Leki stosowane w celu wspomagania osłabionej pamięci u osób w podeszłym wieku.

Osłabienie pamięci w procesie starzenia się organizmu jest zjawiskiem naturalnym, związanym głównie z wymieraniem neuronów cholinergicznych. Przyczyniać mogą się do tego neurotoksyny, ale przede wszystkim wolne rodniki. Łagodne wzmocnienie pracy układu cholinergicznego uzyskuje się poprzez dostarczanie tzw. prekursorów acetylocholiny – choliny i lecytyny – zwiększają one biosyntezę w żyjących jeszcze neuronach cholinergicznych. Cholinę najczęściej pobiera się z diety, występuje ona w dużych stężeniach w żółtkach jaj, móżdżkach, podrobach, również w preparatach witaminowych - Vitapil, Hepacholina.Lecytyna występuje w znacznych ilościach w soi i preparatach leczniczych – Pro-Lecytyna (+cholina). Ponadto stosuje się również fosfatydyloserynę, uważa się, że nasila ona procesy związane z zapamiętywaniem (preparat Sesja, tabletki musujące).Dużą popularność cieszą się obecnie preparaty zawierające ekstrakt z miłorzębu (Ginko biloba). Zawiera on alkaloidy – bilobalidy i ginkolidy, będące substancjami czynnymi. Poza działaniem naczyniowym (jest stosowany pomocniczo przy zaburzeniach krążenia mózgowego) i energizującym preparaty z miłorzębem hamują aktywność cholinoesterazy, a więc zwiększają stężenie czynnej acetylocholiny. Analiza wyników stosowania preparatów z Ginko biloba wykazała, że wiele z nich działa bardzo dobrze – Tanakan1, ale wiele bardzo słabo lub jest wręcz bez wartości. Inne preparaty to np.: GinkoPrim2, Ginko Biloba3, Ginkofar forte4.

ZESPOŁY OTĘPIENNECharakteryzują się jakościowym i ilościowym pogorszeniem się sprawności funkcji umysłowych i występowaniem ograniczeń w zakresie zachowań społecznych. Można wyróżnić:

Otępienie w chorobie Alzheimera, Choroba AlzheimeraPostępująca, degeneracyjna choroba ośrodkowego układu nerwowego charakteryzująca się występowaniem otępienia, czyli ogólnie obniżeniem sprawności umysłowej. Charakteryzuje się zaburzeniami pamięci, zmianami nastroju, zaburzeniem funkcji poznawczych, osobowości i zachowania. Uszkodzenia komórek nerwowych dotyczą głównie neuronów cholinergicznych, objawy specyficzne dla Alzheimera ujawniają się dopiero gdy dojdzie do uszkodzenia ok. 70% neuronów. W chorobie Alzheimera dochodzi do zaniku kory mózgowej. Na poziomie mikroskopowym stwierdza się występowanie blaszek amyloidowych zbudowanych z  β-amyloidu (zwanych też blaszkami starczymi lub płytkami starczymi), które odkładają się w ścianach naczyń krwionośnych.

Otępienie naczynioweSpowodowane zaburzeniem ukrwienia mózgu powodujące udary. Ok. 20% takich otępień ujawnia się na podłożu miażdżycowo zmienionych naczyń mózgowych.

Mieszane postacie otępienia

Otępienia wtórne Ujawniające się w wyniku choroby lub urazu.

FARMAKOTERAPIADotychczas nie znaleziono leku cofającego, lub chociażby zatrzymującego postęp choroby. Leczenie farmakologiczne koncentruje się na objawowym leczeniu zaburzeń pamięci i funkcji poznawczych.

I. Leki wpływające na neurotransmisje cholinergicznąPonieważ choroba Alzheimera polega zasadniczo na ograniczeniu przekaźnictwa nerwowego w układzie cholinergicznym, usiłuje się wykorzystać w celach terapeutycznych podawanie:- prekursorów acetylocholiny (fosfatydylocholina, dimetyloaminoetanol, cholina, lecytyna)- agonistów cholinergicznych (agoniści receptorów muskarynowych M1)- inhibitorów acetylocholinoesterazyDo terapii łagodnych i umiarkowanych stanów otępienia zostały dopuszczone:- Donepezil (działa głównie na acetylocholinoesterazę, uważa się, że ma najmniej działań niepożądanych, podaje się go raz dziennie, wytwarza się tolerancja – po roku stosowania jest nieskuteczny)- Galantamina (allosteryczny aktywator receptora nikotynowego, zwiększa uwalnianie acetylocholiny)- Riwastygmina (hamuje nie tylko acetylocholinoesterazę, ale też butyrocholinoesterazę, która występuje w płytkach starczych, skuteczniejsza w cięższych przypadkach, nie wytwarza się na nią tolerancja, nie jest metabolizowana przez wątrobę)Mogą być one również stosowane w przypadku innych zaburzeń poznawczych, także w otępieniach naczyniopochodnych.Aby uzyskać optymalne wyniki farmakoterapii, leczenie należy zacząć możliwe jak najwcześniej, ponieważ hamuje to postęp choroby i poprawia funkcje poznawcze.Są one wyraźnie lepiej tolerowane niż reszta leków z tej grupy, dlatego mogą być stosowane w większych dawkach – poprawia to ich skuteczność. Wśród działań niepożądanych wynikających z pobudzenia układu cholinergicznego wymienia się: brak apetytu, zawroty głowy, bezsenność, koszmary senne, nudności, wymioty, nadmierne pobudzenie, splątanie, drgawki mięśniowe, jak również infekcje górnych dróg oddechowych i układu moczowo-płciowego.Leki te stosowane razem z cholinomimetykami zwiększają siłę działania, z kolei przy równoczesnym podaniu substancji przeciwcholinergicznych działanie jest osłabione.

II. Leki zmniejszające pobudzenie układu glutaminergicznegoW przypadku degeneracyjnych chorób mózgu za ważny czynnik patogenetyczny uznaje się nadmierne pobudzenie receptorów NMDA, dlatego antagoniści tych receptorów wydają się obiecującymi substancjami o działaniu neuroprotekcyjnym. Takim związkiem jest:- MemantynaNa podstawie licznych badań, w których przebiegu uzyskano poprawę w zakresie funkcji poznawczych, napędu, umiejętności społecznych i codziennych czynności, memantyna jest jak dotąd jedynym zarejestrowanym preparatem do terapii umiarkowanych i ciężkich postaci otępienia. Wśród działań niepożądanych stwierdza się zawroty i bóle głowy, nudności, niepokój i nadmierną pobudliwość. Memantyna jest przeciwwskazana w ciężkich stanach splątania, padaczce i przy ciężkich zaburzeniach funkcji nerek. Memantyna nasila działanie neuroleptyków, barbituranów, środków przeciwdrgawkowych, leków przeciwcholinergicznych, lewodopy, agonistów dopaminergicznych i amantadyny, dekstrometorfanu, cymetydyny, ranitydyny, chininy, hydrochlortiazydu.

III. Leki nootropowe – do poprawy zaburzeń w zakresie funkcji poznawczych.Leki nootropowe to substancje, które bez ośrodkowego działania stymulującego wpływają na metabolizm mózgu, na przykład poprzez poprawę właściwości transportowych błony komórkowej. Skutkiem tego jest poprawa sprawności różnych funkcji mózgowych – szczególnie pamięci, koncentracji, uwagi, orientacji. Aktywują procesy poznawcze i napędowe zaburzone głównie niedotlenieniem i niedokrwieniem mózgu. - Deanol- Meklofenoksat- Nicergolina - Piracetam- PyritinolMimo, że w doświadczeniach i badaniach stwierdzono wiele korzystnych efektów, skuteczność tych leków jest nadal kwestionowana. Leki nootropowe są stosowane głównie w leczeniu zespołów otępiennych, a nicergolina, piracetam i pyritinol również w leczeniu zespołów organicznych pochodzenia naczyniowego, zaburzeń ukrwienia mózgu i zaburzeń świadomości. Piracetam stosuje się również w leczeniu śpiączki różnego pochodzenia, a także w zespołach abstynencji alkoholowej. Działania niepożądane występują rzadko. Piracetam może powodować pobudzenie i niepokój, deanol i meklofenoksat – zaburzenia snu, nicergolina i deanol – spadek ciśnienia krwi.

IV. Leki poprawiające krążenie mózgowePoprzez poprawę krążenia ułatwiają prawidłowe funkcjonowanie neuronów, zwłaszcza w wieku podeszłym. - Cinnarizyna (blokuje regulowane potencjałem kanały wapniowe typu L, a przez to rozszerza naczynia krwionośne i poprawia krążenie mózgowe)- Winpocetyna (półsyntetyczna pochodna winkaminy; alkaloidu barwinka)

V. Leki pomocnicze stosowane w chorobie Alzheimeraa) Przy objawach depresji, lękach, natręctwach - selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny- Citalopram- Sertralinab) Do opanowania psychoz i agresji - neuroleptyki- Haloperidol- Risperidon- Olanzapina

PREPARATYAricept, Donepex – DonepezilReminyl – GalantaminaExelon – RiwastygminaEbixa, Axura, Biomentin – Memantyna

PRÓBY LECZENIA PRZYCZYNOWEGO

1. Wzmacnianie neuronów – Poszukuje się obecnie leków zwiększających odporność neuronów na czynniki szkodliwe, tak aby zatrzymać proces neurodegeneracji. Trwają badania pochodnej alkaloidu indolokarbazolowego pochodzenia bakteryjnego, hamującego neurodegenerację w badaniach przedklinicznych.

2. Zaburzenia procesu tworzenia β-amyloidu – β-amyloid powstaje w wyniku cięcia go przez β-sekretazę, natomiast jeżeli białko prekursorowe zostaje cięte przez α-sekretazę, to β-amyloid nie powstaje. Stąd próbuje się znaleźć leki aktywujące α-sekretazę lub hamujące β-sekretazę. Proste peptydy z grupą aldehydową blokujące β-sekretazę zsyntezowali ostatnio badacze australijscy.Wykazano również, że nicergolina pobudza aktywność α-sekretazy.

3. Rozbijanie struktur złogów amyloidowych - Zsyntezowano peptyd nazwany iA 5, który nie tylko zapobiegał tworzeniu się włókien β-amyloidu in vitro (badania na wyizolowanych z organizmu komórkach), lecz także działał u szczura in vivo (badania na całym organizmie), powodując rozpad złogów. Wyniki sugerują, że peptydy podobne do iA 5 mogą zmniejszać wymiary i liczbę tarczek amyloidowych u człowieka.

4. Zapobieganie tworzeniu się płytek starczych – β-amyloid jest początkowo rozpuszczalny, a do jego wytrącania się i tworzenia złogów potrzebne są jony metali ciężkich. Znany od dawna kliochinol silnie chelatujący jony miedzi i cynku zapobiega tworzeniu się płytek starczych, a ostatnio doniesiono o jego korzystnym wpływie.

Inne możliwości hamowania rozwoju choroby Alzheimera1. Terapia estrogenowa u kobiet w okresie menopauzy zmniejsza ryzyko choroby.2. Tokoferol (witamina E) i selegilina przedłużają autonomię funkcjonalną chorych, zwłaszcza gdy podawane są w okresie średniego zaawansowania choroby.3. Chociaż nie ma przekonujących dowodów, wydaje się, że niesteroidowe leki przeciwzapalne mogą poprawiać stan chorych przez zmniejszanie procesów zapalnych gleju w sąsiedztwie złogów β-amyloidu.4. Wykazano ostatnio, że picie pięciu filiżanek kawy dziennie nie tylko zapobiega chorobie Alzheimera, ale trwają również badania, które sugerują, że kofeina może hamować produkcję amyloidu.5. Przede wszystkim aby zapobiec chorobie należy zadbać o swój rozwój intelektualny, podejmować się zróżnicowanych rzeczy wymagających myślenia, kombinowania, rozważania, ćwiczyć pamięć – na przykład rozwiązywać krzyżówki, sudoku, grać w szachy, scrabble, przeczytać książkę.

1 – Tanakan: gingko folii extractum siccum o zawartości 21,6-26,4% glikozydów flawonowych, 2,8-3,4% ginkgolidów A, B i C oraz 2% bilobalidu (terpenolaktonów). Odpowiada to ilości ok. 9,2mg ginkoflawonoidów.

2 – GinkoPrim: miłorząb dwuklapowy, zawierający: 24% ginkgoflawonoglikozydów, 6% terpenolaktonów.

3 – Ginko Biloba: wyciąg suchy z ginko biloba 29mg, co odpowiada 7mg ginkoflawonoidów.

4 – Ginkofar forte: 80 mg wyciągu suchego z liści miłorzębu japońskiego, standaryzowanego na 24% ginkgoflawonoglikozydów, co odpowiada 19,2 mg ginkgoflawonoglikozydów.

Większość preparatów jest standaryzowana w odniesieniu do pojedynczej (lub też dwukrotonej albo trzykrotnej) dawki zawierającej 8,8-10 mg glikozydów flawonowych i 2-2,8 mg laktonów terpenowych.

BIBLIOGRAFIA

1. wikipedia.org2. Farmakologia i toksykologia, Ernst Mutschler, wydanie III (2010)3. Farmakologia, podstawy farmakoterapii, pod redakcją Wojciecha Kostowskiego i Zbigniewa S. Hermana, wydanie III (2008)4. Kompendium Farmakologii, pod redakcją Waldemara Jańca, wydanie II (2005)

Autorzy:Olga StasiakAgata Dziurosz