi boom motoryzacyjny, ktry take silnie zaszkodzi przestrzeni publicznej. Urbanici skupiali si wwczas na dostosowaniu miast do szybko wzrastajcej liczby samochodw, zapominajc jednoczenie o potrzebach ludzi10Gehl (2010).

. W wielu przypadkach zachodzce przemiany zalene s od takich procesw gospodarczych jak dezindustrializacja, rozwj high-tech oraz usug, w wyniku ktrych nastpuje dekapitalizacja i degradacja wielu terenw miejskich (gwnie pofabrycznych). Ksztatuje si nowy model miasta, ktry opisa mona jako struktur policentryczn, zdefragmentowan i znacznie mniej czyteln od jej modernistycznego odpowiednika. Mimo licznych negatywnych efektw, procesy te pozwalaj jednak na reurbanizacj dzielnic centralnych oraz rewitalizacj i wykorzystanie terenw poprzemysowych11Lorens 2009: 13.

. Dlatego wanie wspczesne procesy rozwoju miast coraz czciej wi si z zagadnieniem rewitalizacji.W chwili obecnej jednym z najwaniejszych procesw powodujcych przemiany orodkw miejskich jest proces globalizacji, ktrego skutki maj znaczenie nie tylko dla samej gospodarki, przestrzeni miast, ale przede wszystkim dla spoeczestwa12Lorens 2010b: 16-17.

. Globalizacja wie si z tworzeniem jednego wiatowego rynku dbr i usug. Efektem jest oglnowiatowa ekspansja tzw. kultury zachodniej, a dalej postpujca uniformizacja i regres kultur lokalnych; podkreli naley, e popularyzowana jest kultura zachodnia w formie uproszczonej i zuboaej, gdy najatwiej przyjmuj si najprostsze i najbardziej powierzchowne jej fragmenty.

ZNACZENIE PRZESTRZENI PUBLICZNYCHWyksztacenie si miasta globalnego spowodowao take powstanie nowych relacji na wiatowym rynku ekonomicznym - w tej chwili to nie pastwa, ale miasta ze sob konkuruj. Dla zapewnienia sobie konkurencyjnoci musz gwarantowa osadzenie w okrelonym czasie i przestrzeni, co stanowi ma przeciwiestwo dla bez-miejskoci doby globalizacji. W ten sposb staraj si unikn utraty tosamoci, o ktrej wiadczy przede wszystkim charakter przestrzeni publicznych najczciej spotykanych w historycznych centrach. To one stanowi szczegln warto przyczyniajc si do budowania konkurencyjnoci miasta13Lorens 2010b: 23.

. Jeeli miasto nie posiada wysokiej jakoci historycznych struktur urbanistycznych moe takie stworzy poprzez rewitalizacj14Lorens 2010b: 24-25.

oto odpowied dlaczego jest ona zjawiskiem tak modnym.Trzeba zaznaczy, e miasto globalne nie wyksztacio nowego, oglnego porzdku przestrzennego, jednak pewne zjawiska maj wpyw na przeksztacanie jego przestrzeni (publicznych) rozwj spoeczestwa konsumpcyjnego15Lorens 2010b: 17.

, nowych technologii, a co za tym idzie - wirtualizacja rzeczywistoci, polaryzacja spoeczna, rnicowanie si dochodw i stylw ycia poszczeglnych grup spoecznych oraz tendencja do ich izolacji16Wantuch-Matla 2012a: 287.

, powoduj, e ronie zapotrzebowanie na now przestrze publiczn - nie uniwersaln, ale dostosowan do potrzeb danej grupy spoecznej. O jej atrakcyjnoci decyduje ju nie dostpno, ale atrakcyjno wizualna i funkcjonalna, sposb w jaki sposb wpywa na ksztatowanie otoczenia, czy wsptworzy atrakcyjne rodowisko miejskie, czy odpowiada na potrzeby spoeczne17Lorens 2010a: 18.

. Majc wiadomo jak silnie otoczenie oddziauje na czowieka, jego samopoczucie oraz stopie utosamiania si z danym miejscem, istotne jest tworzenie przestrzeni, ktre bd miay stymulujcy i pozytywny wpyw na przebywajcych w nich ludzi. Jest to istotne rwnie w kontekcie podnoszenia standardu ycia w niezwykle szybko powikszajcych si miastach18Wantuch-Matla 2012b: 374.

. Podczas tworzenia nowych przestrzeni publicznych na pierwszy plan wysuwa si wic nowa potrzeba spoeczna potrzeba stymulacji cile zwizana z potrzeb przebywania z innymi ludmi. Jak bowiem zauway Jan Gehl: W przeciwiestwie do ogldania budynkw, przebywanie z ludmi oferuje bogactwo wrae zmysowych19Za: Lorens 2010a: 7.

.

PRZYKADY ZREWITALIZOWANYCH PRZESTRZENI PUBLICZNYCHNajbardziej podstawow i pierwotn form przestrzeni publicznej jest plac, najczciej znajdujcy si w centrum miasta. Wyjtkowy charakter ma Stortoget centralny i najwikszy plac miasteczka Hamar w Norwegii, ktry z czasem sta si duym parkingiem. Jego ostateczna rewitalizacja, zapocztkowana w latach dwutysicznych, nadal nie jest przeprowadzona. Projekt jest jednak warty wspomnienia ze wzgldu na niespotykany dotd zakres konsultacji spoecznych. W 2011 roku przez trzy miesice organizacja Ecoistema Urbano prowadzia warsztaty, spotkania i debaty z mieszkacami, majce pomc odkry oczekiwania wobec nowotworzonej przestrzeni. Dodatkowo kady, kto ma dostp do internetu mg wzi udzia w projekcie - powstaa specjalna aplikacja na komputery, smartphony itp. Kolejne etapy projektu byy publikowane online na stronie internetowej20Dreamhammar (2011).

, a architekci prowadz bloga, na ktrym aktualizuj na bieco pojawiajce si pomysy. Plac sta si miejscem eksperymentw, co zachcao ludzi do przychodzenia i uczestniczenia w projekcie. W ramach tymczasowej rewitalizacji posadzk placu pomalowano w tradycyjny norweski wzr, ustawiono tymczasowe siedziska, organizowano wsplne lunche. Istotna w tym przypadku jest nie forma zrewitalizowanej przestrzeni, ale sposb w jaki sam proces jest przeprowadzany21Office for Urban Innovation (2012), Ecoistema Urbano (2010).

.Do formy placu nawizuje Miejski salon w St. Gallen (zwany take Raiffeisenplatz) wyoony czerwonym dywanem. Dawniej zaniedbywany teren po zamkniciu fabryki tekstyliw przeksztacono w nowe centrum finansowe. By ociepli jego wizerunek i umili czas pracownikom biur, zamknito ulice dla ruchu koowego i ca powierzchni w tym take take meble miejskie: st otoczony awkami, siedziska o obych ksztatach, fontann - pokryto czerwonym gumowym dywanem. Przestrze uzupenia ziele w postaci kilku miorzbw oraz ciekawe owietlenie w ksztacie chmur. Przestrze zachca do spdzania w niej czasu zarwno pracownikw biur, ktrzy mog tu spotka si podczas lunchu, jak i pozostaych mieszkacw miasta. Prosty i niedrogi projekt (ok. 12 mln zotych) sta si now wizytwk miasta.Przestrze publiczna to nie tylko place, to take dostpne publicznie budynki, jak np. kompleks Toni Site w Zurychu, ktry w latach 70. by fabryk mleka (najnowoczeniejsz i najwiksz jak na owe czasy). Gdy w latach 90. produkcja przeniosa si do wschodniej Europy, ogromny budynek (prawie 110 tys. m2) zacz niszcze.W ramach rewitalizacji caej dzielnicy, wadze miasta podjy si jego modernizacji i stworzenia w nim orodka kulturalnego. Zaoeniem byo przeksztacenie budynku na kompleks sucy edukacji, kulturze oraz miejskiemu yciu. Biuro architektoniczne EM2N zawaro w swoim projekcie przestrzenie publiczne, suce kulturze, take pomieszczenia dla akademii sztuk piknych oraz uniwersytetu nauk stosowanych. Przestrze dostpn dla mieszkacw stanowi bd systemy ramp (projektowane jako wertykalne bulwary spacerowe), gwny hol biegncy przez wszystkie pitra, sala koncertowa, biblioteka. Wntrza bd zrnicowane od otwartych przestrzeni publicznych do zamknitych prywatnych co stanowi ma wyraz idei the building as a city, the city as a building22ArchDaily (2012), EM2N (2005), Wantuch-Matla 2012c: 390-391.

. Coraz czciej do miast wprowadza si tereny zielone, ktre stanowi mog cznik midzy poszczeglnymi czciami miasta lub budynkami jednej dzielnicy. Odpowiednio zaprojektowane mog porzdkowa ruch koowy, pieszy i rowerowy. Traktowane s jak element spajajcy tkank zabudowy miejskiej. Sprawiaj, e ycie mieszkacw kwitnie take poza tradycyjnymi cigami komunikacyjnymi. Ma to ogromny wpyw na podniesienie standardu ycia w danej okolicy i znaczco wpywa na jej wizerunek i wycen nieruchomoci.Ciekawym przykadem rewitalizacji linii komunikacyjnej jest zakoczona niedawno transformacja estakady linii kolejowej w Nowym Jorku The High Line. Zbudowana zostaa w latach 30. jako fragment towarowej linii kolejowej biegncej przez zachodni cz Nowego Jorku. Pocztkowo tory biegy przez rodek miasta, jednak ze wzgldw bezpieczestwa przeniesiono je na wiadukt umieszczony ponad 10 m nad ziemi. Wraz z rozwojem motoryzacji i przeniesieniem transportu do ciarwek, linia stracia na znaczeniu i zostaa zamknita. Planowano j rozebra, jednak w 1999 roku okoliczni mieszkacy wpadli na pomys stworzenia nadziemnego parku. W rezultacie w 2009 roku otwarto pierwsz cz parku, w 2011 drug. Pocztkowo celem projektu byo zachowanie niepowtarzalnego charakteru miejsca, z czasem jednak doszed drugi, niemniej wany zjednoczenie okolicznych mieszkacw i stworzenie dla nich wyjtkowego miejsca do spdzania wolnego czasu. By podkreli histori miejsca pozostawiono fragmenty starej linii kolejowej. W dwch odcinkach High Line przechodzi przez otwory w prywatnych budynkach zupenie jak dawniej pocigi towarowe. Ponadto park wyposaono w rnorodne awki oraz siedziska. Przejcia midzy betonem, a zieleni s delikatne dziki zastosowaniu specjalnych pyt chodnikowych. Nie ingerowano w naturaln rolinno, samosiejne rodzaje traw i kwiatw by inspiracj dla florystw pracujcych nad projektem zieleni parku.Park pozwala dowiadczy miasta z nowej strony dziki temu, e wiadukt umieszczony jest na wysokoci trzeciego pitra, istnieje moliwo obserwowania miasta znajdujcego si poniej, przy jednoczesnym wyciszeniu si, ucieczce od ulicznego zgieku. Co warte zaznaczenia warto nieruchomoci w dzielnicy znacznie wzrosa. Ju podczas prac rewitalizacyjnych deweloperzy zaczli przejmowa okoliczne squaty i opuszczone budynki i zamienia je w drogie apartamentowce23Wantuch-Matla 2012b: 374-375, Friends of The High Line (2011), NYC Parks (2011), Bryla.pl (2008).

.Projekt o podobnym charakterze zrealizowano w centrum Seulu - Cheonggyecheon nazw wzi od niewielkiej rzeki pyncej przez miasto jeszcze na pocztku XX wieku. W latach 50. rzeka zostaa zminimalizowana do podziemnego kanau, na powierzchni zbudowano estakad. W 2003 roku burmistrz miasta zapocztkowa prace zwizane z przeniesieniem estakady i przywrceniem w centrum terenw zielonych. Pomimo licznych sprzeciww, zwizanych gwnie z obaw dodatkowych utrudnie komunikacyjnych, prace przeprowadzono i w 2005 roku otwarto now, zielon przestrze publiczn. Celem projektu byo przede wszystkim przywrcenie unikalnego rodowiska naturalnego w centralnej, biznesowej dzielnicy Seulu. rodowisko naturalne wpyno dodatkowo na mikroklimat rednia temperatura w dzielnicy obniya si o prawie 4 stopnie Celsjusza. Liczba korzystajcych z samochodw spada, na rzecz liczby osb korzystajcych z transportu publicznego oraz pieszych. Tym samym pomimo mniejszej iloci drg ruch w miecie przypieszy, korki zmniejszyy si. Dzielnice pnocna i poudniowa, przez wiele lat odcite od siebie wstg autostrady, ponownie poczyy si, co przyczynio si do ich rozwoju. Byo to pierwsze w Seulu due przedsiwzicie dotyczce przestrzeni publicznej, ktre stao si katalizatorem zmian w caym miecie24Seoul Fundation Arts and Culture (2009), Lee In-Keun (2006).

.Rol przestrzeni publicznych jest nie tylko kreowanie atrakcyjnego wizualnie otoczenia, ale take kreowanie rodowiska inspirujcego i stymulujcego ludzi w nim przebywajcych. We wspczenie realizowanych projektach uwzgldnia si elementy majce sprowokowa uytkownika do pewnych zachowa lub do znalezienia wasnego sposobu na ich uytkowanie. Dodatkowo, nowoczesne przestrzenie publiczne maj rnorodny charakter lub mog si przenika, tworzc obszary o rnych funkcjach. Mog by jedynie tem i kojcym otoczeniem w chwilach wypoczynku (jak przykady omwione powyej) lub przeciwnie zaskakiwa wyrazistoci rozwiza i wymusza interakcje, jak ma to miejsce w przypadku miejsc, w ktrych promowanym i podkrelanym motywem jest kwestia promowania zdrowego i aktywnego trybu ycia. Zapotrzebowanie na tereny suce rekreacji jest ogromne, gdy ludzie coraz czciej chc spdza czas na wieym powietrzu, a nie w zamknitych i zatoczonych salach fitness25Wantuch-Matla 2012b: 376-377.

. Najczciej miejscem tworzenia miejskich parkw sportowych s tereny nadrzeczne lub nadbrzene. Park Lineal de Manzanares w Madrycie (zwany take Madrid Rio Parc) projektu biura West8 jest zaoeniem przestrzennym na du skal (teren o powierzchni 80 hektarw). Znajdujc si w tym miejscu autostrad przeniesiono do podziemnego tunelu biegncego wzdu rzeki Manzares. Projektanci podzielili cae zaoenie na poszczeglne czci suce innym formom wypoczynku, aktywnoci i rnym grupom spoecznym. Motywem przewodnim nowej przestrzeni jest sport, zorganizowany dziki ciekom rowerowym, boiskom, placom zabaw oraz ruch spontaniczny, moliwy dziki otwartym terenom zielonym. Znalazy si take miejsca przeznaczone specjalnie dla amatorw deskorolki, jazdy wyczynowej na rowerze, wspinaczki, wiolarstwa, czy joggingu. Na trasie znajduje si dodatkowo sad, jezioro, plaa oraz Campo del Moro ogrody ssiadujce z Paacem Krlewskim. Szczeglnie interesujca jest Avenida de Portugal, ktrej projekt inspirowany jest podr do Portugalii oraz kwiatami wini, ktre spotka mona na drodze midzy Madrytem a Lizbon. Zasadzono okoo 700 drzew winiowych, a kostk posadzki uoono w ksztat patkw kwiatowych. Ten prosty pomys zyska ogromn sympati mieszkacw dzielnic znajdujcych si wzdu Avenida de Portugal26Wantuch-Matla 2012b: 377-378, WEST8 (2006), Minner Kelly (2011).

. Poza funkcj rekreacyjn, tereny parku przyczyniy si take do poczenia istniejcych i nowopowstajcych terenw miejskich wzdu rzeki Manzanares zapewniajc im dobr komunikacj.Podobny pomys na rewitalizacj przestrzeni zrealizowano w Barcelonie, gdzie utworzono Park Diagonal Mar. Pooony midzy gwnymi arteriami miasta oraz morzem. Nowoczesny styl maej zabudowy kontrastuje z otaczajc go architektur wysokich wieowcw mieszkalnych, hoteli oraz centrum handlowego. Wntrze zagospodarowane jest przez place wypoczynkowe, place zabaw, polany, baseny oraz zrnicowan ziele (ldow, bagienn i wodn). Znale tu mona liczne zjedalnie czy oryginalne urzdzenia suce zabawie oraz uprawianiu sportu. Charakterystyczne s przestrzenne, metalowe konstrukcje pergoli, ktre mog suy jako element zabaw. Projekt otrzyma nagrod Amerykaskiego Stowarzyszenia Architektw Krajobrazu. Sprawia wraenie przestrzeni idealnej, a jednak uznawany jest za przykad nieudanej realizacji. Zarzuca mu si zamknicie oraz niedostpno ze wzgldu na otoczenie ruchliwymi ulicami i brak dogodnego dojcia. Centra handlowe (z ktrych jedno jest najwikszym w kraju) stanowi dla niego powan konkurencj. Najblisza okolica jest sabo zaludniona, za mieszkacw pozostaych czci miasta skutecznie zniechca do korzystania z parku ogrodzenie terenu i zamykanie go na noc. Miejsce sprawia wraenie p-prywatnego, p-zamknitego, co tworzy poczucie wykluczenia. Podnosi si take brak moliwoci faktycznego kontaktu z wod czy rolinnoci27Project for Public Spaces (2004), Barcelona Field Studies Centre (2013).

. Organizacja Project for Public Spaces opisaa park nastpujco: Designed by lawyers, a place where no spontaneous, unforeseen event can ever happen. It's a classic case of design run amok, where creating a place for human use was merely an afterthought28Project for Public Spaces (2004).

. [miejsce zaprojektowane przez prawnikw, gdzie nic spontanicznego, nieoczekiwanego nie moe si zdarzy. Jest to klasyczny przypadek projektowania w amoku, gdzie zabrako refleksji dotyczcej tworzenia przestrzeni dla uytku publicznego].

PODSUMOWANIEPomimo goszonego przez wielu badaczy upadku czowieka publicznego, na podstawie obecnych tendencji, mona zaoy, e przestrze publiczna bdzie gwnym elementem rozwoju miast. Rosnca liczba mieszkacw miast warunkuje ich policentryczno, przestrze publiczna stanowi bdzie element spajajcy cao zarwno pod wzgldem urbanistycznym, jak i spoecznym. Oznacza to kreowanie rodowiska dostpnego, dobrze skomunikowanego, przyjaznego i sucego realizacji rnego rodzaju aktywnoci29Wantuch-Matla 2012a: 289.

. Przestrze publiczna przestaje by niema, neutralna jest zdefiniowana, zachca do dialogu i odkrywania wieloci sposobw na jej uytkowanie30Wantuch-Matla 2012b: 377.

. Mocno widoczny jest trend przywracania miasta jego mieszkacom. Samochody kierowane s poza obrb centrum miasta lub do podziemnych tuneli. Miasto staje si coraz bardziej zielone, w pewnym sensie jest to realizacja istniejcego ju od staroytnoci postulatu wsi w miecie czy idei miast ogrodw z pocztku XX wieku.Rewitalizacja polskich miast prowadzona od kilku lat jest procesem znaczco opnionym w stosunku do praktyk innych pastw. W USA programy rewitalizacyjne zapocztkowane zostay ju w latach 50., a trendy wyznaczane za oceanem adaptowane byy wkrtce potem w miastach zachodnioeuropejskich. W krajach tych wczenie dostrzeono stymulujc rol miejskich przestrzeni publicznych. Biorc pod uwag, jak silnie otoczenie oddziauje na czowieka, jego samopoczucie i stopie utosamiania si z miejscem, zrozumiano, e miasta naley dostosowa do potrzeb ich mieszkacw. Wykazuje si du dbao o estetyk kreowanych miejsc, ktre maj za zadanie ogniskowa ycie lokalnej spoecznoci, sprzyja integracji, stymulowa wydarzenia, a w efekcie tworzy i wzmacnia poczucie identyfikacji z nim i caym miastem31Wantuch-Matla 2012b: 379.

. Jednak dziki upywowi czasu, moemy na realizacje amerykaskie oraz zachodnioeuropejskie spojrze z dystansem, mamy moliwo oceny susznoci dziaa i ich efektw uzyskanych po latach. Autorzy polskich projektw mog mog korzysta z wypracowanych ju metod i zebranych dowiadcze zarwno tych dobrych, jak i zych. Bazujc na takiej wiedzy, moemy budowa wasny model planowania i wdraania dziaa rewitalizacyjnych dostosowany do polskich warunkw ekonomicznych oraz ustrojowych. Ogromna liczba opisanych zrealizowanych projektw stanowi wietne rdo inspiracji pod wzgldem architektoniczno urbanistycznym, organizacyjno finansowym, a take spoecznym32Lorens 2010b: 14.

.

The problem of public space and revitalization in contemporary city.

Today, the city experience major changes in the growth and modernization. The observed structure transformation is the result of numerous processes taking place in economy and society. After modernism which focused on separate buildings, not on comprehensive urban design, during 50s and 60s in Western Europe and United States there has been automotive boom. Planners focused to adjust cities to rapidly increasing number of cars, forgetting about people needs. Currently, the transformation of cities are dependent on economic developments such as de-industrialization, development of high-tech and services. As a result of these changes ensue decapitalization and degradation of many urban areas (mainly post-industrial). The new image of city, which can be describe as polycentric and contiguous, is formed. Despite many negative effect, those processes indulge for reurbanization central district and revitalization port-industrial areas.Contemporary processes of urban development is increasingly linked to the issue of revitalization. Complex renovation of old, degraded or abandoned urban areas arouse interest since years. There are few reasons. The most obvious is technical improvement of buildings. Prove to be equally important are socio-economic sanitation and protection of the cultural identity of the area, particularly through the preservation of significant landscape values. In this paper I will discuss selected examples of public spaces created through the revitalization of post-industrial areas of central district, fields of former ports, riversides or abandoned city buildings. I will present examples of revitalized urban spaces from whole over the world, which could provide a co source of inspiration (i.a. High Line in New York, new Seoul center, Parc de Diagonal Mar in Madrid). I will show the various functions performed by spaces and prove that realization of good plan is not enough when planners forget about local people and their engage in making project.

BIBLIOGRAFIA

ArchDaily (2012), The New Toni-Areal in Zrich West, www.archdaily.com/303982 [dostp: 30.07.2013 r.].

Barcelona Field Studies Centre (2013), Urban planning excellence or disaster?, http://geographyfieldwork.com/DiagonalMarSuccessfulRedevelopment.htm [dostp: 30.07.2013 r.].

Billert 2004 = Billert Andreas, (2004), Centrum staromiejskie w arach: problemy, metody i strategie rewitalizacji, http://www.zary.pl/e-cms/ob.php/32-strrew-1.pdf?id=1488, [dostp: 30.07.2013 r.].

Bryla.pl (2008), High Line, http://www.bryla.pl/bryla/1,85298,5161177,High_Line.html [dostp: 30.07.2013 r.].

Dreamhammar (2011), What is dreamhammar?, http://www.dreamhamar.org/about/ [dostp: 30.07.2013 r.].

Ecoistema Urbano (2010), Stortorget, http://ecosistemaurbano.org/tag/stortorget/ [dostp: 30.07.2013 r.].

EM2N (2005), Toni Site, Zurich, Switzerland, http://www.em2n.ch/projects/tonisite [dostp: 30.07.2013 r.].

Encyklopedia PWN (2010), PWN Encyklopedia, http:/(/encyklopedia.pwn.pl/haslo.php?id=3967463 [dostp: 29.07.2013 r.]

Friends of The High Line (2011), Park information, http://www.thehighline.org/about/park-information [dostp: 30.07.2013 r.].

Gehl 2010 = Gehl Jan, (2010), Miasta s dla ludzi, nie dla soni, http://wyborcza.pl/1,76842,7676126,Miasta_sa_dla_ludzi__nie_dla_sloni.html#ixzz1GKoyrWsk [dostp: 30.07.2013 r.].

Karta Przestrzeni Publicznej 2009 = Karta Przestrzeni Publicznej [w:] Cichy-Pazder E., Markowski T. (red.), Nowa urbanistyka nowa jako ycia. Materiay III Kongresu Urbanistyki Polskiej, Warszawa, 234-237.

Lee In-Keun (2006), Cheong Gye Cheon Restoration Project a revolution in Seoul, http://worldcongress2006.iclei.org/uploads/media/K_LEEInKeun_Seoul_-_River_Project.pdf [dostp: 30.07.2013 r.].

Lorens 2009 = Lorens Piotr, Zagadnienia wprowadzajce [w:] Lorens P., Martyniuk-Pczek J. (red.), Wybrane zagadnienia rewitalizacji miast, Gdask, s. 7-19, http://www.pg.gda.pl/architektura/pokl/skrypt%201.pdf, [dostp: 30.07.2013 r.].

Lorens 2010a = Lorens Piotr, Definiowanie wspczesnej przestrzeni publicznej [w:] Lorens P., Martyniuk-Pczek J. (red.), Problemy ksztatowania przestrzeni publicznych, Gdask, s. 6-17, http://www.arch.pg.gda.pl/pokl/skrypt%202.pdf [dostp: 30.07.2013 r.].

Lorens 2010b = Lorens Piotr, Rewitalizacja miast: planowanie i rewitalizacja, Gdask.

Minner Kelly (2011), Madrid RIO / Burgos & Garrido + Porras la Casta + Rubio & Alvarez-Sala + West8, http://www.archdaily.com/111287/madrid-rio-west-8-and-mrio-arquitectos/ [dostp: 30.07.2013 r.].

NYC Parks (2011), The High Line, http://www.nycgovparks.org/parks/highline [dostp: 30.07.2013 r.].

Office for Urban Innovation (2012), Learning from Hammar / Creating communities before buildings, http://noapeer.com/learning-from-hamar/ [dostp: 30.07.2013 r.].

Pieniek 2006 = Pieniek Marek, Wstp [w:] Duda T., Fuhrmann M., Gendwi A., Izdebski A., Kuzko K., Pieniek M. (red), Dynamika przestrzeni miejskiej, Pozna Warszawa, s. 5-7.

Pluta 2012 = Pluta Katarzyna, Przestrzenie publiczne miast europejskich. Projektowanie urbanistyczne., Warszawa.

Project for Public Spaces (2004), Hall of Shame. Diagonal Mar., http://www.pps.org/great_public_spaces/one?public_place_id=623 [dostp: 30.07.2013 r.].

Seoul Fundation Arts and Culture (2009), Cheong Gye Cheon. History, http://english.sisul.or.kr/grobal/cheonggye/eng/WebContent/index.html [dostp: 30.07.2013 r.].

Skalski 2004 = Skalski Krzysztof, Rewitalizacja obszarw starej zabudowy w miastach, mps, s.1, za: Ministerstwo Gospodarki i Pracy, 2004, Przewodnik dotyczcy kryteriw planowania oraz zarzdzania projektami dotyczcymi rewitalizacji zdegradowanych obszarw miejskich, po-przemysowych i powojskowych w ramach zintegrowanego programu operacyjnego rozwoju regionalnego finansowanego ze rodkw funduszy strukturalnych; http://www.pleszew.pl/images/rewitalizacja/zporr_przewodnik_rewitalizacja.pdf, [dostp: 30.07.2013 r.].

Ustawa o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym z dn. 27.03.2003 r., http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU20030800717 [dostp: 30.07.2013 r.].

Wantuch-Matla 2012a = Wantuch-Matla Dorota, Przestrze miasta przyszoci. Programy i utopie., Architektura. Czasopismo Techniczne, 1-A/2/2012, s. 287-293, http://suw.biblos.pk.edu.pl/resources/i1/i2/i3/i1/i3/r12313/WantuchMatlaD_PrzestrzenMiasta.pdf [dostp: 30.07.2013 r.].

Wantuch-Matla 2012b = Wantuch-Matla Dorota, Stymulujca rola miejskich przestrzeni publicznych, Przestrze i forma 12/2012, s. 373-384, http://www.pif.zut.edu.pl/pif-12_pdf/C-07%20Wantuch-Matla.pdf [dostp: 30.07.2013 r.].

Wantuch-Matla 2012c = Wantuch-Matla Dorota, Topografia wspczesnych miejskich przestrzeni publicznych, Przestrze i forma 17/2012, s. 387-396, http://www.pif.zut.edu.pl/pif-17_pdf/C-06_WantuchMatla.pdf [dostp: 30.07.2013 r.].

WEST8 (2006), Madrid Rio, http://www.west8.nl/projects/madrid_rio [dostp: 30.07.2013 r.].

SPIS ILUSTRACJI

1) Plac Stortoget, Hamar, Norwegia, rdo: http://www.archdaily.com/175516/citizens-redesign-their-city-in-dreamhamar-ecosistema-urbano/stortorget-square-hamar-from-parking-lot-to-stage-for-creativity-and-innovation/ 2) City Lounge (Raiffeisenplatz), St. Gallen, Szwajcaria, rdo: http://img.fotocommunity.com/photos/10203233.jpg 3) Toni Site, Zurych, Szwajcaria, rdo: http://www.allreal.ch/de/nc/publikationenmedien/medienmitteilungen/medienmitteilung-detail/allreal-erwirbt-toni-areal-in-zuerich-west/ 4) Avenida de Portugal, Park Lineal de Manzanares, Madryt, Hiszpania, rdo: http://www.madrid.es/UnidadesDescentralizadas/ProyectosSingularesUrbanismo/ProyectoMadridRio/ActTerm/Ficheros/01AvdaPortugal.JPG 5) Park Lineal de Manzanares, Madryt, Hiszpania, rdo: http://imagenes.idealista.com/news/archivos/x_14.jpg 6) Park de Diagonal Mar, Barcelona, Hiszpania, rdo: http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/9/9e/Barcelona_Parq_de_Diagonal_Mar_JMM.JPG .