Akademia Wychowania Fizycznego im. Jerzego Kukuczki w Katowicach

Jan Nowakowski

Wpływ treningu na pogodę ducha

Katowice 2113

Spis treści

Teoretyczno-empiryczne podstawy problematyki badawczej1. Rozwój treningu sportowego

W okresie ostatnich 50 lat dokonał się istotny postęp w zakresie przygotowania motorycznego w sporcie kwalifikowanym . W latach 50-tych i 60-tych poprzedniego stulecia dość powszechne było zjawisko funkcjonowania sportowców szczególnie w grach zespołowych , tylko na bazie naturalnych predyspozycji motorycznych w oparciu o umiejętności techniczne . Od tego czasu sami sportowcy , a przede wszystkim trenerzy stopniowo zaczęli dostrzegać znaczenie sprawności ogólnej i jej wpływ na wynik sportowy . Trzeba jednak zaznaczyć , iż początkowo zagadnienie to było marginalizowane , a badania naukowe w tym zakresie miały charakter szczątkowy . Dopiero w latach 70-tych można było zauważyć istotną progresję w tym zakresie zarówno w sporcie amatorskim jak i profesjonalnym . Znacznie w tym czasie wzrosły wymagania stawiane przed sportowcami ze względu na istotny wzrost poziomu rywalizacji , pojawiła się konieczność utrzymania wysokiego poziomu sportowego oraz dobrego stanu zdrowia w trakcie całej kariery sportowej . Spowodowało to dynamiczny rozwój wiedzy dotyczącej przygotowania motorycznego , zorganizowania dużej grupy trenerów zajmujących się tylko tym zagadnieniem oraz rozwój badań naukowych w zakresie sportu . W latach 60-tych i 70-tych dotyczyły one przede wszystkim zagadnień związanych z wytrzymałością tlenową , niewiele związanych było z innymi obszarami przygotowania motorycznego . Dopiero w późnych latach 80-tych takie aspekty przygotowania motorycznego jak siła , szybkość , zwinność czy wytrzymałość anaerobowa stały się przedmiotem zainteresowań naukowców . Wcześniej rozwój metod , form , środków treningowych dokonywał się raczej w oparciu o obserwacje i zebrane przez trenerów , doświadczenia praktyczne , tylko w niewielkim stopniu potwierdzone naukowo . Dopiero wykorzystanie wiedzy uzyskanej w wyniku przeprowadzonych badań laboratoryjnych , pozwoliło na dokonanie obiektywnej oceny stosowanych programów i wyznaczenie zadań pozwalający na ich dynamiczny rozwój( Fleck i Kraemer 1997 ). Dlatego niezbędnym elementem procesu treningowego stała się ocena poziomu wiodących zdolności motorycznych sportowca , monitorowanie obciążeń treningowych w zakresie sprawności ogólnej oraz planowanie i modyfikowanie celów w zależności od skuteczności dotychczasowych działań , jak również wymagań , jakie stawia określona dyscyplina sportu na danym etapie rozwoju zawodnika( Kraemer i Fry 1995 ). Lata 90-te przyniosły ogromny postęp w zakresie rozwoju technologicznego urządzeń służących do oceny poziomu wytrenowania w różnych aspektach motoryki , służących do monitorowania wielkości obciążeń treningowych , ich analizy , jak również sprzętu znacznie poprawiającego jakość treningu . Spowodowało to znaczną jego racjonalizację , wzrost skuteczności oraz zredukowało skutki uboczne w postaci przetrenowania i kontuzji . Obecnie trening jest

planowany w układzie całorocznym posiada strukturę cykliczną( Bompa 2009 ). W rezultacie wzrosło zapotrzebowanie na nowe pomysły , idee , koncepcje , metody związane z treningiem sportowym pozwalające na dalsze podnoszenie jego skuteczności . Dynamicznie rozwijają się takie dziedziny jak psychologia , medycyna sportu czy też nowoczesne żywienie , które niewątpliwie mają wpływ na poziom sportowy zawodnika i osiągane rezultaty , zapobiegają przetrenowaniu , umożliwiają szybką regenerację powysiłkową , skracają czas leczenia urazów . Jednakże przedstawione powyżej czynniki wspomagające nigdy nie zastąpią racjonalnie prowadzonego treningu , z wykorzystaniem optymalnych środków treningowych , pozwalającego na przygotowanie zawodnika pod względem motorycznym do rywalizacji na najwyższym poziomie . Cele wytyczane w zaawansowanych programach treningowych powinny być zgodne z wymogami określonej dyscypliny sportu , umożliwiać pełne wykorzystanie potencjału zawodnika , w przypadku gier zespołowych powinny uwzględniać jego pozycję( formację ), co w koszykówce uwarunkowane jest budową somatyczną , w szczególności wysokością ciała . W tym kontekście konieczne wydaje się uwzględnienie takich czynników jak zakres metabolizmu wysiłkowego , zakres i struktura czynności ruchowych wykonywanych w danej dyscyplinie , dominującego charakteru pracy mięśniowej , prawdopodobieństwa wystąpienia urazów w poszczególnych segmentach układu ruchu( Fleck i Kraemer 1997 ). W celu spełnienia przedstawionym powyżej wymogań , opracowany został nowy rodzaj treningu nazwany treningiem funkcjonalnym , którego celem jest przygotowanie bazy motorycznej umożliwiającej efektywną rywalizację w określonej dyscyplinie sportu .

2. Trening funkcjonalny

Trening funkcjonalny można zdefiniować jako trening celowy . w którym stosujemy ćwiczenia przygotowujące do funkcjonowania w warunkach walki sportowej w wybranej dyscyplinie sportu . W przypadku koszykówki są to ćwiczenia wykonywane w większości w pozycji pionowej . ćwiczenia globalne gdzie ruch dotyczy całego ciała . a nie jego segmentów . często z akcentem na działanie asymetryczne . gdy ruch jest generowany w warunkach nierównowagi dynamicznej . rzadziej statycznej . Ze względu na dość często występującą konieczność korekty posturalnej bardzo sprawnie musi funkcjonować układ proprioceptywny . szczególnie wtedy gdy niezbędne jest łączenie ruchów wykonywanych w wielu płaszczyznach . w różnym tempie . Generalnie jest to trening oparty na działaniach wykonywanych w warunkach zbliżonych do warunków istniejących podczas gry . w kontakcie z podłożem . bez udziału urządzeń jak na przykład w klasycznym treningu siłowym . Trening funkcjonalny oparty jest na metodach i formach . których celem jest rozwijanie siły . szybkości . mocy . kontroli sensomotorycznej po to aby w rezultacie znacznie poprawić funkcjonowanie zawodnika podczas walki sportowej i maksymalnie zredukować prawdopodobieństwo wystąpienia urazu . Trening funkcjonalny kształtuje kontrolę motoryczną poprzez ćwiczenia usprawniające działanie systemu proprioceptywnego . a tym samym poprawiające równowagę . która wydaje się bardzo istotnym warunkiem efektywnego funkcjonowania w trakcie walki sportowej . W tym celu wprowadzono do treningu funkcjonalnego środki treningowe na niestabilnym podłożu . rozwijające umiejętność generowania optymalnej siły . niezbędnej do wykonania ruchu właściwego w warunkach niestabilności . Trening funkcjonalny to praca ukierunkowana na rozwijanie precyzji i dynamiki ruchu . a nie tylko w formie wyizolowanej siły mięśniowej poprzez ustanowienie równowagi pomiędzy pracą poszczególnych grup mięśniowych( Boyle 2004) . W latach dziewięćdziesiątych pojawił się nowy pogląd dotyczący funkcjonowania układu mięśniowo-szkieletowego . Nie bazował on na klasycznej koncepcji działania mięśnia w

wyizolowanym stawie( zginanie . prostowanie . odwodzenie . przywodzenie )lecz na ujęciu tzw . funkcjonalnym definiującym jaką rolę spełniał dany mięsień w wykonywanym ruchu celowym( Zając i wsp . 2010) . Na przykład podczas biegu . w fazie lądowania( kontaktu stopy z podłożem )wszystkie mięśnie pracują hamująco . spowalniając zgięcie kończyn w poszczególnych stawach i zapobiegając upadkowi . W tym przypadku ich skurcz ma charakter ekscentryczny . Dopiero po tej fazie aktywności rozpoczyna się działanie o charakterze koncentrycznym . którego celem jest wykonanie ruchu właściwego . Biorąc pod uwagę prostowanie kończyny dolnej w stawie kolanowym w sposób wyizolowany . mamy do czynienia z ruchem i aktywnością układu nerwowo-mięśniowego . która nigdy nie wystąpi w ruchu globalnym jakim jest na przykład bieg . Mówimy w tym przypadku o pracy mięśni w otwartym łańcuchu kinematycznym( Anderson i Behm 2005) . Trening funkcjonalny charakteryzuje się tym . iż mięśnie pracują w zamkniętym łańcuchu kinematycznym . co oznacza że stopa ma kontakt z podłożem . Trzeba jednakże zauważyć . iż część mięśni z jednej strony bierze udział w generowaniu siły niezbędnej do wykonania określonego ruchu . zaś z drugiej strony pełni rolę mięśni stabilizujących dany staw . Dodatkowo należy podkreślić . iż ta sama grupa mięśniowa może spełniać inną rolę w trakcie ruchu w otwartym . a inną w zamkniętym łańcuchu kinematycznym( Boyle 2004) . Koszykarz porusza się w trzech płaszczyznach dzięki skoordynowanej pracy wielu grup mięśniowych zaangażowanych w wykonanie zadania ruchowego . Do wykonania złożonego zadania ruchowego niezbędna jest skoordynowana w czasie współpraca mięśni pełniących role stabilizatorów . agonistów . antagonistów oraz synergistów . Funkcja stabilizująca jest dla wybranych grup mięśniowych podstawową formą ich aktywności . szczególnie w przypadku ruchów złożonych . gdzie duża swoboda ruchu w stawach wymaga doskonałej stabilizacji . Pewne małe grupy mięśniowe jak np . mięśnie stożka rotatorów . mięśnie wielodzielne . mięśnie pośladkowe średnie pełnią specyficzną rolę w stabilizowaniu . bądź utrzymaniu optymalnego ustawienia segmentów ciała w trakcie ruchu dynamicznego( Zając i wsp . 2010) . Ich funkcja może ulec zaburzeniu pod wpływem urazu . przeciążenia . wystąpienia nieprawidłowej relacji długości mięśnia do jego napięcia . co niekorzystnie wpływa na mechanikę czynności ruchowej i powstanie ruchów zastępczych( kompensacyjnych) . Dlatego właściwa aktywność tych niewielkich grup mięśniowych ma znaczenie dla uzyskania prawidłowych struktury ruchu . pierwotne lub wtórne zaburzenie ich funkcjonowania prowadzi do kompensacyjnej aktywności mięśni synergistycznych . które zaczynają odgrywać dominującą rolę( Zając i wsp . 2010) . Paradoks polega na tym . iż wspomniane powyżej grupy mięśniowe wymagają kształtowania poprzez ćwiczenia o charakterze wyizolowanym . gdy celem jest poprawa ich podstawowej funkcji . Dlatego konieczne wydaje się w tym przypadku zastosowanie ćwiczeń . które nie mają charakteru funkcjonalnego . gdzie ruch wykonywany jest w obrębie wyizolowanego stawu . Zastosowanie takiej procedury treningowej nie mającej charakteru funkcjonalnego umożliwia właściwą pracę układu ruchu w formie globalnej . Dlatego niezbędne wydaje się stworzenie funkcjonalnego programu treningowego z uwzględnieniem wyjątkowej roli mięśni stabilizujących postawę . Funkcja to także skomplikowane zjawisko współdziałania systemu nerwowo-mięśniowego polegającego na nierozdzielności poszczególnych jego komponentów i wzajemnej ich interakcji . Aby zrozumieć działanie całego systemu należy uwzględnić funkcjonowanie poszczególnych jego elementów . Ruch funkcjonalny ma charakter zintegrowanego . wielopłaszczyznowego działania . którego składowymi są zmiana jego tempa( przyśpieszanie . hamowanie )oraz stabilizacja segmentów ciała( Boyle 2004) . W tym kontekście trening funkcjonalny to zaplanowany pod względem metodycznym ciąg ćwiczeń o charakterze przede wszystkim globalnym . Złożoność i stopień trudności ćwiczeń zależy od poziomu wyjściowego . Pod względem strukturalnym ćwiczenia ukierunkowane są

na rozwijanie umiejętności wymaganych dla konkretnej dyscypliny sportu . Nie jest to jednakże trening specjalistyczny . lecz trening . którego celem jest kształtowanie podstawowych wzorców ruchowych będących fundamentem motoryczności człowieka na określonym etapie jego rozwoju . pozwalających na optymalne wykorzystanie umiejętności technicznych i efektywne działanie w systemach taktycznych . O efektywności ruchu nie decyduje jedna zdolność motoryczna a raczej kombinacja mobilności ( zakres ruchu )i stabilności( koordynacja aktywności mięśni) . Mobilność rozumiana jako fizjologiczny zakres ruchu to nie tylko pełny ruch w jednym segmencie ciała . ale przede wszystkim całego łańcucha kinematycznego kończyny dolnej tj . stopy . podudzia . uda . miednicy . tułowia . w którym poszczególne ogniwa są połączone takim strukturami jak powięzie . czy też mięśnie przebiegające wielostawowo . Prawidłowy zakres ruchu poszczególnych stawów jak i całego łańcucha kinematycznego umożliwia wykonanie prawidłowego zadania ruchowego w warunkach funkcjonalnych tj . w zależności od czynności z obciążeniem zewnętrznym lub obciążeniem wynikającym z dynamiki ruchu . Stabilność to element . który charakteryzuje kontrolę motoryczną w warunkach statycznych i dynamicznych . Na poziom stabilności wpływa kilka czynników takich jak: funkcjonalny zakres ruchu . poziom siły mięśniowej . koordynacja nerwowo-mięśniowa . wytrzymałość mięśniowa . Czynniki te działają kompleksowo bez dominacji jednego z nich . Niezbędny jest pełny fizjologiczny zakres ruchu w stawach( szczególnie gdy ma on charakter złożony ) . skoordynowanie pracy poszczególnych segmentów układu ruchu . Wiodącą rolę w tym procesie odgrywa układ nerwowy . Dlatego nie zawsze zawodnik dysponujący najwyższym poziomem siły mięśniowej posiada największą stabilność na przykład podczas dynamicznego poruszania się po boisku . Utrzymanie właściwego ustawienia kończyn wobec tułowia . obniżenie środka ciężkości . kontrola piłki . zdolność rozwinięcia odpowiedniej siły w krótkim czasie . wysoki poziom różnicowania kinestetycznego decyduje o efektywności wykonania poszczególnych elementów sprawności specjalnej w koszykówce . . Podniesienie poziomu wyszkolenia technicznego wymaga podejścia funkcjonalnego gdyż nie wystarczy sama poprawa techniki . Dlatego w pierwszej fazie treningu konieczna jest praca nad stabilnością tułowia i stawów obwodowych . Jeśli zawodnik będzie rozwijał tylko stabilność obwodową( w sposób wyizolowany )zaniedbując właściwą pracę kompleksu biodrowo-miedniczno-lędźwiowego może doprowadzić do tworzenia kompensacyjnych nawyków ruchowych . a w konsekwencji do przeciążeń i urazów . O istotnym znaczeiu tego tego zagadnienia może świadczyć fakt opracowania specjalnego programu treningowego w tym zakresie nazwanego w terminologii angielskiej „core stability training“ . Dotyczy on obszaru obejmującego lędźwiowy odcinek kręgosłupa . obręcz miedniczną i biodra . Około 29-ciu mięśni posiada przyczepy w tym obszarze . Utrzymanie stabilności tego złożonego segmentu ciała jest możliwe dzięki uzyskaniu prawidłowych relacji długości mięśni i wektorów sił rozwijanych przez nie . w mniej lub bardziej dynamicznych warunkach( Zając i wsp . 2010) . Prawidłowa aktywność mięśni w tym segmencie warunkuje skuteczne działanie bardziej widocznych efektorów jak kończyny górne czy dolne . Zadaniem mięśni tułowia i miednicy jest odpowiednie przenoszenie sił reakcji podłoża na wyższe partie ciała w sposób skoordynowany i adekwatny do zadania ruchowego . Systematyczny trening funkcjonalny umożliwia stabilizację pracy tej grupy mięśniowej . a w efekcie bazę do optymalnego działania całego aparatu ruchu( Boyle 2004 . Voight i wsp . 2007) . Stabilność musi być kształtowana w szerokim zakresie szczególnie w dyscyplinach sportowych o dynamicznym charakterze . gdzie działanie oparte jest na ruchu całego ciała . wymagana jest duża precyzja działań ruchowych . często zakłócanych przez czynniki zewnętrzne( przeciwnik) . Właściwe wykonanie czynności ruchowej zależy od dwóch podstawowych czynników –stabilności( właściwe położenie poszczególnych segmentów ciała )oraz mobilności( pełnego . fizjologicznego zakresu ruchu) . Stabilność odgrywa szczególną

rolę w czynnościach wykonywanych w pozycji pionowej( przysiad . stanie jednonóż . odbicie . lądowanie )i zależy od zachowania osiowego ustawienia charakterystycznego dla kończyn górnych lub dolnych . W przypadku nieprawidłowego ustawienia . szczególnie gdy na układ kostno-mięśniowy działają duże momenty sił( jak podczas lądowania )może dochodzić do przeciążeń i mikro urazów w najmniej odpornych tkankach czego konsekwencją może być zaburzenie dalszego rozwoju sportowego zawodnika( Hewett i wsp . 2007; Paterno i wsp . 2004) . Dlatego tak istotna jest rola ćwiczeń sensomotorycznych rozwijających mechanizmy kontroli motorycznej w tym zakresie( Paterno i wsp . 2004) . Trening sensomotoryczny . będący istotnym komponentem treningu funkcjonalnego oparty jest na stymulacji procesów sterowania i regulacji ruchów związanych z kontrolą wzajemnego położenia poszczególnych segmentów ciała oraz napięcia mięśniowego w czasie wykonywania czynności ruchowych( Behm i Anderson 2006) . Polega na sztucznym wywoływaniu odruchowych lub świadomych reakcji układu nerwowo-mięśniowego dzięki zastosowaniu ćwiczeń wykonywanych na podłożu niestabilnym lub stabilnym ale z ograniczoną powierzchnią podparcia . Wymuszone reakcje układu ruchu powodują stymulację receptorów i podnoszą poziom odpowiedzi na bodźce zakłócające równowagę i stabilność ciała . Pobudzanie reakcji odruchowych na różnych poziomach integracji( odruchów miotatycznych . tonicznych odruchów błędnikowych . dodatnich i ujemnych reakcji podparcia . antycypacyjnych reakcji posturalnych oraz ruchów dowolnych wspomagających )wpływa na kontrolę równowagi i właściwe sterowanie podczas wykonywania zadań ruchowych mimo zróżnicowanej stymulacji( Anderson i Behm 2005) . 3 . Koordynacyjny obszar motorycznościWykonywanie prostych i złożonych czynności ruchowych jest zdeterminowane przez koordynacyjny obszar motoryczności człowieka . Dzięki jego działaniu człowiek jest w stanie utrzymywać naturalną dla niego spionizowaną pozycję ciała . lub powodować jej przywrócenie w przypadku oddziaływania zewnętrznych czynników destabilizujących . W dyscyplinach sportowych w których dochodzi do kontaktu między rywalizującymi zawodnikami czynnikiem destabilizującym najczęściej jest przeciwnik . Właściwe funkcjonowanie koordynacyjnego obszar motoryczności pozwala także na kontrolę wykonywanych czynności ruchowych w zależności od warunków zewnętrznych . konieczności wykonywania działań z dodatkowym elementem jakim w grach zespołowych jest piłka . W sporcie oprócz funkcji kontroli własnego ciała . wzajemnego położenia jego segmentów . położenia i ruchu względem wybranego układu odniesienia( boisko . przeciwnicy . cel )właściwa koordynacja ma wpływ na szybkość i precyzję ruchów celowych decydujących o efektywności zawodnika podczas walki sportowej . Organizm człowieka jest niezwykle skomplikowanym układem składającym się według Turvey’a( 1990 )w przybliżeniu z 102 połączeń stawowych . 103 mięśni oraz 1014 komórek . dlatego funkcjonowanie aparatu ruchu jest zjawiskiem bardzo złożonym . Wielu autorów zajmujących się tym zagadnieniem podjęło się próby zdefiniowania sfery koordynacyjnych zdolności motorycznych . Bernstein( 1947 )określił koordynację ruchową jako „pokonywanie braku jednoznaczności pomiędzy ośrodkami ruchu i odpowiedzią( reakcją )obwodu” oraz jako „pokonywanie nadmiernej liczby stopni swobody poruszającego się organizmu . czyli przekształcenie go w system sterowalny” . Denisiuk( 1969 )koordynację definiował jako „zdolność do scalania ruchów różnych rodzajów w jedną całość oraz zdolność do szybkiego przestawiania się z jednych aktów ruchowych na inne” . Według Mleczki( 1992 )koordynacja to przebiegu ruchu w czasie i przestrzeni . Zdaniem tego autora mamy w do czynienia z zewnętrznymi przejawami ruchu( efekty motoryczne ) . ale także ich wewnętrznymi uwarunkowaniami( utajone możliwości) . Badaniami motoryczności człowieka zajmował się także Meinel( 1967 )określił koordynację jako „prawidłowy porządek działania

ruchowego( … )będący następstwem dobrze zestrojonego systemu procesów pobudzania i hamowania w układzie nerwowym . stereotypu dynamiczno-ruchowego . który gwarantuje ukierunkowanie na cel całego aparatu ruchowego” . Według Przewędy( 1985 )„koordynacja motoryczna to umiejętność sterowania ruchami polegająca na celowym wykorzystaniu cech motorycznych i doświadczeń ruchowych dla najlepszego rozwiązania zadania” . Starosta( 1985 . 1987 . 1990 . 1993 )zdefiniował koordynację jako zdolność do wykonywania ruchów złożonych dokładnie . szybko i w zmiennych warunkach . Niezwykle istotne dla badań w zakresie motoryczności człowieka były dokonania dwóch wiodących ośrodków zajmujących się tą problematyką – ośrodka krakowskiego oraz katowickiego . Twórcą i liderem tzw . ”krakowskiej szkoły” antropomotoryki był profesor Szopa( 1988 . 1992 . 1993 . 1995 . 1998) . Oprócz wielu innych koncepcji był także autorem teorii strukturyzacji motoryczności człowieka . w której wyłanianie poszczególnych jej elementów odbywało się w oparciu o podobieństwo wykonywanych ruchów oraz ich wspólne podłoże biologiczne ( Szopa i wsp . 1996 . Szopa i Wątroba 1992) . Ośrodek katowicki stworzył i prowadził profesor Raczek( 1986 . 1989 . 1991 . 1993 . 1999 . 2000 . 2001 . 2002 . 2010) . Upowszechnił koncepcję podziału potencjału motorycznego człowieka na zdolności kondycyjne . koordynacyjne oraz hybrydowe . W modelu motoryczności oprócz aspektów potencjalnych wyróżnił także aspekty efektywne . Z punktu widzenia sterowania i regulacji czynności ruchowych istnieje możliwość zdefiniowania ogólnego modelu polegającego na rozwiązywaniu zadań koordynacyjnych poprzez realizację szeregu funkcji pośrednich . które wzajemnie się uzupełniają i tworzą tzw . pętlę ruchową( Massion 1992 . Latash 1993 . 2008 . Feldman i Levin 1995 ) . która składa się z następujących elementów:- odbióru poprzez układ receptorów informacji dotyczących stanu organizmu i warunków zewnętrznych,- planowania i programowania przebiegu czynności,- przekazywania impulsów sterujących do efektorów,- realizacji ruchu poprzez aparat wykonawczy,- odbioru informacji dostarczanych przez system sprzężeń zwrotnych oraz porównywanie jej z celem i programem działaniaZa procesy sterowania i regulacji odpowiada układ nerwowy . W celu właściwej koordynacji niezbędne jest współdziałanie wielu struktur centralnego i obwodowego układu nerwowego . Do najważniejszych możemy zaliczyć( Latash 2008):- korowe okolice ruchowe( pierwszorzędowe i dodatkowe oraz przedruchowe )– odpowiedzialne za planowanie i programowanie złożonych czynności ruchowych( ruchów dowolnych ) . kodowanie siły i szybkości zmian napięć mięśniowych- zwoje podstawy mózgu( jądra podkorowe )oraz wzgórze – regulacja kierunku ruchu oraz kontrola regulacji czynności wyuczonych( udział w pętli ruchowej . udział w realizacji ruchów zautomatyzowanych . mimowolnych i regulacji napięcia mięśniowego- móżdżek – planowanie i inicjacja ruchów dowolnych . kompensowanie i korekta błędów . warunkowanie płynności i precyzji ruchów . kontrola utrzymania równowagi oraz regulacja napięcia mięśniowego . proces uczenia się ruchów . Bardzo ważnym elementem badań nad motorycznością była próba zbudowania modelu regulacji ruchu . Można w tym zakresie wyodrębnić dwa podstawowe modele koordynacji Pierwszym jest koncepcja opisu strukturalnego( ang . motor approach )u podstaw której leży paradygmat przetwarzania informacji w procesie organizacji czynności ruchowych w oparciu o mechanizm sprzężenia zwrotnego . która charakteryzuje się organizacją hierarchiczną kontroli ruchów przez programy motoryczne . Część autorów uważa . że organizacja ruchu jest oparta na układzie pierścieni regulacyjnych funkcjonujących w oparciu o system sprzężeń zwrotnych: istotą tej koncepcji jest założenie . że w czynnościach ruchowych dokonuje się

stałe nadążne porównywanie bieżących parametrów z zadanym programem( Tarnecki i wsp . 1991 . Meinel i Schnabel 1998) . Z kolei druga grupa twierdzi . iż – intencjonalna organizacja oparta jest na konstruktach w postaci modeli . programów . schematów . wyobrażeń jako czynników generujących ruch; pozwalają one włączyć zgromadzone informacje i doświadczenia w realizację procesu sterowania( otwarty łańcuch )bieżącymi działaniami ruchowymi( Nitsch i Munzert 1997 . Wiemeyer 1994) . Drugim kierunkiem jest opis funkcjonalny( ang . action approach )u podstaw którego leżą założenia o nierozłączności systemu człowiek środowisko oraz kontroli ruchu przez dynamiczne samoorganizujące się otwarte systemy( Abernethy i Sparrow 1992) . Istnieje wiele uzasadnionych przesłanek przemawiających za tym . iż oba modele funkcjonują kompromisowo . Bardzo interesującą koncepcję modelu regulacji ruchu przedstawił Feldman( 2001) . U podstaw modelu λ nazwanego przez autora hipotezą punktu równowagi( ang . equilibrium-point hypothesis )leży założenie . że układ ruchu człowieka posiada wiele elementów o własnościach sprężystych . które wracają do hipotetycznego punktu równowagi w chwili . gdy przestają nań działać siły zewnętrzne( Feldman 1966a . 1966b . 1986 . 2001; Latash 1993 . 2000 . 2008) . Regulacja ruchów dowolnych człowieka możliwa jest poprzez regulację progu odruchu skurczów tonicznych mięśni zaangażowanych w wykonanie ruchu oraz sprężyste właściwości zarówno samych włókien mięśniowych . jak i wiązadeł i ścięgien . Podczas regulacji czynności ruchowych zmianie ulegają parametry kontrolne wyznaczając nowe przestrzenne punkty odniesienia . w których równowaga może być utrzymana . 4 . Koncepcje definiowania równowagi . Równowaga oznacza stan . w którym suma sił działających na ciało i ich momentów wynosi zero . Można powiedzieć . iż ciało jest w równowadze gdy rzut środka ciężkości ciała znajduje się w obrębie powierzchni podparcia . którą w przypadku pozycji stojącej stanowi obszar kontaktu stóp z podłożem . Równowaga nie jest stanem permanentnym bowiem w środowisku . w którym funkcjonuje człowiek jest wiele czynników destabilizujących . mogących powodować jej zaburzenie . Możemy je podzielić na zakłócenia wewnętrzne i zewnętrzne . Pierwsza grupa zaburzeń wynika z samego procesu regulacji i jest konsekwencją niewłaściwej pracy mięśni . W efekcie ośrodki nerwowe otrzymują informację o niestabilności ale w sensie fizycznym nie dochodzi do utraty równowagi . Drugi rodzaj czynników destabilizujących to zaburzenia zewnętrzne o charakterze mechanicznym . których efektem jest zmiana wzajemnego położenia poszczególnych segmentów ciała prowadząca w efekcie do utraty jego równowagi . W sensie fizycznym możemy wyodrębnić trzy stany równowagi – stały . obojętny i chwiejny . Pierwszy charakteryzuje się tym . iż po utracie równowagi dość szybko ciało wraca do pierwotnego położenia zrównoważonego . Drugi oznacza . iż po zadziałaniu czynnika destabilizującego ciało nie powraca do stanu pierwotnego . lecz osiąga równowagę w nowym położeniu . Przez równowagę chwiejną rozumiemy taki stan . w którym środek ciężkości ciała zmienia swoje położenie . jego wychylenie zaś będzie go z tego położenia oddalać . a energia potencjalna maleć . Człowiek w pozycji stojącej jest w stanie równowagi potencjalnie niestabilnej . ponieważ w każdej chwili dowolny zewnętrzny czynnik zakłócający może doprowadzić do jej destabilizacji . Profesor Błaszczyk( 1993 )wprowadził do teorii motoryczności człowieka pojęcie stabilności postawy . określając ją jako „zdolność organizmu do odzyskiwania wyznaczonej pozycji w przestrzeni po ustaniu działania bodźca destabilizującego” . Stabilność postawy jest pojęciem szerszym od pojęcia równowagi ciała bowiem charakteryzuje się ona brakiem podatności na działanie zakłóceń wewnętrznych oraz zewnętrznych . W przypadku określenia zakresu stabilności postawy z jakim mamy do czynienia w posturografii jej miarą będzie odległość środka nacisku od krawędzi stóp . Obwiednia stóp stanowi granicę obszaru podparcia oraz granicę stabilności( Koozekanami i wsp . 1980; Maki . McIlroy 1987) . Wyniki badań

Błaszczyka( 1993 . 1994 )pozwalają na stwierdzenie . iż na wielkość obszaru stabilności mają wpływ także takie czynniki jak wysokość . masa ciała oraz sprawność aparatu ruchu powodujące . iż obszar stabilności jest znacznie mniejszy od powierzchni podparcia .

Pomimo tego . iż ciało człowieka składa się z wielu segmentów połączonych stawami . mięśniami . więzadłami i ścięgnami to odpowiednio kontrolowana aktywność mięśniowa pozwala na wytworzenie sił niezbędnych do przeciwdziałania wszelkim czynnikom zakłócającym i utrzymania środka masy ciała( ang . center of mass - COM )nad płaszczyzną podparcia( ang . center of pressure) . Proces ten jest bardzo złożony bowiem destabilizacja jednego fragmentu może powodować zmiany położenia innych . a utrzymanie równowagi może wymagać koordynacji wielu pobudzeń mięśniowych w tym samym czasie Jackobs i Mackperson 1996 . Bolhuis i wsp . 1998) . Jak wysoki jest poziom zaawansowania tych procesów może świadczyć fakt . iż oprócz zachowania równowagi w sensie statycznym . człowiek potrafi utrzymać stabilność posturalną w sensie dynamicznym co umożliwia chodzenie . bieganie i wykonywanie wielu innych . nawet bardzo skomplikowanych czynności ruchowych . 5 . Neurofizjoligiczne podłoże równowagiSprawność układu nerwowego determinuje procesy regulacji równowagi . W celu efektywnej jej kontroli niezbędne jest przetwarzanie informacji w postaci impulsów nerwowych pochodzących z czterech źródeł: błędnika . narządu wzroku . proprioreceptorów oraz receptorów dotykowych . Dotychczasowe wyniki badań nie pozwalają na określenie hierarchi poszczególnych źródeł informacji( Roll i wsp . 1989 . Fitzpatrick i McCloskey 1994 . Kuo i wsp . 1998) . Istnieje założenie . iż parametrem kontrolowanym w procesie utrzymania równowagi ciała jest położenie COG w stosunku do powierzchni podparcia wyznaczonej obwiednią stóp( Massion 1992 . Błaszczyk i wsp . 1994) . Wrzeciona nerwowo-mięśniowe są jednym z istotnych źrodeł informacji umożliwiających właściwą kontrolę równowagi ciała( Dietz i wsp . 1989 . Roll i wsp . 1989) . Reagują na zmiany długości i napięcia mięśni oraz przekazują układowi nerwowemu informację dotyczącą szybkości . z jaką odbywa się ten proces . Impulsy nerwowe przesyłane tą drogą wykorzystywane są do uruchamiania rdzeniowych odruchów rozciągania regulujących główne napięcie mięśniowe( Dietz i wsp . 1989 . Konturek 1998) . Oprócz tego dostarczane są dane dotyczące stanu napięcia mięśni odgrywające ważną rolę w regulacji postawy . szczególnie podczas swobodnego stania( Roll i wsp . 1989 . Fitzpatrick i wsp . 1992 . Latash 1993 . Winter i wsp . 1998) . Ważną rolę w procesie kontroli równowagi ciała odgrywają również receptory stawowe i ścięgniste . Pierwsze znajdują się w torebkach stawowych drugie w ścięgnach i więzadłach( Konturek 1998) . W kończynie górnej największą czułość( najniższy próg )wykazują receptory w stawie ramiennym . w którym zmiana kąta o 0,2-0,4° z prędkością 0,3°/s jest już rejestrowana przez układ nerwowy . Odpowiednie wartości w stawach paliczkowych wynoszą 1,0-1,3° przy prędkości 12 . 5°/s . W przypadku kończyny dolnej największe znaczenie dla kontroli postawy ciała mają sygnały dotyczące zmian kątowych w stawie skokowym( Błaszczyk i wsp . 1993 . Winter 1995 )oraz informacje płynące z receptorów dotykowych . Znajdują się w skórze stopy po stronie podeszwowej . stykającej się z podłożem( Jeka i Lackner 1994) . Podczas ruchów szybkich za utrzymanie pionowej postawy ciała odpowiada układ przedsionkowy . nazwany również zmysłem równowagi( Hlavacka i wsp . 1996 . Konturek 1998) . Przekazuje on informacje o kierunku działania siły ciężkości . przyspieszeniach kątowych i liniowych oraz o ruchach głowy w przestrzeni . Receptory zmysłu równowagi znajdują się w układzie przedsionkowym obejmującym pozasłuchową część błędnika z dwoma narządami otolitowymi ( łagiewką i woreczkiem )i trzema kanałami półkolistymi . Podczas każdego ruchu głowy śródchłonka wypełniająca błędnik błoniasty przemieszcza się .

Przewody półkoliste ustawione są prostopadle względem siebie w trzech płaszczyznach dlatego zawsze podczas ruchów kątowych głowy śródchłonka przepływa przynajmniej w jednej płaszczyźnie . Rzęski komórek zmysłowych pochylają się pod wpływem ruchu śródchłonki co wywołuje powstanie impulsów w neuronach zwoju przedsionkowego . Ruch rzęsek w kierunku przeciwnym( od łagiewki )powoduje hiperpolaryzację tych neuronów( hamowanie) . Próg pobudliwości komórek rzęsatych grzebieni bańkowych u człowieka przekraczany jest podczas przyspieszania kątowego około 2-3°/s2( od 0,3 do 0,8 rad/s2) . W łagiewce i woreczku znajdują się także rzęsate komórki zmysłowe . Tworzą one skupiska zwane plamkami . Przepływ śródchłonki przez bańki przechyla grzebień bańkowy . zwany osklepkiem . utworzony z rzęsek komórek rzęsatych pokrytych na szczycie galaretowatą masą w której znajdują się złogi węglanów i fosforanów wapnia . Przyśpieszenie liniowe głowy przekraczające około 0,12-0,20 m/s2 pod wpływem bezwładności osklepka wywołuje odkształcanie rzęsek . Odkształcenia te wyzwalają impulsy w dendrytach komórek zwojów przedsionkowych i informacja o ruchu kątowym lub liniowym głowy przekazywana jest aksonami tych komórek do jąder przedsionkowych mostu i częściowo dalej przez drogę przedsionkowo-móżdżkową przebiegającą przez konary dolne móżdżku bezpośrednio do kory móżdżku . Impulsy te są równocześnie przekazywane do rdzenia kręgowego( powodują stałe napięcie mięśni antygrawitacyjnych . zakrętu pozaśrodkowego mózgu i płata ciemieniowego( uświadomienie położenia ciała w przestrzeni oraz jąder ruchowych dla mięśni gałek ocznych) . Niezwykle ważnym elementem sterowania postawą jest układ wzrokowy . Dzięki danym uzyskanym za jego pomocą nim możliwe jest sprzężenie zwrotne i wstępna weryfikacja bodźców pochodzących z innych źródeł . W pierwszym etapie analizy sygnałów płynących z różnych receptorów za nadrzędne przyjmuje się informacje wzrokowe( Woodworth i Schlosberg 1963 . Neisser 1964 . Fraisse i Piaget 1991) . W odebraniu fal świetlnych i ich przekształcaniu na wrażenia zmysłowe bierze udział narząd odbiorczy . czyli oko oraz drogi i ośrodki łączące je z polem wzrokowym kory mózgowej . Receptorami wzroku są czopki i pręciki siatkówki . które odznaczają się odmiennymi właściwościami funkcjonalnymi . Czopki . z którymi związana jest zdolność widzenia w świetle dziennym( widzenie fotopowe )i zdolność widzenia barw są najliczniej zgrupowane w plamce żółtej( 150 tysięcy na milimetr kwadratowy )a przede wszystkim w jej dołku środkowym . Budowa ich jest delikatna a każdy receptor posiada osobne połączenie z wyższymi piętrami siatkówki . Zadaniem pręcików . które rozmieszczone są bardziej peryferycznie jest przystosowanie oka do słabych oświetleń( widzenie ekotopowe )przez powiększenie pobudliwości oraz orientacja w przestrzeni . Są one powiązane anatomicznie od kilka do kilkanaście razem a do przekroczenia progu reakcji konieczne jest zsumowanie się procesów w całej grupie pręcików . Dwoje ludzkich oczu gromadzi informacje napływające ze środowiska za pomocą 250 milionów receptorów i przesyła je do mózgu przez około 1,6 miliona włókien nerwowych( Lindsay . Norman 1991) . Oprócz rozpoznania informacji świetlnych – funkcją wzroku jest ich przetwarzanie . W tym celu impuls musi dotrzeć poprzez drogi nerwowe do wzrokowych pól kory mózgu zlokalizowanych w płacie potylicznym oraz innych ośrodków centralnego układu nerwowego . Odbiór i rozpoznawanie wrażeń wzrokowych przebiega zarówno w obrębie ciała kolankowatego bocznego i wzgórka czworaczego górnego blaszki pokrywy . jak i w korze mózgu w polu 17( według klasyfikacji Brodmanna )oraz w sąsiadujących z nim polach 18 i 19 . Bodźce pochodzące z różnych receptorów przekazywane są drogami aferentnymi do ośrodków czuciowych mózgu . w których informacja jest przetwarzana i powstaje obraz stanu organizmu . W następnej fazie informacje pochodzące z poszczególnych wejść sensorycznych są scalane i powstaje wrażenie całego ruchu . Dochodzi następnie do porównania powstałego wcześniej wrażenia ruchowego z zadaniem ruchowym . na

podstawie którego tworzony jest określony program uruchamiający mechanizmy odpowiadające za utrzymanie równowagi . Według Konturka( 1998 )utrzymanie stabilności posturalnej podlega kontroli jąder przedsionkowych i najstarszej części móżdżku( grudki i kłaczka )oraz układu pozapiramidowego . Kontrolowana jest ona automatycznie przez ośrodki niższego poziomu mózgowego . poniżej poziomu świadomości . 6 . Strategie utrzymania równowagiZarówno w życiu codziennym jak i aktywności sportowej mamy do czynienia z czynnikami zakłócającymi równowagę . Cechą układu regulacji jest wybór odpowiedniej strategii postępowania w takim przypadku . Jeśli bodźce zakłócające nie są zbyt duże to odpowiednio skoordynowana aktywność mięśni stabilizujących staw skokowo-goleniowy może przywrócić równowagę bez konieczności odrywania stóp od podłoża( strategia skokowa) . W razie wystąpienia zakłóceń o większym natężeniu konieczne jest zastosowanie strategii biodrowej polegającej na zmianie kształtu płaszczyzny podparcia poprzez wykonanie wykroku . Jeśli zastosowanie tego mechanizmu zawiedzie to mamy do czynienia z upadkiem na podłoże( Massion 1992 . Błaszczyk 1993) . Interesujący wydaje się fakt . iż wielokrotnie powtarzany wybór danej strategii zachowania stabilności posturalnej powoduje . iż dana procedura regulacyjna utrwala się tworząc określone zmiany adaptacyjne w tym zakresie . Z punktu widzenia funkcjonowania człowieka w różnych sferach jego działalności związanej z ruchem . bardzo istotny wydaje się fakt . że istnieje możliwość antycypacyjnego dostosowania postawy . Zdolność ta rozwijana na bazie kolejnych doświadczeń związanych z zaburzeniami postawy związanymi z wykonywaniem określonego ruchu( Massion 1992) . W warunkach treningowych . czy podczas walki sportowej regularnie mamy do czynienia z czynnikami zakłócającymi równowagę w przypadku wykonywania określonych czynności ruchowych . Dlatego niezwykle ważne jest istnienie mechanizmu korekcyjnego dostosowania posturalnego w kontekście skutecznego funkcjonowania w sporcie . Jest on oparty na zdolności przekształcenia korekcji postawy za pomocą sprzężenia zwrotnego w kontrolę wstępnie programowaną( Horak i Nashner 1986) . Konsekwencją jest powstanie wyobrażenia zaburzeń związanych z określoną czynnością ruchową i w odpowiedzi powstanie i utrwalenie procesu niezbędnego do przeciwdziałania zakłóceniom( Massion 1992) . 7 . Analiza wymagań motorycznych w koszykówcePrzed rozpoczęciem tworzenia efektywnegu programu treningu funkcjonalnego należy odpowiedzieć sobie na kilka pytań dotyczących specyfiki danej dyscypliny sportu i związanych z nią wymagań w zakresie przygotowania motorycznego . którego celem jest optymalny . wszechstronny rozwój zawodnika warunkujący jego skuteczne funkcjonowanie w warunkach rywalizacji sportowej na najwyższym poziomie . Pytania dotyczą przede wszystkim roli poszczególnych zdolności motorycznych . znaczenia podstawowych mechanizmów zapewniających realizację zadań ruchowych . charakteru podstawowych wzorców ruchowych . zwłaszcza sposobu poruszania się zawodników po boisku . Są to czynniki umożliwiające optymalne wykorzystanie umiejętności technicznych i w efekcie spełnienie wysokich wymagań w zakresie realizacji zadań indywidualnych w ramach taktyki zespołowej decydującej o wyniku sportowym . Szczegółowej analizy w tym zakresie dokonali McClay i in . ( 1994 )oraz McInnes i in . ( 1995) . Według wspomnianych autorów wysiłki o wysokiej intensywności podczas walki sportowej trwają średnio 2 min . . o średniej intensywności ok . 9 min . Pojedyncze okresy gry o dużej intensywności zajmują średnio 13 sek . oprócz tego każdy zawodnik wykonuje ok . 100 wysiłków zrywkowych w trakcie meczu . Praca o dużej intensywności była wykonywana średnio co 21 sek . Jeśli chodzi o formy poruszania autorzy wykazali . iż 30% zajmuje poruszanie się bokiem( średni czas poruszania bokiem od 1-4 sek . ) . sprinty w linii prostej( pomiędzy 1-5 sek) . Zawodnik grający w NBA pokonuje w trakcie meczu od 3 - do 4 km . ( średnie tempo 14,5 km/h) . Szczególną uwagę należy zwrócić na fakt . iż wykonuje 1000 zmian tempa i kierunku .

Wiele elementów technicznych z piłką lub bez jest wykonywanych w wyskoku( rzut . zbiórka . dobitka . blok . wsad piłki do kosza) . Stosując kryterium intensywności podzielono je na trzy grupy: odbicia wykonywane z niską intensywnością-30% . średnią-45% . wysoką-25% . Klukowski i Lutosławska( 2007 )stwierdzili . iż koszykówka charakteryzuje się dużą zmiennością tempa akcji rozgrywanych w ataku i obronie . W zależności od pozycji zawodnicy w koszykówce pokonują średnio dystans od 3500 do 6100 metrów . W tempie maksymalnym rozgrywanych jest 7-11% akcji . Liczba wyskoków wykonywanych podczas meczu wynosi 200 . Każdy mecz zawiera wiele krótkich przerw . po których występują akcje trwające średnio od 14 do 20 sek . co wskazuje na istotną rolę anaerobowych źródeł energii . Pod względem wytrzymałościowym wysiłek koszykarzy charakteryzuje specyficzna jej forma – acykliczna długotrwała wytrzymałość o charakterze interwałowym . ze zmiennym aerobowo-anaerobowym pozyskiwaniem energii . Pozwala ona na kontynuowanie wysiłku na określonym poziomie intensywności . Inna analiza walki sportowej w koszykówce( wysoki poziom sportowy )pod względem wymagań w zakresie motoryki i fizjologii wysiłku wskazuje iż zawodnik w czasie gry pokonuje dystans kilku kilometrów . wykonując wiele maksymalnie szybkich ruchów w płaszczyźnie strzałkowej i czołowej( 1-6 m ) . przebiegając także sprintem lub średnią intensywnością odcinki 15-25 m . Liczba wyskoków sięga 50( Abdelkrim i wsp . 2007 . Janeira i Maia 1998) . Maksymalna wartość tętna to 190 ud . /min . ( . średnia wartość tętna 171 ud . /min . lub 91% tętna maksymalnego( Abdelkrim i wsp . 2007 . McCardle 1995) . Podstawową rolę odgrywa metabolizm beztlenowy . koncentracja kwasu mlekowego we krwi u mężczyzn wynosi 8,5 3,1 mmol/l . u kobiet 5,7 2,1( Rodriguez-Alonso i wsp . 2003) . Przedstawione powyżej wymagania dotyczących różnych aspektów przygotowania motorycznego oraz sprawności systemu zapewniającego energię umożliwiającą podjęcie i kontynuowanie wysiłku w trakcie treningów oraz walki sportowej w koszykówce wskazują na konieczność kształtowania dość szerokiego zakresu zdolności motorycznych . Szczególnie istotnym zagadnieniem wydaje się być koordynacyjny obszar motoryczności człowieka . w szczególności procesy sterowania i regulacji umożliwiające koszykarzowi przywracanie i utrzymanie stabilnej postawy . Kolejnym ważnym zadaniem jest zapewnienie odpowiedniej dynamiki ruchu warunkującej skuteczność działań podczas walki sportowej często w sytuacji mniejszej lub większej niestabilności( Zając i wsp . 2010) .

Cel badań , hipotezy i pytania badawcze

1. Uzasadnienie wyboru tematuW ostatnich 20-tu latach w grach zespołowych znacznie wzrosły wymagania , które należy spełnić aby osiągnąć wysoki poziom skuteczności podczas walki sportowej , a w rezultacie być zdolnym do rywalizacji na najwyższym poziomie (Montgomery i wsp. 2010 , Vaquera i wsp. 2008). Efektywność sportowca w grach zespołowych zależy od wielu czynników , zwłaszcza przygotowania techniczno-taktycznego , sprawności motorycznej oraz poziomu przygotowania psychicznego. Gwałtowny wzrost wymagań spowodowany jest także daleko idącą komercjalizacją w najpopularniejszych sportach zespołowych , a w konsekwencji znacznym rozbudowaniem systemu rozgrywek. Wymaga to poszukiwania optymalnych rozwiązań organizacyjnych , szkoleniowych oraz nowych orientacji w badaniach naukowych. Powinny się one opierać na analizie tendencji rozwoju teorii i metodyki treningu oraz walki sportowej w poszczególnych dyscyplinach (Mac Dougal 1996 , Sozański , Zaporożanow 1993 , Sawczyn 2000). Podstawowe wymagania stawiane w konstruowaniu i organizacji treningu sportowego jako procesie kierowanym przedstawione zostały w publikacjach znanych specjalistów teorii i metodyki sportu (Bompa 2009 , Harre 1982 , Naglak 1999 , Płatonow 1997 , Sozański 1999 , Ulatowski 1992). Według wielu ekspertów planując trening

powinniśmy wziąść pod uwagę dwie podstawowe zasady: program musi być przygotowany pod kątem określonej dyscypliny sportu oraz powinien uwzględniać indywidualne potrzeby zawodników. Trening funkcjonalny spełnia przedstawione powyżej kryteria bowiem jego założenia opierają się na fizjologicznych oraz biomechanicznych wymaganiach stawianych przed uprawiającymi określoną dyscyplinę sportu (Mc Call i wsp. 1999). Biorąc pod uwagę motorykę w grach zespołowych , a szczególnie w koszykówce nie wystarczy odpowiednie przygotowanie siłowe. Warunkiem osiągnięcia wysokiej skuteczności w grze oprócz siły , jest wysoki poziom szybkości , zwinności , mocy oraz sprawne działanie układu sensomotorycznego. Umożliwia on właściwe wykonywanie ruchów celowych oraz utrzymanie stabilności posturalnej (Gottel i Krutki 1996 , Sadowski 2010 , Górski 2008 , 2011 , Myer i wsp. 2005). Istnieje wiele badań eksperymentalnych oceniających wpływ treningu zorientowanego na rozwijanie wybranej zdolności motorycznej. Przykładem mogą być prace dotyczące wpływu treningu plajometrycznego na poziom siły dynamicznej lub treningu proprioceptywnego na stabilność posturalną (Bernier i Perrin 1998 , Cox i wsp. 1993 , Fiore i Leard 1980 , Gollhofer 2003 , Hoffman i Payne 1995 , Lephart i wsp. 1997 , 1998 , Ruiz i Richardson 2005 , Tropp i wsp. 1984 , Kidgell 2007 , Wolf i wsp. 1997). Problem metodologii przygotowania motorycznego od strony poszczególnych jego komponentów , jak również efektów ich wyizolowanego oddziaływania wydaje się dość głęboko zdiagnozowany. Warto także w tym miejscu podkreślić , iż wiele badań dotyczących na przykład treningu proprioceptywnego było prowadzonych na osobach z ograniczoną sprawnością w okresie ich rekonwalescencji po odniesionych kontuzjach (Bernier i Perrin 1998 , Lephart i wsp. 1997 , Kidgell 2007 , ). W części projektów badano efekty oddziaływania określonego czynnika (np. zmęczenia) na wybraną zdolność motoryczną - np. równowagę (Burdet i Rougier 2004 , Cetin i wsp. 2008 , Crowell i wsp. 2001 , Derave i wsp. 2002 , Gribble i Hertel 2004 , Johnston i wsp. 1998 , Mello i wsp. 2010 , Remier III i Wikstrom 2010 , Yaggie i Armstrong 2004 , Yaggie i McGregor 2002).Ograniczony wydaje się zasób informacji w zakresie wpływu treningu funkcjonalnego o charakterze kompleksowym , opracowanego pod kątem wybranej dyscypliny sportu , uwzględniającego najważniejsze zmiany adapatacyjne w obszarze motoryki niezbędne do efektywnego funkconowania w warunkach walki sportowej. Można także odnieść wrażenie , iż skromna jest liczba badań prowadzonych na sportowcach wyczynowo uprawiających daną dyscyplinę. Kolejnym metodologicznie ważnym zagadnieniem , nie branym powszechnie pod uwagę jest zastosowanie odpowiednich urządzeń pomiarowych pozwakających na precyzyjną ocenę poziomu badanych zdolności motorycznych , a tym samym właściwą ewaluację wpływu treningu przeprowadzonego w ramach eksperymentu. Dlatego ważnym teoretycznie i aplikacyjnie zadaniem wydaje się próba przeprowadzenia eksperymentu badawczego , uwzględniającego przedstawione powyżej postulaty. Może się to przyczynić do pogłębienia wiedzy w zakresie metod i form przygotowania i prowadzenia kompleksowego procesu treningowego w zakresie motoryki oraz optymalizacji środków treningowych niezbędnych do realizacji wyznaczonych zadań.

2. Cel badań , pytania i hipotezy badawczeUwzględniając aktualny stan wiedzy w zakresie wymogów , jakie musi spełnić zawodnik uprawiający koszykówkę w zakresie motoryki oraz przedstawione powyżej postulaty podjęto próbę przygotowania i przeprowadzenia 6 – cio tygodniowego eksperymentu pedagogicznego , sformułowano cel oraz pytania i hipotezy badawcze.

Cel badań:

Określenie wpływu treningu funkcjonalnego realizowanego w ramach 6 – cio tygodniowego eksperymentu pedagogicznego na poziom wybranych zdolności motorycznych , okreslenie współzależności pomiędzy poziomem siły zginaczy i prostowników stawu kolanowego oraz elementów potencjału motorycznego odgrywajacych wiodącą rolę w koszykówce.

Pytania badawcze:

1. Czy przygotowany dla potrzeb eksperymentu trening funkcjonalny podnosi poziom równowagi statycznej na podłożu niestabilnym poprzez zmianę wartości podstawowych indeksów stabilności (ogólnego , w płaszczyźnie czołowej , w płaszczyźnie strzałkowej)?2. Czy zastosowanie treningu funkcjonalnego pozytywnie wpływa na zmianę wartości parametrów charakteryzujących poziom równowagi statycznej na podłożu stabilnym , zwłaszcza odchylenia standardowego przemieszczeń wypadkowej siły nacisku w płaszczyźnie strzałkowej i czołowej?3. Czy opracowany dla potrzeb eksperymentu trening funkcjonalny ma wpływ na zmianę parametrów charakteryzujących podstawowe zmienne opisujące szybkość startową , lokomocyjną oraz wyskok pionowy?4. Czy zmiany poziomu wiodących w koszykówce zdolności motorycznych będące skutkiem przeprowadzonego eksperymentu mają trwały charakter?5. Czy istnieje związek pomiędzy poziomem siły zginaczy i prostowników stawu kolanowego a wybranymi aspektami sprawności ogólnej?

Hipotezy badawcze:

1. Opracowany dla potrzeb eksperymentu trening funkconalny podnosi poziom równowagi statycznej na podłożu niestabilnym poprzez zmianę wartości ogólnego indeksu stabilności.2. Zastosowanie treningu funkconolnego wpływa pozytywnie na poziom równowagi statycznej na podłożu stabilnym poprzez obniżenie wartości wychylenia zarówno w płaszczyźnie strzałkowej jak i czołowej.3. Dzięki zastosowaniu podczas eksperymentu treningu funkcjonalnego nastąpił wzrost podstawowych parametrów charakteryzujących szybkość oraz wyskok pionowy.4. Zmiany poziomu wiodących w koszykówce zdolności motorycznych będące skutkiem przeprowadzonego eksperymentu nie mają trwałego charakteru.5. Wartość podstawowych zmiennych charakteryzujących równowagę , wyskok pionowy oraz szybkość istotnie związana jest z poziomem siły zginaczy i prostowników stawu kolanowego.

Materiał , metody i narzędzia badawcze

1. Materiał i organizacja badańW badaniach uczestniczyło 13 zawodników wyczynowo uprawiających koszykówkę w KS AZS Katowice na poziomie II ligi państwowej w wieku 22,3 ± 2,9 lat (wysokość ciała 197,1 ± 4,3 cm , masa ciała 91,6 ± 14,3 kg , staż sportowy 10 , 6 ± 2,3 lat). Zawodnicy tworzyli grupę eksperymentalną (E). W celach porównawczych wykorzystano wyniki zawodników uprawiających wyczynowo koszykówkę na tym samym poziomie sportowym w MKS Zabrze (wiek 23,2 ± 2,8 lat , wysokość ciała 192,8 ± 8,5 cm , masa ciała 91 ± 9 kg , staż sportowy 12,1 ± 2,4 lat). Zawodnicy tworzyli grupę kontrolną (K). Wszyscy badani nie mieli żadnych

zaburzeń związanych z układem wzrokowym , błędnika czy też neurologicznych. Jednocześnie nie ulegli żadnej kontuzji kończyn dolnych w okresie 6 miesięcy przed jak i w trakcie eksperymentu. Nie posiadali także żadnych chronicznych zaburzeń układu ruchu. Nie zażywali żadnych środków farmakologicznych mogących prowadzić do zaburzeń równowagi. Byli jednocześnie poinstruowani , aby nie pić kawy lub innych używek zawierających kofeinę co najmniej 24 godziny przed badaniami oraz spożywać posiłków na co najmniej 4 godziny przed testem. Badane grupy były poddane pod kątem doświadczenia sportowego. Prezentowły pod tym względem bardzo zbliżony poziom zaawansowania , startując na tym samym poziomie współzawodnictwa (druga liga państwowa). Celem tego postępowania było unikniecie wpływu tego czynnika na rezultaty badań. Nie stwierdzono istotnych statystycznie różnic pomiędzy grupą eksperymentalną i kontrolną w zakresie wieku , stażu sportowego , masy i wysokości ciała (tabela 1).

Wiek [lata] 22,00 23,21 -1,21 0,734 0,2831Staż [lata] 10.61 12.14 -1.53 1,238 0,1073Wysokość ciała 197.08 192.86 4.22 1,668 0,1211Masa ciała 91.62 91.00 0.62 0,132 0,8934

Tabela 1. Porównanie podstawowych danych opisowych grupy eksperymentalnej (E) oraz kontrolnej (K).Przed przystąpieniem do badań wszyscy zostali poinformowani o celu i przebiegu eksperymentu oraz o sposobie wykorzystania rezultatów. Wyrażając zgodę na udział w eksperymencie zostali także poinformowani o możliwości zrezygnowania w dowolnym momencie bez podawania przyczyny.

Powyższe informacje pozwalają sądzić , że badane grupy zostały dobrane prawidłowo , a uzyskane rezultaty pozwolą na osiągniecie celu czyli ustalenia wpływu treningu kształtującego układ nerwowo-mięśniowy na poziom równowagi statycznej na podłożu stabilnym i niestabilnym oraz szybkości i mocy , jak również w przypadku grupy eksperymentalnej określić związek pomiędzy poziomem siły zginaczy i prostowników stawu kolanowego oraz elementów potencjału motorycznego odgrywajacych wiodącą rolę w koszykówce.

2. Procedury pomiaroweW ustaleniu procedury badawczej kierowano się przesłanką o konieczności zastosowania precyzyjnych narzędzi diagnostycznych do oceny wartości poszczególnych zmiennych co pozwoliło na odpowiednią i pełną weryfikację efektów treningu funkcjonalnego opracowanego dla potrzeb eksperymentu. Pomiaru równowagi statycznej na podłożu stabilnym dokonano za pomocą platformy tensometrycznej (AccuGait , AMTI Inc.) , równowagi statycznej na podłożu niestabilnym za pomocą systemu biodex (Biodex Balance System SD). Wyskok pionowy zmierzono wykorzystując platformę Kislera 9281C z zewnętrznym wzmacniaczem ładunkowym 9865C , szybkość określono dzięki systemowi

SmartSpeed , oceny poziomu siły zginaczy oraz prostowników stawu kolanowego dokonano za pomocą urządzenia Biodex System 4. Przedstawione powyżej narzędzia badawcze , były także wykorzystywane do realizacji projektu badań własnych (AWF Katowice) dotyczącego wpływu wybranych czynników wysiłkowych na poziom równowagi statycznej na podłożu stabilnym oraz niestabilnym.Kolejnym ważnym elementem procedury badawczej było stworzenie podczas pomiarów jednakowych warunków dla wszystkich badanych , po to aby zminimalizować wpływ czynników zewnętrznych na wyniki. Dlatego pomiary odbywały się w tych samych laboratoriach , z wykorzystaniem tych samych urządzeń , identyczne były procedury objaśniające , jak również przebieg badania (kolejność pomiarów , liczba powtórzeń , czas przerw wypoczynkowych itd.). Wszystkie powyżej przedstawione kryteria dotyczyły zarówno grupy eksperymentalnej jak i kontrolnej.Badania w zakresie oceny poziomu równowagi statycznej na podłożu stabilnym i niestabilnym , wyskoku pionowego oraz szybkości były przeprwadzone trzykrotnie dla każdej grupy w następujących terminach: - 2 dni przed rozpoczęciem eksperymentu w celu określenia parametrów wyjściowych,- 2 dni po zakończeniu eksperymentu dla oceny efektów procesu treningowego,- 14 dni po za zakończeniu eksperymentu dla określenia trwałości efektów procesu treningowegoOceny poziomu siły zginaczy i prostowników stawu kolanowego (pomiar izokinetyczny) dokonano tylko raz , 3 dni po zakończeniu eksperymentu w celu oceny związku pomiędzy poszczególnymi parametrami izokinetycznymi oraz wybranymi zmiennymi w zakresie mocy , szybkości , równowagi statycznej i dynamicznej.Badani rozpoczynali pomiary od oceny wysokości oraz masy ciała , następnie w pierwszej sesji dokonano oceny równowagi statycznej na podłożu stabilnym oraz wyskok pionowy. W drugiej sesji ocenie podlegały równowaga statyczna na podłożu niestabilnym oraz szybkość , zaś w trzeciej dokonano pomiaru siły w warunkach pracy izokinetycznej (tylko po zakończeniu eksperymentu). Sesje badawcze odbyły się w dwóch lub trzech kolejnych dniach. W każdej sesji w określonym powyżej zakresie ocenie poddano badanych zarówno z grupy eksperymentalnej jak i kontrolnej.Wszystkie procedury pomiarowe przeprowadzono w Pracowni Fizjologii Wysiłku , Laboratorium Zakładu Antropomotoryki , Pracowni Zakładu Biomechaniki Katedry Motoryczności Człowieka , hali sportowej AWF w Katowicach. 2.1 Pomiar równowagi statycznej na podłożu niestabilnymPomiar równowagi statycznej na niestabilnym podłożu przeprowadzono na urządzeniu Biodex Balance System SD (USA). Pozwala ono na ocenę poziomu kontroli nerwowo-mięśniowej w zamkniętym łańcuchu kinematycznym w układzie wielopłaszczyznowym , poprzez obliczenie zdolności badanego do utrzymania pozycji pionowej w staniu jednonóż lub obunóż na podłożu niestabilnym. Ocena polega na obliczeniu różnicy pomiędzy pozycją wyjściową a kątem wychyleniem platformy w dowolnym kierunku , jak również czasem trwania zmiany położenia. Duża różnica w tym zakresie świadczy o niskim poziomie sprawności układu proprioreceptywnego badanego zawodnika. Dodatkowo oblicza się zakres wychwiań osobno w płaszczyźnie czołowej i strzałkowej dla określenia specyficznych właściwości układu nerwowo-mięśniowego. Dzięki podłączonej do urządzenia drukarce natychmiast po badaniu można uzyskać wydruk rezultatu pomiaru. Obejmuje on rysunek przedstawiający zakres wychyleń (od strefy A do D) , oraz ich kierunek (pole od 1 do 4). Dodatkowo arkusz pomiarowy zawiera dane liczbowe dotyczące czasu trwania wychyleń w poszczególnych strefach (zakres) i polach (kierunek) (%) wartość i odchylenie standardowe ogólnego indeksu stabilności (OSI) , indeksu stabilności w płaszczyźnie czołowej (MLSI) oraz strzałkowej (APSI) (ryc. 1 ).

Ryc. 1. Arkusz pomiarowy Biodex Balance System SD (USA).

Każdy badany miał za zadanie utrzymanie pionowej pozycji stojąc jednonóż (ramiona skrzyżowane na klatce piersiowej , noga wolna ugięta w stawie kolanowym pod katem 90) w trzech próbach , najpierw na nodze lewej , a później prawej. Czas trwania próby 30 sekund , przerwa między próbami 10 sekund , poziom badania równowagi 4 (standardowy). W celu uniknięcia wpływu uczenia się czynności na wynik próby każdy badany przed jej wykonaniem ćwiczył utrzymanie właściwej pozycji przez 1 min. na specjalnym talerzu o podsawie kulistej powodującej wychylenie we wszystkich płaszczyznach. Kolejność badanych była przypadkowa. Próba wykonywana była z oczami otwartymi. W oparciu o definicje i wzory użytkownika oraz dostępną literaturę (Arnold i Schmitz 1998) , do kolejnych obliczeń wykorzystano następujące parametry:- ogólny indeks stabilności (OSI),- indeks stabilności w paszczyźnie czołowej (MLSI),- indeks stabilności w paszczyźnie strzałkowej (APSI). Fot. 1. Stanowisko pomiarowe do oceny równowagi statycznej na podłożu niestabilnym

2.2 Pomiar równowagi statycznej na podłożu stabilnymPomiar stabilograficzny odbywał się na platformie AMTI AccuGait (AMTI , USA) , która mierzy 3 składowe siły (Fx,Fy,Fz) oraz momenty sił względem środka platformy wokół wszystkich 3 osi (Mx , My , Mz). Na podstawie tych wartości zarejestrowanych programem NetForce (AMTI,USA) , opracowano zgodnie z instrukcją użytkownika położenie wypadkowego nacisku stóp na podłoże (COP - center of presure) w kierunku przednio-tylnym (COP-Y , COP-AP) oraz bocznym (COP-X , COP-ML). Częstotliwość próbkowania wynosiła 50Hz , nie stosowano żadnego filtrowania sygnału. Tak uzyskany przebieg COP posłużył do wyznaczenia podstawowych parametrów stabilograficznych , również w oparciu o wzory i definicję instrukcji użytkownika jak i na podstawie dostępnej literatury. W obu testowanych grupach (ekspwrymentalnej i kontrolnej) do wyznaczenia stabilności posturalnej zastosowano standardową procedurę pomiarową podczas stania swobodnego. Zadaniem badanego było utrzymanie nieruchomej pozycji stojąc jednonóż , przez 30 sekund. Próby były wykonywane z zamkniętymi oraz otwartymi oczami , w pierwszej kolejności na nodze lewej i po 10 sekundach przerwy na prawej. Do obliczeń wykorzystano średnią z obu nóg w zakresie następujących parametrów posturalnych: - odchylenia standardowe przemieszczeń wypadkowej siły nacisku na platformę w płaszczyźnie czołowej (Sx) oraz strzałkowej (Sz) [cm],- droga przemieszczania wypadkowej siły nacisku na platformę (COPd) [cm],- prędkość przemieszczania wypadkowej siły nacisku na platformę (COPv) [cm/s],- rozstęp pomiędzy skrajnymi położeniami wypadkowej siły nacisku na platformę w obu płaszczyznach (Rx , Rz) [cm].

2.3 Pomiar parametrów wyskoku pionowegoDo oceny parametrów wyskoku pionowego wykorzystano platformę KISTLER 9281C z zewnętrznym wzmacniaczem ładunkowym 9865C. Rejestrowano składową pionową siły

reakcji podłoża. Na podstawie dynamogramu (zapis zmian wartości siły w czasie) oraz w oparciu o model fizyczny wyskoku pionowego stosowany m.in. w oprogramowaniu MVJ (Staniak , Polska) opracowano w środowisku MATLAB (MathWorks , USA; licencja AWF Katowice) nakładkę programową do wyznaczania parametrów wyskoku pionowego takich jak: prędkość odbicia , wysokość uniesienia środka ciężkości , moc średnią i maksymalną (względna i bezwględna) , popęd odbicia. Próba przeprowadzona była w oparciu o standardową procedurę i polegała na wykonaniu przez badanego maksymalnego wyskoku pionowego z zamachem bez wykonania wymachu kończynami górnymi (trzy próby). Do diagnozy wykorzystano następujące parametry próby wyskoku pionowego:- prędkość (VO) [m/s],- wysokość uniesienia środka ciężkości (H) [m],- praca (WO) [J] , - praca względna (WWO) [J/kg],- moc maksymalna (PM) [W],- moc maksymalna względna (PWM) [W/kg],- moc średnia (PS) [W],- moc średnia względna (PWS) [W/kg].

2.4 Pomiar szybkości startowej i biegowejDo pomiaru szybkości startowej oraz biegowej został wykorzystany zestaw SmartSpeed firmy Fusion Sport (Australia). Jest to przenośny system do kompleksowej oceny zdolności motorycznych i koordynacyjnych oraz treningu motorycznego z możliwością rejestracji i analizy danych z testów i ćwiczeń. Jest sterowany z jednostki przenośnej , z możliwością archiwizacji danych oraz eksportu danych do analizy statystycznej. Działający w oparciu o bezprzewodową komunikację i modułami systemu , umożliwia ocenę ruchu zawodnika (przecięcie promieniowania IR pomiędzy nadajnikiem i reflektorem). Zainstalowane protokoły do oceny motorycznej pozwalają na przeprowadzenie całej gamy testów , między innymi szybkości , zwinności , interwałowych , czasu reakcji prostej. Badani startowali z pozycji stacjonarnej wysokiej , wykonywali sprint na dystansie 25 m , czas był uruchamiany w momencie przecięcia przez kończynę dolną pierwszej linii nadajnik-reflektor. Pomiaru dokonano na trzech dystansach: 5 , 15 , 25 metrów z dokładnością do 0,01 sekundy. Każdy zawodnik wykonywał dwie próby , pod uwagę brany był lepszy wynik. Do określenia poziomu szybkości startowej i biegowej wykorzystano następujące parametry:- czas uzyskany na dystansie 5 m (V_5) [s],- czas uzyskany na dystansie 15 m (V_15) [s],- czas uzyskany na dystansie 25 m (V_25) [s],2.5 Pomiar siły zginaczy oraz prostowników stawu kolanowego (pomiar izokinetyczny)Do celów diagnostycznych w zakresie siły mięśni zginaczy i prostowników stawu kolanowego posłużono się urządzeniem Biodex S4 PRO (USA). Zestaw wykorzystany był do oceny poziomu siły prostowników oraz zginaczy stawu kolanowego w warunkach pracy izokinetycznej (ekscentrycznej i koncentrycznej). Składał się ze stacji roboczej z panelem kontrolnym oraz urządzeniami peryferyjnymi , regulowanego elektrycznie fotela oraz dynamometru elektrycznego. Stacja robocza pracowała w oparciu o oprogramowanie systemowe Windows XP oraz Biodex Advantage Software. Badanie przeprowadzono w standardowych warunkach dla nogi lewej oraz prawej , przy dwóch prędkościach kątowych 30/s oraz 240/s. Czas próby wynosił 10 sekund. Wyniki były rejestrowane na arkuszu pomiarowym (rysunek 2).

Rysunek 3. Arkusz pomiarowy S4 Pro (USA).

Do kolejnych obliczeń wykorzystano następujące parametry:- szczytowy moment obrotowy (PT) [Nm],- względny szczytowy moment obrotowy (WPT) [Nm/kg],- średni szczytowy moment obrotowy (APT) [Nm],- względny średni szczytowy moment obrotowy (WAPT) [Nm],- kąt szczytowego momentu obrotowego (KT) [],- średnia moc (AP) [W],- praca całkowita (TW) [J].Dodatkowo obliczono współczynniki pomiędzy badaną agonistyczną i antagonistyczną grupą mięśniową , jako ważne parametry w określeniu równowagi mięśniowej:- stosunek średniego szczytowego momentu obrotowego (APTR) , - stosunek średniej mocy (APR),- stosunek pracy całkowitej (TWR).

Fot. 2. Stanowisko do pomiaru izokinetycznego siły zginaczy i prostowników stawu kolanowego

2.6 Metody analizy statystycznej Uzyskane dane pomiarowe opracowano powszechnie stosowanymi metodami statystyki opisowej. Obliczono średnie arytmetyczne , odchylenia standardowe , wskaźniki zmienności , skośność i kurtozę. Do stwierdzenia normalności rozkładu poszczególnych zmiennych zastosowano test Kołmogorowa-Smirnova. Ocenę współzależności między zmiennymi dokonano na podstawie współczynników korelacji prostej Pearsona. Do obliczenia istotności różnic między wartościami średnimi poszczególnych zmiennych w grupie eksperymentalnej i kontrolnej wykorzystano wieloczynnikową analizę wariancji z powtarzanymi pomiarami-Anova. Do oszacowania wielkości ewentualnych różnic wykorzystano testy Post-hoc Tukeya. Istotność różnic szacowano na poziomie p<0.05 Obliczenia wykonano za pomocą programu Statistica 9.1 oraz Microsoft Office – Exel 2010.

Procedury treningowe

1. Wybrane aspekty treningu funkcjonalnego – trening proprioceptywny

Trening proprioceptywny (sensomotoryczny) znalazł zastosowanie w sporcie w ostatnich kilku latach. Jest odpowiedzią na zdecydowanie zwiększone wymagania w zakresie skuteczności działań zawodników podczas walki sportowej w warunkach zdecydowanie zwiększonej dynamiki gry. Dotyczy to przede wszystkim tych dyscyplin w których zawodnicy często zmieniają kierunek i tempo poruszania , wykonują działania ruchowe bez kontaktu ze stałym podłożem , gdzie dodatkowym czynnikiem powodującym wykonywanie zadań ruchowych w warunkach niestabilności jest bezpośredni kontakt z przeciwnikiem. To powoduje , iż rzut pionowy środka ciężkości dość często znajduje się na granicy powierzchni podparcia. Sprawność układu nerwowo-mięśniowego odgrywa zasadniczą rolę w utrzymaniu właściwej równowagi ciała , wyrażającej się odpowiednim położeniem środka ciężkości w stosunku do płaszczyzny podparcia lub sytuacji jej braku (czynności ruchowe wykonywane w powietrzu). W tym kontekście właściwe funkcjonowanie wszystkich grup mięśniowych zaangażowanych w dany ruch wydaje się bardzo istotne (Lephart i wsp. 1997). Celem treningu propriceptywnego (sensomotorycznego) jest między innymi zwiększenie możliwości utrzymania równowagi ciała w warunkach dynamicznej zmiany jego położenia poprzez zastosowanie środków destabilizujących funkcjonowanie układu mięśniowo-szkieletowego , co z kolei przełoży się na szybkość i precyzję działania układu nerwowo-mięśniowego (Cox i wsp. 1993 , Laskowski i wsp. 1997 , Wolf i wsp. 1997). Realizację tego typu treningu umożliwia specjalistyczny sprzęt sportowy , dzięki któremu uzyskujemy efekt niestabilnego podłoża: BOSU , duże piłki do fitnesu (Swiss Balls) , talerze (dura discs) , mini-trampoliny oraz platformy powodujące niestabilność w jednej lub dwóch płaszczyznach (czołowej oraz strzałkowej). Sprawność funkcjonalna w znacznym stopniu warunkuje wykonywanie zadań sportowych. Jej wysoki poziom uzależniony jest od odpowiedniego działania podstawowych układów odpowiedzialnych za wykonywanie czynności ruchowych takich jak układ mięśniowo-szkieletowy , nerwowo-mięśniowy zwłaszcza proprioceptywny. Znaczącą rolę odgrywają procesy aferentne oraz eferentne. Przypuszcza się , że trening na niestabilnym podłożu powoduje poprawę działania układu somato-sensorycznego oraz proprioceptywnego poprzez usprawnienie procesów aferentnych (Gollhofer 2003 , Brooks i Brooks 2002 , Ruiz i Richardson 2005). Mają one ogromne znaczenie w przypadku odpowiedniego pobudzenia nerwowo-mięśniowego. Pozytywny efekt treningu proprioceptywnego dotyczy zarówno szybszego przepływu sygnału (informacji) do ośrodkowego układu jak i transmisji sygnału wychodzącego z tegoż układu do efektorów (Gruber i Gollhofer 2004). Szybkość przewodzenia eferentnego ma również znaczenie jako czynnik zapobiegający kontuzjom ponieważ krótki czas „utajnienia” przed okresem aktywności mięśnia pozwala na nadanie odpowiedniego napięcia (sztywności) grup mięśniowych odpowiedzialnych za określony ruch w danym stawie (Gollhofer 2003).

2. Ogólne zasady treningu motorycznego realizowanego przez grupę eksperymentalną .

Trening funkcjonalny został opracowany w oparciu szereg publikacji w tym zakresie oraz ćwiczeniom zapobiegającym kontuzjom szczególnie dotyczących stawu skokowego oraz kolanowego (Caraffa i wsp. 1996 , Heidt i wsp. 2000 , Hewett i wsp. 1996 , 1999 , Kraemer i wsp. 1998 , 2003 , Lehnhard i wsp. 1996 , Yaggie i Cambell 2006 , Kidgell i wsp. 2007 , Cressey i wsp. 2007 , Behm i Anderson 2006 , Myer i wsp. 2005). Trening składał się z następujących komponentów: a. trening siły dynamicznej (plajometryczny) , b. trening propriceptywny (sensomotoryczny),c. trening szybkości.

Trening realizowany przez grupę eksperymentalną był ściśle zaplanowany i monitorowany przez prowadzących. Szczególną uwagę zwracano na jego jakość czyli dokładność wykonywania poszczególnych ćwiczeń. Prowadzący znali wzorzec ruchowy i zwracali uwagę na jakość wykonania poszczególnych elementów. Nie mogła ona w żadnym momencie odbiegać od założonego wzorca. Jeśli tak się działo pod wpływem zmęczenia , to ćwiczenie było przerywane. Oprócz tego ścisłej kontroli podlegała wielkość obciążeń treningowych , a więc liczba środków treningowych , ilość serii , liczba powtórzeń. Celem kolejnych zajęć było utrzymanie lub poprawienie wysokiej jakości wykonania oraz wzrost objętości i intensywności treningu. Wzrost wielkości obciążenia był warunkiem uzyskania pożądanego efektu w dłuższym horyzoncie czasowym. Mikrocykl treningowy realizowany zarówno przez grupę eksperymentalną (E) jak i kontrolną (K) składał się pięciu jednostek treningowych (poniedziałek-piątek) oraz jednostki startowej (sobota). Trening funkcjonalny stosowany był tylko w przypadku grupy eksperymentalnej trzykrotnie w mikrocyklu (poniedziałek , środa , piątek) w wymiarze 40 min. na jednostkę treningową. Trening był ukierunkowany na poprawę poziomu siły dynamicznej , szybkości startowej i lokomocyjnej oraz zwiększenie sprawności funkcjonowania układu proprioreceptywnego czego efektem powinna być poprawa stabilności posturalnej. Pozostała , zasadnicza część mikrocyklu (poszczególnych jednostek treningowych) była realizowana poprzez typowy dla koszykówki trening techniczno-taktyczny. Przed każdym treningiem badani byli informowani o technice wykonania poszczególnych ćwiczeń , ilości powtórzeń i serii , czasu trwania przerw wypoczynkowych , warunkach zewnętrznych wykonywania danego ćwiczenia. Zasadnicza część pracy treningowej była poprzedzona rozgrzewką trwającą 10-15 minut (treść rozgrzewki podano w tabeli nr 1). Część główna została podzielona na motoryczną (funkcjonalną) oraz techniczno-taktyczną. Przykładową część motoryczną jednostki treningowej podano w tabeli 2 oraz techniczno-taktyczną w tabeli 3. Na końcu każdej sesji treningowej wykonywane były ćwiczenia rozciągające o charakterze statycznym (15 min.). Całkowity czas trwania eksperymentu wynosił 6 tygodni. Okres treningowy podzielony na trzy poziomy (2 tygodnie każdy). Na kolejnych poziomach zwiększany był stopień trudności stosowanych środków treningowych , pod pełną kontrolą prowadzących tak aby nie przekraczał możliwości badanych uczestniczących w eksperymencie . Trudność i zarazem intensywność ćwiczeń była zwiększana poprzez zmianę ułożenia ramion , włączaniem lub wyłączaniem kontroli wzrokowej , zmianami pozycji wyjściowej , zwiększeniem lub zmniejszeniem zakresu pomocy zewnętrznej , stosowaniem podłoża o coraz większej niestabilności , zwiększeniem prędkości wykonania ćwiczeń , dodawanie ruchów niespodziewanych , powodując różnego rodzaju zaburzenia zewnętrzne , stosując dodatkowe ćwiczenia specyficzne dla danej dyscypliny sportu (technika koszykarska).

Część jednostki treningowejPrzygotowanie organizmu do wysiłku:

1. Ćwiczenia biegowe (bieg o różnym tempie z krążeniami i wymachami ramion , bieg w ze zmianą kierunku i tempa na połowie szerokości boiska do koszykówki)2. Elementy dynamicznego rozciągania a w tym: skiping (A , C) , wykroki przodem i tyłem , bieg bokiem z przekładanką3. Pobudzenie rozciągające (podudzie , stopa , udo , biodra , obręcz barkowa) , krótkie pobudzenie (10s rozciągania po 2 razy na grupę mięśniową)

Tabela 2. Przykładowa rozgrzewka

Tabela 3. Przykładowa część motoryczna zasadniczej fazy treningu

Tabela 4. Przykładowa część techniczno-taktyczna zasadniczej fazy treningu.

3. Opis poszczególnych komponentów treningu motorycznego realizowanego przez grupę eksperymentalną

Siła dynamiczna była kształtowana poprzez ćwiczenia plajometryczne wykonywane na poziomie pierwszym obunóż ze stopniowym przechodzeniem w coraz większym zakresie do ćwiczeń jednonóż. Szczególną uwagę zwracano na utrzymanie właściwej postawy podczas wykonywania ćwiczeń oraz odpowiednie , w pełni kontrolowane lądowanie. Dotyczyło to zwłaszcza skoków wykonywanych w różnych płaszczyznach na jednej nodze. Szczególną wagę przewiązywano do techniki wykonania poszczególnych elementów treningu plajometrycznego. W miarę upływu czasu po opanowaniu właściwej techniki , zwiększano dynamikę oraz zakres kierunków wykonywanych ruchów. Bardzo ważnym elementem treningu plajometrycznego szczególnie na poziomie trzecim były ćwiczenia dynamicznych zmian kierunku poruszania lub startów po zeskoku w określoną stronę , często niespodziewanych , wykonywanych na sygnał prowadzącego. Tego typu adaptacja proprireceptywna zwiększa możliwości kontroli i utrzymania stabilności posturalnej w sytuacjach dynamicznych charakterystycznych dla danej dyscypliny sportu. Środki treningowe wykorzystywane w treningu plajometrycznym podano w tabeli 5.

Rodzaj ćwiczenia

Liczba serii Liczba powtórzeń

Zeskok i skok obunóż (niska skrzynia) Zeskok i skok obunóż (wysoka skrzynia) Skok , zeskok , skok obunóż (dwie niskie skrzynie)

Skok , zeskok , skok (dwie wysokie skrzynie) Zeskok i przyśpieszenie 5 m w linii prostej (niska skrzynia)Zeskok i przyśpieszenie 5 m w linii prostej (wysoka skrzynia)Zeskok i przyśpieszenie 5 m ze zmianą kierunku (niska skrzynia)Zeskok i przyśpieszenie 5 m ze zmianą kierunku (wysoka skrzynia)Skoki obunóż przez niskie płotki przodemSkoki obunóż przez wysokie płotki przodemSkoki obunóż przez niskie płotki bokiemWieloskoki obunóżSkoki jednonóż przez niskie płotkiSkoki jednonóż przez niskie płotki bokiem

Tabela 5. Ćwiczenia stosowane przez grupę eksperymentalną (E) w treningu plajometrycznym.

Tabela 6. Ćwiczenia stosowane przez grupę eksperymentalną (E) w treningu równowagi statycznej na podłożu stabilnym i niestabilnym

Trening propriceptywny (sensomotoryczny) ukierunkowany był na poprawienie siły mięśni stabilizujących tułów oraz kształtowanie pracy układów odpowiedzialnych za utrzymanie stabilności posturalnej , przede wszystkim czucia głebokiego. Polegał na wykonywaniu ćwiczeń równoważnych na podłożu stabilnym oraz w warunkach niestabilności. Do tego celu wykorzystywano specjalistyczne urządzenia takie jak BOSU , duże piłki do fitnesu (Swiss balls) , talerze (dura discs) , mini-trampoliny oraz platformy (balance platforms) powodujące niestabilność w jednej lub wielu płaszczyznach. Badani na pierwszym poziomie wykonywali ćwiczenia obunóż na drugim i trzecim także jednonóż. W początkowej fazie celem było tylko utrzymanie właściwej postawy , w miarę upływu czasu także wykonanie coraz bardziej złożonych ruchów , na poziomie 3 wykonywanie wybranych elementów techniki ataku w warunkach niestabilności. Dodatkowo zwiększano stopień trudności wykonywania wybranych ćwiczeń poprzez wyłączenie kontroli wzrokowej. Ćwiczenia stosowane w treningu równowagi statycznej i dynamicznej przedstawiono w tabeli 6.Trening szybkości był realizowany poprzez wykonywanie z maksymalną prędkością odcinków biegowych (w linii prostej) o długości 15m przy czym start następował z różnych pozycji wyjściowych (poziom 1). Następnie wykorzystywano ćwiczenia w postaci zadanych form poruszania się w różnych kierunkach z wykorzystaniem kwadratu o boku 5 m. Formy poruszania to bieg przodem ze zmianą kierunku , bieg tyłem , poruszanie krokiem odstawno- dostawnym. W treningu szybkości wykorzystywano również trening z oporem wywoływanym przez zastosowanie gum długich (bieg w miejscu , bieg progresywny do przodu , krok odstawno-dostawny). Ćwiczenia wykonywane przez badanych w ramach treningu szybkości przedstawiono w tabeli nr 7.

Tabela 7. Ćwiczenia wykorzystywane przez grupę eksperymentalną (E) do kształtowania szybkości

4. Opis treningu techniczno-taktycznego realizowanego przez grupę eksperymentalną i kontrolną

Oprócz przedstawionego powyżej treningu motorycznego zaplanowanego tylko dla grupy eksperymentalnej , obie grupy (eksperymentalna i kontrolna) realizowały typowy dla koszykówki trening techniczno-taktyczny. Składał się on z elementów techniki indywidualnej , gry 1x1 , form współdziałania grupowego (2x2 , 3x3 , 4x4) oraz działań zespołowych (5x5). Wszystkie zadania realizowane były zarówno w ataku jak i obronie. Objętość oraz intensywność środków treningowych stosowanych w treningu techniczno – taktycznym była na zbliżonym poziomie. Przykładowe ćwiczenia przedstawiono w tabeli nr 8.

Rodzaj ćwiczeniaCzas trwania ćwiczenia w jednostce treningowej Liczba ćwiczeń w jednostce

treningowej

Ćwiczenia doskonalenia podań i chwytówĆwiczenia doskonalenia kozłowaniaĆwiczenia doskonalenia rzutówĆwiczenia doskonalenia postawy i poruszania w obronieRóżne formy gry 1x1 z piłką i bez piłki Różne formy prowadzenia piłki w dwójkach do rozgrywania przewagi 2x1Różne formy prowadzenia piłki w trójkach do rozgrywania sytuacji 3x2Różne formy współpracy grupowej w ataku i obronie (2x2 , 3x3 , 4x4)Doskonalenie szybkiego ataku i kontynuacjiDoskonalenie taktyki ataku i obronyDoskonalenie zespołowej obrony każdy-swego Gra szkolna 5x5 z zadaniami

Tabela 8. Ćwiczenia wykorzystywane przez grupę eksperymentalną (E) i kontrolną (K) do kształtowania umiejętności techniczno-taktycznych

Wyniki badań

Niezbędnym warunkiem umożliwiającym osiągnięcie zasadniczego celu pracy było określenie wpływu treningu zrealizowanego przez grupę eksperymentalną (E) w kolejnych sześciu tygodniowych mikrocyklach na poziom wybranych zdolności motorycznych - równowagę statyczną na podłożu stabilnym i niestabilnym , parametry wyskoku pionowego , szybkość startową i lokomocyjną. Dlatego dokonano porównania wartości parametrów charakteryzujących poszczególne zmienne w obu badanych grupach przed i po eksperymencie. Określono także trwałość efektów treningu funkcjonalnego zrealizowanego w trakcie eksperymentu. Dodatkowo dokonano oceny współzależności pomiędzy poszczególnymi parametrami pomiaru izokinetycznego siły zginaczy i prostowników stawu kolanowego oraz zmiennymi opisującymi analizowane zdolności motoryczne.

1. Ocena wpływu treningu funkcjonalnego na poziom równowagi statycznej na niestabilnym podłożu.

Analizę skuteczności zastosowanego treningu rozpoczęto od przeglądu średnich wartości podstawowych parametrów charakteryzujących równowagę statyczną na podłożu niestabilnym (ogólny indeks stabilności – OSI , indeks stabilności w płaszczyźnie strzałkowej – APSI , indeks stabilności w płaszczyźnie czołowej - MLSI) w grupie eksperymentalnej i kontrolnej przed i po eksperymencie. Wyniki dotyczące oceny równowagi dynamicznej dla

grupy eksperymentalnej i kontrolnej przed (A) i po eksperymencie (B) przedstawiono w tabeli nr 9. Analizując wyniki pomiaru równowagi dynamicznej testem Kołgomorowa Smirnowa należy zauważyć , iż w każdym przypadku rozkłady są normalne. Po przeanalizowaniu rezultatów statystyki opisowej przystąpiono do określenia wpływu treningu funkcjonalnego na poziom równowagi statycznej na podłożu dynamicznym.

Tabela 9. Średnie wartości oraz istotność różnic pomiędzy średnimi zmiennych opisujących równowagę statyczną na niestabilnym podłożu przed i po eksperymencie dla grupy eksperymentalnej (E) i kontrolnej (K)

Analiza wariancji dla powtarzanych pomiarów – ANOVA , pozwoliła odrzucić hipotezę o jednorodności zmiennych w grupie eksperymentalnej (E) i kontrolnej (K) przed i po eksperymencie w przypadku równowagi statycznej na podłożu niestabilnym.Wyniki testów post-hoc Tukeya pozwalają na stwierdzenie , iż wartość ogólnego indeksu stabilności (OSI/E) zmieniła się w sposób istotny statystycznie w badaniu przeprowadzonym po eksperymencie dla grupy eksperymentalnej (p=0.043 , F=5,284 ) - spadek wartości średniej z 4.054 do 2.935 – tabela 9 , ryc. 2. Zmiany odnotowano także w przypadku indeksu stabilności w płaszczyźnie strzałkowej (APSI/E) gdzie nastąpiło obniżenie wartości średniej z 3.154 do 2.017 (p=0.005 , F=12,322) - tabela 9 , ryc. 3.Zastosowanie identycznej analizy statystycznej w przypadku indeksu stabilności w płaszczyźnie czołowej (MLSI) nie wykazało istotnych statystycznie zmian wartości zmiennej przed i po eksperymencie zarówno w przypadku grupy eksperymentalnej (E) jak i grupy kontrolnej (K) - tabela 9.

Ryc. 2. Porównanie średnich wartości zmiennej OSI dla grupy eksperymentalnej(E) i grupy kontrolnej (K) przed (A) i po eksperymencie (B)

Ryc. 3. Porównanie średnich wartości zmiennej APSI dla grupy E i K przed (A) i po eksperymencie (B)

Wykazane istotne statystycznie zmiany w zakresie zmiennych OSI oraz APSI potwierdzają hipotezę dotyczącą skuteczności realizowanego w ramach 6-cio tygodniowego eksperymentu treningu funkcjonalnego i wskazują na pozytywny jego wpływ na wybrane parametry charakteryzujące poziom równowagi statycznej na niestabilnym podłożu.

2. Ocena wpływu treningu funkcjonalnego na poziom równowagi statycznej na podłożu stabilnym.

Kontynuując analizę skuteczności zastosowanego treningu dokonano przeglądu średnich wartości podstawowych parametrów charakteryzujących równowagę statyczną na stabilnym podłożu - wychylenia w płaszczyźnie czołowej (BSx) , wychylenia w płaszczyźnie strzałkowej (BSz) , drogi środka ciężkości (COPd) , prędkości środka ciężkości (COPv) , zakresu wychyleń w płaszczyźnie czołowej (Rx) , zakresu wychyleń w płaszczyźnie strzałkowej (Rz). Dodatkowym czynnikiem warunkującym zmiany parametrów była kontrola wzrokowa (oczy otwarte - O lub zamkniete - Z). Badania przeprowadzono w grupie eksperymentalnej (E) i kontrolnej (K) przed (A) i po eksperymencie (B). Wyniki dotyczące

oceny równowagi statycznej na stabilnym podłożu dla grupy eksperymentalnej i kontrolnej przedstawiono w tabeli nr 10 (oczy otwarte) oraz nr tabeli nr 11 (oczy zamknięte).

Tabela 10. Średnie wartości oraz istotność różnic pomiędzy średnimi zmiennych opisujących równowagę statyczną na stabilnym podłożu (oczy otwarte) , przed i po eksperymencie dla grupy eksperymentalnej (E) i kontrolnej (K)Tabela 11. Średnie wartości oraz istotność różnic pomiędzy średnimi zmiennych opisujących równowagę statyczną (oczy zamknięte) , przed i po eksperymencie dla grupy eksperymentalnej (E) i kontrolnej (K)istotność różnic na poziomie p0,05 wyróżniono pogrubionym drukiem

Analiza wariancji dla powtarzanych pomiarów – ANOVA , pozwoliła odrzucić hipotezę o jednorodności zmiennych w grupie eksperymentalnej (E) przed (A) i po eksperymencie (B) w zakresie równowagi statycznej na podłożu stabilnym. Przeprowadzenie testów post-hoc Tukeya oraz analiza uzyskanych danych pozwala na stwierdzenie , iż wartość odchylenia w płaszczyźnie strzałkowej (Sz-O) zmieniła się w sposób istotny statystycznie w badaniu przeprowadzonym po eksperymencie (B) dla grupy eksperymentalnej (E) - p=0,010 , F=5,834 . Nastąpił spadek wartości średniej z 0,836 do 0,668 cm (tabela 10 , ryc. 4). Podobne zmiany zaszły w przypadku wychylenia w płaszczyźnie czołowej (Sx-O) , gdzie nastąpiło obniżenie wartości średniej z 0,790 do 0,591 cm (p=0,021 , F=5,894) - tabela 10 , ryc. 5 , oraz rozstępu między skrajnymi położeniem wypadkowej siły nacisku na platformę w płaszczyźnie czołowej (Rx-Z) , obniżenie wartości średniej z 12.096 do 7.889 cm - p = 0,001 , F=13,957 (tabela 11 , ryc. 6).

Ryc. 4. Porównanie średnich wartości zmiennej Sz-O [cm] dla grupy eksperymentalnej(E) i kontrolnej (K) przed (A) i po eksperymencie (B)

Ryc. 5. Porównanie średnich wartości zmiennej Sx-O [cm] dla grupy eksperymentalnej(E) i kontrolnej (K) przed (A) i po eksperymencie (B)

Ryc. 6. Porównanie średnich wartości zmiennej Rx-Z [cm] dla grupy eksperymentalnej(E) i kontrolnej (K) przed (A) i po eksperymencie (B)Zastosowanie identycznej analizy w przypadku pozostałych zmiennych opisujących równowagę statyczną na stabilnym podłożu nie wykazało istotnych statystycznie zmian ich wartości przed i po eksperymencie , zarówno w przypadku grupy eksperymentalnej (E) jak i grupy kontrolnej (K). Dotyczyło to badań przeprowadzonych z oczami zamkniętymi jak i otwartymi (tabela 10 , 11).

Istotne statystycznie zmiany w zakresie wybranych zmiennych charakteryzujących równowagę statyczną na stabilnym podłożu (Sz-O , Sx-O , Rx-Z) potwierdzają hipotezę dotyczącą skuteczności realizowanego w ramach sześcio-tygodniowego eksperymentu treningu funkcjonalnego i wskazują na pozytywny jego wpływ na wybrane parametry charakteryzujące poziom równowagi statycznej na stabilnym podłożu , zarówno gdy badanie było przeprowadzone w warunkach aktywnej jak i wyłączonej kontroli wzrokowej (tabela 10-11 , ryc. 4-6).

3. Ocena wpływu treningu funkcjonalnego na parametry wyskoku pionowego.Kolejnym etapem oceny wpływu i trwałości efektów treningu funkcjonalnego było dokonanie przeglądu średnich wartości podstawowych parametrów charakteryzujących wyskok pionowy – prędkości odbicia (VO) , wysokości uniesienia środka ciężkości (H) , pracy w fazie odbicia (WO) , mocy średniej (PS) , mocy maksymalnej (PM) , praca względnej (WWO) , mocy średniej względnej (PWS) , mocy maksymalnej względnej (PWM). Badania przeprowadzono w grupie eksperymentalnej (E) i kontrolnej (K) przed (A) i po eksperymencie (B). Wyniki dotyczące oceny poszczególnych parametrów wyskoku pionowego w grupie eksperymentalnej i kontrolnej oraz istotność różnic pomiędzy wartościami średnimi zmiennych charakteryzujących wyskok pionowy przedstawiono w tabeli nr 12.

Ryc. 7. Porównanie średnich wartości zmiennej PWS [W/kg] dla grupy E i K przed (A) i po eksperymencie (B)

Ryc. 8. Porównanie średnich wartości zmiennej PWM [W/kg] dla grupy E i K przed (A) i po eksperymencie (B)

Przeprowadzenie testów post-hoc Tukeya pozwala na stwierdzenie iż wartość poziomu mocy średniej względnej w przypadku grupy kontrolnej (PWS/K) zmieniła się w sposób istotny statystycznie w badaniu przeprowadzonym po eksperymencie (p=0,024 , F=4,186) , spadek wartości średniej z 28,17 do 22,92 W/kg (tabela 12 , ryc. 7). Podobne zmiany zaszły w przypadku mocy maksymalnej względnej (PWM/K) także dla grupy kontrolnej (p=0,041 , F=4,953) , gdzie nastąpiło obniżenie wartości średniej z – 45,08 do 37,55 W/kg (tabela 12 , ryc. 8). Zastosowanie identycznej analizy w przypadku pozostałych zmiennych opisujących moc nie wykazało istotnych statystycznie zmian ich wartości przed i po eksperymencie dla grupy eksperymentalnej (E) jak i grupy kontrolnej (K). Biorąc jednak pod uwagę wyniki uzyskane przez badanych z grupy eksperymentalnąej poddanej treningowi funkcjonalnemu należy zauważyć fakt wzrostu poziomu średniej wartości prędkości odbicia (VO) , wysokości uniesienia środka ciężkości (H) , pracy w fazie odbicia (WO) oraz mocy maksymalnej (PM) - dane przedstawiono w tabeli 12. Świadczyć to może o niewielkim pozytywnym wpływie treningu funkcjonalnego stosowanego w trakcie eksperymentu na wybrane parametry wyskoku pionowego w przypadku grupy eksperymentalnej (E) z zastrzeżeniem , iż nie jest on istotny statystycznie. Poziom mocy średniej względnej (PWS) oraz mocy maksymalnej względnej (PWK) obniżył się w stopniu istotnym statystycznie co świadczy o regresji w zakresie tych zmiennych w grupie kontrolnej (tabela 12 , ryc. 7-8).

4. Ocena wpływu treningu funkcjonalnego na poziom szybkości startowej i lokomocyjnej.Kolejnym etapem oceny wpływu i trwałości efektów treningu funkcjonalnego było

dokonanie przeglądu średnich wartości podstawowych parametrów charakteryzujących szybkość startową na dystansie 5 m (V_5) , szybkość lokomocyjną na dystansie 15 m (V_15) oraz 25 m (V_25). Badania przeprowadzono w grupie eksperymentalnej (E) i kontrolnej (K) przed (A) i po eksperymencie (B). Wyniki dotyczące oceny poziomu szybkości startowej i lokomocyjnej w grupie eksperymentalnej i kontrolnej oraz istotność różnic pomiędzy wartościami średnimi zmiennych charakteryzujących szybkość startową oraz lokomocyjną przedstawiono w tabeli nr 13.

5.3 Wyskok pionowy Kolejnym etapem oceny wpływu i trwałości efektów treningu funkcjonalnego było dokonanie przeglądu średnich wartości podstawowych parametrów charakteryzujących wyskok pionowy – prędkości odbicia (VO) , wysokości uniesienia środka ciężkości (H) , pracy w fazie odbicia (WO) , mocy średniej (PS) , mocy maksymalnej (PM) , pracy względnej (WWO) , mocy średniej względna (PWS) , mocy maksymalnej względnej (PWM). Badania przeprowadzono w grupie eksperymentalnej (E) i kontrolnej (K) po upływie 14-tu dni od zakończenia eksperymentu (C). Wyniki dotyczące oceny istotności różnic pomiędzy wartościami średnimi zmiennych charakteryzujących wyskok pionowy po zakończeniu eksperymentu (B) oraz po upływie 14-tu dni od zakończenia realizacji programu treningowego (C) przedstawiono w tabeli nr 17. Po analizie danych dotyczacych wyskoku pionowego nie stwierdzono żadnych istotnych statystycznie zmian w zakresie charakteryzujących go zmiennych , pomimo tego , iż

poziom większości parametrów w przypadku grupy eksperymentalnej oraz kontrolnej wzrósł. Możemy zatem także wnioskować co do trwałości efektów zastosowanego treningu . Szczegółowe dane przedstawiono w tabeli nr 17.

VO/E [m/s] 2,706 2,658 -0,048 1,505 0,966VO/K [m/s] 2,522 2,653 0,131 1,505 0,590H/E [m] 0,369 0,365 -0,004 0,995 0,998H/K [m] 0,329 0,362 0,033 0,995 0,591WO/E [J] 329,11 433,55 104,44 1,851 0,072WO/K [J] 275,90 412,02 136,12 1,851 0,973WWO/E [J/kg] 3,640 4,751 1,111 0,224 0,973WWO/K [J/kg] 3,262 4,560 1,298 0,224 0,973PM/E [W] 3054,7 5689 2634,3 0,070 0,973PM/K [W] 3089,4 5613,9 2524,5 0,070 0,485PWM/E [W/kg] 33,201 62,053 28,852 0,496 0,994PWM/K [W/kg] 36,393 62,075 25,682 0,496 0,994PS/E [W] 1833,2 3580 1746,8 0,758 0,486PS/K [W] 1929,2 3416,2 1487 0,758 0,105PWS/E [W/kg] 20,080 40,115 20,035 2,483 0,073PWS/K [W/kg] 22,403 38,107 15,704 2,483 0,073

Tabela 17. Średnie wartości oraz istotność różnic pomiędzy średnimi zmiennych opisujących moc po eksperymencie (B) oraz 14-tu dniach od zakończenia eksperymentu (C) dla grupy eksperymentalnej (E) i kontrolnej (K)

5.4 SzybkośćW przypadku szybkości dokonano przeglądu średnich wartości podstawowych parametrów charakteryzujących szybkość startową na dystansie 5 m (V_5) , szybkość lokomocyjną na dystansie 15m (V_15) oraz 25m (V_25). Badania przeprowadzono w grupie eksperymentalnej (E) i kontrolnej (K) po eksperymencie (B) oraz w odstępie 14-tu dni od jego zakończenia (C). Wyniki dotyczące oceny poszczególnych parametrów przedstawiono w tabeli nr 10. Analiza uzyskanych danych wskazuje , iż w przypadku grupy eksperymentalnej (E) wartość zmiennej szybkość lokomocyjna (V_25/E) wzrosła w sposób istotny statystycznie , co wskazuje na progregresję w tym zakresie. Pozostałe parametry w obu grupach nie uległy tak daleko idącej zmianie (tabela 18). Uzyskane dane potwierdzają trwałość efektów programu treningowego w zakresie szybkości.Tabela 18. Średnie wartości oraz istotność różnic pomiędzy średnimi zmiennych opisujących szybkość [s] po eksperymencie (B) oraz 14-tu dniach od zakończenia eksperymentu (C) dla grupy eksperymentalnej (E) i kontrolnej (K)istotność różnic na poziomie p0,05 wyróżniono pogrubionym drukiem

6. Współzależność pomiędzy poziomem siły zginaczy i prostowników stawu kolanowego i parametrami charakteryzującymi zmienne sprawności ogólnej.

Celem kolejnego etapu badań było określenie współzależności pomiędzy wybranymi parametrami pomiaru izokinetycznego siły prostowników oraz zginaczy stawu kolanowego -

szczytowego momentu obrotowego (PT) , względnego szczytowego moment obrotowego (WPT) , średniej mocy (AP) , pracy całkowitej (TW) , i zmiennymi charakteryzującymi równowagę statyczną na podłożu niestabilnym (OSI , APSI , MLSI) , równowagę statyczną na podłożu stabilnym (BSz , BSx) , wyskok pionowy (H , V , WI , PI) , szybkość starową (V_5) i lokomocyjną (V_15 , V_25). Współczynniki korelacji Pearsona były obliczane dla nogi prawej i lewej z uwzględnieniem dwóch prędkości kątowych (30/sek i 240/sek). W analizie danych uwzględniono także współzależności pomiędzy parametrami pomiaru izokinetycznego wynikającymi ze stosunku zginaczy do prostowników stawu kolanowego - średniego szczytowego momentu obrotowego (APTr) , średniej mocy (APr) , pracy całkowitej (TWr) oraz zmiennymi charakteryzującymi poziom równowagi , wyskok pionowy i szybkość. Dane przedstawiono w tabeli nr 19 (noga lewa , predkość kątowa 30/sek) , tabeli nr 20 (noga prawa , predkość kątowa 30/sek) , tabeli nr 21 (noga lewa , predkość kątowa 240/sek) oraz tabeli nr 22 (noga prawa , predkość kątowa 240/sek). Obliczenia przeprowadzono dla grupy eksperymentalnej. Analiza danych dotyczących współzależności pomiędzy wybranymi parametrami izokinetycznymi zginaczy oraz prostowników nogi lewej w przypadku prędkości kątowej 30/sek wskazuje , iż występuje istotna statystycznie zależność pomiędzy wybranymi parametrami charakteryzującymi siłą prostowników (Pte , PTIe , Ape,Twe) a wybranymi zmiennymi opisującymi równowagę dynamiczną szczególnie ogólnym indeksem stabilnosci - OSI (w mniejszym zakresie pozostałymi indeksami- APSI , MLSI) , pracą względną (WI) oraz szykością startową (V_5) , w mniejszym stopniu lokomocyjną (V_25). Nie odnotowano żadnej współzależności pomiędzy parametrami charakteryzującymi siłą prostowników (Pte , PTIe , Ape,Twe) , a zmiennymi opisującymi równowagę statyczną. Nie stwierdzono także żadnych związków pomiędzy pozostałymi parametrami pomiaru izokinetycznego a zmiennymi opisującymi równowagę , wyskok pionowy i szybkość (tabela 19).

PAR OSI APSI MLSI BSz BSx H V WI PI V_5 V_15 V_20PTe -,68 -,54 -,49 ,20 ,30 -,07 -,02 -,56 -,22 ,49 ,14 ,40PTIe -,95 -,84 -,57 ,11 ,42 ,01 ,08 -,58 ,07 ,63 ,19 ,49APe -,67 -,55 -,45 ,35 ,43 -,23 -,18 -,53 -,27 ,64 ,09 ,42TWe -,66 -,53 -,45 ,08 ,19 -,20 -,13 -,51 -,19 ,76 ,11 ,56PTf -,18 -,10 -,31 ,20 ,38 ,10 ,15 -,20 -,11 ,30 ,10 ,12PTIf -,31 -,29 -,29 ,12 ,44 ,19 ,25 -,15 ,14 ,34 ,13 ,15APf -,11 -,11 -,17 ,14 ,49 -,05 -,01 -,19 -,04 ,21 -,08 ,08TWf -,30 -,24 -,30 ,15 ,55 -,09 -,05 -,34 -,12 ,37 ,05 ,20APTr ,45 ,39 ,17 -,05 ,00 ,07 ,05 ,35 ,15 -,24 -,07 -,30APr ,36 ,28 ,14 -,12 ,12 ,07 ,07 ,23 ,16 -,26 -,16 -,25Wr ,14 ,14 -,04 ,02 ,34 ,03 ,02 ,08 ,04 -,18 -,05 -,21

Tabela 19. Współczynniki korelacji Pearsona pomiędzy zmiennymi opisującymi pomiar izokinetyczny zginaczy i prostowników stawu kolanowego a wybranymi parametrami równowagi , wyskoku pionowego i szybkości (noga lewa , prędkość kątowa 30/sek )współczynniki korelacji istotne na poziomie p0,05 wyróżniono pogrubionym drukieme – dotyczy prostowników , f – dotyczy zginaczy , r – dotyczy wskaźnika zgin./prost.Analiza danych dotyczących współzależności pomiędzy wybranymi parametrami pomiaru izokinetycznego prostowników nogi prawej (prędkość kątowa 30/sek) wskazuje , iż występuje istotna statystycznie zależność pomiędzy względnym momentem siły ( PTIe) a ogólnym indeksem stabilnosci (OSI) , wszystkimi parametrami pomiaru izokinetycznego (Pte , PTIe , Ape,Twe) a pracą względną (WI) będącą jednym z parametrów

charakteryzujących wyskok pionowy oraz wybranymi parametrami izokinetycznymi (Ape , Twe) a szykością startową (V_5). Podobnie jak w przypadku nogi lewej nie odnotowano żadnej współzależności pomiędzy parametrami charakteryzującymi siłę prostowników (Pte , PTIe , Ape,Twe) , a zmiennymi opisującymi równowagę statyczną (BSz , BSx) - tabela 20.

PAR OSI APSI MLSI BSz BSx H V WI PI V_5 V_15 V_20PTe -,41 --,27 -,35 ,06 ,36 -,46 -,39 -,63 ,07 ,45 -,20 ,10PTIe -,61 -,51 -,39 -,01 ,47 -,44 -,36 -,65 ,38 ,54 -,23 ,12APe -,42 -,34 -,29 ,25 ,51 -,34 -,27 -,59 -,04 ,59 -,11 ,22TWe -,34 -,30 -,18 ,05 ,32 -,41 -,35 -,56 ,01 ,62 -,10 ,32PTf -,17 -,25 -,67 -,20 ,03 -,13 -,06 -,02 ,09 ,21 -,30 -,30PTIf -,35 -,00 -,64 -,28 ,12 -,02 ,07 -,00 ,40 ,30 -,26 -,23APf -,05 ,10 -,39 -,08 ,05 -,07 -,00 -,01 ,13 ,10 -,20 -,02TWf -,09 ,01 -,36 ,02 ,09 -,07 -,02 -,01 ,06 ,10 -,10 -,02APTr ,47 ,61 -,07 -,37 -,64 ,53 ,45 ,79 -,10 -,36 ,24 -,20APr ,45 ,64 -,06 -,26 -,35 ,30 ,26 ,59 -,02 -,60 -,12 -,54Wr ,24 ,44 -,19 -,02 -,08 ,20 ,18 ,40 -,11 -,43 -,11 -,45

Tabela 21. Współczynniki korelacji Pearsona pomiędzy zmiennymi opisującymi pomiar izokinetyczny zginaczy i prostowników stawu kolanowego a wybranymi parametrami równowagi , mocy i szybkości (noga lewa , prędkość kątowa 240/sek)współczynniki korelacji istotne na poziomie p0,05 wyróżniono pogrubionym drukieme – dotyczy prostowników , f – dotyczy zginaczy , r – dotyczy wskaźnika zgin./prost.

Kolejnym etapem analizy współzależności pomiędzy poszczególnymi parametrami pomiaru izokinetycznego a zmiennymi charakteryzujacymi poziom równowagi , mocy oraz szybkości była jej ocena dla prędkości kątowej 240/sek (noga lewa). Wyniki badań wskazują na niewielką zależność w przypadku siły prostowników (tylko z pracą względną – WI) oraz zginaczy (tylko z równowagą dynamiczną w płaszczyźnie strzałkowej – APSI). Występuje natomiast silna korelacja wszystkich parametrów stosunku siły zginaczy do prostowników (APTr , Apr , Wr) ze zmiennymi opisującymi równowagę dynamiczną (OSI , APSI) , jednym z dwóch parametrów charakteryzujących równowagę statyczną (BSx) , pracą względną wykonaną w fazie odbicia bedącą parametrem opisującym moc. Dodatkowo średni szczytowy moment obrotowy (APTr) jest istotnie związany z dwoma pozostałymi parametrami charakteryzującymi wyskok pionowy – wysokością uniesienia środka ciężkości (H) oraz szybkością przemieszczania się środka ciężkości w fazie odbicia (V). Zaskakujący jest fakt , iż nie odnotowano , żadnej istotnej współzależności dla tej prędkości kątowej pomiędzy siłą zginaczy i prostowników stawu kolenowego a szybkością startową i lokomocyjną (V_5 , V_15 , V_20) – tabela 21.

PAR OSI APSI MLSI BSz BSx H V WI PI 5 15 25PTe -,07 ,04 -,14 -,07 ,18 -,46 -,34 -,35 -,19 ,36 -,47 ,08PTIe -,30 -,28 -,13 -,05 ,35 -,44 -,28 -,38 ,19 ,48 -,52 ,09APe -,18 -,08 -,25 ,11 ,2 -,56 -,43 -,43 -,02 ,57 -,45 ,12TWe -,16 -,06 -,23 ,11 ,18 -,57 -,44 -,37 -,02 ,52 -,46 ,09PTf ,48 ,46 ,18 ,15 ,15 -,17 -,10 ,08 -,15 -,19 -,46 -,31PTIf ,43 ,26 ,32 ,14 ,28 -,11 ,01 ,16 ,22 -,08 -,53 -,30APf ,37 ,40 ,05 ,08 ,22 -,19 -,07 ,11 ,11 -,14 -,67 -,43TWf ,38 ,40 ,10 ,10 ,26 -,24 -,11 ,07 ,08 -,12 -,70 -,41APTr ,59 ,68 ,07 -,40 - ,66 ,60 ,58 ,84 -,10 -,20 ,15 -,11APr ,61 ,75 ,04 -,44 -,64 ,55 ,51 ,92 -,16 -,30 ,10 -,20Wr ,61 ,76 ,02 -,40 -,65 ,52 ,49 ,94 -,17 -,28 ,09 -,21

Tabela 22. Współczynniki korelacji Pearsona pomiędzy zmiennymi opisującymi pomiar izokinetyczny zginaczy i prostowników stawu kolanowego a wybranymi parametrami równowagi , mocy i szybkości (noga prawa , prędkość kątowa 240/sek)współczynniki korelacji istotne na poziomie p0,05 wyróżniono pogrubionym drukieme – dotyczy prostowników , f – dotyczy zginaczy , r – dotyczy wskaźnika zgin./prost.

Analizując dalej prędkość kątową 240/sek , ale dla nogi prawej stwierdzono silną współzależność wszystkich parametrów stosunku siły zginaczy do prostowników (APTr , Apr , Wr) ze zmiennymi opisującymi równowagę dynamiczną (OSI , APSI) , jednym z dwóch parametrów charakteryzujących równowagę statyczną (BSx) , pracą względną wykonaną w fazie odbicia bedącą parametrem opisującym moc (WI). Biorąc pod uwagę konfigurację zmiennych są to takie same korelacje jak w przypadku nogi lewej. Oprócz tego występuje jedna istotna współzależność dotycząca zginaczy stawu kolanowego (parametry średnia moc - APf oraz praca całkowita - TWf ) z szybkością lokomocyjną (V_15). Dodatkowo w przypadku prostowników występuje współzależność dwóch parametrów (APe , TWe) z wysokością uniesienia środka ciężkości (H) oraz tylko średniej mocy (APe) z szybkością startową (V_5) – tabela 22. Rozpatrując związki istniejace pomiędzy poszczególnymi parametrami pomiaru izokinetycznego siły zginaczy i prostowników stawu kolanowego nogi prawej i lewej a poszczególnymi zmiennymi opisujacymi poziom równowagi dynamicznej i statycznej , mocy oraz szybkości startowej i lokomocyjnej badanych dla dwóch prędkości kątowych (30/sek , 240/sek) należy stwierdzić , iż największe współzależności występują w przypadku parametrów stosunku siły zginaczy do prostowników , nieco mniejsze w przypadku siły prostowników , zdecydowanie najmniejsze zginaczy (tabela 19-22).

Omówienie wyników badań i dyskusjaZespołowe gry sportowe są kwintesencją sportu. W różnych formach gry z piłką towarzyszyły człowiekowi od zarania dziejów , zmieniały się i krystalizowały , wyrastając ostatecznie na w pełni ukształtowane dyscypliny sportowe. Są najbardziej medialną i popularną formą widowiska sportowego zarówno od strony kibiców jak i aktywnie zaangażowanych uczestników. Zespołowe gry sportowe to przykład rozwoju rywalizacji i współzawodnictwa z jednej strony oraz współdziałania i współpracy z drugiej. Z powodu istotnego wzrosu dynamiki gry , ciągle rośnie liczba i złożoność działań , które zawodnik musi wykonać w trakcie walki sportowej. Konsekwencją są coraz większe wymagania w zakresie sprawności specjalnej (techniczno-taktycznej) , motorycznej (zdolności kondycyjne , koordynacyjne i hybrydowe) , intelektualnej oraz odporności psychicznej. Stąd ciągle

aktualne jest pytanie jak planować i realizować proces treningowy aby sprostać oczekiwaniom?W tym kontekście trzeba zwrócić uwagę na jeszcze jeden występujący współcześnie problem. Polega on na ograniczeniu czasu , jaki można przeznaczyć na trening. Spowodowane to jest rozbudowaniem systemu rozgrywek. W przypadku koszykówki zespoły ligi zawodowej NBA rozgrywają obecnie 82 mecze w sezonie zasadniczym oraz maksymalnie 20-25 w fazie play-off , co daje w sumie 102 - 107 spotkań. Najlepsze europejskie zespoły klubowe rywalizują w ramach swoich lig krajowych oraz ligi kontynentalnej (Euroligi) biorąc udział w 90 spotkaniach w sezonie. Dla porównania najlepsze polskie zespoły klubowe rozgrywają ok. 60 meczów ligowych oraz 10-15 pucharowych. W praktyce powoduje to konieczność planowania dwóch jednostek startowych w tygodniowym mikrocyklu treningowym. Dodając do tego niemal ciągłą konieczność przemieszczania się mamy do czynienia z poważnym problemem natury organizacyjnej i szkoleniowej. Zważywszy na konieczność utrzymania odpowiedniej skuteczności indywidualnej zawodników (przygotowanie techniczne) oraz właściwego przygotowania zespołu do kolejnych wyzwań związanych z rywalizacją sportową (przygotowanie taktyczne) , znacznemu ograniczeniu podlega czas treningowy przeznaczony na przygotowanie motoryczne i wypoczynek.

Ściśle związana jest z tym zjawiskiem kwestia utrzymania odpowiedniego stanu funkcjonalnego organizmu w krótszej i dłuższej perspektywie czasowej. Biorąc pod uwagę obciążenia treningowe i startowe najlepszych zawodników , konieczne jest podjęcie działań pozwalających na skuteczne zapobieganie potencjalnym urazom układu ruchu. Najlepsi zawodnicy po zakończeniu wyczerpującego sezonu klubowego startują w rozgrywkach międzynarodowych , jako reprezentanci swoich krajów , co niemal do zera zmniejsza możliwości wypoczynku i regeneracji będącymi tak ważnymi elementami racjonalnego treningu. Dlatego mimo ogromnej wiedzy w zakresie treningu sportowego o charakterze ogólnym , jak i specyficznym związanym z konkretną dyscypliną sportu , konieczne jest poszukiwanie nowych metod i form treningowych , w obrębie których będzie można osiągnąć maksymalne efekty w sytuacji występowania coraz większych ograniczeń oraz co bardzo istotne , weryfikowanie nowych pomysłów za pomocą badań naukowych.

Trening funkcjonalny jest pojęciem stosunkowo nowym , próbą rozwiązania problemu z jakim borykają się współczesne gry zespołowe – koniecznością zbudowania i utrzymania w dłuższym czasie optymalnej dyspozycji motorycznej zawodnika , w warunkach istotnego deficytu czasu jaki można przeznaczyć na trening w tym zakresie. Trening funkcjonalny może odgrywać taką rolę bowiem jego treści są ściśle dobrane pod kątem kształtowania wiodących zdolności motorycznych w określonej dyscyplinie sportu. Oprócz tego jego celowość przejawia się także w tym , iż zastosowane metody , formy i środki redukują prawdopodobieństwo występowania kontuzji będących zmorą współczesnego sportu wyczynowego niezależnie od wieku i poziomu zaawansowania zawodników (Zając i wsp. 2010).

Program treningowy niezbędny do realizacji celu pracy został stworzony w oparciu o dostępną literaturę dotyczącą ogólnych założeń treningu funkcjonalnego (Caraffa i wsp. 1996 , Heidt i wsp. 2000 , Hewett i wsp. 1996 , 1999 , Kraemer i wsp. 1998 , 2003 , Lehnhard i wsp. 1996 , Yaggie i Cambell 2006 , Kidgell i wsp. 2007 , Cressey i wsp. 2007 , Behm i Anderson 2006 , Myer i wsp. 2005) , przykładów tego typu treningu opracowanego dla różnych dyscyplin , wymogów jakie stawiane są przed zawodnikiem w zakresie motoryki w koszykówce oraz doświadczenia trenerskie (zarówno własne jak i innych specjalistów). Celem programu było kształtowanie dynamiki i zakresu czynności ruchowych poprzez komponent plajometryczny i szybkościowo-zwinnościowy , jak również niezbędnej do realizacji zadań ruchowych w koszykówce stabilności posturalnej , dzięki zastosowaniu komponentu sensomotorycznego na niestabilnym jak i stabilnym podłożu. O efektywności

ruchu nie decyduje jedna zdolność motoryczna , ale kompilacja mobilności i stabilności (Zając 2010). Dlatego zastosowany w ramach eksperymentu program treningowy ma charakter kompleksowy. Warty podkreślenia jest fakt , iż program jest oryginalnym opracowaniem autora pracy. Biorąc pod uwagę pozytywne jego efekty , uwidocznione w wynikach badań , można przypuszczać co do walorów empirycznych całego eksperymentu jak i aplikacyjnych samego programu. Godny uwagi wydaje się także fakt , iż cały projekt miał charakter eksperymentalny. Konsekwencją przyjętych założeń metodologicznych był dobór odpowiedniego materiału badań. Zarówno grupę ekperymentalną jak i kontrolną tworzyli zawodnicy wyczynowo uprawiający koszykówkę. Nie stwierdzono istotnych statystycznie różnic pomiędzy grupami , uwzględniając takie parametry jak: wiek , wysokość ciała , masę ciała i staż treningowy badanych. Dodatkowo prezentowali bardzo zbliżony poziom sportowy (II liga państwowa). Uprawniony wobec tego jest wniosek , iż niemal całkowicie został wyeliminowany wpływ czynnika rozwojowego na wyniki pomiarów. Procesy informacyjne , zdolności kondycyjne i koordynacyjne uwarunkowane są w dużym stopniu rozwojem i funkcjonowaniem centralnego i obwodowego układu nerwowego , który jest w tym okresie ontogenezy już ukształtowany anatomicznie i funkcjonalnie.

Kontrola stabilności posturalnej jest możliwa dzięki zintegrowanej informacji w postaci bodźców wizualnych , westybularnych , proprioceptywnych (Latash 2008). Wynika z tego , iż proces utrzymania i przywracania równowagi ciała jest regulowany przez centralny układ nerwowy , który wykorzystując eferentne drogi przewodzenia impulsów nerwowych , pobudza do działania mięśnie zapewniające stabilizację w poszczególnych stawach (Nardone i wsp. 1990). Należy w tym kontekście także wspomnieć o dwóch zjawiskach: antycypacyjnym i korekcyjnym dostosowaniem posturalnym (Latash 2008). Za miarę stabilności postawy uważa się odległość środka nacisku od krawędzi stóp. Przyjmuje się zarazem , iż obwiednia stóp stanowiąca powierzchnię podparcia jest granicą stabilności , w rzeczywistości jednak zakres stabilności jest znacznie mniejszy od powierzchni podparcia , a jego wielkość zależy także od sprawności aparatu ruchu , masy i wysokości ciała (Błaszczyk 1993 , Błaszczyk i wsp. 1994). Szczególnie ten ostatni czynnik ma znaczenie w przypadku badań wykonywanych na koszykarzach , których wysokość ciała jest znacznie wyższa od średniej populacji , a w konsekwencji utrzymanie stabilności posturalnej wymaga większe sprawności systemów odpowiedzialnych za jej kontrolę. Jeśli bodźce zakłócające są niewielkie to równowaga może być przywrócona przez skoordynowaną aktywność mięśni stabilizujących staw skokowo-goleniowy bez konieczności odrywania stóp od podłoża (Maisson 1992 , Błaszczyk i wsp. 1994 , 2000). Większe zaburzenia równowagi wymagają korekty postawy np. poprzez wykonanie wykroku.

W badaniach dokonano oceny równowagi statycznej na podłożu niestabilnym oraz stabilnym. Zmiany istotne statystycznie w przypadku podłoża niestabilnego dotyczyły dwóch z trzech obliczanych indeksów - ogólnego indeksu stabilności (OSI) oraz indeksu stabilności w płaszczyźnie strzałkowej (APSI). Jeśli chodzi o równowagę na podłożu stabilnym to zmiany istotne statystycznie dotyczą odchylenia standardowego przemieszczeń wypadkowej siły nacisku na platformę w płaszczyźnie czołowej (Sx-O/E) i strzałkowej (Sz-O/E) oraz rozstępu między skrajnym położeniem wypadkowej siły nacisku na platformę w płaszczyźnie czołowej (Rx-Z/E). Zjawisko to zaobserwowano tylko w przypadku grupy eksperymentalnej (E) , która realizowała trening funkcjonalny (Tab.9-11 , Rys. 2-6). Świadczy to o pozytywnym wpływie programu treningowego na poziom równowagi w obu analizowanych aspektach. Wydaje się , że w największym stopniu na wyniki badań w zakresie równowagi wpłynął komponent sensomotoryczny treningu funkcjonalnego realizowany przede wszystkim poprzez ćwiczenia na niestabilnym podłożu oraz w znacznie mniejszym stopniu poprzez ćwiczenia na podłożu stabilnym (asymetryczne). Pozytywny efekt treningowy wynika ze faktu znacznej stymulacji procesów sterowania i regulacji motorycznej

związanej z kontrolą wzajemnego ustawienia segmentów ciała oraz aktywnością poszczególnych grup mięśniowych podczas wykonywania czynności ruchowych. Ten rodzaj środków treningowych indukuje odruchowe i świadome reakcje nerwowo-mięśniowe regulujące napięcie i synergie mięśniowe pozwalające na utrzymanie stabilności dynamicznej i posturalnej , pomimo zmiennych bodźców zewnętrznych oraz w warunkach wykonywania dodatkowych zadań ruchowych. Brooks i Brooks (2002) , Ruiz i Richardson (2005) stwierdzili w oparciu o rezultaty badań , iż trening na niestabilnym podłożu ma pozytywny wpływ na poziom równowagi , różnicowania kinestetycznego oraz sprawność układu sensomotorycznego. Trening na niestabilnym podłożu poprawia efektywność procesów afferentnych , co wpływa na obiżenie prawdopodobieństwa kontuzji oraz zapewnia podniesienie skuteczności realizacji zadań ruchowych (Brooks i Brooks 2002 , Ruiz i Richardson 2005 , Gollhofer 2003) , pozwala także na właściwą współpracę mięśni agonistycznych oraz antagonistycznych w celu ustabilizowania określonego stawu , jak również na wzrost poziomu generowanej siły mięśniowej. Gollhofer 2003 Kidgell i inni (2007) stwierdzili , że 6-cio tygodniowy program treningowy wykonywany z wykorzystaniem mini trampoliny oraz dura dysku , zredukował deficyt w układzie proprioceptywnym i przyczynił się istotnie statystycznej poprawy równowagi u osób z niestabilnością stawu kolanowego. Także inne badania wskazują na identyczne zmiany w tym zakresie (Gauffin i in. 1988 , Matsusaka i in. 2001 , Osborne i in. 2001 , VerHagen i in. 2004). Uzasadnieniem skuteczności programu treningowego może by fakt , iż miał on raczej charakter wytrzymałościowy aniżeli siłowy. Badania naukowe potwierdzają , iż wytrzymałość układu mięśniowego jest istotnym komponentem równowagi , znacznie bardziej istotnym niż poziom siły (Kaminski i in. 2004). Yaggie i Campbell (2006) stwierdzili , iż 4 tygodniowy trening równowagi spowodował istotną statystycznie pozytywną zmianę stabilności posturalnej. Yaggie i Kinzey (2001) zwracają uwagę , iż w sporcie wyczynowym największe znaczenie ma zdolność sportowca do realizowania zadań podczas walki sportowej. Wymaga to właściwego funkcjonowania układu nerwowo-mięśniowego , mięśniowo-szkieletowego oraz proprioceptywnego (Bernier i Perrin 1998 , Lephart i in. 1997 , Lundin i in. 1993 , Yaggie i Kinzey 2001). Wiele badań potwierdza , iż trening równowagi poprawia kontrolę proprioceptywną (Bernier i Perrin 1998 , Fiore and Leard 1980 , Lephart i in. 1997,1998 , Tropp i in. 1984). Rozi i wsp. (1999) zrealizowali trwający 4 tygodnie eksperyment oparty na treningu równowagi uzyskując rezultaty bardzo zbliżone do prezentowanych w naszej pracy. Otrzymane dane wskazują na skuteczność treningu funkcjonalnego w zakresie poprawy funkcjonowania układu proprioceptywnego oraz utrzymania postawy pionowej w staniu jednonóż. Badania były prowadzone na osobach bez żadnych zaburzeń stabilności stawu kolanowego. Pomimo kilku prac eksperymentalnych zrealizowanych z udziałem zdrowych sportowców , większość badań prowadzona była na osobach z trwałą niestabilnością lub kontuzjami stawów i nietrenujących. Stąd konieczność prowadzenia dalszych prac naukowych w tym zakresie. Niektórzy autorzy postulują również wykorzystanie ćwiczeń bez lub z niewielkim obciążeniem (Stone i in. 1998) umożliwiających wykonywanie ruchów asymetrycznych w otwartym lub zamkniętym łańcuchu kinematycznym , precyzyjne dostosowanie obciążenia do możliwości ćwiczących , wymuszjących większą koordynację mięśni synergistycznych , stabilizujących i antagonistycznych co ma ogromny wpływ na stabilność oraz skuteczność realizacji zadań o charakterze specjalistycznym ściśle związanych z daną dyscypliną sportu. Przedstawiony powyżej postulat został uwzględniony w trakcie przygotowania naszego progrmu treningowego. W wielu dyscyplinach momenty sił niezbędne do wykonania określonego ruchu generowane są w warunkach zaburzonej równowagi dynamicznej. Dlatego metody , formy i środki treningowe stosowane w procesie treningowym muszą uwzględniać specyfikę tych sytuacji (Behm 1995) , tym bardziej , iż kwestia transferu pozytywnych

efektów treningu w zakresie równowagi statycznej na poprawę tej zdolności w warunkach dynamicznych jest dyskusyjna. Shimada i in. (2003) donoszą w oparciu o rezultaty przeprowadzonych badań , iż równowaga dynamiczna podczas marszu nie jest skorelowana z równowagą statyczną badanych w pozycji stojącej. Wiele czynności w życiu codziennym oraz aktywności sportowej ma charakter jednostronny , asymetryczny (McGrudy i Conner 2003). Dotyczy to także koszykówki gdzie na przykład wszystkie rodzaje rzutów wykonywane są jednorącz prawą lub lewą ręką w zależności od ustawienia. Dlatego wykorzystywanie ćwiczeń o asymetrycznym charakterze (ruchy kończyn dolnych lub górnych) jest zgodne z wymogami jakie stawia w tym zakresie określona dyscyplina sportu i jest korzystne z punktu widzenia efektywności tego rodzaju treningu (Sale 1988). Siłowe ćwiczenia oporowe wykonywane jednostronnie (asymetrycznie) generują momenty sił stanowiące inny rodzaj niestabilności w porównaniu z treningiem na niestabilnym podłożu. Behm i in (2005a) stwierdzili wysoką aktywność mięśni tułowia spowodowanej podczas asymytrycznych ćwiczeń oporowych , Asymetryczne ćwiczenie dwoma hantelkami powoduje pewną redukcje destabilizacji. Dlatego tego typu ćwiczenia powinny być wykonywane tylko jednym ciężarkiem , najpierw lewą a potem prawą ręką. Bardzo istotna wydaje się świadomość różnicy pomiędzy niestabilnością stopy przyzwyczajonej do funkcjonowania na podłożu stabilnym , w zamkniętym łańcuchu kinematycznym oraz niestabilnością tułowia i kończyn górnych , które często działają w warunkach niestabilności nawet wtedy gdy baza jest stabilna. Większość działań w grach zespołowych wykonywanych jest w pozycji pionowej na podłożu stabilnym , a niestabilność dotyczy tylko działań obwodowych , w zależności od tego jaki łańcuch kinematyczny jest zaangażowany. Dlatego komponent sensomotoryczny treningu funkcjonalnego realizowany za pomocą ćwiczeń na niestabilnym podłożu może być bardziej użyteczny w przypadku poprawy funkcjonowania mięśni tułowia oraz kończyn górnych działających w otwartym łańcuchu kinematycznym , aniżeli kończyn dolnych (Cressey i in 2007) funkcjonujących w większości przypadków w łańcuchu zamkniętym. Z drugiej strony w koszykówce dość często mamy do czynienia z działaniami w warunkach niestabilności. Wynika to z konieczności wykonywania działań w różnych płaszczyznach , często działań rotacyjnych , asymetrycznych bez piłki i dodatkowo z piłką co powoduje destabilizację w okolicy stóp oraz kończyn górnych. Bardzo istotnym czynnikiem destabilizującym jest także kontakt z przeciwnikiem (walka o pozycję , gra 1x1) powodujący destabilizację całego ciała (Behm i in. 2005a). W przypadku koszykówki obok stabilności tułowia podczas wykonywania ruchów właściwych ogromne znaczenie ma ich dynamika. Wynika to z analizy wymagań motorycznych w koszykówce. Zawodnik podczas gry wykonuje ok 50 wyskoków , dużą liczbę maksymalnie szybkich ruchów w płaszczyźnie strzałkowej i czołowej (1-6 m) , przebiegając także sprintem lub średnią intensywnością odcinki 15-25 m (Abdelkrim i wsp. 2007 , Janeira i Maia 1998). Dlatego istotnym komponentem treningu funkcjonalnego oprócz ćwiczeń sensomotorycznych na podłożu stabilnym i niestabilnym były komponenty - plajometryczny i szybkościowy. Celem treningu plajometrycznego jest zwiększenie siły eksplozywnej oraz mocy mięśniowej. Bazuje na wykorzystaniu efektów cyklu rozciągnięcie-skurcz. Podstawową rolę odgrywają w tym przypadku mechanizmy wykorzystania energii sprężystej zgromadzonej w kompleksie mięsień ścięgno w fazie ekscentrycznej i uwolnienie w fazie koncentrycznej , zwiększenia generowanej siły mięśniowej poprzez wykorzystanie odruchów na rozciąganie (miotatycznego) oraz ze ścięgna organy Golgiego , wydłużenia czasu pracy mięśnia w całym cyklu rozciągnięcie skurcz i zwiększenie impulsu generowanej siły. Wielu autorów potwierdza pozytywny wpływ treningu plajometrycznego na poziom wybranych zdolności motorycznych zwłaszcza szybkości i mocy (Bampouras i wsp. 2008 , Bedi 1987 , Carter i wsp. 2007 , Chelly i wsp. 2010 , Di Brezzo i wsp. 1988 , Khlifa i wsp.

2010 , Litkowycz i wsp. 2010 , Wilkerson i wsp. 2004). Analiza podstawowych parametrów wyskoku pionowego pozwala na stwierdzenie iż wartość poziomu mocy średniej względnej w przypadku grupy kontrolnej (PWS/K) zmieniła się w sposób istotny statystycznie w badaniu przeprowadzonym po eksperymencie (spadek wartości średniej) - tabela 12 , ryc. 7. Podobne zmiany zaszły w przypadku mocy maksymalnej względnej (PWM) także dla grupy kontrolnej , gdzie nastąpiło obniżenie wartości średniej (tabela 8 , ryc. 11). Świadczy to o regresji w zakresie mocy w przypadku grupy kontrolnej. Jeśli chodzi o badanych z grupy eksperymentalnej poddanej treningowi funkcjonalnemu , należy zauważyć fakt wzrostu poziomu prędkości odbicia (VO) , wysokości uniesienia środka ciężkości (H) , pracy w fazie odbicia (WO) oraz mocy maksymalnej (PM) - dane przedstawiono w tabeli 12. Wzrost wartości przedstawionych powyżej parametrów był niewielki i w rezultacie zmiany nie były istotne statystycznie. Tym samym nie zostały potwierdzone wyniki innych badań (Bampouras i wsp. 2008 , Bedi 1987 , Carter i wsp. 2007 , Chelly i wsp. 2010 , Di Brezzo i wsp. 1988 , Khlifa i wsp. 2010 , Litkowycz i wsp. 2010 , Wilkerson i wsp. 2004) o pozytywnym wpływie treningu plajometrycznego na parametry charakteryzujące wyskok pionowy . Warto w tym miejscu przypomnieć , iż ćwiczenia plajometryczne były tylko jednym z komponentów treningu funkcjonalnego realizowanego przez grupę eksperymentalną. Bardzo ważną jego częścią był trening sensmotoryczny , oparty na ćwiczeniach wykonywanych na podłożu niestabilnym. Szczegolną rolę odgrywa faza amortyzacji , której czas poprzez trening na niestabilnym podłożu może zostać wydłużony , co z kolei powoduje , iż odzyskanie energii zgromadzonej w strukturach sprężystych oraz powstalej w fazie rozciągania jest w znacznym stopniu ograniczone (Komi 2003). Aktywność mięśni antagonistycznych jest podwyższona podczas ćwiczeń wykonywanych w ramach treningu na niestabilnym podłożu , w związku z koniecznością stabilizowania określonych stawów (Behm i in. 2002). Dlatego nie jest pozbawione podstaw twierdzenie , iż może on przyczynić się do obniżenia poziomu siły i mocy , związanej z wykonywaniem ruchów celowych , gdy badani są poddawani tego typu treningowi w wydłużonym czasie. Momenty siły generowane w celu stabilizowania określonego stawu obniżają wartość momentów sił rozwijanych w celu wykonania czynności ruchowej w określonym kierunku , a w rezultacie poprzez wzajemne hamowanie mogą finalnie ograniczać konieczną aktywność mięśni agonistycznych (Sale 2003). Dlatego trening sensomotoryczny może tworzyć warunki , w których stabilność posturalna jest uzyskiwana kosztem dynamiki (mobilności) oraz wartości generowanej siły właściwej. Zwiększona aktywność mięśni antagonistycznych może prowadzić do zwiększonej sztywności stawowej (Karst i Hasan 1987). Podczas gdy zwiększona aktywność mięśni antagonistycznych może być sporzytkowana w celu poprawy kontroli motorycznej i równowagi , może ona zarazem przyczynić się do obniżenia wartości generowanej siły w warunkach niestabilności poprzez większy opór podczas wykonywania ruchu celowego. Carolan i Cafarelli (1992) stwierdzili obniżenie poziomu koaktywności związanej z oporowym treningiem siłowym prostowników kończyn dolnych. Koordynacja , siła , technika mogą być zaburzone podczas ćwiczeń na niestabilnym podłożu z powodu wzrostu sztywności stawów biorących udział w danym ruchu. Carpenter i in (2001) wskazuje , iż sztywność występuje i narasta gdy pojawia się zagrożenie niestabilności. Konsekwencją tego jest obniżenie wielkości oraz zakresu ruchu swobodnego w danym stawie (Adkin i in 2002). Dlatego można stwierdzić , iż program treningowy , którego celem jest kształtowanie stabilności lub równowagi powinien także uwzględniać podwyższenie poziomu siły , koordynacji i pewności związanej z kontrolą własnego ciała niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania w dyscyplinach sportowych w których dominują działania o charakterze dynamicznym (Behm i Anderson 2006). Warunki niestabilności prowadzą do obniżenia poziomu siły generowanej przez kończyny oraz wzrostu aktywności mięśni anatagonistycznych. Im większy poziom niestabilności tym większe zmiany w tym zakresie. W świetle tych ustaleń wykorzystanie urządzeń

powodujących niestabilność jako narzędzi do treningu siły oprowej mięśni obodowych lub kończyn dolnych i górnych musi być uwarunkowane niskim lub umiarkowanym stopniem niestabilności po to aby stworzyć odpowiednie obciążenie pozwalające na rozwój siły. Dla przykładu gdy badany nie może przyjąć pozycji pionowej gdy próbuje wykonać przysiad na piłce (swiss ball) opór który może być zastosowany jest niewielki bowiem głównym zadaniem jest utrzymanie równowagi (poziom niestabilności jest ekstremalny). Z inną sytuacją mamy do czynienia gdy zawodnik siedzi na piłce a jedna lub obie stopy spoczywają na stabilnym podłożu (mały lub umiarkowany stopień niestabilności). Wtedy mniej siły potrzeba dla stabilizacji tułowia zaś zdecydowanie więcej można wygenerować do pokonania większego obciążenia. Pomimo tego , że w warunkach dużej niestabilności nie jesteśmy w stanie zastosować ciężaru zewnętrznego , który byłby wystarczający do rozwoju siły np. kończyn dolnych do mięśnie tułowia są zdecydowanie bardziej obciążone. Jednakowóż największym efektem UST jest poprawa stabilności a nie wzmocnienie mięśni tułowia. Oprócz tego poziom równowagi oraz sprawność układu proprioceptywnego. Oprócz tego ćwiczenia oporowe asymetryczne wykonywane przez kończyny górne powodują wzrost aktywności mięśni tułowia po przeciwnej stronie. Dlatego zaleca się aby w treningu siłowy lub wytrzymałościowym mięśni stabilizujących tułów zastosować komponent destabilizujący. Generalnie ponieważ poprzez UST nie możemy zapewnić odpowiedniego obciążenia , to oprócz treningu napodłożu niestabilnym powinniśmy stosować ćwiczenia na stałym podłożu w celu zapewnienia odpowiedniego napicia mięśni. Kobinację treningu na niestabilnym i stabilnym podłożu tych samych lub zbliżonych grup mięśniowych można zastosować w ramach jednostki treningowej lub naprzemiennie w ramach mikrocyklu (Behm i Anderson 2006). Myer i wsp. (2005) odkryli , że kompleksowy program treningowy zawierający ćwiczenia z zakresu siły ogólnej , plajometryki , szybkości , równowagi na podłożu niestabilnym przyczynił się do wzrostu poziomu siły (wyciskanie na ławeczce poziomej , przysiad ze sztangą) , wyskoku pionowego i skoku jednonóż w dal oraz szybkości startowej. Wyniki badań są tożsame z rezultatami uzyskanymi przez Hewetta i wsp. (1996) , który wykorzystał program treningowy , którego celem było dopracowanie techniki wykonywanych ruchów oraz nierównowagi w pracy mięśni poprzez trening plajometryczny połączony z uzupełniającym treningiem siły ogólnej. Efektem programu była istotna poprawa stabilności stawu kolanowego oraz wysokości uniesienia środka ciężkości w wyskoku pionowym. W kontekście nieznacznej poprawy większości parametrów wyskoku pionowego w grupie eksperymentalnej oraz istotnej regresji w grupie kontrolnej zaskakujące wydają się wyniki badań poziomu szybkości startowej i lokomocyjnej. Wartość poziomu szybkości startowej przypadku grupy eksperymentalnej (V_5/E) zmieniła się w sposób istotny statystycznie w badaniu przeprowadzonym po eksperymencie (spadek wartości średniej) - tabela 13 , ryc. 9. Podobne zmiany zaszły w przypadku szybkości lokomocyjnej na dystansie 25 m także w grupie eksperymentalnej (V_25/E) - tabela 13 , ryc. 10. Zastosowanie identycznej analizy w przypadku pozostałych parametrów nie wykazało istotnych statystycznie zmian ich poziomu przed i po eksperymencie , zarówno w grupie eksperymentalnej jak i kontrolnej. Możemy w tym przypadku stwierdzić , iż sumaryczny efekt zrealizowanego w ramach eksperymentu programu treningowego opartego na elementach treningu równowagi , plajometrycznych oraz szybkościowych spowodował istotne zmiany w zakresie szybkości startowej i lokomocyjnej. Z pewnością ważną rolę odegrała w tym przypadku poprawa techniki biegu , czy też szybkości reakcji mające wpływ na wyniki uzyskiwane w zakresie analizowanych zmiennych szybkościowych , pomimo tego , iż otrzymane dane dotyczące wyskoku pionowego nie wskazują na istotną statystycznie poprawę poziomu mocy. Przedstawione powyżej wyniki badań są w pewnej sprzeczności do rezultatów uzyskanych przez innych autorów wskazujących na istotną współzależność pomiędzy parametrami charakteryzującymi wyskok

pionowy i szybkością startową (Cronin i Hansen 2005 , Delecluse i wsp. 1995 , Hewett i wsp. 1996 , Myer i wsp. 2005 , Reynolds i wsp. 2001).Zasadniczym celem przeprowadzonego eksperymentu było określenie wpływu treningu funkcjonalnego na poziom wybranych zdolności motorycznych odgrywających wiodącą rolę w grach zespołowych. Nie ulega wątpliwości , iż dla poznania w pełni badanego zajawiska konieczne było również określenie trwałości efektów procesu treningowego , jakiemu byli poddani badani z grupy eksperymentalnej . Dlatego zbadano wartość poszczególnych parametrów równowagi statycznej na podłożu stabilnym i niestabilnym , wyskoku pionowego oraz szybkości 14 dni po zakończeniu programu treningowego. Interesujący może wydawać się fakt , iż pomimo oczywistej zmiany wartości większości analizowanych parametrów tylko w przypadku szybkości lokomocyjnej w grupie eksperymentalnej (tabela 18) była ona istotna statystycznie. Co więcej zmiana ta miała charakter pozytywny (wzrost wartości średniej). Biorąc pod uwagę dane otrzymane w wyniku badania przeprowadzonego po upływie 14-tu dni od zakończenia eksperymentu można jednoznacznie stwierdzić , że zmiany adaptacyjne wywołane przeprowadzonym eksperymentem opartym na treningu funkcjonalnym są trwałe. Interesujące w tym kontekście wydają się badania Chi i współautorów (1980) wskazujące , iż trwające dwa tygodnie wstrzymanie treningu wiąże się z istotną statystycznie redukcją jego efektów w aspekcie fizjologicznym , funkcjonowania układu nerwowo-mięśniowego oraz obniżenia poziomu zdolności kondycyjnych. Nieco inne wyniki przedstawili Yaggie i Campbell (2006) badając trwałość efektów 4 tygodniowego treningu sensomotorycznego (badanie przeprowadzono 2 tygodnie od zakończenia programu treningowego). Stwierdzili brak istotnie statystycznych zmian w zakresie równowagi , co świadczyło o trwałości efektów zrealizowanego programu treningowego. Możemy zatem wnioskować , że wyniki badań dotyczące trwałości efektów treningowych są dość sprzeczne. W naszej pracy założono , iż zmiany poziomu wiodących w koszykówcezdolności motorycznych będące skutkiem przeprowadzonego eksperymentu nie mają trwałego charakteru (hipoteza nr 4). Rezultaty badań wskazują jednoznacznie na trwały charakter zmian adaptacyjnych wywołanych 6-cio tygidniowym treningiem funkcjonalnym. Ma to istotną wartość aplikacyjną , świadczącą o skuteczności zastosowanej formuły treningu funkcjonalnego,Celem ostatniego etapu badań było określenie współzależności pomiędzy wybranymi parametrami pomiaru izokinetycznego siły prostowników oraz zginaczy stawu kolanowego , a parametrami opisującymi równowagę statyczną na podłożu stabilnym i niestabilnym , wyskok pionowy oraz szybkość u badanych z grupy eksperymentalnej. Pomiar został przeprowadzony dla dwóch prędkości kątowych 30/sek oraz 240/sek. Należy podkreślić , iż niezależnie od prędkości kątowej pomiaru izokinetycznego korelacje istotne statystycznie (p<0,5) występują przede wszystkim w przypadku siły prostowników. Dla prędkości 30/sek wszystkie parametry (PTe , PTIe , APe , TWe) są mocno skorelowane z ogólnym indeksem stabilności (OSI) charakteryzującym równowagą statyczną na podłożu niestabilnym , pracą względną (WI) będącą parametrem opisującym wyskok pionowy oraz nieco słabiej z szybkością startową (V_5). W przypadku prędkości kątowej 240/sek silne współzależności nie występują , natomiast te o nieco niższym natężęniu dotyczą szybkości startowej (V_5).Jeśli chodzi o zginacze stawu kolanowego to silne współzależności (R>0,65) występują tylko pomiędzy średnią mocą (APf) , pracą całkowitą (TWf) i szybkością lokomocyjną (V_15). Wszystkie parametry charakteryzujace stosunek zginaczy do prostowników (APTr , Apr , Wr) są silnie skorelowane ze zmiennymi opisującymi równowagę statyczną zarówno na podłożu niestabilnym (OSI , APSI) jak i stabilnym (BSx) , pracą całkowitą (WI) charakteryzującą wyskok pionowy i szybkością startową (V_5). Silne związki pomiędzy poziomem siły prostowników a równowagą na podłożu niestabilnym , wyskokiem pionowym i szybkością startową świadczą o dominującym wpływie tej grupy mięśniowej na poziom wymienionych

powyżej zdolności motorycznych. Podobne zjawisko możemy zaobserwować w przypadku stabilności na obu podłożach najsilniej uwarunkowanej poziomem równowagi mięśniowej (stosunkiem siły zginaczy do prostowników). Oznacza to , że równowaga mięśniowa w obrębie stawu kolanowego w znacznym stopniu determinuje stabilność posturalną.

Podsumowanie i wnioski

Na początku rozdziału dotyczącego podsumowania i wniosków z przeprowadzonych badań warto podkreślić dwie kwestie mianowicie ich sens oraz metodę.Nie trzeba nikogo przekonywać , iż podstawowym skutkiem działania sportowca jest wynik sportowy , rozumiany w grach zespołowych jako zwycięśtwo w walce sportowej. Wynik jest pochodną systemowego rozwiązywania wielu złożonych zjawisk , specyficznie ze sobą powiązanych , z których za najważniejszy należy uznać poznanie zależności najbardziej pożądanej adaptacji wysiłkowej zawodnika w stosunku do struktury wykonywanych wysiłków fizycznych i psychicznych. Sport jest multisystemem , a każdy jego element rządzi się swoistymi , obiektywnymi prawami , które musimy poznać aby je zmieniać i doskonalić (Ryguła 2003). Dlatego dla dalszego rozwoju sportu niezbędne wydaje się prowadzenie szeroko pojętych badań naukowych , jak również co niezwykle istotne współpraca pomiędzy pracownikami nauki zajmującymi się badniami a trenerami. Ten drugi postulat wynika z faktu , iż największą nagrodą dla badacza jest pozytywna weryfikacja w procesie badawczym wykreowanych przez niego idei , a następnie ich powszechne , przynoszące spodziewane efekty zastosowanie w praktyce sportowej. W tym kontekście istotny wydawał sie wybór metody badań.Eksperyment jest niezwykle ważną metodą poznawczą stosowaną w naukach o sporcie. Istotną cechą eksperymentu jest aktywny stosunek badacza do pozawanej rzeczywistości. Eksperyment jest w pewnym sensie doświadczeniem polegającym na wywołaniu zmian w przebiegu ściśle określonych procesów i zjawisk w kontrolowanych warunkach po to , by poznać związki typu przyczynowego istniejące pomiędzy tymi zjawiskami a zjawiskami , którymi świadomie manipulujemy (Ryguła 2003).Kolejnym ważnym elementem procesu badawczego było opracowanie programu treningowego realizowanego przez grupę eksperymentalną. Jego podstawy został opracowane w oparciu o dostępną lecz niezbyt obszerną literaturę ((Caraffa i wsp. 1996 , Heidt i wsp. 2000 , Hewett i wsp. 1996 , 1999 , Kraemer i wsp. 1998 , 2003 , Lehnhard i wsp. 1996 , Yaggie i Cambell 2006 , Kidgell i wsp. 2007 , Cressey i wsp. 2007 , Behm i Anderson 2006 , Myer i wsp. 2005). Można jednakże pokusić się o stwierdzenie , iż jest programam unikalnym , a w jego tworzeniu wykorzystane zostały także bogate doświadczenia praktyczne autora pracy. Główną jego składową jest komponent sensomotoryczny , uzupełniony elementami treningu plajometrycznego oraz kształtującego szybkość i technikę poruszania specyficzną dla koszykówki. Celem takiego opracowania programu treningu funkcjonalnego było zachowanie lub nawet poprawienie dynamiki ruchu badanych , pomimo zastosowania ćwiczeń na niestabilnym podłożu z założenia obniżających poziom szybkości ruchów celowych ze względu na konieczność utrzymania lub przywracania stabilności posturalnej.

W celu weryfikacji efektów treningu wykorzystane zostały jak się wydaje powszechnie stosowane , i co szczególnie ważne pozwalające na obiektywną ocenę narzędzia badawcze - platforma tensometryczna AccuGait , platforma Kislera 9281C , Biodex Blance System SD , system SmartSpeed oraz Biodex System 4.Główny celem badań było określenie wpływu treningu funkcjonalnego realizowanego w ramach 6 – cio tygodniowego eksperymentu pedagogicznego na poziom wybranych zdolności motorycznych , jak również określenie współzależności pomiędzy poziomem siły zginaczy i

prostowników stawu kolanowego oraz elementów potencjału motorycznego odgrywajacych wiodącą rolę w koszykówce.Uzyskane w rezultacie przeprowadzonej procedury badawczej rezultaty oraz ich konfrontacja z aktualnym stanem wiedzy w zakresie wpływu treningu funkcjonalnego na poziom wiodących zdolności motorycznych w koszykówce pozwala na sformułowanie następujących wniosków:1.Przygotowany dla potrzeb eksperymentu trening funkcjonalny podniósł poziom równowagi statycznej na podłożu niestabilnym poprzez zmianę wartości dwóch indeksów stabilności – ogólnego oraz w płaszczyźnie strzałkowej.2.Zastosowany w ramach eksperymentu program treningowy pozytywnie wpływa na obniżenie wartości odchylenia standardowego przemieszczeń wypadkowej siły nacisku w płaszczyźnie strzałkowej i czołowej.3.Opracowany dla potrzeb eksperymentu trening funkcjonalny wpłynął w niewielkim stopniu na wzrost wartości parametrów charakteryzujących wyskok pionowy , zmiany te jednak nie były istotne statystycznie. Z drugiej strony konsekwencją zastosowania procedury treningowej było istotne podniesienie poziomu szybkości startowej i lokomocyjnej.

4.Badanie trwałości efektów zastosowanego treningu wskazało na brak istotnego statystycznie obniżenia wartości poszczególnych zmiennych , co potwierdziło trwały charakter skutków przeprowadzonego eksperymentu .

5.Parametry opisujące poziom siły prostowników stawu kolanowego skorelowane są najsilniej z równowagą na podłożu niestabilnym , wyskokiem pionowym i szybkością startową. W przypadku równowagi mięśniowej (stosunek siły zginaczy do prostowników) stawu kolanowego najsilniejsze związki możemy zaobserwować z poziomem równowagi zarówno na podłożu stabilnym jak i niestabilnym. Jeśli chodzi o poziom siły mięśniowej zginaczy stawu kolanowego współzależności występują w bardzo ograniczonym zakresie.

Piśmiennictwo

Abdelkrim N. , El Fazaa S. , El Ati J. (2007) Time motion analysis and physiological data of elite under – 19 – year – old basketball players during competition. Br. J. Sports Med. , 41 (2): 69-75.Abernethy B. , Sparrow W.A. (1992) The Rise and Fall of Dominant Paradigms in the Motor Behavior Research. (W:) Summers J. (Red.): Approaches to the Study of Motor Control and Learning. Amsterdam: North-Holland , 3-15.Adams K. , O’Shea J.P. , O’Shea K.L , Climstein M. (1992) The effect of six weeks of squat , plyometric and squat-plyometric training on power production. J. Strength Cond. Res. , 6: 36-41. Adkin A.L. , Frank J.S. , Carpenter M.G. , Peysar G.W. (2002) Fear of falling modifies anticipatory postural control. Exp. Brain. Res. , 143:160-170. Adlerton A.K. , Moritz U. (1996) Does calf muscle fatigue affect standing balance? Scand. J. Med. Sci. Sports , 6: 211-215.Anderson K. , Behm D.G. (2004) Maintenance of EMG aktivity and loss of force output with instability. J. Strength Cond. Res. , 18: 637-640.

Kidgell D.J. , Horvath D.M. , Jackson B.M. , Seymour P.J. (2007) Effect of six weeks of dura disc and mini-trampoline balance training on postural sway in athletes with functional ankle instability. Journal of Strength and Conditioning Research , 21(2): 466-469.Klukowski K. , Lutosławska G. (2007) Krótkotrwałe i długotrwałe mechanizmy adaptacji do wysiłków o różnym charakterze – wybrane zagadnienia. (W:) Zając A. , Waśkiewicz Z. (Red.) Nauka w służbie sportu wyczynowego. Katowice: AWF.Komi P.V. (1984) Biomechanics and neuromuscular performance. Med. Sci. Sports Exerc. , 16 (1): 26-28. Komi P.V. (2003) Stretch-shortening cycle. (W:) P.V. Komi (Red.) Strength and Power in Sport (2 wyd.). Oxford , Blackwell: 184-202.Anderson K. , Behm D.G. (2005) Trunk muscle activity increases with unstable squat movements. Can. J. Appl. Physiol. , 30: 33-45.Behm D.G. , Wahl M.J. , Button D.C. , Power K.E. , Anderson K.G. (2005) Relationship between hockey skating speed and selected performance measures. J. Strength Cond. Res. , 19: 326-331.Behm D.G. , Anderson K.G. (2006) The role of instability with resistant training Journal of Strength and Conditioning Research , 20(3) , 716-722.Ben-Sira D. , Ayalon A. , Tavi M. (1995) The effect of different types of strength training on concentric strength in women. J. Strength Cond. Res. , 9: 143-148.Bernstein N.A. (1947) O postrojeni dwiżenij. Moskwa , Medgiz.Bernier J.N. , Perrin D.H. (1998): Effect of coordination training on proprioception of the functionally unstable ankle J. Orthop. Sports Phys. Ther. , 27(4): 264-275.Blackburn J.R. , Morrissey M.C. (1998) The relationship between open and closed kinetic chain strength of the lower limb and jumping performance. J Orthop Sports Phys Ther. , 6: 430-435.Boyle M. (2004) Functional training for sports. Human Kinetics , Champaign (USA).Brooks D. , Brooks C.C. (2002) BOSU integrated balance training manual. DW Fitness , LLC.Bruhn S. , Kullmann N. , Gollhofer A. (2004) The effects of a sensorimotor training and a strength training on postural stabilization , maximum isometric contraction and jump performance. Int. J. Sports Med. , 25: 56-60.Burdet , C. , Rougier , P. (2004) Effects of utmost fatigue on undisturbed upright stance control. Sci Sports 19: 308-16. Caraffa A. , Cerulli G. , Projetti M. , Aisa G. , Rizzo A. (1996) Prevention of anterior cruciate ligaments injuries in soccer. A prospective controlled study of proprioceptive training. Knee surg. Sports Traumatol. Arthrosc. , 4: 19-21.Carolan B. , Cafarelli E. (1992) Adaptations in coactivation after isometric resistance training. J. Appl. Physiol. , 73: 911-917. Derave , W. , Tombeux , N. , Cottyn , J. , Pamnier , J.L. , De Clecq , D. (2002) Treadmill exercises negatively affects visual contribution to static postural stability. Int. J. Sports Med. , 23: 44-49.Di Brezzo R. , Fort I. , Diana R. (1988) The effects of a modified plyometric program on junior high female basketball players. J. Appl. Res. Coaching Athl. , 3: 172-181.Dietz V. , Hortsmann G.A. , Berger W. (1989) Interlimb coordination of leg-muscle activation during perturbation of stance in humans. J. Neurophysiol. , 62: 680-693.Fatouros I.G. , Jamurtas A.Z. , Leontsini D. , Kyriakos T. , Aggelousis N. , Kostopoulos N. , Buckenmeyer P. (2000) Evaluation of plyometric exercise training , weight training , and their combination on vertical jumping performance and leg strength. J. Strength Cond. Res. , 14: 470-476.

Feldman A.G. (1966a) Functional tuning of the nervous system with control of movement or maintenance of a steady posture. II. Controllable parameters of the muscle. Biophysics , 11: 565-578.Feldman A.G. (1966b) Functional tuning of the nervous system with control of movement or maintenance of a steady posture. III.Mechanographic analysis of execution by men of the simplest motor task. Biophysics , 11: 667-675.Foran B. (2001) High – performance sports conditioning. Human Kinetics , Champaigne (USA).Fraisse P. , Piaget J. (1991) Zarys psychologii eksperymentalnej. Warszawa: PWN.Fry A.C. , Kraemer W.J.Weseman C.A. , Conroy B.P. , Gordon S.E. , Hoffman J.R. , Maresh C.M. (1991) The effects of an off-season strength and conditioning program on starters and non starters in women’s intercollegiate volleyball. J. Appl. Sport Sci. Res. , 5:174-181. Gaetz M. , Norwood J. , Anderson G. (2004) EMG activity of trunk stabilizers during stable/unstable bench press. Can. J. Appl. Physiol. , 29: S48. Harre D. (1982) Principles of Sports Training. Berlin: Sport VerlagHeidt R.S. JR , Sweeterman L.M. , Carlonas R.L. , Traub J.A. , Tekulve F.X. (2000) Avoidance of soccer injures with preseason conditioning. Am. J. Sports Med. , 28: 659-662.Hennessy L. , Kilty J. (2001) Relationship of the stretch-shortening cycle to sprint performance in trained female athletes. J. Strength Cond. Res. , 15: 326-331. Hewett T.E. , Stroupe A.L. , Nance T.A. , Noyes F.R. (1996) Plyometric training in female athletes. Decreased impact forces and increased hamstring torques. Am. J. Sports Med. , 24: 765-773. Hewett T.E. , Riccobene J.V. , Lindenfeld T.N. , Noyes F.R. (1999) The effect of neuromuscular training on the incidence of knee injury in female athletes: A prospective study. Am. J. Sports Med. 27: 699-706.Hewett T.E. , Shultz S.J. , Griffin L.Y. (2007) Understanding and preventing noncontact ACL injuries. AOSSM , Human Kinetics.Hlavacka F. , Mergner T. , Krizkova M. (1996) Control of the body vertical by vestibular and proprioceptive inputs. Brain Res. Bull. , 40: 431-434.Hickson R. (1980) Interference of strength development by simultaneously training for strength and endurance. Eur. J. Appl. Physiol. , 45: 255-263. Hoffman M. , Payne V.G. (1995) The effects of proprioreceptive ankle disk training on healthy subjects J. Orthop. Sports Phys. Ther. , 21(2): 90-93.Hogan N. (1984) Adaptive control of mechanical impedance by coactivation of antagonist muscles. Int. Electical Eng. J. , 29: 681-690. Holtzmann M. , Gaetz M. , Anderson G. (2004) EMG aktivity of trunk stabilizers during stable and unstable push-ups. Can. J. Appl. Physiol. , 29: S55. Horak F.B. Nashner L.M. Diener H.C. (1990) Postural strategies associated with somatosensory and vestibular loss Exp. Brain Res. , 82: 167-177.Jackobs R. Mackperson J.M. (1996) Two functional muscle groupings during postural equilibrium tasks in standing cats. J. Neurophysiol. , 76: 2402-2411.Janeira M.A. , Maia J. (1998) Game intensity in basketball. An interactionist view linking time-motion analysis , lactate concentration and heart rate. Coaching and Sport Science Journal , 3(2): 26-30.Johnston , R.B. , Howard , M.E. , Cawley , P.W. (1998) Effect of lower extremity muscular fatigue on motor control performance. Medicine and Science in Sport Exercise , 30 (12): 1703-1707.Kaminski T.W. , Bruckley B.D. , Powers M.E. , Hubbard T.J. , Ortiz C. (2004) Effect of strength and proprioception training on eversion to inversion strength ratios in subjects with unilateral functional ankle instability. Br. J. Sports Med. , 37: 410-416.

Kannus P. (1994) Isokinetic of muscle performance: implications for muscle testing and rehabilitation. Int. J. Sports Med. , 15: 11-18.Karst G.M. , Hasan Z. (1987) Anatagonist muscle activity during human forearm movements under varying kinematic and loading conditions. Exp. Brain. Res. , 67: 391-401. Khlifa R. , Aouadi R. , Hermassi S. , Chelly M.S. , Jlid M.C. , Hbacha H. , Castagna C. (2010) Effects of a plyometric training program with and without added load on jumping ability in basketball players. J. Strength Cond. Res. , 24 (11): 2955-61.Konturek S. (1998) Fizjologia człowieka. Tom IV – Neurofizjologia. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagielońskiego.Koozekanami S.H. i wsp. (1980) On the role of dynamic models in quantitative posturography. IEEE Trans BME , 27: 605-609.Kornecki S. , Zachorlich V. (1994) The nature of stabilizing functions of skeletal muscles. J. Biomech. , 27: 215-225. Kornecki S. , Kebel A. , Siemienski A. (2001) Muscular cooperation during joint stabilization , as reflected by EMG. Eur. J. Appl. Physiol. , 85: 453-461. Kotzaminidis Ch. (2006) Effect of plyometric training on running performance and vertical jumping in prepubertal boys. Jurnal of Strength and Conditioning Research , 20 , 2: 441-445. Kraemer W.J. , Fleck S.J. (1988) Resistance training: Exercise prescription (Part 4 of 4). Physician Sport Med. , 16: 69-81. Kraemer W.J. , Fry A.C. (1995) Strength testing. Development and evaluation of methodology. (W:) Maud P. , Foster C. (Red.) Physiological assessment of human fitness. Champaigne: Human Kinetics.Kraemer W.J. , Duncan N.D. , Volek J.S. (1998) Resistance training at elite athletes: Adaptations and program considerations. J Orthop. Sports Phys. Ther. , 28: 110-119.Kraemer W.J. Hakkinen K. , Tripplett-McBridge,Fry A.C. , Koziris L.P. , Ratamess N.A. , Bauer J.E. , Volek J.S. , McConnell T. , Newton R.U. , Gordon S.E. , Cummings D. , Hauth J. , Pullo F. , Lynch J.M. , Mazzetti S.A. , Knuttgen H.G. (2003) Physiological changes with periodized resistance training in women tennis players.. Med. Sci. Sports Exerc. 35: 157-168.Kuczyński M. (2003) Model lepko sprężysty w badaniach stabilności postawy człowieka. Studia i monoghrafie AWF we Wrocławiu , 65. Kuo A.D. i wsp. (1998) Effect of altered sensory conditions on multivariate descriptors of human postural sway. Exp. Brain Res. , 122: 185-195.Laskowski E.R. , Newcomer A.K. , Smith J. (1997) Refining rehabilitation with proprioception training. Expediting return to play. Physician and Sports Med. , 25(10): 89-102.Latash M.L. (1993) Control of human movement. Champaign , Human Kinetics.Latash M.L. (2000) Eqiulibrium-point hypothesis and internal inverse modeles. (W:) Raczek J. , Waśkiewicz Z. , Juras G. (Red.) Current research in motor control. Katowice: PTNKF , AWF: 44-49.Latash M.L. (2008) Neurophysiological basis of movement. Champaign , Human Kinetics.Jeka J.J. , Lackner J.R. (1994) Fingertip contact influences human postural control. Exp. Brain Res. , 100: 495-502.Lenhard R.A. , Lenhard H.R. , Young R. , Butterfield S.A. (1996) Monitoring injuries on a college soccer team: The effect of strength training. J. Strength Cond. Res. , 10: 115-119. Lentell G.L. , Katzman L.L. , Walters M.R. (1990) The relationship between muscle function and ankle stability. J. Orthop. Sports Phys. Ther. , 11 (12): 605-611.Lephart S.M. , Pincivero D.M. , Giraldo J.L. , Fu F.H. (1997) The role of proprioception in the management and rehabilitation of athletic injuries. A.m. J. Sports Med. , 25 (1): 130-137.Lephart S.M. , Pincivero D.M. , Rozzi S.L.(1998): Proprioception of the ankle and knee. Sports Med. 25(3): 149-155.

Lindsay P.H. , Norman D.A. (1991) Proces przetwarzania informacji u człowieka – wprowadzenie do psychologii. Warszawa: PWN.Litkowycz R. , Słomka K. , Grygorowicz M. , Król H. (2010) The influence of plyometrics training on the maximal power of the lower limbs in basketball players aged 16–18. Antropomotoryka , 20 (49): 32-44.

Lundin T.M. , Feuerbach J.W. , Grabiner M.D. (1993) Effect of planarflexor and doriflexor fatigue on unilateral postural control. J. Appl. Biomech. , 9: 191-201.Mac Dougall J.D. (1996) Physiological testing of elite athlete. Toronto. The Canadian Association of Sports Science.Maki B.E. , McIlroy W.E. (1987) The role of limb movements in maintaining upright stance: the „change-in-support“ strategy. Phys. Ther. , 77: 488-507.Manske R.C. , Smith B.S. , Rogers M.E. , Wyatt F.B. (2003) Closed kinetic chain (linear) isokinetic testing: Relationship to functional testing. Isokinetic and Exercise Science , 11: 171-179.Marsh D.W. , Richard L.A. , Williams L.A. , Lynch K.J. (2004) The relationship between balance and pitching error in college baseball pitchers. J. Strength and Cond. Res. , 18: 441-446. Massion J. (1992) Movement , posture posture and equilibrium: interaction and coordination. Progress in Neurobiology , 38: 35-39.Matsusaka N. , Yokoyama S. , Tsurusaki T. , Inokuchi S. , Okita M. (2001) Effect of ankle disc training combined with tactilestimulation to the leg and foot on functional instability of the ankle . Am. J. Sports Med. , 29: 25-30.Meinel K. (1967) Motoryczność ludzka. Warszawa: SiT.Meinel K. , Schnabel G. (1998) Bewegungslehre – Sportmotorik. Berlin: Sportverlag.Mello R.G. , de Oliveira L.F. , Nadal J. (2010) Effects of maximal oxygen uptake test and prolonged cycle ergometer exercise on the quiet standing control. Gait Posture , 32 : 220-25. McBridge J.M. Triplett – McBridge T. , Davie A. , Newton R.U. (2002) The effect of heavy- vs. light load jump squats on the development of strength , power and speed. J. Strength and Cond. Res. , 16: 75-82. McCall G.E. , Byrnes W.C. , Fleck S.J. , Dickinson A. , Kraemer W.J. (1999) Acute and chronic hormonal responses to resistance training designed to promote muscle hypertrophy. Canadian Journal of Applied Physiology , 24 (1): 96-107.McCardle W.D. (1995) Aerobic capacity , heart rate , and estimated energy cost during women’s competitive basketball. Res. Q. , 42 (2): 178-186.McClay I.S. , Robinson J.R. , Andriacci T.P. i wsp. (1994). A kinematic profile of skills in professional basketball players. Journal of Applied Biomechanics , 10 (3): 205-221.McGrudy K. , Conner C. (2003) Unilateral suport resistance training incorporating the hip and knee. Strength Cond. J. , 25: 45-51.McInnes S.E. , Carlson J.S. , Jones C.J. , McKenna M.J. (1995) The physiological load imposed on basketball players during competition. Journal of Sports Science , 13: 387-397.Mikołajec K. , Rzepka R. (2007) Wykorzystanie ćwiczeń plajometrycznych do kształtowania siły eksplozywnej (W.) Zając A , Waśkiewicz Z (red.): Nauka w służbie sportu wyczynowego. AWF , Katowice: 151-172.Mleczko E. (1992) Przegląd poglądów na temat motoryczności człowieka. Antropomotoryka , 8: 109-140.Montgomery P.G. , Pyne D.B. , Minahan C.L. (2010) The physical and physiological demands of basketball training and competition. Intenational Journal of Sports Physiology and Performance , 5: 75-86.

Mori A. (2004) Electromyographic activity of selected trunk muscles during stabilization exercises using a gym ball. Electromyogr. Clin. Neurophysiol. , 44: 57-64.Myer G.D. , Ford K.R. , Palumbo J.P. , Hewett T.E. (2005) Neuromuscular training improves performance and lower-extremity biomechanics in female athletes. J. Strength and Cond. Res. , 19 (1): 51-60. Naglak Z. (1991) Metodyka trenowania sportowca. Wrocław: AWF.Nardone A. , Tarantola J. , Corra A. , Schieppati M. (1990) Responses of leg muscles in humans displaces while standing. Effects of types of perturbation and of postural set. Brain , 102: 461-482.Neisser U. (1964) Visual search. Scientific American , 6: 94-102.Newman M.A. , Tarpenning K.M. , Marina F.F. (2004) Relationships between isokinetic knee strength , single-sprint performance , and repeated sprint ability in football players. J. Strength Cond. Res. , 18: 867-872.Nicol C. , Komi P.V. (2003) Stretch-shortening cycle fatigue and its influence on force and power production. (W:) P.V. Komi (Red.) Strength and Power in Sport (2 wyd.) Oxford , Blackwell: 203-228.Nitsch J.R. , Munzert J. (1997) Handlungsttheoretische Aspekte des Techniktrainings. (W:) Nitsch J.R. i wsp. (Red.) Techniktraining – Beitrage zu einen interdisziplinare Ansatz. Schorndorf: Hofmann Verlag: 109 – 172.Osborne M.D. , Chou L. , Laskowski E.R. , Smith J. , Kaufman K.R. (2001) The effect of ankle disc training on muscle reaction time in subject with a history of ankle sprain. Am. J. Sports Med. , 29: 627-632.Paavolainen L. , Hakkinen K. , Hamalainen I. , Nummela A. , Rusko H. (1999) Explosive strength - training improves 5-km running time by improving running economy and muscle power. J. Appl. Physiol. , 86: 1527-1533.Paterno M.V. , Myer G.D. , Ford K.R. , Hewett T.E. (2004) Neuromuscular training improves single-leg stability in young female athletes. Journal of Orthopedic and Sports Physical Therapy , 34 (6): 305-316.Perrin D.H. (1994) Relibility of isokinetic measures. J. Athl Train. , 4: 212-217.Petschnig R. , Baron R. , Albrecht M. (1998) The relationship between isokinetic quadriceps strength test and hop tests for distance and one-legged vertical jump test following anterior cruciate ligament reconstruction. J. Othop. Sports Phys. Ther. , 1: 23-31.Płatonow W.N. (1997) Obszczaja tieorija podgotowki sportsmienow w olimpijskom sportie. Kijew: Olimpijskaja Litieratura.Przewęda R. (1985) Uwarunkowania poziomu sprawności fizycznej polskiej młodzieży szkolnej. Warszawa: AWF.Raczek J. (1986) Motoryczność człowieka , poglądy , kontrowersje i koncepcje. (W:) Raczek J. (Red.) Motoryczność dzieci i młodzieży – aspekty teoretyczne oraz implikacje metodyczne. Katowice: AWF , 1: 9-28.Raczek J. (1989) Rola koordynacyjnych zdolności motorycznych w procesie nauczania sportowych umiejętności dzieci i młodzieży. Wrocław: Zeszyty naukowe AWF , 50: 21-27.Raczek J. (1991) Koordynacyjne zdolności motoryczne (podstawy teoretyczno-empiryczne i znaczenie w sporcie). Sport Wyczynowy , 5-6: 8-19.Raczek J. (1993) Koncepcje strukturalizacji i klasyfikacji motoryczności człowieka. (W:) Osiński W. (Red.) Motoryczność człowieka - jej struktura , zmienność i uwarunkowania. Poznań: AWF , 63-80.Raczek J. (1999) Teoretyczne podstawy treningu koordynacyjnego. Sport Wyczynowy. 11-12: 9-25.Raczek J. (2000) Theories and models of motor control. An attempt of developmental trends analysis. (W:) Raczek J. , Waśkiewicz Z. , Juras G. (Red.) Current research in motor control.

Katowice: Polish Scientific Physical Education Association , University School of Physical Education: 9-21.Raczek J. , Juras G. , Waśkiewicz Z. (2001) The diagnosis of motor coordination. J. Hum. Kinetics , 6: 113-126.Raczek J. , Mynarski W. , Ljach W. (2002) Kształtowanie i diagnozowanie koordynacyjnych zdolności motorycznych. Katowice: AWF.Raczek J. (2010) Antropomotoryka. Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL. Reimer , III R.C. , Wikstrom , E.A. (2010) Functional fatigue of the hip and ankle musculature cause similar alterations in single leg stance postural control. Journal of Science and Medicine in Sport , 13: 161-166. Reynolds K.L. , Harman E.A. , Worsham R.E. , Sykes M.B. , Frykman P.N. , Backus V.L. (2001) Injuries in women associated with a periodized strength training and running program. J. Strength and Cond. Res. , 15: 136-143. Rodriguez-Alonso M. , Fernandez-Garcia B. , Perez-Landaluce J. , Terrados N. (2003) Blood lactate and heart rate during natonal and international women’s basketball. J. Sports Med. Phys. Fitness. , 43 (4): 432-436.Roll J.P. , Vedel J.P. , Roll R. (1989) Eye , hand and skeletal muscle spindlefeedback in the elaboration of body references. (W:) Allum J.H.J. , Hulliger M. (Red.) Progress in brain research. Amsterdam: Elsevier , 80: 113-123.Rosene J.M. , Fogarty T. D. , Mahaffey B.L. (2001) Isokinetic hamstrings: quadriceps ratios in intercollegiate athletes. Journal of Athl. Train. 36 (4): 378-383.Rozzi S.L. Lephart S.M. Sterner R. Kuligowski L. (1999): Balance training for persons with functionally unstable unkles. J. Orthop Sports Phys. Ther. , 29 (8): 478-486. Ruiz R. , Richardson M.T. (2005) Functional balance training using domed device. Strength Cond. Journal , 27: 50-55.Rutherford O.M. , Jones D.A. (1986) The role of learning and coordination in strength training. Eur. J. Appl. Physiol. , 55: 100-105. Ryguła I. (2003) Proces badawczy w naukach o sporcie. Katowice: AWF.Sadowski B. (2009) Biologiczne mechanizmy zachowania się ludzi i zwierząt. Warszawa: PWN.Sale D.G. (2003) Neural adaptation to strength training. (W:) P.V. Komi (Red.) Strength and Power in Sport (2 wyd.). Oxford , Blackwell: 281-314.Sale D. (1988) Neural adaptation to resistence training. Med. Sci. Sports Exerc. , 20: 135-145. Sawczyn S. (2000) Obciążenia treningowe w gimnastyce sportowej w wieloletnim procesie przyotowań. Gdańsk: AWF.Schmidbleicher D. V. , Noth J. (1979) Neuronal mechanism of human locomotion. J. Neurophysiol. , 42: 1212-1222.Setto J.L. , Orofino A.S. , Morrissey M.C. , Medeiros J.M. , Mason W.J. (1988) Assessment of quadriceps/hamstring strength , knee ligament stability , functional and sport activity levels five years after anterior cruciate ligament reconstruction. J. Orthop. Sports Phys. Ther. , 2: 170-180.Shaffer S.W. , Payne E.D. , Gabbard L.R. , Halle J.S. (1994) Relationship between isokinetic and functional tests of the quadriceps (abstract). J. Othop. Sports Phys. Ther. , 1: 55.Sherman M.F. , Lieber L. , Bonamo J.R. , Podesta L. , Reiter I. (1991) The long-term follow-up of primary anterior cruciate ligament repair. Am. J. Sports Med. , 3: 243-255.Shimada H. , Obuchi S. , Kamide N. , Shiba Y. , Okamoto M. , Kakurai S. (2003) Relationship with dynamic balance function during standing and walking. Am.. J. Phys. Med. Rehabil. , 82: 511-516. Siff M.C. (1991) The functional mechanics of abdominal exercises. S. Afr. J. Sports Med. , 6: 15-19.

Starosta W. (1985) Rola koordynacji ruchowej w selekcji i treningu sportowym. (W:) Skład M. (Red.) Wybrane problemy doboru i selekcji w sporcie. Prace i Materiały , cz. 2 , Warszawa: Instytut Sportu.Starosta W. (1987) Znaczenie badań koordynacji ruchowej dla doskonalenia szkolenia sportowego zaawansowanych zawodników. Kultura Fizyczna , 3-4: 13-18.Starosta W. (1990) Symetria i asymetria ruchów w sporcie. Warszawa: Instytut Sportu.Starosta W. (1993) Koordynacja ruchowa człowieka. (W:) Osiński W. (Red.) Motoryczność człowieka – jej struktura , zmienność i uwarunkowania. Monografie , Podręczniki , Skrypty , 310. Poznań , AWF: 81-120.Stone M.H. , Plisk S.S. , Stone M.E. , Schilling B.K. , O’Bryant H.S. , Pierce K.C. (1998) Athletic performance development: Volume load-1 set vs. multiple sets , training velocity and training variation. Strength Cond. J. , 20: 22-31. Sozański H. , Zaporożanow W. (1993) Kierowanie jako czynnik optymalizacji treningu. Warszawa: RCMSzKFiS.Sozański H. i wsp. (1999) Podstawy teorii treningu sportowego. COS: Warszawa.Szopa J. (1988) W poszukiwaniu struktury motoryczności: analiza czynnikowa cech somatycznych , funkcjonalnych i prób sprawności fizycznej u uczniów i dziewcząt w wieku 8-19 lat. Kraków: AWF.Szopa J. (1992) Zarys antropomotoryki , Kraków: AWF.Szopa J. , Wątroba J. (1992) Dalsze badania nad strukturą motoryczności ze szczególnym uwzględnieniem uzdolnień ruchowych. Antropomotoryka , 8: 3-42.Szopa J. (1993) Raz jeszcze o strukturze motoryczności – próba syntezy. Antropomotoryka , 10: 217-227.Szopa J. (1995) Uwarunkowania przejawy i struktura motoryczności człowieka w świetle poglądow „szkoły krakowskiej“. Antropomotoryka , 12-13: 59-82.Szopa J. , Mleczko E. , Żak S. (1996) Podstawy antropomotoryki. Warszawa-Kraków: PWN.Szopa J. (1998) Struktura zdolności motorycznych , identyfikacja i pomiar. Antropomotoryka , 18: 79-87.Tan B. (1999) Manipulating resistance training program variables to optimize maximum strength in men. A reviw. J. Strength and Cond. Res. , 13: 289-304. Tarnecki R. , Zawadzki T. , Kałużny P. (1991) Neuronalne mechanizmy organizacji i koordynacji aktów ruchowych. (W:) Nałęcz M. (Red.): Biosystemy. Warszawa , Wyd. Kom. Łączności , t. 1: 69-79.Tourny-Chollet C. , Leroy D. (2002) Conventional vs. dynamic hamstring-quadriceps strength ratios: A comparison between players and sedentary subjects. Isokinetic and Exercise Science , 10: 183-182.Turvey M.T. (1990) Coordination. American Psychologist , 45: 938-953.Tricoli V. , Lamas L. , Carnevale R. , Ugrinowitsch C. (2005) Short-term effects on lower-body functional power development: Weightlifting vs. vertical jump training programs. J. Strength and Cond. Res. , 19: 433-437. Tropp H. , Askling C. , Gilquist C. (1984) Factors affecting stabilometry recordings of single limb stance. A.m. J. Sports Med. , 12 (3): 185-188. Tropp H. , Odenrick P. (1988) Postural control in single-limb stance. J. Orthop. Res. , 6: 833—839. Ulatowski T. (1992) Teoria sportu. Tom I i II , Trening - Kwartalnik Metodyczno-Szkoleniowy. Warszawa: UKFiT.Vaquera A. , Refoyo I. , Villa J.G. , Calleja J. , Rodriguez-Marroyo J.A. , Garcia-Lopez J , Sampedro J. (2008) Heart rate response to game-play in professional basketball players. Journal of Human Sports and Exercise , vol. 3 (1): 1-9.

Vera-Garcia F.J. , Grenier S.G. , McGill S.M. (2002) Abdominal muscle response during curl-ups on both stable and labile surfaces. Phys. Ther. , 80: 564-569. VerHagen E. , Van der Beek , Twisk J. Bouter L. , Bahr R. , van Mechelen W. (2004) The effect of a proprioceptive balance board training program for the prevention of ankle sprains. A prospective conrolled trial. Am. J. Sports Med. , 32: 1385-1393.Voight M.L. , Hoogenboom B.J. , Prentice V.E. (2007) Musculoskeletal Interventions. Techniques for therapeutic exercises. McGraw Hill Medical. Wachowski E. , Osiński W. , Winkler A. (1976) Zależność między siłą mięśniową i mocą a poziomem maksymalnej prędkości biegowej. Kult Fiz , 6: 254-257. Wiemeyer J. (1994) Interne Bewegungsreprasentationen – Grundlagen , Probleme und Perspektiven. Koln: Bps Verlag.Wilkerson G. , Colston M. , Short N. , Neal K. , Hoewischer P. , Pixley J. (2004) Neuromuscular changes in female collegiate athletes resulting from a plyometric jump training program. J. Athl. Train. , 39 (1): 17-23.Willardson J.M. (2004) The effectiveness of resistance exercises performed on unstable equipment. Strength Cond. Journal , 26: 70-74.Wilk K.E. , Romaniello W.T. , Soscia S.M. , Arrigo C.A. , Andrews J.A. (1994) The relationship between subjective knee scores , isokinetic testing , and functional testing in the ACL-reconstructed knee. J. Orthop. Sports Phys. Ther. , 2: 60-73.Winter D.A. (1995) Human balance and posture control during standing and walking. Gait posture , 3: 193-214.Winter D.A. i wsp. (1998) Stiffness Control of Balance in quiet Standing. J. Neurophysiol. , 80 (3): 1211-1221.Wolf S.L. , Barnhart H.X. , Ellison G.L. , Coogler C.E. (1997) The effect of Tai Chi Quan and computerized balance training on postural stability in older subjects. Phys. Ther. , 77 (4): 371-381. Woodworth R.S. , Schlosberg H. (1963) Psychologia eksperymentalna. Warszawa: PWN.Yaggie J.A. , Campbell B.M. (2006) Effects of balance training on selected skills. Journal of Strength and Conditioning Research , 20 (2): 422-428.Yaggie J.A. Kinzey S.J. (2001) A comparison of selected ankle orthoses on the vertical jump and shuttle run. J. Sports Rehabil. , 10: 174-183.Yaggie J.A. , McGregor S.J. (2002) Effects if isokinetic ankle fatigue on the maintenance of balance and postural limits. Arch. Phys. Med. Rehabil. , 83: 224-228. Yaggie , J. , Armstrong , W.J. (2004) Effects of lower extremity fatigue on indices of balance. J Sport Rehabil. , 13: 312-322. Zając A. , Wilk M. , Poprzęcki S. , Bacik B. , Rzepka R. , Mikołajec K. , Nowak K. (2010) Współczesny trening siły mięśniowej. Katowice , AWF: 305-340.Zatsiorsky V.M. (1999) Chwilowy punkt równowagi i jego przemieszczenia w pozycji stojącej: pełzająca i oscylacyjna składowa stabilogramu. [W:] T. Bober (red.)Postęp technologiczny a sport u progu XXI wieku. AWF , Wrocław: 55-66.

Wybór pismiennictwa

Kidgell D.J. , Horvath D.M. , Jackson B.M. , Seymour P.J. (2007) Effect of six weeks of dura disc and mini-trampoline balance training on postural sway in athletes with functional ankle instability. Journal of Strength and Conditioning Research , 21(2): 466-469.

Klukowski K. , Lutosławska G. (2007) Krótkotrwałe i długotrwałe mechanizmy adaptacji do wysiłków o różnym charakterze – wybrane zagadnienia. (W:) Zając A. , Waśkiewicz Z. (Red.) Nauka w służbie sportu wyczynowego. Katowice: AWF.Abdelkrim N. , El Fazaa S. , El Ati J. (2007) Time motion analysis and physiological data of elite under – 19 – year – old basketball players during competition. Br. J. Sports Med. , 41 (2): 69-75.Behm D.G. , Anderson K.G. (2006) The role of instability with resistant training Journal of Strength and Conditioning Research , 20(3) , 716-722.Ben-Sira D. , Ayalon A. , Tavi M. (1995) The effect of different types of strength training on concentric strength in women. J. Strength Cond. Res. , 9: 143-148.Carolan B. , Cafarelli E. (1992) Adaptations in coactivation after isometric resistance training. J. Appl. Physiol. , 73: 911-917. Derave , W. , Tombeux , N. , Cottyn , J. , Pamnier , J.L. , De Clecq , D. (2002) Treadmill exercises negatively affects visual contribution to static postural stability. Int. J. Sports Med. , 23: 44-49.Fraisse P. , Piaget J. (1991) Zarys psychologii eksperymentalnej. Warszawa: PWN.Fry A.C. , Kraemer W.J.Weseman C.A. , Conroy B.P. , Gordon S.E. , Hoffman J.R. , Maresh C.M. (1991) The effects of an off-season strength and conditioning program on starters and non starters in women’s intercollegiate volleyball. J. Appl. Sport Sci. Res. , 5:174-181. Hewett T.E. , Riccobene J.V. , Lindenfeld T.N. , Noyes F.R. (1999) The effect of neuromuscular training on the incidence of knee injury in female athletes: A prospective study. Am. J. Sports Med. 27: 699-706.Laskowski E.R. , Newcomer A.K. , Smith J. (1997) Refining rehabilitation with proprioception training. Expediting return to play. Physician and Sports Med. , 25(10): 89-102.Latash M.L. (1993) Control of human movement. Champaign , Human Kinetics.Latash M.L. (2000) Eqiulibrium-point hypothesis and internal inverse modeles. (W:) Raczek J. , Waśkiewicz Z. , Juras G. (Red.) Current research in motor control. Katowice: PTNKF , AWF: 44-49.Marsh D.W. , Richard L.A. , Williams L.A. , Lynch K.J. (2004) The relationship between balance and pitching error in college baseball pitchers. J. Strength and Cond. Res. , 18: 441-446. Massion J. (1992) Movement , posture posture and equilibrium: interaction and coordination. Progress in Neurobiology , 38: 35-39.Meinel K. (1967) Motoryczność ludzka. Warszawa: SiT. Lundin T.M. , Feuerbach J.W. , Grabiner M.D. (1993) Effect of planarflexor and doriflexor fatigue on unilateral postural control. J. Appl. Biomech. , 9: 191-201.Mleczko E. (1992) Przegląd poglądów na temat motoryczności człowieka. Antropomotoryka , 8: 109-140.Przewęda R. (1985) Uwarunkowania poziomu sprawności fizycznej polskiej młodzieży szkolnej. Warszawa: AWF.Raczek J. (1991) Koordynacyjne zdolności motoryczne (podstawy teoretyczno-empiryczne i znaczenie w sporcie). Sport Wyczynowy , 5-6: 8-19.Mori A. (2004) Electromyographic activity of selected trunk muscles during stabilization exercises using a gym ball. Electromyogr. Clin. Neurophysiol. , 44: 57-64.Osborne M.D. , Chou L. , Laskowski E.R. , Smith J. , Kaufman K.R. (2001) The effect of ankle disc training on muscle reaction time in subject with a history of ankle sprain. Am. J. Sports Med. , 29: 627-632.Starosta W. (1987) Znaczenie badań koordynacji ruchowej dla doskonalenia szkolenia sportowego zaawansowanych zawodników. Kultura Fizyczna , 3-4: 13-18.

Stone M.H. , Plisk S.S. , Stone M.E. , Schilling B.K. , O’Bryant H.S. , Pierce K.C. (1998) Athletic performance development: Volume load-1 set vs. multiple sets , training velocity and training variation. Strength Cond. J. , 20: 22-31. Rosene J.M. , Fogarty T. D. , Mahaffey B.L. (2001) Isokinetic hamstrings: quadriceps ratios in intercollegiate athletes. Journal of Athl. Train. 36 (4): 378-383.Reynolds K.L. , Harman E.A. , Worsham R.E. , Sykes M.B. , Frykman P.N. , Backus V.L. (2001) Injuries in women associated with a periodized strength training and running program. J. Strength and Cond. Res. , 15: 136-143. Sawczyn S. (2000) Obciążenia treningowe w gimnastyce sportowej w wieloletnim procesie przyotowań. Gdańsk: AWF.Shaffer S.W. , Payne E.D. , Gabbard L.R. , Halle J.S. (1994) Relationship between isokinetic and functional tests of the quadriceps (abstract). J. Othop. Sports Phys. Ther. , 1: 55.Vaquera A. , Refoyo I. , Villa J.G. , Calleja J. , Rodriguez-Marroyo J.A. , Garcia-Lopez J , Sampedro J. (2008) Heart rate response to game-play in professional basketball players. Journal of Human Sports and Exercise , vol. 3 (1): 1-9.Wilk K.E. , Romaniello W.T. , Soscia S.M. , Arrigo C.A. , Andrews J.A. (1994) The relationship between subjective knee scores , isokinetic testing , and functional testing in the ACL-reconstructed knee. J. Orthop. Sports Phys. Ther. , 2: 60-73.Ulatowski T. (1992) Teoria sportu. Tom I i II , Trening - Kwartalnik Metodyczno-Szkoleniowy. Warszawa: UKFiT.Zając A. , Wilk M. , Poprzęcki S. , Bacik B. , Rzepka R. , Mikołajec K. , Nowak K. (2010) Współczesny trening siły mięśniowej. Katowice , AWF: 305-340.Zatsiorsky V.M. (1999) Chwilowy punkt równowagi i jego przemieszczenia w pozycji stojącej: pełzająca i oscylacyjna składowa stabilogramu. [W:] T. Bober (red.)Postęp technologiczny a sport u progu XXI wieku. AWF , Wrocław: 55-66.

Summary