Archetypy i mity we współczesnej zbiorowej nieświadomości

Na przykładzie filmu Kill Bill

Jacek Wasilewski jacekwas@id.uw.edu.pl

Elementy

• Bohater i jego funkcja

• Konflikt – cele i przeszkody

• Akcja- reakcja; motywacja

• Skaza; niedokończone sprawy, konflikt wewnętrzny (potrzeba a pragnienie)

• Łuk przemiany – świat zmienia postać

• Postać katalityczna – zmienia świat

This photograph by Louis C. Faron nicely illustrates at least four

Dickinsonian shamanic motifs: the ascent, the World Tree, drumming, and

out of body or supernatural experience. Joan Halifax writes of this picture:

"A female machi (shaman) has ascended her rewe or notched pole. The

pole has steps, and the machi climbs to the seventh level to complete her skyward journey. She plays a frame drum that assists her in her climb up

the World Tree. In the Mapuche region of Chile, the hallucinogens

Anadenathera, Datura, and Brugmancia were used during shamanic

seances"

Yggdrasil

tarot

Axis Mundi = Tree of Life = Tree of Knowledg

Axis mundi

A Lapland shaman's drum shows the Axis Mundi uniting the 3 worlds. Another drum painting shows the axis pointing to the circumpolar stars.

Według relacji biblijnej Księgi Rodzaju (Rdz 2,9),

Bóg zasadziwszy rajski ogród - Eden, sprawił, że w

jego środku wyrosło drzewo życia i (nie wiadomo

gdzie) drzewo poznania dobra i zła. Pierwsi ludzie

mogli jeść owoce wszystkich drzew ogrodu (łącznie

z owocami z drzewa życia) z wyjątkiem owoców z

drzewa poznania. Kiedy Ewa i Adam zwiedzeni

przez węża (który obiecał im, że gdy przekrocząBoży zakaz, staną się tacy jak Bóg: poznają dobro i

zło), zjedli zakazany owoc, poznali tym samym

grzech. Za nieposłuszeństwo Bóg wygnał

pierwszych ludzi z Edenu, którego strzegły od tej

pory cheruby i połyskujące ostrze miecza.

Większość teologów jest zgodnych, że drzewo

poznania dobra i zła reprezentuje (lub symbolizuje)

Boży porządek. Grzech Adama i Ewy polegać miał

właśnie na zakwestionowaniu tego ładu.

Konsekwencje upadku pierwszych ludzi to nie tylko

skażenie stworzonego świata złem, ale i

skrzywienie całego rodzaju ludzkiego – każdy

człowiek ma naturę skłonną do słabości i zła,

"dziedzicząc" konsekwencje tamtego upadku

(grzech pierworodny).

Drzewo świata – symbol porządku

PRZEKAZ

�konflikt postacie

fabuła

Komunikacja przez narrację: 4 elementy

przesłanie konflikt postacie fabuła

przesłanie konflikt postacie fabuła

Kto zdobywa księcia? Jakim trzeba być?

Darczyńca

Bohater

Adwersarz

Wsparcie

Cel

Beneficjent

Formuła 3 aktów

1. Ekspozycja� Początkowa równowaga� Wydarzenie kluczowe� Zakłócenie� Koniec ekspozycji – punkt bez powrotu

2. Konfrontacja� Konflikty, kryzysy, przeszkody komplikacje� Narastające napięcie� Chwila zwątpienia

3. Zakończenie� Olśnienie� Punkt kulminacyjny� Katharsis

Wprowadzenie

bohatera

Wprowadzenie

celu

Pomoc i wsparcie

dla bohatera

Benefaktor daje

nagrodę

Bohater zmienia

status, światu

przywrócony zostaje porządek

Walka bohatera z

adwersarzem

Język snu a język mitu

FILM A MIT

KOD WYOBRAŻENIOWY

pewne rzeczy abstrakcyjne

muszą być uobecnione,

mieć jakąś reprezentację,

żeby mówić o stosunku do

nich lub żeby się z nimi

rozprawiać

Schemat opowieści mitycznejMit jest historią uniwersalną, która nie zmienia znaczenia, mimo

różnych jej realizacji. W komiksach, których akcja skoncentrowana jest na postaci bohatera, fundamentalnym wątkiem jest jego przemiana.

• KRYZYS – sytuacja kryzysowa w świecie przedstawionym, kryzys osobowości i wiedzy, tragedia rodzinna

• MOMENT PRZEJŚCIA – zejście do podziemi, symboliczna śmierć, zejście do nieświadomości

• POUCZENIE – o swojej naturze, o naturze świata, o swojej misji

• ODRODZENIE – w nowej postaci, z nowym imieniem, wzmocniony psychicznie, świadomy swojej roli

• PRÓBY – przygody bohatera, wytrwanie przy swoich zadaniach

• ZWYCIĘSTWO lub ŚMIERĆ – ostateczne poświęcenie

Amerykańskie komiksy o superbohaterachzdaje się opowiadają ciągle tę samą historię.

• Superbohater stawia czoło superłotrom. Początkowo wrogowie zdobywają przewagę.

• Bohater pokonuje ich dzięki swoimsupermocom. Superwrogowie w kolejnych odcinkach powracają i historia zaczyna się od nowa.

• W każdym cyklu przypomina się, na czym polegają supermoce i skąd pochodzą. Seria jest oparta na niezmiennej sytuacji i ściśle ograniczonej liczbie stałych kluczowych postaci, wokół których obracają się postaci drugoplanowe i epizodyczne. Postaci drugoplanowe muszą stwarzać wrażenie, że opowieść różni się od poprzednich, gdy w rzeczywistości schemat narracji nie zmienia się

Imię czyli kiedy Czarna Mamba staje się Beatrix?

Całkowite znaczenie imienia własnego w jego skrajnej abstrakcji sprowadza się do mitu. Imię mitologiczne jest imieniem własnym. Może być nadawane ze względu na właściwości obiektu, ale nie jest jednoznaczne z określeniem jego cech. Imię własne oznacza obiekt, który jest jeden i niepowtarzalny. Właściwością obiektu jest posiadanie przez niego imienia, określającego jego tożsamość

Jurij Lotman i BorysUspienski Mit - imię -

kultura

Łuki przemiany w komiksach

o Batmanie

Joseph Campbell• Zwyczajny świat• Zew przygody• Opór bohatera• Mądry Starzec• W drodze do Nowego Świata• Próba, sprzymierzeńcy i wrogowie• Jaskinia mroku• Cierpienie• Przejęcie miecza – nowa siła• Droga z powrotem• Odrodzenie• Powrót z eliksirem

Istotą heroicznego mitu nie jest wcale bycie bohaterem, ale stawanie się nim.

Fryderyk Nietzsche

Kto jest kim?

• Bill a Czarna Mamba(dwa aspekty tej samej osoby?)

• Relacje Billa i Mamby–klucz: scena pierwsza i ostatnia

• Ciąża - zawieszenie reguł – nie ma powrotu z wyprawy

• Kto budzi bohaterkę?

Symbole

• Symbole falliczne

• Symbole waginalne

• Działanie jako symbol

• Rytuał przejścia: otrzymanie imienia

• Postacie jako symbole: ojciec, starzec, śmierć i wydostanie się z grobu, nadanie

imienia

• Przemiana bohatera

Po co śmierć?

• Roger Caillois przyznaje, że sacrum „jest tym czego człowiek nie może

oglądać i pozostać przy życiu”.

• Wobec tego wyrok na bohatera

zostaje wydany w chwili naruszenia

nietykalności sacrum.

• Prometeusz dobrze wie, co go

spotka za wykradnięcie bogom ognia, Lancelot zna konsekwencje

uczucia, jakim obdarzył wybrankę swego króla i suwerenna.

• Czarna Mamba wie, że musi zabićBilla

Lwica wróciła do lwiątka

• Odrodzony bohater

• Przywrócony ład

• Nowe wartości

• Nowy świat