SZKOŁA PODSTAWOWA NR 32 IM. ALFREDA SZKLARSKIEGO

W RYBNIKU

2011

Alfred Szklarski

Historia z przygodą w tle

Prawa autorskie zastrzeżone: Szkoła Podstawowa nr 32 im. Alfreda Szklarskiego w Rybniku

2

Spis treści

Zamiast wstępu… ........................................................................................................................................ 3

Z Chicago do Polski ..................................................................................................................................... 3

Lata przedwojenne i okres II wojny światowej. .............................................................................. 3

Kierunek: Śląsk ............................................................................................................................................ 5

Ilustracja też uczy ....................................................................................................................................... 5

Z przygodą… na bakier? ............................................................................................................................ 7

„Tu jest moje miejsce” ............................................................................................................................... 8

Twórczość Alfreda Szklarskiego ........................................................................................................... 9

Bibliografia .................................................................................................................................................... 9

3

Zamiast wstępu…

Najpierw czytał. Robił notatki. Potem… kładł się na kanapie. „Czemu nic nie robisz,

pytaliśmy tatę – wspomina córka Pisarza. „Myślę” – odpowiadał. Myślał długo – tydzień,

dwa, trzy… Potem nagle siadał i pisał…”1

Z tego myślenia, a potem pisania, powstawały kolejne książki o Tomku, którego

przygody rozpalały wyobraźnię kilku pokoleń dorastających Polaków. Szlachetny,

mądry, sprytny i lojalny wobec przyjaciół, w dodatku podróżnik – w każdym czytelniku

powieści o Tomku Wilmowskim pozostawał jego ślad. Pozwalał marzyć o rzeczach,

które dla przeciętnego polskiego nastolatka w ówczesnych latach nie były dostępne.

Więcej – pozwalał wierzyć, że nawet najbardziej

szalone marzenie ma szansę się spełnić.

Z Chicago do Polski

Alfred Szklarski urodził się w Chicago

21 stycznia 1912 roku. Ojciec Pisarza, Andrzej

Szklarski, był działaczem Organizacji Bojowej PPS

i w 1908 roku wyjechał do Stanów Zjednoczonych,

zagrożony aresztowaniem. Już w USA ożenił się

z polską emigrantką pochodzącą z Włocławka, Marią

Karkosik. Najpierw urodziła się im córka Klara,

wkrótce potem pojawił się na świecie syn – Fred, jak

go nazywali. Już w dzieciństwie marzył o podróżach.

Dwukrotnie odbył podróże do Polski, które

dostarczyły mu wielu przeżyć. W wieku 16 lat Alfred

Szklarski powrócił z matką do Polski – był 19282

rok. Ojciec Pisarza pozostał na obczyźnie, syn nie

stracił z nim jednak kontaktu – pisali do siebie listy, Andrzej Szklarski przysyłał mu

zagraniczne książki i czasopisma. Po latach syn uwiecznił swego ojca – podróżnika

w postaci Andrzeja Wilmowskiego, taty Tomka. Cechuje ich nie tylko wspólne imię, ale

i podobne losy.

Lata przedwojenne i okres II wojny światowej.

W Polsce Alfred Szklarski zamieszkał w rodzinnym mieście matki – Włocławku.

Po maturze w tamtejszym Gimnazjum im. Jana Długosza, uzyskanej w 1931 roku,

rozpoczął studia na wydziale dyplomatyczno-konsularnym Akademii Nauk Politycznych

w Warszawie. Chciał w ten sposób zrealizować marzenia z dzieciństwa o wielkim

1 Na podstawie: K. Błażyca, Pół wieku przygody, „Mały Gośd Niedzielny” 2007 nr 7, s. 24

2 Niektóre źródła podają rok 1926, jednak Rodzina potwierdza 1928.

Zdj. 1. Alfred Szklarski (z archiwum Rodziny)

4

świecie. W czasie studiów mieszkał w istniejącym do dziś domu studenckim przy placu

Narutowicza3. Był gospodarzem kulturalno-oświatowym Fundacji Domów Akade-

mickich, udzielał też korepetycji z języka angielskiego. Dyplom uzyskał w 1938 roku,

zbliżająca się wojna pokrzyżowała jednak jego marzenia o karierze dyplomaty i dalekich

podróżach. W czasie studiów poznał kobietę, która zmieniła jego losy i stała się

nieodłączną towarzyszką na ponad 50 lat – Krystynę. Pobrali się 1 września 1939 roku

w warszawskim kościele pod wezwaniem św. Jakuba. Zamieszkali w kawalerce przy

ulicy Kopińskiej. Wkrótce potem do Warszawy wkroczyli Niemcy. Alfred, pomimo

powrotu do ojczyzny rodziców, nie zrzekł się obywatelstwa amerykańskiego – do 1941

roku Stany Zjednoczone były neutralne i mógł wyjechać bez przeszkód. Pozostał.

Jeszcze przed wybuchem wojny Alfred próbował swych sił w pisarstwie. Swoje

pierwsze opowiadania, utrzymane w popu-

larnej, sensacyjnej konwencji posyłał do oceny

Adamowi Nasielskiemu, znanemu wówczas

autorowi powieści drukowanych w odcinkach.

Nasielski nie miał jednak zbyt wysokiego

mniemania o prozie początku-jącego pisarza,

doradzał mu nawet zmianę konwencji. Alfred

Szklarski nie zrezygnował, wojna jednak

częściowo pokrzyżowała jego plany.

Zaangażował się w działalność Armii

Krajowej. W ramach wykonywania poleceń

przełożonych podjął współpracę z tygodni-

kami „Fala” i „7 dni”, wydawanymi przez

Niemców, publikując w nich krótkie teksty

pod pseudonimem Alfred Murawski. Po

wojnie współpraca ta została okrzyknięta

kolaboracją – Alfred Szklarski został skazany

na 8 lat więzienia. Sam Pisarz niechętnie

wspominał okres wojny, stąd pewnie wiele

wątpliwości i domysłów. Wiadomo, że walczył

w Powstaniu Warszawskim w II kompanii

lotniczej batalionu „Piorun” pod pseudonimem

„Szklarz”.

We wrześniu wydostał się ze zniszczonej stolicy, szukając żony, która

z kilkumiesięczną córką ukryła się na wsi. Razem już podążyli do Krakowa, następnie do

Katowic, gdzie zamieszkali w lutym 1945 roku.

3 T.Z. Zapert, Na tropie Alfreda Szklarskiego, „Rzeczpospolita” 2002 nr 14.

Zdj. 2. Alfred Szklarski z żoną Krystyną (z archiwum Rodziny)

5

Kierunek: Śląsk

W Katowicach ukazała się jego pierwsza książka – Gorący ślad. Podobnie jak trzy

kolejne – Trzy siostry, Błędne ognie i Nie czekaj na mnie przeszła bez większego rozgłosu.

Zniechęcony pisaniem dla dorosłego czytelnika, postanowił zmienić adresata swojej

twórczości i następna powieść, zatytułowana Tomek w tarapatach (1948), skierowana

już była do młodzieży. Była to opowieść o młodym chłopcu polskiego pochodzenia, który

podczas powrotu do kraju przodków przez pomyłkę dostaje się na statek płynący do

Afryki. Nie był to bynajmniej wstęp do serii o Tomku Wilmowskim, jakkolwiek bohater

książki to nastolatek podróżujący po świecie, goniący za przygodą i uczestniczący

w niezwykłych wydarzeniach.

Książka została zauważona przez czytelników, jednak w styczniu 1949 roku

Alfred Szklarski został aresztowany i po krótkim procesie skazany za „kolaborację

z hitlerowskim okupantem”. Jak wyjaśnia Bożena Szklarska-Nowak, córka Pisarza, „była

to sprawa pokazowa”, bo dotyczyła przeciwnika politycznego, a takich należało

eliminować z ówczesnego życia

politycznego. Prokurator nie wspomniał o

udziale Szklar-skiego w Powstaniu

Warszawskim, walce za kraj. „Kilka lat

później ten sam prokurator stał w

Katowicach w kolejce po książki ojca –

mówi pani Bożena. – A najciekawsze, że

ojciec od tych samych władz, które go

skazały, dostawał odznaczenia”4.

Ilustracja też uczy

Alfred Szklarski został zwolniony

w 1953 roku, trzy lata przed terminem.

Niemal od razu zaczął pracę jako

redaktor w Wydawnictwie Górniczo-

Hutniczym, a następnie objął stanowisko

sekretarza w nowo utworzonym

wydawnictwie „Śląsk”, którego stał się

wkrótce czołowym autorem i poświęcił mu 23 lata życia (1954 -1977). W kwietniu

1957 roku ukazała się pierwsza powieść z cyklu przygód Tomka Wilmowskiego – Tomek

w krainie kangurów. Pierwsze wydanie przeszło bez większego echa, sprzedawała się

źle, bo ilustracje były nieciekawe. Autor zasugerował więc grafikowi, by wykonał nowe

ilustracje – ściśle wedle jego wskazówek.

Alfred Szklarski znany był zresztą z wagi, jaką przywiązywał do każdego

szczegółu i wierności faktom. Mawiał, że ilustracja też uczy i pilnował, by każda z nich

4 K. Błażyca, Nasz Szklarski. 15. rocznica śmierci twórcy serii o Tomku Wilmowskim, „Gośd Niedzielny” 2007 nr 4,

s. XII

Zdj. 3. Maska - pamiątka z podróży

6

była zgodna z prawdziwym wzorem. Jego książki stanowią swoistą kopalnię wiedzy.

Autor za pośrednictwem bohaterów powieści „przemyca” ciekawostki i wiedzę

z zakresu geografii, historii, zoologii. Informacje do powieści czerpał przede wszystkim

z książek. Pomagała mu w tym biegła znajomość czterech języków. „Przykładał ogromną

wagę do realiów przyrodniczych i kul-

turowych – wspomina żona Pisarza,

Krystyna Szklarska. – Każdą informację

sprawdzał po dwadzieścia razy”5.

Pierwszymi krytykami twórczości

Alfreda Szklarskiego były Jego dzieci. „Ojciec

kazał nam czytać – wspomina córka. – Chciał

widzieć naszą reakcję. Potem coś tam

poprawiał. Uwielbiałam to. Czytałam nawet

pod kołdrą, z latarką.”6 Nie tylko ona –

niejednemu młodemu czytelnikowi mama

rekwirowała późnym wieczorem latarkę…

Popularność powieści o egzotycznych

przygodach młodego Polaka, pełna wartkiej

akcji i wyrazistych postaci, spowodowała, że

wydawnictwo zaproponowało Pisarzowi

napisanie dalszego ciągu. Wkrótce w księ-

garniach pojawiły się kolejne części: Tomek

na Czarnym Lądzie, Tomek na tropach Yeti,

Tajemnicza wyprawa Tomka i pozostałe. Jak

niesie wieść, podczas pisania Tajemniczej

wyprawy nie obyło się od interwencji

powszechnej w tamtych czasach cenzury – chodziło o zaakcentowanie współpracy

polskich i rosyjskich rewolucjonistów u progu XX wieku7.

Rosnąca popularność cyklu o przygodach Tomka Wilmowskiego zaowocowała

uznaniem czytelników. W 1968 roku Pisarz otrzymał nagrodę „Orlego Pióra”,

a w 1971 roku na wniosek dzieci został uhonorowany „Orderem Uśmiechu”. Wcześniej

szykanowany przez władze, w 1973 i 1987 roku otrzymał nagrodę Prezesa Rady

Ministrów. W 1960 roku został członkiem Związku Literatów Polskich.

5 P. Karwicka, 50 urodziny Tomka Wilmowskiego, „Gazeta Wyborcza” 2007 nr 127, s. 14.

6 K. Błażyca, Pół wieku przygody…, tamże.

7 T.Z. Zapert, Dziecięce igraszki z cenzurą, „Rzeczpospolita” 2007 nr 157.

Zdj. 4. Krystyna Szklarska z dziećmi na tle pamiątek z podróży (autor: H. Przendziono, Gość Niedzielny)

7

Z przygodą… na bakier?

Alfred Szklarski, pomimo chęci i marzeń, ze względu na nadszarpnięte

wcześniejszymi przeżyciami zdrowie nie mógł sobie pozwolić na dalekie podróże. Jedną

z najdalszych, jakie odbył, była

wyprawa z żoną do Egiptu, gdzie

spotkała go przygoda rodem z kart Jego

powieści. Podczas zwiedzania napotkał

muzułmański cmentarz. Przekupił

dozorcę i zwiedził nekropolię. Przy

pożegnaniu stary Arab poczęstował go

daktylami. Na szczęście Pisarz

spróbował tylko jednego, a mimo to z

trudem dotarł do hotelu. Okazało się,

że daktyle były zatrute i niemal cały

wyjazd Autor „Tomków” spędził w

szpitalu. Zatrute daktyle wzbogaciły za

to rodzinną kolekcję pamiątek. Podróżniczą pasję realizowała żona, najbliższa przy-

jaciółka i współpracowniczka Pisarza –

Krystyna. Z dalekich wojaży w wracała

z opowieściami do kolejnych książek

i egzotycznymi eksponatami. Zbierała materiały m.in. do indiańskiej trylogii Złoto Gór

Czarnych, której była współautorką. Z pomocą żony Pisarz przygotowywał się siedem lat

do napisania tego cyklu, później planował kolejne „Tomki”. Nie zdążył. Odszedł

9 kwietnia 1992 roku, pozostawiając nieukończoną powieść Tomek w grobowcach

faraonów i liczne notatki,

świadczące o planach, które

miały już na zawsze pozostać

niezrealizowane.

Pomimo upływu lat

i nadejścia kolejnego poko-

lenia, popularność twór-

czości Alfreda Szklarskiego

nie słabnie. Tłumaczone na

wiele języków, jego powieści

rozeszły się do tej pory

w łącznym 11 milionowym

nakładzie. Na samym Śląsku

jest patronem 6 szkół:

Gimnazjum nr 3 w Kato-

wicach, Szkoły Podstawowej

nr 13 w Rudzie Śląskiej,

Szkoły Podstawowej w Sar-nowie, Szkoły Podstawowej nr 32 w Rybniku, Szkoły

Podstawowej w Koziegłowach i Szkoły nr 15 w Mysłowicach. W Sarnowie powstał

Zdj. 5. Zatrute daktyle jako pamiątka z podróży do Egiptu (autor: H. Przendziono, Gość Niedzielny)

Zdj. 6. Alfred Szklarski jako indiaoski wódz – dar od młodzieży dla Pisarza (autor: H. Przendziono, Gość Niedzielny)

8

nawet Klub Twórczego Poznawania Świata. Tu też zainicjowano rajd „Szlakiem Alfreda

Szklarskiego”, organizowany przez szkoły noszące imię Pisarza w Beskidach, które on

uwielbiał i gdzie często spędzał wolne chwile.

„Tu jest moje miejsce”

Alfred Szklarski żył skromnie,

zawsze otwarty na innych. We

wspomnieniach najbliższych pozostał

jako silny, spełniony człowiek, dla

którego rodzina była najważniejsza.

Wykształcony, poliglota, z głową pełną

marzeń i wiedzy o dalekim świecie, był

człowiekiem, do którego lgnęła

młodzież. Znał wszystkie dzieci

z podwórka, przy którym mieszkał.

Uwielbiał spotkania z młodzieżą,

podczas których bez trudu nawiązywał

z nią żywiołowy kontakt. Młodzi nie pozostawali dłużni. Prawdopodobnie, gdy

w 1945 roku wojenna zawierucha rzuciła go do Katowic, pewnie nie przypuszczał, że

z tym miastem już na zawsze zwiąże swe losy. Mawiał, że tu mu się dobrze żyje i nigdzie

się stąd nie wyprowadzi. Tu było jego miejsce. Choć przeszedł daleką drogę, nie czuł się

przybyszem. Był Ślązakiem.

Opracowała: Anna Urbaniak

nauczyciel bibliotekarz SP 32

styczeń 2011

nauczyciel bibliotek

Zdj. 7. Alfred Szklarski za swoim biurkiem – z archiwum Rodziny (autor: H. Przendziono, Gość Niedzielny)

9

Twórczość Alfreda Szklarskiego

Gorący ślad (1946)

Trzy siostry (1946)

Błędne ognie (1947)

Nie czekaj na mnie (1947)

Dla młodzieży:

Seria o przygodach Tomka Wilmowskiego:

Tomek w tarapatach (1948)

Tomek w krainie kangurów (1957)

Przygody Tomka na Czarnym Lądzie (1958)

Tomek na wojennej ścieżce (1959)

Tomek na tropach Yeti (1961)

Tajemnicza wyprawa Tomka (1963)

Tomek wśród łowców głów (1965)

Tomek u źródeł Amazonki (1976)

Tomek w Gran Chaco (1987)

Tomek w grobowcach faraonów (współautor: Adam Zelga) (1993)

Powieść fantastyczno-naukowa:

Sobowtór profesora Rawy (1963)

Trylogia indiańska Złoto Gór Czarnych (współautorka: Krystyna Szklarska):

Orle pióra (1974)

Przekleństwo złota (1977)

Ostatnia walka Dakotów (1980)

Bibliografia

1. Błażyca Krzysztof, Nasz Szklarski. 15. rocznica śmierci twórcy serii o Tomku

Wilmowskim, „Gość Niedzielny” 2007, nr 4, s. XII

2. „Errata do biografii”: Alfred Szklarski, „Nasza Polska” (on-line). 2007 nr 13 (584)

[dostęp 30 stycznia 2008]. Dostępny w Internecie:

http://www.medianet.pl/~naszapol/0713/0713szki.php. ISSN 1425-1914.

3. Karwicka Patrycja, 50 urodziny Tomka Wilmowskiego, „Gazeta Wyborcza” 2007,

nr 127, s. 14.

4. Kłosiński K., Egzotyzm po polsku, „Śląsk” 1997, nr 7.

5. Mikołuszko W., Pół wieku Tomka, „National Geografic” [on-line] 2007 nr 4 [dostęp

30 stycznia 2008]. Dostępny w Internecie: http://www.national-

10

geographic.pl/national3/index.jsp?place=Lead07&news_cat_id=690&news_

id=1453&layout=2&page=text. ISSN 1507-5966.

6. Zapert T.Z., Na tropie Alfreda Szklarskiego, „Rzeczpospolita” [on-line]. 2002 nr 14

[dostęp 30 stycznia 2008]. Dostępny w Internecie:

http://www.rzeczpospolita.pl/dodatki/plus_minus_020406/plus_minus_a_

10.html. ISSN 0208-9130.

Ponadto w opracowaniu oparto się na wspomnieniach Rodziny.