Madlena Norberg | Peter Kosta (Hrsg.)

Adam MickiewiczBasni w serbskich peokach

zestaja Alfred Mkank

Podstupimske pinoski k Sorabistice | 10

Podstupimske pinoski k Sorabistice

Podstupimske pinoski k Sorabistice

10Potsdamer Beitrge zur Sorabistik

Madlena Norberg und Peter Kosta (Hrsg.)

Adam MickiewiczBasni w serbskich peokach

zestaja Alfred Mkank

Universittsverlag Potsdam

Bibliografische Information der Deutschen Nationalbibliothek

Die Deutsche Nationalbibliothek verzeichnet diese Publikation in der Deutschen Nationalbibliografie; detaillierte bibliografische Daten sind im Internet ber http://dnb.de abrufbar.

Mit freundlicher Untersttzung von Vattenfall Europe Mining AG

Universittsverlag Potsdam 2013

http://verlag.ub.uni-potsdam.de

Am Neuen Palais 10, 14469 PotsdamTel.: +49 (0)331 977 2533 / Fax: -2292E-Mail: verlag@uni-potsdam.de

Die Schriftenreihe Potsdamer Beitrge zur Sorabistik wird herausgegebenvon Madlena Norberg und Peter Kosta (Universitt Potsdam, Institut fr Slavistik)

ISSN (print) 1615-2476ISSN (online) 2192-1016ISBN 978-3-86956-205-6

Satz, Layout: Thomas MerkelDruck: docupoint GmbHTitelbild: Adam Mickiewicz / Quelle: http://fr.wikipedia.org/wiki/Fichier:Adam_Mickiewicz_from_old_book_1888.pngBildrechte: Die Nutzung der Abbildungen auf den Seiten 228 bis 237 erfolgt mit freundlicher Genehmigung des Sorbischen Kulturarchivs Bautzen.Das Manuskript ist urheberrechtlich geschtzt.

Zugleich online verffentlicht auf dem Publikationsserver der Universitt PotsdamURL http://pub.ub.uni-potsdam.de/volltexte/2013/6050/URN urn:nbn:de:kobv:517-opus-60508http://nbn-resolving.de/urn:nbn:de:kobv:517-opus-60508

Vorwort

Adam Mickiewicz Werke in sorbischer bersetzung

Adam Mickiewicz (17981855) gilt als der grte polnische Dichter, fr sein Land in seiner Bedeutung vergleichbar mit J. W. v. Goethe in Deutschland. Seine Werke sind in viele Sprachen bersetzt und dadurch in der ganzen Welt bekannt geworden. Die erste sorbische bersetzung eines seiner Gedichte gibt es seit 1852. Bedeutende sorbische Dichter und bersetzer, wie z.B. Jakub Bart-iinski und Otto Lehmann-Wiaz haben seine Gedichte ins Sorbische bersetzt, doch diese bersetzungen sind in verschiedenen lteren Zeitschriften zerstreut und dem heutigen Interessenten kaum noch zugnglich. Einige seiner bedeutsamsten Werke, besonders sein groes Versepos Pan Tadeusz, sowie Teile seines dramatischen Werkes Dziady fanden erst in neuerer Zeit einen bersetzer, teils in die niedersorbische, teils auch in die obersorbische Sprache. Sie konnten bisher jedoch noch nicht gedruckt werden. Mit der vorliegenden Edition, die eine Zusammenstellung aller bisher ins Sorbische/Wendische bersetzten Werke des groen polnischen Dichters der Romantik darstellt, kann diese Lcke endlich geschlossen werden. Der sorbischen Bevlkerung soll damit dieser bedeutsame Teil des literarischen Erbes des polnischen Volkes zugnglich gemacht werden.

Die vorliegende Ausgabe der Potsdamer Beitrge zur Sorabistik Podstupimske pinoski k Sorabistice Adam Mickiewicz, Gedichte in sorbischer bersetzung, zusammengestellt von Alfred Mkank stellt den Jubilumsband Nr. 10 unserer Serie dar. Wir sind sehr stolz darauf, die Serie herausgeben zu drfen und vor allem darauf, das Jubilum mit so einem wrdigen Inhalt zu begehen. Gleichzeitig ist der Band Alfred Mkank gewidmet, der im Erscheinungsjahr seinen 85. Geburtstag begeht.

Die Herausgeber

Cottbus, Potsdam, im Dezember 2012

Podstupimske pinoski k Sorabistice

Nr. 10 2012

Wopimjee/Inhalt

twrba/Werk peoowa/bersetzer

M dzy se ronjachu gruce, cyste Alfred Mkank 11

1. Kak som wopzna Adama Mickiewicza 12

2. Pistup Serbow k Adamoju Mickiewiczu 12

3. Adam Mickiewicz jogo biografija w zwisku ze serbskeju literaturu 14

Oda modinje Ota Wiaz 15Oda na modos (dolnoserbski) Alfred Mkank 18

4. Praske towaristwo Serbowka a Adam Mickiewicz 20Naltni kwtk Micha Hrnik 21Sonet Krymski Micha Hrnik 23Row Potockeje (dolnoserbski) Alfred Mkank 23Alpuhara Jurij Winger 25

5. Jakub Bart iinski a Adam Mickiewicz 28Wichor Jakub Bart-iinski 28Cuzbnik Jakub Bart-iinski 29erpjacy modenc Jakub Bart-iinski 30Ajudah Jakub Bart-iinski 30Zawod a wujimk z Pana Tadeusza Jakub Bart-iinski 31

6. Serbski literarny casopis uica a recepcija basnjow Adama Mickiewicza 32

Aluta w nocy E. D. 33Aluszta w nocy (plski original) Adam Mickiewicz 34

Stepy Akermanske Ota Wiaz 35Mrska iina Ota Wiaz 36Drha nad pepadiom w Dehud-Kale Ota Wiaz 36Hora Kykyneis Ota Wiaz 37To Budrysojo Ota Wiaz 38

7. Adam Mickiewicz a Serby 39

8. Basnistwo Adama Mickiewicza pedstajone na serbskem Swenju poezije w le 1998 41

Nad wdu wjelikej cystej Alfred Mkank 42

9. Jsne peoowaske a Alfreda Mkanka 42Dw sowje Alfred Mkank 43witezianka Alfred Mkank 44

10. Peoowaske a nad Panem Tadeuszom 49Pan Tadeusz (epilog) Jurij Mynk 51Pan Tadeusz Sldny zajzd na Litwje 57Pan Tadeusz, 1. knigy Gspodarstwo Alfred Mkank 57Pan Tadeusz, 2. knigy Grod Alfred Mkank 85Pan Tadeusz, 3. knigy Lubkowanje Alfred Mkank 109Pan Tadeusz, 4. knigy Diplomatija a gtwa Alfred Mkank 132Pan Tadeusz, 5. knigy Rozkora Alfred Mkank 162

11. Peoowanja dramy Dziady 189Dziady III. dl 190Pu do Ruskeje Alfred Mkank 190Pedmsta stolicy Alfred Mkank 195Petersburg Alfred Mkank 197Pomnik Ptra Wulkeho Alfred Mkank 203Pehladka wjska Alfred Mkank 205De ped Petersburgskim powodenjom lta 1824 219Oleszkiewicz Alfred Mkank 219Peelam Moskalam Alfred Mkank 223

Dodank 225Portrety peoowarjow

9

Foto W. Mkank

Pomnik Adama Mickiewicza we Warawje(17981855)

11

M dzy se ronjachu gruce, cyste

(peok Alfred Mkank)

M dzy se ronjachu gruce, cystena mjo ietstwo janelske, wejsne,na mju modos nadobnu, baznu,

na mj wk muski, wk prazki; m dzy se ronjachu gruce, cyste

12

1. Kak som wopzna Adama Mickiewicza M Adama Mickiewicza som w le 1948, pisamem 100 lt p jogo smjeri, prdny raz sya, ako som w plskem Wrocawju na pigtowaskem kursu za wusokoulski studij wuknu. Pdla njogo som hyi cey rd mjenjow dalnych plskich basnikow a spisowaelow pzna, w ktarych njejsom do togo na nimskich ulach nic zgni. W le 1950 jo plske nakadnistwo Ksika i wiedza k wopominanju 150. narodnego dnja sawnego basnika wsebne, pyne wudae jogo nejwanjejego a, Pana Tadeusza1, wudao. K jadnotliwym knigam, abo momy teke groni lam, a w nich wopisowanym tojenjam, su pisane kreslanki pidane, ktare cee knigy hyi wcej pwabne cynje. Te knigy som z rdnym zapisanym psenim 1950 k swjomu narodnemu dnju darjone dosta, a z nimi som se do plskego basnika zalubowa a chopi jogo twrby cyta.

2. Pistup Serbow k Adamoju MickiewiczuKak su se serbske lue doceego a to hyi za cas ywjenja basnika z Adamom Mickiewiczom zeznali, zgnijomy w krotkej skicy z pjera Jana Radyserba-Wjele z jogo kniglickow Mje pomnjeki2, ktaru cytarjam how w originalu pedstajijom:

Na sawny wtinc Jan Arnot Smole w HuinjeTo be blisko tyrcetym ltam zaeho ltstotka, a bchu n. My sedachmy w Huinje w kormje, a b d nas wjesoych modencow njewulki wnk. Tu bchmy jenicy hoso, dokel b hie za by de. A t d i modency bchmy? Seminarisa, wuowni Budyinskeho seminara. To z Huiny Ptak, Kislian Bjar, Drobjanski Bartko, idowski Liba a ja. [] Nade wsu wobliska kormy so zanjese pisk z jasnej trompety. My zmjelknywi pinachmy wui. To b tn plski, tehdy tak asto syany hs toho spwa: Hie Plska njezhinya -- po kotrym so ntko po serbsku hroni:

Hie Serbstwo njezhubjene:Swj kit we nas ma;Nowy duch wo wosabnjeneSylnje pozbha.

1 Mickiewicz, Adam, 1950, Pan Tadeusz, Warszawa.2 Jan Radyserb-Wjela, Mje pomnjeki, uica 8/1900. (Ortografija jo se insajnej normje

dopasowaa. red.)

13

Tu pstowski wz ped hosencom zasta. Z njeho so njeznaty poknjeski modenc na zemju pui. Tn be na stawach winy a do woow bldojteje barby. Z wkow pak hladae swaty duch a lubozna dua. [] Stupiwi do jstwy, nas za Nmcow mjo, wn postrow po nmsku zhroni. Poninje blisko pi durjach so sydnywi, sebi wot kormarja klecu mloka z ichimi sowami skaza. Nam b to nimale smno, z najmjea diwno, zo tajkemu hosej huba na piwo njede, hdy b tola na horcym dnju. Dokel pak z pistojom njeje, na owjeka wuka, ki je njeznaty do kormy stupi, rachmy mjez sobu dale. Sobubratr Bjar b wak pacho chtro spneje huby. Jemu tak njewlnje wuj: Tn suchuk je woprawdku nkajki Nmik. Wn mjee za to, tn wony knjezyk to ani njesyi abo wak zrozumi njemh. Tomu pak za Nmca mtemu pebhny po wobliu posmwk. A potom wn poa z hadkim hosom: Haj, wrno, suchuk drje sym, ale nic Nmik. Ja wjeselu so, tu serbskich modencow nade. Dowolie lubje, zo so wam znateho sinju. Moje mjeno je Smole. Sym Wrcawsku uniwersitu wuby a wram so hotowy k lubymaj starimaj domoj do azowskeje ule.

My adyn ha dotal njebchmy wo nim nieho wda. Bjar jeno be tn jeniki z nas, ki b jeho we azu na farje mjenowa sya. Mi chcye bole, zo b tn njemiki wuraz wo suchim Nmiku z naeho towarstwa wuj. Tu stupiwi k njemu, jeho proach, zo by so za nae blido sobu do bjesady da. Radlubje to sini, a ja jemu rozprawu zdawach, to smy a kak adyn rka. A brze so wo serbstwje a jeho pismowstwje iwa rozmowa zebra.

Tu dyrbju po prawde wuzna: wa naa serbskota hie b tehdy smjerchuda, harunje bchmy wak rodeni Serbja, a serbskeje diny dla na seminarje. Ale t by nas dla toho pohrima chcy? Tehdy hie w Serbach narodne iwjenje zwjeta z womoru spae. anych serbskich nowinow njeb, a to ze serbskeho pismowstwa nimo pobonych knihow znajachmy, b Ptai kwas, Hungerski njewjesinski krli, Dobry wjeor, kmtra baba, Wsporski hermank a tomu podobne wcki. Ntkolna modina kepa to w, kak huchich asow w narodnych wcach smy dyrbjeli wum.

Wo nmskich psnjerjach wdachmy njemako re: Schillera a Uhlanda machmy z howy; te machmy wo metodice a psychologiji njehupu zabawu wjes; ale wo sowjanskej literaturje nic pik ani mik. Sowjanski swt nam nio ha hoa pusina njeb. Zrudny narodny as! Tola ada sebi wrnos, zo dyrbi njeboh knjez Lubjeski, najwyi Budyski duchowny knjez woneho asa a horliwy Serb, tudy do wulkeje ese zbhnjeny by. Tn b wot krajneho knjeerstwa stajeny za to, nam serbskim wuomcam na seminarje serbinu ped woi staje. A wn to wukonja po najswrniim wanju. Jeho mudreje, wustoja poneje rozwuby zabyli njejsmy. To jeho do nad nami w daknym pomnjeu traje.

14

Ale kelko machmy za tu malinku serbskich hodinkow naby? Smole ntk pi nami sedo, nam wotewri nic jeno serbski, ale te cyliki sowjanski swt. Nam zwonjachu do wuow mjena afak, Kollr, Mickiewicz, Pukin a druhe, nam tehdy w docya cuze, a densa w ludach ze sawu znate. A pi tajkich rozprawach doby na nowy, tak wjeleswdomy peel na wobliu iweje barby, a zernice butej jemu jako jasnje pruhatej hwce. My na njeho hladachmy z nutrnej kedbu, a naeho dycha njeb sye. A adyn z naeje rjdki wot tehdy tajkeho zahorjateho zeznatka z tym pozdio sawnym wtincom enje zapomni njeje. Dak a chwalba bud tomu zbuderjej na witkn pichod!

3. Adam Mickiewicz jogo biografija w zwisku ze serbskeju literaturu

Adam Mickiewicz jo se dnja 24. decembra 1798 ako syn Mikoaja Mickiewicza, pawiznika pi Nowogrodskem sudnistwje, a Barbary, rooneje Majewskojc, naroi. o jo wn se naroi, lc w Zaosiu, o jo jogo familija na zemjaskem kuble bydlia, abo w mse Nowogrdku, ktare lay njedaloko Wilna, insajnego gownego msta Litawskeje, njejo wujasnjone. A pak jo to na gwzdku lta 1798 byo, jo wste. Wn jo swjo ietstwo w zemjaskem domje w krajinje peywi, w ktarej jo wjelgin mana ludnos bydlia. To su byli plske zemjany, boruske burja, Litawarje, ydy a Tatary, a wykne su swje narodne naoki, rcy a nabniny mli a woplwali. Take bliske zwiski ku kulturnej wakorakosi a pisanosi su stwrili zakady duchnego bgatstwa Mickiewicza a su byli rda wjelesych jogo literarnych twrbow. Wn sam pio k tomu pzdej (1834) w swjom wjelikem eposu Pan Tadeusz:

Kraj iecych lt! Wn pecej wstanjo swty a cysty, ak prdne lubosi.

Ako jo se Adam Mickiewicz w le 1798 naroi, jo to byo ti lta p doskcnem rozbiu plskego stata a jogo rozdlenju mjazy susednymi wjelikomcnarstwami wnego casa: Ruskeju, Awstriskeju a Puskeju. Plski stat jo pesta eksistrowa. Akle 1918, p 123 ltach, p prdnej swtowej wjnje, jo se wn zasej wzroi. Kude lto dnja 11. nowembra, na narodnem swtku Plskeje, spomina se na to za naych sowjaskich susedow wane tojenje. Ako student na uniwersie we Wilnje jo Mickiewicz gromae z kupku dalnych patriotiskich studentow Towaristwo filomatow, towaristwo lubowarjow

15

wdomnosi, zaoy. Filomatow jo swt knigow do zgromadnosi a zgromadnego a jadnoi. Wni su twrby staroytnych a rozswtlarskich spisowaelow cytali a diskutrowali, a su na zgromainach teke swjske literarne pspyty a wdomnostne spise pedstajowali. W krejzu swjich pijaelow jo teke Mickiewicz swje prdne basni cyta. Ale filomatow jo hyi jadna wc do kutego ceka wzaa. Wykne su wni k prdnej generaciji suali, ktara bo se w njelichoe, pd cuzym nadknstwom naroia. Winu za rozpadnjenje wcojskego kraja, plskego stata, su mode studenty pedchadnej generaciji pipisowali, w ktarej su wieli amnotu a zacopanos. Z togo myslenja jo romantiski kult modosi nasta, doprdkarskeje awantgardy, ktara jo mcnje peiwo towarinosi starych wustupowaa. W tom casu jo Mickiewicz 1820 swju sawnu twrbu Oda do modoci napisa, ktara jo se 1827 prdny raz iaa. W peoku do serbskeje rcy jo ju Ota Wiaz 1949 w casopisu Nowa uica3 wzjawi.

Oda modinje(peok Ota Wiaz)

Bjez wutroby, bjez ducha to kosowcow ludy!Modina! Podaj mi kida:Njech nad morwym wzleu swtomDo krasneho rajskeho kraja,Hde so ze zapalom diwy tkaja,Hde so posypujemy z nowym, kwtom,So nadija wobleka zote molowida!

Njech tn, koho as zamri,Chilo k zemi zmorene oo,Tajke widi swta koo,Kajke kreslujetej jemu tupej woi!

Modina! Ty nad krajinyWultuj, a z wkom sncaWitke zemske ludowinyPebyskuj z knca do knca!Hlej dele! Hde tam wna mha zamnjaPestrje, ju zaliwa z mutnej njerodu:

3 Nowa uica, 1949, 2 (16); Rozhlad 1/1955, b. 335337.

16

To zemja! Hlej, kak tam nad morwe wdne wayNkajki erw so zbha ze korpawy.Sam sebi z dnej pachtu, prawidom a duSej honi k jdi drobniu wainu.Pak zbha so, pak ponuri so wbohi,Njepnje so jeho zmoha ani wn so zmohi:Tu jako wdny pucher prysknje wo skalinu!Nicht njeznaje jeho, njeznaje jeho zahuby:

To samoluby!

Modina! - Nektar iwjenja e wozbouje,No tehdy, hdy jn z tobu pija brata twoji,Wutroby jeno njebjeska rados poji,Hdy zota ni wch z razom zjednouje.

W z razom! Peeljo wy moji! W zbou cyka so witkich zboo roji,Zhromadnje se sylni, se rozumni w zapalu,W z razom, peeljo wy modi! Te tn je zbny, ki w boju padny krwawy,Hdy wosawjeny z wnej chwau Wudrje druhim pu do hrodu sawy.W z razom, peeljo wy modi!Hdy te je drha suwata, so nahle pozbhuje,Namc a sabos bronitej nutchodu: Njech namc z namocu so wotrazuje,A sabos ama, za dobu my wukmy modu!

t jako dko w kolebce nop hydrje zdr,Tn potom, modenc te Centaury daji,Wn samo heli wopor wudr w,Po awrjenc na pu do njebja so staji. Tam sahaj ty, hde ane wko njesaha,amaj, to adyn rozum njezapima:Modina! W twojich kidach je mc worjoa,A z twojim ramjenjom pak Pjerun hrima.

17

Hlej, ramjo k ramjenju! Hdy swt nakruchi,Wopimmy z rukami te zemske kulio!Poomy mysle w na jedne wohnio,Na jedne wohnio te duchi! Tebje pak, zemska kula, stara, chora!Na lpe kolije my stormy swta.D plsniwa i njewotpadnje skoraA na zelene zaso spomni lta.

Hdy w krajach chaosa a nocyiwjoy w diwim boju cychnuja,Hdy z jednym Sta so! z Boej mocySowo so pewobroi ma na poliny:Zaumja wichory, kaja hubiny,A zote hwzdy na njebju so zaswa.

We krajach owjestwa hie nc hucha Hie iwjoow wjna zachaduje,Ale so z wohnjom hio hori lubos nowa:Hio z chaosa wustupi swt ducha!Modina jn na klinje wopimuje,Sej peelstwo na wne asy kowa.

Pryskaja njeujate lody,Te pedsudy nam swto zamnjace;Witaj, jutrnika swobodyA sowo, na narod wumoace!

Dolnoserbska wersija Ody do modoci jo 1998, w le 200. psmjertnych narodnin wjelikego basnika nastaa. Nkotare krotke wurzki z njeje su namakali drogu do poginskego wuseanja dolnoserbskego rozgosa a do Nowego Casnika. Howacej pak jo wstaa w pisaskem blie pestajarja.

W samskem le jo we Warawje prof. Krzysztof Wrocawski XII. Mjazynarodne-mu kongresoju Slawistow w Krakowje psonu zbrku: Oda do modoci w przekadach na jzyki sowiaskie4 wuda. W tej zbrce jo teke do grnoserbskeje rcy pestajona Oda modinje z pjera Ota Wiaza zastupjona. Dolnoserbski

4 Wrocawski, Krzysztof, 1998, Oda do modoci w przekadach na jzyki sowiaskie, Warszawa.

18

peok tam njejo. Wudawa kniglickow, prof. K. Wrocawski, njejo w jogo eksistency nic we, dokula njejo hyi nii by wzjawjony. To jo se nachwatao w le 2004, ako jo se dolnoserbska wersija Ody na modos w 37./38. zwzku casopisa Zeszyty uyckie5 wtiaa. K tomu jo wudawa krotke psuowanje pida: Dos nadrobna analyza peoka, ktara wuywa teke wdu w peokach do drugich sowjaskich rcow, dowlujo nowy (a prdny) dolnoserbski peok ako raony, kompetentny, z wjelgin rdkimi njedokradnosami, w hierarchiji donntejnych pspytow pestajarjow, se z Mickiewiczowym originalom mri, wusoko wuzwignu. Alfredoju Mkankoju sua za to wjelike pipznae!

Oda na modos(peok Alfred Mkank)

Bez ducha, wutoby ksowcow ludy;O modos! Pdaj m kida!Da nad marym zleim swtomw pone snjow te rajske strony,o tam zapa twri iwy,ptso z nowosi kwtom,wukreslijo w naeji zote mlowada.

Da ten, kogo starstwo tocy,a k zemi chyla zropaone coo,take wii swta koo,ak jom tupej wukaotej wcy.

Modos! Ty wultuj z dymiwusoko, a z wckom sycacowjestwa wjelicke manipeprkuj z kca do kca!

Dooj gldaj, o nimjer ma zaamnjastrony gniosi, zalate z njerchom:

To zemja!

5 Zeszyty uyckie, 2004, 37/38, Warszawa, b. 8184.

19

Glej, kak z jeje wdy kywa wuzwignu jo cerw se z lgwa,sam jaden o a pachtak jo a wa;gnjecy za cerwiami drobnjejego raza,to se zwiga, w dym se wala;njewisy na wale to, dani na njom waa;pn jo ak pucho bryzgnu w kus skay.Nicht njejo zna jog yweg, njew w jog zgubje:To samoluby!

Modos! Tebje jo nektar ywjenjanejsody pn, ga z drugimi se li.Njebjaska rados wutoby sei,ga gromae wo nitka je zota.

Zrazom, mode pijaele!Luam wym gluku, to wych su cile;zgromadnje mcne, rozymne w bue,zrazom, mode pijaele!Tek ten jo glucny, ken padnu jo w bgu,a pi tom z padnjonym omdrugim da pistup do sawy grodu.Zrazom, mode pijaele!Rown droga naga a smyka,namc da pe namc tocy,da pewinu sabosi nawuknijmy mode!

Chto jo ak gle gowu wtry Hydrje,mody zduyjo Centaury,pjaku wopor wudrjo,do njebja pjo p awrjec.Seg tam, o wcko njesega;am to, co rozym njezamjo!Modos! Ka wrje mc twjog lta,ka njewjedro twjo ramje.

20

Hej! Ramje ku ramjenju! Gromae z rjeazomwopasajmy zemsku kulu!Zjadnajmy mysli do wognia jadnog,do jadnog wognia duchy! Dalej gruzla, mj se z procha!Na nowu imy i klej,a plsniweje zbywy skryzelene spomnjejo lta.

A ako w krajach chaosa a nocy,z rozdwjnych ywjoow zwadyz jadnym Sta se! z Bej mcyswt stoj na twardej skale;umje wty, aku dymia gwzdne njebjo se jasni.

W krajach cowjestwa hyi noc gucha:ywjoy ka hyi se biju;ale lubos z wognjom zewa,wujo z chaosa swt ducha:Modos w swjom klinje jen spoijoa pijaz nimjer jen zwzujo.

Praskaju njecune lody,pedsudki, sabjece swto.Witaj, jutnica lichoty,wuma za tobu syco!

4. Praske towaristwo Serbowka a Adam MickiewiczPdobnje ako 1817 na uniwersie we Wilnje studentske Towaristwo filomatow, jo se w oktobrje 1846 w Praze serbske studentske towaristwo Serbowka zaoyo. Gowny zamr towaristwa jo by dalejkubanje a wudoponjenje jogo conkow w maminej serbskej rcy. K tomu su studenty swje zgromainy pewjadli. Jich wopimjee a pebg su do towaristwowego Denika zapisowali. K Denikoju su ptom dalny zapisnik z mjenim Kwtki pidali. Do njogo su conki towaristwa Serbowka swje originalne literarne a, ale teke peoki z drugich rcow

21

zapisowali. W estem ltniku Denika (1851-1852) jo zapisane, a jo dnja 15. maja 1852 Micha Hrnik (tegdy 18-ltny), ktary jo w ltach 1847-1856 nejpjerwjej ako wuknik gymnaziuma a ptom ako tudac conk Serbowki by, swjski peok basni Mickiewicza Pierwiosnek pd serbskim titelom Naltni kwtk6 pednjas. Na zgromainje dnja 8. januara 1853 jo wn swjski peok Mickiewiczowego soneta Grb Potockiej cyta, ktaremu jo da titel Krymski sonet. Wn jo tejerownosi w Kwtkach7 zapisany.

Sonet Grb Potockiej eksistrujo teke w dolnoserbskej rcy z titelom Row Potockeje. Wn jo w zwisku ze Swenjom serbskeje poezije lta 1998 nasta, ktary jo by Adamoju Mickiewiczoju psony. W le 2002 jo se ten peok w Zeszytach uyckich8 wzjawi.

Naltni kwtk(peok Micha Hrnik)

Z njebjeskich prnju psnikowLdma je kowronk zaspwa,Prni so z ltnich kwikowZ zawkow zotych posmwa.

Ja.Peasnje, kwtko mjechkojty,Hie ponc zymu dycha,Njezeo z hr mrz blkojty,Dubrawa hie njej sucha.

Pozotne zawri swiki,Skryj so maeri pod rubik;Zhubi e mrza zubik,Chdnej te rosy parliki.

6 Kwtki, 1852, Praga, b. 63 (njepublicrowane).7 Kwtki, 1853, Praga, b. 49 (njepublicrowane).8 Zeszyty uyckie, 2002, 34, Warszawa, b. 90.

22

Kwtk.Nae dny su dny mjetelka,iwi rano mr z wjeora;Lpa w meji jedna chwilka,Dyli w zymje desaora.

Hlada-li dara boehoPeelej abo milence,Wuple wnc z kwa mojeho,Bude to wnc pe w wncy!

Ja.W niskej trawce, w diwim lskuWurost sy, o kwtko miy!Maa pdnos, mao bysku,to e pyi, kwtko iy?

Njejsu to barby jutrniki,Nic hordej tulpy opjena,Nic lilijowe sukniki,Njej re hrud tak barbjena.Wopletu tebje do wnka;Ale na o nadej staju;Peelo a te milenkaMile-li e powitaju.

Kwtk.Powitaju mje peele,Nala nowoh jandelka;Pijaz nima bysku wjele,Lubuje sin ka moje zelka.

Sym-li hd kochanki rukowNjebjeska pows Marinka!Z prnich modose pupkowPrnja moja ach! sylzynka.

23

Sonet Krymski(peok Micha Hrnik)

W asu nala sy we zahrode radostnej Zwjada, o ty moda ra! asy minyeWotltajo wot tebje ka zote mjetele,W wutrobje bl spomnjenki wostawja aostnej.

Na ponc so k Plskej hwzdow sya wotsali,ehodla su na tej stronje w so byie?Twe snad woko wohniwe, d njeb w mohile,Tamto wnje leo jasne sldy wupali?

Plka! Ja dny sknu w samotnej te zrudobje,Tu njech zemje hor mi sknje ruka peelna;Podrni hdy rozmowja so na twojim rowje,

Mje te tehdy wubudi r sdka, maerna;Basnik samotny hdy w psni eli pe tebje,Wido blisku mohilu te wo mni zaspwje.

Row Potockeje(peok Alfred Mkank)

W kraju nala, wsrjej pekasnych zagrodowSy spra, moda roa! Te zajone chyleSu wt tebje leeli ak zote mjatele,A wstajili w wutobje mle spomnjeow.

Tam k ponocy na Plsku swi nadmr gwzdow.Dlacogo pak w tom smrje byi jich tak wjele?Stej wcy twjej, njeli zgasej w mogile,Tuder wupaliej drogu wognjecych sldow?

Plka, tek ja dny skcym w samotnej aobje;Da gjarstku zemje do m pijaelna chyi.Ga lue rozgranjaju se pi twjom rowje,

24

M ptom klincanje rodneje rcy zbui;A wa spiwajucy nutnu pse tebje,Wii mj bliski row, a spiw tek za mnjo zdudli.

Sonet Grb Potockiej jo jaden z 18 krimskich sonetow, ktare su w casu wugnastwa Mickiewicza a jogo z tym zwzanym pebywanim na ruskej pokupje Krim nastali.

Plske patriotiske nastajenje a statkowanje studentskich towaristwow njejo se carskim wunosam spdobao. W le 1824 jo carske sudnistwo 20 conkow Towaristwow filomatow a filaretow, mjazy nimi teke Mickiewicza, dla perady k wugnastwu do zdalonych gubernatow wjelikego rusojskego kraja zasuio. W starstwje 26 lt jo Mickiewicz musa swju domownju wopui, a za cee ywjenje njejo se wcej nawroi sm. P krotkem pebywanju w ppajestwje w Petersburgu su jogo do Odessy psali, a wttam jo se wn krotki cas na pokupu Krim dosta, o jo nowy orientaliski swt pzna a o su jogo krimske sonety nastali.

W le 1829 su carske wunosi Mickiewiczoju dowlili, a smjo Rusojsku wopui. W maju togo lta jo se wn z ou z Kronstadta do Hamburga wupra a jo ptom pez Barli a Drjedany, o jo nkotare dny pebywa, w smrje do Italskeje, do Roma wtj. Ako pak jo wn w nowemberskem zbku we Warawje 1830 peiwo pdtocowarjam zgni, jo do Poznanja j, aby se tam na wjowanjach wobli. P prazenju zbka jo se zasej do Drjedan nawroi, o jo ptom dlejy cas bydli. Skcnje pak jo w le 1832, pdobnje ako wjeliki l plskich emigrantow, do Francojskeje j, o jo edne lta ako profesor w mse Lausanne ale gownje w Parisu a. Stawnje jo m naeju, a mo se skro zasej do wulichowaneje domownje nawroi. To pak wn njejo doywi. W procowanjach w pdpranje plskich zajmow w krimskej wjnje peiwo carskej Ruskej jo wn 26. nowembra 1855 w turkojskem Konstantinopelu zemr. Jogo o su do Parisa dowjadli a tam na jadnom kjarchobje pchowali. Wt lta 1890 pak ma wn swj nimjerny wtpcynk w kralojskem rowniu na Wawelu w Krakowje.

Pi swjom drogowanju do emigracijie jo Mickiewicz, ako jo se juo spomnjeo, teke pez Barli j a dlejy cas w Drjedanach pebywa. Tam jo wn z wstosu teke Serbow zezna, ktarych jo w tegdejnem casu we wobyma mstoma wjelgin wjele bydlio a ao. Wn pak njejo ednje nic w tom spomnje, a teke z wuchowaneje jogo korespondence nic njewuchada.

Serbske gymnaziasty a studenty su se ako conki Serbowki w Praze stawnje

25

za druge sowjaske rcy zajmowali a z nich do serbiny pestajowali. W ewjeasetych ltach 19. stola zjawijo se m Mickiewicza edne raze w zapiskach Serbowki9. Mody gymnaziast Jurij Winger (18721918) jo na 9. zgromainje dnja 13. decembra 1891 w plskej literaturje p smjeri Adama Mickiewicza pednosowa, a na 21. a 22. zgromainje 6. a 13. mrca 1892 jo wn pednosk w nastau Pana Tadeusza, teje nejkasnjejeje parle sowjaskego basnistwa ara. Referaty na zgromainach njejsu se bko w Kwtkach zapisowali. Togodla njegi se nic nadrobnego w nich groni.

Nkotare lta pzdej, juo ako student teologije, jo Jurij Winger na zgromainje Serbowki swj peok balady Alpuhara z Mickiewiczoweje episkeje twrby Konrad Wallenrod pedstaji.

Alpuharabalada z Konrada Wallenroda (peok Jurij Winger)

W rozpadankach Mawrow lea hrody,W rjeazach ti, to njepade.Grenadu haja Mawrow e rjdy,Hd a mr pak je w Grenade.

Alpuharu samlutki wobaraAlmanzor z horstku wojakow.Ped mstom panskoh wjska ri hara,Jute so da do atakow.

Z ranja so panscy waleja blie,Kwka so hrd, murja puka,Z minaretow no kiwaja kie,Dobya hrd panska ruka.

Almanzor wido w swoje rjdyzbite we zasakym boju,Twochny pez mjee, hlebje bjez kody,W panskim njepznaty roju.

9 Petr, Jan, Adam Mickiewicz a uyce, Pamitnik sowiaski, 1956, zw. 6, b. 14; Adam Mickiewicz a uiscy Serbja, Ltopis, 1955, III/A, Budyin.

26

panscy na ornej hrodu pusinje,Na ach a rozpadankach,Hosinu maja, powaja w winje,Pokady rubja w chowankach.

Wozjewi stra, ki powse nosy,Zo ryer z cuzej krajinyWo sowo rue wjwodu prosy,Wane jom njese nowiny.

B to Almanzor, kral muzulmanski,Wulz b z tajneho schowa,Poda so tam, chce jaty by panski,Hdy so jom njewote howa.

Kesenjo, woa, k waemu prohuSym so ja skradu piri,Zo bych tu sui waemu Bohu,waim profetam ja wri.

Njech so ta sawa do swta trubi,Zo kral arabski bjez brnjeNjepeelam by swrny bratr slubi,Lhnik podwlny je cuzej krnje.

panscy rjeka wak wai sej wda,Almanzora hdy pznaja, Wjednik koi joh, druzy pibaA ka towara witaja.

Almanzor z kdym jara so wita,Z wjwodu najdlje stoji,Na ruce pada hubikow wita,Z hubu joh za hubu oji.

27

Tu zbldnje nahle, k zemi so sypnje,Skiwli na aosne wle,Wjwode pa pod nohi zalipnje,wlee so za nim po le.

Pohladnje woko kdy so diwa Bldy je, mdry mjez woi,ri so hroznje, huba je kiwa, Z kreju ma zalatej woi.

Hleje, wy giaury, mdry sym, bldy,Zhdaje moje nowiny,Wojeba sym was, du z msta bdy,mr wam dach za wae winy.

Z hubiku chcych wam pi do koseJd, kotry ma was spera,Hleje tu, w kajkej mrju aosi.Wy bdee te tak wumra.

Wije so, kri, rozdra ruce,Chcy by e w poslednjej chwiliWch njepeelow zadusy ducy,ri so we swojej wli.

rjo je wumr, hie mikaki,Hie so huba njezawrje.ri so wnje samo na waki,ki aa po nim, tym Mawrje.

panscy ze strachom z msta won rja,Mr po jich ri wak bi;Z hr Alpuharskich so njewurja:Wjsko tu mrej podlei.

28

5. Jakub Bart iinski a Adam MickiewiczTei peoowa twrbow Mickiewicza w praskem studentskem towaristwje Serbowka jo by Jakub Bart-iinski (18561909). W lise Jana Arnota Smolerja z dnja 24. februara 1879 na modego Jakuba Barta cytamy: A dokula se myslim, a buoo pichodnje teke mjazy nawjedowarjami Serbstwa, by Wam rai, aby mimo eskeje p mnosi teke plsku a rusku rc nawuknuli.10

Modego iinskego su nejwcej Mickiewiczowe sonety wabili, z ktarych jo wn styri do serbskeje rcy pestaji: Wichor (Burza), Cuzbnik (Pielgrzym), erpjacy modenc (Z Petrarki) a Ajudah (Ajudah), ktare jo 1883 a 1884 w casopisu uica II a III wzjawi. W jogo w le 1884 wudanych knigach Kniha sonetow su te styri sonety tejerownosi zastupjone.

Jogo peoki su wjelgin dobre, pio Adolf ern: Ako jadnuki by Jakub Bart-iinski ze insa ywych Serbow za take o zamny by, dokula pokazujo jogo basniska rc na wjelicki pstup napeiwo jogo pedchadnikam. Basnik by serbskej literaturje nco wsebnego wobrai, gaby dalne twrby wjelikego mejstarja plskeje poezije do serbiny pestaji. Naejamy se, a woanje za pestajenim Pana Tadeusza, ktare jo se juo raz w mjasecniku uica zjawio, namakajo talentowanego realizatora rowno w Jakubje iinskem.11

Wichor(peok Jakub Bart-iinski)

Pre pachty su, pre wjeso howne; umot wje,Lud w diwim stysku woa, plumpy stonaju,Matrozam powjazy so z rukow torhaju;So krwawje snco chowa, chowa bjez nadije.

Z triumfom wichor zawu, na omjace wodyPez domy wysoke tu zbhny w swobodeSo smjere genius a zlea do deKa wojak trmujo na poamane hrody.

10 Petr, Jan, Adam Mickiewicz a uyce, Pamitnik sowiaski, 1956, b. 16.11 ern, Adolf, A. Mickiewicz w literaturze czeskiej i uyckiej, Tydzie, Literarna pioga

casnika Kurier Lwowski VI, 1898, b. 10.

29

i lea napo morwi, porst tn k porstej spina,Tn znatych jima, padajo so kiuje,i ekny chceda modlo so ze smjere klina.

Mu jedyn z mrom be sydny so na kromuSej myslo: zboowny, ki mocy zhubjuje,Pak modli w so, pak ma bomje dawa komu.

Cuzbnik(peok Jakub Bart-iinski)

Mi k nohomaj kraj pony bohatstwow a krasy,Nad howu njebjo jasne, liko po bokuTak lubozne: to dalokose we skokuDuch pyta mj a dalie ach hie asy?

Hs umi, Litwa, ls twj cuniej mi krasyHa soobiki Bajdara, SalhiriskeHa holia, a twoje uki bahniskeSym rado tepta ha rubiny, ananasy.

Tak daloko a rjanos wabi mje tak mnoha!to roztorhnjeny w zdychwanju sym njemrnymPo tej, ki modemu mi be lubodroha?

Ha wona w lubej wjesce zhubjena tra za mnje Hde wo lubym wo powda jej wo swrnym,Te pue moje chodo dopomnja so na mnje?

30

erpjacy modenc(peok: Jakub Bart-iinski)

to erpju, wde chcee, rowjenicy moji?Wam wotmoluju, ka to z pjerom dokonjam:Za Marju dotal mysliku no pohonjamSrjed spomnjenjow, a pez zadenos duch mj roji.Tu hrajkae, tam zaso zamyslena stoji,Tam pikry woblio, tu z wkom zawoaMje, hnwna tu, tam chmurna, tu zas wjesoa,Tu lice luboznos, tu oo chutnos stroji.Tam pse spwae, tu d mi ti ie,Tu sydae, tam poatk naju renja Tam wuba, tu na psk moje mjeno pie.Tam sowko poepny, tu sicha zatepjeta,Tu zaerwjeni so. Srjed toho pomnjenja Ach mysle pletu so a wutroba so mjeta!

Ajudah(peok: Jakub Bart-iinski)

Rad hladam zlehnjeny ja k Ajudaha skale,ka omy pnjo tu ka rjdy naorneDo sebje wrjeskaju, tu zas ka slborneW milionowych so byo pruhach wjera dale.Tu na pebrode hinu w diwim pinawale,Brjh woblehnu ka wjelryby tu pekorne,Kraj dobudu z triumfom, naspjet pokorneSo wra njeso mule, parle a korale.

To podobnje ka w wutrobje, poeta mody!Hdy diwjohrozna ados w tebi wichori,Wzmi lru wak a wona bjez twojeje kodyPre ichu kroel pde, do zabya spadnje,A pomjo spwow njesmjertnych i rozhori,Ki woko spanjow zwija wnc, ki njezawjadnje.

31

W le 1900, ako jo Jakub Bart-iinski m swj 25-ltny jubilej ako basnik, jo se wcej raz posba w pestajenje Pana Tadeusza wugronia. Dnja 25. septembra 1900, na swtocnosi we Wotrowje, jo Arnot Muka w swjom nagronje naspomnje, a wcakuju Serby wt njogo wudae peokow sowjaskich basnikow, w tom wt Mickiewicza twrbje Konrad Wallenrod a Pan Tadeusz.12 Te ycenja pak su mimo wtgosa wstali. P nkotarych ltach jo se iinski pipadnje do pestajenja nkotarych rdkow Mickiewiczowego Pana Tadeusza dosta. Mikaw Andricki, ktary jo Sienkiewiczowu nowelu Latarnik peoowa, jo se z posbu w pestajenje zastupnych rdkow Pana Tadeusza na njogo wobroi. W lise wn iinskemu pio: Posym peoo m malsnje tucku, ktaru namakao na bokoma 10 a 11 za i pigtowanego pipooonego manuskripta. To su zastupne rdki Pana Tadeusza wt Adama Mickiewicza, ktare som w Sienkiewiczowej noweli Latarnik namaka a ktaru som a na te rdki pestaji.13

Z peokom prdneje rdki O Litwa, wtina, bych strowos da i mjeno! njejo iinski zmys zawoda originalneje twrby pawje zwurazni. Tam jo napisane: Litwo! Ojczyzno moja! Ty jeste jak zdrowje co w zwisku z dalnym dej groni Litwa! Domownja mja! Ty sy ak to strowje. W tom pirownujo basnik domownju ze strowim, ktarego gdnotu cowjek akle w cuzbje pawje pznajo, ga jo ju, ako Mickiewicz, na pecej zgubi. Sna njejo iinski plsku rc weto derje dos zna, aby se na peok ceeje wjelikeje twrby Mickiewicza zway mga.

Zawod a wujimk z Pana Tadeusza(peok Jakub Bart-iinski)

O Litwa, wtina, bych strowos da i mjeno!Kak wai ma so, tn to dopznaje jeno,t zhubi e. Kak twoja krasnos wa so byska,Dens widu, piu, hdy mi po tebi so styska

O swjata knjeni, kotra haji stochowu,So w Wtrych swi wrotach! Ty ki hroda howuWe Nowohrode kita a lud jeho swrny,Mje dko ty sy wustrowia diw to wrny(Hdy pakajcy ma tebi na staros mje poda,

12 Krjemar, Mikaw, 1933, Jakub Bart-iinski, Budyin, b. 109.13 Petr, Jan,1956, Adam Mickiewicz a uyce, Pamitnik sowiaski, zw. 6, b. 18 .

32

A nohu pozbhnych ja mortwu wot narodaA hnydom pi mach ke swjatnicy prohuHi, za wrene iwjenje so klakny Bohu)Tak z diwom wri nas te do wtiny klina A tehdom penjes moju duu rozstyskanu Do tamnych hrkow lsnych do zelenych ukow

iinski jo se a do kca swjogo ywjenja ako wuknik doprdkarskeje plskeje romantiskeje poezije deklarrowa. W lise na Adolfa ernego, nejskerjej z lta 1908, cytamy: Ja som se ara a budu se pecej ara kristalowych gwzdow Plskeje: Krasiski, Sowacki, Mickiewicz, Wyspiaski, Kasprowicz. Ruske a jugosowjaske basniki ryju a broe w tom tanem gnoju a tej smjerinje, do ktarych su swje ludy zawjadli, msto togo, ako jo to basnikowy nadawk, je wutergali z tych swinjecow a wuzwigali k jasnym gwzdam idealow a wopawdneje kultury.14

6. Serbski literarny casopis uica a recepcija basnjow Adama Mickiewicza

W le 1921 jo w casopisu uica peok Mickiewiczowego soneta Auszta w nocy z pdpismom E.D. wtiany by. Do insajnego njejo wujasnjone, chto se za tyma pismikoma chowa. Jadno mnjenje jo, a jadna se how w redaktora Serbskich Nowin Ernesta Dumana.

Wn pak njejo plsku rc zna a njejo ppawem teke eden wjeliki zajm za basnistwo m.

Francojsku, jenelsku a toku teke esku rc jo wn zna, co by jomu pi peoowanju z plskeje rcy mgao wuytne by. Pawo Nowotny pak jo mnjenja, a jo pestaja teje basni by Emanuel Dobrucky, ktary jo plsku rc derje zna a jo teke wjele plskich knigow cyta.15 Problem pak wobstoj w tom, a jo jogo pone m byo Jan Emanuel Dobrucky, a a jo swje nastawki howac stawnje z mjenim Jan Dobrucky abo krotko J. D. pdpisowa.

14 Petr, Jan, 1956, Adam Mickiewicz a uyce, Pamitnik sowiaski, zw. 6, b. 19.15 Rozhlad, c. XI, 1955.

33

Jan Petr pio k tomu: Ten peok jo z nkotarych aspektow njespokojecy. Peoowa jo bogatu metaforiku originala rozmaza a ju z powdajuceju formu pipdobnjenja wopimjea tuckow narowna, w nkotarych padach samo njepawje. Rc peoka jo z mstnami njelepa a ka a njepokazujo dani piblinje rdnos rcy originala.16

Aluta w nocy(peok: E. D.)

De muny twochnje wjeorej, smrk pada,no Boe snco z wobzora so hnujeA atyrdagej wjerchi arlatuje.To putnik w haju nutrny horje hlada.

Smrk horka, delka nc sej prawo ada,Tam rka brbolo drje zadrmkuje,W njebjomia wodych balzamuje,Ri kwtna hudba bjskoh luboskada.

no kedba skoro na snki mi spunje,Tu powtrak pez mdre njebjo budiA paerkojty wohe nimo sunje.

Ka duna horjenca ty lila ludi,nc naraa, a tujaneho cunjeTwj wohe k nowom zradowanju zbudi.

Aby sebje cyta mga sam swjo mnjenje wutwri, pdajom how teke plski original Adama Mickiewicza.

16 Petr, Jan, 1956, Adam Mickiewicz a uyce, Pamitnik sowiaski, zw. 6, b. 20.

34

Auszta w nocy (plski original)

Rzewi si wiatry, dzienna wolnieje posucha,Na barki Czatyrdahu spada lampa wiatw,Rozbija si, rozlewa strumienie szkaratwI ganie. Bdny pielgrzym oglda si i sucha.

Ju gry poczerniay, w dolinach noc gucha,rda szemrz jak przez sen na ou z bawatw;Powietrze tchnce woni, t muzyk kwiatw,Mwi do serca gosem tajemnym dla ucha.

Usypiam pod skrzydami ciszy i ciemnoty;Wtem budz mi race meteoru byski,Niebo, ziemi i gry obla potop zoty!

Nocy wschodnia! ty na ksztat wschodniej odaliskiPieszczotami usypiasz, a kiedym snu bliski,Ty iskr oka znowu budzisz do pieszczoty.

K 80. wroenicy smjeri Adama Mickiewicza 1935 jo serbski literarny casopis uica17 peoki p jogo basnjow wzjawi:

Stepy Akermanske (Stepy akermaskie)Mrska iina (Cisza morska)Drha nad pepadiom w Dehud Kale (Droga nad przepaci

w Czufut-Kale)Hora Kykyneis (Gra Kikineis)To Budrysojo (Trzech Budrysw)

Peoowa jo by redaktor casopisa uica, literarny historika a kritika serbskeje literatury, prof. Ota Wiaz (18741952). Dobre znae sowjaskich rcow a wobknenje teoretiskich zasadow basnistwa su twrili dobre wumnjenja za to, a jo Ota Wiaz serbsku literaturu z wubrnymi peokami z cuzych literaturow,

17 uica, 1935, XVIII, b. 3746.

35

z eskeje, rusojskeje, plskeje a dalnych wobogai. Z plskeje literatury jo Wiaz pdla Mickiewicza teke nkotare twrby Kochanowskego, Krasickego, Konopnickeje, Rydla a Langego peoy. Jogo peoki su wubrne pd aspektom filologiskeje kradnosi wopimjea ako teke rytmiki (wn jo tinaso zokow w rdkach wobchowa). Wiaz jo metaforiku originala ze zacuim mamineje rcy spdobni a zrazom kompaktnos basni wobchowa.18

Stepy Akermanske (peok Ota Wiaz)

Ja wujdech na suchu pestrje oceana;Wz nurjo so we trawje ka dika brodi;Srjed ukow umjacych, we kjacej powodiKe koralowym sej kupam wujdu burzana.

no nasmrkuje, nihde drhi, nic kurhana,Sej hwzdy pytam, pewoderki mojej di Tam zdala mrel byi, jutrnika chodi,Tak swi Dnjestr, swi lampa Akermana.

Stjmy! Kak icho! Syu ahace orawje,Ki njezamhej spzna zernice sokoa,Syu, hde so mjetel koleba na trawje.

Hde z hrudu suwatej so had we zelach chowa We tajkej iinje wn sucham napinawje,Zo hs bych sya z Litwy Jdmy! Nicht njewoa!

18 Petr, Jan, 1956, Adam Mickiewicz a uyce, Pamitnik sowiaski, zw. 6, b. 2021.

36

Mrska iina(peok Ota Wiaz)

no dnu chorhoj wtik ldma pimnje,Z ichimi hrudemi ntk hraje jasna woda,Ka zbnje sonjaca njewjesta modaSo zbudi, pozdychuje a hnydom zaso zdrmnje.

Pachty, ka chorhoje po wojowanjuwisaja na seorach, zlochka kolebanaso kosa d, ka z rjeazami pikowana,dnik wodychnje, smje so na puowanju.

O morjo! Wosrjed twojich wjesoych iwjenjowJe polip, ki spi na dnje, hdy so hrzbnje hrima.A w iinje nadera so z ramjenjemi.

O mysl! We tebi je hydra dopomnjenjow,Ki wosrjed njewjedrow w wichorjenju drma Hdy mr we wutrobje, pima z pazorami

Drha nad pepadiom w Dehud-Kale(peok Ota Wiaz)

M i r z aPraj wtena, a z licom na bok, pu woteku,Tu jzdny kskim noham rozum swj dowrja.Tn mudry k! Kak steji, hubinu z wokom wumrja,So klaknje, po wisatym z kopytom pyta eku

K wisa Njehladaj tam! Spadnjena zernikaKa w studni Al-Kahyra dno nihdy njewumrja.A z ruku njepokazaj: nima d wona pjerja;A mysle tam njepuej, wak mysl ka ktwika,

37

isnjena z drobnej de do njesmrnej hubiny,Drje z byskom spadnje, morjo do dna njepewjeri,A de ze sobu storhnje do bjezdna chaosa .

P u t n i kMirzo, ja sym tam hlada! Pez swta obinyTam wida sym to widach, wupowm po smjeri:Peto we ri iwych njeje za to hosa.

Hora Kykyneis(peok Ota Wiaz)

M i r z aHlaj do bjezdna! Tam lea njebjesa na dole,To morjo. Wosrjed omy, tam ptak-hora rozrja,Z byskom zatleny swoje hobrske pjeraZ kruhom rim, ha we tuele pokole.A z kupu snha kryje mdre mrske role:Ta kupa puwaca je mrel, ki so riA z jeje hrude na po swta nc so mri:Widi-li pomjenjaty pas na jeje ole?To njewjedro! Tu stjmoj! Bjezdno pod nohu,Dyrbju pez wudrjecu we cyym konja skoku.Ja skou, ty z hotowym biom a z wotrohu.Hdy z woow sym i, hladaj do tamneho boka:Jeli tam pjero bysknje, to z mojeho kobuka,Jeli zo nic, njej ludom mno jcha tutu drhu.

38

To Budrysojo(peok Ota Wiaz)

Stary Budrys toch synow, sylnych ka wn LitwjanowSej na dwr swj zwoa a rjeknje:Wuwjede konje a piprawe brnje,Wte koki a mjee sej pknje.

Mi dachu we Wilnje, zo wutrubja njemylnjeTi wuprawy do swta toch stronow;Olgierd ruske byda, Skirgiell plske syda,A wjerch Kiejstut napadnje Teutonow.

Wy se sylni a strowi, jde sui krajowi,Njech litwjanscy was pewoda bohi!W tutym le njejdu, dam dobru wam wdu:To se wy a mae ti drhi.

Jedyn z was jzdi musy za Olgierdom, hde Rusy,Nad Ilmen, pod murju Nowgoroda,Tam sobolowe koiny a slborne kryiny,A kupcy maja pjenjez ka loda.

Njech zwoli sej druhi wjercha Kiejstuta smuhi,Njech wutupi Kiakow psowobratrow,Tam jantara ka pska, sukno spodiwnoh bysku,A w dejmantach kapanskich ornatow.

Za Skirgiellom njech tei ha za Njemen pelei,Chudu nadobu tam nade domowu,ale za to zmje kity a dobry mje zbity,A mi piwjede onu synowu.

Ha witkich zem rjanki, rjee plske su kochanki:Su wjesoe ka kki we chce,Lico ble ha mloko, z ornej mikawku powoko,So byitej wce ka hwce.

39

Wot tam ja ped powkom, hdy bch z modym owjekom,Sym sej Plku piwjed za onu,Hdy te je dawno do rowa, ja peco znowaJeje pomnju, hdy widu tu stronu.

Tak jich psa na drhu a porui Bohu,Woni stachu, br wzachu, jchachu.Zade nazyma, zyma, synow nima a nima,Budrys mysli, zo w boju wostachu.

Snh so saje a mjeeli, do wsy brski mu leiA pod paom to wulkeho chowa.Aj, to bow je! Su w tym bowje Nowogorodske mi ruble?

N, mj nano, to lubka synowa.

Snh so saje a mjeeli, do wsy brski mu lei A pod paom to wulkeho chowa.Wjeze, syno, mi jara wjele nmskoh jantara?N, mj nano, to lubka synowa.

Snh so saje a mjeeli, do wsy jde mu tei,pa pony, w nim dobytka wjele.Doni dobytk njepokaza, stary Budrys hio kazaProsy hosi na tee wjesele.

7. Adam Mickiewicz a SerbySom juo na to pokaza, a njejo Mickiewicz nii nic spomnje, a jo se pi swjich jzbach pez Barli a Drjedany ni raz ze Serbami zmaka. To pak njegroni, a njejo Serbow zna abo a njejo nic w Serbach we.

Mody Adam Mickiewicz jo nejskerjej w casu studijow na uniwersie we Wilnje prdny raz nco w uyskich Serbach sya. Pez statkowanje wjercha Adama Czartoryskego jo se tam w tych ltach mjazy studentami a docentami yroke a ywe sowjanowdne gibanje wuwio. Take gibanje su teke lokalne casniki pdprowali a wjeliku licbu pinoskow w wakich sowjaskich ludach publicrowali. Tak jo na pikad Dziennik Wileski w le 1824 wzjawi Wug ze enika drogowanja p Grnej uycy. Wn jo wopimje wurzki z tiltnego drogowanja wilnjaskego

40

slawista, magistera filozofije a teologije Michaa Bobrowskego, p pdwjacornych a pdpodnjowych sowjaskich krajach. W bgu togo drogowanja jo wn wt 16. julija 1822 cey tye w Budyynje pebywa. Z jogo rozpawy su studenty Wilnjaskeje uniwersity swju wdu w uycy a uyskich Serbach pcerali. Z wstosu jo teke Mickiewicz tu rozpawu studrowa a z njeje prdnu zakadnu wdu w sowjaskem lue w Nimskej a w jogo literaturje dosta.

W ltach swjogo a ako profesor za sowjaske literatury w College de France w Parisu 1840-1844 jo Mickiewicz teke w Serbach pednosowa. Ako z jogo zapiskow wuchada, jo se wn pi tom gownje na knigy Palackego Geschichte von Bhmen I19, P. J. afaka Slovansk staroitnosti20, Geschichte der slawischen Sprache und Literatur21 a J. Voigta Geschichte Preussens22 zepra. W pirucnej knigowni Mickiewicza su teke zbrka serbskich ludowych spwanjow wt Smolerja a Haupta23 a edne eksemplary wt J. P. Jordana wt lta 1843 wudawanego Ltopisa za sowjansku literaturu, wumstwo a wdomos 24 stojali.

We wobuku tematiki w zachadnosi pdwjacornych Sowjanow jo Mickiewicz w prdnem le swjich pednoskow teke w Serbach powda (XVI. cytanje dnja 12. februara 1841). Wn jo nimskich knarjow pmjeni, ktere su byli nejwcej zaksiwe winiki pdwjacornych Sowjanow. W jogo zapiskach momy mjazy drugim cyta: Wt wych tych ludow, ktare su nga zamgli 100 do 200 tysac wjowarjow wugtowa a se wuej 200 lt nimskim kejorskim wjskam wobora, jo insa lbda 200 tysac lui wstao, a ta licba jo skerjej hyi tochu pegnata.

Nimska statna organizacija jo pcasu jich narodne mcy pduya a wutupia. Te Sowjany njejsu jano charakter a rc swjich prdkow zgubili, ale su sami pmaem wumrali. To jo byo dujke a blostne mre a jo wt 12. do 16. stola warnowao.

Mickiewicz jo p swjom peznanjenju teke wucynki reformacije we uycy psuowa: Reformacija jo k znicenju sowjaskeje ludnosi pinosowaa. Po zawjeenju kesijastwa su katolske biskupy a fararje cesto psrdniki mjazy knarstwom a ludom byli. Moge biskupy, ako w 10. stolu Bruno, abo ka Thietmar z Mjezyborow (Merseburg), su se w swj sowjaski lud starosili.

19 Palacky, Frantiek, 1836, Geschichte von Bhmen I, Prag.20 afak, Pavol, Jozef, 183637, Slovansk staroitnosti, Prag.21 afak, Pavol, Jozef, 1826, Geschichte der slawischen Sprache und Literatur, Prag (Ofen). 22 Voigt, Johannes, 1832, Geschichte Preussens, Knigsberg.23 Smoler, Jan Arnot; Haupt, J. Leopold, 1841, Pjesniki hornych a delnych uiskich Serbow,

Grimma.24 Jordan, Jan, Ptr, 18431849, Ltopis za sowjansku literaturu, wumstwo a wdomos, Lipsk,

Budyin.

41

Wni su samo rc swjich pddanych nawuknuli. Katolska cerkwja, ktareje liturgiska rc jo bya atyina, njejo ma ednu picynu a eden zajm za winikojske zaaranje napeiwo krajowym rcam. Napeiwo tomu pak su wykne reformy a we w nkakem lue nastawajuce sekty nacionalne a chopiju ptom wsty nacionalizm yri. Lutherowa w Nimskej zachopjona reformacija jo bya wuraznje nimska a jo zagubu sowjaskeje ludnosi we wych tych krajach dokcya. 25

Ga se myslimy na zaaranje cerkwinych wunosow napeiwo Serbam w zajonych stolach a do njedalokeje zajonosi, wsebnje w Bramborskej, momy tomu mnjenju Mickiewicza do dalokeje mry pigosowa.

Mickiewicz jo w eksistency Serbow a w jich licbje we, njejo pak se z tegdy nastawajucym narodnym gibanim wopzna. Tegdejny staw wuwia slawistiki njejo za dobywanje dalneje wdy w tej tematice hyi dosega. Comy jano na to spomnje, a jo katedra slawistiki w Parisu p tej 1835 w Ruskej zaoonej akle druga na swe bya.

8. Basnistwo Adama Mickiewicza pedstajone na serbskem Swenju poezije w le 1998

K wucesenju 200. narodnego dnja Adama Mickiewicza jo w le 1998 pewjeony 20. Swe serbskeje poezije w znamjenju togo jubileja stoja. To jo by prdny a donnta jadnuki raz, a jo Swe serbskeje poezije njeserbskemu basnikoju psony by. Ako jo to na tych swenjach z tradiciju, jo se teke na njom jadna twrba basnika w nkotarych rcach pednjasa. Za to jo se zawod a dalny krotki fragment z Mickiewiczowego nejsawnjejego a, z Pana Tadeusza, pstaji. Grnoserbski jo to by wt Jakuba Barta-iinskego pchadajucy peok, ktary juo znajomy. Samski fragment jo se teke w dolnoserbskej, eskej, nimskej, sowakskej a se rozmjo, w plskej rcy pednjas. W dolnoserbskej rcy jo se pidatnje ta w casu pebywanja Mickiewicza w Lausanne nastata base Nad wdu wjelikejcystej (Nad wod wielk i cyst) recitrowaa.

25 Wobej citata: Batowski, H., 1933, Sowiaska biblioteka Mickiewicza, Sprawozdania PAU XXXVIII, c. 6, b. 1223.

42

Nad wdu wjelikej cystej(peok: Alfred Mkank)

Nad wdu wjelikej, cystejSu zwigali se skaliny,A wda w dymi pewidnejJo wtbiwaa je carne.

Nad wdu wjelikej, cystejSu gnuli carne mroki,A wda w dymi pewidnejJo wtbiwaa je bdne.

Nad wdu wjelikej, cystejJo bysknuo, jo grim rica,A wda w dymi pewidnejJo wtbia bysk, zuk sichnu.

A wda, ak nga cysta,Stoj wjelika a pewidna.

Tu wdu wiim wokoo,A wykno kradu pijimam.Na gjarde pak skaow coaA swte byski njeiwam.

Skay muse stoja, grozy,Mrokawy pak dee wzy,Byski zabyska a grima,Ja pak plwa, plwa, plwa.

9. Jsne peoowaske o Alfreda MkankaPrdna base Mickiewicza, ktaru som do serbskeje rcy pestaji, jo bya jogo nejskerjej w casu pebywanja w Odessy w le 1825 nastata lubosinska base Dw sowje (Dwa sowa).

Ta base jo bya we wucbnicy plskeje rcy wtiana, p ktarej som na Chebuskej ludowej uniwersie dorosonych lui plsku rc wucy. Teke tu

43

base som na Swenju serbskeje poezije 1998 na dwrje Chebuskego serbskego muzeuma recitrowa.

Dw sowje(peok Alfred Mkank)

Samuki ga z tobu sejim,Njamam cas, se nco paa:Gldam w wccy, gubce slim,By k wykne mysli cytaPjerwjej, njeli w wcku swe;By k wykne sowka zapaPjerwjej, njeli z gubki lee.A to njemusym i groni,Co k sya, co k wie.Njeka wc a njenowa,Mja luba, jan te sowa:Lubuju i, lubuju i!

Howacej nic njek wie,Tek ga budu z tobu w njebju;Pecej tej dw lubej sowje,Zapisanej w twjom wcku,Wtbitej a tysac raze,Wie cu wokoo sebje.ednu muziku njok w njebjuWt schajanja jutenicki Sya do chowanja syca:Lubuju i, lubuju i!Dos mam jadnukeje tuckiZ wariacijami bez kca.

W Serbskich Nowinach z dnja 18. decembra 1998 jo bya w Plskej wjelgin popularna, w le 1821 nastata lubosinska balada witezianka 26 w serbskem peoku wtiana. Ta balada powda w owu, w witeziance, ktare bydli

26 Serbske Nowiny, 18.12.1998, Pedenak, b. 2; Zeszyty uyckie, 2006, 39/40, Warszawa, b. 204.

44

w jazorje wite blisko Nowogrdka, w starej domowni Mickiewicza. Wna dopomina nas na pstawy, ktare su teke z bajkow drugich ludow znate, na pikad ako Rusalka pla echow a Rusow, ako Undine pla Nimcow a ako owki Nykusa pla nas Serbow. Ta rdna, romantiska base jo juo w prdnem zwzku poezije Mickiewicza Ballady i romanse27, ktary jo w juniju 1822 we Wilnje wudaty, wzjawjona. W Plskej lice se wt wudaa togo zwzka basnjow stawizny plskeje romantiskeje poezije. W samskem zwzku namakajomy mjazy drugim teke base Pierwiosnek, ktaru smy ako Naltni kwtk w peoku modego Michaa Hrnika pznali.

witezianka(peok Alfred Mkank)

Kajki to hlec rjany a mody,kajke tam pi nim de holopo brjoze mdrej witee wody?Nad nimaj msaka swto.

Wona jom z koa maleny dawa,wn pak jej kwtki do wnka.Wse najlubi je toho hola,zawse jeho te lubka.

Kdu nc, nhde w samsnym asuzetkataj so pod larikom.Mody je hajnik w tudyim lsu;t pak je holca? Ja njewm.

Zwotkel je pia? Nicht to njew.Hde wua? Ldma t zhda.Wuschada z uha ka maslenk mokry,ka ncna budnika spada.

27 Mickiewicz, Adam, 1822, Ballady i romanse, Wilno.

45

Praj no mi, luba holika rjana,to tajke potajnstwo haji?Kajka je tebje piwjeda eka?Hde starej ma, a hde bydli?

Wotede lo, zotnjene lisewtik a de torha z tomow.Dyrbju da stajnje serpny by hieakajo na brjoze bahnow?

Peco so chowa ka spna sornabudi ka erjenje nocy.Wosta no pi mni, sy moja luba;wosta no, luba, tu pi mni!

Domk, w kotrym bydlu, cyle je bliskotam wosrjed husteje hole.Witko tam mamoj, pody a mlokozwrjata rjane su moje.

Pesta mi, wotmowi, naduty hle!Pomnju, to nan stary rjekny:Soobie wn sowa i epce,lie haji w wutrobje mysle.

Hlec so klakny, d zary w psku,helske sej wuada mocy;pisaha pi wm msaka byu. Doderi-li pak te sluby?

Hajniko doder; to moja rada.t tajki slub nhdy zrani,bda, ach, jemu do smjere bda,bda te jeho zej dui!

46

Skerje so waeje falnose boju,ha sowam poadnym wrjuSnad wak bych prstwu piwzaa twoju,ale ha wutraje swru?

To holca rjekny, njeaka dlje,wnk sebi zruna na howje.Hajnika zdala postrowi hie,a hio zminy so w bahnje.

Sam so wn wri na diwju drhu,podoha bahnojta mlaska.iina wude, jeno pod nohuknyskoce zwjadnjena haka.

De tu pi wode, budny krok njese,budnje te wudra woi.Zaumja wtry po hustym lsu,woda pak umi a hui.

ui a hui, z hubiny pryska.O, kajke potworne zjawy!Ze slbrojasnej witee klinawuschada postawa holcy.

Woblio jej ka rowe kenje,zwjelnjene z jutniki sylzu.Ka lochka ma, ka pewidne suknjechowaja postawu mdru.

Hle mj rjany, hle mj mody,ioli uiwje holca,to da na brjoze witee wodybudi tu w mnosi lsa?

47

ehodla el i wtrnicy diwjej,ki e do husinow wabi,zamui howu, ediwos budi,sknje pak smje so tebi?

Daj no sej re z cuniim hosom,wotpoo zdychi a rude!Ke mni pid, ke mni! Budemoj z wjeslompluska sej w kristalnej wode.

Chcy jeno ty ka astojka spnawoblio jzora majka,abo ka rybka wjesoa, strowa cyy de ze mnu sej hrajka!

Na nc we ou slbornych lisowpod pihelowacym stanom,na mjechkim sanju wodowych kwtkowzadrma z wozbnym sonom?

Bysknjetej z mowin snhbej nadrje,na zemju hlc hlada skromnje.Holca pak wabjo blii so mrnje.Pj ke mni, epta, pj ke mni!

Do wtra nnej zbhnywi stopjeka tuel wihnje so w kruhu,hadiny wody zaso so dtknje,tworjo z tym krjepjelkow smuhu.

Pichwata hajnik, pozasta w bhu, rady by skoi, a nochce;w tym mdra oma prysknywi z brjohuzlchka joh nohi so dtknje.

48

A tak so lii, a tak joh wabi,wutroba do wyin skoi,runje ka skradu modenca rukulubika habliwje ti.

Zaby je hajnik wo swojej holcy,pisahu zama je swjatu,do hubin spcha huchi a slepyrjeny z njewdnej mocu.

Bi a hlada, hlada a bi,pestrnstwo wdne joh njese; daloko za nim wostachu brjohi, k jzora srjedi joh ehnje.

A hio ruku jej deri w dni,za rjanym likom so edi,z hubu za hubku rojtej honi,a spnje w kruhu so wjeri.

W tym wtik hwizdny, rozpuny mrel,kotreje by jeho zluda.Wo widi ntko zbliska, a naelholiku wuhlada z uha.

Pisaha, hde je? Hde moja rada?W wak, t pisahu zrani,ach, bda jemu, do smjere bda!Bda te jeho zej dui!

Njebude hrajka w slbornych omachani we hubinje pluska,surowje cyy zhubi so w bjezdnach,ze zemju dyrbi so rozsta.

49

Dua pak twoja pi znatym tomjelt njech tam tysacy aka,aostnje erpjo djaboske wle;smilnos njech nicht i njeda.

Hajnik to syo njew sej rady,z woomaj po swe budi.Wichory howrja po hustym lsu, woda so omi a bubni.

omi so, bubni, wari so do dna,kuo so wjeri a placa,rozdra klamu potwora wdna,zahinje z hlcom te holca.

Woda so dale zbha do omow.Byi pak msaka swca,mowojty porik widi tam sinow:Chodi tam z modencom holca.

Wona so w slbornej omice wjeriwn tam pod larikom stona.t je tn hlec? Hajnik b w holi.A t ta holca? Ja njewm.

10. Peoowaske a nad Panem TadeuszomP Swenju serbskeje poezije 1998, ktary jo by 200. jubilejoju narodnin Adama Mickiewicza psony a na ktarem som mga styrirdkowy zawod a krotki fragment z wjelikego eposa Pan Tadeusz recitrowa, som z pestajowanim nejwteje twrby Mickiewicza pkacowa. Cekowny peok jo wjelikaske o. Ta episka base wobstoj z 12 knigow a epiloga. W mjom pynem wudau z lta 1950 jo to dogromady 392 bokow.

Pan Tadeusz, abo Sldny zajzd na Litwje. Zemjaske tojenje z lta 1811 w dwanaso knigach w rymach (1834) jo poem, ktary se toj w srjejiu plskosi na plskej zemi. Wesrjej plskego luda pedstaja wn plsku wanju ywjenja. Adam Mickiewicz jo tu twrbu na emigraciji w Parisu napisa. Wn jo pisa w Plskej, do ktareje njejo se mga wcej wroi a ktaru teke jogo emigrantske

50

cytarje njejsu wcej mgali doywi. Wn jo twrbu tak napisa, aby cyta ju mga wie a sya. Wn jo ze sowami stwri Plsku.28

Akcija twrby wotmwa se na Litwje, w Litawskej, konkretnje w Nowogrdskem kraju, w ltoma 1811 a 1812. Wt lta 1386 jo Litawska bya w personalnej uniji z Plskeju zwzana.

P lenju Plskeje jo cey kraj ptom tejerownosi Ruska wobsajia. Ta krajina jo bya domownja Mickiewicza, o jo wn se naroi a swjo ietstwo peywi. W tej, a do 19. stola tochu zboka laacej krajinje, su se stare wanje, tradicionalne towarinostne pomry a stary system gspodarjenja dujko zachowali. W casu modosi Mickiewicza pak jo se tam pewrot zachopi.

A wo to jo wjelgin nagldnje w jogo episkej basni Pan Tadeusz pedstajone a wopisane.

Njeli se z jadnotliwymi lami Pana Tadeusza wopznajomy, pecytamy se wot Jurja Mynka do serbiny pestajony epilog:

28 Siwicka, Dorota, 1995, Romantyzm 18221863, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, b. 134.

51

Pan Tadeusz epilog(peok Jurij Mynk)

Rozmyslowa wo tym na Pariskich hasach,z msta njeso w ekich ze zakleom asachwui ponej ow a zatamanskich swarow,zapozdenoh horja, zamrow a harow.

Zl eknjencam nam, ki smy w asu mrasej bjeznadijnje wuekli do cuzoh dwora!Hdy stupili smy, ped nim hroza de,a kdy susod njepeel nam be,d njejsu do wuskose, rjeazow nas wzali,im spnio nas smjeri pepodali.

A hdy za horjo swt tn nima wui!Hdy kdu chwilu zatase jich nowos,jim z Plskej zwonjaca ka smjertna aos, hdy spneje smjere jim peja strae,jich wabi njepeel do rowa kae!Hdy samo w njebju bjeznadijnos wida!Njej diwa, zo ludi, swt a sebje hida,zo, rozum zhubiwi we wlach dohich,na so pluwaju a jedni eru druhich!

Ptak wuekny chcych, niskeho ja zlta,z tej lijency a hromow ponoh swta,a pyta jeno chdk a dobre asy,dny datstwa a w domowinje kwasy

To zboo jeke, w hodinje hdy rejpi wohnju z peelom sydn sm so k mrej,ped haru durje zezamka Europy,sej w myslach wuekny tam, hde i snopysu zotoh ita dochowali domoj

52

Wo kreji pak, ki wera so tam pela,wo sylzach, w kotrych Polacy so ehla,wo sawje, ki njej pra e hela!Na tole mysli, pesabi smy byli! Haj, narod pobywa wak w tajkej heli,zo, zoi-li na swoje wle woi,to munos samo zadwlujo kroi.

Tn orny ze arobu rd na zdrjeny,wn ze zakleom wtr je poeeny,tam chrobej mysli lee lt so slka,do sfery ptaisko, hde z hrzbu ka.

Ow, maer Plska! Ty do erstwoh rowadens zdrjena nimam za tebje mc sowa!

Ach! Koho ert sm z nadiju so nosy,zo wutrobne so sowo densa nade,wn zadwl, z kotrym rozpunje a zade,ki wko kamjentne nam z hrude zbije,do woow zapakanych swto zlije,zdokonja, zo wubi sylza chdna?Prjed ha ert rozwjaza so, - wk zapada.

Hdy nhdy rue lawow wjeby spadnje rjad wjskow rozpadnje, hs truby zwjadnje,hdy njepeelow posledni zmjelknje z bolu,z tym wozjewjejo swtej swobodu a wolu,hdy leo nae worjoy ka byskinad mjezu Chroboh zanouja wyski,hdy ow najda so, kipjo z kreju,a sknnje zanjesu sej mra reju!

53

To z lisom duba tehdy wncowani,sej mjee wotoiwi, seda wotpasanii nai ryerjo! We psnjach zradowani!Hdy swt bde zawide nam densnii na wosud,as wo zaosi sucha zmja wottud!Haj, tehdy zapaknu nad wtcow bdu,na licach sylzy jich bjez haby sldu.

Dens za nas w swe njeproenych hosiwe cyej zaosi ka w pichodnosije jedna jeno krajina ju tajka,hde troku zboa Polaka tam majka!Kraj datstwa! Wn pec nam zawostanjeswjaty a isty, ka prnje lubowanje.Njej zamueny z dopomnjenjom budow,njej zdrjeny ze zludanej nadiju te ludow,ki ani njeerpa ze spnoh asa prudow,hde zrdka pakach, hdny njebch enje,tn kraj bych rady w myslach wita rjenje,kraj datstwa, hde owjek je po sweka po uce sej bha, zna je jeno kwew rjane, mie, jdojtych so paso,a k wuitnym so mjo peco zaso.

Kraj zboowny tn wuski na a chudy!Ka swt je boi, wo je nae tudy!to doma je nam witko pisuao,wo pomnju, to je nas tam wobdawao:wot lipy, kotra z krnu tam peiwej we wsy je daa chdk dinje iej, ha k mulam, kamjekam we rce kiwej,kak smy tam kdy kuik derje znali,ha k mjezam w kutach wch sej radu dali!

54

A jeno ludo w domowinje mojejsu w swrje peelstwa zwostali drohej,su dotal zwjazkarjo jenicy swrni!t bydli je tam? - Maer, brata swrni,w swjbni, susoda. t z nich so miny,w jich spomnjenju njej dawno hie zhiny,ow, dopomnjenjow kelko, kajka aos doha!Tam, suownik hde swrnii je knjezej,ha w druhich krajach mandelska je muej,hde wojak dlje aruje wo brnje,ha syn wo nana: dlje wo psa ela swrnjea sprawnio, ha lud tu swojich rjekow wrnje.

A peeljo do rozmowy mi dchu pilnje.A do psniki sowo iskachu za sowom.Ka w bajce rawje nad diwjej kupy brjohom,nad zaklatym palastom kruo w mejskim sncu,a syo poklateho hlca skrbu horcu,ptak kdy hlcej jedne pjerjo pui,z nich sini kida, k swojim tak so wri

Ow, hdy by doiwi ja hdy tu rados,zo by za knihu tej w lude bya ados, ki na wsy pod somjanej tchu daa pi kowre sebi psnje spwa.wo holiu, ki tak je sebi hraona huslach, zo je huki zezhubjao,wo rjanej syrotce, ka rae zerja,ki husy dom je hnaa, hdy so miki rja, hdy lud by sknnje pija knihi mojetak proste, ka sej spwa psnje swoje!

Za moju modos, hdy smy na wsy hralipod lipu, spwali smy sej a balitak asto pse wo Justynje, powswo Wjesawje, a zamhli smy dowjesdo toho knjeza abo ekonoma,haj, samo hospodarja, zo nam pomha

55

a ita a wm sucha pilnje kazaa ee wcy mdim rozewjaza,a rjanos chwalo zmylki lubje aza.

A zawidaa modina je sawjeprofetow, kotra do densnioh w holia w lsach klini. awrjenc njej jim k woli,Najdri wnk jim, wot wjesnjanki wity,je z mdroh kostanca, ze zeleneje ruty.

A nnt w dolnoserbinje prdne p wt dwanaso knigow eposa Pan Tadeusz z napismami:

1. knigy Gspodarstwo (Gospodarstwo)2. knigy Grod (Zamek)3. knigy Lubkowanje (Umizgi)4. knigy Diplomatija a gtwa (Dyplomatyka i owy)5. knigy Rozkora (Ktnia)

Peok wyknych knigow wt Alfreda Mkanka.

57

PAN TADEUSZabo

SLDNY ZAJZD NA LITWJE

Zemjaske tojenje z ltowu 18111812

1. knigy

Gspodarstwo

Litwa! Domownja mja! Ty sy ak to strowje;wjele i cesi trjeba, ten akle se dow,ken jo stu i. ins rdnos ceu k twjej chwalbjewiim a wopisujom. Som stysny p tebje.

Swta Knna, ken Jasnu ita Czstochowya swi w Ostrobramje! Ty, ken grod zamkowyNowogrodski wobitujo z wrnym jog ludom!M ak gle do strowja wroia sy z iwom,(ga wt pakuceje mamy pd Twje schowypwudany, zas mare zwignu som pwcya mga py hy do Twjich swtnic progu,se za ywjenje nowe wukowat Bogu);nnt wroi ze iwom nas na domownje stronu.Wetom wak penjas mju duu wustysknjonudo grakow lsnych a do zelenych ukow,tam nad mdrojtym Njemnom rozpestrtych stronowk plam wakorako z trajdu pmlowanym,z pecu pzoanym, ze ytom pslabnjanym;o jantarjojte zele, hejdu ak sng ba,ak licka cerwjene se agle kwiinia,a wykno pepasane z zeleneju smugukucynow ichych, wusajanych ako z noru.

58

Wsrjej tych pl ped casom, na rcycki brjogu,jo na kopcycku niskem a w brzowem gajuzemjaski z drjewa grod stoja, pdmurjowany;se anili z dala jog pblone sny,im ble, a napeiwo amnej zelenitopoow, ken itaju ped wtom nazymy.Njewjelika wjaa, ale cysta dokoa,wjelika pak bronja, pi njej ti stogi yta,za kotare pd kywom dos mstnosi njama;wie jo, a wokolnos jo trajdy bogata,wie tek p licbje yrokich pupow smugowse swecych ak gwzdy, wie z licby chojowwrjecych jsno wjelicne zagony placarnozemne, zawse suece do dwra,derje ane ako lki zagrodkowe.A dobrobyt a pord jo doma w tom dwrje.Pec wtwrjone wrota gronje mimoducym,dom gospdliwy kao na gsinu wyknym.

Nnt pij panik mody jo z knjecym wzom,a wobjey dwr jo se zawroi ped progom.Wstupi jo z wza; knje ppuone sugnuli ped wrota pipujucy tawu.Na dwrje jo prozno, zamknjone doma urjaze zasuwakom petyknjonym z kokom drjewa.Pijducy njejo pak subnego se paa, jo do doma zastupi, ab se rozgldowa.Dujko dom njej wie, wak daloko jo w msewtby swju wucbu a nacaka se skcnje.Zastupiwy narski ned sny starodawnewobgldujo z cuim ak znate swje dawne.Samske wii rdy, samske teke wobbia,z nimi jo rad grajka juo z casa pwia;mjee, mjenjej rdne, se nnto jomu zdachu;samske hyi portreje na snach wisachu.Kociuszko how w Krakowskej sukni, a z wcyma k njebju wn glda, kue ary mjac w rukoma. Byo to, ak pisega na stupach wotarjow,

59

a z mjacom wuenjo z Polskeje toch mcarjow,abo sam z nim padnjo. A dalej w plskej kapjeseji Rejtan w tuycy p lichoty stuu,w rucy ary kaak, a do ona tu picu,ped nim pak lay Fedon a ywot Katona.Dalej Jaiski, kjarlik pkny ale tuny,p boku Korsak, jogo kumpan njepistupny,stojtej na murjach Pragi, na kopcu pak Ruske,w boju z nimi, a Praga wokoo pali se.Samo kurantowy stojaty zeger staryw drjewjanem kau pzna jo zas w nugyku py,z radosu ako gle pgnu za norku,aby wusya staru Dbrowskeg mazurku.

Ganja jo p wej wjay a zasta pi picce,w ktarej jo bydli, ak bo hyi ie.Zastupijo, copnjo a wobgldujo sny,to wuglda, ak by bya bydleko ony.Chto nnt how bydli? Wujko jo by njeenjony,a ota z Petersburga bo how ped casom.Njejo sna ceptarcyna picka? Fortepiano?a na njom noty, knigy; wykno rozchytanonjerdnje ale w zjadnem, njepord tak miy!Modej drje rucce stej zawstajiej sldy.How tek kulka ba, z pwjesaka wzetaa na jabriku stoka nachylnje rozpnta.Na delkach woknow gaki a wnjate kwtki,geranije, lewkoje, tek astry, fijoki.A pdronik pez wokno glda kake iwy!W zagroe, o nga su rosli jan kopiwy,nnt gumnyko wn wii, saki, wuske lki,na lkach struski, mjetwej, wake drobne kwtki.Drjewjany, niski, zwzany na kicki poik, pisani a ani se pony struskow tawnik.A lki, jo wie, wo frynje plewane,chropnica stoj zboka a z wdu sudk blachany.Ale nii njej wie pilna gumnykarka,jo rowno sna wuja; hyi se gibju urka

60

z ruki puone; tam tek su sldy wt nokiw psku hyi wie, jo bsy a pez droki.W tom psku drobnem, suchem, bem, ako w sngujo natocony sld, laki, ako jen w bgulasnem agodnjeje noki zawstajaju,ga ldyma se wni zemje dotykaju.

Drogowa pak pi woknje stojecy jo glda,wnjatych pwjaow strusackow se nadycha,jo woblico na fijakojte kricki skoni,z napntyma wcyma p sacyckach gni,a wspjet jej na drobnych sldach para,w nich se pmysla, a ceje su, jo gda.Pipadnje wcy jo zwignu, tam jo na murcestojao owcyko. Jej woblacenje bejano do nadrowu kyjo pdobu sanu, nagej ma tej ramjeni a wukludnu yju.Tak Litawjanka se wuchjujo jan k zajtu,nigdy muske njewie ju w tom woblacenju;rowno znanka njema, zoya jo rucena nadroma, z tym zdlejya kulku zwjerchnje.Wose njerozwite ale na mae suckizawjerane, ken ak anutke be tuckijej gowu wuwnkuju a a w syca byu se swe ako swtych krona na swetku. Woblico njejo mg wie. Zwroona k plujo gldaa za nkim z wckom, dalej w doku;wugldnua, zasmjaa se, klasnua w doni,zleea jo z murki na tawnik ak ptak by,peleea sady, niske potki a lkia k delcycce pi snje pd woknykom picki.Njeli wn to wupytnu, pskcy pez woknomalsnje, sicha, lako ako mjaseca swto.Grabsnua jo za suknju, ku gldaku gnaa,w tom pytnua moeca, jej z rukowu spadajo suknja, a zlkana jo w woblicu zblda.Drogowarja woblico se zmni na barwucerwjenu ako jutyne zorja na njebju.

61

Skromny moec z wckom zmyrknu a jo zameri,jo k nco groni, ale jan se pkoni a wubgnu; owo pak zakiknu blosnje,ako wutachnjone we sni gle njejasnje;Moec zlknu se, pgldnu, wna wubgnu,wn wuje zmany z dybjateju wutobu,sam njewecy, lc jogo dejao smyto zmakanje iwne, lc sroma, lc zwjaseli.

Mjaztym pak w wutwarku njewuje wobgldnosi,a jo ped wjau pij nchten z nowych gsi.Ju su knjam w knjecu nadawali futra,ako w prdnem domje, wowsa dos a sena.Knz Sudnik njeby k, a tak p nowej moese k ydam pselu do groi gsi knje.Suabne njejsu li witat, weto njemysli,a w domje Sudnika se pordnje njesuy.Subne cakaju, ab se knz Wjski zwobleka,ken za domom jo wjacerju nnt pigtowa.Wn Knza zastupujo, a w njepibytnosiKnza sam wita wn a zastarujo gsi(daloki swjbny knski a pijael domu).Wupytnjo gsa a k wutwarku chwata kaju,(njejo wak mga hy we wednem woblacenju). Jo malsnje woblak se njeelsku lpu kapu,pigtowanu wt zajta, wak jo mg we,a pi wjaceri z manju gsi buo seje.

Knz Wjski ned jo pzna, ruce rozkicowa,a pdronego z kikom piiska a pka.Chopio jo se grono malsne, pmane,w ktarem lt sldnych toja wulicowane,krotke w tom wsi su zmane z paanjami,wukikami, zdychnjenjami, zas witanjami.Ako knz Wjski jo dos se napaa, zbada,jo skcnje ptom wtbg ceeg dnja jom pda.

62

Derje, mj Tadeusz! (Tak gronje modem kjarlu,ktarego p Kociuszki wym znatem mjenjusu dupili; wak naroi se w casu wjny.) Derje, mj Tadeusz, a nnt domoj pij sy,rowno insa rdne mode owa how budu.Wujko by k i skro wugtowa swajbu.ins mo wubra, how buo wjele ludu.Ju edne dny how k sudnistwu se zgromauju,k skcy stary zwad granicny z knzom Grobu.Knz Groba deja wite pij k nam do dwru,ju jo Pdkomornik, z nim owki tek a ona.W gli jo a stla zwucujo tam moina,stare pak, tek ony, se yta wogldaju ped glu, o na moinu pn docakaju.Pjomej, jolic co, a za chylku zmakamytam wujka, Pdkomorstwo a cesiwe damy.

Knz Wjski z Tadeuszom nnt ducy ku glise wulicujo w wakem p dobrej wli.

Sycko ju se pigtujo, co hy w domk by,mjenjej jasno nnt swi, za to pak se agli scerwjenjone ceycko ka woblico strowegspodarja, ken se p kem, plnem lena wtpcynk wroi. Promjenjate se bliy klaso do wjerchow bra, padaju zmrki,wjeraki a gauzki bomow zaamnjaju,do mojtej formy twrby ceu glu lju a ceu petwriju z cerwjenatym sycom, ak rozaglone kywo, na wjelikanski chrom.W tom schowane nnt w dymi, hyi pez gauzyjo zabysknuo ka swto pez wokna erby,a zgasnuo. Serpy w tom, zgromadnje zwnjecena ytniach, a grabje grabjece na ucesu wonmjeli, zastali, ak knz jim kao,a z tym tek z kcom dnja se kce e ow.Knz swta w, kak dujko o trbne bywa:Ga syco, jogo suabnik, wtejo z njebja,

63

jo rolnikarja cas, se domoj wroi z pla.Tak stawnje groni knz Sudnik: a knza wla,za kudeg cesneg zastojnika jo tak swta, a samo wze, na ktare chopili suskadowa snopy, do bronje jdu poprozne. A woy se wjasele, a lake su wze.

Rowno nnt towaristwo z lsnia se wroiwjasele, pak prdnje, naprdku ma iiz dogldarjom, pn Sudnik o z Pdkomorneju,zboku knz Pdkomorny z ceej familiju;knny ned za starymi, a moina zboka,owa du ped moinu nkak w po kaca(to pistojnos pomina). Nicht jim njejo kaza taki prd, nichten njejo tak jich nastaja.Kudy mimo wle jo na ten prd glda,Sudnik jo doma na stare naogi iwa;ednje njejo zwli, a njeby pistojnosiza starstwo, narod, rozym, o mli w cesi. Z prdom, wn groni, se dom a narod sawi,pak z jogo ptratu se dom a narod gubi.Na prd zwucony su domowne a subne;pijzdny gs, lc swjbny, abo lue cuze,ken k Sudniku su wogldali tek jan rdko, su wanju pewzeli, ken wobknujo wykno.

Krotke jano byo jo Sudnika witanje,Tadeuszu jo ruku da na ppkanje,a z pkom na krjono jo pn pknje jog strowi,rowno z iwanim na gsi mao jo groni.Ze dzow bo wie, ktre z rukawom wutr,a mody Tadeusz jo wjelgin jomu luby.

Za gspodarjom nnto z plow, ukow, z braa pastwiow wykne zas wroe se do dwra.How wjcow rdownja se bjakajucy tocypez mroki procha, dalej pn pomaem kocystado jaojc tirolskich z gosnymi zwnkami;

64

rigotaju knje z pseconeje uki.K studni du zwrjeta, o ze zbrkami z drjewazas a zas se wda do kryta nalewa.

Sudnik, lcrowno w krejzu gsi zapgany,za wane o bura njejo zadorany.Sam k studni stupi jo, ab wie, kaki wuytka w kakem stawje jo wen domacny jog dobytk.To dogldanje nikul subnym njeprucy,wak zdawna w, a knske wcko knja tucy.

Wjski a jog subny Protazy ze swckamiwe wjay tam stojtej pi urjach z problemami;Subny jo skaju a bez wenja Wjskegok wjaceri wen kaza znosy blida z domskegoruma a rozestaja p srjei groiska,ktarego z domu wie su kamjeniska.Cogodla penosenje?, jo Wjski se gria knza Sudnika w wdae tu posy.Ten jo se zaiwa, ju nic se njeda zmni,to gsi swjich musa p pusinje wi.Subny ducy jo Sudnikoju rozkadowa,cogodla jo na tu wanju wo zardowa:edna pa wjae njama telik wjeliknosi,ak trbna jo za taku licbu lubych gsi.Na groe jo rum wjeliki a w dobrem stawje,ma wjelby cee, rozdry wak w jadnej snje.Jog wokna mimo gaka, co w lu njeki,a piwnica jo bliska, na dobro celai.Jo na Sudnika mika pi wujasnjenju tom,jo pak pi drugich wanych wcach by z myslenjom.

Na dwa tysaca kacow jo byo ku grodu,nagldne twarjenje ze swjej wjelikosu,domrte p starodawnej swjbje Horekow;derbnik jo zginu w casu krajowych njemrow.dobra pak znicone pez ktosi knarstwa,

65

pez njeprd doglda, wusudy sudnistwa. P lkach su derbnuli swjbne p maeri,a zbytki na kcu wrielam lili.Grod nicht njejo k m, wako w zemjaskem stawje ko jo, wuzbytnu pjenjez za wuaranje.Ale Groba, sused bliski, rowno dorostny, knyk bogaty, Horekow daloki swjbny,ak wroi se z jzda, jo se woglda murjea groni, a su w gotiskej architekturje; Sudnik pak jo z papjerow peznani se w tom,architekt jo by z Wilna, sna z gotiskim nosom.Ale Groba grod ko, w samskem casu Sudniknaraz teke jo k, cu jo se ako prdnik.Su proces chopili w zemstwje, pn w gownem sue,w senae, zasej w zemstwje, dalej w krajnem sue;skcnje p bejnych kotach, pikazanjach wakichjo se wc zas wroia do sudow granicnych.

Pawje pak subny jo zwsi, a na tom groerum jo za palestru a za kazane gse.Rum ako jarnja ma wjerchy wjelbowanena supach a to rowne, rdnje kamjenjane.Bez pynotkow su sny, a na gadkej murijelenjow wise a teke sarnikow rogi z pipisom, o a ga bu zwrje zastlone;tek gtwarjowe znamjenja su zakrabane,a hyi kudy jo tek z mjenim pipisany;Horekow wopon pak jo na wjerch mlowany.

Gsi w pre zastupichu a za blido; Pdkomornik pi tom nejwue zabra mstno.Taka ces jom se sua p ame a starstwje;ducy konja se damam, starcam a moinje.Pi njom stojao posa, Sudnik ned pi mnichu,ken nakrotko se pmdli tak p atysku.Muske dostachu wdku; we ned se sednuchua litawsku gumkowu zupu chyte zjchu.

66

Knz Tadeusz, rowno moec, z pawom pak gsajo blisko se sednu pi damach a Knyca.Mjazy nim a wujakom zwsta prozne mstno, ako by na nkogo hyi se cakao. Wujk casy na to mstno a k urjam jo glda,ako by z wstosu kogo pichad peda. Teke Tadeusz za wujkom k urjam jo gldaa na prozne mstno swjej wcy wusmrja. iwna wc! We blie mstna su seda owow, ktare njetrjebali se wusroma princow,wykne cesnje roone, kuda moda, rdna,Tadeusz tam pgldnjo, o njeseji edna.To mstno jo gdako, mo lubujo take; zamyslony jo swjej nadobnej susedcelbda sowcycko groni, Pdkomornjojc knnje; njezmnja jej tala, njenalewa napoje,njerozgranja se z knnami w zajmnych wcach,ktare nazgni jo na dalokich drogach.Prozne mstno jomu mucy a jogo wabi,ju njejo prozne, wn z myslami jo wobsaji. P mstnje jo skokao pmyslow tysace,ako abki p deu p samotnej uce;srjej nich tronujo pstawa, ako pi sycuz blukeju kwiinku leluja w gatniu.

Teu nosychu jzu, ak knz Pdkomorny,ak nala jo wino do gaka knny Roea pisunu modej na talariku grki,rjaknu: Musym wam suy, mje knny owki,rowno stary a njenagldny. W tom skcyli su wt blida glcy, aby knnam suyli.Sudnik jo pgldnu na Tadeusza zboka,jo se toku pprjei rukaw woblaka,nala wino a groni: ins na nowu wanjuselomy moinu do stolice k wuknjenju.Njepeiwim, a su syny a wnuki naewcej nawuknuli z knigow ako my stare;ale kudy e wiim, a mo erpi na tom,

67

a ula njej za wobchad z luimi a swtom.Nga na dwr knski som wuj panik mody,tam ase lt som by w subje pla Wjewody, nana Pdkomornego, pana gnadownego (pi tom starcy do klena Pdkomornego).Jo z radu za zjawne suby m pigtowa,a wupui akle, ako bch cowjek se sta.How w domje zmjom stawnje dopomnjeku drogu,se mdlim ek ak ek za jogo duu k Bogu. Ga telik teke ka druge njejsom wuywa,p nawroenju domoj som rolu woba;w tom druge, wcej gdne Wjewody zgow,su dojli do nejwuych pn krajowych subow.Nejmjenjej to som wuy, a m w mjom domjenicht wujpiwa njamo, a som njepistojnje nkogo zrani; munje gronim ako skaa:pistojnos njejo wucba laka, dani maa, skerjej ka, wak njedosega to, a nogaykownje se zwjertnjo, z psmjejkom nkog wita. Ta modna pistojnos, tak m se zda, jo kupna,njejo pak staroplska, dani tek lachotna.Pistojnos se wyknym sua, kudemu hynac; bez pistojnosi tek njejo ietska lubos, dani mua iwanje napeiwo eskej, knza k celai; tochu hynac jo pi kudej.Wuknu musy dujko, aby se njezamlia kudemu ptrbnu cesownos pilubi.Tek stare su wuknuli; a rozgrona knzowsu ywa historija byli naych krajow,grono zemjanow bo w domownem krejzu: z tym jo se pokazao zemjanoju bratu,a wykne w njom we a jogo se cese.Zemjan jo wobzwarnowa naogi swje,Njepaaj insa cowjeka: Co a wtkul jo?Z kim jo wobchada? Co cyni? Kudy o, o co,jan ab njeby pion knarstwa, ab w nuzy chto.Ak wny Wespasjan njejo pnucha pjenjeza njek we, wt o, z kakich rukow, krajow,

68

tak njek pchad zna cowjeka, dani wanjow! Dos, a jo paiwy, a zyglik na njom wie;tak pijaelow cese ka pjenjeze ydy.

Sudnik tak pi nagronje jo na gsi glda. Rowno bnje powda, derje jo wobmysla, jo we, a njeserpnej insajnej moinjetake nagrono, da nejlpe, jo wstudne. Ale wykne su suchali w dymokej iy.Sudnik jo k Pdkomornemu glda w tej wcy,ten nagrono z pipznaim njejo peterga, ale cesto z kiwnjenim gowy pigosowa.Sudnik jo womjelknu a sused z gowu nygnu,to swj gak jo a susedowy tek nalenu, a powda dalej: Pistojnos wc maa njej,ga cowjek nawuknjo drugich se way, a glej,cesi-li se starstwo, narod, wani a comnos, to z tym zrownju pznajo, kaku sam ma wanos.Comy-li u swju z wagu pawje zway,musymy nkogo na drugu klicu saji.A gdna jo cesi waeje, mje knzy, pistojnos moecow za knnice a ony, wsebnje ga gdnos domu, gluki darniwos,wobtwaruju znamjenja piroone, pknos. Z tog pu do rozpalenja wjeo, tak wo se domow kasna zwzba tak myslili su stare.A ptakem , knz Sudnik nagle zwjertnu gowu,ab kue pgldnu pn dooj k Tadeuszu,a wznamjeni z tym, a z gronom jo na kcu.

W tom Pdkomorny do tubakowki jo klapnu a Mj Sudnik, nga grjej jo byo! groni.Nnt njewm ju, lc moda tek nas starych zmnja,su mode lpe, wak wiim mjenjej pgrka.Och, spominajom case, ga k nam do domownjejo pia prdny raz ta moda z Francojskeje,ako nagle knzyki mode z cuzych krajowsu zadobyli se ak gupa ma Nogajow,

69

pegnjowali Boga su a wcow wru,pawa a naogi a samo drastwu staru.aosnje jo byo, wie gjardych mlokacownulujucych pez nos ale cesto bez nosow,pd pau wakore brourki a casniki,prjatkujucych nowe pawida a naoki.Wjeliku duchnu mc maju, tak se jim zdawa;wako Bog wc, njeli grny narod pchosta,zebjerjo strowy rozym nejpjerwjej wych lui.Tek mudrjeje njejsu jim se wobora mgli, zlka jo cey narod se ako ped mrtwu,ju jo nutika cu chrosi grznu kltwu;modnym su mjenali, ale wzeli za pikad, su zmnili wru, rc, pawa a woblak.To jo by rozpustny zapust a maskerada,sldowa jo wjeliki spot jej njelichota!

Dopomnjejom se, lcrowno hyi gle by,ako domoj jo k nanoju mjomu pij knz Pdayc, znaty, z francojskeju karejtu,prdny lu, ken jo w Litwje chji p francojsku We su ganjali za nim ako za sokoom, zawieli domu, ped ktarego progom wuzasta Pdayca dwuklna karejtka,ktarej se francojski groni karyjulka. Msto lakajow stej sejeej slzy psycka, na kozole Nimc, suchy skro ako delka,noze jogo dujkej, akej ak chmjela tyki, w trumpicach, ze slobranymi spinkami crjejki,perika z ktusatymi wosami w mchu.Stare su parskali na ekwipau w smchu,burja su se kicowali, a ju p swewopawdny djabo nnt jzdi w nimskej kareje.Sam Pdayc, kaki jo by, wjele njetrjebam wam groni: By pdobny napam, papagajam,periku na gowje jo m za kue zota;lue su gronili, to jo zedrana puta.Chto pak jo tencas cu, a plske woblacenje

70

jo rdnjeje ak cuzeje mody napjenje,ten gubu jo ara; wak by mode se drli, a zajujo kulturje a wen pstup mli!Take pedsudki tencasne lue su mli!

Pdayc jo wi, a bo nas reformowa,ciwilizowa narod a konstituowa;jo wzjawi nam, a tam Francozarje ednesu wuslili, a lue wykne su rowne.To ga ze swtego pisma dawno znate jo,a kudy duchowny to njeelu prjatkujo.Wak wucbu su znali, jo o w jej sponjenje!Ale tegdy jo take knyo slpjenje, a nejstarym w swe wcam wrili njejsu, ken cytali njejsu we francojskem casniku.Pdayc jo sam psi se titel markiza;kudy w, a titele take su z Pariza, a tegdy jo titel markiza tam by moda. Pzdej, ak jo p ltach moda se zmnia, markiz jo piwze nowy titel demokrata.Skcnje pak pi zmnach za cas Napoleonademokrat jo w Parizu wze titel barona.Gaby dlej wn by ywy, sna z dalneju mru, baron zasej by piwze demokratow wru. Wak w Parizu cesto gjare mnjaju modu,co Francoz se wumysli, jo Plakam k lubu.

Bogu chwaa, a nnto ta naa moinado wukraja jzdi, nic pak p woblacenja, njesli za pawnistwom w iarskich kamarnjach,njepeseji cas wucby w Pariskich kafejach.Wak nnt Napoleon, cowjek mudry a zmunynjedajo cas za nowe mody a kumpany.Nnt bro tam grimjo, a starym wutoba dybjo,wak zasej w Plskej na tom swe se gibjo;jo sawa, tu wcojska plska zasej buo!Pecej ga z awrjeca bom lichoty wukwio. Tuno jano, a nam wlaku se nae lta

71

w njecynosi! A wni jan pecej z daloka!Tak dujko caka! Tak rdka samo nowina! Brat Robak (z tym jo se zwroi na Bernhardina),som sya, a mao wy zeza Njemna pows,sna w naom wjsku moo nco zanjas?Ja zewym nic njewm, jo Robak wtegroni.(Jo byo wie, a jo njerady pisucha.)Politika jo wstudna; jo-lic z Warawymam list, co piu w njom, su nae jano wcy bernhardinske. Co w tom pi wjaceri blaba, to lui how za blidom njebuo zajmowa!

To gronjecy jo kiwje k mstnoju pgldnu,o ruski jo gs, knz kapitan Rykow seje; stary wjak, w bliskej jsy zakwartrowany,z pistojnosi jo by how k wjaceri posony. Jomu jo soeo, lbda jo na rozgronjese wobli; ak pak jo byo w Warawjegrono, jo pzwignu gowu: Knz Pdkomorny, wy za tog Bonaparta pecej mao zajmy.Hej, wcojska! Njejsom pion, plski wumjom, wcojska, to wykno zacuwam a rozmjom!Wy Plske a ja Ruski, nnt se njebijomy,nt mamy mr, a gromae jmy, pijomy.Casy na jaden z Francozom wence powda,pijo wdku; ga kiknu: Urra! kanonada.Ruske pisowo: z kim se biju, tog lubuju; ga druku p duy, a bij ako na ku!Gronim wam, a wjna buo; pij jo corak naomu majoroju adjutant ze taba:Pigtujo se na mar! Pjomy na Turkaab Francoza; Bonaparte, to jan figurka!Mimo Suwarowa ga wn sna nas perjaga.Wu nas su gronili, ak su li na Francoza,a Bonapart jo guslowa, a tek Suwarowjo guslowa; tak su byli gusa do gusow.Raz w bitwje su dujko pytali Bonaparta; wn se zmni na liku, Suwarow na charta;

72

a Bonaparte zas se pechyta na kota,ab z pazorami ry, a Suwarow na knja.A wso, co jo ptom byo z Bonapartu?How Rykow wopesta, w tom suba ze stwrteju pie jzu a ncht wtwri urja z boku.

Pie nowa wsoba, pistojna a moda;nage jeje zjawjenje, jej zrost a kasnota byli su wsebne: ned wykne ju witachu,mimo Tadeusza we gsi ju znajachu. Talju mjao saznu, prdk pkny, pwabny,suknju pilaecu a pat cysto yany,dymoki wurzk bluzki z cakateju kopku,rukawka krotkej, w ruce ropik ako grajku(wak gruco njebo); ropik pak, pzotki, pi machanju krickow rozchytowao byski.Wose mjao zawite na mae kupkia do nich zapleone roowate sucki,mjaz nimi briljant, toku schowany za wcyse byao ako anje puta komety. Taka galowa drastwa; edne su eptali, tochu pegnata, se na wedny e njegi.Noce njejstej wie, rowno kula krotka, jo a wjelgin malsnje, skerjej se znosowaa,tak ak figurki na swtych toch kralach graju, ga laece w obku ietko pesuwaju. Jo gnaa a z lakim pkonom wych witaa,ab na swjo mstno za blidom se sednua. To ko jo byo, wak njejsu stoki mli, na awkach gsi w styrich rdach su sejeli;jo musaa iska abo awku peskcy,lasnje jo wuma mjazy awce se stocy. Pn mjazy sejecymi a blidom ykownje ka billarda kulka se zawjertnu lubosnje. Blisko w bgu se dotyknu naog moeca a z ropkami pstarcy nkogo klena. Ptom se wobsunu toku a w tom zmanjuna knza Tadeusza zepr se ramjenju.

73

Jo se zagronia a na stok se sednua tam mjazy nim a wujkom, ale njejo jda;jo machotaa jano a wjerea ruckuropika, a spraa brabantsku caku kopki, a z lakim dotyknjenim wosow kupkijo je gaia a hajckaa barwne sucki.

Styri minuty jo traa ju chyla icha. Pn saby ropot jo nasta na kcu blida,a naraz su chopili rozgranja se gosnje,muske su rozpawjali w insajnej gtwje.Asesor z Regentom, tak z pzwignjenim gosa,stej waiej se w zamnosach charta.Z jogo wobsejestwom ga jo Regent se chwalia wobtwari, a huchaca nga jo api. Asesor zas na zos Regenta jo wukaza,a jogo chart Soko tog huchaca jo zapa. Ak su paali drugich, to lue dokoasu zabrali Krotua bok abo Sokoa, jadne ak znajarje, ako znanki te druge.Sudnik na samem kcu tej susedce nowejjo z pogosom groni: Smy se musali seda,njejsmy z wjacerju juo dlej mgali caka.Gsi su godne, su ga p plach chjilia ju dujko ped tobu za blidom sejeli.Ptom z Pdkomornym jo pi ponem keluchuw politice se wurozgranja p ichu.

Ak za blidom se kudy nkak zabrajo,Tadeusz susedce se bliej pigldajo;jo se dopomni, a p prdnem pgldnjenju na prozne mstno p boku jo mysl m swju. Jo wcerwjenje, wutoba jo pukotaaa jogo mysli namao z tym peraia! Tak bo pedwione, a pi jogo bokuse sednjo rdne owko, wiane w pmroku.Rdnjeja p zrose jo se jomu nnt zdaa,sna jo rdna suknja ju toku pwtaa.

74

Jo wie wnej wose krotke, swtozote, a nnt ma carne pletwy dujke wuzawite? Barwa jo nastaa sna wt promjenjow syca, ak pi chowanju nnt pez wjerki bomow blinka.Woblico njej wie, jo malsnje wubgnua,jo wobraz se stwri, kak by sna wugldaa; mysli se, a zawse carnawej ma wcce, woblico be a ak zdrjae winje gubce. Ma wopawdu wcce, gubce, licce pdobnej,w jeje starstwje jo se zamli nejwcej. owko, gumnykarku, jo mau w pomnjeu m,dorosonu susedku jo wjacor wita sm. Wak moina wopismo rdnosi njetrjeba, za moeca moda jo kudycka escycka, kuda rdnuka jo jomu p starstwje rownaa pciwemu lubosna kuda knnicka.

Tadeusz, rowno lt nnt ju dwaasa licy,za cas ietstwa we wjelikem Wilnje bydli,jo m dogldarja, duchowneg, ken jog kubajo a w starych kutych pawidach wuwucowa. Tak, ako nawroi se zasej do domownje, jo mysl m ywu, cystos w duy a wutobje.Ale toku su mysli na ybaos jom li,ju zaprdka jo planowa, a se dowliwuywa we jsy lichos dujko nacakanu.Jo we, a jo runy, ma wanju pistojnu,starjejej stej daej jom jdernos a strowje.Soplica se jom groni, a we Soplicowesu, to jo znate, rune, tuste ale mcne,za wjnstwo njewedne, pak w wucbje mjenjej pilne.

Wt prdownikow Tadeusz njej se wtchyla:jo rad na knju jzdi, ze ykom py gna,gupak njejo by, w wucbu wak njejo roe,lcrowno wujko na to wjele pjenjez oy.Lubjej jo chji stlat abo zablu wstit,we jo, a deja by do wjska hy suyt,

75

a nan we wtkazu jo spisa taku wlu,stawnje jo na to mysli, ga jo o w ulu.Wujko pak jo napisko zamr taki zmni, jo pikaza ab wroi se, pn se weni,a pewze gspodarstwo; zlubi jo na woprdk,a dajo mau wjas a ptom cey dobytk.

Take Tadeusza kakosi a pcynki piwabichu napntos pkneje susedki.Jo zmria pstawu, jogo wusoki zrost,jogo ramjeni mcnej, jogo yroki prdk, w jogo woblicu jo cerwje pytnua snu,ga stej casy se zmakaej z wcyma w bgu.Scasom pak jo wn z prdnego tacha se zmrnja,Jo zmunje a z zapalom na susedku glda;teke wna jo gldaa, a styri wckasu aglili na se hejnak zorjate sycka.

Sprdka jo z nim francojski powda chopia;jo wroi se z msta, ule, to jo paaa, kake wn w spisowaelach ma mnjenja. Z wtegronow jo gnua nowe paanja.Ptom dalej jo powdaa w mlarstwje,w muzice, rejach a samo w rzbarstwje.Jo wukazaa, a znajo otack a noty,a Tadeusz jo woserpnu na telik wdy,spoy se, aby njewubuchnua ze smchoma jkota jo ako wuknik ped ceptarjom.Na gluku jo cepta by miy a njekuty;susedka wugadnu, cogodla tak jo teny,jo chopia powda w laejych wcach:W wejsaskem ywjenju, ach a wstudach,kak by mgli pepra cas a se rozdrosi,kak wurdni ywjenje a wjas rozwjaseli. Tadeusz jo wtegranja jej ze skobodu, a za po goiny ju stej mej dowru, stej chopiej samo mae ortki a zwadki,

76

skcnje ped nim pooy ti klbowe kulki,ti wsoby na wubr, nejbliu wze sebje. Pdkomornjance wobej na to se zmaritej, susedka psmja se, pak nic njejo gronia, kogo tamna glucnjeja kulka jo mnia.

Hynac lutowachu na drugem kcu blida;zmcnjone su se tam piwisniki Sokoa do strony Krotua mimo zmilnosi dali: Wjelike waenje, nic njejsu wcej jdli. Stojecy su pili, na se grakali gosnje, nejwcej knz Regent jo tam aja zakusnje;ak bo chopi, jo mimo pestawki blaba,teke wjelgin wuraznje jo z gestami kara. (Jo nga by pawiznik, knz regent Bolesta, jom gronjachu prjatka, peto lubjao gesty.)Zepr ruce p boku a dosldka oka,wustr pd pau palce a dujkej noka; wugldao jo to, ak by w ruce m wcku.Wc ptom skcy: Hola! Puiej chartowu, ja a Asesor ako z dwjnym wustlom smej.Wnej zabgej stej a za huchacom gnaej. Hola! Huchac ako kek byza pez plo jo.Charta pak (z tym kresli jo z palcami na blido, aby na tu wanju bg psowu wujasni wym).Psa pak, hej! Z lsa stej spchaej jaden za drugim,Soko wokus prdku, pjas lasny a wogniwy,jo gna kusack ped Kusym, jan w kac jabrjowy.Som we, a zmli; huchac ga njejo gupjec,jo gna rowno pez plo, za nim psej ak pleec.Kjarlik huchac, ak jo pcu chartow ju chasu,hapku na pawo, kzlik, a psej za nim w ruu.Wn nnt skok na lwo, ak by kokulku kresli,psa za nim w wokon, skro jo do lsa tachnu.Ale mj Kusy, jo knz Regent se wjelica,z palcami jo p blie jzdi a kikota. A cap! jo se wodr pi Tadeusza wuchu,Tadeusz a susedka pi takem wubuchu

77

njezjapki wulkanej w po swjom rozgronjestej mimo wle wtchyliej swjej gowje,ako wjeraki bomow w gli blisko sebje,ga wicher je rozterga; a pd blidom ruceblisko sebje laecej, nagle stej copnuej,a wobeju woblicy cerwje se woblakej.

Tadeusz njejo k perai gniwnos swju.To groni jo: Mao pawje, ja pigosuju;Kusy jo rdny chart, jo-lic rowno ykowny ykowny? kiknu knz Regent, pjas faworitny,kak njem by ykowny? Tak Tadeusz znowajo wjaseli se, a ten pjas njama narownja,woblutowa jo, a jo wie jog jan w lsua a pzna jogo wjazym njejo m casu.

To Asesor se rozgniwa, pui gak z ruki,na Tadeusza pgldnu ako plon z nuki.Asesor mjenjej jo kikaty, mjenjej ywyak Regent, tek toku mjey a nco ay, ale tany na redue, balu, sejmiku,groni se, a gadowaty pjec ma w jzyku. Derje wumjo smne orty wulicowa,take ak w pratyjce by mgali wuia.We su zosne, kusate. Bogatnik jo ngaderbstwo swjog nana a wobsednistwo brata dosponje rozbroj, aby wsobnos by w swe;nnt jo w subje knarstwa, co ga by ncht w mse.Lubowa jo gtwarstwo, jo m zwjaselenje,jo-lic sya tubjenje, rune gtwarjenje,spomnje jo dny ietstwa, lta moinjane,ako jo m stlcow dos, psy na wubranje. Nnto z rdnych psow stej jom zbyej charta jano,a rowno jo w jadnom