PRZEDMOWA
Ksika obejmuje wiadomoci i sposoby na utrzymanie zdrowia do pierwszych 1 !at ycia" na odzyskanie zdrowia" które ju troch# nie dopisuje" oraz na wyjcie z wie!u  przew!ek$ych do!eg!iwoci i schorze%& 'iadomoci te zawarte by$y w poprzednich wydaniach  Apteki natury oraz w mojej ksice  Zdrowie przez dotyk. ' tej ostatniej  pozycji by$y podane sposoby wykonywania akupresury stóp" masau (hiat)(ou" masay specja!nych oraz szybkie skuteczne porady w nag$ych przypadkach chorobowych" jak  omd!enie" zwichni#cie stawu" st$uczenia mi#ni" wizade$" ci#gien&
*gó!nie ksika ta jest wartociowym poradnikiem d!a osób troch# starszych" które nie chc chorowa+ i niedomaga+" d!a osób m$odych" które chc zachowa+ zdrowie i energi#  tak potrzebn przy obecnym szybkim tempie ycia i d!a wszystkich" którzy maj ju  jakie przew!ek$e niedomagania i chc si# od nich jak najszybciej uwo!ni+" aby nie zachorowa+ i nie utraci+ zdo!noci do pracy oraz zachowa+ rado+ ycia&
( tu te podane metody terapii zupe$nie zapomniane w epoce !eczenia chemi" np&, argi!!oterapia ) !eczenie pospo!it g!ink" !eczenie poprzez uzupe$nienie brakujcych mikroe!ementów i odtrucia w sytuacji post#pujcego zanieczyszczenia rodowiska oraz rozwoju chorób cywi!izacyjnych, jak nadmiar cho!estero!u" wczesna miadyca naczy% t#tniczych mózgu" serca i t#tnic ko%czyn do!nych" niedoceniane !eczenie preparatami  pszcze!imi" tak skutecznie przyspieszajcymi powrót do zdrowia i do pe$nej sprawnoci&
-wany .zyte!nik znajdzie tu skuteczne recepty na choroby krwi" w#z$ów ch$onnych" ziarnic# z$o!iw" zakrzepic#" choroby serca i uk$adu krenia" schorzenia go+cowe i reumatyczne" schorzenia kobiece" schorzenia p#cherza moczowego" prostaty" kamic#  nerkow" schorzenia przemiany materii" schorzenia uk$adu pokarmowego" schorzenia skóry" schorzenia uk$adu oddechowego" jak si# hartowa+" aby nie $apa+ $atwo in/ekcji i  jak $atwo wy!eczy+ przezi#bienie" jak oczyci+ woreczek ó$ciowy i drogi ó$ciowe w wtrobie" jak rozpuci+ i urodzi+ kamienie nerkowe" co stosowa+" aby si# nie tworzy$y nowe" jak oddycha+" aby $atwiej wyda!a+ toksyny&
*czywicie zawsze dobrze jest by+ w kontakcie z !ekarzem natura!ist i stosowa+  jednoczenie !eczenie wspomagajce" np&, odpowiednie ywienie" dobrane d!a siebie zio$a" kpie!e" pi+ wiee soki z jarzyn" które u$atwiaj i przyspieszaj powrót do zdrowia" oraz masae stóp i ca$ego cia$a&
'dzi#czna b#d# za wsze!kie uwagi .zyte!ników ) tak pozytywne" jak i krytyczne&
 Jadwiga Górnicka
*pracowanie techniczne Elbieta Go#$biewska
 
YWIENIE
O znaczeniu prawi!"w#c$ ze%&aw'w pr"u(&'w %p")#wcz#c$ w *eczeniu c$"r'+ ,e&"a,i na&ura*n#,i
0edycyna ostatnich !at poczyni$a ogromne post#py w rozpoznaniu za!enoci  pomi#dzy stanem zdrowia cz$owieka a sposobem jego odywiania& (zczegó!nie wie!e nauka dowiedzia$a si# o takich dziedzinach" jak bio!ogiczna warto+ pokarmów" procesy trawienne i przemiany materii" wp$yw na zdrowie i znaczenie pokarmowe bia$ka" aminokwasów egzogennych" w#g!owodanów" t$uszczów" witamin" biopierwiastków i wody& ozwaania na temat zwizków mi#dzy odywianiem a stanem zdrowia na!ey
 poprzedzi+ ogó!n uwag" e zapotrzebowanie na produkty spoywcze jest zindywidua!izowane" a nadto zrónicowane u !udzi zdrowych i chorych& Kady powinien  pozna+ swoje indywidua!ne potrzeby" gdy nawet uniwersa!ne za!ecenia" e na!ey jada+ czosnek ze wzg!#du na se!en" jab$ka" poniewa zawieraj pektyny" natk# pietruszki" jako  bogate 2ród$o witaminy ." a czerenie ze wzg!#du na wie!e witamin 34" oraz pi+ m!eko" gdy znajduje si# w nim komp!et aminokwasów egzogennych" a nadto wap% ) nie mog   by+ uogó!niane&
 %ia#ko. *prócz w#g!owodanów i t$uszczów na!ey do podstawowych sk$adników  pokarmowych& Jest zasadniczym tworzywem cytop!azmy ) substancji budu!cowej komórek" budu!cem enzymów" hormonów i hemog!obiny& 'szystkie bia$ka proste sk$adaj si# z aminokwasów" które s zwizkami organicznymi&  5a ki!ogram wagi cia$a cz$owiek potrzebuje przeci#tnie "4 g bia$ka" cho+ bywaj 
nieznaczne odchy!enia indywidua!ne& 6apotrzebowanie organizmu na bia$ko wzrasta w stresach" chorobach zaka2nych" przy braku snu" wykonywaniu ci#kiej pracy /izycznej" w warunkach wysokiej temperatury" w stanach bó!u" obawy i !#ków& 5ormy dziennego spoycia bia$ka wynosz 7)44 g& Powinno to by+ bia$ko pe$nowartociowe" a wi#c takie" które zawiera wszystkie aminokwasy egzogenne&
=
 
 bia$ek krwi i tkanek& >iczne z nich bior udzia$ w specja!nych reakcjach chemicznych" s$u do tworzenia po!ipeptydów" hormonów bia$kowych i enzymów&
'ane b#dzie i poyteczne d!a naszych rozwaa% zapoznanie si# z aminokwasami egzogennymi oraz ich podstawowymi /unkcjami& Prezentujc je ) w nawiasach ) podaj# w gramach wysoko+ dziennego zapotrzebowania przez organizm&
1& ?eny!oa!anina :1"1; bierze udzia$ w procesach transaminazy" wp$ywa na tworzenie adrena!iny i noradrena!iny@
9& Azo!eucyna :"B; jest g!ukogenna i ketogenna" intensy/ikuje przemian# materii@ 7& >eucyna :1"1; jest ketogenna@ C& >izyna :"D; dzia$a na wzrost" gromadzi si# w surowicy krwi" gdzie stanowi swoiste
 przeciwcia$a rozpuszczajce obce komórki bakteryjne@ 4& 0etionina :1"1; stanowi g$ówne 2ród$o organicznych zwizków siarki d!a przemian
ustrojowych" chroni wtrob# przed zmianami" moe by+ uyta w procesach detoksykacji organizmu" jako natura!ny !ek przeciwdzia$a chorobom wtroby i miadycy@
E& Freonina :"4; wp$ywa na zuytkowanie t$uszczów w wtrobie" wyst#puje w mi#niach" hemog!obinie i proteinach /os/orowych" niszczy j hydro!iza kwana@
B& Frypto/an :"94; wp$ywa na dzia$anie wit& 3E" przekszta$ca si# w wit& 37  PP" niedobory trypto/anu wywo$uj pe!agr#@
D& 'a!ina :E"D; jest g!ukogenna" jej brak wywo$uje nadwra!iwo+" ataksj# :bezw$ad ruchowy;" zak$ócenia w koordynacji mi#niowej" przewodzi prd e!ektryczny i ma ogromne znaczenie w procesach widzenia" gdy wyst#puje mi#dzy czopkami i  pr#cikami siatkówki a nerwem wzrokowym odprowadzajcym impu!sy e!ektryczne  powsta$e w percepcji wrae% wiet!nych do kory mózgowej" gdzie nast#puje rozpoznanie wiat$a&
Astniej nadto aminokwasy cz#ciowo egzogenne" do których za!iczamy tyrozyn#" która wspó$dzia$a w tworzeniu hormonów wydzie!anych  przez organy wewn#trzne" histydyn#" arginin# i cystein#" która przyspiesza gojenie ran&
Prawie wszystkie ro!iny s zasobne w !izyn# i trypto/an" tote pe$ne pokrycie potrzeb  bia$kowych organizm moe uzyska+ ty!ko w wyniku odywiania" na które sk$ada si#  rozmaito+ pokarmów& 6a!ecam wi#c spoywanie kasz" pieczywa" mki z dodatkiem m!eka bd2 ro!in strczkowych" np& /aso!i" grochu" soczewicy" soi& 3rak !ub niedobór  metioniny w ro!inach strczkowych moe by+ uzupe$niony metionin zawart w ziarnach zbó" a brak !izyny w zbou ) !izyn ro!in strczkowych&
(truktura aminokwasów jest sta$a i nie moe by+ naruszona" gdy nawet nieznaczne zmiany w jej sk$adzie mog wywo$a+ powane nast#pstwa /izjo!ogiczne& 6astpienie  jednego aminokwasu innym w sekwencji na przyk$ad stu !ub wi#cej aminokwasów w $a%cuchu po!ipeptydowym moe znacznie obniy+ bd2 ca$kowicie znie+ aktywno+  bio!ogiczn i wywo$a+ na przyk$ad anemi#&
Promienie rentgena i nad/io!etowe powoduj denaturacj# bia$ka" to znaczy zmiany  jego /izycznych i /izjo!ogicznych w$aciwoci& 5ast#puje utrata aktywnoci enzymatycznej&
Pewne pokrycie potrzeb bia$kowych" jak ju wspomnia$am" uzyskuje si# dzi#ki urozmaiconym pokarmom& -k$ad trawienny cz$owieka rozk$ada bia$ka na pojedyncze aminokwasy" które przenikaj przez pó$przepuszcza!ne b$ony komórkowe" aby u!ec swoistej przebudowie w zwizki w$aciwe d!a danego organizmu&
1
 
3ia$ko o wysokiej przyswaja!noci maj jajka" m!eko" ser" ry" a nast#pnie mi#so" które  jest uwaane za 2ród$o pe$nowartociowego dajcego zdrowie i si$y bia$ka" a!e ma niewie!e trypto/anu" metioniny i wa!iny& 3ia$ko jarzyn jest w pe$ni przyswaja!ne&  5ajkorzystniejsze proporcje aminokwasów wyst#puj w jajkach i m!eku&
8obrym sposobem podniesienia wartoci bia$kowej pokarmu jest $czenie produktów ro!innych zawierajcych uzupe$niajce si# aminokwasy egzogenne& A tak na przyk$ad dzi#ki spoywaniu ryu z m!ekiem a 7 proc& wi#cej otrzymujemy bia$ka anie!i w  przypadku oddzie!nego spoycia tych artyku$ów& Po$czenie /aso!i z ryem przysparza  jeszcze wi#cej" bowiem C7 proc& bia$ka w stosunku do sumy bia$ka zawartego w kadym z tych produktów spoywanych oddzie!nie& < oto inne przyk$ady korzystnych po$cze%" najbardziej odpowiednie proporcje oraz procentowy wzrost bia$ka, /aso!a !ub groch i mka pszenna ) "4 , 7 g" wzrost o 77 proc@ /aso!a !ub groch i kukurydza ) 1"9 , 9" wzrost o 4 proc&@ ry !ub mka z m!ekiem w proszku ) 7 , 1H7" wzrost o 17 proc&" 7 due ziemniaki i dwie $yki m!eka w proszku ) wzrost o B proc&
0!eko jest doskona$ym uzupe$nieniem wszystkich produktów majcych niedobór !ub  brak !izyny oraz izo!eucyny" szczegó!nie za!ecane jest jako dodatek do produktów zboowych" jak kasze" mki" makaron& 8wie $yki m!eka w proszku dodane do jednej szk!anki mki podnosz jej warto+ bia$kow o C4 proc&
8o bardzo dobrych po$cze% na!e ch!eb z serem" kasza z m!ekiem& o!iny strczkowe bogate w izo!eucyn# i !izyn# uzupe$niaj warto+ bia$kow kasz" ryu" makaronu" mki" kukurydzy" p$atków owsianych i innych zboowych" a take nasion s$onecznikowych" sezamowych" dyni i orzechów& Produkty zboowe uzupe$niaj si#  korzystnie z /aso!" grochem" serem" m!ekiem" jajkami& ' wieych warzywach wyst#puj ma$e i!oci metioniny :wyjtek stanowi tu kukurydza" szpinak i grzyby;" dobrym wi#c ich uzupe$nieniem s ziarna sezamowe" orzechy" kasza jag!ana" ry i kukurydza& y i kukurydza tworz szczegó!nie cenne po$czenia z /aso!k szparagow" groszkiem zie!onym" brukse!k" podobnie jak grzyby" które mog by+ dodawane do rozmaitych jarzyn& 8obrym uzupe$nieniem kadej potrawy" zarówno zboowej" jak i  jarzynowej" s jajka" a dodatek m!eka" twarogu" ó$tego sera podnosi warto+ kadej  potrawy jarskiej" m!eko bowiem" podobnie jak jajka" zawiera wszystkie niezb#dne aminokwasy" a zw$aszcza jest zasobne w !izyn#& (oja" która ma wi#cej trypto/anu ni m!eko" stanowi pozytywny wyjtek wród ro!in strczkowych&
Gotowane bia$ko wywo$uje w przewodzie pokarmowym procesy gni!ne" podczas których wytwarzaj si# produkty toksyczne& .z#+ z nich zostaje wyda!ona z ka$em" a!e cz#+ jest wch$aniana przez tkanki cia$a" by tworzy+ 2ród$a ognisk zapa!nych i z$ogi& G$ównym miejscem ich odk$adania jest tkanka t$uszczowa& 6atrucia bia$kowe powoduj  ot#pienie uczuciowe" os$abienie aktywnoci" zamkni#cie si# w sobie" zaburzenia  procesów my!enia& Jedn z metod !eczenia tych zatru+ jest g$odówka" która równie  pomaga w przypadkach zaburze% przemiany materii" co dotyczy take egzemy" astmy oskrze!owej" nadcinienia" kamicy ó$ciowej" stwardnienia y$&
(poywanie nadmiaru produktów mcznych" cukru" bia$ka powoduje ogó!ne zatrucie organizmu" stany zapa!ne oczu" zapa!enie spojówek" zapa!enie t#czówki" zapa!enie rogówki& 'ady wzroku" majce przyczyn# w zatruciu pokarmowym" mona wy!eczy+ stosujc g$odówk#& 'ówczas nast#puje wyda!enie produktów spa!ania b!okujcych mi#nie i naczynia krwionone otaczajce oczy" co doprowadza do odpr#enia i roz!u2nienia mi#ni i poprawy wzroku&
11
 5ie na!ey si# przejada+& Powoduje to oty$o+" a jedzenie przekraczajce mo!iwoci wydzie!ania potrzebnych enzymów trawiennych wywo$uje nad/ermentacj#& 'ówczas cz#+ pokarmu staje si# nieprzydatna i za!ega w o$dku i je!itach& Krew" komórki" tkanki staj si# wtedy zag$odzone& - m$odych !udzi powstaje sytuacja sprzyjajca powstawaniu stwardnienia rozsianego :(0;& 6aburzenia metabo!izmu u dzieci powoduj powstanie  powanych wad umys$owych&
'ymagania nowoczesnej dietetyki spe$niaj, mka i kasze" warzywa !iciaste i zie!one, szczypiorek" sa$ata" szpinak" szczaw" kapusta" rzeucha" pietruszka" jarmu" warzywa korzeniowe, ziemniaki" buraki" rzepa" marchew" pietruszka" se!er" brukiew" chrzan" oraz inne warzywa, dynia" kabaczek" sa!se/ia" ka!a/ior" pomidory" rzodkiewka" cebu!a" ogórek" groszek zie!ony" cykoria" cukinia" ka!arepa" por" czosnek" papryka" kapusta" /aso!ka zie!ona" szparagi" owoce wiee i suszone" orzechy" grzyby" miód" migda$y" razowy ch!eb" m!eko" jajka" twaróg" ser ó$ty&
Gotowanie niszczy witaminy i enzymy& (poywanie gorcych potraw niszczy !uzówk# i enzymy trawienne w !udzkim organizmie& egeneracj# b$ony !uzowej  przewodu pokarmowego u$atwia spoywanie bogatych w enzymy surowych warzyw i owoców&
($owo o b$onniku :ce!u!ozie ;& 5a!ey do w#g!owodanów" jest zbudowany z cukru  prostego" jakim jest g!ukoza& 5ie nadaje si# jako produkt spoywczy :pokarmowy;" a!e  jest podany" wr#cz nieodzowny& *rganizm !udzki od tysic!eci przywyk$ do b$onnika" a  jego brak wywo$uje !iczne choroby& *becno+ b$onnika w je!itach u$atwia ich ruchy  perysta!tyczne :robaczkowe;" co sprzyja wyprónianiu i e!iminuje zaparcia& 3$onnik  wyst#puje w ch!ebie razowym" otr#bach" warzywach" wieych owocach" grubych kaszach& Jest najbardziej rozpowszechnionym produktem w wiecie&
8zia$anie podobne do b$onnika maj pektyny ) wie!oczstkowe cukry wyst#pujce w ro!inach& Pektyny redukuj i!o+ cho!estero!u spoywanego z t$ustymi pokarmami& 6apobiegaj miadycy i zawa$owi serca& 'ystarczy kadego dnia zje+ dwa jab$ka" aby nie dopuci+ do nadmiaru cho!estero!u& Pektyna dobroczynnie dzia$a przy biegunkach"  przeciwdzia$a rozwojowi bakterii /ermentacyjnych i usuwa je z ka$em" zapobiega zatruciom o$owiem i strontem =" niszczy sta/y!okoki i streptokoki& 'odny roztwór   pektyny u$atwia gojenie ran dochodzcych a do koci i przyspiesza powstawanie zdrowej tkanki& Pektyny !ecz równie rany wewn#trzne, wrzody i krwawienia w ca$ym  przewodzie pokarmowym& ' cytrusach najbogatsza w pektyny jest bia$a b$onka znajdujca si# pod aromatyczn skórk& 3ogata w pektyny jest skórka jab$ka" a wi#c na!ey je spoywa+ nie obrane& 8obrym 2ród$em pektyn s czerenie" winogrona"  porzeczki" agrest" ma!iny" pomidory" more!e" rodzynki" banany& 3$onnik i pektyny" wit& ." wap%" magnez chroni przed zatruciami wywo$anymi przez skaone rodowisko&
P"%&aw"we za%a# !-czenia p"(ar,'w
Jednoczesne spoywanie niew$aciwie dobranych pokarmów wywo$uje ostre choroby" a nawet moe spowodowa+ zejcie mierte!ne& ' dietetyce ma due znaczenie" co si# je i z czym& ' za!enoci od indywidua!nej to!erancji organizmu ) poszczegó!ne po$czenia s przyjmowane gorzej !ub !epiej&
6aznacza$em" e1  cz$owiek ma precyzyjne i niezawodne mechanizmy trawienia i  przyswajania" przez które spoywanie ) jednoczesne spoywanie ) rozmaitych produktów"  bia$ka" skrobi#" cukier i t$uszcz" nie jest dobrze to!erowane& Inzymy" których jest b!isko 1D" dzia$aj w okre!onych granicach temperatury i kady z nich kata!izuje ty!ko jedn" ci!e okre!on reakcj#&
19
19
 
czenie w jednej potrawie !ub w jednym posi$ku artyku$ów spoywczych wymagajcych rónych soków trawiennych stawia ca$y uk$ad trawienia wobec bardzo trudnych wymaga%& 'szystkie substancje pokarmowe" które w takich warunkach staj si#  nie do strawienia" u!egaj procesom" gni!nym i wywo$uj nad/ermentacj#& Frzeba bowiem wiedzie+" e trawienie prawie kadej substancji pokarmowej odbywa si# stopniowo" a kady z etapów wymaga innego enzymu& Kady wchodzcy do akcji enzym moe skutecznie wype$ni+ swoje zadanie" je!i jego poprzednik take zrobi$" co do niego na!ey" np& je!i bia$ko nie zosta$o roz$oone przez pektyny" to enzym" który je rozk$ada na aminokwasy nie b#dzie móg$ wykona+ swoich powinnoci& Pepsyna dzia$a w rodowisku kwanym" a odczyn a!ka!iczny obecny w o$dku uniemo!iwia jej rozk$adanie bia$ka& Ptia!ina" enzym zawarty w !inie" ju w ustach rozpoczyna proces rozk$adu skrobi na g!ikoz#" a!e moe dzia$a+ ty!ko w rodowisku $agodnie a!ka!icznym& 5iszczy j zarówno kwas jak i si!na reakcja zasadowa& Je!i wi#c pokarm skrobiowy zosta$ zmieszany z kwasem" to b!okuje on dzia$anie ptia!iny i ca$a skrobia przechodzi do o$dka w stanie nie strawionym& Fam po pewnym czasie wywo$uje nad/ermentacj#& Frawienie bia$ka rozpoczyna si# w o$dku pod wp$ywem pepsyny i przebiega prawid$owo w obecnoci kwasu so!nego& Jednak nadmiar kwasu hamuje jej aktywno+& Jee!i wi#c spoywa si#  kwas razem z bia$kami" to uniemo!iwia si# ich trawienie& 3$#dem jest wi#c popijanie da%  bia$kowych i skrobiowych sokami z kwanych owoców :np& pomara%cze" grejp/ruty;" a take kompotem czy wod z cytryn& 5ie na!ey te spoywa+ ich razem z sa$atkami  przyprawianymi sokiem cytrynowym czy octem&
Frawienie t$uszczów zaczyna si# dopiero w dwunastnicy pod wp$ywem soku trzustkowego" a!e zanim tam si# znajdzie ) hamuje w o$dku wydzie!anie pepsyny i innych soków o$dkowych" co o dwie godziny opó2nia trawienie innych" znajdujcych si# tam pokarmów ) bia$ka" mi#sa&
Am wi#cej pokarmów z rónych grup wprowadza si# jednoczenie" tym wi#cej wytwarza si# bakterii gni!nych i /ermentacyjnych& Inzymy staj si# wówczas obezw$adnione&
' kadej /azie trawienia mi#sa" jajek" m!eka inna jest si$a dzia$ajcych na nie enzymów& 5a m!eko najsi!niej dzia$a sok o$dkowy dopiero w ostatniej godzinie trawienia" a na mi#so w pierwszej& 5ie na!ey wi#c jada+ ich razem" gdy to dezorganizuje procesy trawienia wszystkich trzech substancji bia$kowych&
Pomi#dzy posi$kami na!ey robi+ odpowiednio d$ug przerw#" d!atego te nie na!ey  jada+ drugich niada% i podwieczorków" gdy pokarmy na pó$ przetrawione mieszaj si#  ze wieymi i wytwarza si# szkod!iwa d!a zdrowia sytuacja& *woce na!ey spoywa+ w charakterze osobnego posi$ku" ich sk$adniki bowiem ) skrobia" cukier" bia$ko ) nie harmonizuj z adnym innym pokarmem i jadajc je z innymi artyku$ami spoywczymi" utrudnia si# trawienie jednych i drugich& *woce" do których spoycia zach#ca $atwo+ trawienia" nie u!egaj rozk$adowi w ustach ani o$dku" szybko przechodz do je!ita i tam zostaj $atwo i szybko strawione przy wykorzystaniu ca$ej ich masy" która zostaje  przyswojona przez krew i tkanki& 6mieszane z innymi pokarmami trac cz#+ swych  bardzo cennych wartoci&
Jaki wniosek z tych rozwaa% *tó nie u!ega kwestii" e ca$a dotychczasowa sztuka ku!inarna musi by+ poddana rewizji" a!bowiem jest odpowiedzia!na za przykre nast#pstwa za!egania pokarmu w o$dku& 5owoczesna wiedza o $czeniu pokarmów kwestionuje wi#kszo+ potraw i posi$ków majcych trwa$e miejsce na naszych sto$ach& 8o szczegó!nie ci#kich na!e zestawy skrobi z bia$kiem" t$uszczami i owocami&  5iewskazane s po$czenia z bia$kiem i warzywami" zw$aszcza zie!onymi" !iciastymi&
17
 
8obre po$czenie to warzywa z bia$kiem !ub ze skrobi" a take z t$uszczem ) o!ejami& 8obrym zestawem s róne warzywa w jednej potrawie czy posi$ku" a!e nie na!ey miesza+ wi#cej ni czterech sk$adników nawet sporód dopuszcza!nych& Przy kadym  posi$ku jada+ ty!ko jeden rodzaj bia$ka !ub jeden rodzaj skrobi&
F$uszcz opó2nia trawienie bia$ka i skrobi" u$atwia natomiast trawienie i przyswajanie warzyw&
.ukier dezorganizuje proces trawienia innego pokarmu" owoców" warzyw" bia$ka i skrobi" a a!koho! strca pepsyn# i uniemo!iwia strawienie kadego bia$ka& 0!eko na!ey  pi+ samo" gdy ty!ko wtedy na pewno nie zaszkodzi& Podobnie owoce& 'tedy s  najzdrowsze" gdy s spoywane oddzie!nie bd2 z innymi owocami tego samego stopnia kwanoci&
8ieta optyma!na zak$ada wi#c spoywanie przy kadym posi$ku jednego ty!ko  pokarmu" podczas gdy nasze obyczaje ku!inarne pozostaj w racej sprzecznoci z mo!iwociami trawiennymi przewodu pokarmowego&
Pr"u(&# %p")#wcze w%(azane
 5a!e do nich, kasza gryczana" która zawiera rutyn# u$atwiajca przyswajanie wit& . i wi#cej !izyny ni inne zboa@ jest ona mniej ka!oryczna ni inne kasze& Kasza kukurydziana" kasza jag!ana" s si!nie zasadotwórcze i !ekko strawne& y jest !ekko strawny i obnia poziom cho!estero!u we krwi& Komponuje si# dobrze z jarzynami" grzybami" zie!onym groszkiem !ub brukse!k& 6ie!ona /aso!ka szparagowa jest zasadotwórcza@ konserwowana nie ma kwasów organicznych" miedzi" siarki" ch!oru" manganu i innych biopierwiastków& 8obrym uzupe$nieniem /aso!i bia$ej s kasze" ry"  pieczywo" sery" jajka" kukurydza" orzechy i grzyby& 8uo !izyny i siarki ma groch zie!ony" który jest zasadotwórczy" podobnie jak soja& Kwasotwórczy jest orzech w$oski& ($onecznik obnia poziom cho!estero!u i miadyca kwiaty !ecz ma!ari# i !edzion#& (urowe jajka kurze zawieraj awidyny b!okujce przyswajanie przez organizm biotyny 3DL koniecznej do prawid$owej pracy skóry" porostu w$osów" prawid$owej przemiany materii i utrzymania odpornoci na niektóre choroby& .horym na wtrob# !ub o$dek   podaje si# ó$tka" a nie bia$ka" ó$tko ma wi#cej bia$ka anie!i bia$ko jaja" bia$ko ó$tka  jest te !ej strawne& Jajka i om!ety mona smay+ na ma!e" gdy bia$ko cina si# ju w temperaturze E st&" zanim zacznie si# pa!i+ mas$o& 5ie na!ey smay+ na ma!e innych  produktów" spa!one bowiem wytworz toksyczn akro!ein#& 6awa$owcom i miadycowcom radz# nie jada+ ó$tek" a jedynie smaone !ub gotowane bia$ka" które nie zawieraj cho!estero!u&
Przejcie do prawid$owego odywiania na!ey zacz+ od stopniowego ograniczania spoycia cukru" pasteryzowanego m!eka" produktów m!ecznych" bia$ego ch!eba" ciastek" napojów z kwasem w#g!owym" tatara" parówek" a!koho!u" papierosów" zaksek mi#snych" konserw" pre/abrykowanych produktów spoywczych" so!i" nadmiaru przypraw" octu winnego" kawy z m!ekiem" !odów" s$odyczy" czeko!ady" duych ryb" np& tu%czyka&
0ona je+ wie!e surowych i gotowanych jarzyn" troch# gotowanego mi#sa :kura" kurczak;& >epiej zrezygnowa+ z nadmiaru mi#sa i ryb" a zastpi+ je jogurtem& Je+ ch!eb ciemny" razowy" czerstwy" gdy wiey powoduje szkod!iwe !uzy& Jada+ kie$ki zboowe&  5apoje na!ey pi+ 9 min przed posi$kiem" a nie podczas jedzenia& 5ie spoywa+ s$odyczy :skrobia; z produktami bia$kowymi& Je+ wi#cej poywienia surowego ni gotowanego&
1C
 
' przypadku z$ego trawienia stosowa+ trzydniow diet# z$oon z soków owocowych !ub przej+ na czysto wegetaria%skie poywienie :owoce" jarzyny;" aby uk$ad trawienny móg$ odpocz+& Gdy zachodzi potrzeba ) bra+ enzymy trawienne& 0i#dzy posi$kami  popija+ napary z zió$& .o najmniej dwa razy w tygodniu je+ surowe !ub gotowane  jarzyny&
< oto tabe!a in/ormujca o jakoci poszczegó!nych zestawie% artyku$ów spoywczych,
&woce kwa'ne( grejp/ruty" cytryny" pomara%cze" ananasy" porzeczki" truskawki" czarne  jagody" granaty& &woce pó#kwa'ne(  jab$ka" gruszki" more!e" brzoskwinie" mandarynki" winie kwane" mango& &woce s#odkie( banany" dakty!e" /igi" winogrona" !iwki" owoce suszone&
Pragncym odywia+ si# racjona!nie proponuj# zapozna+ si# :i stosowa+; z nast#pujcymi regu$ami,
1& 5aj!epiej ) ze wzg!#du na dobre trawienie ) spoywa+ posi$ek sk$adajcy si# z  jednego produktu spoywczego&
9& Je!i nie chcemy przestrzega+ regu$y 1& uk$adamy posi$ki wg zasad prawid$owych zestawów&
7& czy+ nie wi#cej ni cztery produkty z jednej grupy&
14
 
C& Posi$ek nie powinien zawiera+ wi#cej ni jeden produkt bia$kowy& 4& F$uszcze :o!eje; spowa!niaj trawienie& 5aj!epiej s one przyswajane z jarzynami i
owocami" natomiast 2!e ze skrobi i bia$kami& E& Pomidory powinny by+ spoywane na surowo& B& Mwiey ogórek nie powinien by+ $czony z pomidorem& D& 0e!ony kadego gatunku na!ey spoywa+ bez adnych dodatków& =& 0!eko krowie i jego produkty powinny by+ spoywane osobno& 1& 0!eko krowie zawiera duo kazeiny& 11& >epsze jest m!eko kozie& 19& Jogurt mona spoywa+ z dojrza$ymi pó$kwanymi owocami" warzywami
!iciastymi i kie$kujcymi nasionami" ziarnami& 17& Je!i spoywa si# owoce osobno" co jest wskazane" za!eca si# ich dobór wed$ug
rodzaju pestek :brzoskwinie" mirabe!ki" o!iwki" czerenie" winie;@ owoce cytrusowe@ owoce majce b!aszki gniazd pestkowych :jab$ka" gruszki;@ me!ony@ owoce suszone&
1C& Jarzyny i warzywa s zasadotwórcze" zawieraj bowiem due i!oci pierwiastków a!ka!icznych& 6asadotwórcze s take, kawa" piwo" co!a" wino" m!eko" soki owocowe&
14& 0i#so" w#d!iny" jaja" ryby" mas$o" drode" orzechy" skrobia" czeko!ada" kakao" t$uszcze" o!eje" majonez" sery" produkty m!eczne ) s kwasotwórcze&
1E& 3anany mona jada+ z owocami pó$kwanymi& 1B& 5ie jada+ zbyt wie!e orzechów arachidowych, s trudno strawne& 1D& 8o wszystkich produktów trudno strawnych mona dodawa+ zmie!ony kminek z
majerankiem" co u$atwia proces trawienia& 1=& (tosowa+" a!e z umiarem przyprawy trawienne, pieprz natura!ny i zio$owy" mie!ony
kminek z majerankiem" cynamon" imbir :ma$o;" por" czosnek" cebu!a" natka  pietruszki" ko!endra" czber" i in&
9& 5ie pi+ gorcych p$ynów" nie spoywa+ gorcych potraw& 0ajce temperatur#   powyej C4 st& mog spowodowa+ anemi#" bó!e kr#gos$upa" stawów" miednicy" mi#ni nóg&
I .e%zcze raz/ %&"%"wa0 %i/ " p"ni)%z#c$ za*ece12
• do posi$ku na!ey wybiera+ takie produkty spoywcze" które smakuj najbardziej@ • waga posi$ku nie powinna przekracza+ E g@ nie objada+ si#" zw$aszcza przed
rozpocz#ciem ci#szej pracy@ • g$ówny posi$ek powinien by+ spoywany w po$udnie" gdy promienie s$oneczne
dzia$aj najsi!niej@ promieniowanie s$oneczne ma wp$yw na trawienie" d!atego te do ostatniego posi$ku na!ey siada+ przed zachodem s$o%ca@
•  pojadanie mi#dzy posi$kami jest szkod!iwe@ • nie na!ey je+" gdy odczuwa si# bó!" w zdenerwowaniu" po wyczerpujcej pracy" w
zm#czeniu@ • dobrze jest po posi$ku odpocz+ pó$ godziny" a w kadym razie odpr#y+ si#@ •  przy trudnociach trawiennych dobrze jest przed posi$kiem dziesi#+ minut odpocz+@ • nie popija+ w czasie jedzenia" pragnienie mona zaspokoi+ pó$ godziny przed
 posi$kiem !ub po jedzeniu@
 
• do sa$atek" surówek" cebu!i dodawa+ o!ej s$onecznikowy" sojowy !ub o!iwkowy" do  potraw gotowanych dodawa+ o!ej ju po wy$czeniu ognia !ub nawet na ta!erzu@
• do ch!eba przyrzdza+ wiee pasty serowo)jarzynowe@ bia$y ser naj!epiej je+ sam  bez ch!eba" gdy czujemy g$ód@ kasze" ry" makaron jada+ z dodatkiem jaj" sera" m!eka" ro!in strczkowych ) /aso!i" grochu" zupy gotowa+ z wywarem z jarzyn z dodatkiem grzybów !ub zió$ przyprawowych@
• umiarkowanie uywa+ cukru i s$odyczy" stopniowo zast#pujc je miodem" s$odkimi owocami wieymi i suszonymi@ kasze i ry gotowany na sypko je+ z dodatkiem  jajka" twaroku" /aso!i !ub z sosem grzybowym" pomidorowym" koperkowym@
• raz dziennie zjada+ posi$ek z samych jarzyn ) nawet jednej ) gotowanych z dodatkiem ziemniaków@
• spoywa+ pokarmy w stanie natura!nym" nie smay+ tego" co mona ugotowa+" nie gotowa+ tego" co da si# zje+ na surowo@ ostatni posi$ek zjada+ w zasadzie trzy godziny przed snem@ nie zapomina+" e o$dek pi razem z cz$owiekiem@
•  picie wody rano i wieczorem s$uy przep$ukaniu przewodu pokarmowego@ • soki owocowe na!ey trzyma+ chwi!# w ustach" by mog$y wymiesza+ si# ze !in@ • uwaga d!a osób majcych ogródki warzywne, na!ey zwraca+ uwag# na odpowiednie
rozmieszczenie ro!in" by mog$y si# dobrze rozwija+ i wzajemnie wspomaga+& Pietruszka chroni pomidora" marchew" /aso!#@ tymianek i mi#ta chroni kapust#@ d#by zabezpieczaj przed !imakami" !eszczyna odstrasza muchy" /aso!a rozwija si#  niedobrze w ssiedztwie cebu!i&
CHOLE3TEROL NA3Z WR45
.ho!estero!" a mówic precyzyjnie ) jego nadmiar :utrzymany w normie jest niezb#dny d!a prawid$owego /unkcjonowania organizmu; jest przyczyn wie!u gro2nych chorób wspó$czesnej cywi!izacji& *dk$adajc si# w organizmie w postaci z$ogów t$uszczowych w naczyniach krwiononych ) prowadzi do zw#enia ich wiat$a" co powoduje niewydo!no+ pracy serca :zawa$;" zaburzenia krenia" zmiany miadycowe i procesy  przedwczesnego starzenia si# organizmu&
.ho!estero! jest sta$ym sk$adnikiem i produktem metabo!izmu organizmów zwierz#cych i cz$owieka& 'yst#puje w wtrobie" mózgu" krwi" tkance t$uszczowej i nerwowej" w mi#sie i ó$tkach jaj :szczegó!nie bogate 2ród$o;&
0edycyna mówi e prawid$owe st#enie cho!estero!u we krwi nie powinno  przekracza+ 94 mgH1 m!& 6a optyma!n warto+ uwaa si# 14 ) 9D mgH1 m!& Jee!i poziom cho!estero!u w osoczu krwi przekracza dopuszcza!ne normy" wówczas zaczyna rozwija+ si# proces) miadycy" zw$aszcza naczy% wie%cowych serca" co  prowadzi do bardzo powanych chorób krenia" cz#sto ko%czcych si# zgonem chorego&
6agroenia spowodowane nadmiarem cho!estero!u mona odda!i+ stosujc racjona!ne odywianie& 5a!ey wiedzie+" e 9H7 potrzebnego ustrojowi cho!estero!u wytwarza sam organizm" a cz#+ pozosta$a pochodzi z ywnoci& Gdy spoywamy nadmierne i!oci t$uszczów zwierz#cych nasyconych" zawierajcych cho!estero! ) zostaje zahamowana aktywno+ bia$kowych receptorów wtroby" która traci swoje zdo!noci odbierania nadmiaru cho!estero!u&
Jak wi#c stosowa+ diet#" aby ustrzec si# przed niebezpiecze%stwami i zagroeniami"  jakie niesie ze sob nadmiar cho!estero!u
1B
1B
 
Przede wszystkim na!ey spoywa+ jak najwi#cej :bardzo starannie umytychN; warzyw ze szczegó!nym uwzg!#dnieniem natki pietruszki" koperku" cebu!i" czosnku" dyni i kapusty& 5a!ey te przestrzega+ wskazania" aby nie wi#cej ni 7 proc& zapotrzebowania energetycznego pochodzi$o z t$uszczów" przy czym w 9H7 powinny stanowi+ t$uszcze  pochodzenia ro!innego" reszta zwierz#cego& 6 punktu widzenia pro/i!aktyki choroby wie%cowej za!eca si# t$uszcze nienasycone w stanie surowym" np& o!ej s$onecznikowy" sojowy bd2 kukurydziany" które obniaj poziom cho!estero!u&
3adania przeprowadzone niedawno przez chi%skich i zachodnich !ekarzy :?rancja i  5iemcy; wykaza$y" e .hi%czycy maj znacznie nisze cinienie ni obywate!e 5iemiec& 6nacznie rzadziej przy tym maj nadwag#" rzadko zapadaj na cukrzyc# i choroby go+cowe" a przede wszystkim nie stwierdzono u nich w ogó!e podwyszonego poziomu cho!estero!u we krwi&
6daniem naukowców te pozytywne zjawiska wyst#pujce u .hi%czyków maj zwizek  z ich zupe$nie innym jad$ospisem& .hi%czycy jedz duo jarzyn i niera/inowanego ryu"  potrzebne organizmowi bia$ko czerpi ze 2róde$ ro!innych" t$uszcze spoywaj  wy$cznie w stanie surowym" uywajc bardzo duo przypraw ro!innych& - nas  podstaw# poywienia stanowi t$uste potrawy" mi#so duszone w sosach" zupy doprawiane mietan@ jaja smaone na sma!cu" boczku i kie$basie& 5ie stronimy od cukru" ciast i s$odyczy pod wsze!kimi postaciami& 6byt ma$o natomiast zjadamy surowych warzyw i owoców" razowego pieczywa" produktów niera/inowanych& 8!a pro/i!aktyki przeciw) cho!estero!owej wane jest spoywanie owoców" zw$aszcza jagodowych niskocukrowych" które nie ty!ko zawieraj sporo wit& ." a!e równie b$onnik i pektyny& 8o takich owoców na!e porzeczki" truskawki" agrest" ma!iny" jeyny" poziomki" czarne  jagody& 8oskona$e s równie jab$ka& adz# wye!iminowa+ spoycie bia$ego cukru" zast#pujc go miodem" a!e w ograniczonej i!oci" zredukowa+ do minimum wsze!kie s$odycze" wreszcie ograniczy+ dodawanie so!i do potraw" zast#pujc j cz#ciowo  przyprawami" takimi jak np& kminek" majeranek" bazy!ia" estragon& 5a!ey je+ ciemne  pieczywo z dodatkiem otrb" zawierajcych bia$ko" mikroe!ementy i b$onnik" co wp$ywa równie korzystnie na proces trawienia& 8oskona$e rezu!taty daje take miesi#czna kuracja sokiem ze wieej kapusty& (posób przyrzdzania, odrzucamy zie!one" brzydkie !icie" reszt# w kawa$kach wk$adamy do sokowirówki& (ok pijemy wieo przygotowany& 8obrze jest równie pi+ dwa razy dziennie po 9 $yeczki octu jab$kowego z przegotowan  wod s$odzon ! $yeczk miodu& Przy podwyszonym poziomie cho!estero!u pomaga równie duszona cebu!a :kroimy drobno 7 due cebu!e" dodajemy $yk# o!eju" 19 $yek  wody i dusimy pod przykryciem przez 9 min&;& Po!ecam równie picie herbatki zio$owej (k!erosan bd2 soku z $opianu" brzozy czy mniszka !ekarskiego& 5atomiast w razie  pogorszenia si# trawienia" co w starszym wieku cz#sto si# zdarza" mona pi+ herbatk# z mi#ty" berberysu" jarz#biny" ewentua!nie wieczorem napar z mieszanki .ho!agoga 9& <  przede wszystkim trzeba stara+ si# nie dopuszcza+ do nadwagi& -prawia+ sporty" chodzi+ na d$ugie spacery&
'itamina . norma!izuje metabo!izm cho!estero!u i wymywa nadmiar cho!estero!u z t#tnic& *bnia go" gdy jest za wysoki i podnosi" gdy jest za niski& 5a wydzie!anie cho!estero!u do uk$adu krenia stymu!ujcy wp$yw maj stresy" nikotyna i kawa" a take spoywanie ob/itych posi$ków w duych odst#pach czasu&
1D
67 RAD ANTYCHOLE3TEROLOWYCH
1& (tosowa+ m&in& !ecytyn#" siemi# !niane" czosnek" jab$ka" b$onnik& 9& Jada+ mniej t$uszczów nasyconych" takich jak, mas$o" s$onina" inne t$uszcze
zwierz#ce& 7& 8o pieczywa stosowa+ ty!ko 7)C dag mas$a dziennie& C& -nika+ t$ustych mi#s" serów" ciasta" sosów" zup zaprawianych t$uszczem" mietan& 4& Jada+ o!eje ro!inne" naj!epiej s$onecznikowy" sojowy" pieczywo razowe" pszenne i
ytnie" które zawiera C razy wi#cej witaminy I ni pieczywo bia$e" a ponadto ma e!azo i wsze!kie makro) i mikroe!ementy" witaminy i b$onnik&
E& (tosowa+ m!eko" chocia 9 szk!anki dziennie" ke/ir" jogurt& ( one dobrym 2ród$em wapnia& 0!eko ma wszystko" prócz e!aza i witaminy .&
B& 6jada+ warzywa i nasiona do ! kg dziennie" Am wi#ksze ich urozmaicenie" tym !epiej"  by!e bez t$uszczów" !ub z niewie!kim dodatkiem o!eju" szczegó!nie do tych warzyw" które s 2ród$em karotenów" a wi#c witaminy < !ub kie$ków zasobnych w witamin#  I" gdy te jako rozpuszcza!ne w t$uszczach" bez nich nie b#d przyswajane&
D& (krobi# i bia$ko jada+ osobno& ' przeciwnym wypadku pokarm za!ega zbyt d$ugo w o$dku i nie jest strawiony&
=& Jada+ jedn jarzyn# ugotowan a inne na surowo& 1& Jada+ wszystko wiee !ub z zamraarki& (zczegó!nie o!eje powinny by+ wiee& 5ie
!ubi one s$o%ca" wiat$a i mrozu& ' !odówce na!ey trzyma+ je na najniszej pó$ce&  5a wiet!e je$czej" a witamina < rozk$ada si#& ( ka!oryczne" a!e "+ni)a.- p"zi", c$"*e%&er"*u we krwi& Frzeba uwaa+" aby w trakcie podgrzewania nie u!eg$y spa!eniu& Prz#pa*"n# "*e. zawiera &ru.-c- a(r"*ein/8 która bywa rakotwórcza" :kady spa!ony t$uszcz j wytwarza;&
11& 5admiar cho!estero!u" np& powyej 9 mg :norma ) 1C mg; na 1 m! krwi" jest ju zagroeniem" a powyej 94 mg oznacza ju powane zagroenie&
19& >udzko+ zna czosnek od ponad 4 !at& 'iadomo" e odkaa on i dezyn/ekuje organizm" obnia poziom cho!estero!u" który powoduje zaczopowanie naczy% krwiononych mózgu" co jest przyczyn wy!ewu krwi do mózgu&
 
CO NAM 39UY:
Przy usta!aniu indywidua!nego sposobu ywienia" a uwaam" e kady powinien sobie taki wypracowa+" mona oczywicie kierowa+ si# rónymi za!eceniami zawartymi w ksikach i pub!ikacjach" aby wybiera+ te" które naprawd# nam s$u" przysparzaj si$ i energii& ( osoby" które wietnie si# czuj po !ekkich posi$kach" sk$adajcych si# z warzyw" a!e s i takie" które czuj si# po nich g$odne i s$abe& 0a to zwizek z budow   przewodu pokarmowego& *soby o d$uszym je!icie cienkim s zwyk!e skondensowane" np& mi#sne& óna jest te u poszczegó!nych osób intensywno+ przyswajania i spa!ania sk$adników pokarmowych& >udzie szczup!i" u których proces spa!ania jest szybki" mog  sobie pozwo!i+ na bardziej ob/ite jedzenie" natomiast sk$onni do oty$oci" majcy k$opoty z trawieniem" powinni jada+ ty!ko potrawy !ekko strawne& Fak wi#c w doborze sposobu ywienia naj!epiej kierowa+ si# zdrowym rozsdkiem i instynktem" które podpowiedz" co jest d!a nas w$aciwe" s$uy dobremu samopoczuciu" a co moe zaszkodzi+& 'prawdzie z danego nam przez natur# instynktu nie bardzo potra/imy korzysta+" je!i  jednak chcemy zachowa+ zdrowie" musimy nauczy+ si# go s$ucha+&
.hodzi o takie zestawianie produktów w posi$kach" aby organizm móg$ w pe$ni wykorzysta+ ich warto+& 3ardzo cz#sto zapychamy o$dek czym si# da" nie zdajc sobie sprawy z tego" e prze$adowany przewód pokarmowy z trudem przyswaja nowe treci& ' e/ekcie w o$dku za!ega cz#+ nie strawionych resztek pokarmu" które u!egaj gniciu& Je!i proces ten trwa d$uej" organizm buntuje si#" sygna!izujc to rozmaitymi do!eg!iwociami" chorobami& 0og!ibymy ich unikn+" gdybymy nie $czy!i tego" czego si# nie powinno $czy+" a wi#c bia$ek z w#g!owodanami" t$uszczami&
Prawid$owo zestawiony posi$ek powinien sk$ada+ si# z jednego produktu bia$kowego !ub w#g!owodanowego z warzywami& Je!i wiec jemy mi#so" to z porcj surówki z warzyw"  je!i ry !ub ziemniaki" to te z sa$atk warzywn& 'arzywa na!e do pokarmów !ekko strawnych" w przeciwie%stwie do mi#sa i ziemniaków wymagajcych w dodatku innych warunków do trawienia& Je!i ju koniecznie musimy zje+ swoj porcj# mi#sa z ziemniakami i surówk" to jedzmy je warstwowo" tak jak ?rancuzi" a wi#c najpierw surówk#" pó2niej samo mi#so" a na koniec ziemniaki !ub ch!eb& Fak ko!ejno+ cz#sto stosuj  dzieci& obi to instynktownie" przez nikogo nie namawiane&
.hcia$abym przestrzec" zw$aszcza m$ode dziewczyny" przed bezmy!nym stosowaniem rónych cudownych diet odchudzajcych& Powoduj one cz#sto nieodwraca!ne zmiany w organizmie" w niektórych przypadkach nawet bia$aczki& Je!i ju koniecznie chc si#  odchudzi+" co d!a m$odego" rozwijajcego si# organizmu jest niebezpieczne" powinny to robi+ wy$cznie pod kontro! !ekarza&
97
KO9O YWNO;CI
*rganizm !udzki sk$ada si# z w#g!owodanów :9 proc&;" t$uszczów :14 proc&;" bia$ka :9  proc&;" wody :44 proc&;" witamin :u$amek proc&; i substancji minera!nych :4 proc&;& Frzeba wi#c si# tak odywia+" aby utrzyma+ proporcje okre!one przez natur#& 3raki !ub nadmiar którego z wymienionych sk$adników budu!cowych prowadz do do!eg!iwoci a!bo do powanych chorób& Produkty ywnociowe dostarczaj energii" budu!ca i regu!atorów procesów biogennych&
 5aj!epiej pokazuje to tzw& ko$o ywnoci& (tosowanie si# do in/ormacji zawartych w ko!e pozwa!a na utrzymywanie sk$adników pokarmowych" wyst#pujcych w organizmie !udzkim" w stanie optyma!nym ) zgodnie z zapotrzebowaniem ustroju&
Produkty umieszczone w centrum i najb!iszym ko!e ) to podstawa zdrowego odywiania& ' centrum s produkty szczegó!nie cenne d!a zdrowia& Frzeba si# stara+" aby to" co jest w trzecim od rodka ko!e jada+ ty!ko od czasu do czasu" a tego co jest w czwartym ko!e jada+ jak najmniej i rzadko& Produktów znajdujcych si# poza ko$em naj!epiej by$oby w ogó!e unika+&
9C
WITAMINY < CE5IE9KI YCIA
( one niezb#dne do prawid$owego przebiegu procesów yciowych& egu!uj   przemian# materii" u$atwiaj przetwarzanie ywnoci w energi#& Poniewa nasz organizm nie potra/i sam wytwarza+ witamin" trzeba mu w tym pomóc" podajc je w pokarmach&  5iedobory bowiem mog spowodowa+ róne niedomagania" pogorszenie samopoczucia" nawet choroby& Je!i jednak odywiamy si# prawid$owo" spoywamy sta!e wszystkie grupy produktów" a wi#c gruboziarniste" ciemne pieczywo" p$atki owsiane" nabia$" warzywa i owoce" nie musimy obawia+ si#" e grozi nam awitaminoza&
A "&" (r'&(a c$ara(&er#%&#(a p"%zcze='*n#c$ wi&a,in2
WITAMINA A& egu!uje wzrost" d!atego jest szczegó!nie potrzebna m$odym" rozwijajcym si# organizmom& 'itamin# t# nazywa si# cz#sto witamin wzroku& Jej niedobór moe spowodowa+ tzw& kurz !epot#& Jest ona równie niezb#dna w przebiegu wie!u procesów przemiany materii" do utrzymania zdrowej" $adnej skóry" b$ony !uzowej w uk$adzie trawiennym i przewodzie oddechowym" co jest wane d!a ochrony przed in/ekcjami& 5asz organizm przyswaja witamin# < jedynie w obecnoci t$uszczów&  5ajcz#ciej przyjmujemy j jako karoten" czy!i prowitamin#" gdy w tej w$anie postaci wyst#puje w produktach pochodzenia ro!innego& 0ona j równie zna!e2+ w m!eku" ma!e" jajach" nerkach i wtrobie&
WITAMINY 5RUPY B> .hroni i wzmacniaj nerwy" skór#" mi#nie" uk$ad sercowo) naczyniowy& ( niezb#dne d!a prawid$owego i !epszego przyswajania wie!u produktów& egu!uj przemian# materii" uwa!niaj energi# zawart w t$uszczach" bia$ku i w#g!owodanach& 5iedobór tej witaminy moe spowodowa+ zaburzenia w czynnociach orodkowego i obwodowego uk$adu nerwowego" w pracy serca oraz w kreniu i gospodarce wodnej organizmu& 'arto te wiedzie+" e zapotrzebowanie na t# witamin#   jest wi#ksze u osób" które pa! papierosy i pij zbyt wie!e&&& kawy&
WITAMINA C> * kwasie askorbinowym wszyscy na ogó$ sporo wiedz& 5iedobory  powoduj zm#czenie" k$opoty z dzis$ami :tzw& przyz#bica;" podatno+ na in/ekcje& 'itamina ta jest bardzo wra!iwa na wsze!kie czynniki zewn#trzne" wiat$o" temperatur#"  powietrze i d!atego wszystkie produkty" które j zawieraj" naj!epiej spoywa+ zaraz po  przyrzdzeniu& 6im i na przedwioniu trzeba równie pami#ta+ o wzbogaceniu posi$ków" dodajc do nich rzeuch# uprawian na oknie" natk# pietruszki" koperek& adz# równie  po!ubi+ cebu!# i czosnek& 8zienne zapotrzebowanie na witamin# . wynosi ok& B4 do 1 mi!igramów" a d!a pa!aczy do 17&
WITAMINA D> Przeciwkrzywiczna" regu!uje i!o+ wapnia w organizmie& Fworzy si#  ona pod wp$ywem promieni s$onecznych" jest niezb#dna d!a naszych z#bów i koci& 8!atego te tak wie!k wag# przywizuj pediatrzy do tego" by ma!i pacjenci nie odczuwa!i jej niedoboru w pierwszych trzech !atach swego ycia& 5iedobory tej witaminy mog wyst#powa+ równie w pó2niejszym wieku i objawia+ si# odwapnieniem koci& 8otyczy to zw$aszcza osób 2!e trawicych t$uszcze& Powinny one przebywa+ duo na  powietrzu i pi+ jak najwi#cej m!eka" dostarczajcego wapnia i witaminy 8&
94
 
WITAMINA E>  6wana popu!arnie witamin m$odoci" pomaga w tworzeniu si#  czerwonych krwinek" utrzymania zdrowych mi#ni i tkanek& Astniej pog!dy o ochronnej ro!i tej witaminy w procesach degeneracyjnych& Lamuje ona starzenie si#" zapobiega miadycy& .hroni take witamin# < przed ut!enieniem& 6apotrzebowanie na ni pokrywa racjona!ne odywianie& 'yst#puje w wieych !iciach warzyw&
Fakie witaminy" jak, L" K" 0" PP pozostaj nada! w znacznym stopniu tajemnic& 'iadomo jednak" e witamina L pomaga przy procesach przemiany materii& 'itamina K  w tworzeniu si# substancji odpowiedzia!nych za krzepni#cie krwi i utrzymywanie  prawid$owej przemiany materii w kociach& 3rak witaminy 0 w organizmie moe by+  przyczyn poronie%& Kobiety zaywajce rodki antykoncepcyjne potrzebuj jej znacznie wi#cej& 6 ko!ei witamina PP pobudza produkcj# energii w komórkach organizmu& Jej niedobory powoduj pe!agr# :czy!i rumie% !ombardzki ) schorzenie wywo$ane niedoborem witaminy PP i zespo$u witamin 3;& ( równie przyczyn nadmiernej  pobud!iwoci nerwowej&
*dradzam nieprzemy!ane $ykanie witamin w tab!etkach& 0ona je zaywa+ jedynie za zgod prowadzcego !ekarza& 'itaminy te $yka si# zwyk!e wtedy" gdy zachodzi konieczno+ wsparcia os$abionego organizmu&
KURAC?A DRODOWA
8rode zawieraj wie!e witamin" przede wszystkim z grupy 3" niezb#dnych d!a  prawid$owego przebiegu podstawowych procesów zachodzcych w organizmie& 6nakomicie poprawiaj przemian# materii" s wi#c wskazane d!a nasto!atków cierpicych na trdzik m$odzie%czy i d!a starszych" majcych brzydk cer# i dokucz!iwe zajady w kcikach ust& < poza tym za!ecane s wszystkim" których n#ka nieusprawied!iwione adn chorob os$abienie" znuenie" a take zmniejszenie ogó!nej odpornoci organizmu na wsze!kie in/ekcje&
(zk!anka napoju z drody" wypita 9)7 razy w tygodniu" znakomicie poprawi nasze samopoczucie& 5a szk!ank# napoju bierzemy 9)7 dag rozkruszonych drody" za!ewamy wrzc wod" zagotowa+ i po przestudzeniu wo!no pijemy&
' sk!epach mona kupi+ tab!etki z drody piwowarskich& 0ona je take podawa+ dzieciom 7 razy dziennie po 1)9 tab!etki" doros$ym 7 razy dziennie po 9)C tab!etki&
ZIO9A * WITAMINY
' bardzo wie!u chorobach za!eca si# jedzenie surówek" ze wzg!#du na ich warto+ witaminow& Je!i chodzi o zio$a" to i one bogate s w te zwizki& Jak si# okaza$o" co drugi mniej wi#cej surowiec zie!arski zawiera w sobie witaminy& .o prawda dopiero 17 rodków zie!arskich zosta$o zbadanych pod tym ktem" a!e mamy prawo domy!a+ si#  dzia$ania witamin <" ." ?" K" PP równie w ok$adach zie!arskich& 'ymienione witaminy s wch$aniane przez skór#&
9E
 
'ró+my do postaci zió$& 8o najcz#stszych na!e proszki i produkowane na ich bazie granu!aty& OLerbapo! produkuje m&in& .ho!egran" czy!i sproszkowan .ho!agog#" Gastrogran ze sproszkowanego 8igestosanu" 5erQogran z 5erQosanu" eumogran z eumosanu" -rogran z -rosanu i 3etagran" który od razu zosta$ opracowany w /ormie granu!atu& Granu!aty uwaane s za najbardziej wskazane i najbardziej wygodne /ormy zaywania zió$" cho+ nie do kadego zio$a i nie w kadym przypadku dadz si# stosowa+& Frudno bowiem podawa+ dzieciom !ub niemow!#tom zie!e w postaci proszku ) nie kady  proszek da si# wymiesza+  z miodem i nie kade dziecko zechce taki miód je+& 0ona wi#c sproszkowa+ ty!ko te zio$a" których dawkowanie daje si# $atwo oznaczy+& 8awki te" z wyjtkiem rodków odywczych" takich jak siemi# !niane i konopne" nasienie kozieradki czy !i+ pokrzywy" s bardzo ma$e& (td druga wskazówka ogó!na ) zió$ sproszkowanych jako si!niej dzia$ajcych od naparu czy odwaru nie wo!no  przedawkowywa+&
*czywicie nasuwa si# tu jeszcze porada natury praktycznej& .zy warto mie+ m$ynek  e!ektryczny do mie!enia zió$ Jest to due u$atwienie" z drugiej jednak strony m$ynek  trzeba czyci+" aby jedno zie!e nie pachnia$o drugim& ' tym ce!u wystarczy po zmie!eniu  jednego pachncego zie!a przem!e+ dwie)trzy $yki cukru i cukier ten dosypa+ do sproszkowanego zie!a" nawet wówczas" gdy na!ey ono do tzw& rodków gorzkich" a wi#c wtrobowych i trawiennych& >iczy+ si# trzeba ty!ko z tym" e rozrzedzenie cukrem os$abi nieco dzia$anie preparatu" d!a zrównania na!ey wi#c dawk# nieznacznie zwi#kszy+&
Przy okazji warto  zaznaczy)* e cukier nie odgrywa adnej ro!i w !eczeniu zio$ami" kady napar czy odwar mona wi#c os$odzi+& .zasami takie os$odzenie moe popsu+ smak odwaru" a!e nigdy nie zmniejszy i nie zmieni si$y jego dzia$ania&
A ostatnia wreszcie" a!e wana uwaga" przy zaywaniu proszków& .hodzi o to" eby sproszkowane rodki zio$owe popija+ zimnym a nie gorcym p$ynem& 'tedy" kiedy  pijemy co gorcego robimy cz#sto mimowo!ny wdech d!a ostudzenia p$ynu i z tym wdechem moemy wcign+ proszek do tchawicy" co najcz#ciej powoduje d$ugotrwa$y i m#czcy kasze!&
UWA5A NA 3ZKORBUT@
6anim nasz znakomity rodak" Kazimierz ?unk" odkry$ witaminy i postawi$ pierwsze hipotezy o ich ro!i w organizmie !udzkim ) awitaminoz# 8" czy!i krzywic#" zwan  wówczas Oangie!sk chorob prze$ama!imy za pomoc tranu& 5iemniej jednak" nawet uznanie krzywicy za chorob# spo$eczn i zwa!czanie jej we wszystkich pa%stwach cywi!izowanych bezp$atnie" nie usun#$o ca$kowicie gro2by tej choroby& Podobnie rzecz si# ma z innymi awitaminozami" a ju szkorbut :czy!i gni!ec; wyst#puje jeszcze bardzo cz#sto i nie jest do zwa!czenia na drodze ustawowej&
<witaminoza ." której ko%cowym stadium jest szkorbut i która charakteryzuje si#  wypadaniem z#bów" w$osów" wybroczynami krwawymi po ca$ym cie!e ) nie zosta$a nigdzie uznana za chorob# spo$eczn" a jej zwa!czanie pozostawiono samym pacjentom& *prócz szkorbutu na!ey tu jeszcze wymieni+ za+m# soczewkow" czy!i katarakt#" skaz#  krwotoczn" p!amic# krwotoczn" krucho+ naczy% krwiononych" zmiany w kociach" a mianowicie ich porowato+ i $am!iwo+" a wreszcie a!ergi#&
9B
 
 5a szcz#cie witamina . Ow towarzystwie innych wyst#puje w bardzo wie!u  produktach spoywczych& 'itaminy tej dostarcz nam, bób" cebu!a" szczypior" chrzan surowy" cykoria" czosnek" groch" kabaczki" ka!arepa" wszystkie kapusty" marchew surowa" pieprz prawdziwy" papryka" pomidory" rzodkiewka" sa$ata" se!er" szczaw" szparagi" szpinak" agrest" brusznice" czarne jagody" cytryna" g$óg" owoc dzikiej róy" gruszki" jab$ka" jarz#bina" jeyny" ma!iny" more!e" porzeczki bia$e" czerwone i czarne"  poziomki" winogrona" winie ) w stanie surowym& Poza tym ) nerki wo$owe" wtroba cie!#ca" wieprzowa i wo$owa" ma!anka" kozie i krowie m!eko oraz miód&
' razie trudnoci trawiennych kminek" koper" majeranek" pieprz prawdziwy" zio$owy i  papryka przy produktach mi#snych i ro!innych najzupe$niej wystarcz" aby dobrze strawi+" a co za tym idzie wzmóc przyswajanie witaminy&
Frawienie jest d!a organizmu zuboonego w witaminy spraw podstawow" gdy awitaminoza nie zawsze przychodzi w wyniku jadania zbyt ma$ej i!oci artyku$ów zawierajcych dan witamin#& 5iekiedy przyczyn awitaminozy moe by+ równie z$e trawienie" a co za tym idzie" z$e przyswajanie& Frawienie moemy poprawi+ przyprawami trawiennymi" stosowanymi w po!skiej kuchni w sposób tradycyjny" a poza tym istnieje gotowa mieszanka zio$owa 8igestan" któr moemy pija+ dwa" trzy razy dziennie :$yka na szk!ank# wrztku; a si# nam trawienie poprawi&
.odzienna porcja witaminy . ma te znaczenie d!atego" e witamina ta jest gromadzona w organizmie w i!oci nie wi#kszej ni wynosi dwudniowe zapotrzebowanie" a niedobór witaminy pog$#biaj papierosy" a!koho!" zaburzenia w drogach moczowych" wreszcie niedomoga wtroby" chocia w tym ostatnim wypadku mona by speku!owa+" co jest przyczyn" a co skutkiem&
Jedno jest niewtp!iwie pewne, jak oczy Opracuj na witaminie <" nerwy na witaminach 3" tak bez na!eytej dostawy witaminy . wtroba rozpoczyna niedomaga+ i w ko%cowym e/ekcie b#dzie si# buntowa+ przeciw niektórym artyku$om zawierajcym witamin# ." jak w$anie przeciw cebu!i" kapucie" grochom itp&
ZDROWE BIOPIERWIA3TKI
Przetwórstwo spoywcze" cho+ cz#sto zaspokaja potrzeby naszego podniebienia"  pozbawia ywno+ wie!u cennych pierwiastków" niezb#dnych do prawid$owego /unkcjonowania organizmu& 3ia$e pieczywo" ra/inowany cukier" oczyszczona só!" $uskany ry s smaczne" a!e nie maj ju tych w$aciwoci" jakie posiadaj te produkty w swym  pierwotnym" natura!nym stanie& 8o tego dochodz rodki chemiczne" uywane do konserwowania ywnoci" nawozy sztuczne uy2niajce z jednej strony g!eb#" a z drugiej  pozbawiajce j cennych biopierwiastków" wreszcie zanieczyszczanie atmos/ery py$ami  przemys$owymi" spa!inami samochodowymi itp& 'szystko to sprawia" e nasza ywno+  jest uboga w wie!e cennych makro) i mikroe!ementów&
*rganizm !udzki potrzebuje nast#pujcych B podstawowych biopierwiastków minera!nych, wap% magnez" potas" sód" /os/or" siarka i ch!or w granicach od 1 do 1 g& (iedem innych bioe!ementów jest d!a ustroju podanych& ( to, e!azo" mied2" jod" mangan" koba!t" cynk i mo!ibden w i!ociach oko$o ! mg na 1 g cia$a !udzkiego& ( to tzw& mikroe!ementy& (ze+ innych pierwiastków wyst#puje w tkankach" a!e ich /unkcje nie s jeszcze dok$adnie okre!one& ( to, g!in" bór" se!en" !it" kadm i chrom potrzebne w i!ociach do 1 mikrogramów& ( to makroe!ementy& 5atomiast wanad"
9D
 
antymon" german" ren i rad na!e do e!ementów !adowych i wyst#puj w i!ociach do !  pikograma& A one s nam równie potrzebne& 6ak$ócenie równowagi miedzy  poszczegó!nymi pierwiastkami" zarówno ich niedobór" jak i nadmiar" jest niekorzystne"  podobnie jak pojawianie si# w organizmie obcych" toksycznych pierwiastków" np& o$owiu czy rt#ci& ' rezu!tacie moe to prowadzi+ do rónych schorze%& 8!atego musimy sta!e dba+" aby te pierwiastki by$y zawsze obecne w naszym poywieniu&
Pierwszym" a zarazem a!armujcym sygna$em o niedoborze magnezu jest zm#czenie /izyczne i psychiczne& 0oe to by+ równie chroniczny katar" zawroty g$owy" uczu!enia" a!ergie i wie!e innych schorze%& 0agnez znajduje si# mi#dzy innymi w ch!ebie razowym" mce razowej i sojowej" gorzkiej czeko!adzie" kakao" orzechach" nasionach ro!in o!eistych i strczkowych" a take pietruszce" botwinie i szpinaku&  5asz organizm nie potrzebuje duo jodu" jednak jego niedobór powoduje choroby
tarczycy& Jod wyst#puje g$ównie w rybach& Powinien znajdowa+ si# równie w so!i" oprócz magnezu" !itu" se!enu i cynku& 5iestety" oczyszczona só! nie zawiera tych  pierwiastków& adz# zatem zaopatrywa+ si# w só! nieoczyszczon" która od czasu do czasu bywa w sk!epach& Jod znajduje si# równie w wodzie" np& w niektórych studniach g$#binowych& 5ajmniej go na Podkarpaciu" najwi#cej nad morzem& *sobom chorym na tarczyc# radz# zatem sp#dza+ ur!op nad morzem i jak najwi#cej przebywa+ na powietrzu&
6 ko!ei cynk :opryszczka" trdzik" gojenie ran" wrzodów o$dka; znajduje si# w otr#bach i kie$kach pszenicy" p$atkach owsianych" ch!ebie razowym" nasionach dyni i s$onecznika" grzybach" czosnku" !edziach i makre!i&  5iedobory e!aza objawiaj si# anemi i przem#czeniem& Re!azo jest $atwiej
 przyswajane przez organizm" je!i spoywa si# je razem z witamin ." oczywicie natura!n" nie w pasty!kach& (poro e!aza zawiera wtroba i inne podroby" warzywa" na  przyk$ad suchy groch i /aso!a" szczaw i szpinak" buraki" poza tym p$atki owsiane  5ie trzeba nikogo przekonywa+" jak wan /unkcj# w organizmie spe$nia wap%& Pod
dostatkiem jest go w m!eku i jego przetworach& ?!uor chroni z#by przed próchnic& Pewnych i!oci /!uoru dostarcza nam herbata& Koba!t przyczynia si# do ogó!nej regeneracji ustroju" bierze udzia$ w wytwarzaniu witaminy 319 oraz kwasu /o!iowego" stanowic tym samym czynnik zapobiegajcy anemii& 5iedobór se!enu :ryby morskie" szczegó!nie !edzie" drode" czosnek; przyczynia si# do powstawania chorób sercowo) naczyniowych&
-rozmaicona dieta" bogata w gruboziarniste pieczywo" kasze" warzywa i owoce" ryby" nabia$" podroby" jest gwarancj zdrowia i dobrego samopoczucia& *dradzam jednak  $ykanie bez konsu!tacji z !ekarzem wsze!kich marko) i mikroe!ementów w postaci  preparatów /armaceutycznych&
TRZEBA ?E; WARZYWA@
(urowe warzywa zawieraj $atwo przyswaja!ne witaminy" cukry" kwasy organiczne" so!e minera!ne oraz wie!e makro) i mikroe!ementów& *dgrywaj przy tym korzystn ro!#  w przewodzie pokarmowym" poprawiajc prac# je!it& 'ie!e z nich wp$ywa te dodatnio na róne przypad$oci& < wi#c jedzmy je na zdrowie&
* w$aciwociach ce+u*i nie trzeba nikogo przekonywa+& Lodowano j ju w staroytnym Igipcie i 3abi!onii& Posiada ona zwizki grzybobójcze" bakteriobójcze i w$aciwoci antybiotyczne& Poza tym bia$ko" cukry" o!ejki eteryczne" czynnik podobny w dzia$aniu do insu!iny" /ityn#" saponiny" enzymy oraz witaminy ." 31" 39" karoten&
9=
9=
 
wreszcie so!e minera!ne" m&in& potas" /os/or" e!azo" siark#& 8zi#ki wszystkim tym sk$adnikom jadanie cebu!i przyczynia si# do spadku cukru we krwi" obnia cinienie" !eczy zazi#bienia i zapobiega arteriosk!erozie& .ebu!a posiada dzia$anie moczop#dne&
Cz"%ne( równie odznacza si# wybitnymi w$aciwociami !eczniczymi" cho+ od spoywania go jako !eku cz#sto odstrasza zbyt ostry zapach& .zosnkiem !eczono kasze!" choroby je!it" stany wyczerpania organizmu" a wycini#tym sokiem smarowano 2!e gojce si# rany" wrzody i stany zapa!ne skóry& A dzisiaj równie za!eca si# spoywanie 9)7 zbków czosnku dziennie osobom cierpicym na nadcinienie i miadyc# t#tnic"  poniewa rozszerza on naczynia krwionone& 'p$ywa równie dodatnio na prac# serca i mózgu" a take pomaga przy takich schorzeniach" jak angina" grypa" katar@ !eczy wreszcie szkorbut" przypad$oci o$dkowo)je!itowe oraz procesy ropne&
.ennym !ekiem jest (apu%&a> Poza witaminami, <" ." 31" 39" PP i K zawiera wie!e sk$adników minera!nych" takich jak, wap%" potas" /os/or" magnez" siarka& (ok wycini#ty ze wieej kapusty !eczy schorzenia przewodu pokarmowego" zw$aszcza wrzody o$dka i dwunastnicy" choroby wtroby i !edziony& Kapust# stosuje si# równie zewn#trznie" m&in& przy stanach zapa!nych skóry" egzemach" oparzeniach i wrzodach&
Papr#(a zyska$a sobie u nas popu!arno+ stosunkowo niedawno& 6awiera ona mnóstwo wanych i niezb#dnych d!a naszego zdrowia sk$adników& ( to m&in& cukry"  bia$ko" pektyny" o!ejki eteryczne" saponiny" barwniki" kwasy organiczne oraz ca$y zestaw witamin, ." 31" 39" I" PP i K oraz prowitamin# <" poza tym so!e minera!ne" m&in& potas" /os/or" sód" wap%" magnez" siark#" g!in" e!azo& 5asiona papryki maj znaczny procent t$uszczów oraz specja!n substancj# bakteriobójcz" zwan kapsycydyn" wchodzc w sk$ad rónych wycigów" maci i p!astrów& Papryka jest warzywem odywczym i dietetycznym& 6a!ecana jest przy niedoborze witamin i so!i minera!nych&
Ku(ur#za zawiera du i!o+ bia$ka i !ekko strawnych t$uszczów" poza tym w#g!owodany i ce!u!oz#" wreszcie prowitamin# < oraz witaminy, 3 1" 39" 39" 319" ." 8" PP" I i K& Jest bogata w so!e minera!ne ) potas" /os/or" e!azo" mied2 i nikie! oraz cenne i rzadko spotykane mikroe!ementy ) se!en" koba!t" jod i bór& Kukurydza ma wszechstronne w$aciwoci uytkowe i dietetyczne oraz !ecznicze& *!ej otrzymywany z ziarna obnia zawarto+ cho!estero!u we krwi i zmniejsza krucho+ naczy% w$osowatych& 0ona j  spoywa+ w postaci gotowanych ko!b i p$atków niadaniowych& 6namiona kukurydzy"  popu!arnie zwane Owsami" s$u do wyrobu !eków dzia$ajcych m&in& moczop#dnie"  przeciwzapa!nie" pobudzajco na wydzie!anie ó$ci&
'arto je+ pie&ru%z(/> 6arówno !ecznicze" jak i smaczne s nie ty!ko natka i korze%" a!e i nasiona& '$aciwoci !ecznicze ma pietruszka dzi#ki zwartym w niej sk$adnikom, w korzeniu ) o!ejki eteryczne" /!awonoidy" kumaryny i !uzy" a take so!e minera!ne" w natce ) witaminy <" 3" ." PP i K oraz so!e minera!ne ) wap%" potas" /os/or" mangan& Korzenie s rodkiem moczop#dnym i rozkurczowym" zmniejszaj napi#cia mi#ni g$adkich dróg moczowych i je!it" pobudzaj apetyt& 5asiona wchodz w sk$ad niektórych !eków" np& ?ito!izyny&
Frzeba cz#ciej si#ga+ po #ni/> 5ieza!enie od wartoci smakowych jest ona cenn  ro!in !ecznicz& 0isz zawiera cukier" !ecznicze so!e minera!ne" np& potas" wap%" magnez i e!azo oraz witaminy <" ." 3 i PP& ' nasionach znajduje si# ok& 4 proc& t$uszczu" /itostero!e" kwasy organiczne oraz zwizki zwane kukuribitacynami& Mwiee nasiona skutecznie niszcz robaki pasoytnicze w przewodzie pokarmowym cz$owieka& Mwiea dynia jest rodkiem na zaparcia" a gotowana przeciwdzia$a twardnieniu t#tnic& Podaje si# j 
7
' jedzeniu nie mona pomija+ innych warzyw ) pomidorów" marchewki" sa$aty" /aso!i" groszku" se!erów" porów i ogórków&
ZARODKI8 OTRBY * 34L ?ULIAN
3iopierwiastków na!ey szuka+ oczywicie w ywnoci& *dpowiednio spreparowane  produkty spoywcze" zawierajce bogaty zestaw pierwiastków minera!nych" mog  dostarczy+ brakujcych sk$adników" a jednoczenie uodporni+ organizm przeciwko rónym chorobom& Fa specja!na" zdrowa ywno+" jest doskona$ym rodkiem terapeutycznym" a take zapobiegajcym wie!u schorzeniom&
8ietetycy nie bez racji twierdz na przyk$ad" e jedn z przyczyn chorób przewodu  pokarmowego jest brak b$onnika w poywieniu& 5iestety" wi#kszo+ z nas wo!i pieczywo  bia$e od czarnego" które jest pozbawione tego w$anie sk$adnika& 3$onnik zawieraj  otr#by& *ne w$anie z powodzeniem mog pomóc w przypad$ociach przewodu  pokarmowego& ( produktem o nik$ym zapachu i prawie bez smaku& 0ona je zatem  jada+ z jogurtem !ub ke/irem" kwanym m!ekiem i p$atkami owsianymi" dodawa+ do zup" np& urku czy jarzynowej" a zamiast bu$ki do mie!onych kot!etów& Jedna z /irm wzbogaca  je nawet zio$ami i sprzedaje jako tzw& panier" zast#pujcy tart bu$k#" a take podnoszcy smak i warto+ zdrowotn potraw& Annym zdrowym produktem s zar"(i p%zenne> 6awieraj one bia$ko potrzebne do budowy tkanek i komórek" witaminy z grupy 3 oraz I i PP" a take natura!ne zespo$y mikroe!ementów" m&in& e!azo i magnez oraz b$onnik& 6arodki uzyskuje si# podczas techno!ogicznej obróbki ziarna pszenicy przy produkcji mki& 8owiedziono" e uodparniaj one organizm i podnosz jego sprawno+ /izyczn" tote za!eca si# je np& a!pinistom i sportowcom&
3ardzo zdrowe s równie c$rup(i (u(ur#ziane> Jak wiadomo" kukurydza posiada du i!o+ bia$ka" !ekko strawne t$uszcze" w#g!owodany i ce!u!oz#" so!e minera!ne" wreszcie mikroe!ementy& ' sprzeday spotyka si# równie chrupki z otrb" wzbogacone so! i mikroe!ementami" zarodkami pszennymi oraz zio$ami i warzywami suszonymi" A te chrupki warto jada+ jak najcz#ciej&
.oraz popu!arniejsze staj si# równie $er+a&ni(i Bi"i&8 Tr"pi( i Mar&#n(i> 6awieraj one !iczne biopierwiastki" m&in& kie$ki pszenne" otr#by" zio$a" przypraw# z suszonych warzyw i niera/inowan só!" posiadajc natura!ne sk$adniki minera!ne )e!azo" wap%" magnez" se!en" cynk" jod i !it& 5aj!epsza só! pochodzi z K!"aw# *u+ z ("pa*ni ?u*ian w B"c$ni> 'arto mie+ równie tak só! we w$asnej so!niczce i uywa+  jej zamiast so!i oczyszczonej" pozbawionej wsze!kich wartoci&
Po!ecam %#r"p# "w"c"we bez rodków konserwujcych" a take przetwory" w których ocet zastpiono kwaskiem cytrynowym& zecz jasna" spoywanie wszystkich tych produktów to ty!ko jeden z e!ementów
w$aciwego odywiania& (poywanie posi$ków sk$adajcych si# z nabia$u" warzyw i owoców" t$uszczów ro!innych itp&" jest wskazane w kadym wieku&
71
DOBRA WODA ZDROWIA DODA@
8o ycia" do norma!nego /unkcjonowania ca$ego organizmu jest nam potrzebna woda& 0inima!ne zapotrzebowanie na wod# wynosi 1)1"4 !itra na dob#& A!o+ ta u!ega pewnym wahaniom w za!enoci od wie!u czynników" np& wieku" wysi$ku /izycznego" temperatury otoczenia itp& eszt# wody otrzymujemy w po$czeniu z produktami spoywczymi& Jak  udowodniono" wsze!kie zak$ócenia mi#dzy przyjmowaniem a wyda!aniem wody z organizmu powoduj zaburzenia&
'ane jest równie" jak wod# pijemy& Powinna ona posiada+" oprócz zwizków wodoru i t!enu" równie wie!e sk$adników minera!nych i mikroe!ementów" niezb#dnych d!a !udzkiego organizmu" powodujcych prawid$ow przemian# materii" zapobiegajcych rónym schorzeniom i niedomaganiom& ( to m&in& wap%" ch!or" potas" siarka" sód i magnez" poza tym mied2" mangan" cynk" koba!t" wreszcie takie biopierwiastki" jak, mo!ibden" se!en" chrom" /!uor" cyna" wanad" krzem" g!in" nikie!" bar" stront i !it& 'oda nie moe zawiera+ substancji chemicznych" szkod!iwych d!a zdrowia !udzkiego !ub wskazujcych na jej zanieczyszczenie" ani te sk$adników wp$ywajcych ujemnie na jej smak" zapach !ub barw#& ównie pod wzg!#dem bakterio!ogicznym musi odpowiada+ okre!onym wymaganiom& Fymczasem narastajce skaenie rodowiska" zanieczyszczenie powietrza" g!eby" rzek i jezior" zmusza nas na co dzie% do korzystania z nie naj!epszej wody pozbawionej do tego jej natura!nych sk$adników& 'ie!e osób" chcc  poprawi+ w$aciwoci p$yncej z kranów wody" korzysta ze specja!nych /i!trów& Frzeba  jednak pami#ta+" e spe$niaj one dodatkow /unkcj# ty!ko wtedy" gdy s cz#sto czyszczone :przynajmniej raz w tygodniu; wymieniane oraz regenerowane za pomoc  specja!nych aseptyków&  5aj!epsz wod do picia jest minera!na woda sto$owa" któr wydobywa si# z g$#bi
ziemi& Jest ona wo!na od zanieczyszcze%" na które s naraone zbiorniki powierzchniowe" a co najwaniejsze ) posiada sk$adniki minera!ne" niezb#dne d!a naszego organizmu& (poród ki!kuset rodzajów wód minera!nych wyst#pujcych w Po!sce za!edwie niewie!ki ich procent wykorzystuje si# do wyrobu wód sto$owych" takich jak, 0azowszanka" Krakowianka" (taropo!anka" Per$a 3a$tyku" itp& Kada z nich zawiera id ki!ku do ki!kunastu rodzajów 2ród$a" z którego pochodzi& Jest za tym cenniejsza" im wi#cej  posiada tych sk$adników oraz makro) i mikroe!ementów&
Popijanie wód minera!nych o charakterze !eczniczym nie jest wskazane& Faka domowa kuracja" stosowana bez kontro!i i za!ece% !ekarza" moe by+ wr#cz szkod!iwa d!a zdrowia& 0oe ona np& zbytnio obciy+ nerki" a nawet sprzyja+ tworzeniu kamicy& 'od#  !ecznicz pije si# wy$cznie na wyra2ne za!ecenie !ekarza" naj!epiej bezporednio u 2ród$a" czy!i w uzdrowisku&
< zatem bez okre!onych potrzeb !eczniczych bezpieczniej b#dzie ograniczy+ si# do  picia wody sto$owej&
NOTU? CO ?E3Z@
.hocia na ywno+ patrzymy zwyk!e z punktu widzenia jej smaku" nie na!ey zapomina+" e to" co jemy" jak si# ywimy" ma niebagate!ny wp$yw na nasze zdrowie&
' 1=B r& Mwiatowa *rganizacja 6drowia opub!ikowa$a !ist# chorób" których  przyczyny tkwi w niew$aciwym odywianiu si#& 5a!e do nich m&in& +ia!acz(i8 ane,ia8 c$"r"+a Ba%e"wa8 cu(rz#ca8 czerwienica8 cz#racz#ca8 =ni*ec8 cz#*i %z("r+u&8 (rz#wica8
79
 
!u%zcz#ca8 ,ia))#ca8 naciFnienie &/&nicze8 na(wa%"&a i nerwica )"!-(a8 nie"(rwi%&"F08 nie)#& %p".'we(8 nie)#& )"!-(a8 "&#!"F08 p/c$erz#ca8 r"p"wica8 Fwi- %('r#8 wrz' )"!-(a i wuna%&nic#>
6 rejestru poda$am" rzecz jasna" ty!ko te choroby i objawy chorobowe" które w Po!sce zdarzaj si# do+ cz#sto& Jest równie ogó!nie wiadomo" e przy niew$aciwym ywieniu" nawet najbardziej b$aha choroba moe mie+ ci#ki przebieg" dawa+ komp!ikacje&
.o to  znaczy niew$aciwe ywienie 5ie po!ega ono ty!ko na nieregu!arnym  przyjmowaniu posi$ków" !ecz równie na ich monotonii" kiedy organizm nie otrzymuje tych wszystkich sk$adników" które s mu potrzebne i których brak moe wywo$a+ wy!iczone wyej" niebezpieczne choroby&
Oecepta na w$aciwe ywienie jest nies$ychanie prosta, przez miesic notujemy  poszczegó!ne artyku$y ywnociowe surowe i gotowane" które zjawiaj si# na naszym sto!e& Powinno ich by+ nie mniej ni E" przy czym wi#cej ni po$owa surowych&
6G ZA3AD PRAWID9OWE5O ODYWIANIA
1& 5ie przejada+ si#& 9& *graniczy+ i!o+ mi#sa" a zwi#kszy+ i!o+ jarzyn& 7& Jarzyny powinny by+ spoywane w po$owie gotowane" w po$owie na surowo& C& Jada+ to" co smakuje i odpowiada wzrokowo& 4& 5ie je+ w trakcie og!dania te!ewizji" nawet najciekawszych programów& E& Je+ wtedy" kiedy odczuwa si# g$ód" wi#c niekoniecznie regu!arnie& B& 5ie objada+ si# przed snem& D& *graniczy+ t$uszcze zwierz#ce na korzy+ t$uszczów ro!innych" które nie zawieraj 
cho!estero!u& =& 5ie przejada+ si# s$odyczami i ogranicza+ cukier& >epiej os$odzi+ herbat# miodem& 1& 8!a dobrego trawienia zjada+ jeden produkt" np& najpierw surówk#" potem mi#so i
karto/!e& 11& (tosowa+ przyprawy trawienne, pieprz natura!ny i zio$owy" kminek" majeranek"
czber" czosnek itp& 19& 5ie na!ey pi+ zbyt gorcych p$ynów ani spoywa+ gorcych pokarmów& 17& 5ie dojada+ resztek" !epiej wyrzuci+& 1C& 5ie wszystkie drogie produkty spoywcze s !epsze od ta%szych&
CZY BRAK APETYTU TO CHOROBA:
(kargi na brak apetytu s$yszy si# najcz#ciej od !udzi" którym dokucza niedomoga wtroby" zaparcie" nadkwasota" niestrawno+" jednym s$owem od tych" którym nie apetyt  jest potrzebny" a!e ) trawienie&
8!a unikni#cia wsze!kich nieporozumie% usta!amy" e brak apetytu nies$ychanie rzadko  jest istotnym objawem choroby" a prawie nigdy nie jest jedynym objawem chorobowym& ' m$odym wieku" a wi#c do 1D roku ycia" apetyt jest zjawiskiem norma!nym" a brak  apetytu na!ey uwaa+ za objaw niepodany" a!e nie chorobowy& *rganizm" który si#  rozwija i sk$adników rozwojowych potrzebuje bardzo duo
77
 
i w duym asortymencie ) powinien zg$asza+ swoje potrzeby" a!e raczej nie jest to regu$& Jednake d!a poprawienia apetytu" a jednoczenie trawienia" m$odziey wystarczy  podawa+ dziurawiec zamiast herbaty&
Po dwudziestym roku ycia natomiast" a tym bardziej po czterdziestym" szczegó!nie  przy siedzcym trybie ycia" spadek apetytu jest objawem zupe$nie norma!nym" a niekiedy nawet bardzo podanym" .o gorsza ) nadmierny apetyt zaczyna w tym wieku  by+ objawem niepokojcym i wiedzie do oty$oci" nadkwasoty" zaparcia i innych /orm z$ej przemiany materii& 5iestety" zió$ na zredukowanie nadmiernego apetytu nie ma i ty!ko si!na wo!a pacjenta oraz w$aciwy dobór pokarmów maj pomóc w jego zwa!czaniu&
8o rodków zio$owych" które poprawiaj apetyt" na!e wszystkie zio$a" poprawiajce trawienie" a mianowicie, kminek" koperek" :nasienie i na+;" majeranek" pieprz zio$owy"  prawdziwy i turecki" cynamon" go2dziki" ane!iki" czy!i smaone w cukrze zie!one  pochewki arcydzi#g!a" uywane do dekoracji tortów i mazurków" any" czarnuszka" angie!skie zie!e" !icie bobkowe" imbir" ga$ka muszkato$owa" ko!endra" a wreszcie dziurawiec" bobrek trój!istny" pio$un" przywrotnik i wszystkie tzw& rodki gorzkie&
' tym d$ugim spisie" jak widzimy" /iguruje raptem pi#+ zió$ nie uywanych w kuchni" a poza tym to" czego w ca$ej Po!sce uywa si# jako przypraw smakowych" dodawanych tradycyjnie do pewnych potraw" które bez tego dodatku by$yby" jak mówimy" niesmaczne&
* tym" co jest przyprawione w odpowiedni sposób mówimy" e jest smaczne ) i oczywicie&) zjadamy wi#cej& 8!aczego 8!atego" e wszystkie te rodki maj jedn  wspó!n cech#, zwi#kszaj wydzie!anie soków trawiennych w o$dku i ju w czasie  jedzenia dana potrawa pod!ega procesowi trawienia" a kiedy je+ sko%czymy ) nie odczuwamy w o$dku ci#aru" spowodowanego zawsze potrawami nie przyprawionymi& < te niekiedy Oza!egaj kamieniem& Fymczasem o$dka odczuwa+ nie powinnimy&
(td wie!ka warto+ tych przypraw w kadym domu" w kadej kuchni, w wypadku niepokojcych objawów" bo!eci" md$oci" burczenia w o$dku itp& )wystarczy $yeczka majeranku !ub kminku :nie ma obawy przedawkowania ) nikt si# jeszcze nie otru$ ani cynamonem" ani pieprzem;" a ca$a sprawa wyjani si# bardzo pr#dko" o$dek uspokoi si#  i przestanie nam dokucza+&
A ostatni wreszcie wniosek" jaki z tego wszystkiego wynika" to ten" e nie na!ey jada+  potraw uznawanych za ci#ko strawne" jak wieprzowina" kapusta czy groch )bez na!eytego ich przyprawienia wed$ug tradycyjnych metod po!skiej kuchni, nasze babcie i  prababcie nie sypa$y przecie anyu !ub /aso!i czy kopru do tortów" a!e nie podawa$y wieprzowiny bez kminku" grochówki bez majeranku itp& < skoro mowa o przyprawach to warto jeszcze dorzuci+" e só! i ocet to nie s przyprawy trawienne" !ecz smakowe" na!ey  je wi#c stosowa+ bardzo og!#dnie" bo só! zawsze troch# szkodzi" a ocet w pewnych wypadkach na!ey równie do przypraw niepodanych&
DIETA DLA CHORYCH ' chorobach :przede wszystkim krenia; odywienie dietetyczne ma znaczenie nie
mniejsze ni !eczenie /armako!ogiczne& 5a!ey pami#ta+ o nast#pujcych zasadach  podstawowych, - chorego nie na!ey ani g$odzi+" ani przekarmia+" a w adnym przypadku ) tuczy+@ - d!a odcienia przewodu pokarmowego i wtroby oraz d!a usprawnienia przemiany
materii podawa+ posi$ki C)E razy dziennie" w ma$ych porcjach@ -  posi$ki podawa+ regu!arnie ) ostatni na ok& 7 godziny przed snem&
7C
 
0i#so !ub ryby jemy nie cz#ciej ni 7)C razy w tygodniu" zast#pujc je w pozosta$e dni jajami !ub serem& Kadorazowa porcja mi#sa czy ryby nie powinna przekracza+ 1 g& 5ajbardziej s wskazane potrawy z mi#sa gotowanego w wywarach jarzynowych :pu!pety" mi#so w sosie jarzynowym" potrawka" sztuka mi#sa" ryby gotowane;&
0!eka ) s$odkiego i zsiad$ego" serwatki i ma!anki )jak najwi#cej& F$uszczów ma$o )jedynie o!eje :s$onecznikowy" sojowy i z o!iwek; oraz wiee mas$o :ma$oN;& 5ic smaonego&  5ie wi#cej ni 4)E szk!anek p$ynu dziennie" a!e nie mniej ni ! !itr :picie mniej ni !
!itra p$ynów moe spowodowa+ upo!edzenie pracy nerek" zaparcie" pragnienie" os$abienie;&
Przy powstawaniu obrz#ków ograniczamy só!" w za!enoci od wskaza% !ekarskich do 9) C g dziennie" a czasem nawet do "4 g dziennie& 3ywa" e trzeba j wyk!uczy+ zupe$nie&
*to skromny wykaz produktów dozwo!onych i niedozwo!onych&
DOZWOLONE
-  pieczywo :wsze!kie; bez dodatku so!i !ub z ma$ i!oci mki" kasz i makaronów@ - m!eko" twaróg" ser twarogowy@ -  bia$ka jaj :jajka w ca$oci jedynie po otrzymaniu zezwo!enia !ekarza;@ - chude gatunki mi#s i ryb :cie!#cina" wo$owina" konina" kura" kró!ik" go$b" dorsz"
karmazyn" karp" !eszcz" szczupak" p$otka" sandacz;@ - wsze!kie warzywa i owoce" dojrza$e" zarówno surowe" jak i gotowane@ - ra/inowane o!eje ro!inne" mas$o i mietanka w i!oci dozwo!onej przez !ekarza@ - cukier" miód" przetwory owocowe@ -  przyprawy takie" jak, zie!ony koper" pietruszka" szczypiorek" kminek" anyek"
majeranek" skórka, cytrynowa i pomara%czowa&
ZABRONIONE
-  pieczywo s$one" pieczywo przygotowane z dodatkiem proszków do pieczenia@ - groch" soja" /aso!a@ - wsze!kie sery /ermentowane :twarde i topione;@ - ó$tka jaj@ - t$uste gatunki mi#s i ryb :wieprzowina" baranina" g#" kaczka" !ed2" w#gorz" $oso"
ryby w o!eju" konserwy mi#sne i rybne" mi#so pek!owane i w#d!iny;@ - owoce niedojrza$e@ - s$onina" sma!ec" boczek" margaryna" mas$o so!one@ - ciasto t$uste" ciastka z kremem" torty" czeko!ada@ -  pieprz" musztarda" papryka w proszku" !istki bobkowe" gorczyca" ocet&
UWA5A<NADWA5A@ 8ostarczanie organizmowi nadmiernej i!oci ka!orii w poywieniu" wi#cej ni
wydatkowano energii" prowadzi do oty$oci" ze zwi#kszon mo!iwoci wystpienia, nadcinienia t#tniczego" cukrzycy" hipercho!estero!emii" miadycy" niewydo!noci oddechowej" zmian zwyrodnieniowych uk$adu kostno)stawowego&
 
 
8o okre!enia prawid$owego ci#aru cia$a najw$aciwszy jest wzór" wed$ug którego waga w ki!ogramach powinna równa+ si# wzrostowi w centymetrach minus 1& 8!a kobiet tak uzyskan warto+ na!ey obniy+ o B)1 procent&
Mwiatowa *rganizacja 6drowia tak za!eca diet#, odpowiednio urozmaicone  poywienie pochodzenia ro!innego" np& przetwory zboowe" warzywa i owoce" ma$o t$uszczów nasyconych :pochodzenia zwierz#cego;" so!i kuchennej i cukru&
Powinno si# spoywa+ znaczne i!oci, w#g!owodanów" z$oonych sk$adników minera!nych oraz b$onnika" ryb" drobiu" m!eka" $cznie z jego przetworami o ma$ej zawartoci t$uszczu" natura!nych o!ejów ro!innych do przygotowywania posi$ków" chudego mi#sa w ma$ych porcjach&
'L* za!eca zmniejszenie spoycia, t$uszczów zwierz#cych" mi#sa o wysokiej zawartoci t$uszczu" ca$ych jaj" wysokoka!orycznych wypieków" cukru" demów pe$no) s$odkich" majonezów" mietany" napojów a!koho!owych&  5ajcz#ciej oty$o+ wywo$uje nieprawid$owe odywianie" wysokoka!oryczne" zbyt
ob/ite i t$uste" przy ograniczonej aktywnoci /izycznej& Je!i nadwaga jest spowodowana k$opotami z trawieniem" trzeba koniecznie je
uregu!owa+& Przemian# materii poprawi gotowe mieszanki zio$owe" takie jak np& granu!at 5eonormaco!" bd2 8egrosan& ' wypadku zapar+ mona stosowa+ te zio$a  5ormogran !ub 5ormosan& 8obre rezu!taty w kuracji odchudzajcej mona osign+" stosujc specja!ny zestaw zió$ produkowany przez zak$ady ?armed& 6io$a te pije si# 7 razy dziennie" po szk!ance" dodajc do naparu C krop!i soku brzozowego" bogatego we wsze!kie mikroe!ementy& Producent przypomina jednak" e gwarancj skutecznej kuracji s nie ty!ko zio$a" a!e take odpowiednia" niskoka!oryczna dieta&
' wypadkach oty$oci i przew!ek$ych zapar+ nestor zio$o!ecznictwa mgr &Jan 3iega%ski po!eca mieszank# zio$ow" sk$adajc si#, z E g kory kruszyny" 9 g korzenia !ukrecji oraz po 1 g korzenia mniszka !ekarskiego i owocu anyku& Po zmieszaniu parzy si# ! $yk# zió$ w 7HC szk!anki wrztku i pije na noc& ' sk$ad innej mieszanki za!ecanej  przez Jana 3iega%skiego wchodzi, E g kory kruszyny" 9 g kory berberysu" po 94 g zie!a marzanki wonnej i korzenia !ukrecji oraz 1 g siemienia !nianego&
Jeszcze inna mieszanka stosowana przy oty$oci i zaparciach sk$ada si# ze 1 g rumianku oraz w równych cz#ciach po 4 g zie!a dziurawca" korzenia prawo!azu" !ici mi#ty" zie!a krwawnika i owocu anyku& Po zmieszaniu ! $yeczk# zió$ za!ewa si#  szk!ank wrztku i parzy pod przykryciem pó$ godziny& Pije si# rano i wieczorem&
(amodzie!nie mona te przygotowa+ sobie mieszank#" sk$adajc si# z nast#pujcych zió$, zie!a krwawnika" bratka" kwiatu rumianku&quo