AKADEMIA MARYNARKI WOJENNEJ WYDZIAŁ DOWODZENIA … · tendencje rozwojowe siŁ zbrojnych w...

A K A D E M I A M A R Y N A R K I W O J E N N E J

W Y D Z I A Ł D O W O D Z E N I A I O P E R A C J I M O R S K I C H

1



2

OBRONNOŚĆ

BEZPIECZEŃSTWO

ROCZNIK

AMW

PL

Zasadniczym celem „Studiów nad Obronnością i Bezpieczeństwem” jest możliwość

zaprezentowania szerokiemu gronu czytelników wyników badań i dociekań naukowych

osób wywodzących się z różnych środowisk, reprezentujących często odmienne

stanowiska, których łączy świadomość wagi tematyki naszej publikacji.

Na łamach naszego czasopisma pragniemy stworzyć możliwość prowadzenia

formalnej dyskusji oraz wymiany doświadczeń i poglądów dla przedstawicieli wielu

dyscyplin, zarówno teoretyków, jak i praktyków.

Szczególnie istotna jest dla nas teraźniejszość i przyszłość, nowoczesne

i zaawansowane technologie, współczesne strategie i organizacje, zagrożenia bieżące

i perspektywiczne, jednak z wielkim szacunkiem, pokorą i powagą odnosimy się

do przeszłości.

W ujęciu przestrzennym nie ograniczamy się do województwa, kraju,

czy kontynentu. Źródła potencjalnych zagrożeń, ale także inspiracje do podejmowania

określonych działań mogą pochodzić z całego świata.

Jest jeden wspólny mianownik naszych wspólnych działań – Polska – Ojczyzna.

ROK 2017 CZĘŚĆ I

Redaktor naczelny

kmdr dr hab. Krzysztof LIGĘZA

Sekretariat redakcji

kmdr ppor. dr Rafał MIĘTKIEWICZ

[email protected]

kmdr ppor. mgr inż. Krzysztof GAWRYSIAK

[email protected]

Adres redakcji

Redakcja Studia nad Obronnością i Bezpieczeństwem

Wydział Dowodzenia i Operacji Morskich

Akademia Marynarki Wojennej

ul. inż. J. Śmidowicza 69

81-127 Gdynia

Projekt okładki

mgr Paulina HRYNASZKIWICZ-OŁÓW Okładkę opracowano na podstawie: www.polska-zbrojna.pl/home/galleryshow; www.newsweek.pl/swiat/leopardy2a5wpolskiejarmii;

www.polska-zbrojna.pl/home/articleshow/Torpedawokretpodwodny; www.airplanespotting.pl/?p=769 dostęp 28.06.2017

W związku z równoległym publikowaniem „Studiów nad Obronnością

i Bezpieczeństwem” w wersji papierowej, jak i elektronicznej, redakcja informuje,

iż wersją pierwotną jest wersja elektroniczna.

ISBN 978-83-947841-1-9

S T U D I A N A D O B R O N N O Ś C I Ą I B E Z P I E C Z E Ń S T W E M

3

W skład Rady Naukowej „Studiów nad Obronnością i Bezpieczeństwem”

wchodzą:

- dr hab. Jan ASMUSSEN (Universität Kiel);

- prof. dr hab. Jerzy BĘDŹMIROWSKI (AMW);

- kmdr dr hab. Dariusz BUGAJSKI (AMW);

- dr hab. Andrzej BURSZTYŃSKI (AMW);

- prof. dr hab. Leopold CIBOROWSKI (AMW);

- prof. dr hab. Czesław JARECKI (AMW);

- prof. dr hab. inż. Marian KOPCZEWSKI (AWL);

- kmdr dr hab. Krzysztof LIGĘZA (AMW);

- ppłk dr Andrzej LIS (UMK);

- prof. dr hab. Andrzej MAKOWSKI (AMW);

- mjr lng. Milan MARCINEK PhD (Akadémia Policajného zboru v Bratislave);

- prof. dr hab. Piotr MICKIEWICZ (AMW);

- kmdr ppor. dr Rafał MIĘTKIEWICZ (AMW);

- płk. dr hab. Szymon MITKOW (WAT);

- prof. dr hab. Krzysztof ROKICIŃSKI (AMW);

- kmdr prof. dr hab. Tomasz SZUBRYCHT (AMW);

- dr hab. Zbigniew ŚLIWA (BALTDEFCOL, Tartu)

- dr hab. Katarzyna WARDIN (AMW);

- kadm. dr hab. Stanisław ZARYCHTA (COM-DKM);

- prof. dr hab. Mariusz ZIELIŃSKI (AMW);

- dr inż. Jarosław ZUBRZYCKI (Politechnika Lubelska).



4

SPIS TREŚCI

mj r d r Ol ga TO KA R Z PROFILAKTYKA BEZPIECZEŃSTWA LOTÓW ............................................................. 7 SAFE FLIGHT PREVENTION

mjr Jaros ław MISIURA ROZWÓJ ZDOLNOŚCI OPERACYJNYCH POPRZEZ NOWE

TECHNOLOGIE .................................................................................................................. 19 NEW TECHNOLOGIES FOR THE DEVELOPMENT OF OPERATIONAL

CAPABILIETIES

mjr Andrzej LISOWSKI TENDENCJE ROZWOJOWE SIŁ ZBROJNYCH W ASPEKCIE

PRZECIWDZIAŁANIA DZIAŁANIOM HYBRYDOWYM ............................................. 31

MILITARY FORCES DEVELOPMENT IN CONTEXT OF COUNTER-HYBRID

ACTIVITIES

mjr dr R obert RECZKOWSKI

FRAMEWORK FOR FUTURE ALLIANCE OPERATIONS (FFAO) JAKO

JEDEN Z DETERMINANTÓW BUDOWY I DOSKONALENIA

ZDOLNOŚCI PRZEZ SZ RP ............................................................................................. 39 FRAMEWORK FOR FUTURE ALLIANCE OPERATIONS AS AN ONE OF

DETERMINATS TO BUILD AND REFINE CAPABILITIES BY POLISH

ARMED FORCES

mj r D a ri us z BR ZEŻA W S KI WOJSKA OBRONY TERYTORIALNEJ – WYZWANIA STOJĄCE PRZED

SIŁAMI ZBROJNYMI RP .................................................................................................. 55

TERRITORIAL DEFENSE FORCES. CHALLENGES FACING POLISH

ARMED FORCES

mj r Ma c ie j KWI AT KOWS KI PROCES TWORZENIA WOJSK OBRONY TERYTORIALNEJ – GENEZA,

HISTORIA I ROLA ORGANIZACJI PROOBRONNYCH W SYSTEMIE

BEZPIECZEŃSTWA PAŃSTWA. UTWORZENIE PIĄTEGO RODZAJU SIŁ

ZBROJNYCH RP. ............................................................................................................... 67

mjr Paw eł WÓJCIK OBOWIĄZKOWA CZY OCHOTNICZA SŁUŻBA WOJSKOWA? WPŁYW

NA BEZPIECZEŃSTWO POLSKI. .................................................................................... 89 MANDATORY OR VOLUNTARY MILITARY SERVICE? THE IMPACT ON

THE SECURITY OF POLISH


5

k md r ppo r . Ada m SO ŁO PA KONCEPCJE ROZWOJU LOTNICTWA SAR MW JAKO ELEMENTU SIŁ

MORSKICH. CHARAKTERYSTYKA ORAZ ZAKRES ZADAŃ ................................ 107 SAR DEVELOPEMENT

kmdr ppor . Marek BARANOWSKI ROLA, MIEJSCE ORAZ ZADANIA MOSG W ZABEZPIECZENIU

OCHRONY MORSKIEJ GRANICY RP ORAZ WSPÓŁPRACA Z

MARYNARKĄ WOJENNĄ W DZIAŁALNOŚCI BIEŻĄCEJ,

ĆWICZENIACH ORAZ SYTUACJACH KRYZYSOWYCH ....................................... 119 MARITIME DEPARTMENT OF POLISH BORDER GUARD ORGANISATION

AND TASKS IN PROTECTION POLISH MARITIME AREA REPUBLIC OF

POLAND AND COOPERATION WITH POLISH NAVY IN CURRENT

ACTIVITIES, EXERCISES AND CRISIS

kmdr ppor . Rober t BIERNACZYK PRZYWÓDZTWO WOJSKOWE - NIEZBĘDNY WYMIAR SKUTECZNEGO

DOWODZENIA WE WSPÓŁCZESNEJ MARYNARCE WOJENNEJ ........................ 133 THE MILITARY LEADERSHIP- THE ESSENTIAL DIMENSION OF AN

EFFECTIVE COMMAND IN PRESENT POLISH NAVY

kmdr ppor . Paw eł MAZIARCZYK TENDENCJE ROZWOJOWE SIŁ MORSKICH W ASPEKCIE

ZABEZPIECZENIA DZIAŁAŃ WOJSK SPECJALNYCH ............................................ 147

TRENDS OF THE DEVELOPMENT OF MARINE FORCES IN TERMS OF

SUPPORT SPECIAL OPERATION FORCES

kmdr ppor . Krzysz tof R EGLIŃSKI TENDENCJE ROZWOJOWE MORSKICH OPERACJI SPECJALNYCH

WOBEC WSPÓŁCZESNYCH ZAGROŻEŃ .................................................................. 159 TRENDS AND DEVELOPMENT OF MARITIME SPECIAL OPERATIONS TO

MODERN THREATS

kmdr ppor . Adr ian DZIÓBEK STANDARYZACJA OPERACYJNA NA RZECZ ROZWOJU MARYNARKI

WOJENNEJ ....................................................................................................................... 169

OPERATIONAL STANDARDIZATION FOR POLISH NAVY DEVELOPMENT

kmdr ppor . Tomasz P IEKARSKI ZNACZENIE INFORMACJI JAKO NARZĘDZIA ODDZIAŁYWANIA

W SIŁACH ZBROJNYCH ............................................................................................... 179

kmdr ppor . Krzysz tof GAWRYSIAK PRZYKŁADY I CHARAKTERYSTYKA BEZZAŁOGOWYCH POJAZDÓW

LĄDOWYCH EKSPLOATOWANYCH NA ŚWIECIE.................................................. 191 EXAMPLES AND DESCRIPTION OF UNMANNED GROUND VEHICLES

USED IN THE WORLD



6

Profilaktyka bezpieczeństwa lotów

7

mjr dr Olga TOKARZ

2 . Skrz yło Lo tn ic twa Takt ycznego

PROFILAKTYKA BEZPIECZEŃSTWA LOTÓW

STRESZCZENIE

Artykuł ma na celu przybliżenie definicji pojęcia bezpieczeństwa lotów oraz czynników niezbędnych do jego utrzymania. Wraz z rozwojem lotnictwa ewaluowało podejście do potencjalnych zagrożeń bezpiecznego wykonywania zadań lotniczych od czynników technicznych w lotnictwie do szeroko rozumianego czynnika ludzkiego, co zostanie przedstawione w poniższej pracy. Dodatkowo zaprezentowane również zostaną teoretyczne i normatywne założenia dotyczące profilaktyki bezpieczeństwa lotów lotnictwa Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej oraz jej znaczenia dla wykonywania zadań lotniczych. Następnie przedstawiony zostanie przegląd koncepcji bezpieczeństwa lotów z uwzględnieniem podejścia systemowego ze szczególnym uwypukleniem występującego w nich czynnika ludzkiego oraz wypracowanej profilaktyki. Poruszone również zostanie zagadnienie skuteczności profilaktyki bezpieczeństwa lotów.

Słowa kluczowe:

bezpieczeństwo lotów, profilaktyka, czynnik ludzki, systemowa koncepcja bezpieczeństwa

lotów, skuteczność

WSTĘP

Pojęcie bezpieczeństwa w lotnictwie może być rozumiane jako np. brak wypadków

i poważnych incydentów, zagrożeń, czynników, które mogą powodować szkody, a także

unikanie błędów1. Od początku eksploatacji statków powietrznych podejmowane są liczne

działania zmierzające do zapewnienia bezpiecznego wykonywania zadań lotniczych.

Jednak pomimo podejmowanych starań, błędy, pomyłki oraz niebezpieczeństwa

zewnętrzne występują i będą występować w lotnictwie. Na podstawie dotychczasowych

doświadczeń można jednoznacznie stwierdzić, że opanowanie wszystkich elementów,

które w lotniczej rzeczywistości operacyjnej, podlegającej dynamicznym zmianom, mogą

prowadzić do negatywnych skutków, jest co prawda pożądane, ale praktycznie

nieosiągalne.

Tak długo jak istnieje ryzyko i możliwość wystąpienia błędów, istotne jest

opracowywanie i wdrażanie zaleceń mających na celu utrzymanie pożądanego stanu

bezpieczeństwa lotów. Podejmowane działania mają na celu usunięcie lub zmniejszenie

występujących potencjalnie zagrożeń bezpieczeństwa lotów. Właściwa profilaktyka musi

zatem uwzględniać: wykrywanie zagrożeń bezpieczeństwa, analizę i ocenę wskaźników

bezpieczeństwa, opracowanie propozycji w zakresie likwidacji bądź zminimalizowania

możliwości wystąpienia zagrożenia, wdrożenie opracowanych zaleceń profilaktycznych,

kontrolę ich poprawności oraz ocenę rezultatów w postaci skuteczności podjętych działań

i również propagowanie bezpieczeństwa lotów. W poniższym artykule przedstawione

zostanie pojęcie bezpieczeństwa lotów oraz profilaktyki bezpieczeństwa lotów.

1 Podręcznik zarządzania bezpieczeństwem, wyd. 2, Doc 9859 AN 474, Urząd Lotnictwa Cywilnego, 2009, s. 2-1.


8

BEZPIECZEŃSTWO LOTÓW W UJĘCIU TEORETYCZNYM

Pojęcie bezpieczeństwo lotów należy postrzegać w kontekście szerszego

definiowania bezpieczeństwa, które wywodzi się z języka łacińskiego od słów sine cura

oraz securitas, i oznacza stan spokoju, pewności, zabezpieczenia, braku zagrożenia oraz

ochronę przed potencjalnym niebezpieczeństwem2. Paweł Żurek i Robert Konieczka

twierdzą, że bezpieczeństwo lotów nie jest ani celem, ani zadaniem lotnictwa, jest

natomiast stanem, w którym realizowane są wszystkie założone cele. Podczas realizacji

zadań lotniczych konieczne zatem jest jednoczesne kontrolowanie potencjalnych zagrożeń,

mogących zakłócić przebieg realizacji zamierzonych celów3.

Jerzy Jaźwiński i Krystyna Ważyńska-Fiok twierdzą, że bezpieczeństwo lotów ma

bezpośredni związek z eksploatacją statków powietrznych, wywodząc się w prosty sposób

z teorii niezawodności. W ich rozumieniu teoria bezpieczeństwa posługuje się takimi

pojęciami jak zawodność bezpieczeństwa i zawodność sprawności oraz poczucie

zagrożenia bezpieczeństwa, a także ryzyko4. W opinii wspomnianych autorów

bezpieczeństwo organizacji lotniczej to stan związany z takimi czynnikami, jak stabilność

finansowa, odporność na zakłócenia wewnętrzne, zdolność do elastycznego reagowania na

zmiany, poziom oceny jakości oraz polityka i filozofia kierownictwa w zakresie

bezpieczeństwa. Klich bezpieczeństwo lotów rozpatruje natomiast przez pryzmat

praktycznych działań realizowanych w lotnictwie i definiuje je jako całokształt

właściwości zapobiegających powstawaniu sytuacji awaryjnych oraz możliwości

maksymalnego zmniejszenia skutków wystąpienia takich sytuacji, poprzez stosowanie

systemów chroniących zdrowie i życie osób znajdujących się na pokładzie statku

powietrznego5. W Leksykonie wiedzy wojskowej natomiast bezpieczeństwo lotów

definiowane jest jako warunki zapewniające wykonanie lotu przez statek powietrzny bez

zagrożenia bezpieczeństwa załogi, pasażerów i samego statku oraz ludności i naziemnych

urządzeń6.

Znamienne jest definiowanie nie tylko samego pojęcia bezpieczeństwa lotów,

ale także czynników, które mogą zaburzyć bezpieczne realizowanie zadań lotniczych.

Jan Borgoń przez czynnik rozumie dowolne działanie, przypadek, warunek lub sytuację,

których zaistnienie bądź niezaistnienie zwiększa prawdopodobieństwo zakończenia lotu

w sposób nieoczekiwany. Źródłem czynników może być zarówno techniczna

i organizacyjna złożoność systemu lotniczego, jak również liczebność zaangażowanego

personelu lotniczego i zabezpieczającego, który funkcjonuje w ramach organizacji oraz

partycypuje w przygotowaniu, realizacji i zabezpieczeniu lotów. Źródłem zagrożenia może

być również, według wspomnianego autora, także sama eksploatacja statku powietrznego

w różnych warunkach7. Bezpieczeństwo lotów jest stanem, w którym

prawdopodobieństwo wystąpienia zagrożenia pozostaje na akceptowalnie niskim

poziomie. Dążenie do zapewnienia bezpieczeństwa zmierza do tworzenia optymalnych

warunków bezkonfliktowego funkcjonowania w ramach organizacji oraz rozwoju

2 R. Zięba, Pojęcie i istota bezpieczeństwa państwa w stosunkach międzynarodowych, Sprawy

międzynarodowe, 1989, nr 10 s. 49-50. 3 R. Konieczka, P. Żurek: Dominujący wpływ czynnika ludzkiego na bezpieczeństwo wykonywania lotów.

Biuletyn Centralnego Ośrodka Szkolenia Straży Granicznej 2010 nr 1, s. 21. 4 J. Jaźwiński, K. Wawżyńska-Fiok, Bezpieczeństwo systemów, WNT, Warszawa 1993, w: J. Karpowicz,

E. Klich, Zarządzanie bezpieczeństwem w lotnictwie, wyd. cyt., s. 19. 5 E. Klich, Bezpieczeństwo lotów. Wypadki przyczyny, profilaktyka, wyd. cyt., s. 10. 6 W. Auerbach, Leksykon wiedzy wojskowej, Warszawa 1979, s. 40. 7 J. Borgoń i in., Symulacyjne metody badania bezpieczeństwa lotów, Wydawnictwo Naukowe AKSON,

Warszawa 1998, s. 36.


9

istotnych jej składników, które współtworzą bezpieczeństwo. Konieczne jest eliminowanie

zagrożeń poprzez kształtowanie takiego środowiska wewnętrznego i zewnętrznego, które

będzie sprzyjało harmonijnemu rozwojowi organizacji. Bezpieczeństwo w organizacji

lotniczej dotyczy personelu, techniki, systemu, środowiska oraz prowadzonej polityki

organizacji.

Na bezpieczeństwo lotów wpływa całokształt przedsięwzięć mających na celu

zapobieganie powstawaniu sytuacji niebezpiecznych oraz minimalizację skutków

wystąpienia takich sytuacji. Bezpieczeństwo lotów to również stan, w którym realizowane

są wszystkie założone cele, z jednoczesną kontrolą potencjalnych zagrożeń mogących

zakłócić przebieg ich realizacji. Do zagrożeń, które mogą powodować zdarzenia lotnicze,

zalicza się potencjalne błędy występujące podczas doboru, wyszkolenia personelu

lotniczego i zabezpieczającego loty oraz niewłaściwy sposób prowadzenia nadzorów

w tym zakresie. Ważnym elementem bezpieczeństwa lotów jest opracowywanie

i wprowadzanie rozwiązań podnoszących sprawność statków powietrznych. Zagrożenia

powstawać mogą również w obszarze stosowania systemów chroniących zdrowie

oraz życie załóg, stosowania rozwiązań zapewniających bezpieczeństwo ruchu lotniczego

czy też podczas ubezpieczania realizacji zadań lotniczych.

W świetle przytoczonych powyżej poglądów można stwierdzić, że poczucie braku

bezpieczeństwa lotów jest z jednej strony czynnikiem negatywnie wpływającym na rozwój

lotnictwa, z drugiej natomiast jest elementem mobilizującym do dalszych badań

i stosowania lepszych rozwiązań. Utrzymanie bezpieczeństwa lotów i monitorowanie

zagrożeń jest ciągłym procesem, który powinien kończyć się wypracowaniem,

wdrożeniem i oceną profilaktyki, która ma na celu minimalizowanie wystąpienia

potencjalnych zdarzeń.

Wraz z eksploatacją statków powietrznych nastąpiła ewolucja myślenia do

podejścia dotyczącego bezpieczeństwa lotów oraz czynników temu zagrażających.

Początkowo lotnictwo komercyjne charakteryzowało się niskim poziomem technologii,

brakiem odpowiedniej infrastruktury, ograniczonym nadzorem oraz niewystarczającym

zrozumieniem podstawowych zagrożeń dla operacji lotniczych. W latach pięćdziesiątych

XX wieku systemy produkcyjne stawiały ambitne cele produkcji bez zapewnienia

niezbędnych środków i zasobów do ich realizacji, co skutkowało wzrostem potencjalnych

możliwości częstych awarii i prowadziło do licznych wypadków. Priorytetem podczas

zapewniania bezpieczeństwa w lotnictwie stało się w tym okresie zapobieganie

wypadkom, jednak podstawowymi środkami profilaktycznymi zapobiegania zagrożeniom

były wnioski formułowane dopiero po zaistniałych wypadkach. Profilaktyka mająca na

celu bezpieczne wykonywanie zadań lotniczych związana była ze zmianami

technologicznymi. Wszelkie zalecenia skupione były wokół zmienianych rozwiązań

produkcyjnych i konstrukcyjnych. Badanie wypadków lotniczych było natomiast

utrudnione ze względu na dostęp jedynie do podstawowego potencjału technologicznego

ówczesnych czasów8.

Wprowadzane usprawnienia technologiczne (również wdrażane do badania

wypadków), rozwój odpowiedniej infrastruktury, zwiększający się nadzór prawny,

doprowadziły do stopniowego, ale stałego spadku liczby wypadków w lotnictwie.

W połowie XX wieku lotnictwo poddane było bardzo surowym regulacjom prawnym,

a pod względem wypadków stało się ono jedną z najbezpieczniejszych dziedzin

komunikacji. Taki stan rzeczy doprowadził do wykształcenia przekonania,

że bezpieczeństwo w lotnictwie można zagwarantować przez restrykcyjne przestrzeganie

zasad, a każde odstępstwo od zasady będzie skutkowało utratą bezpieczeństwa. Reguła ta

8 Tamże, s. 2-4.


10

była właściwa do momentu wzrostu złożoności, liczby i rodzajów operacji lotniczych.

Obecnie w związku z dynamicznym rozwoju lotnictwa niemożliwe jest opracowanie

wytycznych dotyczących wszystkich możliwych scenariuszy operacyjnych.

W połowie XX wieku dominowało przekonanie, że realizowanie zadań lotniczych

zgodnie z przepisami jest kluczem do budowania bezpieczeństwa w lotnictwie. Początki

procesów zarządzania bezpieczeństwem były oparte zatem o badanie zgodności

podejmowanych działań z obowiązującymi przepisami oraz nadzorem. Następnie proces

zarządzania bezpieczeństwem zaczął koncentrować się na skutkach zaistniałych zdarzeń

i opierał się na ustaleniu ich przyczyny. Badania zdarzeń lotniczych rozpoczynano od

znalezienia błędów technologicznych, kiedy jednak błędy nie były oczywiste, zaczęto

zwracać uwagę na możliwości złamania zasad przez człowieka9.

Badanie wypadków lotniczych zaczęło koncentrować się na analizie łańcucha

zdarzeń i znalezieniu punktu lub punktów, w których ludzie odpowiedzialni za zaistniałe

zdarzenie przyczynili się do naruszenia bezpieczeństwa, robiąc coś niezgodnego

z procedurami. Takie podejście skutkowało wygenerowaniem zaleceń bezpieczeństwa,

które prowadziły do ustalenia zaleceń dotyczących tylko zabezpieczenia bezpośrednio

rzeczy wskazanej, jako przyczyna naruszenia bezpieczeństwa lotów. Za to niewielki nacisk

kładziono na niebezpieczne warunki, nawet, jeśli były potencjalnie niebezpieczne podczas

wykonywania operacji lotniczych. Taki sposób dochodzenia był bardzo skuteczny

w uzyskaniu odpowiedzi na pytania „co się stało?”, „kto to zrobił?” i „kiedy to się stało?”,

nie wyjaśniał jednak pytań „dlaczego?” i „jak to się stało?”10. To właśnie odpowiedzi na

dwa ostatnie pytania z biegiem czasu okazały się konieczne dla pełnego wyjaśnienia

przyczyn naruszenia bezpieczeństwa11.

W lotnictwie do lat siedemdziesiątych XX wieku względy bezpieczeństwa były

związane głównie z czynnikami technicznymi, dlatego okres ten można nazwać „erą

techniczną”12. Lotnictwo postrzegane było jako istotny element branży transportowej

chociaż występowały liczne braki środków technicznych oraz częste błędy technologiczne,

które były powtarzającym się czynnikiem naruszeń bezpieczeństwa. Z tego powodu

głównym celem badań z zakresu bezpieczeństwa lotów, we wspomnianym okresie, były

czynniki techniczne i próba poprawy w tym zakresie13. Wraz z postępem technologicznym

wprowadzano do użytku nowości takie jak silniki odrzutowe, radary pokładowe

i naziemne, funkcję autopilota oraz usprawnioną nawigację i łączność. Zapoczątkowało to

przesunięcie punktu ciężkości w zakresie odpowiedzialności za bezpieczeństwo lotów na

działalność człowieka. Dodatkowo zaczęto interesować się między innymi zarządzaniem

zasobami ludzkimi (Crew Resources Management - CRM). Okres ten, który trwał do

połowy lat dziewięćdziesiątych XX wieku, określono, jako „złotą erę czynnika ludzkiego

w lotnictwie”. Związane to było również z podejmowaniem licznych inicjatyw oraz

dużych inwestycji mających na celu minimalizowanie szeroko pojmowanego błędu

ludzkiego14. Niemniej jednak, pomimo ogromnych inwestycji środków w zakresie

łagodzenia skutków ludzkich błędów, działania człowieka nadal są wskazywane jako

istotny czynnik możliwego zagrożenia bezpieczeństwa lotów. Niedociągnięciem

zajmowania się głównie czynnikiem ludzkim było skupienie się na działaniach

indywidualnych, przy nieuwzględnieniu rzeczywistości operacyjnej, w ramach której te

działania były podejmowane. Kolejne zmiany w zakresie podejścia do bezpieczeństwa

9 Safety Management Manual (SMM), third edition, Doc 9859 AN/474, ICAO 2012, s. 12. 10 Podręcznik zarządzania bezpieczeństwem, wyd. 2, Warszawa 2009, s. 2-3. 11 Tamże, s. 2-3. 12 Tamże, s. 2-4. 13 Safety Management Manual (SMM), third edition, Doc 9859 AN/474, ICAO 2012, s. 11. 14 Tamże, s. 12.


11

lotów zaszły na początku lat dziewięćdziesiątych XX wieku, kiedy zwrócono uwagę na

fakt, że człowiek nie działa w próżni lecz w określonym otoczeniu operacyjnym. Powoli

zaczęto zwracać uwagę na wiedzę, która przedstawiona była już w dostępnej literaturze

naukowej, dotyczącą wpływu rzeczywistości, w jakiej człowiek podejmuje działania, na

wydajność oraz kształt i wyniki tych działań zapoczątkowało „erę organizacyjną”.

Bezpieczeństwo zaczęło być postrzegane z systemowego punktu widzenia i zaczęło

obejmować czynniki ludzkie, organizacyjne i techniczne. W tym czasie również po raz

pierwszy pojawiło się pojęcie wypadku lotniczego z przyczyn organizacyjnych.

PROFILAKTYKA BEZPIECZEŃSTWA LOTÓW W UJĘCIU

TEORETYCZNYM I NORMATYWNYM

Termin profilaktyka pochodzi od słowa prophylaktikos – zabezpieczający przed

czymś, zapobiegawczy15 i oznacza stosowanie różnych środków w celu niedopuszczenia

do wypadków, uszkodzeń, katastrof itp16. Według Marcina Sochockiego „w nowoczesnej

profilaktyce wyraźne jest pozytywne definiowanie problemów, w którym nie tylko chodzi

o zapobieganie, przeciwdziałanie negatywnym zjawiskom, ale również (…)

o wykorzystywanie potencjału ludzi”17. Joanna Szymańska i Joanna Zamecka twierdzą,

że „profilaktyka różni się od innych sposobów przeciwdziałania tym, że jest czynnością

uprzedzającą, że podejmowana jest zanim takie groźne zjawiska się ujawnią

lub rozprzestrzenią, a ich dolegliwość wymusi dopiero zastosowanie bezpośrednich

środków18”. Dla bezpieczeństwa lotów ważna jest zatem predykcja możliwych zagrożeń

i projektowanie działań mających za zadanie minimalizowanie czynników mogących

doprowadzić do wystąpienia zagrożenia podczas wykonywania zadań lotniczych.

W Instrukcji Bezpieczeństwa Lotów Lotnictwa Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej

Polskiej profilaktyka definiowana jest jako „wykrywanie istniejących i przewidywanie

potencjalnych zagrożeń bezpieczeństwa lotów, opracowywanie i wdrażanie przedsięwzięć,

których celem jest usunięcie lub zmniejszenie ryzyka związanego z wykonywaniem zadań

lotniczych”19. W literaturze dotyczącej lotnictwa wojskowego profilaktyka często

rozumiana jest jako zbieranie informacji o negatywnych zdarzeniach w czasie realizacji

lotów w celu wypracowania wniosków przed następnymi lotami20. Profilaktyka obejmuje

więc metody, procedury i narzędzia, które prowadzą do zebrania niezbędnych informacji

oraz podjęcia adekwatnych działań, w tym: opracowania dokumentów profilaktycznych,

sposobu wdrażania postanowień prewencyjnych, weryfikację skuteczności działań

naprawczych oraz sprecyzowanie okresu oddziaływania środkami profilaktycznymi.

W przepisach lotnictwa cywilnego częściej stosowane jest określenie zapobieganie

wypadkom lotniczym, dla nazwania części działań określanych jako profilaktyka,

a dotyczących odpowiedzialności państwa prowadzącego postępowanie powypadkowe,

środków zapobiegawczych, systemów baz danych itd. Jako działania profilaktyczne

określa się natomiast wielorakie przedsięwzięcia obejmujące między innymi obserwację,

15 Słownik wyrazów obcych, (red.), Tokarski J., Warszawa 1980, s. 603. 16 Mały słownik języka polskiego, 1997. 17 M. J. Sochocki, Profilaktyka czy promocja zdrowia, „Remedium” 7/8 (2004), s. 30. 18 J. Szymańska, J. Zamecka, Przegląd koncepcji i poglądów na temat profilaktyki, Profilaktyka

w środowisku lokalnym, (red.), Świątkiewicz G., Warszawa 2002 , s. 19. 19 Instrukcja Bezpieczeństwa Lotów Lotnictwa Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej, Inspektorat MON

ds. Bezpieczeństwa Lotów, sygn. Szt. Gen. 1681/2015, Poznań 2015, s. 10. 20 J. Lewitowicz, Profilaktyka powypadkowa w lotnictwie jako proces, w: „Przegląd Wojsk Lotniczych

i Obrony Powietrznej”, luty 1999, s. 27.


12

rejestrowanie negatywnego zdarzenia, analizę trendów oraz utrwalanie zdarzeń

korzystnych21.

Klich pod pojęciem działalności profilaktycznej rozumie opracowywanie

i wdrażanie przedsięwzięć mających usunąć lub zmniejszyć występujące bądź potencjalne

zagrożenia bezpieczeństwa lotów. Zagrożenia określa się na podstawie analizy zadania

oraz posiadanych i zaangażowanych sił i środków22. Podstawą w zakresie prowadzenia

działalności profilaktycznej, wg Klicha, jest zapoznanie wszystkich osób związanych

z realizacją zadań lotniczych, w tym dowódców jednostek, z zakresem występujących

zagrożeń, uświadomienie ewentualnych skutków wystąpienia zagrożeń, a także

opracowywanie i wdrażanie przedsięwzięć mających na celu zapobieganie zdarzeniom

lotniczym23.

Rozwój lotnictwa oraz zwiększenie liczby realizowanych misji wiąże się ze

wzrostem prawdopodobieństwa zaistnienia zagrożeń, a w związku z tym pociąga za sobą

także możliwość strat moralnych, społecznych i materialnych. Świadomość wzrostu

potencjalnych strat spowodowała aktywizację człowieka w kierunku minimalizacji ich

poziomu. W dziedzinie bezpieczeństwa lotów profilaktyka oznacza podejmowanie

określonych działań i stosowanie różnego rodzaju środków zapobiegawczych w celu

zapobiegania zdarzeniom lotniczym.

Jerzy Lewitowicz przedstawił klasyfikację profilaktyki reaktywnej

z uwzględnieniem cech wyróżniających poszczególne jej rodzaje. Zaproponowany podział

dotyczy:

czasu trwania profilaktyki: krótkotrwała, długotrwała;

zasięgu: ograniczonego zasięgu i szerokiego zasięgu;

rodzaju zdarzenia pierwotnego: techniczna, systemowa, personalna,

środowiskowa, zadaniowa;

powtarzalności: jednorazowa, wielorazowa;

uregulowań normatywnych24.

Dodatkowo Lewitowicz identyfikuje dwa podstawowe znaczenia profilaktyki

w lotnictwie. Pierwsze obejmuje wszystkie przedsięwzięcia stałe, ujęte w procedurach

utrzymania sprawności statków powietrznych, które mają na celu powstrzymanie procesów

destrukcyjnych w prognozowanych okresach eksploatacji statków powietrznych. Drugie to

wszelkie przedsięwzięcia wynikające z występowania niepożądanych zdarzeń

eksploatacyjnych takich jak nietypowe sytuacje, niesprawności czy też niewłaściwe

postępowanie personelu latającego bądź technicznego25.

Według Mariana Urbańskiego działalność profilaktyczna w lotnictwie to świadome

kształtowanie systemu bezpieczeństwa lotów oraz jego elementów, tak aby podczas

wykonywania zadań lotniczych ograniczyć możliwość zaistnienia zdarzeń lotniczych,

a w szczególności wypadku lotniczego do minimum26. Zapobieganie wypadkom lotniczym

rozumieć należy, jako kompleks działań uzupełniających stałe zasady, obowiązujące

w dziedzinie bezpieczeństwa lotów, przyjęte i realizowane przez wszystkie osoby

związane z konstrukcją, produkcją, obsługiwaniem i użytkowaniem statków powietrznych.

21 J. Lewitowicz, Nauka o profilaktyce w kształceniu pilotów i inżynierów eksploatacji statków powietrznych,

Journal of Aronautica Integra, 1/2007, s. 117. 22 E. Klich, Bezpieczeństwo lotów – wypadki, przyczyny, profilaktyka, wyd. Wisła, Puławy 1998, s. 105. 23 E. Klich, Bezpieczeństwo lotów, Instytut Technologii i Eksploatacji – PIB, Radom 2011, s. 211-213. 24 J. Lewitowicz, Profilaktyka powypadkowa w lotnictwie jako proces, Przegląd WLiOP nr 2, Poznań 1999,

s. 28. 25 J. Lewitowicz, Nauka o profilaktyce w kształceniu pilotów i inżynierów eksploatacji statków powietrznych,

wyd. cyt., s. 117. 26 M. Urbański, Bezpieczeństwo lotów. Ocena skuteczności profilaktyki wypadków lotniczych w lotnictwie

wojskowym, w: Przegląd Wojsk Lotniczych i Obrony Powietrznej nr 2, Poznań 1999, s. 47.


13

Profilaktyka zdarzeń lotniczych może być projektowana w reakcji na zaistniałe

zdarzenie lotnicze i wtedy określamy ją jako profilaktykę reaktywną zdarzeń lotniczych,

natomiast działania uprzedzające pojawienie się zagrożenia określa się mianem

profilaktyki proaktywnej zdarzeń lotniczych. Profilaktyka reaktywna w lotnictwie

obejmuje wszelkie działania i środki mające na celu zapobieganie ponownemu

występowaniu zdarzeń27, do których zalicza się zbieranie informacji o negatywnych

zdarzeniach organizacyjnych, nieprzestrzeganiu zapisów instrukcyjnych oraz ograniczeń

eksploatacyjnych w czasie realizacji lotów. Wyniki wykorzystywane są w projektowaniu

i konstruowaniu, remoncie, procedurach eksploatacyjnych a także służą do doskonalenia

instrukcji, procesu szkolenia i sposobu zarządzania lotami. Profilaktykę reaktywną inicjują

wszelkie zdarzenia lotnicze, w tym szczególnie wypadki lotnicze oraz wszelkie

niesprawności techniczne, zdiagnozowane zaburzenia organizacyjne czy też

zaobserwowana nieefektywność działania załóg statków powietrznych i organów

zabezpieczających realizowane zadania lotnicze.

Podkreślić należy, że profilaktyka proaktywna ma za zadanie podejmowanie

działań uprzedzających, obejmujących diagnostykę statku powietrznego, jego wyposażenia

oraz opracowanie procedur postępowania mających obniżyć możliwości wystąpienia

okoliczności sprzyjających zaistnieniu zdarzenia. W działalności pionów bezpieczeństwa

lotów profilaktykę należy, zatem traktować jako opracowywanie zaleceń i podejmowanie

działań uprzedzających Do profilaktyki proaktywnej zaliczyć również można

przedsięwzięcia profilaktyczne utrwalające zdarzenia korzystne28, wdrażanie zaleceń

a następnie sposób weryfikacji skuteczności wdrażanych działań profilaktycznych.

Istotnym elementem profilaktyki jest określanie okresu zakończenia przedsięwzięć

profilaktycznych a następnie zapobieganie wypadkom lotniczym w tym: wdrażanie

i prowadzenie systemu przekazywania danych o przesłankach wypadków lotniczych,

tworzenie i aktualizowanie bazy danych29.

CZYNNIKI ODPOWIEDZIALNE ZA ZDARZENIA LOTNICZE

Wraz ze zmianą myślenia o bezpieczeństwie lotów od ery technicznej przez erę

czynnika ludzkiego aż po erę organizacyjną ewoluowały poglądy dotyczące przyczyn

powstawania zdarzeń lotniczych. Pojawiały się teorie dotyczące bezpieczeństwa lotów,

które rozbudowywały się i w toku wyodrębniania nowych czynników i relacji ewoluowały.

Warto również zaznaczyć, że w konsekwencji następowały też zmiany dotyczące

pojmowania i budowania profilaktyki zdarzeń lotniczych. W literaturze przedmiotu

przedstawione są różne teorie wyodrębniające czynniki determinujące bezpieczeństwo.

W poniższym artykule zwrócono szczególną uwagę na czynnik ludzki, który jest obecnie

wyodrębniony jako najważniejszy dla bezpiecznej realizacji zadań lotniczych

oraz działania podejmowane w celu minimalizacji wystąpień zagrożeń wywołanych przez

szeroko rozumiany czynnik ludzki. Początkowo skupiano się na jednoczynnikowym

podejściu do bezpieczeństwa lotów. Do takich teorii zaliczyć można np. teorię „człowieka

podatnego na wypadki” którą wprowadził Frank P. McKenn czy też „teorię pechowca”,

którą stworzył Karl Marbe.

27 J. Lewitowicz, Profilaktyka powypadkowa w lotnictwie jako proces, w: Przegląd Wojsk Lotniczych

i Obrony Powietrznej nr 2, Poznań 1999, s. 27. 28 J. Lewitowicz, Nauka o profilaktyce w kształceniu pilotów i inżynierów eksploatacji statków powietrznych,

Journal of Aeronautica Integra, 1/2007 (2), s. 120. 29 J. Lewitowicz, Profilaktyka powypadkowa w lotnictwie…, wyd. cyt., s. 27.


14

Złożoność problematyki bezpieczeństwa lotów wymusiła jednak opracowanie teorii

systemowych w ramach, których wyodrębniono obszary, zawierające potencjalne

zagrożenia. Poniżej przytoczone zostanie jedynie kilka z powstałych teorii. Angielski

psycholog William Thomas Singleton w swojej trójskładnikowej teorii bezpieczeństwa

lotów wyodrębnia takie obszary optymalizacji bezpieczeństwa, jak: bezpieczny operator

(safe operator), bezpieczny system (safe system) i bezpieczny klimat (safe climate)30.

Głównym ogniwem w systemie bezpieczeństwa jest personel latający oraz jego poziom

wyszkolenia i treningu. Singelton wyróżnia dwa główne sposoby realizacji profilaktyki,

które mogą wspomóc proces utrzymania bezpieczeństwa. Pierwszym z nich jest

minimalizacja prawdopodobieństwa powstania błędu przez odpowiedni dobór ludzi,

dostarczenie aktualnej i pełnej informacji oraz unikanie presji czasowej. Drugi sposób

obejmuje maksymalizację prawdopodobieństwa korekty błędów poprzez odpowiedni

trening, zwiększenie wykrywalności błędów, wykorzystywanie specjalnego

oprzyrządowania oraz urządzeń monitorujących pracę podzespołów31.

Charles O. Miller w opracowanym modelu 4M do przyczyn zdarzeń,

a w szczególności wypadków lotniczych, zaliczył: człowieka (M-MAN), statek powietrzny

(M-MACHINE), zadanie/zarządzanie (M-MISSION/MANAGEMENT) i środowisko

(M-MEDIA)32. W tym modelu w dwóch obszarach występuje czynnik ludzki. M-MAN

to zarówno członkowie załogi lotniczej, personel służby inżynieryjno-lotniczej,

jak i personel zabezpieczający i ubezpieczający loty33. Ważny jest zatem nie tylko sposób

wykonania zadania, ale cała procedura przygotowania i eksploatacji statku powietrznego

przed lotem. Czynnik ludzki występuje również w obszarze zarządzanie

(M-MANAGEMENT), które rozumiane jest jako kierowanie organizacją lotniczą ze

szczególnym uwzględnieniem przestrzegania procedur i regulaminów oraz sprawowania

nadzoru nad realizacją przygotowania i wykonania zadań. W obu tych obszarach

warunkiem skutecznej profilaktyki jest adekwatny wybór i przeszkolenie załóg oraz osób

kreujących środowisko służby.

Powyższy model został uzupełniony o kolejny czynnik i powstał model 5M

obejmujący następujący dodatkowo obszar zadanie (M-MISSION). Wyodrębnienie tego

czynnika wymagało dostosowanie doboru personelu realizującego zadania lotnicze do

postawionych zadań.

Kolejnym z reprezentantów podejścia systemowego bezpieczeństwa lotów jest

Elwyn Edwards, który stworzył tzw. model SHEL34. W procesie analizy zdarzeń

lotniczych wyróżnił on następujące obszary: obejmujący niematerialne elementy systemu –

S (software), statek powietrzny – H (hardware), środowisko – E (environment) i czynnik

ludzki – L (liveware)35. Model ten interpretuje błędy działania pilota w kontekście

interakcji pomiędzy poszczególnymi komponentami systemu36.

Czynnik ludzki w modelu SHEL rozumiany jest jako operator i jego cechy

osobowe, stan zdrowia, stan psychofizyczny. Analizowane są predyspozycje

osobowościowe, emocjonalne, społeczne personelu latającego. Istotne jest jego

funkcjonowanie poznawcze obejmujące pamięć, uwagę, szybkość reakcji, a także szeroko

30 W.T. Singleton, Safety and risk. The study of real skills, Baltimore 1979, za: E. Klich, Bezpieczeństwo….

s. 33-34. 31 J. Karpowicz, E. Klich, Zarządzanie bezpieczeństwem w lotnictwie, wyd. cyt, s. 51. 32 E. Klich, Bezpieczeństwo lotów, wyd. cyt., s. 35. 33 W prezentowanej wcześniej teorii Singletona główny nacisk skierowany był na personel latający, a rolę

pozostałego personelu minimalizowano. 34 Podręcznik zarządzania bezpieczeństwem, wyd. cyt., s. 2-13. 35 E. Edwards, Man i machine: Systems for safety, British Airline Pilots Associations, London 1972, za:

E. Klich, Bezpieczeństwo. wyd. cyt., s. 45. 36 E. Klich, Bezpieczeństwo lotów – wypadki, przyczyny, profilaktyka, wyd. cyt., s. 11.


15

rozumiane umiejętności psychomotoryczne. Ważnym elementem jest także przetwarzanie

informacji przez system poznawczy, organizacja i funkcjonowanie umysłu. Uwzględnione

jest przebywanie personelu latającego w środowisku szczególnym, ale także wzajemne

relacje między operatorem a przełożonymi i sposób sprawowania nadzoru.

Z wymienionych elementów zarówno czynnik ludzki (liveware), jak i niematerialne

elementy systemu (software) uwzględniają odpowiedzialność człowieka za zaistnienie

zdarzenia. Pierwszy z nich odnosi się bezpośrednio do załogi statku powietrznego, a drugi

pośrednio ujmuje wyniki pracy człowieka przejawiające się w obowiązujących przepisach

i stosowanych procedurach37. Profilaktyka w takich przypadkach ukierunkowana powinna

być na dobór i wyszkolenie załogi oraz wiedzę i znajomość specyfiki wykonywanych

zadań lotniczych przez osoby decydujące o wdrażaniu nowych instrukcji czy też

opracowywaniu procedur mających znaczenie dla bezpiecznego wykonywania zadań

lotniczych. Co ciekawe w modelu SHEL obszar środowisko (environment) definiowany

jako obiektywne otoczenie, w którym znajduje się statek powietrzny i jego załoga

uwzględnia również atmosferę pracy.

O kolejny element związany z czynnikiem ludzkim – odpowiedzialność osób

niebędących w składzie załogi model Edwardsa uzupełnił Frank H. Hawkins38 . Model

SHELL ujmuje współdziałanie czynnika ludzkiego ze środowiskiem lotniczym, a analizie

poddawana jest interakcja poszczególnych elementów w układzie: człowiek – statek

powietrzny, sprzęt, wyposażenie (liveware – hardware), człowiek – procedury,

oprogramowanie, szkolenie (liveware – software), człowiek – czynnik ludzki, organizacja

(liveware – liveware) i człowiek – środowisko (liveware – enviroment).

Wpływ czynnika ludzkiego na bezpieczeństwo lotów jest w modelu SHELL

analizowany pod kątem takich aspektów, jak: warunki fizyczne, fizjologiczne,

psychologiczne oraz poziom znajomości sprzętu, procedur, wiedzy ogólnej, a także

nabytych umiejętności. Na jakość wykonywanych zadań wpływa również obciążenie

zadaniowe. Według Hawkinsa potencjalnych zagrożeń należy doszukiwać się

w niewłaściwie funkcjonujących układach: człowiek–statek powietrzny,

człowiek–procedury i szkolenie, człowiek–człowiek oraz człowiek–środowisko39. Podczas

projektowania działań konieczne stało się uwzględnianie wzajemnych relacji

w poszczególnych układach. W powyższym modelu teoretycznym istotny jest taki dobór

działań, by nie zaburzyć układów i nie doprowadzić do ich destabilizacji.

Na podstawie powyżej przytoczonych koncepcji bezpieczeństwa lotów można

stwierdzić, że szeroko pojmowany czynnik ludzki, choć w różnych wymiarach, obecny jest

praktycznie we wszystkich koncepcjach bezpieczeństwa lotów.

REZULTATY PROFILAKTYKI ZDARZEŃ LOTNICZYCH

Rezultaty profilaktyki zdarzeń lotniczych w jednostkach Sił Powietrznych RP

określane są w głównej mierze przez jej skuteczność. Termin skuteczność, w profilaktyce

oznacza realne uzyskanie pomyślnego pożądanego wyniku, jakim jest wymierne

ograniczenie liczby zaistniałych zdarzeń lotniczych40. Skuteczność profilaktyki zdarzeń

lotniczych można określić po sprawdzeniu powtarzalności zdarzeń tego samego typu

37 Tamże, s. 2-14. 38 F.H. Hawkins, Human factors in flight. Gower Technical Publications. Ashgate, za: E. Klich:

Bezpieczeństwo…, wyd. cyt., s. 45. 39 Tamże, s. 61-62. 40 M. Urbański, Bezpieczeństwo lotów. Ocena skuteczności profilaktyki wypadków lotniczych w lotnictwie

wojskowym, Przegląd Wojsk Lotniczych i Obrony Powietrznej nr 2, Poznań 1999, s. 48.


16

w podobnych okolicznościach. Najbardziej istotne jest minimalizowanie

prawdopodobieństwa wystąpienia zdarzenia lotniczego, jako niosącego ze sobą największe

zagrożenie dla bezpieczeństwa personelu. Złożoność przyczyn zdarzeń oraz wypadków

lotniczych i uwarunkowań, które powinny być spełnione w celu utrzymania

bezpieczeństwa lotów powoduje, że osiągnięcie pełnej skuteczności w działalności

profilaktycznej jest niemożliwe, że wyeliminowanie wszystkich zagrożeń praktycznie jest

nieosiągalne.

Urbański podkreśla, że najważniejszą miarą skuteczności profilaktyki w dziedzinie

bezpieczeństwa lotów, jest stopień wyeliminowania następnych zdarzeń zaistniałych z tych

samych przyczyn. Mała skuteczność profilaktyki wynika jednak głównie z niecelnego

ukierunkowania działań w rzeczywiste przyczyny zdarzeń lotniczych a w szczególności

wypadków, które nigdy nie są skutkiem działania tylko jednej przyczyny, a powstają

z nałożenia się kilku czynników41.

Nie ma jednoznacznego sposobu określenia prawdopodobieństwa zaistnienia

zdarzenia lotniczego, tzn. uwzględnienia wszystkich możliwych czynników

destrukcyjnych i przyczyn wypadków. Istotne jest jednak utrzymywanie bezpieczeństwa

lotów na poziomie uznanym za możliwy do uzyskania. Głównym warunkiem niezbędnym

do skutecznego projektowania profilaktyki na wszystkich szczeblach dowodzenia

i zarządzania systemem lotniczym jest ocena rzeczywistych przyczyn i okoliczności

zdarzeń lotniczych, która jest cennym źródłem informacji. Najważniejszym celem badania

zdarzeń lotniczych jest określenie ich prawdziwych przyczyn, bowiem profilaktyka będzie

skuteczna tylko wtedy, gdy skierowana będzie przeciwko rzeczywistym przyczynom

zdarzeń. Mała skuteczność profilaktyki, oceniana na podstawie liczby występowania

i powtarzalności zdarzeń lotniczych, wynika głównie z niecelnego jej wymierzenia

w rzeczywiste przyczyny. Działania muszą być skierowane na wszystkie potencjalne

zagrożenia, bez względu na ich źródło. Każde zdarzenie lotnicze, chociaż jest zjawiskiem

losowym, ma swoją własną i bezpośrednią przyczynę, jednak samo znalezienie i określenie

przyczyny nie wpływa na jej wyeliminowanie w przyszłości.

Wszelkie działania mające na celu utrzymanie bezpieczeństwa lotów oraz poprawę

skuteczności profilaktyki są istotne dla prawidłowego prowadzenia szkolenia lotniczego,

jednak należy pamiętać, że nie istnieje jeden uniwersalny program lub strategia

profilaktyczna. Należy aktywnie poszukiwać nowych metod i programów zapobiegania

zdarzeniom lotniczym w jednostkach Sił Powietrznych RP, angażując wielu specjalistów

oraz tworząc efektywny system zbierania i opracowywania informacji o rzeczywistych

zagrożeniach bezpieczeństwa lotów. Profilaktyka powinna być stosowana ciągle,

bo działania prowadzone jedynie sporadycznie obniżają efektywność jej stosowania i nie

dają możliwości właściwego zwrócenia uwagi na rzeczywiste zagrożenie. Zadania

wynikające z obowiązków służbowych realizowane dla potrzeb poprawy bezpieczeństwa

lotów i profilaktyki powinny być wypełniane z pełną świadomością konsekwencji.

Ważnym elementem konstruowania skutecznej profilaktyki zdarzeń lotniczych jest

dokonywanie szczegółowej analizy zdarzeń lotniczych w zakresie przyczyn ich

powstawania. Dotyczyć by to miało również opracowana indywidualnej ścieżki

postępowania wobec personelu oraz konkretnego typu statku powietrznego, prowadzenia

zestawień dotyczących powtarzalności zdarzeń lotniczych z udziałem danego człowieka

czy też statku powietrznego oraz analizowanie przyczyn ich zaistnienia ze względu na

etiologię. Ma to za zadanie unikania wprowadzania zbędnych nieefektywnych zaleceń oraz

powielania nieskutecznych działań profilaktycznych.

41 M. Urbański, Bezpieczeństwo lotów. Ocena skuteczności profilaktyki wypadków lotniczych w lotnictwie

wojskowym, wyd. cyt., s. 49-50.


17

Pomimo podejmowanych starań, błędy, pomyłki oraz niebezpieczeństwa

zewnętrzne pojawiają się i będą pojawiać w lotnictwie. Podejmowane wysiłki

przeciwdziałania zagrożeniom, co prawda zwiększają świadomość personelu

zaangażowanego w działania podnoszące bezpieczeństwo lotów, jednak nie gwarantują

całkowitego wykluczenia zagrożeń czy błędów w zachowaniu zarówno personelu

latającego jak i zabezpieczającego loty.

PODSUMOWANIE

Pojęcie bezpieczeństwa lotów oraz czynników za nie odpowiedzialnych

ewaluowało podczas wielu lat eksploatacji statków powietrznych. Bezpieczeństwo

w lotnictwie jest pojęciem względnym, a samo ryzyko obniżenia poziomu bezpieczeństwa

wynikające ze skutków zagrożeń w rzeczywistości operacyjnej musi być dopuszczalne

w bezpiecznym z natury systemie42. W praktyce bezpieczeństwo lotów rozumiane jest

zatem jako stosowanie odpowiednich systemów chroniących zdrowie i życie ludzi

będących na pokładzie samolotu oraz podejmowanie wszelkich działań zapobiegających

powstawaniu sytuacji awaryjnych, a także minimalizowanie skutków wystąpienia takich

sytuacji43.

Przez wiele lat ewoluowały koncepcje bezpieczeństwa lotów a wraz z nimi

czynniki oraz obszary, które wyodrębniono jako potencjalne zagrożenie bezpiecznej

realizacji misji lotniczych. Obecnie warto zwrócić uwagę na powtarzający się

we wszystkich koncepcjach, jako główne zagrożenie, czynnik ludzki. To właśnie na niego

należy ukierunkować profilaktykę bezpieczeństwa lotów. Bo jeżeli czynniki techniczne

wynikające z normalnej eksploatacji są często poza kontrolą osób odpowiedzialnych

za bezpieczną realizację misji lotniczych to niewłaściwy dobór personelu, złe szkolenie

czy błędy wynikające ze stosowania niewłaściwych rozwiązań organizacyjnych czy też

obsługowych świadczą o niedoskonałości wdrażanych rozwiązań.

Wysiłki mające na celu przeciwdziałanie zagrożeniom, co prawda zwiększają

świadomość personelu zaangażowanego w działania podnoszące bezpieczeństwo lotów,

jednak nie gwarantują całkowitego wykluczenia zagrożeń czy błędów w zachowaniu

zarówno personelu latającego, jak i zabezpieczającego loty. Co najważniejsze o właściwej

profilaktyce świadczyć będzie nic innego jak liczba zdarzeń lotniczych jakie będą miały

miejsce przyszłości.

BIBLIOGRAFIA

[1] Auerbach W., Leksykon wiedzy wojskowej, ISBN 83-11-06229-3, Warszawa 1979.

[2] Borgoń J. i in., Symulacyjne metody badania bezpieczeństwa lotów, Wydawnictwo

Naukowe AKSON, ISBN 8387545066, Warszawa 1998.

[3] Instrukcja Bezpieczeństwa Lotów Lotnictwa Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej,

Inspektorat MON ds. Bezpieczeństwa Lotów, sygn. Szt. Gen. 1681/2015, Poznań

2015.

42 Dziennik Urzędowy Urzędu Lotnictwa Cywilnego nr 15, s. 1560; Załącznik do wytycznych nr 10 Prezesa

Urzędu Lotnictwa Cywilnego z dnia 22 września 2011 r., Podręcznik zarządzania bezpieczeństwem, wyd.

cyt., s. 2-2. 43 E. Klich, Bezpieczeństwo lotów – wypadki, przyczyny, profilaktyka, wyd. Wisła, Puławy 1998, s. 10.


18

[4] Karpowicz J., Klich E., Bezpieczeństwo lotów i ochrona lotnictwa przed aktami

bezprawnej ingerencji, AON Warszawa 2004.

[5] Karpowicz J., Klich E., Zarządzanie bezpieczeństwem w lotnictwie, wyd. II

poprawione, WSOSP, Dęblin 2011.

[6] Klich E., Bezpieczeństwo lotów – wypadki, przyczyny, profilaktyka, ISBN

83-910495-0-7, wyd. Wisła, Puławy 1998.

[7] Klich E., Bezpieczeństwo lotów – wybrane zagadnienia, wyd. AON, Warszawa

1999.

[8] Klich E., Bezpieczeństwo lotów, ISBN 978-83-7789-024-0, Instytut Technologii

i Eksploatacji – PIB, Radom 2011.

[9] Konieczka R., Żurek P.: Dominujący wpływ czynnika ludzkiego na bezpieczeństwo

wykonywania lotów. Biuletyn Centralnego Ośrodka Szkolenia Straży Graniczne”

2010 nr 1.

[10] Lewitowicz J., Profilaktyka powypadkowa w lotnictwie, jako proces, Przegląd

Wojsk Lotniczych i Obrony Powietrznej, ISSN 0867-2075, luty 1999.

[11] Lewitowicz J., Nauka o profilaktyce w kształceniu pilotów i inżynierów eksploatacji

statków powietrznych, JoAI, 1/2007 (2).

[12] Podręcznik zarządzania bezpieczeństwem, wyd. 2, Doc 9859 AN 474, Urząd

Lotnictwa Cywilnego, 2009.

[13] Tokarz O., Profilaktyka zdarzeń lotniczych w jednostkach eksploatujących samoloty

F-16, rozprawa doktorska, AON 2015.

[14] Urbański M., Bezpieczeństwo lotów. Ocena skuteczności profilaktyki wypadków

lotniczych w lotnictwie wojskowym, Przegląd Wojsk Lotniczych i Obrony

Powietrznej nr 2, ISSN 0867-2075, Poznań 1999.

[15] Urbański M., Ogólne zasady wykonywania analiz stanu bezpieczeństwa lotów,

Przegląd Wojsk Lotniczych i Obrony Powietrznej.

[16] Zięba R., Pojęcie i istota bezpieczeństwa państwa w stosunkach międzynarodowych,

Sprawy międzynarodowe, 1989, nr 10.

SAFE FLIGHT PREVENTION

ABSTRACT

The operation of on aircraft and its safe are determined for aircraft fleet the flight safety. In this article is discussed the definition of the concept of flight safety and the factors necessary for its maintenance. Also there are presentation potential threats technical factors and widely understood human factor specially in the system concept of flight safety. In addition, I presented theoretical and normative assumptions concerning the prevention of flight safety in Polish Armed Forces and its importance for the tasks of air. The flight safety can be condition diagnosed and prognosis. As the results of these activities the prevention treatments can be considered. The last part of this article try to defined effectiveness of prevention of flight safety.

Rozwój zdolności operacyjnych poprzez nowe technologie

19

mjr Jaros ław MISIURA

Inspekto ra t Implemen tac j i Innowacyjn ych

Technologi i Obronn ych

ROZWÓJ ZDOLNOŚCI OPERACYJNYCH

POPRZEZ NOWE TECHNOLOGIE

STRESZCZENIE

Celem artykułu jest podkreślenie jak istotną rolę w rozwoju zdolności operacyjnych ma rozwój techniki poprzez implementację nowoczesnych, innowacyjnych technologii do sprzętu Wojskowego (SpW). W referacie zaprezentowano także strukturę i główne zadania Inspektoratu Implementacji Innowacyjnych Technologii Obronnych (I3TO) oraz miejsce tej instytucji w systemie pozyskiwania sprzętu wojskowego. Przedstawiono także bieżący dorobek I3TO w postaci zidentyfikowanych technologii1 mających kluczowe znaczenie dla rozwijania zdolności operacyjnych.

Słowa kluczowe:

technologia, innowacja, zdolności operacyjne

WSTĘP

Jednym z narzędzi gwarantujących realizację polityki bezpieczeństwa i obrony

państwa są Siły Zbrojne RP. O możliwościach wykonania postawionych im zadań

decydują ich zdolności operacyjne2. Natomiast kondycja i siła tego militarnego elementu

obronności zależą m.in. od walorów bojowych stosowanych środków walki. Wojsko

oczekuje produktów najwyższej jakości, zaspokajających potrzeby operacyjne

i gwarantujących osiągnięcie przewagi technicznej nad potencjalnym przeciwnikiem3.

Aktywne i skuteczne włączenie się polskiego przemysłu obronnego w zapewnienie

rozwoju zdolności operacyjnych Sił Zbrojnych RP wymaga jego ukierunkowania na

rozwój. Aby tego dokonać niezbędna jest poprawna komunikacja i współpraca pomiędzy

szeroko rozumianą nauką, krajowym przemysłem obronnym a Siłami Zbrojnymi RP.

Platformą umożliwiającą transfer wiedzy dotyczącej potrzeb sił zbrojnych, aktualnych

kierunków badań oraz możliwości krajowego przemysłu obronnego jest Inspektorat

Implementacji Innowacyjnych Technologii Obronnych (I3TO).

ZADANIA I STRUKTURA ORGANIZACYJNA INSPEKTORATU

INNOWACYJNYCH TECHNOLOGII OBRONNYCH (I3TO)

Inspektorat powstał 1-go września 2013 roku na mocy Decyzji Nr 213/MON

Ministra Obrony Narodowej z dnia 24 lipca 2013 r. w sprawie powołania Pełnomocnika

Ministra Obrony Narodowej do Spraw Utworzenia Inspektoratu Implementacji

1 Stan na listopad 2016. 2 Strategia Bezpieczeństwa Narodowego Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 2014. 3 R. Łukawski, Rozwój sił zbrojnych a polski przemysł obronny, Przegląd sił zbrojnych nr 4/2015, s. 56.


20

Innowacyjnych Technologii Obronnych oraz utworzenia Inspektoratu Implementacji

Innowacyjnych Technologii Obronnych.

I3TO jest jednostką organizacyjną właściwą do identyfikowania, analizowania oraz

monitorowania rozwoju innowacyjnych technologii w celu ich implementacji do systemów

uzbrojenia i sprzętu wojskowego (SpW). Ponadto Inspektorat inicjuje, oraz nadzoruje

wybrane projekty badawcze i rozwojowe, ukierunkowane na wdrożenie do SpW nowych

rozwiązań wynikających z postępu technologicznego, w celu podniesienia poziomu

zdolności operacyjnych Sił Zbrojnych RP4.

I3TO jest jednostką organizacyjną podległą Ministrowi Obrony Narodowej,

bezpośrednio podporządkowaną Sekretarzowi Stanu w MON5. Podstawowymi

dokumentami określającymi zadania, podległość i strukturę organizacyjną Inspektoratu jest

etat i Szczegółowy zakres działania Inspektoratu.

Główne zadania I3TO zostały podzielone pomiędzy trzy oddziały merytoryczne, to

jest Oddział Identyfikacji i Analiz, Oddział Rozwoju i Implementacji oraz Oddział

Współpracy z podmiotami Naukowymi i przemysłem. Sprawami bieżącymi zajmuje się

oddział organizacyjno – personalny.

Struktura organizacyjna I3TO

Rys. 1. Struktura organizacyjna I3TO źródło: opracowanie własne

ODDZIAŁ IDENTYFIKACJI I ANALIZ

Oddział Identyfikacji i Analiz jest komórką wewnętrzną I3TO właściwą w zakresie

identyfikacji innowacyjnych technologii obronnych, prowadzenia analiz, gromadzenia

informacji oraz ich udostępniania w zakresie tendencji i rozwoju innowacyjnych rozwiązań

w obszarze technologii obronnych, w kontekście zaspokajania długookresowych potrzeb

obronnych wynikających z priorytetowych kierunków rozwoju SZ RP.

4 Decyzja Nr 49/SS Sekretarza Stanu w Ministerstwie Obrony Narodowej z dnia 22 maja 2014 r.

w sprawie nadania szczegółowego zakresu działania Inspektoratowi Implementacji Innowacyjnych Technologii

Obronnych.

5 Decyzja Nr 123/MON Ministra Obrony Narodowej z dnia 9 kwietnia 2014 r. w sprawie wykazu jednostek

organizacyjnych podległych Ministrowi Obrony Narodowej lub przez niego nadzorowanych wraz z ich

bezpośrednim podporządkowaniem.


21

ODDZIAŁ ROZWOJU I IMPLEMENTACJI

Oddział Rozwoju i Implementacji jest komórką organizacyjną 3TO przeznaczoną

do inicjowania badań i sprawowania nadzoru nad prowadzonymi projektami

oraz rozwojem wdrażanych innowacyjnych technologii obronnych. Ponadto, odpowiada

za prowadzenie działalności związanej z ochroną patentową wynalazków, wzorów

użytkowych i wzorów przemysłowych pozyskanych w wyniku realizacji projektów

badawczych innowacyjnych technologii obronnych będących w obszarze zainteresowania

Inspektoratu.

ODDZIAŁ WSPÓŁPRACY Z PODMIOTAMI NAUKOWYMI I PRZEMYSŁEM

Oddział Współpracy z Podmiotami Naukowymi i Przemysłem jest komórką

wewnętrzną Inspektoratu właściwą w zakresie inicjowania i utrzymywania współpracy

z krajowymi i zagranicznymi podmiotami przemysłu obronnego oraz uczelniami

wyższymi i instytucjami naukowo-badawczymi, w celu pozyskania innowacyjnych

technologii obronnych, niezbędnych dla rozwoju SZ RP.

TECHNOLOGIE ZWIĘKSZAJĄCE ZDOLNOŚCI OPERACYJNE

ZIDENTYFIKOWANE PRZEZ I3TO

Zadania Inspektoratu, określone w Szczegółowym zakresie działania, muszą być

realizowane w bezpośredniej współpracy z innymi uczestnikami systemu pozyskiwania

sprzętu wojskowego (Inspektorat Uzbrojenia, organizatorzy systemów funkcjonalnych,

gestorzy). Pozyskiwane przez Inspektorat dane o nowoczesnych technologiach

i możliwościach ich zastosowania stanowią wartość dodaną fazy identyfikacyjnej

i analityczno-koncepcyjnej procesu wprowadzania do wojsk nowego SpW. Inspektorat jest

tą instytucją, która może odpowiedzieć na pytania: jakie technologie i gdzie mogą znaleźć

zastosowanie oraz kiedy będą dostępne do wdrożenia. Odpowiedzi nie są łatwe

i wymagają głębokiej analizy oraz opinii ekspertów. Potrzebna jest także współpraca

wszystkich komórek i jednostek organizacyjnych resortu obrony narodowej w tej sferze.6

W dotychczasowej działalności zostały zidentyfikowane kluczowe technologie

które po ich implementacji do SpW znacząco zwiększą zdolności operacyjne:

ogniwa fotowoltaiczne zbudowane z perowskitu;

kompozyty grafenowe;

odbiornik Galileo-GPS;

silnik turbinowy z detonacyjną komorą spalania;

łączność troposferyczna;

druk 3D;

maskowanie mobilne;

system dozorowania przestrzeni kosmicznej;

energia skierowana;

technologie terahercowe;

system poddźwiękowych manewrujących celów powietrznych;

6 M. Malawski, W. Ziółkowski, Inspektorat Innowacji, Przegląd sił zbrojnych nr 2/2015 s. 55.


22

platforma symulacyjna w szkoleniu wojsk.

OGNIWA FOTOWOLTAICZNE ZBUDOWANE Z PEROWSKITU

Rys. 2. Ogniwo wykonane z perowskitu źródło: http://sauletech.com/pl/aktualności/drukowany-perowskit.html (dostęp 10.01.2017)

Perowskity to materiały o specyficznym ułożeniu siatki krystalicznej.

Ich właściwości nie determinuje skład, lecz struktura ułożenia atomów. Takie połączenie

daje unikalne właściwości: bardzo dobre pochłanianie światła, przynajmniej trzykrotne

zmniejszenie zużycia materiału niezbędnego do wyprodukowania ogniwa; możliwość

wytwarzania w procesie mokrej chemii i najważniejsze - wydajność energetyczna lepsza

niż krystalicznego krzemu.

Technologię perowskitów dzieli przepaść od klasycznych głównie krzemowych

ogniw fotowoltaicznych. Dzięki unikalnym właściwościom perowskitów będzie można,

jest to idealny przykład nieinwazyjnej implementacji tej technologii, zespolić ogniwa

z szybami w celu pozyskiwania energii. Okna zmienią się w panele fotowoltaiczne,

niewiele tracąc na przezroczystości. Można będzie również pokrywać ogniwami

perowskitowymi dachówki, przez co cały dach stanie się panelem fotowoltaicznym.

Najbardziej obiecujące wyniki w pracy nad perowskitami uzyskuje polska firma

Saule Technologies.

KOMPOZYTY GRAFENOWE

Rys. 3. Przykładowe zastosowanie grafenu źródło: http://mlodytechnik.pl/news/23638-grafen-na-kamizelki-kuloodporne (10.01.2017)


23

O grafenie już chyba każdy kto się choć trochę interesuje techniką już słyszał.

Dla przypomnienia grafen to dwuwymiarowa (płaska) struktura złożona z atomów węgla,

charakteryzująca się:

Możliwe przykłady zastosowania kompozytów grafenowych:

elastyczne materiały maskujące;

kompozyty kamuflażu w podczerwieni;

grafenowy generator prądu z wody morskiej;

pokrycia odporne na wilgoć i zabrudzenia;

osłony przed działaniem broni mikrofalowych i laserowych;

ekrany dotykowe;

kompozyty samonaprawiające się;

silniki rakietowe narażone na erozję gazowo – termiczną;

materiały kompozytowe jako wkłady balistyczne;

pancerze o wysokiej wytrzymałości o niskiej wadze;

ODBIORNIK NAWIGACYJNY GALILEO-GPS

Rys. 4. Odbiornik nawigacyjny Galileo GPS źródło: materiały własne I3TO

„Polski, scalony odbiornik dwusystemowy Galileo-GPS odporny na zakłócanie

i zwodzenie” to przełomowe rozwiązanie oparte na polskiej myśli technicznej

i przewidziane do pozyskania urządzenia nawigacyjnego, wykorzystującego sygnały

pochodzące z nowopowstającego, europejskiego systemu Galileo (pomocniczo z GPS)

oraz z różnych innych (np. chińskiego, japońskiego czy nawet rosyjskiego). Będzie

to polski, niezależny odbiornika nawigacji, który będzie odporny na negatywne

oddziaływanie poprzez zakłócanie i mylenie sygnałów. Realizacja tego projektu pozwoli

na pozyskanie rodzimego układu scalonego dedykowanego do specjalistycznych urządzeń,

produkcję kompletnych odbiorników w kraju, co mogłoby uniezależnić Siły Zbrojne RP

od dostaw tego typu sprzętu z zagranicy.


24

SILNIK TURBINOWY Z DETONACYJNĄ KOMORĄ SPALANIA

Instytut Lotnictwa w ramach projektu POIG finansowanego z funduszy UE

i Ministerstwa Rozwoju Regionalnego opracował projekt i wykonał badania silnika

turbinowego z detonacyjną komorą spalania. Silnik wykorzystujący zamiast zwykłego

zjawiska spalania – podstawy działania wszystkich silników spalinowych – zjawisko

wirującej detonacji. Jako paliwo może być stosowana mieszanina gazowa lub ciekła.

Rys. 5. Silnik turbinowy z detonacyjną komorą spalania

źródło: materiały własne I3TO

Umożliwia to uzyskanie wyższej sprawności, większej niezawodności (dzięki

uproszczeniu konstrukcji), obniżenie emisji spalin i zmniejszenie zużycia paliwa.

Kontrolowana detonacja w mieszaninie paliwowej ma większy potencjał do generowania

pracy mechanicznej niż spalanie, a więc jest bardziej efektywna jako źródło napędu.

Wirująca fala detonacyjna dzięki dużej prędkości – rzędu 103 m/s – generuje duże siły

odśrodkowe, które powodują odrzut spalin na zewnątrz kanału, w którym następuje

zjawisko, i zasysanie świeżej mieszaniny do komory spalania, a tym samym ponowne jej

napełnienie przed kolejnym przybyciem fali detonacyjnej.

ŁĄCZNOŚĆ TROPOSFERYCZNA

Rys. 6. Zestaw do łączności troposferycznej źródło: materiały własne I3TO


25

Idea projektu zakłada wykorzystanie zjawiska rozproszenia sygnału nadawanego

w troposferze do komunikacji pomiędzy dwoma punktami na powierzchni ziemi.

Wykorzystanie systemu troposferycznego do łączności dalekosiężnej BSP może zwiększyć

zasięg: dla modeli małogabarytowych: z 10-20 km do 60-70 km; średnich: z 20-35 km do

120-130 km; dużych: z 35-40 km do 150-170 km.

Przewagą wykorzystania stacji łączności troposferycznej w stosunku do

standardowych systemów łączności naziemnej są:

wykorzystanie wzmacniacza mocy (około 1 kW CW) zdolnego pokryć trasę do

150 km z wymaganą jakością nadawania sygnału, EVM <3% dla przepływności do

20 MB/s gwarantującego odbiór przez BSP komend;

wykorzystanie korelacji sygnału odbieranego przez stację naziemną z dwóch anten

nieskorelowanych czego rezultatem jest poprawa jakości kanału i wzrost sygnału

do szumu o 6 dB, co daje dwukrotne zwiększenie zasięgu z faktu wykorzystania

korelacji w kanale odbiorczym;

wykorzystanie anten o bardzo dużym zysku (41 dB) w stosunku do standardowych

zastosowań. Obecnie stosowane anteny posiadają zysk na poziomie 28-30 dB.

wykorzystanie adaptacyjnego układu ustawienia anten w azymucie i elewacji

wpływa na zniwelowanie kąta rozproszenia sygnału troposferycznego.

DRUK 3D

Idea druku 3D jest powszechnie znana: natapianie kolejnych warstw filamentu

np. PLA (poplilakryd) ABS (kopolimer akrylonitrylo-butadieno-styrenowy) i inne,

laserowe spiekanie mikroproszków (np. aluminium, tytan).

Rys. 7. Wydruk 3D – korpus silnika wykonany w technologii 3D POLYJET VERO źródło: http://www.e-drukowanie3d.pl/drukowanie-3d/drukowanie3d_polyjet (dostęp 10.01.2017)

Sprzęt do realizacji druku 3D jest łatwo dostępny (wielu producentów).

Technologia aktualnie powszechnie wykorzystywana w prototypowaniu przez biura

inżyniersko konstruktorskie firm praktycznie dowolnej branży na rynku.

Innowacyjność zidentyfikowanej technologii to zastosowanie nie

wykorzystywanego dotychczas rozwiązania w SZ RP. Drukarka 3D daje możliwość

wydrukowania części zamiennych bez konieczności oczekiwania na dostawę części co

w znaczny sposób obniża koszty logistyki oraz czasochłonność.


26

MASKOWANIE MOBILNE

Rys. 8. Widok w podczerwieni zamaskowanego i nie zamaskowanego KTO Rosomak źródło: przegląd sił zbrojnych nr 3/2015

Zestaw kamuflażu mobilnego zbudowany jest z paneli przeznaczonych do

szybkiego montażu i demontażu, umożliwia maskowanie multispektralne (w świetle

widzialnym, termalne, radarowe) oraz umożliwia pełną mobilność sprzętu. Panele

wchodzące w skład zestawu do kamuflażu mobilnego posiadają konfigurację modułową,

są montowane na zasadzie „rzepów”, posiadają dużą odporność na zniszczenie oraz bardzo

niskie właściwości higroskopijne. Kamuflaż mobilny zapewnia wielozakresową ochronę

VIS, NIR, TIR, RADAR7.

DOZOROWANIE PRZESTRZENI KOSMICZNEJ

Pozyskanie zdolności do obserwacji oraz śledzenia obiektów kosmicznych

(OŚOK), w tym zwłaszcza sztucznych satelitów Ziemi (SSZ) są szczególnie istotne dla

obronności i bezpieczeństwa państwa. OŚOK zyskuje coraz większe zainteresowanie Sił

Zbrojnych RP (SZ RP),

Budowa zautomatyzowanego systemu optycznej obserwacji i śledzenia obiektów

w przestrzeni kosmicznej (SST PL) odpowiada na wyżej wskazane potrzeby SZ i zapewni

Polsce niezależny dostęp do szczegółowych danych, które w chwili obecnej nie są

możliwe do pozyskania w żaden sposób (komercyjnie bądź na zasadzie odpowiednich

umów). System SST PL uzupełniając w sposób wyczerpujący dane z innych źródeł

umożliwi budowanie pełni świadomości sytuacyjnej w OŚOK.

System SST PL będzie stanowić także źródło informacji umożliwiających

przedstawienie przez Polskę pełniejszych stanowisk w ramach podejmowania decyzji

na poziomie międzynarodowym – UE, NATO i ONZ a ponadto może też stanowić wkład,

7 VIS – specjalny wzór kamuflażu doskonale komponuje się z naturalnym otoczeniem i zapewnia skuteczną

ochronę przed optycznymi systemami rozpoznawczymi oraz uzbrojonym i nieuzbrojonym okiem.

NIR – właściwości reemisyjne skutecznie naśladują otoczenie naturalne dając ochronę przed urządzeniami

noktowizyjnymi.

TIR – redukcja promieniowania termalnego do 85%.

RADAR – dwukierunkowe tłumienie radarowe do poziomu 20 dB.


27

który umożliwi Polsce przystąpienie do europejskiego konsorcjum SST tworzonego

z inicjatywy oraz ze wsparciem finansowym Komisji Europejskiej.

ENERGIA SKIEROWANA

Końcem 2014 roku w NCBiR zawarto umowę na realizację projektu badawczego

z zakresu energii skierowanej, w ramach którego planowane jest pozyskanie Impulsowych

Dział Elektromagnetycznych. W ramach tego projektu opracowane zostaną urządzenia

do wytwarzania impulsów promieniowania elektromagnetycznego bardzo dużej mocy

do niszczenia urządzeń elektronicznych znajdujących się w bunkrach i budynkach,

do niszczenia elektroniki w urządzeniach telekomunikacyjnych oraz w urządzeniach

teleinformatycznych. Planowane jest opracowanie i zbudowanie urządzeń w postaci

3 rodzajów bomb (urządzeń) elektromagnetycznych. Opracowane urządzenia generujące

będą wytwarzać impulsy promieniowania elektromagnetycznego o mocy co najmniej

1 GW. Dodatkowo, opracowane zostaną specjalistyczne anteny do wypromieniowania

bardzo wysokich mocy.

Rys. 9. Działo elektromagnetyczne General Atomics źródło: http://www.altair.com.pl/news/view?news_id=8971 (dostęp 10.01.2017)

W warunkach wojennych broń elektromagnetyczna będzie mogła zostać użyta

podobnie jak broń konwencjonalna, prowadząc do paraliżu krytycznej infrastruktury

przeciwnika, wpływając bezpośrednio na jego osłabienie poprzez wyeliminowanie

z użycia krytycznych systemów zarządzania/komunikacji.

TECHNOLOGIE TERAHERCOWE

Technologie terahercowe wykorzystują promieniowanie z zakresu częstotliwości

100-600 GHz, które to promieniowanie umożliwia „widzenie” przedmiotów ukrytych na

ciele ludzkim pod ubraniem i jest ostatnim pasmem spektrum elektromagnetycznego,

niebędącym powszechnie wykorzystywanym w obronności.


28

Rys. 10. Model obrazu uzyskany ze skanera terahercowego źródło: http://maxmania.pl/technologie/wystarczy-przebudowac (dostęp 10.01.2017)

Właściwość „widzenia przez ubranie” znajduje zastosowanie na punktach

kontrolnych (przejściach granicznych, wejściach do baz i instytucji), w urządzeniach do

skanowania ludzi w poszukiwaniu potencjalnie niebezpiecznych przedmiotów ukrytych

pod ubraniem. W przeciwieństwie do fal rentgenowskich, jest to pasmo bezpieczne dla

człowieka. Jest możliwe zdalne skanowanie bezdotykowe, bez wiedzy sprawdzanej osoby.

SYSTEM PODDŹWIĘKOWYCH MANEWRUJĄCYCH CELÓW POWIETRZNYCH

Rys. 11. Model celu powietrznego źródło: materiały własne

„System manewrujących celów powietrznych o poddźwiękowej prędkości lotu”

przewiduje opracowanie, wykonanie i przetestowanie zestawu bezzałogowych platform

powietrznych poruszających się z prędkością 250m/s, realizujących zadania imitatorów

celów powietrznych dla szkolenia jednostek przeciwlotniczych w zwalczaniu celów


29

powietrznych. Posiadanie takiego urządzenia umożliwi realizacje zadań szkoleniowych

w warunkach zbliżonych do rzeczywistych.

System umożliwi wykonywanie lotów przez kilka celów jednocześnie. Cele

starować będą z wykorzystaniem wyrzutni startowych z napędem pneumatycznym

(prędkość startu około 70m/s). Lot realizowany będzie automatycznie, zgodnie

z zaprogramowaną trasą lotu z możliwością bieżącej realizacji komend ze stanowiska

sterowania (zmiana wysokości i prędkości lotu, zmiana trasy, przerwanie lotu etc.).

WYKORZYSTANIE PLATFORM SYMULACYJNYCH W PROCESIE

SZKOLENIA WOJSK

W kręgu zainteresowań I3TO znajdują się również systemy wsparcia szkolenia.

Istnieje możliwość tworzenia rzeczywistych map terenu w wirtualnej rzeczywistości

odpowiadających realnym obszarom działania wojsk.

Wykorzystanie platform symulacyjnych pozwala na prowadzenie ćwiczeń

na szczeblu taktycznych za pośrednictwem interfejsu 2D (podkład mapowy).

Z wykorzystaniem zunifikowanych znaków graficznych ćwiczący stawiają jednostkom

podległym zadania np.: przemieszczanie lub prowadzenie ognia. Platformy tego typu

umożliwiają konfigurację narodowych doktryn działań poszczególnych rodzajów wojsk,

posiadają szeroką gamę gotowych modeli SpW.

Możliwe jest tworzenie własnych, specyficznych dla każdej jednostki modeli SpW,

umundurowania oraz tworzenie modeli budynków z dokładnym odtworzeniem rozkładu

pomieszczeń. Istnieje możliwość przygotowania specyficznych modeli zachowań obiektów

symulacyjnych – osób, grup operacyjnych i jednostek wojskowych.

PODSUMOWANIE

Większość krajów, które systemowo podchodzą do budowania swoich zdolności

operacyjnych, bazuje na krajowym potencjale naukowym i produkcyjnym. W działaniach

tych szczególny nacisk kładzie się na poszukiwanie i implementację nowoczesnych

technologii obronnych. Zadania te realizują wyspecjalizowane jednostki organizacyjne

a najlepszym przykładem jest DARPA - Defense Advanced Research Projects Agency

(Agencja Zaawansowanych Obronnych Projektów Badawczych). Powołanie Inspektoratu

Innowacyjnych Technologii Obronnych jest także przejawem perspektywicznego

postrzegania potrzeb Sił Zbrojnych RP. Aby spełnić tak dalekosiężne oczekiwania, I3TO

docelowo powinien dysponować narzędziami, które zapewnią mu możliwość zlecania,

inicjowania i finansowania badań nad najbardziej innowacyjnymi rozwiązaniami

technologicznymi, które zostaną zastosowane w środkach walki dla naszej armii.

BIBLIOGRAFIA

[1] Strategia Bezpieczeństwa Narodowego Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 2014 r.

[2] Decyzja Nr 123/MON Ministra Obrony Narodowej z dnia 9 kwietnia 2014 r.

w sprawie wykazu jednostek organizacyjnych podległych Ministrowi Obrony


30

Narodowej lub przez niego nadzorowanych wraz z ich bezpośrednim

podporządkowaniem.

[3] Decyzja Nr 49/SS Sekretarza Stanu w Ministerstwie Obrony Narodowej z dnia

22 maja 2014 r. w sprawie nadania szczegółowego zakresu działania Inspektoratowi

Implementacji Innowacyjnych Technologii Obronnych.

[4] Łukawski R. Rozwój sił zbrojnych a polski przemysł obronny, Przegląd Sił

Zbrojnych 2015 nr 4 s.56.

[5] Malawski M.; Ziółkowski W., Inspektorat Innowacji, Przegląd Sił Zbrojnych 2015

nr 2 s. 55.

NEW TECHNOLOGIES FOR THE DEVELOPMENT

OF OPERATIONAL CAPABILIETIES

ABSTRACT

The purpose of this article is to highlight the meaning of implementation modern, innovative technologies into Military equipment for increase of operational capabilities. The article presents the structure and main tasks of The Inspectorate for Implementation of Innovative Defence Technologies and place and function the institution in the system of military equipment obtaining. The paper also presents the current achievements of The Inspectorate for Implementation of Innovative Defence Technologies as identified technologies that could be essential for the development of operational capabilities.

Tendencje rozwojowe SZ w aspekcie przeciwdziałania działaniom hybrydowym

31

mjr Andrzej LISOWSKI

Dowódz two Operac yjne Rodza jów Si ł Zbro jnych

TENDENCJE ROZWOJOWE SIŁ ZBROJNYCH

W ASPEKCIE PRZECIWDZIAŁANIA

DZIAŁANIOM HYBRYDOWYM

STRESZCZENIE

Niniejszy referat jest próbą wyjaśnienia istoty działań hybrydowych, co przy wykorzystaniu tej wiedzy, może ułatwić określenie kierunku rozwoju Sił Zbrojnych RP w aspekcie przeciwdziałania przedmiotowym zagrożeniom. Zrozumienie istoty przedmiotowego zagadnienia nabiera szczególnego znaczenia w odniesieniu do zmian jakie zachodzą w sposobach prowadzenia konfliktów. Określenie cech hybrydowości jest punktem wyjściowym do stworzenia sposobów skutecznej obrony przed niepożądanymi działaniami strony mającej interes w osłabieniu danych struktur, czy całego państwa. Napotykane współcześnie zagrożenia zewnętrzne i wewnętrzne, dla utrzymania odpowiedniego stanu bezpieczeństwa, powinny podlegać nieustannej analizie. Przeprowadzenie właściwej analizy wymaga od ekspertów rozumienia zjawisk jakie występują podczas kreowania i wdrażania sposobów ingerencji agresora. Nie ulega wątpliwości, że precyzowanie zagrożeń podlegających dynamicznym zmianom w nieprzerwany sposób powinno stanowić żywotny interes każdej instytucji bezpieczeństwa w demokratycznym kraju.

WSTĘP

Od początków istnienia ludzkości potrzeba przetrwania podpowiadała sposoby

radzenia sobie z zagrożeniami oraz utrwalania stanu bezpieczeństwa. Wraz z postępem

cywilizacyjnym i związaną z nim globalizacją niebezpieczeństwa zaczęły przybierać różne

formy, a metody ich zastosowania stają się bardziej złożone i stanowią przedmiot

rozważań ekspertów. Dla wywierania wpływu na otaczającą rzeczywistość, człowiek do

swojej dyspozycji posiada całe spektrum narzędzi politycznych, ekonomicznych,

społecznych, militarnych, infrastruktury i informacyjnych. Rodzące się współcześnie

konflikty wyróżnia od wcześniejszych kompleksowość określana mianem hybrydyzacji.

Oblicza „nowych wojen XXI wieku”, których jesteśmy świadkami, wzbudzają

wśród ekspertów i analityków głębokie refleksje na temat środków, metod i instrumentów

zapewniających bezpieczeństwo państwa we współczesnym świecie1. Zamachy

11 września 2001 r. znacznie przewartościowały nasze spojrzenie na stan współczesnego

bezpieczeństwa międzynarodowego, a […] klasyczne operacje militarne nie są w stanie

zagwarantować pokonania przeciwnika stosującego niekonwencjonalne, asymetryczne

metody i środki walki2.

Pojęcie hybrydyzacji wywodzi się od łacińskiego słowa hybryda, które zgodnie

ze Słownikiem wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych oznacza: „mieszańce powstałe

ze skrzyżowania różnych odmian, ras, gatunków”3.

1 J. Keplin, Synteza na temat prac podjętych w resorcie obrony narodowej, NATO,UE w zdolnościach

operacyjnych w obszarze hybrydowość współczesnych wojen, CDiS SZ, Bydgoszcz 2015, s. 2. 2 Tamże, s. 5. 3 W. Kopaliński, Słownik wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych, MUZA SA, Warszawa 2004, s. 219.


32

Na potrzeby niniejszej pracy przedstawiono krótką genezę kształtowania się

nowych metod działań hybrydowych (wojny hybrydowej) łącznie z przedstawieniem ich

istoty. Sprecyzowane zostały podstawowe cechy tych działań, pomimo tego, że ich lista

jest ciągle poszerzana. Poddano analizie przebieg przedmiotowych działań w oparciu

o charakterystyczne minione i bieżące konflikty opisując jednocześnie metody ich

prowadzenia określając tym samym rejony przeciwdziałania. W ostatnim rozdziale

skupiono się na przedstawieniu zagrożeń wynikających z opisanych działań w ujęciu

bieżącym, tak aby ich lista była jak najaktualniejsza.

POCZĄTKI DZIAŁAŃ HYBRYDOWYCH I ICH ISTOTA

Działania hybrydowe nie są nowością. Wojna hybrydowa była prowadzona przez

Związek Radziecki już w latach 20. i 30. XX wieku, aczkolwiek należy pamiętać,

że metodę tę pod inną nazwą stosowały także USA w okresie Zimnej Wojny4. Koncepcja

„wojny hybrydowej” została stworzona przez analityków amerykańskich. „Miała być ona

odpowiedzią na doświadczenia zdobyte przez armię Stanów Zjednoczonych w konfliktach

w Afganistanie i Iraku oraz w tzw. wojnie z terroryzmem, a także próbą nowego podejścia

teoretycznego, które będzie skuteczniej wyjaśniać otaczającą rzeczywistość”5.

W latach 30. carski oficer Jewgienij Messner sformułował po raz pierwszy pojęcie

wojny-chaosu. Już wtedy opisywał jak sowieci w podbijanych przez siebie terytoriach siali

chaos i zamęt. W późniejszych latach opisywał jak do agresji może służyć zła sytuacja

humanitarna, buntownicze nastroje polityczne, ruchy pacyfistyczne czy kontrkulturowe na

danym obszarze6.

Sun-Tzu, genialny chiński strateg, uczony i filozof żyjący w VI w. p.n.e. w swoim

traktacie „Sztuka Wojny” stwierdzał, że największym mistrzostwem, finezją i kunsztem

w walce wykazują się ci, którzy umieją wykorzystać elementy walki informacyjnej

do obezwładnienia przeciwnika, a walkę informacyjną należy stawiać ponad starcie

energetyczne. „Osiągnąć sto zwycięstw w stu bitwach nie jest szczytem osiągnięć.

Największym osiągnięciem jest pokonanie wroga bez walki”. Dopełniając swe myśli Sun -

Tzu dodaje: „Dlatego najwyższą sztuką jest zwyciężyć armię wroga bez wydania bitwy.

Zająć miasto wroga bez oblegania i zająć tereny jego państwa bez inwazji”7.

CECHY CHARAKTERYSTYCZNE DZIAŁAŃ HYBRYDOWYCH

Konflikt hybrydowy nie rozwija się na osi czasu zgodnie z wyznaczoną dynamiką

i zasięgiem konfrontacji jego stron. Toczy się w szerokim i wielowymiarowym kontekście

(kulturowym, społeczno-politycznym, ekonomicznym, militarnym, psychologicznym),

w ramach którego konfrontacja lub rywalizacja między głównymi stronami przenosi się

poza obszar działań militarnych w wymiarze przestrzennym i czasowym. Jest to więc

zespół interakcji zachodzących wśród zróżnicowanych kategorii uczestników konfliktu,

4 Rozważania o wojnie hybrydowej, 2015 r.

http://www.wiadomosci24.pl/artykul/ rozwazania_o_wojnie_ hybrydowej ( 08.05.2016 r.) 5 Przegląd Bezpieczeństwa Wewnętrznego Wojna Hybrydowa – Wydanie specjalne, 2015 r.

http://www.abw.gov.pl/pl/pbw/publikacje (18.05.2016 r.) 6 Wszystko, co musisz wiedzieć o wojnie hybrydowej, 2015 r.

http://wiadomosci.dziennik.pl/wydarzenia/artykuly (15.05.2016 r.) 7 Tamże.


33

którego dynamika w równym stopniu kształtowana jest przez elementy pola walki, jak też

pozamilitarne aspekty środowiska konfliktu8.

Specjaliści z badanej dziedziny zgadzają się, że nieodłącznymi jej elementami są

powszechność terroryzmu i przestępczość kryminalna w najróżniejszych formach, w tym

niekontrolowane migracje, przemyt, handel ludźmi, przemoc seksualna. Dokładne

zdefiniowanie działań hybrydowych jest o tyle trudne, że jedną z ich podstawowych cech

jest nieprzewidywalność - brak szablonowości. Wielu ekspertów skłania się ku

twierdzeniu, że łatwiej jest opisać co takie działania wyróżnia od innych konfliktów.

Do tych cech można zaliczyć9:

wybór celu strategicznego (głównego) jednocześnie przy posiadaniu

różnorodnych celów pośrednich,

bogaty zestaw wykorzystywanych środków (przy ich jednoczesnym użyciu),

odrzucenie schematyzmu w doborze metod (ataki punktowe, ruchy

separatystyczne, propaganda, użycie środków dyplomatycznych).

Na łamach dziennika.pl, w artykule „Wszystko, co musisz wiedzieć o wojnie

hybrydowej”, M. Miłosz przytacza słowa byłego wiceministra obrony narodowej

Romualda Szeremietiewa, który stwierdza, że wojna hybrydowa „to raczej wojna

prowadzona w wielu wymiarach, wielowymiarowa. W takiej wojnie używa się nie tylko

wojska lub „ludzików”, ale także propagandy, nacisków gospodarczych, szantaży

i oszustw dyplomatycznych (np. rozejm w Mińsku). Takie działania prowadzi się by

osłabić przeciwnika, doprowadzić zaatakowany kraj do stanu państwa upadłego, w którym

nie będzie woli oporu i możliwości podejmowania decyzji w dziedzinie bezpieczeństwa

narodowego10.

Ogromnie rozbudowane i powszechnie dostępne dla odbiorców systemy

teleinformatyczne powodują, że „szeroko wykorzystywane są działania psychologiczne,

zaliczane do idei tzw. „kształtowanego odbioru”. W ich skład wchodzą różne sposoby

integralnego wpływania na określone grupy społeczne. Jednymi z takich metod są:

dezinformacja (podawanie do opinii publicznej informacji sfabrykowanych lub częściowo

tylko nieprawdziwych lub zmanipulowanych), strategia informacyjna (ang. public

diplomacy), której celem jest przekonanie – przede wszystkim własnej opinii publicznej –

co do celowości danych działań, operacje psychologiczne (ang. PSYOPS), czyli działania

skierowane do wpływania na zagraniczną opinię publiczną przy walnym wykorzystaniu

mass-mediów (wyróżnia się „białe” i „czarne” operacje, te pierwsze operują społecznie

akceptowanymi metodami, nadającymi przekaz pozytywny poprzez plakaty, ulotki,

programy w stacjach radiowych i telewizyjnych, natomiast te drugie oddziaływają

manipulacją, podstępem, mistyfikacją) oraz operacje niejawne”11.

Na podstawie analizy wydarzeń na Ukrainie, w Syrii, Iraku oraz rozważań Andrasa

Racza (twórcy katalogu warunków jakie muszą zostać spełnione, aby Rosja mogła

skutecznie zastosować działania hybrydowe) w Wydaniu Specjalnym Przeglądu

Bezpieczeństwa Wewnętrznego Wojna Hybrydowa przedstawiono następujące warunki,

jakie muszą być spełnione, aby wojna hybrydowa mogła zostać skutecznie

przeprowadzona tj.12:

8 J. Keplin, Synteza na temat prac podjętych w resorcie obrony narodowej, NATO,UE w zdolnościach

operacyjnych w obszarze hybrydowość współczesnych wojen, CDiS SZ, Bydgoszcz 2015, s. 9. 9 Tamże. 10 Wszystko, co musisz wiedzieć o wojnie hybrydowej, 2015 r.

http://wiadomosci.dziennik.pl/wydarzenia/artykuly (dostęp 15.05.2016 r.). 11 Rozważania o wojnie hybrydowej, 2015 r.

http://www.wiadomosci24.pl/artykul/ rozwazania_o_wojnie_ hybrydowej (dostęp: 08.05.2016 r.) 12 Przegląd Bezpieczeństwa Wewnętrznego Wojna Hybrydowa – Wydanie specjalne, 2015 r.

http://www.abw.gov.pl/pl/pbw/publikacje (dostęp 18.05.2016 r.)


34

poważny kryzys w państwie - skuteczne zastosowanie działań hybrydowych jest

możliwe tylko wtedy, gdy państwo atakowane nie jest zdolne do pełnienia swoich

podstawowych funkcji lub ma poważne trudności z ich pełnieniem, gdy jego

władzom brakuje legitymizacji, a społeczeństwo jest skonfliktowane i podzielone;

istnienie na terenie państwa atakowanego mniejszości narodowych lub religijnych,

które stanowią znaczną część społeczeństwa i utożsamiają się z agresorem -

wykorzystując resentymenty, agresor zyskuje możliwość manipulowania ich

działaniami, angażowania ich w prowadzone operacje wojskowe i wywiadowcze,

a w skrajnych przypadkach inspirowania ruchów separatystycznych, radykalnych

oraz ekstremistycznych;

możliwość dotarcia z przekazem propagandowym do społeczeństwa państwa

atakowanego – wygranie bitwy w umyśle przeciwnika przy wykorzystania wolnego

rynku mediów i technologii telekomunikacyjnych.

PRZEBIEG DZIAŁAŃ HYBRYDOWYCH ORAZ METODY

ICH PROWADZENIA

Pomimo faktu, że brak jest w NATO i państwach UE konkretnych opracowań

dotyczących hybrydowych sposobów oddziaływania agresora na obiekt agresji, to od

końca XX w. coraz więcej państw dostrzega konieczność właściwego przygotowania się

do reagowania na nowe zagrożenia, a co za tym idzie ich poznanie.

Już w latach 60. były carski oficer Jewgienij Messner opracował koncepcję wojny

chaosu, w której wyróżnił następujące elementy13:

zamęt i rebelia;

akty terroru;

brak wyraźnej linii frontu;

wsparcie ze strony regularnej armii;

finansowe i organizacyjne wsparcie z zagranicy;

problemy humanitarne i ich celowa eskalacja;

presja gospodarcza;

presja propagandowa;

presja dyplomatyczna.

Z wystąpienia Szefa Sztabu Generalnego Federacji Rosyjskiej Gierasimowa na

posiedzeniu członków Akademii Nauk Wojskowych w dniu 26 stycznia 2013 wyłania się

następujący schemat prowadzenia współczesnego konfliktu14:

przygotowanie – rozpoczęcie działań psychologicznych poprzez rozbudzanie

separatyzmów, tworzenie atmosfery nieuchronności konfliktu połączone

z międzynarodowymi działaniami dyplomatycznymi;

dezinformacja – na wszystkich poziomach (od komunikacji strategicznej po

przekazy lokalne) przy wykorzystaniu wszelkich dostępnych środków na obszarze

konfliktu oraz w jego otoczeniu międzynarodowym. W aspekcie dyplomatycznym

w celu zniekształcenia obrazu sytuacji. W aspekcie militarnym pozorowanie

działań wojskowych na potrzeby zamaskowania przerzutu sił i środków;

13 Atak chaosem. Rosja realizuje na Ukrainie strategię carskiego oficera, 2014 r.

http://wiadomosci.dziennik.pl/swiat/artykuly/456125,atak-chaosem-rosja (12.05.2016 r.) 14 J. Keplin, Synteza na temat prac podjętych w resorcie obrony narodowej, NATO, UE w zdolnościach

operacyjnych w obszarze hybrydowość współczesnych wojen, CDiSSZ, Bydgoszcz 2015, s. 14-16.


35

destabilizacja – paraliż ośrodków władzy przeciwnika, struktur siłowych,

przedstawicieli mediów i biznesu;

działania militarne – prowadzone przez lokalne oddziały separatystów wspieranych

przez siły zbrojne i służby specjalne (bez oznaczeń) w celu zablokowania sił

zbrojnych atakowanego państwa oraz przejęcia kluczowych dla operacji obiektów;

inkorporacja – ustanowienie władz zależnych od agresora, które będą wspomagać

proces formalnego włączenia obszaru działań w struktury państwowe państwa

agresora.

Janis Berzins, w artykule „Russian New Generation Warfare: Implications for

Europe”15 wyróżnia 8 faz działań „wojny nowej generacji”:

niemilitarne, o negatywnym wpływie na społeczność, ekonomię i działania

polityczne;

wprowadzające w błąd ośrodki dyplomatyczne, polityczne i medialne;

mierzące w zastraszanie i wykazanie bezzasadności dalszego oporu;

destabilizacyjne i propagandowe;

wprowadzające strefy zakazu lotów;

oznajmiające początek działań militarnych przez wzmożenie rozpoznania

i użycie sił specjalnych;

wielopłaszczyznowe przy wykorzystaniu sił paramilitarnych i zbrojnych;

takie, których celem jest zniszczenie sił przeciwnika przez siły specjalne,

precyzyjne uderzenia oraz wojska lądowe.

Biorąc pod uwagę metody stosowane w działaniach hybrydowych można

wyodrębnić metody militarne, niemilitarne oraz propagandowo-informacyjne. Przegląd

Bezpieczeństwa Wewnętrznego Wojna Hybrydowa kategoryzuje je w następujący sposób16:

1) Metody militarne:

konwencjonalne działania zbrojne;

działania nieregularne;

akty terroryzmu.

2) Metody niemilitarne:

presję ekonomiczną – może ona polegać na wprowadzeniu embarga

lub wysokich ceł na produkty importowane z państwa, wobec którego są

prowadzone działania hybrydowe, lub z krajów udzielających mu wsparcia.

Mogą to być również groźby odcięcia dostaw surowców strategicznych;

dużą aktywność służb specjalnych – ich zadaniem jest gromadzenie

informacji oraz budowa siatek wywiadowczo-sabotażowych realizujących

działania na terytorium atakowanego państwa;

działania ofensywne w cyberprzestrzeni – prowadzone przez służby

specjalne agresora lub powiązane z nimi grupy hakerów oraz haktywistów,

których celem jest paraliżowanie funkcjonowania państwa atakowanego (jego

administracji, infrastruktury krytycznej itd.);

wielokierunkowe działania dyplomatyczne – polegające na dyskredytowaniu

wizerunku państwa atakowanego oraz budowaniu politycznego lobby

w organizacjach międzynarodowych w celu uniemożliwienia reakcji z ich

strony lub łagodzenia wprowadzanych przez nie sankcji ekonomicznych

i politycznych.

15 Russian New Generation Warfare: Implications for Europe, 2015 r.

http://www.europeanleadershipnetwork.org/russian-new-generation-warfare (13.05.2016 r.) 16 Przegląd Bezpieczeństwa Wewnętrznego Wojna Hybrydowa – Wydanie specjalne, 2015 r.

http://www.abw.gov.pl/pl/pbw/publikacje (18.05.2016 r.)


36

3) Działania propagandowo-informacyjne.

Ogromna siła ostatniej metody przejawia się w […] „podporządkowaniu elit

i społeczeństw innych państw w sposób niezauważalny, przy wykorzystaniu różnych

tajnych i jawnych kanałów (służb specjalnych, dyplomatycznych, medialnych),

oddziaływaniu psychologicznym, dywersji ideologicznej i politycznej”17.

WSPÓŁCZESNE ZAGROŻENIA HYBRYDOWE

Zagrożenia hybrydowe wynikają ze stosowania środków o charakterze

konwencjonalnym i tych niekonwencjonalnych, realizacji działań przez siły regularne

wespół z nieregularnymi stosującymi niejednokrotnie przemoc podczas realizacji swoich

dążeń. Jednocześnie należy podkreślić, że różnice pomiędzy tym, co konwencjonalne

i niekonwencjonalne, ulegają zatarciu.

W wyniku prac prowadzonych przez Dowództwo ds. Transformacji NATO

określono elementy składowe współczesnych zagrożeń hybrydowych w poszczególnych

regionach świata, takie jak18:

1) W wymiarze globalnym:

pogorszenie się światowej koniunktury gospodarczej;

wyzysk społeczeństw pozbawionych praw obywatelskich;

rywalizacja o surowce naturalne;

dostęp do i zabezpieczenie kluczowych rynków;

bezpieczeństwo infrastruktury;

proliferacja rakiet, bmr i technologii;

kradzież wrażliwych danych i własności intelektualnych;

przestępstwa transnarodowe.

2) W Europie:

rywalizacja potęg gospodarczych;

nierówne ożywienie gospodarcze;

bezpieczeństwo energetyczne;

terroryzm;

bezpieczeństwo nuklearne;

zmiany demograficzne;

stosowanie i zwalczanie zagrożeń cybernetycznych;

obrona przeciwrakietowa i zwalczanie proliferacji.

Podobnie zagrożenia hybrydowe kategoryzuje Patryk Pawlak, były analityk EUISS

(European Union Institute for Security Studies), zaliczając do nich m.in. terroryzm,

cyberprzestępczość, przestępczość zorganizowaną, ograniczenia w dostępie do surowców,

spory o prawo do przestrzeni kosmicznej (dostęp do satelit), spory o terytoria, tajne

operacje19.

Strategia Bezpieczeństwa Narodowego RP 2014 podkreśla, o czym już

wspomniano, że przedmiotowe zagrożenia mogą mieć charakter militarny i niemilitarny.

W przypadku zagrożeń militarnych mogą one przybrać postać zagrożeń kryzysowych

17 J. Darczewska, Anatomia rosyjskiej wojny informacyjnej. Operacja krymska – studium przypadku, OSW,

Warszawa 2014, s. 5. 18 J. Keplin, Synteza na temat prac podjętych w resorcie obrony narodowej, NATO,UE w zdolnościach

operacyjnych w obszarze hybrydowość współczesnych wojen, CDiSSZ, Bydgoszcz 2015, s. 17-19. 19 Understanding hybrid threats, 2015 r.

https://epthinktank.eu/2015/06/24/understanding-hybrid-threats (12.05.2016 r.)


37

oraz wojennych, to jest konfliktów zbrojnych o różnej skali – od działań zbrojnych poniżej

progu klasycznej wojny, co warto podkreślić, do mniej prawdopodobnego konfliktu na

dużą skalę20.

WNIOSKI

Przeciwdziałanie działaniom hybrydowym nie może sprowadzać się jedynie do

obszaru militarnego ale musi tworzyć zgrany system, w którym równorzędnie będą

traktowane obszary polityczny, ekonomiczny, społeczny infrastruktury i informacyjny.

Trudno o doszukiwanie się sprecyzowanego przepisu na „walkę z hybrydą”,

tym niemniej daje się wyróżnić cechy charakterystyczne. Z pewnością do takich można

zaliczyć:

walkę w cyberprzestrzeni;

walkę z propagandą i dezinformacją;

skuteczne rozpoznanie wyprzedzające;

skuteczna neutralizacja grup dywersyjnych przeciwnika;

wzmocnienie potencjału militarnego.

Elementy tradycyjne przeplatają się tu z nowoczesnymi, z jednej strony mamy

regularne armie, a z drugiej asymetryczny sposób działania. Walka rozgrywa się o surowce

i ziemię oraz o idee. Wszystkim tym zjawiskom towarzyszy brak przestrzegania norm,

nieprzestrzeganie praw człowieka i brak humanitaryzmu w działaniu.

Odpowiedź na pytanie czym jak przeciwdziałać działaniom hybrydowym,

czy to już wojna czy jeszcze nie, może mieć fundamentalne znaczenie w przyszłości dla

wielu krajów członkowskich NATO niezdolnych do samodzielnego stawienia czoła

współczesnym zagrożeniom o hybrydowym charakterze. To, czy na podstawie art. 5

Traktatu Północnoatlantyckiego państwa członkowskie udzielą sobie pomocy pozostaje

kwestią otwartą.

Konkludując, należy stwierdzić, że rozwój SZ w przedmiotowym aspekcie

powinien koncentrować się na jak najszerszym poznaniu sposobu tych działań

i odpowiedzi na nie. Oczywistym jest, że współdziałanie wszystkich organów państwa

odpowiedzialnych za jego bezpieczeństwo jest koniecznością. Doskonale wyszkolone

i zaopatrzone wojsko powinno sprostać odpowiedzi na takie wyzwania. Silny wywiad

i rozpoznanie, będące wynikową poprzednich warunków, winny skutecznie obezwładniać

próby rozwinięcia działań przez przeciwnika.

BIBLIOGRAFIA

[1] Darczewska J., Anatomia rosyjskiej wojny informacyjnej. Operacja krymska –

studium przypadku, OSW, Warszawa 2014.

[2] Keplin J., Synteza na temat prac podjętych w resorcie obrony narodowej, NATO, UE

w zdolnościach operacyjnych w obszarze hybrydowość współczesnych wojen, CDiS

SZ, Bydgoszcz 2015.

20 Strategia Bezpieczeństwa Narodowego RP 2014, Warszawa 2014.


38

[3] Kopaliński W., Słownik wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych, MUZA SA,

Warszawa 2004.

[4] Racz A., Russia’s Hybrid War in Ukraine, Fiński Instytut Stosunków

Międzynarodowych Raport 43, Helsinki 2015.

[5] Strategia Bezpieczeństwa Narodowego RP 2014, Warszawa 2014.

[6] Strategia Rozwoju Systemu Bezpieczeństwa Narodowego RP 2022, Warszawa 2013.

[7] Strategiczny Przegląd Obronny, Warszawa 2011.

[8] Berzins J., Russian New Generation Warfare: Implications for Europe, 2015,

http://www.europeanleadershipnetwork.org/russian-new-generation-warfare-

implications-for-europe_2006.html

[9] Kaim M., 2015, Rozważania o wojnie hybrydowej,

http://www.wiadomosci24.pl/artykul/rozwazania_o_wojnie_hybrydowej.html

[10] Miłosz M., Wszystko, co musisz wiedzieć o wojnie hybrydowej, 2015,

http://wiadomosci.dziennik.pl/wydarzenia/artykuly/483457rosyjskie-trolle-zielone-

ludziki-co-to-jest-wojna-hybrydowa.html

[11] Nemeth W., Future war and Chechnya: A case for hybrid warfare, 2002,

http://calhoun.nps.edu/bitstream/handle/10945/5865/02Jun_Nemeth.pdf?sequence=1.

[12] Parafianowicz Z., Potocki M., Atak chaosem. Rosja realizuje na Ukrainie strategię

carskiego oficera, 2014,

http://wiadomosci.dziennik.pl/swiat/artykuly/456125,atak-chaosem-rosja-realizuje-

na-ukrainie-strategie-bylego-carskiego-oficera.html

[13] Pawlak P., Understanding hybrid threats, 2015,

https://epthinktank.eu/2015/06/24 /understanding-hybrid-threats

[14] Praca zbiorowa, 2015, Przegląd Bezpieczeństwa Wewnętrznego Wojna Hybrydowa –

Wydanie specjalne,

http://www.abw.gov.pl/pl/pbw/publikacje/przeglad bezpieczenstwa-4/1213.html

MILITARY FORCES DEVELOPMENT

IN CONTEXT OF COUNTER-HYBRID ACTIVITIES

This paper i an attempt to clarify the essence of hybrid activities, what can contribute to facilitate specification of Polish Military Forces development in the aspect of counter-hybrid threats. Correct understandig of the point is significant especially in terms of permanent changes taking place in the way of conflict conduct. Specification of hybrid feautures pose an entry point to create ways of effective defence against unfavourable activities of those who have business in weakening a given structures or whole state organisation. Temporarily encountered internal and external threats, for maintainig proper state of safety, should be given constant analysis. Adequate conduct of the analysis desires experts understanding of phenomenons taking place during creation and implementation methods of rival ingerention. With no doubt threat indication in the world of dynamic changes around a clock should state vital interest of every institution being in chargé of safetiness of democratic country.

FFAO jako jeden z determinantów budowy i doskonalenia zdolności przez SZ RP

39

mjr dr Robert RECZKOWSKI 1

Centrum Dokt ryn i Szkolenia S i ł Zbro jnych

FRAMEWORK FOR FUTURE ALLIANCE

OPERATIONS (FFAO) JAKO JEDEN

Z DETERMINANTÓW

BUDOWY I DOSKONALENIA ZDOLNOŚCI

PRZEZ SZ RP

STRESZCZENIE

Artykuł przedstawia FFAO (jeden z dwóch komponentów procesu Long Term Military Transformation – LTMT), który definiuje kierunki zmian, jakim będą podlegały siły zbrojne NATO (w tym SZ RP) w długookresowej perspektywie czasowej pozwalających na efektywną realizację współczesnych oraz przyszłych zadań w dynamicznie zmieniającym się środowisku bezpieczeństwa.

WSTĘP

Udział NATO w rozwiązywaniu współczesnych konfliktów oraz kryzysów

wymaga w szczególności od sił zbrojnych państw członkowskich Sojuszu dobrego

wyszkolenia, interoperacyjności oraz doświadczenia wspartego elastycznym systemem

dowodzenia. O możliwościach obronnych Sojuszu decyduje z reguły wypadkowa

zdolności obronnych poszczególnych państw NATO, wsparta dostępem do nowoczesnych

technologii oraz multilateralną kooperacją. Nie ulega wątpliwości, że budowa

i doskonalenie zdolności obronnych w wymiarze całego NATO jest jednym z kluczowych

przedsięwzięć w długofalowej perspektywie, która przekładać się będzie na zapewnienie

bezpieczeństwa poszczególnych państw. Co ważne, konieczność posiadania zdolności

obronnych adekwatnych do wyzwań przewidywanego środowiska bezpieczeństwa

międzynarodowego wymaga podjęcia szeregu działań w wymiarze całego Sojuszu, a więc

przez wszystkie państwa członkowskie2.

Jednakże, aby te działania prowadzone były we właściwym kierunku, niezwykle

istotnym w tym względzie jest właściwa identyfikacja wyzwań współczesnego środowiska

bezpieczeństwa. Jedną z kluczowych inicjatyw w NATO w tym aspekcie jest inicjatywa

Long Term Military Transformation3 (LTMT), w składzie której wyróżnia się Strategic

Foresight Analysis (SFA) oraz Framework for Future Alliance Operations (FFAO).

LTMT jest procesem nadzorowanym przez Sojusznicze Dowództwo

ds. Transformacji (ang. Allied Command Transformation – ACT), którego celem jest

przewidywanie oraz przystosowanie Sojuszu do niejednoznacznego, złożonego i szybko

zmieniającego się środowiska bezpieczeństwa międzynarodowego. W celu wypracowania

1 Specjalista w Oddziale Analiz Operacji Wojskowych CDiS SZ w Bydgoszczy. Od 2014 roku uczestniczy

w pracach stałych grup roboczych (SFA i FFAO) pod egidą Sojuszniczego Dowództwa ds. Transformacji

(ang. Allied Command Transformation – ACT) w Norfolk (USA). 2 Por. T. Zieliński, Zdolności operacyjne SZ RP w kontekście inicjatywy Smart Defence, [w:] A. Lis,

R. Reczkowski (red.), Innowacja i synergia w Siłach Zbrojnych RP, CDiS SZ, t. 1, Bydgoszcz 2012, s. 158. 3 Zobrazowanie procesów i zależności zachodzących w ramach LTMT przedstawia rys. 1.


40

wspólnej perspektywy przyszłego środowiska bezpieczeństwa, ACT rozpoczęło na szeroką

skalę współpracę z ACO (ang. Allied Command Operation) i partnerami NATO

oraz przedstawicielami krajów członkowskich, przedstawicielami środowisk

akademickich, naukowych i przemysłu. Produkty LTMT, w postaci raportów SFA i FFAO,

ogólnie rzecz biorąc tworzą spojrzenie na problemy środowiska bezpieczeństwa

w perspektywie długoterminowej, mając jednocześnie na celu zapoznanie przywódców,

liderów oraz decydentów i planistów z możliwymi sposobami przygotowania Sojuszu na

przyszłe wyzwania, jak i pojawiające się szanse.

Jak już wyżej wspomniano, pierwszym elementem składowym LTMT jest SFA,

który zawiera analizy trendów opartych na badaniach krajowych i międzynarodowych.

Raport SFA z 20134 roku opisuje długoterminowe aspekty prawdopodobnego, przyszłego

środowiska bezpieczeństwa do roku 2030. Identyfikuje również złożoną przyszłość

Sojuszu, która zgodnie z zawartą w dokumencie oceną jest obarczona ryzykiem

i niepewnością, niosącą ze sobą zarówno zagrożenia, jak i szanse. Przyszłość ta napędzana

jest przez gwałtowne zmiany społeczne, osiągnięcia naukowe, zmiany technologiczne,

techniczne i środowiskowe oraz skutków globalizacji.

Drugim elementem składowym LTMT, stanowiącym jednocześnie główny

przedmiot poznania niniejszego artykułu, jest FFAO, który wykorzystuje wyniki SFA jako

podstawę propozycji niezbędnych działań (zaleceń i rekomendacji) do podjęcia w ramach

Sojuszu w najbliższej przyszłości, w tym też przez państwa członkowskie. Dlatego też

celem niniejszego artykułu jest przedstawienie istoty FFAO oraz jego wpływu na kierunki

zmian, jakim będą podlegały siły zbrojne NATO w perspektywie do roku 2030. Ponadto,

wskazanie kierunków budowy i doskonalenia zdolności mających zapewnić skuteczne

działanie Sił Zbrojnych NATO (w tym SZ RP) wobec współczesnych oraz przyszłych

wyzwań dynamicznie zmieniającego się środowiska bezpieczeństwa międzynarodowego.

Rys. 1. Komponenty LTMT źródło: http://www.act.nato.int/images/stories/events/2012/fc_ipr/ffao_ws6_mil_implications.pdf

4 W wyniku wydarzeń na Ukrainie w 2014 roku, w grudniu 2015 roku wydano zaktualizowaną wersje tego

raportu pod nazwą SFA Raport Update 2015.


41

Aby przygotować się do skomplikowanej przyszłości opisanej w SFA, FFAO

wspiera trzy „główne zadania5” przypisane „Koncepcji Strategicznej NATO” z 2010 r.

oraz „plany na obecny poziom ambicji” w przyszłym środowisku bezpieczeństwa (do 2030

roku). Działania te powinny przekształcać i rozwijać zdolności Sojuszu (w tym państw

członkowskich) w ciągu najbliższych 15 lat tak, aby w wyniku ich realizacji odnieść

sukces w przyszłym środowisku bezpieczeństwa.

Co ważne, FFAO nie jest prognozą, lecz stanowi wynik kompleksowej analizy,

która czerpie zarówno z doświadczeń z przeszłości, w pełni odzwierciedla teraźniejszość,

a także wskazuje strategiczne i długoterminowe kierunki działania, którymi powinien

podążać Sojusz w celu lepszego zrozumienia przyszłych wyzwań operacyjnych. Chociaż

FFAO został opracowany głównie jako narzędzie informacyjne nastawione na proces

planowania obronnego NATO, to w opinii autora i pozostałych członków zespołu

autorskiego dokumentu, ma on też potencjalnie szersze znaczenie i zastosowanie

np. w rozwoju inicjatyw strategicznych NATO, pracach nad zagrożeniami hybrydowymi,

budowaniem zdolności obronnych, kwestii partnerstw regionalnych oraz komunikacji

strategicznej Sojuszu.

Ponadto, kraje członkowskie Sojuszu mogą znaleźć w dokumencie FFAO swój

wkład w przyszłe koncepcje i odnaleźć w nim trendy, które powinny pomóc nie tylko

w synchronizacji procesu narodowego planowania obronnego z sojuszniczym, ale też

w budowaniu lub doskonaleniu zdolności swoich sił zbrojnych w kontekście

zmieniającego się środowiska bezpieczeństwa. Dlatego też w ACT podjęto decyzję,

że FFAO będzie regularnie6 aktualizowane, tak aby utrzymać jego maksymalną

użyteczność dla kierownictwa wojskowego i politycznego Sojuszu oraz jego członków.

ELEMENTY SKŁADOWE FFAO

FFAO jako dokument kierowany jest przede wszystkim do dowódców poziomu

strategicznego7 i określa, przewidywane zagrożenia oraz stosownie do nich kierunki

rozwoju zdolności NATO w perspektywie najbliższych 15 lat. Tak sformułowane

przeznaczenie tego dokumentu8 ma pomóc w zdefiniowaniu kierunków zmian, jakim będą

podlegały siły zbrojne państw Sojuszu w długoterminowej perspektywie czasowej.

FFAO tworzą następujące elementy: Instability Situations - IS (pol. sytuacje

niestabilne) i Strategic Military Perspectives - SMP (pol. wojskowe perspektywy

5 Zidentyfikowane jako: Obrona zbiorowa – zobowiązanie do udzielania sobie pomocy w przypadku ataku,

zgodnie z art. 5 Traktatu Waszyngtońskiego, podkreślenie roli odstraszania i ochrony przed groźbą agresji;

Zarządzanie kryzysowe – wykorzystywanie odpowiednich narzędzi politycznych i wojskowych w celu

udzielania pomocy w opanowywaniu rozwijających się kryzysów i wygaszania trwających konfliktów,

które mogą oddziaływać na bezpieczeństwo Sojuszu oraz wspieranie umacniania stabilności w sytuacjach

pokonfliktowych oraz Bezpieczeństwo kooperatywne – działania na rzecz umocnienia

międzynarodowego bezpieczeństwa, w tym: partnerstwo z właściwymi państwami i innymi organizacjami

międzynarodowymi, wnoszenie wkładu do kontroli zbrojeń, nieproliferacji i rozbrojenia, utrzymanie

zasady otwartych drzwi do członkostwa w Sojuszu dla wszystkich europejskich demokracji, które spełniają

standardy NATO. 6 ACT zakłada aktualizację SFA i FFAO w cyklu czteroletnim, w zgodności z cyklem NATO Defence

Planning Proces (NDPP). Kolejna edycja prac nad FFAO rozpoczęła się w marcu 2016 r. 7 W dokumencie FFAO z 2015 roku wskazani są też inni adresaci, w tym poszczególne kraje członkowskie

Sojuszu. 8 Dokument tworzony był wieloetapowo w ramach prac zespołów roboczych, w skład których wchodzili

przedstawiciele Dowództw Sojuszu, przedstawiciele narodowi krajów członkowskich, partnerzy NATO,

przedstawiciele środowisk akademickich, naukowych i przemysłu.

https://pl.wikipedia.org/wiki/Traktat_P%C3%B3%C5%82nocnoatlantycki

https://pl.wikipedia.org/wiki/Typologia_operacji_pokojowych

https://pl.wikipedia.org/wiki/Proliferacja_(politologia)


42

strategiczne), które zatwierdzone zostały przez Bi-SC9 odpowiednio w lipcu 2014 i marcu

2015 roku oraz Military Implication - MI (pol. implikacje wojskowe), jako wnioski

z obszaru wojskowego, które zostały opracowane i zatwierdzone w połowie 2015 roku.

Sytuacje niestabilne (IS) stanowią ogólny opis działań, przyszłych możliwych

do zaistnienia wydarzeń, kryzysów lub konfliktów, w które możliwe jest wojskowe

zaangażowanie NATO. Głównym celem IS jest nakreślenie potencjalnych kryzysów

lub konfliktów, z którymi może zmierzyć się Sojusz do roku 2030. IS obejmuje

zaangażowanie Sojuszu od działań na niskim poziomie (np. w usuwanie skutków klęsk

żywiołowych i katastrof, powiązanych ze zmasowaną migracją) do wysokiego poziomu

zaangażowania NATO związanego np. z zakończeniem konfliktów pomiędzy państwami10.

Bi-SC zatwierdza IS jako narzędzie wykorzystywane do rozwoju SMP.

Wojskowe Perspektywy Strategiczne (SMP)11 to wyłaniające się punkty

widzenia na poziomie strategicznym, które mogą wskazywać, w jaki sposób siły zbrojne

NATO powinny realizować główne zadania w przyszłości. Celem SMP jest dostarczenie

planistom długoterminowych kierunków, wytycznych i prognoz mających wpływ na

rozwój SZ Sojuszu w przyszłości na poziomie strategicznym. W tym względzie intencją

ACT jest wsparcie procesu planowania obronnego NATO, szczególnie etapu pierwszego -

tworzenie wytycznych politycznych (ang. Political Guidance) i etapu drugiego - określenie

wymagań (ang. Determining Requirements).

Implikacje Wojskowe (MI) to potencjalne konsekwencje IS i SMP, które mogą

wskazywać przyszłe zadania i misje dla NATO oraz sugerować, jak NATO musi

zaadoptować sposoby realizacji obecnych zadań i misji w celu wsparcia „Koncepcji

Strategicznej NATO”. Celem i przeznaczeniem MI jest przełożenie SMP na szczegóły

poziomu operacyjnego i taktycznego w procesie planowania obronnego NATO. Zakres MI

nie obejmie pełnej listy wszystkich możliwych scenariuszy zdarzeń, ale w opinii autorów

dokumentu jest wystarczający do tego, aby planiści byli w stanie określić na ich podstawie

wymagane zdolności dla SZ NATO. Sojusz rozwija implikacje wojskowe wewnątrz

kategorii NDPP jako hierarchię zdolności (ang. Capability Hierarchy) siedmiu obszarów

głównych12. Co ważne, implikacje nie są definiowane jako specyficzne zdolności

operacyjne, ale są wyrażone i opisane jako możliwości, które posłużą do zdefiniowania

niezbędnych zdolności operacyjnych SZ Sojuszu.

ŚRODOWISKO BEZPIECZEŃSTWA 2030

SFA 2013 Report oraz jego aktualizacja w postaci SFA 2015 Report Update

identyfikuje przyszłość jako coraz bardziej skomplikowaną i niepewną, przedstawiając

wyzwania i szanse, których siłą napędową jest duże tempo zmian społecznych,

9 Bi-SC - NATO Bilateral Strategic Command. 10 Więcej patrz: Sytuacje niestabilne. 11 Aktualnie większość członków NATO realizuje szeroko zakrojone projekty mające na celu analizę

przyszłej sytuacji geopolitycznej, ekonomicznej, mogących wystąpić zagrożeń, prognozowanych zmian

w środowisku bezpieczeństwa czy też bardziej szczegółowo zmian, które nastąpią w środowisku

operacyjnym lub konkretnym środowisku walki w perspektywie najbliższych 2-3 dekad. Przykładem może

być Strategic Trends Programme prowadzony przez brytyjski odpowiednik CDiS SZ Development Concepts

and Doctrine Centre - DCDC. W ramach tego programu wydana została już piąta edycja „Global Startegic

Trends - Out to 2045” oraz „Future Operating Environment 2035”. 12 IS obejmują 7 obszarów głównych, tj.: przygotowanie sił NATO, przemieszczenie i tworzenie sił

połączonych, prowadzenie działań i operacji, podtrzymywanie działań, dowodzenie i kierowanie działaniami

C2, ochrona i obrona, zabezpieczenie informacyjne. Więcej patrz: Implikacje wojskowe.


43

gospodarczych, naukowych, technologicznych oraz zmian dotyczących ochrony

środowiska.

Ocenia się, że w przyszłości NATO może zmierzyć się z przeciwnikiem

„państwowym” lub przeciwnikiem składającym się z podmiotów niepaństwowych, które

będą działać samodzielnie lub w porozumieniu przeciwko Sojuszowi. Państwa przeciwne

mogą używać podmiotów niepaństwowych w celu uniknięcia odpowiedzialności za swoje

działania. Podmioty niepaństwowe są trudniejsze do identyfikacji i powstrzymania,

ponieważ mogą one prowadzić działania za pomocą sił i środków, którym nie będzie

można przeciwdziałać za pomocą „klasycznych” sił zbrojnych. Do działań przeciwko

Sojuszowi mogą używać działań asymetrycznych lub nieregularnych form walki celem

przeciwstawienia się przewadze wojskowej NATO. Niektóre państwa lub podmioty

niepaństwowe mogą starać się łączyć różne formy walki: konwencjonalne, nieregularne

i elementy wojny w cyberprzestrzeni. Możliwe jest stosowanie na dużą skalę aktów

przemocy lub terroryzmu. Ten hybrydowy i niejednoznaczny model działań może również

komplikować procesy porozumienia w ramach Sojuszu, utrudnić wybór strategii

oraz skomplikować proces planowania obronnego, gdyż zaciera on granice i sposoby

użycia siły tradycyjnymi metodami.

Oprócz tradycyjnych obszarów prowadzenia operacji, działania wojskowe

w przyszłości będą prawdopodobnie prowadzone również w rejonach niezarządzanych

(ang. un-governed)13 w dużych aglomeracjach miejskich w terenie trudno dostępnym i na

obszarach światowych zasobów naturalnych14. Obszarem takim jest też cyberprzestrzeń,

gdzie działania na większą lub mniejszą skalę są już prowadzone. Działania w takich

obszarach oraz powody prowadzenia ich przez Sojusz mogą być testem jego determinacji

i jedności, który decydując się na ich prowadzenie wyjdzie poza „tradycyjne

euroatlantyckie terytorium” i do których prowadzenia NATO może nie mieć jasno

sprecyzowanej legitymizacji lub jurysdykcji.

Prawdopodobnym celem przeciwnika dążącego do ataku na Sojusz będzie

rozerwanie jego spójności. Obok konwencjonalnych działań wojennych, przyszłe działania

mogą również łączyć ze sobą operacje specjalne, działania sił nieregularnych

(wykorzystanie najemników, terrorystów i organizacji przestępczych). Prowadzone będą

operacje psychologiczne i działania ofensywne w cyberprzestrzeni15 oraz propagandowe

wykorzystujące media społecznościowe. W rezultacie dostępu do coraz większej gamy nowych funkcji i technologii „przyszłości”,

łącząc stare i nowe metody walki, czyli de facto tworząc zagrożenia hybrydowe, przyszli

przeciwnicy mogą znacząco zwiększyć swój potencjał, a tym samym zwiększyć zagrożenie dla sił

Sojuszu.

13 Obszar nieregulowany przepisami tj. możliwość powstania na obszarach objętych kryzysem, wojną np.

„miasta upadłe”. 14 Jeżeli pominiemy zasoby naturalne na obszarach przynależne obecnie istniejącym podmiotom

państwowym to autorzy wskazują na nieodkryte jeszcze lub prawnie zabronione do eksploatacji obszary

mórz i oceanów (Arktyki i Antarktydy). Jednym z wielu przykładów tego typu działań już rozpoczętych jest

walka o Arktykę. Na przykład Federacja Rosyjska zwiększyła już obecność swoich wojsk w kręgu polarnym,

a Kanada zażądała przyznania Bieguna Północnego. Powodem są znajdujące się tu pod grubą pokrywą

lodową, olbrzymie złoża surowców naturalnych (gazu ziemnego, ropy naftowej i metali rzadkich). 15 Aktualnie w dokumentach z obszaru „cyber” wyróżnia się działania ofensywne (atak) i defensywne

(obrona).


44

SYTUACJE NIESTABILNE (INSTABILITY SITUATIONS – IS)

Po dogłębnej analizie trendów zawartych w raporcie SFA z 2013 roku, pierwszą

fazą tworzenia FFAO było wygenerowanie dziesięciu sytuacji niestabilnych (IS)

oraz ogólnego opisu możliwych przyszłych zdarzeń o szerokim spektrum oddziaływania.

Ponadto określenie możliwych do zaistnienia kryzysów i konfliktów, w które NATO może

być zmuszone się zaangażować w okresie do 2030 r. Sytuacje niestabilne obejmują

zdarzenia i najbardziej prawdopodobne scenariusze dla Sojuszu, przygotowane głównie dla

jego planistów z obszaru obrony. Co ważne, prawdopodobieństwo zaistnienia każdego

z tych scenariuszy jest takie samo. Scenariusze te obejmują:

Konflikt w regionie euroatlantyckim definiowany jako wynik ekspansjonizmu

na granicach NATO, rebelii na dużą skalę w ramach NATO. Spowodowany może być

brakiem równowagi potencjałów militarnych, podziału i rozłamu pomiędzy członkami

Sojuszu. Ponadto przyczynami mogą być czynniki wewnętrzne lub podmioty zewnętrzne,

wojna światowa na podobieństwo wojen w Europie lub brak równowagi w dostępności

do zasobów obronnych.

Konflikt państwo vs państwo to scenariusz rozprzestrzenienia się konfliktu

z krajów sąsiednich, wzdłuż granic NATO, międzypaństwowe konflikty o dostęp

do zasobów, o zasoby naturalne, konflikty/wojny państwo przeciw państwu w tym sytuacje

z artykułu 5 Traktatu Waszyngtońskiego, rozwój konfliktu wcześniej „zamrożonego”

oraz wojny o nowe strefy wpływów.

Dostęp i korzystanie ze światowych zasobów naturalnych obejmuje wyzwania

związane z dostępem do i korzystanie z zasobów naturalnych przez Sojusz. Istotny wzrost

zagrożeń dla globalnego obrotu zasobami. Zwiększenie zagrożenia związanego z brakiem

zasobów (dostępu do nich), zmian klimatycznych, tworzenie się nowych spornych

obszarów, powstanie zagrożeń dla linii komunikacyjnych i handlu światowego.

Destrukcyjne skutki masowych migracji określane są w dokumencie jako

migracja powodująca destrukcyjne oddziaływanie i niestabilność zarówno na struktury

państw jak i Sojusz16. Zagrożeniem staje się niekontrolowany przepływ uchodźców,

przesiedleńców oraz migracji ekonomicznej.

„cyber” zagrożenia wysokiego poziomu to scenariusz cyber-ataku na dużą skalę

na członka NATO lub Sojusz i jego struktury. Zagrożenie tego typu może powstać

w wyniku wyzwań jakie niesie wykorzystanie cyberprzestrzeni, walka

w cyberprzestrzeni oraz korzystanie z fałszywych tożsamości17;

katastrofy (naturalne i wywołane działalnością człowieka) na dużą skalę obejmują zidentyfikowane zagrożenia z zakresu występowania katastrof

naturalnych, klęsk żywiołowych na dużą skalę, czerpania przez podmioty korzyści

z chaosu, pandemii uderzającej w kraje sojuszu oraz redukcje18 w centrach

finansowych świata;

wystąpienie zakłóceń w metropoliach19 spowodowane poprzez powstawanie

zawirowań w mega-miastach i dużych metropoliach w wyniku niezdolność

państwa narodowego do zapewnienia bezpieczeństwa, zaspokojenia podstawowych

16 Uważa się, że obecna sytuacja w Europie Zachodniej i Środkowej nosi znamiona (początki) sytuacji

niestabilnej nakreślonej w przedmiotowym dokumencie. 17 Pojęcie to obejmuje łatwość w maskowaniu swojej tożsamości, przynależności, anonimowość w sieci,

kradzież tożsamości (osoby, instytucji, organizacji). 18 Powoduje kryzys finansowy, załamanie na giełdach, spekulacje finansowe, kryzys gospodarczy. 19 Dużych miastach i „megamiastach” (definiowanych jako metropolie o populacji powyżej 10 mln

mieszkańców).


45

potrzeby populacji oraz wzrost urbanizacji i konkurencja w dostępnie do zasobów.

Wymienione sytuacje mogą prowadzić do powstawania „miast upadłych20”;

podmioty niepaństwowe jako konkurencja (lub alternatywa) dla państwa to

scenariusz zidentyfikowany przez autorów dokumentu jako atak na infrastrukturę

krytyczną jak i powstawanie wirtualnych organizacji, zmian klimatu, konkurencji

w tworzeniu najlepszej strategii i pozycji na rynku, zachodzących zmian

społecznych, które są sprzeczne ze stanowiskiem narodowym, upadek istniejących

systemów państwowych i ustanowienie nowych, uzależnienie od infrastruktury

krytycznej oraz upadek i przesunięcia w strukturach politycznych. Ponadto

w scenariuszu wyróżniono konflikt typu państwo przeciwko podmiot

niepaństwowy i wykorzystanie destrukcyjnych technologii przez grupy

o „odmiennym sposobie myślenia”;

zakłócenie „możliwości kosmicznych” identyfikowane jest przez autorów jako

utrata możliwości wykorzystania przestrzeni kosmicznej i zwiększenie tym samym

podatności na inne zagrożenia;

użycie broni masowego rażenia (skutki użycia i zagrożenia). Scenariusz

obejmuje ataki na Sojusz prowadzone przez ugrupowania terrorystyczne za pomocą

broni masowego rażenia lub ataki prowadzone na skraju NATO mające wpływ na

Sojusz w celu wywołania kryzysu na jego obszarze.

WOJSKOWE PERSPEKTYWY STRATEGICZNE (STRATEGIC

MILITARY PERSPECTIVES – SMP)

Kolektywna obrona, jest racją stanu dla NATO i wymaga ona utrzymania sił

zbrojnych, które będą w stanie bronić się przed m.in. zagrożeniami hybrydowymi.

Wdrożenie i realizacja efektywnej kolektywnej obrony państw NATO będzie wymagała

przygotowania się na szerszą gamę zagrożeń, które mogą działać wielopłaszczyznowo.

Chociaż Sojusz nadal przygotowuje swoje siły do tradycyjnego konfliktu terytorialnego

poprzez utrzymanie silnych zdolności konwencjonalnych i jądrowych to siły Sojuszu

muszą również udoskonalić swoje zdolności do powstrzymywania i pokonania rosnącej

gamy zagrożeń „nietradycyjnych”. Zagrożenia te obejmują również państwa, które

wykorzystają podmioty niepaństwowe i środki hybrydowe21 do osiągnięcia swoich celów.

Wojskowe perspektywy strategiczne tworzy pięć obszarów tematycznych,

do których zalicza się:

sprawność operacyjną zapewniającą siłom zbrojnym większą elastyczność,

podnoszącą szybkość reakcji i zwiększającą zdolności adaptacyjne sił22;

obszar bezpieczeństwa obejmujący budowanie zdolności i możliwości

oddziaływania w zakresie bezpieczeństwa poprzez rozszerzenie i zróżnicowanie

szeroko rozumianego partnerstwa w tym obszarze (budowanie partnerstwa poza

sojuszniczego)23;

20 Powstawania struktur niezarządzanych, pozbawionych regulacji prawnych, etc. 21 W dokumencie wykorzystywane są określenia: metody, środki, zagrożenia i działania hybrydowe. 22 W tym obszarze zwraca się szczególną uwagę na kształt sił, nie tylko silne (z dużym potencjałem

bojowym), ale właściwie zbudowane i elastyczne reagujące. Najważniejszymi cechami takich sił będzie:

interoperacyjność, standaryzacja, ewolucja doktryn połączonych, wspólne kształcenie i szkolenie sił Sojuszu. 23 FFAO z 2015 roku nie precyzuje szczegółów, jednakże do tematu podchodzi bardzo szeroko

i innowacyjnie wymieniając jako partnerów nie tylko państwa Sojuszu, ale kraje partnerskie, kraje spoza

Sojuszu, organizacje pozarządowe oraz aktorów niepaństwowych.


46

zdolność do utrzymania elastyczności działań niesie za sobą potrzebę utrzymanie

i zwiększenie potencjału w celu zachowania odpowiednich sił do przeprowadzenia

operacji (odzyskania inicjatywy) zakończonej sukcesem pomimo doznanego

zaskoczenia i szoku strategicznego24;

świadomość strategiczną umożliwiającą dowódcom bardziej wszechstronne

i dokładne zrozumienie sytuacji, dostępnych kierunków i wariantów działania oraz

dokonanie prawidłowej oceny możliwych zagrożeń;

komunikację strategiczną, która odpowiada za opracowanie, koordynację

i upowszechnianie informacji oraz przekaz Sojuszu, tworząc warunki do

osiągnięcia sukcesu w ramach prowadzonych działań na wszystkich poziomach.

Celem perspektyw strategicznych jest wzmocnienie sił Sojuszu w obszarze

przyszłych zagrożeń w odniesieniu do zadań kluczowych. SMP stanowią wskazówki

poziomu strategicznego opracowane w celu określenia wspólnego kierunku działań.

Ponadto zawierają one wytyczne wykorzystane w procesie przygotowania i opracowania

implikacji wojskowych (rekomendacji do posiadania i rozwoju zdolności umożliwiających

realizacje podstawowych zadań NATO w przyszłości).

IMPLIKACJE WOJSKOWE (MILITARY IMPLICATION – MI)

Określenie implikacji wojskowych stanowiło końcową fazę opracowania FFAO.

Głównym zadaniem MI jest „przełożenie” wojskowych perspektyw poziomu

strategicznego na szczegóły poziomu strategicznego, operacyjnego i taktycznego.

W FFAO 2015 implikacje wojskowe zostały zdefiniowane jako posiadanie możliwości,

których przeznaczeniem jest wsparcie procesu transformacji Sojuszu, w tym rozwoju

polityki Sojuszu, opracowania wymagań i zdolności w perspektywie długoterminowej.

W tym względzie implikacje wojskowe zostały podzielone na siedem obszarów głównych,

które odnoszą się one do rekomendacji do posiadania zdolności umożliwiających NATO

realizację kluczowych zadań w przyszłości i obejmują25:

obszar przygotowania sił NATO do:

współpracy z partnerami w ramach utrzymania bezpieczeństwa;

kompleksowego podejścia do planowania i prowadzenia operacji26;

uzyskania modułowej (dopasowanej do zadań) struktury organizacyjnej sił;

kreatywnego wykorzystania zasobów ludzkich i rozwoju przywództwa

oraz wykorzystania czynnika ludzkiego - wykorzystanie rozwoju

24 Dokument m.in. definiuje elastyczność w tym obszarze jako posiadanie systemów i planów

alternatywnych oraz środków zapasowych. Wymagana jest regularna edukacja w tym obszarze (szkolenie

i kształcenie w zakresie prowadzenia działań po utracie inicjatywy). Za klucz do sukcesu uważa się

stosowanie mieszaniny (dywersyfikacji środków) systemów „klasycznych” i „nowoczesnych”

oraz posiadanie odpowiedniego „zapasu” potencjału do odbudowy zdolności i odzyskania inicjatywy. 25 Część użytych w niniejszym artykule pojęć zapożyczona jest i zdefiniowana zgodnie z „cywilnym”

aparatem pojęciowym – na potrzeby niniejszego opracowania użyto tłumaczenia zbliżonego do oryginału

w języku angielskim z zastosowaniem (w miarę możliwości) odnośników do obowiązujących w SZ RP

dokumentów doktrynalnych. 26 Comprehensive Approach - podejście kompleksowe (synergiczne) rozwijane w NATO jako koncepcja

operacyjna bazująca na podejściu do planowania, organizowania oraz kontroli działań w oparciu o ich efekty

- podejście do operacji na zasadzie oczekiwanych rezultatów (osiąganie celów) EBAO - Effect-Based

Approach to Operations, szerzej w: Seminar Publication on Comprehensive Approach - Trends, Challenges

and Possibilities for Cooperation in Crisis Prevention and Management, 17 June 2008, Helsinki 2008, s. 14.


47

cywilizacyjnego i nowych technologii w celu podniesienia efektywność

funkcjonowania człowieka;

wykorzystania i zastosowania dobrych praktyk w operacjach sojuszu -

wykorzystanie zdolności Systemu Wykorzystania Doświadczeń (ang. Lessons

Learned - LL);

dowodzenia działaniami - poprzez misje (ang. mission command)27;

efektywnego prowadzenia ćwiczeń i szkolenia28 obejmującego m.in. realizację

zadań w terenie zurbanizowanym;

prowadzenia zintegrowanych działań w cyberprzestrzeni;

określania zasad użycia siły (ang. ROE) tak, by zapewniały dowódcom jasno

sprecyzowane wytyczne do prowadzenia działań i użycia siły;

właściwego pozyskiwania i zaopatrywania sił - zabezpieczenie logistyczne

pozostając w odpowiedzialności narodowej musi zabezpieczyć główną

sojuszniczą zdolność do kolektywnej obrony.

obszar przerzutu i tworzenie sił połączonych29 definiowany jako:

zdolność do tworzenia i organizowania nowoczesnych sił spełniających

wymogi realizacji szerokiego spektrum zadań połączonych w różnych

warunkach operacyjnych i środowiskowych;

zdolność do szybkiego przerzutu sił do rejonu operacji i sprawnego ich

wycofania po zrealizowaniu zadania30;

zdolność do przemieszczenia, przyjęcia, rozśrodkowania oraz sprawnego

zaopatrywania i zabezpieczenia wojsk zarówno na jak i poza terytorium

Sojuszu31;

posiadanie baz wojskowych i obiektów logistycznych na terytorium Sojuszu

oraz posiadanie zdolności do organizacji tego typu obiektów poza jego

obszarem.

obszar prowadzenia działań i operacji:

połączonych (z wykorzystaniem manewru) obejmuje:

zwiększoną manewrowość - zdolność do prowadzenia wysoko

manewrowych działań w różnym terenie i środowisku operacyjnym oraz

realizacji działań rozproszonych32;

osiągnięcie swobody działania i wpływu na działania w cyberprzestrzeni;

zapewnienie i rozwijanie zdolności do skrytego i szybkiego reagowania

(podejmowania działań) w ramach działań wojsk specjalnych.

zastosowanie ognia połączonego:

27 Jednym z głównych założeń sprawowania dowodzenia poprzez misje jest zapewnienie swobody działania

i zachęcanie do podejmowania inicjatywy w nieprzewidzianych sytuacjach, jednak zawsze w ramach

określonego celu i zgodnie z zamiarem przełożonego. Szerzej: Doktryna prowadzenia operacji połączonych,

D-3(B). 28 Szkolenie w środowisku maksymalnie zbliżonym do realnego. 29 Szerzej: Doktryna logistyczna SZ RP, D-4(B). 30 Obejmuje przerzut sił z wykorzystaniem zróżnicowanych typów środków transportowych

oraz dostosowanie sił i środków do transportu droga powietrzną, morską i lądową. 31 Punkty od 2b do 2d odnoszą się do działań prowadzonych zarówno na terytorium krajów członków

Sojuszu, jak i poza tym obszarem. 32 Prowadzenie działań na dużym obszarze przy wykorzystaniu minimum sił i środków (sił rozproszonych)

przy jednoczesnym pełnym wsparciu i zabezpieczeniu działań. Idea prowadzenia działań rozproszonych

powstała na przełomie wieków. Tworząc nowe doktryny działań w XXI zarówno NATO i USA analizując

dotychczasowe sposoby działania wojsk średnich zwróciły ponownie uwagę na wykorzystanie transporterów

kołowych - zwiększenie mobilności jednostek (w tym na szczeblu strategicznym przy wykorzystaniu

możliwości przerzutu samolotami transportowymi zasięgu operacyjno-strategicznego).


48

doskonalenie środków rażenia33;

realizacja kinetycznych działań połączonych w terenie zurbanizowanym;

utrzymywanie trwałych i sieciowych możliwości do identyfikacji

i rażenia34;

utrzymanie swobody działania w spektrum elektromagnetycznym;

wykorzystanie systemów bezzałogowych i autonomicznych.

kompleksowe oddziaływanie35 :

wpływ poprzez wykorzystanie i prowadzenie działalności

w cyberprzestrzeni;

prowadzenie działań zgodnie z zasadami kompleksowego podejścia36 -

wykorzystanie do realizacji zadania i osiągnięcia celu środków

politycznych, ekonomicznych, informacyjnych i militarnych.

obszar podtrzymywania działań obejmuje:

innowacyjne sposoby zaopatrywania w sprzęt oraz usługi - minimalizacja

wysiłku logistycznego przy maksymalizacji efektywności;

transport i ruch wojsk na teatrze;

standaryzacja (kompatybilność i interoperacyjność techniczna);

dywersyfikacja sił i środków logistyki;

zabezpieczenie logistyczne sił;

tworzenie i wykorzystanie baz logistycznych na morzu do zabezpieczenia

działań ekspedycyjnych z morza;

inżynieria wojskowa;

wydajny system zabezpieczenia medycznego oraz zabezpieczenie medyczne

w operacjach ekspedycyjnych - wykorzystanie innowacyjnych metod

i sposobów zabezpieczenia medycznego37.

obszar dowodzenia i kierowania działaniami (C2) obejmuje:

przyszłe systemy C2 - przyszłe narzędzia (i systemy) wspierające proces

decyzyjny oraz przetwarzania danych;

zaawansowaną integrację procesu C2 z innymi uczestnikami działań;

uproszczenie struktur organizacyjnych w celu usprawnienia procesów

decyzyjnych38;

33 Zgodnie z założeniami FFAO, siły Sojuszu w przyszłości powinny utrzymać szeroki zakres

konwencjonalnego potencjału bojowego wprowadzając coraz nowsze technologie, reagując na pojawiające

się zagrożenia celem zwiększenia potencjału bojowego. Działania takie zdaniem autorów powinny być

realizowane poprzez np. wprowadzanie amunicji precyzyjnego rażenia z wykorzystaniem alternatywnej,

niesatelitarnej nawigacji GPS, uniezależnienie się od jednego typu systemu rażenia oraz budowanie

zdolności do rażenia obiektów na dużych i bardzo dużych odległościach. 34 Stosowanie zautomatyzowanych, sieciocentrycznych systemów wsparcia dowodzenia klasy C4ISR.

Przykładem może być szeroko stosowany w Afganistanie przez siły koalicji jeden z elementów tego systemu

tzw. BFT - pełna nazwa Force XXI Battle Command Brigade and Below (FBCB2). Jest to system wsparcia

dowodzenia bojowego wojskami szczebla taktycznego. Umożliwia zobrazowanie aktualnej sytuacji

taktycznej i terenowej w czasie zbliżonym do rzeczywistego na pulpicie dowódcy znajdującego się

w każdym typie pojazdu bojowego, tworzy tzw. obraz świadomości sytuacyjnej pola walki, zawiera

w sobie system identyfikacji swój/obcy. 35 Zwiększenie efektywności (uzyskanie efektu synergii) poprzez połączenie wysiłku w ramach

wykorzystania komunikacji strategicznej, dyplomacji publicznej, polityki zagranicznej, wojskowej polityki

zagranicznej, działań informacyjnych i psychologicznych. 36 Prowadzenie działań we współpracy z innymi podmiotami w celu osiągnięcia efektu synergii. 37 Wykorzystanie telemedycyny, systemów półautonomicznych, zwiększenie indywidualnych możliwości

żołnierza w tym zakresie.


49

systemy łączności i informatyki.

obszar ochrony i obrony obejmuje:

systemy ochrony i obrony obszaru i linii komunikacyjnych;

ochronę i obronę baz oraz wojsk ekspedycyjnych oraz ochronę i obronę przed

zagrożeniami naziemnymi, nawodnymi i podwodnymi;

bezpieczeństwo systemów łączności i informatyki, w tym cyberobronę;

nowe technologie i systemy bezzałogowe oraz wykorzystanie i łączenie

różnych technik i zdolności39;

sojuszniczą, zintegrowana obronę powietrzną i przeciwrakietową40;

ochronę sił własnych przed systemami OP i OPL przeciwnika41;

obronę przed pociskami rakietowymi i moździerzowymi kierowanymi

pociskami rakietowymi;

obrona przed balistycznymi pociskami rakietowymi, bronią „użytą

z przestrzeni kosmicznej”, bronią masowego rażenia;

ochrona środowiska naturalnego i zmniejszanie strat i zniszczeń

niezamierzonych w infrastrukturze.

obszar zabezpieczenia informacyjnego obejmuje:

zbieranie i analizę informacji42;

wykorzystanie danych (tworzenie geoprzestrzennych „map przyszłości”, tzw.

„mapping”43);

upowszechnianie danych.

W ramach tak szeroko i jednocześnie szczegółowo nakreślonych w FFAO 2015

rekomendacji, dodatkowo opracowano siedem wniosków wynikających z implikacji

wojskowych będących jednocześnie ich podsumowaniem:

wyzwania związane z utrzymaniem przewagi technologicznej i dostępu

do zasobów spowoduje, że Sojusz będzie musiał rozwijać szeroko swoje zdolności

w celu zdobycia i utrzymania dostępu do zasobów oraz przeciwdziałać szerokiemu

zakresowi proliferacji zagrożeń stwarzanych przez rosnące możliwości

potencjalnych przeciwników;

nowoczesne technologie w coraz większym stopniu tworzyć będą zarówno

wyzwania, jak i przynosić nowe możliwości. Sojusz stanie przed problemami

związanymi z dostępem44 do zaawansowanych technologii. Prywatne inwestycje

38 Wykorzystanie bardziej efektywnych systemów generacji sił, nowego typu struktur, sposobów dowodzenia

- minimalizacja kosztów przy wzroście efektywności. 39 Wykorzystanie nowych technologii w innowacyjny sposób: stosowanie taktyki i techniki „roju” -

wykorzystywanie systemów bezzałogowych do prowadzenia działań i współdziałania w „grupie” celem

zwiększenia skuteczności i uzyskania autonomiczności w ramach kierowania działaniami. 40 FFAO 2015 dzieli obronę powietrzną na obronę przed zagrożeniami z powietrza i zagrożeniami od

uderzeń prowadzonych za pomocą pocisków rakietowych (balistycznych). 41 Wykorzystanie SEAD (ang. Suppression of Enemy Air Defense) do zwalczania systemów obrony obszaru

powietrznego przeciwnika. Obejmuje między innymi wykorzystanie środków walki i zakłóceń. 42 Posiadanie zdolności do zbierania i analizowania informacji z szerokiej gamy źródeł z obszaru wywiadu

śledzenia i rozpoznania (ang. ISR). 43 To głównie proces modelowania grafiki 3D oraz gromadzenie, przetwarzanie i wizualizacja danych

przestrzennych za pomocą interaktywnych aplikacji, tworzenie map w postaci cyfrowej (np. map

wielopoziomowych/wielopłaszczyznowych aglomeracji miejskich) z możliwością aktualizacji „na bieżąco”

poprzez połączenie z systemami rozpoznania powietrznego i kosmicznego, wyposażone w dodatkowe zasoby

informacji. 44 Dostępny „od ręki” (ang. off-the-shelf).


50

w badania i ich rozwój najprawdopodobniej wyprzedzi finansowanie z budżetu

państwa, a innowacyjne produkty będą coraz szerzej dostępne dla wszystkich;

w związku z powyższym powszechny dostęp do technologii przyszłości może

umożliwić wybranym podmiotom osiągnięcie parytetu technologicznego

z NATO w niektórych dziedzinach oraz pozwoli podmiotom niepaństwowym

rywalizować ze strukturami państwowymi. Ponadto szybki postęp w technologii

może również zrewolucjonizować sposoby prowadzenia operacji Sojuszu.

Udoskonalone systemy załogowe i bezzałogowe zmniejszą ryzyko i możliwość

utraty życia. Mieszanka systemów „nie” i „zaawansowanych” technologii może

poprawić i podnieść oraz zwiększyć odporność i elastyczność działań poprzez

dywersyfikację systemów Sojuszu. Stosowanie nowych rozwiązań taktycznych

i technologicznych takich jak „rój systemów bezzałogowych45”, mają potencjał,

aby umożliwić Sojuszowi samoistne osiągnięcie przewagi na polu bitwy przy

jednoczesnej redukcji ryzyka operacyjnego.

nowoczesne technologie i dynamiczne zmieniające się środowisko będzie

wyzwaniem dla tradycyjnych systemów informacyjnych oraz systemów

wywiadowczych. Siły NATO muszą być w stanie zbierać i analizować ogromne

ilości danych46 w celu tworzenia dających podstawy do działania informacji

wywiadowczych i rozpoznawczych, poprawy świadomość sytuacyjnej i wspierania

procesu decyzyjnego.

przyszłe siły Sojuszu będą musiały zwiększyć swoją sprawność operacyjną poprzez

modułowość, odpowiednie skalowanie (prawidłowy dobór ilości sił i środków

do realizowanego zadania) oraz odpowiednie przeszkolenie i przygotowanie wojsk

do realizacji znacznie szerszej gamy zadań z wykorzystaniem innowacyjnej taktyki.

W przyszłości, może być wymagane uzyskanie w SZ bardziej płaskich struktur

organizacyjnych i dowodzenia misji w celu rozwiązania złożonych i zmieniających

się zagrożeń. Przyszły system dowodzenia i kierowania będzie musiał umożliwiać

również współpracę w planowaniu i podejmowaniu decyzji w łańcuchu

dowodzenia, zapewniając łączność z „siłami rozproszonymi”.

postępująca urbanizacja sprawia, że operacje NATO w środowisku miejskim

są coraz bardziej prawdopodobne. Siły NATO muszą „zrozumieć” ten typ działań

i przygotować się do działań w złożonym środowisku miejskim, gdzie występuje

„populacja masowa” połączona ze sobą siecią informacyjną i posiadająca mobilne

środki komunikacji.

sojusz w przyszłości musi zwiększyć wykorzystanie cyberprzestrzeni w celu

usprawnienia komunikacji, ułatwienia dowodzenia i kierowania. Jednak działalność

w cyberprzestrzeni będzie nieść za sobą coraz większe zagrożona. Sojusz będzie

musiał zdaniem autorów utrzymać dostęp do elastycznych i skutecznych systemów

cybernetycznych, mocniej niż obecnie zabezpieczonych przed atakami

i jednocześnie rozwijać alternatywne systemy, które będą odporne i mniej podatne

45 Mocno rozwijania taktyka (wykorzystanie) oraz technika i technologia (konstrukcja) systemów

bezzałogowych (w przyszłości przede wszystkim autonomicznych) umożliwiająca prowadzenie działań

w grupie, roju lub wilczym stadzie - Defense Advanced Research Projects Agency - DARPA. Celem jest

zwiększenie efektywności systemów, elastyczności ich wykorzystania oraz uproszczenie sterowania

i zwiększenie odporności, „przeżywalności” tych systemów na polu walki. 46 Wykorzystanie tzw. technologii bazodanowej (ang. Big Data) - termin odnoszący się do dużych,

zmiennych i różnorodnych zasobów, zbiorów danych, których przetwarzanie i analiza jest trudna,

ale jednocześnie wysoko wartościowa.


51

na cyberataki. Ważnym elementem działalności w tym obszarze dla Sojuszu będzie

generowanie i rozpoznawanie ruchu w cyberprzestrzeni47.

komunikacja strategiczna wspiera szeroko politykę Sojuszu oraz prowadzone

działania co przyczynia się pozytywnie i bezpośrednio do pomyślnej realizacji

operacji, zadań i misji Sojuszu poprzez „dostosowanie słów do czynów”. Poprzez

odpowiednie informowanie i komunikację ze wszystkimi poziomami politycznymi,

planowania i realizacji oraz zapewnieniu, że są w pełni zintegrowaną częścią

całego wysiłku, komunikacja strategiczna znacząco przyczynia się do sukcesu

Sojuszu.

PODSUMOWANIE

W ogólnej konkluzji można stwierdzić, że FFAO jest zbiorem informacji

skoncentrowanych na przyszłości w celu wsparcia transformacji i wysiłków związanych

z planowaniem obronnym NATO. Sytuacje niestabilne i wojskowe perspektywy

strategiczne zapewniają odpowiedni kontekst i ogólnie charakteryzują pożądane cechy

przyszłych sił zbrojnych Sojuszu, które Dowódcy Strategiczni NATO uznali za niezbędne

dla odniesienia przyszłego sukcesu. Są one szczególnie przydatne i użyteczne w obszarach

tematycznych związanych z obronnością i bezpieczeństwem, służyć mogą do opracowania

i rozwoju scenariuszy, modelowania i kształtowania (programowania rozwoju) sił Sojuszu,

poszukiwania i rozwoju jego zdolności, a ponadto służyć mogą jako propozycje do

dyskusji nad celami narodowymi członków Sojuszu. Co ważne, również kraje

członkowskie Sojuszu mogą znaleźć w SFA i FFAO oraz poprzez udział w LTMT

przydatne informacje do narodowego procesu planowania obronnego. W tym względzie

istotne jest to, że FFAO stanowi punkt początkowy do dyskusji na temat perspektyw

i niezbędnych zdolności, które pomogą zdeterminować członkom Sojuszu sposób ich

zaangażowania i wysiłek w długotrwały proces jakim jest transformacja NATO.

W perspektywie czasowej do roku 2030, którą obejmuje FFAO edycji 2015,

w opinii autora najprawdopodobniej wszystkie poruszane w nim tematy w większym

lub mniejszym stopniu będą dotyczyły Polski i SZ RP48 (zarówno w ujęciu sojuszniczym,

jak i narodowym). W związku z powyższym, SZ RP powinny rozpocząć działania

mające na celu przygotowanie swoich struktur i planów działania w ramach

programowania rozwoju SZ RP oraz budowania zdolności49 na przewidywane przez

FFAO scenariusze i zagrożenia oraz wyzwania przyszłości jakie ta ze sobą niesie. Z prowadzonych przez autora prac analitycznych50 w ramach działalności

służbowej w CDiS SZ wynika, że zidentyfikowane w dokumencie FFAO zagrożenia dla

środowiska bezpieczeństwa oraz wynikające z tego potrzeby budowania zdolności sił

zbrojnych, potwierdzają wcześniej wypracowane dla SZ RP przez CDiS SZ wnioski

47 Generate a recognized cyber picture (pol. generować rozpoznany ruch w cyberprzestrzeni) nowe pojęcie,

obecnie brak jest możliwości jednoznacznego, dokładnego jego zdefiniowania. Możliwe jest posłużenie się

analogią do Recognize Air Picture – RAP dla przestrzeni powietrznej i opisanie jako generowanie

rozpoznanego ruchu w cyberprzestrzeni. 48 Przykłady: zagrożenia związane z destrukcyjnymi skutkami migracji i obecny rozwój sytuacji w Europie;

niepokoje związane z kryzysem gospodarczym; obecny rozwój sytuacji na wschodzie Ukrainy; etc. 49 Transformacji SZ RP na poziomie narodowym. 50 Analizy m.in. prowadzone na polecenie Szefa SG WP pt. „Hybrydowość współczesnych wojen”,

„Doktryna wojskowa FR w ujęciu aksjomatycznym”, „Dynamic Stability. US Strategy for a World in

Transition”, „Global Strategic Trends - Out To 2045”, „Future Operating Environment 2035”, „Analiza

zagrożeń hybrydowych dla RP”, „The National Military Strategy of the United States of America - 2015”.


52

i rekomendacje w tym obszarze. W tym względzie, w ramach przygotowania SZ RP do

wyzwań środowiska bezpieczeństwa przyszłości w obszarze obronności państwa należy:

kompleksowo podchodzić do wszystkich obszarów działalności i funkcjonowania

SZ RP (zgodnie z zasadami Comprehensive Approach), w tym doskonalić

prowadzenie działań połączonych w celu uzyskania maksymalnego możliwego

efektu synergii;

dążyć do stałego rozwoju technicznego i technologicznego SZ RP (np. poprzez

implementacje pełnego sieciocentrycznego systemu wsparcia dowodzenia

i kierowania SZ RP klasy C4ISR, wprowadzanie środków bezzałogowych różnych

klas i przeznaczenia51, zwiększanie ilości środków precyzyjnego rażenia i ich

dywersyfikacja52, zwiększanie siły i zasięgu rażenia, etc.).

zintensyfikować prace w zakresie budowania zdolności do zapewnienia swobody

działania w relatywnie nowym środowisku jakim jest cyberprzestrzeń, zarówno

w obszarze prowadzenia działań ofensywnych, jak i defensywnych. W środowisku

tym aktualnie i zapewne w przyszłości będą pracowały (lub je wykorzystywały)

praktycznie wszystkie nowoczesne środki walki, systemy łączności oraz wymiany

i zbierania danych. Istotne jest to, aby zdolność do zapewnienia swobody działania

w cyberprzestrzeni zapewniła tym środkom możliwość sprawnego

(niezakłóconego) funkcjonowania na współczesnym i przyszłym polu walki.

przyjąć w RP nowe podejście do roli kampanii informacyjnych (uwzględniając

strukturalny aspekt komunikacji strategicznej) w osiąganiu celów politycznych

i wojskowych. SZ RP powinny pogłębiać współpracę z podmiotami państwowymi

w zakresie np. skutecznego wykorzystywania komunikacji strategicznej do

realizacji zadań na rzecz wzmocnienia bezpieczeństwa państwa oraz z podmiotami

poza państwowymi w zakresie opracowywania i pozyskiwania nowoczesnych

(innowacyjnych) technologii rzutujących na pozyskiwanie i doskonalenie zdolności

SZ RP.

bezwzględnie wykorzystać doświadczenia z udziału SZ RP w operacjach poza

granicami państwa (Irak, Afganistan), a także opracować i wykorzystać wnioski

z konfliktu na wschodzie Ukrainy53, jak również doskonalić system komunikacji

strategicznej w celu zwiększenia zdolności SZ RP do prowadzenia

i przeciwdziałania działaniom poniżej progu wojny (działaniom tzw.

hybrydowym).

zdobyte przez SZ RP doświadczenia z obszaru przerzutu sił w rejon operacji (Irak,

Afganistan) i wycofania (ang. Deployment and Redeployment from Operation)

oraz zapisy implikacji wojskowych zawartych w analizowanym dokumencie

wskazują, że należy rozwijać zdolności do wykonania przerzutu i zabezpieczenia

transportu sił do operacji ekspedycyjnych zarówno w obszarze jak i poza obszar

NATO. Ponadto należy posiadać i aktualizować na bieżąco narodowe plany

związane z przyjęciem, rozmieszczeniem i zabezpieczeniem sił NATO na własnym

terytorium realizowane w ramach HNS54.

51 Systemy bezzałogowe stają się imperatywem współczesnego (potencjalnego) pola walki. Dlatego

posiadanie takich systemów i ich powszechne wykorzystywanie na wszystkich poziomach dowodzenia

i kierowania SZ RP wydaje się bezwzględną koniecznością. 52 Stosowanie uzbrojenia precyzyjnego wykorzystującego i obejmującego różne platformy oraz sposoby

naprowadzania. 53 Prowadzenie działań hybrydowych na dużą skalę. 54 ang. Host Nations Support.


53

ze względu na postępującą urbanizację europejskiego teatru działań konieczne

wydaje się pozyskanie zdolności do działań w terenie zurbanizowanym i jej

doskonalenia w czasie ćwiczeń narodowych i międzynarodowych.

BIBLIOGRAFIA

[1] AAP-6 (2014) PL – Słownik terminów i definicji NATO.

[2] Doktryna logistyczna Sił Zbrojnych RP, D-4(B), CDiS SZ, Bydgoszcz 2014.

[3] Doktryna prowadzenia operacji połączonych, D-3(B), CDiS SZ, Bydgoszcz 2015.

[4] Framework for Future Alliance Operations, ACT, Norfolk, August 2015.

[5] Future Operating Environment 2035, DCDC, Shrivenham 2015.

[6] Global Strategic Trends - Out to 2045, Development Concepts and Doctrine Center -

DCDC, Shrivenham 2014.

[7] http://www.act.nato.int/images/stories/events/2012/fc_ipr/ffao_ws6_mil_implications

.pdf.

[8] Materiały własne autora z prac w ramach SFA (FFAO) Standing Working Group.

[9] Seminar Publication on Comprehensive Approach - Trends, Challenges and

Possibilities for Cooperation in Crisis Prevention and Management,

17 June 2008, Helsinki 2008.

[10] Strategic Foresight Analysis 2013 Report, ACT, Norfolk 2013.

[11] Strategic Foresight Analysis Report Update 2015, ACT, Norfolk, December 2015.

[12] Zieliński T., Zdolności operacyjne SZ RP w kontekście inicjatywy Smart

Defence, [w:] A. Lis, R. Reczkowski (red.), Innowacja i synergia w Siłach Zbrojnych

RP, CDiS SZ, t.1, Bydgoszcz 2012.

FRAMEWORK FOR FUTURE ALLIANCE

OPERATIONS AS AN ONE OF DETERMINATS

TO BUILD AND REFINE CAPABILITIES

BY POLISH ARMED FORCES

ABSTRACT

The article is about the FFAO (one of two parts Long Term Military Transformation process) which defines trends and how NATO forces (Polish Armed Forces) might transform and recommends capabilities for anticipating and preparing for the ambiguous, complex and rapidly-changing future security environment.


54

Wojska Obrony Terytorialnej – wyzwania stojące przed SZ RP

55

mjr Dariusz BRZE ŻAWSKI

Wojskowa Komenda Uzupe łn ień w Rzeszowie

WOJSKA OBRONY TERYTORIALNEJ –

WYZWANIA STOJĄCE PRZED SIŁAMI

ZBROJNYMI RP

STRESZCZENIE

W artykule przedstawiono rys historyczny powstania i funkcjonowania Wojsk Obrony Terytorialnej w Siłach Zbrojnych RP od 1959 roku. Wskazano na rolę organizacji proobronnych w systemie bezpieczeństwa państwa w kontekście tworzenia się Wojsk Obrony Terytorialnej. Przedstawiono wnioski i spostrzeżenia z rozpoczętej w Rzeszowie kampanii informacyjnej do służby w WOT. Na podstawie tych doświadczeń, podjęto próbę wskazania ewentualnych zagrożeń w procesie formowania jednostek OT.

Słowa kluczowe:

obrona terytorialna, wojska obrony terytorialnej

WSTĘP

Potrzebę utworzenia Wojsk Obrony Terytorialnej dostrzegano dużo wcześniej

jeszcze w okresie, kiedy Polska nie była krajem suwerennym. Pierwsze prace zmierzające

do utworzenia WOT jako elementu składowego Obrony Terytorialnej Kraju, rozpoczęto

w 1959 roku. Proces tworzenia (zmian) WOT trwał do 1989 roku, kiedy podjęto decyzję

o rozformowaniu ostatnich jednostek i proces ten zakończono ostatecznie w 1991 roku.

W latach 90. dostrzegano potrzebę odbudowy tej formacji jako elementu wojska czynnie

uczestniczącego w życiu lokalnej społeczności. Prace koncepcyjne rozpoczęto

w 1998 roku, a pierwsze jednostki (brygady OT) powstały rok później. Proces formowania

jednostek OT planowano zakończyć w 2012 roku. Zarówno pierwsza, jak i druga próba

tworzenia (odbudowy) WOT, nie przyniosła oczekiwanych rezultatów.

25 kwietnia 2016 roku Ministerstwo Obrony Narodowej przyjęło koncepcję utworzenia

Wojsk Obrony Terytorialnej w Siłach Zbrojnych RP. Proces tworzenia tej formacji

rozpoczęto m.in. od Rzeszowa, gdzie prace przygotowawcze trwają nieprzerwanie od

drugiej połowy bieżącego roku. Są już pierwsze wnioski i spostrzeżenia, które zostaną

wykorzystane w dalszych pracach. Efekt końcowy procesu tworzenia tej formacji, będzie

w znacznej mierze uzależniony od stopnia zaangażowania wielu osób (instytucji)

oraz pełnego zrozumienia potrzeby jej utworzenia.

RYS HISTORYCZNY POWSTANIA

WOJSK OBRONY TERYTORIALNEJ

Historia powstania Wojsk Obrony Terytorialnej (WOT) w Polsce, sięga drugiej

połowy lat 50 ubiegłego stulecia. Pierwsze próby dyskusji na temat potrzeby

przeciwstawienia się na obszarze naszego kraju różnym formom działania przeciwnika


56

oraz zapewnienia odpowiednich warunków żywotnych funkcji państwa w czasie wojny,

pojawiły się w 1959 roku. Inicjatorem powstania Wojsk Obrony Terytorialnej jako części

Obrony Terytorialnej Kraju, był Komitet Obrony Kraju, powołany przez Radę Ministrów

w 1959 r.1 Jak zapisano w uchwale organ ten powstał w celu „zapewnienia sprawnego

kierowania działalnością organizacyjną państwa w zakresie obronności kraju”2. W skład

Wojsk Obrony Terytorialnej miały wejść pułki oraz bataliony przeznaczone do zwalczania

desantów, ochrony ważnych obiegów i likwidacji skutków działania broni masowego

rażenia. Podstawę prawną do formowania jednostek OT stanowiły dwie uchwały:

Komitetu Obrony Kraju z 1962 roku3 oraz Rady Ministrów z 1963 roku4. W myśl

uchwalonych aktów normatywnych w każdym województwie i mieście wydzielonym

stopnia wojewódzkiego, miały powstać po jednej jednostce manewrowej (pułku),

a w miastach na prawach powiatu i w powiatach po jednym pododdziale (batalionie) OT.

Zgodnie z przyjętym planem miały zostać sformowane od podstaw 330 jednostki

OT. Organizację Wojsk Obrony Terytorialnej rozpoczęto w 1963 roku. W maju tego roku

przystąpiono do formowania pierwszych jednostek tego rodzaju wojsk w postaci

wojewódzkich pułków OT organizowanych wg trzech etatów typu A, B i C5 (różniły się

ilością kompanii piechoty w strukturze pułku) tabela 1. Pułki kategorii A były jednostkami

skoszarowanym, kategorii B częściowo skoszarowanymi, a kategorii C szkoliły żołnierzy

w systemie dochodzącym. W kolejnych latach jednostki OT przechodziły reorganizacje i w

1969 roku 15 pułków OT otrzymało kategorię A, a pozostałe kategorię B6. Intensywne

prace związane z formowaniem jednostek Obrony Terytorialnej prowadzono w latach 1963

- 1970. Do roku 1970 sformowano 86 jednostek, 18 pułków (katowicki pułk OT

przeformowano w 1964 roku w brygadę OT) i 67 batalionów7. W 1971 roku odstąpiono od

szkolenia żołnierzy w systemie dochodzącym, co spowodowało konieczność

rozformowania 30 batalionów OT.

Tabela 1. Struktura ilościowa pułków i brygad OT w latach 1963-1970

Pułk OT

kategoria A

Pułk OT

kategoria B

Pułk OT

kategoria C Brygada OT

Uwagi

Ilość Miejsce Ilość Miejsce Ilość Miejsce Ilość Miejsce

POW

2 Bydgoszcz

2 Koszalin

Gdańsk Szczecin

ŚOW 2

Wrocław

2

Poznań

2

Łódź

1

Katowice katowicki pułk OT przeformowany

na brygadę OT

w 1964 r. Katowice Opole

Zielona

Góra

WOW 3

Warszawa

2

Białystok

3

Warszawa

sformowano

w Warszawie dodatkowy pułk Kraków Lublin Kielce

Olsztyn Rzeszów

Razem 5 6 7 1

źródło: Opracowanie własne na podstawie J. Kajetanowicz, Poligon nr 2 (37) marzec – kwiecień 2013 r.

„Wojska …”.

1 Uchwała Rady Ministrów nr 66/59 z dnia 18 lutego 1959r. o powołaniu Komitetu Obrony Kraju,

CAW nr 1382/59/23. 2 Ibedem. 3 Uchwała Komitetu Obrony Kraju z 16 listopada 1962r. w sprawie przygotowania terytorium obrony kraju. 4 Uchwała Rady Ministrów nr 164/63 z 4 maja 1963r. o zasadach organizacji jednostek OT. 5 J. Kajetanowicz, Wojska Obrony Terytorialnej Kraju w systemie bezpieczeństwa Polski w latach

1959-1989, Poligon nr 2 (37) marzec – kwiecień 2013r 6 Ibidem, s. 6. 7 T. Banaszak, Obrona Terytorialna Kraju w województwie kieleckim (1963-1975) – organizacja

i działalność, Przegląd Historyczno – Wojskowy 14(65)/2 (244), s. 213-230.


57

Kolejne lata 70. przynosiły nowe zmiany w strukturach WOT, przeformowywano

i rozformowywano kolejne jednostki. W latach 80. reorganizację kontynuowano, w celu

poprawy warunków efektywnego wykorzystania poszczególnych typów jednostek,

a jednocześnie obniżając koszty ich utrzymania. W 1985 roku były dwie brygady OT

(warszawska i katowicka), osiem pułków OT (bydgoski, gdański, krakowski, łódzki,

olsztyński, opolski, wielkopolski i wrocławski) oraz cztery pułki pontonowe (7., 9., 10.

i 12.)8.

Jednostki lądowe wchodzące w skład WOT w drugiej połowie lat 80. zostały

stopniowo rozformowane. W sierpniu 1989 roku, podjęto decyzje o rozformowaniu

ostatnich jednostek wojsk OT, do których należały: Warszawska Brygada OT, Katowicka

Brygada OT, Gdański Pułk OT, Krakowski Pułk OT, Wielkopolski Pułk OT i Wrocławski

Pułk OT. Proces rozformowywania ostatnich istniejących jednostek OT zakończono

ostatecznie w marcu 1991 roku9. Rozformowanie jednostek obrony terytorialnej, było

konsekwencją rokowań rozbrojeniowych. Jak oceniono wówczas, jednostki OT

prezentowały niski poziom gotowości bojowej (były wykorzystywane głownie do prac

szkoleniowo – produkcyjnych) stad podjęto decyzję o ich likwidacji.

W latach 90. kilkakrotnie wracano do pomysłu odbudowy Wojsk Obrony

Terytorialnej. 5 maja 1998 r. powołano zespół do opracowania koncepcji zadaniowej

i strukturalno-organizacyjnej systemu Obrony Terytorialnej. W przyjętej „Koncepcji …”

wiele miejsca w zadaniach wojsk OT zawarowano dla współuczestniczenia w działaniach

ratowniczo-ochronnych i humanitarnych oraz powiązaniom z samorządami i miejscową

społecznością. Obok zasadniczej obronnej funkcji Obrona Terytorialna miała wykonywać

funkcję „koordynacyjną” (działań militarnych i niemilitarnych), „ratunkowo-ochronną

i humanitarną” oraz funkcję „narodowo-państwowo-społeczno-twórczą”. Ta ostatnia miała

się wyrażać „w stałym uczestnictwie OT w życiu społeczności lokalnej, służbie wojskowej

obywateli w OT, współpracy z administracją, organizacjami i stowarzyszeniami

społecznymi oraz współudziale w działaniach ratowniczo-ochronnych i humanitarnych

tworząc niezwykle cenne wartości i więzy o charakterze narodowo-państwowym,

mobilizujące miejscowe społeczności do realizacji wspólnych celów”10. W założeniach

koncepcji przyjęto odbudowę systemu OT w czterech etapach rozłożonych na lata

1999- 2012:

Etap I do końca 1999 roku:

− przeformowanie dwóch brygad operacyjnych w brygady OT;

− utworzenie Inspektoratu OT na szczeblu centralnym oraz dowództw na szczeblach

wojewódzkim, powiatowym i gminnym;

− określenie potrzeb w zakresie infrastruktury, wyposażenia oraz uzbrojenia dla

wojsk OT;

− przygotowanie systemu szkolenia;

Etap II do końca 2001 roku:

− sformowanie czterech BOT oraz trzynaście samodzielnych batalionów OT;

− sformowanie pododdziałów ratownicze dla potrzeb OT;

− sformowanie pododdziałów dowodzenia dla dowództw OT szczebla

wojewódzkiego.

Etap III do końca 2003 roku:

− formowanie dwudziestu czterech batalionów i trzech kompanii ochrony obiektów

dla Sił Powietrznych;

8 J. Kajetanowicz, Poligon nr 2 (37) marzec – kwiecień 2013r. „Wojska … op. cit, s. 7. 9 Ibidem, s. 7 10 R. Szeremietiew, Koncepcja utworzenia wojsk obrony terytorialnej w siłach zbrojnych RP według dr hab.

Romualda Szeremietiewa, [w:] Obrona Narodowa.pl. Ruch Na Rzecz Obrony Terytorialnej ISSN-I31X.


58

− powołanie siedemnastu grup organizacyjno–przygotowawczych dla jednostek OT

i sformowanie dwóch dywizjonów OT w Marynarce Wojennej;

− sformowanie kolejnych trzy brygad i pięciu batalionów OT w Wojskach Lądowych

oraz doskonalenie system dowodzenia w zakresie współdziałania z wojskami

operacyjnymi i ogniwami pozamilitarnymi.

Etap IV do końca 2012 roku:

− sformowanie pozostałych jednostek OT zgodnie z harmonogramem;

− doskonalenie systemu OT.

Do końca 2012 roku w Siłach Zbrojnych miało powstać łącznie 144 jednostki OT.

Bazą miało być 11 skadrowanych brygad OT, 8 batalionów inżynieryjnych oraz 81

batalionów i 44 kompanii różnych specjalizacji11. Efekt końcowy odbudowy Wojsk

Obrony Terytorialnej to utworzenie siedmiu skadrowanych brygad OT. Proces

przeformowywania powstałych jednostek OT rozpoczął się w 2003 roku, jako pierwsza

przeformowana została 23. Śląska Brygada OT (powstał bOT). W kolejnych latach

przeformowaniu podlegało sześć pozostałych brygad OT, które na krótko przekształcono

w bataliony OT, a później w bataliony zmechanizowane. 1 lipca 2008 roku przeformowano

ostatnie bataliony OT, i w ten sposób zakończono kilkuletnie funkcjonowanie Wojsk

Obrony Terytorialnej w Siłach Zbrojnych RP.

ROLA ORGANIZACJI PROOBRONNYCH

W SYSTEMIE BEZPIECZEŃSTWA PAŃSTWA

Tradycje postaw proobronnych w naszym kraju sięgają czasów powstawania naszej

państwowości. Złożoność dziejów naszej historii sprawiła, że postawy proobronne

w społeczeństwie, objawiały się z różnym nasileniem. Postawy patriotyczne oraz troska

o los ojczyzny, nie były obce wielkim dowódcom, których nie brakowało w naszej historii,

a którzy potrafili w narodzie wzbudzić te właśnie uczucia. Już w okresie

I Rzeczypospolitej (pospolite ruszenie) powoływano pod broń całą męska ludność państwa

lub tylko część uprawnionych i zobowiązanych do tego rodzaju służby12. Połowa X wieku

to czas, kiedy można powiedzieć, że proces kształtowania się państwa polskiego został

zakończony. W Rzeczpospolitej Obojga Narodów w XVI wieku, poczucie

odpowiedzialności za stan bezpieczeństwa państwa wśród rycerstwa-szlachty był

niepokojąco niski. Zrodził się pomysł utworzenia w Polsce szkoły wojskowej,

która zrzeszałaby w swoich szeregach młodzież wychowywaną w duchu patriotyzmu

i postaw proobronnych. Nie było to jednak zadanie proste, gdyż budziło sprzeciw

ówczesnej szlachty. Wiek XVII to początek rozważań na temat kształtu i formy Wojsk

Obrony Terytorialnej. Samoobrona w tamtych latach była skuteczną formą zabezpieczenia

bezpieczeństwa na szczeblu województw i powiatów. Przygotowanie obronne młodzieży

na poziomie edukacji szkolnej rozpoczęto w połowie XVIII wieku. Powstało w Warszawie

Collegium Nobilium, gdzie realizowano model kształtowania osobowości w duchu

patriotycznym i proobronnym. W naszej historii podobnych pomysłów, wychowywania

i edukowania młodych ludzi w duchu patriotyzmu i poszanowania ojczyzny było dużo

więcej.

Warto byłoby przedstawić po krótce jak ewaluowała definicja organizacji

proobronnych w naszej historii. Jeszcze do niedawna w ujęciu Leksykonu Wiedzy

11 Ibidem. 12 W. B. Łach, Rys historyczny działalności organizacji proobronnych w Polsce, [w:], Rola organizacji

proobronnych w systemie bezpieczeństwa państwa, pod red. meryt. A. Tomczaka, Warszawa 2016, s. 54.


59

Wojskowej z roku 1979 organizacje społeczne obronne definiowano jako „typ zrzeszeń,

stowarzyszeń, związków organizacji środowiskowych, które w swych programach

uwzględniają przysposobienie ludności do obrony kraju”13. Do 1983 roku były to

organizacje wchodzące w skład Frontu Jedności Narodu i były podporządkowane PZPR.

Jak określano wówczas były „mechanizmem więzi władzy państwowej ze społeczeństwem

[…], odgrywając istotną rolę w dziedzinie polityczno-wychowawczej, kształtowaniu

świadomości obronnej, patriotycznego wychowania młodzieży, rozwijaniu działalności

popularyzacyjno-uświadamiającej i przysposobienia obronnego w zakresie obrony

cywilnej i służby wojskowej”. Część ówczesnych organizacji funkcjonuje do dziś, wśród

nich są między innymi Liga Obrony Kraju, Polski Czerwony Krzyż, Związek

Ochotniczych Straży Pożarnych, Związek Harcerstwa Polskiego czy Towarzystwo Wiedzy

Obronnej14. Organizacje społeczne obronne zaliczano wówczas do organizacji

paramilitarnych, ponieważ uważano, że w jakimś stopniu przygotowują społeczeństwo do

działań wojskowych. Obecnie organizacje proobronne są dobrowolnymi zrzeszeniami

obywateli polskich, działającymi w ramach zakreślonych norm prawnych ustawami:15

− Ustawą z dnia 7 kwietnia 1989 roku. Prawo o stowarzyszeniach16;

− Ustawą z dnia 6 kwietnia 1984 roku o fundacjach17;

− Ustawą z dnia 24 kwietnia 2013 roku o działalności pożytku publicznego

i wolontariacie18;

− Ustawą z dnia 21 listopada 1967 roku o powszechnym obowiązku obrony

Rzeczypospolitej Polskiej19.

Celem proobronnych organizacji pozarządowych nie jest działalność zarobkowa,

skupiają się na realizacji statutowego zadania, odnoszącego się do wzmacniania

obronności państwa. Ze względu na dominujący charakter działalności danego

stowarzyszenia, możemy wyróżnić cztery typy organizacji proobronnych20:

1. Ratownicze - organizacje społeczne prowadzące działalność ratunkową,

zapobiegającą skutkom klęsk żywiołowych, ekologicznych, prowadzą szkolenia

z zakresu ratownictwa, pierwszej pomocy oraz specjalistyczne.

2. Edukacyjno - kulturowo – wychowaczo – sportowe – najliczniejsza i najbardziej

zróżnicowana grupa organizacji, których działalność w głównej mierze adresowana

jest do młodzieży. Działania ich skupione są na wychowywaniu w duchu

patriotycznym, obywatelskim a w dużej mierze również chrześcijańskim.

Poszerzana jest wiedza w zakresie obronności, historii, tradycji oręża polskiego,

a w zależności od profili organizacji również zdrowego trybu życia, tężyzny

fizycznej oraz strzelectwa. W skład tych organizacji wchodzą np. grupy

rekonstrukcyjne, kluby strzeleckie, sportowe, kulturalne czy edukacyjne. Skupiają

się na szkoleniu specjalistów w wąskim zakresie.

3. Byłych wojskowych i kombatantów – zrzeszają weteranów, byłych żołnierzy,

inwalidów, żołnierzy rezerwy, a także przedstawicieli rodzin wojskowych. Często

członkowie tych organizacji współpracują z jednostkami wojskowymi,

13 M. Laprus, Organizacje społeczne obronne, [w:] Leksykon wiedzy wojskowej, Warszawa 1979, s. 289. 14 P. Soloch, P. Żurawski vel Grajewski, Ł. Dryblach, Organizacje proobronne w systemie bezpieczeństwa

państwa. Charakterystyki wybranych armii państw europejskich na tle armii polskiej, Warszawa 2015, s. 10.

15 Ibidem, s. 10 16 Ustawa z dnia 7 kwietnia 1989 roku. Prawo o stowarzyszeniach (Dz. U. z 2015r., poz. 1393 i poz. 1923). 17 Ustawa z dnia 6 kwietnia 1984 roku o fundacjach (Dz. U. z 2016r., poz. 40). 18 Ustawa z dnia 24 kwietnia 2013 roku o działalności pożytku publicznego i wolontariacie (Dz. U. z 2016r.,

poz. 239 i poz. 395). 19 Ustawa z dnia 21 listopada 1967 roku o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.

U. z 2016r., poz. 1534). 20 P. Soloch, P. Żurawski vel Grajewski, Ł. Dryblach, Organizacje … op. cit, s. 11.


60

miejscowymi społecznościami, uczelniami, a także młodzieżą. Często działają na

rzecz kultywowania tradycji wojskowych (np. danej jednostki wojskowej),

prowadzą szkolenia militarne, promują dobry wizerunek Wojska Polskiego

oraz wspierają rodziny, których członkowie polegli lub doznali uszczerbku

w czasie służby wojskowej.

4. Paramilitarne – sposób działania oraz struktura organizacji, wzorowane są na

działalności wojskowej. Bardzo duży nacisk kładą na szkolenie wojskowe,

posiadają określoną wewnętrzną hierarchię dowodzenia oraz stopnie wojskowe.

Organizacje te nie wchodzą w skład Sił Zbrojnych, ale bardzo często współpracują

z jednostkami wojskowymi, aby czerpać z doświadczeń regularnych pododdziałów

czy oddziałów wojskowych. Często poziom wyszkolenia takich organizacji nie

wiele odbiega od pododdziałów wojskowych.

Często bywa tak, że daną organizację nie sposób przyporządkować tylko do jednej

grupy. Niektóre z nich działają na styku różnych typów realizując np. wychowanie

w duchu patriotycznym i szkolenie militarne (Związek Strzelecki „Strzelec”).

Od 1998 roku rozpoczęto tworzenie klas wojskowych o profilu przysposobienia

wojskowego w szkołach ponadgimnazjalnych. Pomysłodawcy dążyli do stworzenia

optymalnego rozwiązania szkolenia młodzieży w zakresie wojskowości, aby przygotować

ich dla potrzeb sił zbrojnych. Taki pomysł był związany z planami odbudowy Wojsk

Obrony Terytorialnej i włączeniem wyedukowanej młodzieży w struktury WOT. Pomysł

ten jednak nie został zrealizowany, gdyż Wojska Obrony Terytorialnej zostały

odbudowane w wąskim zakresie i nie było możliwości stworzenia systemu szkolenia dla

częściowo już przygotowanej młodzieży. Odbudowa wcześniej istniejących i powstawanie

nowych organizacji proobronnych realizowane było na przestrzeni lat z różnym

nasileniem. Na uwagę zasługuje odbudowa na przełomie lat osiemdziesiątych

i dziewięćdziesiątych, Związku Strzeleckiego. Od 8 września oficjalnie rozpoczął swoja

działalność Związek Strzelecki „Strzelec”, który jeszcze nieformalnie został

reaktywowany rok wcześniej. Funkcjonował jako Organizacja Społeczno-Wychowawcza

o charakterze patriotycznym. Do dzisiaj organizacja współpracuje z Ministerstwem

Obrony Narodowej. W marcu 2015 roku w celu koordynacji podejmowanych działań

proobronnych, a także pozyskania przyszłych rezerw osobowych dla sił zbrojnych

powstała Federacja Organizacji Proobronnych. Federacja skupia w sobie stowarzyszenia,

organizacje paramilitarne oraz inne podmioty, działające na rzecz obronności państwa.

Zainteresowanie młodych ludzi organizacjami proobronnymi, zyskało uznanie

Ministerstwa Obrony Narodowej. Odbywające się cyklicznie Ogólnopolskie Forum Szkół,

poświęcone edukacji obronnej oraz współpracy szkól z jednostkami woskowymi, sprzyja

zacieśnieniu współpracy między wojskiem o szkołami. Wymiernym efektem tych relacji

jest podpisana w 2011 roku decyzja Ministra Obrony Narodowej, w myśl której dowódcy

jednostek mogą z większą swobodą zawierać porozumienia ze szkołami. W lipcu

2015 roku powstało Biuro do Spraw Proobronnych. Jego zadaniem jest wsparcie systemu

obronnego przez wykorzystanie potencjału obronnego organizacji pozarządowych

o charakterze proobronnym i uczniów kształcących się w tzw. klasach mundurowych

oraz wzmocnienie ich identyfikacji z tradycją i dziedzictwem narodu oraz Wojska

Polskiego. Biuro do Spraw Proobronnych jest również odpowiedzią resortu obrony

narodowej na wielkie zainteresowanie społeczeństwa sprawami obronności, rosnącą

w ostatnich latach liczbą związków strzeleckich oraz innych organizacji probronnych

w Polsce, a także dużą popularnością klas o profilu mundurowym21. Organizacje

proobronne odgrywają i miejmy nadzieję, że będą odgrywać dużą rolę w propagowaniu

21 http://bdsp.wp.mil.pl/pl/2.html (05.10.2016).


61

postaw proobronnych, szczególnie wśród młodzieży. Taki potencjał ludzi za pasją

i zainteresowaniem sprawami obronnymi, musi zostać spożytkowany do dobra ojczyzny.

Szansę na „zagospodarowanie” tak licznej rzeszy młodych ludzi, którym nie są obce słowa

„Bóg-honor-ojczyzna”, należy upatrywać w reaktywowanych Wojskach Obrony

Terytorialnej. Stworzenie odpowiedniego systemu szkolenia zwartych grup z organizacji

paramilitarnych, może zaowocować włączeniem ich w struktury pododdziałów i oddziałów

WOT.

WOJSKA OBRONY TERYTORIALNEJ

– DOŚWIADCZENIA Z WOJEWÓDZTWA PODKARPACKIEGO

W XXI wieku nie tylko zagrożenie wojenne, ale także sytuacje kryzysowe

powodują konieczność użycia znacznych sił, w tym także Sił Zbrojnych. Jednakże

w przypadku sytuacji kryzysowej skierowanie wojska do akcji bywa szczególnie trudne.

Tendencją występującą w wielu krajach, w tym i w Polsce, stało się formowanie armii

zawodowych, przeznaczonych do wykonywania misji zbrojnych, zwykle z dala od

terytorium własnego kraju. Tymczasem zdarzenia typu kryzysowego zwykle występują na

terytorium własnym. Do ich zwalczania bardziej przydatne są formacje tworzone

z mieszkańców rejonów objętych kryzysem22. Aby wypełnić tą lukę zasadnym wydaje się

odbudowa w polskich Siłach Zbrojnych Wojsk Obrony Terytorialnej. Aby móc rozpocząć

ten proces należy sformułować podstawowe cele które będą realizowały WOT. Pierwszym

celem powinno być zwielokrotnienie potencjału odstraszania SZ RP poprzez wsparcie

wojsk operacyjnych i stworzenie optymalnych warunków do pełnego wykorzystania ich

zdolności bojowych w obronie nienaruszalności granic i niepodległości terytorium naszego

kraju. Drugim celem powinno być uzyskanie przez WOT zdolności operacyjnej do

prowadzenia działań nieregularnych, szczególnie antykryzysowych, antydywersyjnych,

antyterrorystycznych oraz antydezinformacyjnych w obronie bezpieczeństwa cywilnego

oraz dziedzictwa kulturowego. Kolejny cel to odbudowa patriotycznych fundamentów

naszego systemu obronnego, tak aby patriotyzm i wiara polskich żołnierzy były

nieodzownym drogowskazem w realizacji odpowiedzialnych zadań23.

Podpisana 25 kwietnia 2016 roku koncepcja dotycząca funkcjonowania Wojsk

Obrony Terytorialnej w strukturach Sił Zbrojnych RP, pozwala mieć nadzieję na rychłe

odtworzenie tych sił. W Koncepcji założono utworzenie piątego rodzaju sił zbrojnych,

który obok wojsk lądowych, sił powietrznych, marynarki wojennej i wojsk specjalnych,

będą tworzyć trzon naszej armii. Tak duże przedsięwzięcie, musi być rozłożone w czasie,

aby mieć możliwość właściwego dostosowania infrastruktury, uzbrojenia, a nade wszystko

pozyskania kapitału ludzkiego, bez zaangażowania którego trudno byłoby sprostać

stojącym wyzwaniom. Docelowo w Siłach Zbrojnych ma powstać 17 brygad OT

oraz 86 batalionów OT.

W pierwszym etapie założono utworzenie trzech brygad OT na wschodniej ścianie

kraju w Rzeszowie, Białymstoku i Lublinie oraz po jednym batalionie OT w tych

miastach. W kolejnych latach mają powstawać kolejne jednostki OT, z takim wyliczeniem,

aby proces tworzenia WOT zakończyć w 2021 roku.

22 R. Szeremietiew, „Koncepcja …” op. cit. 23 G. Kwaśniak, Powszechna Obrona Terytorialna w warunkach wojny hybrydowej na wschodniej flance

NATO [w:] Rola organizacji proobronnych w systemie bezpieczeństwa państwa, pod red. meryt.

A. Tomczaka, Warszawa 2016, s. 96.


62

W województwie podkarpackim rozpoczęto proces formowania 3 Podkarpackiej

Brygady OT oraz 24 batalionu OT. Kolejne lata to formowanie następnych czterech

batalionów OT w Jarosławiu, Nisku, Sanoku oraz Dębicy. Wybór miejsc tworzenia

nowych jednostek, poprzedzony był wieloma rekonesansami na różnych szczeblach

dowodzenia. W proces ten włączali się również przedstawiciele samorządu terytorialnego,

którym zależało na prestiżu związanym z „powrotem wojska do społeczeństwa”.

Znakomitym tego przykładem jest tutaj Dębica, gdzie samorządowcy podjęli decyzję

o przekazaniu na potrzeby utworzenia batalionu OT, wyremontowanego kompleksu po

rozformowanym w 2001 roku 3 pułku saperów. Perspektywa powstania nowych jednostek

wojskowych na podkarpaciu, spotkała się z dużym zrozumieniem wśród mieszkańców,

którzy biorąc pod uwagę zadania i przeznaczenie tych jednostek, odbierają ten proces jako

„otwarcie się wojska dla obywatela”.

W Rzeszowie powołano grupy organizacyjne (składające się z kadry zawodowej,

która ma w przyszłości stanowić dowództwo 3PBOT oraz 24bOT), z zadaniem

rozpoczęcia procesu formowania jednostek OT. Od września 2016 roku nowo powołany

dowódca 3 PBOT płk dypl. Arkadiusz MIKOŁAJCZYK wraz z Wojskowym

Komendantem Uzupełnień w Rzeszowie ppłk Marcinem ŻALEM, podjęli decyzję

o rozpoczęciu kampanii informacyjnej związanej z WOT. W tym czasie nie posiadano

jeszcze pełnej wiedzy dotyczącej szczegółów planowanych zmian w Ustawie z dnia

21 listopada 1967 roku o powszechnym obowiązku obrony, które pozwalałyby powoływać

żołnierzy do służby w WOT. Nie czekając jednak na „pełen pakiet dokumentów

normatywnych”, nawiązano współpracę z mediami lokalnymi oraz ogólnokrajowymi,

aby dotrzeć do jak najszerszych rzesz mieszkańców. Celem nadrzędnym tej kampanii,

było wzbudzenie zainteresowania głównie wśród młodych ludzi nową forma służby,

a jednocześnie utworzenia bazy potencjalnych kandydatów do WOT. Przy wykorzystaniu

mass mediów udało się dotrzeć do dużej ilości osób, z informacją o możliwości zgłoszenia

się do WKU w Rzeszowie, gdzie przedstawiciele WKU oraz 3 PBOT udzielą wszelkich

informacji związanych ze służbą. Wyznaczono trzy dni w tygodniu (w tym jeden dzień

w godzinach popołudniowych), gdzie udzielano informacji. Zgłaszające się osoby mogły

wypełnić dobrowolna ankietę, w której ustosunkowywały się do 19 przygotowanych pytań.

Z WKU w Rzeszowie wysłano dodatkowo ponad 16000 listów intencyjnych do osób, które

zgodnie z posiadanymi informacjami, spełniały kryteria powołania do służby. W listach

zawarto pełen pakiet informacji o WOT. Przy okazji różnych uroczystości patriotycznych

były (i są) wystawiane punkty informacyjne, gdzie przy wykorzystaniu przygotowanych

informatorów, plakatów i ulotek, informuje się społeczeństwo o służbie. 20 września 2016

roku na terenie Parku Łączności Polonii z Macierzą w Rzeszowie odbył się piknik

promujący WOT na podkarpaciu. Rozpoczęta kampania informacyjna, promująca służbę

w WOT będzie kontynuowana do momentu osiągniecia efektu zadawalającego, czyli do

czasu sformowania jednostek OT. Z chwilą podpisania i uprawomocnienia się

opracowywanych dokumentów normatywnych, będzie można rozpocząć kwalifikację na

poszczególne stanowiska funkcyjne.

Dzięki kampanii informacyjnej, trwającej już ponad dwa miesiące, można ocenić

stopień zainteresowania społeczeństwa WOT i wyciągnąć pewne wnioski. Do WKU

zgłosiło ponad 640 osób zainteresowanych tą forma służby (tabela 2). Ponad połowa z nich

(343) to osoby bez żadnego przeszkolenia wojskowego. Już na tej podstawie widać,

że duży nacisk trzeba będzie położyć na przeszkolenie podstawowe tych osób.

Ustawodawca w opracowanym projekcie zmian do ustawy o powszechnym obowiązku

obrony, w sposób jednoznaczny określił, że czas szkolenia podstawnego dla osób

przeznaczonych do WOT, będzie wynosił 16 dni. Szkolenie dla tych osób będzie

prowadzone w ośrodkach szkolenia oraz w wyznaczonych jednostkach wojskowych.


63

Po zakończeniu szkolenia podstawowego, żołnierze OT będą kierowani do właściwej JW.

celem dalszego pełnienia służby wojskowej. Będzie wprowadzona dla tych żołnierzy nowa

forma czynnej służby wojskowej tj. „terytorialna służba wojskowa”. Czas trwania tej

służby planuje się w przedziale czasowym od 12 miesięcy do 6 lat. Do służby tej będą

mogły być powołane również osoby z kategorią zdrowia „D” (niezdolny do czynnej służby

wojskowej w czasie pokoju) w niektórych specjalnościach.

Tabela 2. Ilość chętnych do służby w 3 PBOT oraz 24 bOT (06.09.-30.10.2016 r.)

Status kandydata do WOT Ilość Uwagi

Żołnierze rezerwy

(byli żołnierze zawodowi)

Oficerowie 7

Podoficerowi 16

Szeregowi 4

Żołnierze rezerwy

Oficerowie 26 W tym po ZSW, SPR,

po kursach ofic. i pdf.

żołnierzy rezerwy

Podoficerowi 43

Szeregowi 147

Żołnierze rezerwy

(po służbie przygotowawczej)

Podoficerowie 2

Szeregowi 49

Osoby bez przeszkolenia

wojskowego 343

Nieletni 3

OGÓŁEM 640

źródło: opracowanie własne na podstawie danych z WKU w Rzeszowie

Informacja o rozpoczęciu rozmów do wojsk OT w Rzeszowie, dotarła za

pośrednictwem mediów do osób z innych regionów kraju. Wszyscy chętni mogli zgłosić

swój akces do służby i takie informacje na bieżąco są przekazywane do zainteresowanych

Wojskowych Komend Uzupełnień.

WNIOSKI

Wojska Obrony Terytorialnej w Siłach Zbrojnych pojawiły się od 1963 roku,

był to okres, kiedy państwo polskie nie w pełni mogło decydować o swoich strukturach.

Formacja ta funkcjonowała ponad 25 lat, do czasu podpisania zobowiązań dotyczących

redukcji sił konwencjonalnych w Europie. Rok 1991 kończył pierwszy etap obecności

WOT w Siłach Zbrojnych RP, ale w latach 90. wielokrotnie wracano do pomysłu

odbudowy tych sił. Pomysł częściowo udało się zrealizować pod koniec lat 90. Jak wiemy

z historii proces tworzenia struktury WOT w tych dwóch okresach nie powiódł się w pełni

w stosunku do przedstawianych założeń.

Podjęcie próby odbudowy struktur Wojsk Obrony Terytorialnej jako piątego

rodzaju sił zbrojnych, wydaje się być w pełni uzasadnione, biorąc pod uwagę obecne

zagrożenia. Jest to proces złożony i wymaga dużego zaangażowania na wszystkich

szczeblach kierowania. Obecne doświadczenia z rozpoczętej kampanii informacyjnej

i rozmów z potencjalnymi kandydatami do WOT w Rzeszowie, pozwalają wyciągnąć

pewne wnioski. Osoby zainteresowane tą formą służby (w większości ludzie młodzi), nie

zwracają uwagi jedynie na korzyści materialne związane ze służbą. Duża część z nich

zgłasza się z pobudek patriotycznych, chęci rozwoju, czy podtrzymania tradycji

rodzinnych, co można zaobserwować po analizie ankiet. Ponad połowa ochotników (53%),

to osoby bez żadnego przeszkolenia wojskowego, należy więc przygotować odpowiedni

system szkolenia (wydajny w czasie), aby przepływ ochotników już przeszkolonych do


64

jednostek wojskowych był płynny. Istotna jest również informacja, że kobiety ochotniczki

do WOT stanowią ok. 7% chętnych, co nie odbiega znacznie od ilości procentowej kobiet

służących w Siłach Zbrojnych RP. Można dostrzec jednak pewne zagrożenia związane

z dysproporcją wynagrodzeń między żołnierzami, którzy podpisali kontrakt do służby

w ramach Narodowych Sił Rezerwowych, a żołnierzami którzy zostaną powołani

do terytorialnej służby wojskowej. Takie sygnały pojawiają się w rozmowach

z kandydatami, dotyczy to głównie wynagrodzenia za tzw. „utrzymanie gotowości”.

Istnieje realne zagrożenie lawinowej rezygnacji ze służby w ramach NSR na korzyść

WOT.

Po wejściu w życie przepisów, wprowadzających terytorialną służbę wojskową

jako kolejny rodzaj służby czynnej, możliwe będzie przeprowadzenie pełnej kwalifikacji

do jednostek OT na stanowiska funkcyjne. Bardzo ważne jest, aby w procesie szkolenia

żołnierzy rezerwy powołanych do terytorialnej służby wojskowej, przewidzieć kursy

przekwalifikowania oraz przeszkolenia do właściwych specjalności wojskowych. Będzie

to proces rozłożony w czasie, ale dzięki takim zabiegom, jakość uzupełnienia jednostek

OT, będzie stale wzrastać.

Ilość chętnych do służby w jednostkach OT w Rzeszowie po niespełna dwóch

miesiącach wskazuje, że zainteresowanie społeczeństwa jest znaczne. Pamiętać jednak

należy, że trzeba „wychodzić” z informacją i uświadamiać o potrzebie tworzenia struktur

wojskowych rozmieszczonych bliżej obywateli. Wszystkim, którym nie jest obojętne

bezpieczeństwo naszej ojczyzny, powinno przeświecać hasło: „Obrona Terytorialna –

zbudujmy ją razem”.

BIBLIOGRAFIA

[1] Szeremietiew R., Koncepcja utworzenia wojsk obrony terytorialnej w siłach

zbrojnych RP według dr hab. Romualda Szeremietiewa, [w:] Obrona Narodowa.pl.

Ruch Na Rzecz Obrony Terytorialnej ISSN-I31X;

[2] Łach W. B., Rys historyczny działalności organizacji proobronnych w Polsce [w:],

Rola organizacji proobronnych w systemie bezpieczeństwa państwa, pod red. meryt.

A. Tomczaka, Warszawa 2016, s. 54;

[3] Kwaśniak G., Powszechna Obrona Terytorialna w warunkach wojny hybrydowej na

wschodniej flance NATO, [w:], Rola organizacji proobronnych

w systemie bezpieczeństwa państwa, pod red. meryt. Tomczaka A., Warszawa 2016,

s. 96;

[4] Laprus M., Organizacje społeczne obronne, [w:] Leksykon wiedzy wojskowej,

Warszawa 1979, s. 289;

[5] Kajetanowicz J., Wojska Obrony Terytorialnej Kraju w systemie bezpieczeństwa

Polski

w latach 1959-1989, Poligon nr 2 (37) marzec – kwiecień 2013 r.;

[6] Banaszak T., Obrona Terytorialna Kraju w województwie kieleckim (1963-1975) –

organizacja i działalność, Przegląd Historyczno – Wojskowy 14(65)/2 (244), s. 213-

230;

[7] Soloch P., Żurawski vel Grajewski P., Dryblach Ł., Organizacje proobronne

w systemie bezpieczeństwa państwa. Charakterystyki wybranych armii państw

europejskich na tle armii polskiej, Warszawa 2015, s. 10;


65

[8] Uchwała Rady Ministrów nr 66/59 z dnia 18 lutego 1959 r. o powołaniu Komitetu

Obrony Kraju, CAW nr 1382/59/23;

[9] Uchwała Komitetu Obrony Kraju z 16 listopada 1962 r. w sprawie przygotowania

terytorium obrony kraju;

[10] Uchwała Rady Ministrów nr 164/63 z 4 maja 1963 r. o zasadach organizacji

jednostek OT.

[11] Ustawa z dnia 7 kwietnia 1989 r. Prawo o stowarzyszeniach (Dz. U. z 2015r., poz.

1393 i poz. 1923);

[12] Ustawa z dnia 6 kwietnia 1984 roku o fundacjach (Dz. U. z 2016r., poz. 40);

[13] Ustawa z dnia 24 kwietnia 2013 roku o działalności pożytku publicznego

i wolontariacie (Dz. U. z 2016r., poz. 239 i poz. 395);

[14] Ustawa z dnia 21 listopada 1967 roku o powszechnym obowiązku obrony

Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. z 2016r., poz. 1534);

[15] http://bdsp.wp.mil.pl/pl/2.html.

TERRITORIAL DEFENSE FORCES.

CHALLENGES FACING POLISH ARMED FORCES

ABSTRACT

This article presents the historical formation and functioning of territorial defense forces in Polish armed forces since 1959. I indicated the role of pro – defense organizations in the state security system as the territorial defense forces are formed. Conclusions and observations from information campaign executed in Rzeszow are presented. Aim of this campaign was to acquaint people with service in territorial defense forces. Based on these experiences possible threats during the territorial defense forces formation process are identified.


66

Proces tworzenia Wojsk Obrony Terytorialnej …

67

mjr Maciej KWIATKOWSKI

Wojskowa Komenda Uzupe łn ień w Łodzi

PROCES TWORZENIA WOJSK OBRONY

TERYTORIALNEJ – GENEZA, HISTORIA I ROLA

ORGANIZACJI PROOBRONNYCH

W SYSTEMIE BEZPIECZEŃSTWA PAŃSTWA.

UTWORZENIE PIĄTEGO RODZAJU SIŁ

ZBROJNYCH RP.

Gdy cały lud jest pod bronią i chce walczyć w obronie swej wolności, jest on

niezwyciężony1.

/Napoleon/

Biada temu narodowi, którego byt ma zależeć od układu, gwarancji, którego on

w swej własnej sile nie posiada2.

/H. v. Moltke/

STRESZCZENIE

Niniejszy artykuł stanowi głos w toczącej się obecnie dyskusji – czy w polskim systemie obronnym potrzebna jest formacja Obrony Terytorialnej (OT)? Autor pochyla się nad problemem zasadności i celowości reaktywowania w Polsce Wojsk Obrony Terytorialnej (WOT). Dokonuje próby oceny możliwości i przydatności tego typu formacji wojskowej w działaniach na rzecz społeczności lokalnej w czasie klęsk żywiołowych i możliwości bojowych we współczesnym konflikcie zbrojnym. Zapoznaje czytelnika z genezą i historią wojsk obrony terytorialnej kraju (OTK) na przestrzeni XX stulecia. Odnosi się również do doświadczeń innych krajów w zakresie zadań, jakie stoją przed OT. Pokazuje kierunek nadchodzących zmian w formowaniu wojsk OT, ukazując proponowaną pragmatykę służby – od powołania, po przebieg służby i zwolnienie z niej w oparciu o „Koncepcję utworzenia obrony terytorialnej kraju (etap I 2016 – 2017)”, MON, 2016 r. oraz projekty aktów prawnych regulujących tą problematykę, w tym projekt „Ustawy o powszechnym obowiązku obrony RP”,(2016 r.). Porusza również takie kwestie jak: sposób zorganizowania, szkolenia i uzbrojenia oddziałów OT. Próbuje przedstawić w oparciu o obecnie tworzone regulacje prawne - system dowodzenia nimi. Dywaguje w zakresie potencjalnych zadań, które miałyby realizować wojska OT, zarówno w czasie pokoju, kryzysu jak i wojny oraz przedstawia sposób ich realizacji. Ukazuje również możliwości współdziałania w relacji wojska operacyjne – WOT – organy administracji samorządowej.

Słowa kluczowe:

obrona terytorialna, obrona narodowa, obrona państwa, strategia obrony państwa, kryzys,

wojna, wojska obrony terytorialnej, terenowa służba wojskowa

1 Maksymy, Warszawa, PIW 1983 s. 46. 2 Tamże s. 79.


68

WSTĘP

W ostatnim okresie czasu kierownictwo Sił Zbrojnych RP powróciło do

zapomnianej przez lata idei obrony „małej ojczyzny” wysiłkiem wojsk wystawianych

przez lokalną społeczność. Koncepcja ta (nie nowa) - budowana na fundamencie

przeświadczenia, iż siły takie działając w małych sekcjach bojowych, stosując fortele

i zasadzki, dysponując nowoczesnym lekkim i niezwykle skutecznym sprzętem bojowym -

cechując się doskonałą znajomością terenu są w stanie „dotrzymać pola w walce” wojskom

operacyjnym przeciwnika nie jest z gruntu ideą chybioną i niepoważną. Rozwiązanie takie

posiada wiele racjonalnych uzasadnień. Wiele argumentów przemawia za formowaniem

WOT. Dość wspomnieć, że wiele państw formacje takie posiada i nie zamierza z nich

rezygnować. Jednak zanim dokonam uzasadnienia tezy o słuszności pomysłu formowania

WOT, celem wprowadzenia zdefiniuje pojęcie „obrony terytorialnej” oraz poświęcę kilka

słów historii polskich formacji obronnych na przestrzeni XX stulecia.

POJĘCIE OBRONY TERYTORIALNEJ

„Dobrze zorganizowany system obrony terytorialnej, oparty na siłach lokalnych,

jest niezbędny w strategii obrony narodowej3”

/Prof. Zbigniew Brzeziński/

Pojęcie obrony terytorialnej odnosi się do organizacji, której występowanie

odpowiada podziałowi administracyjnemu kraju lub innemu specjalistycznemu podziałowi.

Są to jednostki (organizacje) które rekrutują miejscową ludność, działając na szczeblu

lokalnym. Pojęcie Obrony Terytorialnej według definicji to:

„część sił zbrojnych przewidziana do realizacji zadań obrony określonych

obszarów na terytorium kraju. Stanowią je jednostki ogólno-wojskowe i rodzajów wojsk,

formowane z miejscowych zasobów i rezerw osobowych, przeznaczone głównie do

prowadzenia działań regularnych i nieregularnych działań bojowych w rejonach ich

odpowiedzialności ; do wsparcia wojsk operacyjnych, udzielania pomocy obronie cywilnej

w akcjach ratunkowych4”.

Jak sama nazwa wskazuje OT jest organizacją obronną formowaną z miejscowych

zasobów ludzkich oraz działającą i przyporządkowaną z reguły do terenu, w którym

jednostki OT są sformowane. Tym samym żołnierze OT działają w terenie doskonale sobie

znanym, przez co lepiej potrafią spożytkować swój wysiłek, niż żołnierze jednostek

operacyjnych, które działają na zasadach eksterytorialności.

Rola jednostek OT to nie jest tylko przeciwdziałanie zbrojnej napaści przeciwnika,

ale również pomoc formacjom cywilnym w przypadku wystąpienia zdarzeń o charakterze

niemilitarnym, takim jak na przykład katastrofy naturalne i przemysłowe. Historia ukazuje,

że dobrze zorganizowana OT to najlepsze lokalna siła, która posiada odpowiednią siłę do

podjęcia działań w bardzo krótkim czasie od czasu wystąpienia niepożądanych zdarzeń.

Bardzo ważnym faktem scalania OT z terytorium swojego działania jest działanie w swojej

„strefie odpowiedzialności” oraz fakt szkolenia w jednostkach OT ludności zamieszkującej

dany teren. Realizując przy tym zasadę: „mój los w moich rękach”, służba w OT tworzy

się na szczeblu lokalnym wzrost poczucia bezpieczeństwa, co przekłada się również na

3 Bezpieczeństwo Narodowe Polski w XXI wieku, wyzwania i strategie”, Bellona Warszawa 2006. 4 Słownik z zakresu bezpieczeństwa narodowego, AON, Warszawa 1996, s. 100.


69

poziom strategiczny bezpieczeństwa narodowego. Zgodnie z opinią uznanych autorytetów

w dziedzinie obronności kraju, OT to najlepsza i najtańsza formacja zdolna do obrony

własnego terytorium, w historii Polski i świata zapisała się jako formacja narodów

dojrzałych strategicznie5.

GENEZA I HISTORIA POLSKICH FORMACJI OBRONNYCH

NA PRZESTRZENI XX STULECIA

Początków tworzenia w Polsce jednostek wojskowych o charakterze ochotniczym

i obywatelskim, które miały bronić określonego terenu możemy się doszukiwać na

przełomie lat dwudziestych i trzydziestych XX wieku.

Powodem tego stanu rzeczy był wzrost zagrożenia militarnego ze strony III Rzeszy

oraz niestety słabości gospodarki polskiej i brak odpowiednio wysokich nakładów na

obronność. Te czynniki zmusiły rządzących II Rzeczpospolitą do szukania taniego sposobu

na zwiększenie możliwości obronnych naszego kraju, ale jednocześnie na tyle skutecznego

aby zapewniona była obrona suwerenności. Pierwsze oddziały o charakterze terytorialnym

zorganizowano i sformowano na Śląsku6, a następne na Pomorzu7.

Sformowanym oddziałom określono i przydzielono potencjalne zadania, a to:

osłonę mobilizującej się armii, ochronę i ewentualną obronę szlaków komunikacyjnych

i obiektów wojskowych, przeciwdziałanie dywersji ze strony mniejszości niemieckiej.

Na Śląsku dotyczyło to głównie kopalń i hut, natomiast na Pomorzu ochrony Gdyni,

a w szczególności portu. Uzbrojenie miała stanowić broń ręczna, maszynowa, granaty

ręczne, granatniki i moździerze, broń przeciwpancerna.

Proces szkolenia żołnierzy Ministerstwo Spraw Wojskowych, uznało za sukces.

Toteż 26 marca 1937 r. Minister Spraw Wojskowych wydał rozkaz o utworzeniu kolejnych

jednostek Obrony Narodowej8. Najważniejszą częścią rozkazu był punkt, który uznał

Obronę Narodowej za równoprawną część składową sił zbrojnych obok wojsk stałych

i Korpusu Ochrony Pogranicza.

W roku 1939 nastąpił największy rozwój oddziałów Obrony Narodowej. Powodem

tego stanu rzeczy były coraz śmielsze poczynania III Rzeszy na arenie międzynarodowej,

a szczególnie roszczenia terytorialne wobec Polski. Dlatego też w rozkazie z 27 kwietnia

1939 nakazano przystąpić do natychmiastowego formowania nowych batalionów ON9.

Dowódcy brygad podlegali bezpośrednio Dowódcom Okręgów lub Korpusów, a jednostki

ON utrzymały swój terytorialny charakter10. Dzięki zaangażowaniu Ministerstwa Spraw

Wojskowych, w przededniu wojny Obrona Narodowa liczyła 1600 oficerów i 50 tysięcy

podoficerów oraz szeregowych zgrupowanych w szesnastu dowództwach brygad

i półbrygad oraz osiemdziesięciu dwóch batalionach.

Niestety cały ten wysiłek organizacyjny Ministerstwa SW nie uzyskał

odpowiedniej rangi w opinii Generalnego Inspektora Sił Zbrojnych – marszałka Rydza-

Śmigłego. Toteż, tuż przed wybuchem wojny, wydał instrukcję zawierającą wytyczne

5R. Jakubczak, Wojska Obrony Terytorialnej, Bellona, Warszawa 2002. 6 S. Truszkowski, Z dziejów organizacji Obrony Narodowej w siłach zbrojnych II Rzeczpospolitej,

w: Wojskowy Przegląd Historyczny nr 3 (1969) oraz nr 4 (1970). 7 CAW, Akta Dep. Piechoty, t. 30; 8 Wojna obronna Polski 1939. Wybór źródeł, red. E. Kozłowski, Warszawa, 1968, s. 117-118; 9 CAW, Akta Departamentu Piechoty Ministerstwa Spraw Wojskowych, t. 22, Rozkaz Dep. Piech.

MSWojsk. 27 IV 1939 r. o utworzeniu nowych brygad ON oraz zorganizowaniu nowych jednostek

w istniejących brygadach ON, L. dz. 1600/Tjn. ON I z 2 IV 1939 r.; 10 K. Pindel, Obrona terytorialna w II Rzeczpospolitej, s. 132;


70

wykorzystania oddziałów Obrony Narodowej11. Mianowicie zalecono batalionom

realizację jedynie zadań obronnych i to tylko we współdziałaniu z jednostkami wojsk

operacyjnych. Takie działania spowodowały marginalizację roli dowództw brygad

(półbrygad) oraz w praktyce zniszczenie ogromnego wysiłku organizacyjnego

i planistycznego MSWojsk.

Analizując przebieg formowania Obrony Narodowej oraz przebieg walk

we wrześniu 1939 roku można dojść do wniosku, iż koncepcja przedstawiona przez

MSWojs. była najlepszym, najbardziej racjonalnym rozwiązaniem zmobilizowania

wyszkolonych rezerwistów.

W przeddzień zakończenia II wojny światowej – 26 marca 1945 prosowiecki

Tymczasowy Rząd Polski podjął decyzję o formowaniu KBW. Uchwała nakazywała

Stanisławowi Radkiewiczowi Ministrowi Bezpieczeństwa Publicznego do 1 maja 1945

roku zakończyć proces organizacji Korpusu Bezpieczeństwa Wewnętrznego. Ze składu

Ludowego Wojska Polskiego wydzielono 4 Dywizję Piechoty, jako podstawę

do organizacji KBW. Na czele KBW stanął dotychczasowy dowódca 4 DP gen. Bolesław

Kieniewicz. W 1945 roku KBW liczył 29 tys. żołnierzy, w 1950 – 41 tys., a w 1956 – 25

tysięcy12. Od marca 1946 terenowe jednostki KBW wraz z UB, MO, ORMO

podporządkowane były wojewódzkim komisjom bezpieczeństwa, podległym Państwowej

Komisji Bezpieczeństwa.

Istotą powołania KBW była walka z tak zwanym reakcyjnym podziemiem,

do którego zaliczano polskie podziemie zbrojne, ukraińskie UPA i OUN oraz niemiecki

Werwolf, a także potrzeba zapewnienia ładu i porządku publicznego na terytorium kraju13.

Zgodnie z zarządzeniem premiera z 24 czerwca 1965 roku KBW do końca 1965 r.

uległ rozwiązaniu, a jego jednostki weszły w skład Wojsk Obrony Wewnętrznej w ramach

systemu Obrony Terytorialnej Kraju.

W latach sześćdziesiątych w ramach tworzenia systemu Obrony Terytorialnej

Kraju, na bazie przekazanych do MON jednostek Korpusu Bezpieczeństwa

Wewnętrznego, utworzono nowy rodzaj wojsk - Wojska Obrony Wewnętrznej.

Obronę Terytorialną Kraju (OTK) powołano w Polsce jako siły tzw. układu

wewnętrznego (układ zewnętrzny stanowiły wojska operacyjne przewidziane do działań

w ramach Zjednoczonych Sił Zbrojnych Układu Warszawskiego). W ich skład weszły:

wojska lądowe OTK, wojska obrony powietrznej kraju oraz siły obrony terytorialnej

marynarki wojennej.

W każdym województwie i mieście wydzielonym stopnia wojewódzkiego

nakazano sformować po jednym pułku OT, a w miastach na prawach powiatu

i w powiatach – po jednym batalionie OT. Plan przewidywał utworzenie od podstaw 330

jednostek. Ogółem sformowano jedną brygadę, 18 pułków i 67 batalionów14.

Biorąc pod uwagę stan ilościowy i przewidywane zadania Wojska OTK stanowić

miały ogromny potencjał bojowy. Czy tak było? Nie dowiemy się nigdy gdyż w 1989 r., w

ramach redukcji Sił Zbrojnych PRL, wojska lądowe OTK zostały rozformowane.

Ciekawostką jest fakt, iż siły obrony terytorialnej marynarki wojennej obejmowały

dwie flotylle obrony wybrzeża. Były to:

8 Flotylla Obrony Wybrzeża z dowództwem w Świnoujściu;

9 Flotylla Obrony Wybrzeża z dowództwem na Helu.

11 Polskie Siły Zbrojne w drugiej wojnie światowej, t. I. cz. 1, Londyn 1951, s. 304; 12 Encyklopedia wojskowa. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN i Dom Wydawniczy Bellona, 2007,

s. 468; 13 Tamże; 14 T. Banaszek. Obrona Terytorialna Kraju w województwie kieleckim (1963 1975), s. 213;

https://pl.wikipedia.org/wiki/8_Flotylla_Obrony_Wybrze%C5%BCa

https://pl.wikipedia.org/wiki/9_Flotylla_Obrony_Wybrze%C5%BCa


71

W 1991 r. podjęto proces odbudowy wojsk OT w III Rzeczpospolitej jako

jednostek przeznaczonych wyłącznie do prowadzenia działań bojowych na terenie kraju

wspólnie z wojskami operacyjnymi.

Koncepcję strategii obronnej na takich założeniach wysunął w latach

dziewięćdziesiątych prof. Z. Brzeziński, który zakładał wykorzystanie dwóch

równorzędnych elementach: „niewielkiej, ale mobilnej, dobrze uzbrojonej i nowoczesnej

armii regularnej oraz obrony terytorialnej opartej na powszechnej mobilizacji ludności

wyszkolonej w sabotażu i w walkach ulicznych i partyzanckich.”

W oparciu o doświadczenia sojuszu NATO dopiero w 1997 r. przyjęto „Koncepcję

rozwoju obrony terytorialnej” według dr hab. Romualda Szeremietiewa, w której

zakładano sformowanie do 2003 r. kilkunastu brygad OT (1 brygada na województwo)

o ogólnym stanie ok. 10 tys. żołnierzy. Problemy z wyposażeniem i uzbrojeniem tak dużej

liczby jednostek oraz redukcja całych Sił Zbrojnych RP spowodowały, że utworzono tylko

siedem skadrowanych brygad OT, których łączny stan nie przekroczył 2 tys. żołnierzy.

W 2003 r. rozformowano 23 BOT, a w 2005 r. 2 BOT. W wyniku przyjęcia

programu profesjonalizacji Sił Zbrojnych RP w 2008 r. pozostałe brygady OT

przekształcono w bataliony OT, a następnie przeformowano je w bataliony

zmechanizowane, co zakończyło istnienie tego rodzaju wojsk w Polsce15. Od tego czasu

militarny system obronny Polski ,opiera się tylko i wyłącznie na jednostkach Wojsk

Operacyjnych.

Po 2008 roku opracowano kolejną koncepcję strategii obronnej, zakładającą

wykorzystanie zarówno wojsk operacyjnych, jaki i komponentu OT – autorem jest

płk dr hab. Józef Marczak.

WSPÓŁCZESNE WYZWANIA ORGANIZACJI

OBRONY TERYTORIALNEJ W POLSCE

Aby Polska mogła zapewnić sobie bezpieczeństwo musi przede wszystkim polegać

na własnym potencjale obronnym16. Nie można spoglądać tylko na sojusze i gwarancje

bezpieczeństwa w sytuacji, gdy łamane są postanowienia umów międzynarodowych.

Historia naszego kraju uczy Nas, że jeżeli sami nie zorganizujemy sobie obrony ojczyzny

to nikt jej za nas nie zbuduje. Jesteśmy obecnie członkiem najsilniejszego na świecie

sojuszu militarnego – daje on nam gwarancję bezpieczeństwa, ale na ile silną? - pokazałby

dopiero konflikt zbrojny z naszym udziałem. Zaznaczyć również należy, że mowa

o trwałym pokoju na kontynencie europejskim skończyła się wraz z odżyciem dążeń

niektórych państw do odbudowy tzw. „strefy wpływu”.

Odnosząc się do położenia geograficznego Polski – dość wspomnieć, iż wszystkie

duże konflikty na kontynencie europejskim „przetaczały” się przez Polskę jak walec.

Zostawiały ją zniszczoną z ogromnymi ubytkiem substancji biologicznej (dość wspomnieć,

że II wojna światowa pochłonęła 6 mln. istnień obywateli Polski). Działania wroga były na

tyle skuteczne na ile nieskuteczne w obronie było państwo polskie. Nieskuteczność ta

wynikała z wielu czynników - nieudolności rządzących państwem, zdrady części

społeczeństwa, bezczynności obywateli. Był to jednym słowem zbiorowy brak

15 R. Szeremietiew, Koncepcja utworzenia wojsk obrony terytorialnej w Silach Zbrojnych RP, strona

internetowa obronanarodowa.pl/artykuly/display/ 16 M. Jakubczak, M. Marczak, Bezpieczeństwo narodowe Polski w XXI wieku - wyzwania i strategie, Bellona,

Warszawa 2008


72

odpowiedzialności za losy Polski przez właściwie wszystkie stany, warstwy i klasy

społeczne.

Przełom dziejów znacząco wskazuje, że potrzeba Polsce nie gwarancji ale

pewności – i tylko Ona sama może je sobie stworzyć. Jednym ze składników tej pewności

jest nasza armia. Armia ta postrzegana ma być przez potencjalnego przeciwnika jako armia

obywatelska powołana przez naród – armia masowa, zdolna do ochrony i obrony tzw.

„małej ojczyzny”. Żołnierze WOT stając w obronie swojej „zagrody”, domu, ulicy, miasta

- będą bronić całej Polski, czasami nie będąc tego świadomymi. Dlatego też armia ta

powinna być szkolona do prowadzenia ochrony i obrony miast, działań partyzanckich,

a w tym do sabotażu, dywersji i ciągłego nękania agresora. Dalej do wspierania mobilnych

wojsk operacyjnych w czasie ich przegrupowania, zabezpieczeniu manewru wejścia do

walki lub odrywania od przeważającego przeciwnika. WOT realizowałyby również

działania osłonowe i ochronne na rzecz ludności cywilnej. Obydwa, współzależne

i współdziałające w ochronie i obronie Polski komponenty obronnej struktury Sił

Zbrojnych - mobilne wojska operacyjne i powszechna Obrona Terytorialna tworzyć mogą

odstraszającą siłę obronną Polski.17

Innym ważnym aspektem jest aspekt psychologiczny – daje on społeczeństwu

poczucie świadomości, że na zajętych przez przeciwnika terenach, cały czas walczy

regularna formacja Wojska Polskiego. Jak widać działania WOT nie tylko wiązały by siły

przeciwnika ale budowały morale, spajały lokalną społeczność i wzmacniały wolę walki.

W uzasadnieniu mojego wywodu nie sposób pominąć słów prof. Zbigniewa Brzezińskiego

a rozpowszechnianych przez Jana Nowaka - Jeziorańskiego: „polskiej koncepcji strategii

obronnej opartej na dwóch równorzędnych elementach: niewielkiej, ale mobilnej, dobrze

uzbrojonej i nowoczesnej armii regularnej, zdolnej do szybkiego manewru i operacyjnego

współdziałania z NATO oraz obronie terytorialnej opartej na powszechnej mobilizacji

ludności wyszkolonej w sabotażu i w walkach ulicznych i partyzanckich.18

Kolejnym istotnym argumentem za utworzeniem WOT jest także konieczność

włączenia pokoleń młodych Polaków do współudziału i współodpowiedzialności za

bezpieczeństwo Ojczyzny. Wobec tego rośnie znaczenie kształtowania postaw

obywatelskich i patriotycznych, wzmacniania solidarności społecznej oraz uwrażliwiania

społeczeństwa na stale wzrastające znaczenie kompetencji w sferze bezpieczeństwa

i obronności. Tego typu funkcję w Polsce spełnia obecnie wiele organizacji pro obronnych

działających w sektorze (pozarządowym). Ich programy obejmują praktycznie wszystkie

specjalności wojskowe. Prowadzą one intensywną pracę wychowawczą i szkoleniową,

której celem jest kształtowanie postaw patriotycznych i obywatelskich. Przygotowują także

młodzież do podjęcia obowiązków obronnych i podnoszą ich sprawność fizyczną,

psychiczną oraz uwrażliwiają na potrzeby społeczeństwa.

ROZWIĄZANIA PRZYJĘTE W INNYCH PAŃSTWACH

Porównanie doświadczeń innych państw19 w zakresie OT jest dla Polski również

cenną wartością i wskazaniem w tworzeniu polskich WOT. Szczególnie wartościowe

mogą być doświadczenia i przykłady organizacji OT w silnych i sprawnych demokracjach

zachodu.

17 Sun Tzu: najwyższym osiągnięciem jest pokonać wroga bez walki. 18 J. Nowak - Jeziorański, Polska z bliska, Kraków 2003, s. 135. 19 https://www.obronanarodowa.pl


73

W Szwecji istnieje ochotnicza organizacja obronna Hemvarnet. Formacja ta licząca

ok. 30 tys. Członków i jest podręcznikowym przykładem organizacji OT. Podzielona na 21

batalionów (liczba ta wiąże się bezpośrednio z liczbą hrabstw) realizuje wszelkiego typu

zadania o charakterze terytorialnym. Bataliony podzielone są na 2–5 kompanii, z których

każda realizuje zadania na terenie własnej gminy (maksymalnie 2–3 gminy na kompanię).

Do podstawowych zadań Hemvarnetu należy m.in.: obrona i ochrona obiektów, wsparcie

kryzysowe, monitorowanie granic, działania rozpoznawcze i antydywersyjne. Według

planów strategicznych szwedzkiego MON w sytuacji konfliktu zbrojnego armia szwedzka

ma osiągnąć wielkość mobilizacyjną 50 tys. żołnierzy w ciągu 7 dni. Ponad 40% tego

stanu (22 tys.) przypadać będzie na opisywaną formację OT, która zostanie automatycznie

powiększona do liczby 40 batalionów.

Stany Zjednoczone posiadają Gwardię Narodową. Jej historia sięga czasów

początków państwa i jest głęboko zakorzeniona w kulturze tego społeczeństwa. Posiadając

swoje umocowania prawne w konstytucji, formacja ta stanowi osobny rodzaj sił zbrojnych

w strukturach armii USA i jest najsilniejszą strukturą Obrony Terytorialnej na świecie.

Jej szeregi liczą ok. 358 tys. żołnierzy, w tym ok. 49,5 tys. w służbie czynnej (ok. 8%

ogółu wojsk lądowych armii USA). Ponadto GN posiada własne lotnictwo z personelem

liczącym ok. 106 tys. osób w tym ok. 6641 żołnierzy pozostających w stałej służbie.

Podstawowym przeznaczeniem tej formacji są wszelkiego typu działania wspierające

regularne oddziały wojsk amerykańskich, zarówno w kraju, jak i za granicą. Wydatki na

GN sięgają do 10% budżetu obronnego kraju (co przekłada się m.in. na 46% potencjału

zabezpieczenia bojowego ogółu armii USA).

Również najsilniejszy kraj spośród europejskich członków NATO – Wielka

Brytania, posiada w swoich strukturach formacje Obrony Terytorialnej. Brytyjska

Teritorial Army (TA) liczy w przybliżeniu 32 tys. żołnierzy i posiada w swoich szeregach

zarówno elementy lądowe, morskie, jak i powietrzne, przy czym obciążenie budżetu

obronnego waha się w okolicach 1%. TA jest typową formacją ochotniczą, zaś jej

szkolenie podstawowe trwa do 59 dni w ciągu roku (na ogół weekendowo). Po przejściu

tego etapu roczne zobowiązanie członka jednostki terytorialnej wynosi 19 dni (dwa

weekendy plus obóz szkoleniowy). Żołnierze tej formacji otrzymują prawa do szeregu ulg

podatkowych. Służba jest dobrze opłacana (ok. 50 funtów za dzień dla najniższych szarży),

zaś żołnierze są chronieni przed ewentualnymi zwolnieniami z pracy – jeżeli pracodawca

rozwiąże umowę o pracę bez zgody Territorials.

Podsumowując, należy stwierdzić istotną rolę organizacji OT stanowiących

komponent organizacji wojskowej, niezbędny do zapewnienia bezpieczeństwa narodowego

w warunkach nieprzewidywalności i ciągłych zmian na arenie międzynarodowej jak

i wewnętrznej.

OBRONA TERYTORIALNA POLSKI W XXI WIEKU -

UTWORZENIE PIĄTEGO RODZAJU SIŁ ZBROJNYCH RP

„Siły zbrojne, jako zasadniczy element obronności powinny być przygotowane do

skutecznego militarnie udziału w stanie wojennym państwa i w ramach niego realizować

zadania obronne na części lub całym terytorium RP”

/prof. dr hab. Ryszard Jakubczak/

Głównym wyzwaniem w budowie wielkości Polski jest zapewnienie

bezpieczeństwa narodowego – najwyższej, egzystencjonalnej wartości i potrzeby


74

społeczeństwa polskiego, którego tworzenie jest priorytetowym celem państwa. Tymi

słowami minister obrony narodowej Antoni Macierewicz w kwietniu 2016 roku poprzedził

podpisanie w LO im. Waldemara Milewicza w Warszawie – „Koncepcji utworzenia

obrony terytorialnej kraju (etap I 2016-2017)”, zgodnie z którą w latach 2017-2019 na

terenie kraju ma powstać nowy samodzielny rodzaj Sił Zbrojnych – Wojska Obrony

Terytorialnej (WOT).

W ocenie Ministerstwa Obrony Narodowej, które przygotowało projekt Koncepcji

– „budowa WOT jest w aktualnej sytuacji Polski - jedynym w miarę szybkim, tanim

i skutecznym sposobem odbudowy naszego bezpieczeństwa militarnego”. WOT mają

określone cele i zadania, zarówno w warunkach wystąpienia sytuacji kryzysowych

w czasie pokoju, jak również mają stanowić znaczne wsparcie wojsk operacyjnych

podczas wojny. Ogólnie rzecz ujmując, rola WOT zmierza do zapewnienia ochrony

infrastruktury krytycznej, wsparcia i ochrony lokalnej władzy oraz społeczeństwa,

przeprowadzenia ewakuacji ludności cywilnej w sytuacjach kryzysu, czy też na przykład

prowadzenia rozpoznania terenu, walki z przeciwnikiem – poprzez działania nieregularne,

sabotażowe. Tym samym, WOT mają być zdolne do „działań antykryzysowych,

antydywersyjnych, antyterrorystycznych oraz antydezinformacyjnych w obronie

bezpieczeństwa cywilnego oraz dziedzictwa kulturowego narodu polskiego”.

Jednocześnie – jak dodają autorzy - konieczna jest budowa zdolności operacyjnych

WOT do prowadzenia typowych działań zbrojnych w wymiarze lądowo-militarnym we

współdziałaniu z wojskami operacyjnymi jak również zwalczać tzw. zagrożenia

niemilitarne, również prowadząc działania informacyjne i edukacyjne.

W lipcu br. powołano Biuro ds. Utworzenia WOT, które przed końcem 2017 roku

ma zostać przekształcone w Dowództwo Wojsk Obrony Terytorialnej z siedzibą

w Warszawie. Resort MON szacuje, iż cały system obrony terytorialnej kraju zostanie

ostatecznie zbudowany do 2021 roku.

Realizując zapisy Koncepcji - WOT zostaną utworzone na bazie istniejącego

aktualnie w Polsce podziału administracyjnego oraz będą nawiązywać w swojej strukturze

do terytorialnego charakteru funkcjonowania systemu obronnego państwa. Ich

funkcjonowanie będzie oparte na trzech poziomach:

Rys. 1. Koncepcja organizacji i funkcjonowania WOT źródło: Koncepcja utworzenia obrony terytorialnej kraju (etap I 2016-2017), MON, Warszawa 2016.

Poziom strategiczny

(KRAJOWY)

Nadrzędny organ dowodzenia

Dowództwo WOT

Poziom operacyjny

(WOJEWÓDZKI)

17 dowództw brygad OT

17 batalionów OT

Poziom taktyczny

(POWIATOWY)

69 dowództw batalionów OT

364 kompanie OT w powiatach


75

W ciągu kilku lat MON zamierza utworzyć 17 brygad (po jednej w każdym

województwie i dwie na Mazowszu). W pierwszej kolejności mają powstać brygady

w województwach podlaskim, lubelskim i podkarpackim oraz cztery bataliony

- w Białymstoku, Lublinie, Rzeszowie i Siedlcach.

Kolejne jednostki wojskowe WOT zostaną utworzone na terenie kraju do końca

2019 roku. Na najniższym poziomie, który ma być podstawą systemu, ma zostać

utworzona jedna kompania (ok. 100 osób) w każdym powiecie.

Docelowo - za kilka lat - mają powstać 364 kompanie, pogrupowane w 86

batalionów (po 4-5 kompanii) podległych wojewódzkim brygadom (po 3-4 bataliony).

Każda brygada ma liczyć 1,5-2,5 tys. żołnierzy.

STUDIUM OFICERSKIE

6 x BRYGADETAP IV

ETAP III

STUDIUM OFICERSKIE

5 x BRYGAD I ROK SZKOLENIA

I ROK SZKOLENIA II ROK SZKOLENIA

STUDIUM OFICERSKIE

3 x BRYGADYETAP II

ETAP I

STUDIUM OFICERSKIE

3 x BRYGADY I ROK SZKOLENIA II ROK SZKOLENIA

BIURO

DOWÓDZTWO WOT

2016 2017 2018 2019 2020

Rys 2. Harmonogram formowania WOT źródło: Koncepcja utworzenia obrony terytorialnej kraju (etap I 2016-2017), MON, Warszawa 2016.

Zasadniczym celem działań podejmowanych przez WOT będzie zapewnienie

pełnego wykorzystania narodowego potencjału do obrony integralności terytorialnej

państwa oraz wsparcia właściwych struktur/organizacji w czasie kryzysu i wojny, w tym:

zwielokrotnienie potencjału odstraszania Sił Zbrojnych, poprzez wsparcie wojsk

operacyjnych i stworzenie optymalnych warunków do pełnego wykorzystania ich

zdolności bojowych, w obronie nienaruszalności granic i niepodzielności

terytorium państwa polskiego,

uzyskania, przez WOT, zdolności operacyjnych do prowadzenia działań

nieregularnych, w tym szczególnie działań antykryzysowych, antydywersyjnych,

antyterrorystycznych oraz antydezinformacyjnych,

odbudowa, patriotycznych fundamentów naszego systemu obronnego oraz sił

zbrojnych, tak aby patriotyzm i wiara polskich żołnierzy były trwałym czynnikiem,

umożliwiającymi skuteczną realizację programu odbudowy bezpieczeństwa

militarnego Polski.

Dodatkowo zakłada się:

we wszystkich stanach − zapewnienie wsparcia terenowym organom administracji

państwowej i samorządowej oraz innym strukturom/organizacjom przy

zabezpieczeniu przed skutkami sytuacji kryzysowych lub w ich likwidacji,


76

w czasie pokoju − osiągnięcie i utrzymanie niezbędnych zdolności do realizacji

zadań w czasie kryzysu i wojny oraz udział w działaniach zapewniających ochronę

ludności i mienia oraz tworzenie bezpiecznego środowiska,

w czasie kryzysu – osiąganie gotowości do prowadzenia działań zbrojnych

oraz reagowanie na zaistniały kryzys, w tym zapobieganie bądź przeciwdziałanie

oraz zminimalizowanie i usuwanie jego skutków,

w czasie wojny – wzmocnienie osłony granic, powszechna ochrona i obrona

miejscowości i infrastruktury krytycznej przed zniszczeniem przez przeciwnika

oraz ograniczenie swobody działania wojsk przeciwnika we współdziałaniu

z wojskami operacyjnymi.

Wg koncepcji MON - Wojska Obrony Terytorialnej mają docelowo liczyć ok. 50

tys. żołnierzy. Obowiązkowi służby wojskowej, podlegają obywatele polscy, począwszy

od dnia, w którym kończą osiemnaście lat życia, do końca roku kalendarzowego, w którym

kończą pięćdziesiąt pięć lat życia, a posiadający stopień podoficerski lub oficerski –

sześćdziesiąt trzy lata życia.20”

Tabela 1. Planowany stan osobowy WOT

źródło: opracowanie własne

Tabela 2. Stany osobowe potencjalnych ochotników do WOT


20 Projekt ustawy o powszechnym obowiązku obrony RP – 2016 rok


77

W pierwszej kolejności do służby w oddziałach WOT mają zostać wcieleni

członkowie paramilitarnych organizacji patriotycznych oraz byli żołnierze zawodowi,

żołnierze rezerwy oraz np. pracownicy firm i agencji ochroniarskich.

Bardzo ważną rolę w systemie obrony terytorialnej mają zająć organizacje pro

obronne oraz uczniowie/absolwenci klas szkolnych o profilu wojskowym. W realizacji

budowy społeczeństwa obywatelskiego, jednostki WOT mają współpracować

z miejscowymi szkołami, uczelniami i organizacjami pozarządowymi, między innymi

ze: Stowarzyszeniem Obrona Narodowa.pl – Ruch na Rzecz Obrony Terytorialnej,

Związkiem Strzeleckim „Strzelec” Organizacja Społeczno-Wychowawcza, Combat Alert –

Fundacja na Rzecz Obronności i Bezpieczeństwa Kraju.

Proces szkolenia żołnierzy WOT został opracowany uwzględniając specyfikę ich

działania, wynikającą z:

terytorialnego charakteru większości rodzajów działań bojowych prowadzonych

przez te pododdziały;

dużego zakresu decentralizacji i dywersyfikacji współczesnych i przyszłych

zagrożeń;

wysokiego poziomu patriotyzmu oraz poczucia odpowiedzialności żołnierzy –

ochotników.

Biorąc pod uwagę wymienione powyżej czynniki, model szkolenia pododdziałów

OT będzie miał trójszczeblowy charakter.

Tabela 3. System szkolenia WOT


Szczebel powiatowy będzie podstawowym poziomem szkolenia pododdziałów

WOT. Większość zagadnień szkoleniowych realizowana będzie, przez poszczególne

kompanie WOT, na terenie powiatu, który jest ich rejonem odpowiedzialności

oraz miejscem prowadzenia potencjalnych działań bojowych lub ewentualnie powiatu

pobliskiego. Zajęcia odbywać się powinny przez 3-4 weekendy w miesiąc, systemem

Szkolenie realizowane przez poszczególne

kompanie OT, na terenie powiatu, dotyczy zajęć

z taktyki, rozpoznania, topografii, wychowania

patriotycznego, itp..

Czas 14 dni

Szczebel wojewódzki realizowany na terenie

odpowiedzialności batalionu, dotyczy zajęć ze

szkolenia ogniowego oraz zajęć ze szkolenia

przeciwchemicznego, inżynieryjno-saperskiego.

Czas 6 dni

Na szczeblu krajowym każdy batalion raz

w roku (w okresie urlopowym) zostanie poddany

zintegrowanemu szkoleniu bojowemu,

realizowanemu w centrach szkolenia na

poziomie krajowym.

Czas 10 dni

SZCZEBEL

POWIATOWY

SZCZEBEL

WOJEWÓDZKI

SZCZEBEL

KRAJOWY


78

plutonowym. Za organizację i przebieg procesu szkolenia odpowiedzialność ponosił będzie

dowódca kompanii.

Szczebel wojewódzki pozwoli na realizację zajęć i tematów które są trudne bądź

niemożliwe do przeprowadzenia na szczeblu powiatowym, ze względu na brak obiektów

szkoleniowych.

Na szczeblu krajowym każdy batalion raz w roku (w okresie urlopowym) zostanie

poddany zintegrowanemu szkoleniu bojowemu , realizowanemu w centrach szkolenia na

poziomie krajowym. Centra te zlokalizowane będą w istniejących obecnie w SZRP,

poligonowych ośrodkach szkolenia. Za organizację i przebieg szkolenia na szczeblu

krajowym odpowiedzialność ponosił będzie dowódca brygady.

W ramach trójszczeblowego modelu szkolenie prowadzone będzie w cyklu

trzyletnim podzielonym na trzy roczne etapy:

Etap I – obejmował będzie szkolenie podstawowe oraz indywidualne;

Etap II – obejmował będzie szkolenie zgrywające w ramach sekcji/drużyny;

Etap III – obejmował będzie szkolenie zgrywające w ramach grupy/plutonu

oraz zespołu/kompanii.

Szkolenie pododdziałów WOT prowadzone będzie systemem weekendowym jeden

maksymalnie dwa weekendy w miesiącu na pluton w wymiarze około 30 dni w roku.

Należy przyjąć, że 20 dni zostanie zrealizowanych w okresie od września do czerwca

(ok. 14 dni szczebel powiatowy, ok. 6 dni szczebel wojewódzki), natomiast pozostałe

10 dni w okresie urlopowym na szkolenie zintegrowane (szczebel krajowy).

Na czele WOT stanie Dowódca Wojsk Obrony Terytorialnej, który będzie

wykonywał swoje zadania przy pomocy Dowództwa Wojsk Obrony Terytorialnej.

W miesiącu wrześniu 2016 roku wyznaczono dowódcę WOT - płk. Wiesława Kukułę,

byłego dowódcę Jednostki Wojskowej Komandosów w Lublińcu.

Utworzenie nowego rodzaju sił zbrojnych wiąże się z wprowadzeniem nowego

rodzaju czynnej służby wojskowej – terenowej służby wojskowej (TSW). TSW żołnierz

będzie pełnił rotacyjnie lub dyspozycyjnie. Rotacyjnie, tj. w jednostce wojskowej,

w określonych przez dowódcę jednostki wojskowej dniach służby, co najmniej raz

w miesiącu przez okres dwóch dni w czasie wolnym od pracy. Dyspozycyjnie, tj. poza

jednostką wojskową, pozostając w gotowości do stawienia się do służby pełnionej

rotacyjnie w terminie i miejscu wskazanym przez dowódcę jednostki wojskowej. Okres

dyspozycji to także samokształcenie, doskonalenie zawodowe, możliwość pracy

i prowadzenia działalności gospodarczej na zasadach ogólnych.

Żołnierze WOT, którzy wcześniej nie pełnili czynnej służby wojskowej i nie złożyli

przysięgi wojskowej, w pierwszym okresie będą pełnić terytorialną służbę wojskową

rotacyjnie nieprzerwanie przez okres szesnastu dni, w ramach którego odbędą szkolenie

podstawowe i złożą przysięgę wojskową. W uzasadnionych przypadkach szkolenie

podstawowe można odbyć w kilku okresach w ciągu czterech miesięcy w czasie wolnym

od pracy.

Zaproponowano także, aby niektóre stanowiska służbowe TSW mogły zajmować

osoby posiadające również kategorię zdrowia „D”. Rozwiązanie takie pozwoli rekrutować

zarówno osoby z kat. „A”, jak i ochotników mających wiedzę specjalistyczną,

np. informatyków, którzy mają inną kategorię zdrowia.

Czas trwania TSW będzie wynosić od dwunastu miesięcy do sześciu lat (dwa pełne

okresy szkoleniowe), z możliwością jej przedłużenia na wniosek lub za zgodą żołnierza

OT.

Pełnienie TSW to jednocześnie:

możliwość wniesienia własnego, obywatelskiego wkładu w system bezpieczeństwa

Polski,


79

praca w młodym i opartym na podobnych wartościach zespole (istnieje możliwość

zgłoszeń grupowych, które w miarę możliwości będą uwzględniane

w doborze miejsc służby),

służba w pobliżu miejsca zamieszkania,

udział w dynamicznych ćwiczeniach oraz możliwość wykorzystania najwyższej

klasy sprzętu,

atrakcyjne formy finansowania aktywności lub stałej służby w ramach WOT.

Wśród zadań stawianych przed żołnierzami obrony terytorialnej znajdują

się m.in.:

prowadzenie działań militarnych we współdziałaniu z wojskami operacyjnymi

(w przypadku wybuchu konfliktu). Działania te będą miały na celu zniszczenie

lub zatrzymanie sił potencjalnego przeciwnika.

ochrona ludności przed skutkami klęsk żywiołowych, likwidacja ich skutków,

ochrona mienia, akcje poszukiwawcze oraz ratowanie lub ochrona zdrowia

i życia ludzkiego, a także udział w realizacji zadań z zakresu zarządzania

kryzysowego.

ochrona społeczności lokalnych przed skutkami destabilizacji i dezinformacji.

współpraca z elementami systemu obronnego państwa, w tym szczególnie

z wojewodami i organami samorządu terytorialnego.

ochrona społeczności lokalnych przed skutkami ataków w cyberprzestrzeni.

szerzenie w społeczeństwie idei wychowania patriotycznego.

Powołanie do terytorialnej służby wojskowej (TSW)21 będzie realizował zgodnie

ze złożonym wnioskiem kandydata – wojskowy komendant uzupełnień.

Powołanie do TSW będzie miało charakter konkursu. W imieniu wojskowego

komendanta uzupełnień, powołana do tego celu komisja22 przeprowadzi postępowanie

rekrutacyjne. Podstawą rekomendacji w sprawach powołania stanowić będzie między

innymi wyniki nauczania i poziom kwalifikacji kandydata oraz potrzeby Sił Zbrojnych, w

tym jednostek wojskowych WOT.

Zgodnie z projektem ustawy23 „obowiązkowi służby wojskowej, w zakresie

określonym w niniejszej ustawie, podlegają obywatele polscy, począwszy od dnia, w

którym kończą osiemnaście lat życia, do końca roku kalendarzowego, w którym kończą

pięćdziesiąt pięć lat życia, a posiadający stopień podoficerski lub oficerski – sześćdziesiąt

trzy lata życia.”

Żołnierzom WOT tytułu pełnienia TSW będą przysługiwać szereg uprawnień

i obowiązków, między innymi za służbę rotacyjną oraz dyspozycję będzie przysługiwać

świadczenie pieniężne. Służba w WOT ma w jak najmniejszym stopniu zakłócać

dotychczasowy tryb życia rodzinnego i zawodowego zainteresowanym, dlatego ma być

pełniona w czasie wolnym od pracy, „właśnie z uwagi na fakt, że żołnierze WOT będą na

co dzień pełnić służbę w dyspozycji, w której będą wykonywać swoją pracę lub inne

obowiązki”. Żołnierzom WOT otrzymają comiesięczny dodatek „za gotowość bojową”.

21 Projekt ustawy o powszechnym obowiązku obrony RP – 2016 rok 22 Projekt rozporządzenia MON w sprawie powoływania do terytorialnej służby wojskowej i sposobu jej

pełnienia. 23 Projekt ustawy o powszechnym obowiązku obrony RP – 2016 rok.


80

Tabela 4. Zasady powołania do WOT


Dodatkowo żołnierz WOT będzie mógł być powołany do służby kandydackiej lub

zawodowej służby wojskowej na zasadach określonych dla żołnierzy rezerwy, na zasadach

pierwszeństwa powołania do tych służb przed innymi osobami, jeżeli pełnił terytorialną

służbę wojskową przez okres co najmniej trzech lat. Z dniem rozpoczęcia pełnienia

wojskowej służby terytorialnej żołnierze otrzymują tytuł „żołnierz OT”. Zakłada się

również płacenie świadczeń, które będą przysługiwały żołnierzom WOT w podobnym

zakresie jak żołnierzom rezerwy powołanym na ćwiczenia wojskowe. Dodatkowo będzie

istniała możliwość dofinansowania kursów i nauki dla żołnierzy WOT.

O powołanie do terytorialnej służby wojskowej (TSW) będzie mogła ubiegać się osoba, która spełni następujące warunki:

Posiada obywatelstwo polskie,

Posiada zdolność fizyczną i psychiczną do pełnienia czynnej służby wojskowej,

Posiada wiek co najmniej osiemnastu lat,

Nie była karana za przestępstwo umyślne,

Nie była przeznaczona do służby zastępczej,

Nie pełni innego rodzaju czynnej służby wojskowej lub nie posiada nadanego przydziału kryzysowego,

POSIADA WYKSZTAŁCENIE:

Co najmniej wyższe – w przypadku pełnienia służby na stanowisku służbowym w korpusie oficerów,

Co najmniej średnie – w przypadku pełnienia służby na stanowisku służbowym w korpusie podoficerów,

Co najmniej podstawowe – w przypadku pełnienia służby na stanowisku służbowym w korpusie szeregowych – jeżeli występują potrzeby uzupełnieniowe Sił Zbrojnych.

Pierwszeństwo w powołaniu do terytorialnej służby wojskowej będzie

przysługiwać:

Osobom posiadającym pobyt stały (zamieszkanie) lub pobyt czasowy powyżej trzech miesięcy na obszarze dyslokacji miejsca pełnienia tej służby;

Byłym żołnierzom zawodowym;

Członkom proobronnych organizacji pozarządowychktóre podpisały porozumienie o współpracy z Ministrem Obrony Narodowej lub dowódcami jednostek wojskowych, posiadającym rekomendacje władz tych organizacji;

Absolwentom szkół realizujących programy innowacyjne lub eksperymentalne przysposobienia obronnego lub edukacji dla bezpieczeństwa.


81

Tabela 5. Uprawnienia i zasady pełnienia TSW

Opiniowanie

służbowe24

W trakcie TSW żołnierz podlega nie rzadziej niż raz w roku

służbowemu opiniowaniu, które ma na celu uzyskania informacji

w zakresie przydatności żołnierza WOT do dalszej służby wojskowej.

W procesie opiniowana służbowego oceniane są cechy osobowe

opiniowanego, przestrzeganie dyscypliny wojskowej i przepisów

o ochronie informacji niejawnych, a także oceniane jest szkolenie

i służba w ostatnim roku szkolenia. Wskazywane są także najlepsze

i najgorsze wyniki w służbie. Pozwala to na określenie możliwości

dalszego wykorzystania żołnierza w służbie wojskowej, określenie

przydatności żołnierza na zajmowanym lub równorzędnym stanowisku

służbowym, a także zaplanowanie dalszego przebiegu służby

wojskowej.

Świadczenie

pieniężne25

Żołnierzowi, który pełnił TSW rotacyjnie przysługuje na jego wniosek

wypłata świadczenia pieniężnego rekompensujące utracone

wynagrodzenie ze stosunku pracy lub stosunku służbowego albo

dochód z prowadzonej działalności gospodarczej lub rolniczej, które

mogliby uzyskać w okresie pełnienia służby. Organem właściwym

w zakresie ustalania prawa do świadczenia rekompensującego,

określenia jego wysokości oraz dokonania wypłaty jest dowódca

jednostki wojskowej. Natomiast organem właściwym do ustalenia

wysokości utraconego wynagrodzenia lub dochodu z prowadzonej

działalności gospodarczej lub rolniczej byłby odpowiednio

pracodawca, naczelnik urzędu skarbowego lub organ wykonawczy

samorządu terytorialnego szczebla gminy.

Nabywanie

kwalifikacji26

W stosunku do żołnierzy TSW, którzy posiadają szczególne

uprawnienia, ważne dla potrzeb sił zbrojnych, będzie istniała

możliwość przed powołaniem do TSW zawarcia

z wojskowym komendantem uzupełnień umowy co do udzielania

żołnierzom ekwiwalentu pieniężnego z tytułu poniesionych kosztów

związanych z uzyskaniem kwalifikacji przydatnych w Siłach

Zbrojnych. Niezbędnym warunkiem do spełnienia przez żołnierza

TSW jest minimalny okres pełnienia służby, który nie może być

krótszy niż 3 lata.

Uposażenie

i dodatki

finansowe27

Żołnierzom pełniącym TSW rotacyjnie będzie przysługiwało

uposażenie zasadnicze za każdy dzień ćwiczeń wojskowych oraz tzw.

dodatek za gotowość bojową. Dodatek ten ma na celu motywowanie

żołnierzy do pełnienia terytorialnej służby wojskowej rotacyjnie

(podnoszenie sprawności i kwalifikacji zawodowych

oraz utrzymywanie zdolności do natychmiastowego stawiennictwa

do służby pełnionej rotacyjnie) i stanowił będzie rodzaj nagrody

za odbycie zaplanowanych ćwiczeń wojskowych. Dodatek ten nie

24 Projekt rozporządzenia MON w sprawie opiniowania służbowego. 25 Projekt rozporządzenia MON w sprawie sposobu i trybu ustalania i wypłacania żołnierzom Obrony

Terytorialnej świadczenia pieniężnego. 26 Projekt rozporządzenia MON w sprawie udzielania żołnierzom pełniącym terytorialną służbę wojskową

dofinansowania kosztów studiów lub nauki albo stażu, kursu lub specjalizacji. 27 Projekt rozporządzenia MON w sprawie stawek uposażenia zasadniczego żołnierzy niezawodowych

oraz dodatków do uposażenia zasadniczego żołnierzy niezawodowych.


82

będzie przysługiwał w razie zawinionego przez żołnierza

niestawiennictwa na ćwiczeniach wojskowych. Wysokość dodatku

określono na poziomie 10% kwoty uposażenia zasadniczego żołnierza

zawodowego, tj. obecnie na poziomie 290 zł netto. Przewiduje się

również otrzymywania dodatku z tytułu warunków służby, między

innymi służby na morzu, wykonywania skoków ze spadochronem,

nurkowań, rozminowania terenu czy też pełnienia służby w warunkach

szkodliwych np. udziału w akcjach ratowniczych lub likwidacji

skutków klęsk żywiołowych.

Działalność

publiczna28

Podczas służby, w tym pełnionej dyspozycyjnie, żołnierze podlegaliby

określonym rygorom ograniczenia praw i swobód publicznych (zakaz

członkostwa w partiach politycznych i związkach zawodowych,

czy ograniczone prawo członkostwa w stowarzyszeniach) – tylko za

zgodą dowódcy. źródło: opracowanie własne

Wojska Obrony Terytorialnej mają być integralnym elementem sił zbrojnych,

równorzędnym jeżeli chodzi o ukompletowanie, wyposażenie i uzbrojenie

Zgodnie z założeniami Koncepcji - „Wojska Obrony Terytorialnej mają być

integralnym elementem sił zbrojnym, równorzędnym jeżeli chodzi o ukompletowanie

i uzbrojenie”.

28 Projekt ustawy o powszechnym obowiązku obrony RP – 2016 rok.

umundurowanie

uzbrojenie

wyżywienietransport

zabezpieczenie medyczne

Żołnierz

TSW


83

Tabela 6. Zabezpieczenie logistyczne żołnierzy WOT

W momencie wstąpienie do służby w pododdziałach WOT,każdy żołnierz ochotnik otrzyma komplet umundurowanialetniego i zimowego. W trakcie pełnienia służby, w miaręzużycia się poszczególnych elementów umundurowaniaotrzymywał będzie ekwiwalent finansowy na jego zakup nawolnym rynku zgodnie z obowiązującymi przepisamimundurowymi lub wydawane ono będzie w naturzez zasobów RBLog. Umundurowanie żołnierze przetrzymywaćbędą w miejscu zamieszkania.

Uzbrojenie i wyposażenie WOT ma zapewnić skutecznośćobrony miejscowej i wysoką mobilność taktyczną połączonąze skuteczną realizację zadań na rzecz miejscowegospołeczeństwa w sytuacjach klęsk żywiołowych, katastroftechnicznych i innych zagrożeń i nieszczęść.Każdy żołnierz otrzyma uzbrojenie zgodnie ze swoimprzydziałem służbowym. Uzbrojenie to będzieprzechowywane w magazynie uzbrojenia w miejscustacjonowania dowództwa i sztabu batalionu lub KomendziePowiatowej Policji w powiecie, w którym szkolić się będziedana kompania WOT.

W trakcie szkolenia, żywienie oparte będzie o siły i środkiWOG lub usług cateringowych dostępnych na wolnym rynku,zgodnie z przepisami ustawy o zamówieniach publicznych.

UMUNDUROWANIE

WYŻYWIENIE

UZBROJENIE


84

W przyszłym roku na wydatki związane z obronnością kraju zaplanowano

łącznie 37,352 mld PLN, co stanowi 2,01% planowanego PKB w 2016 roku. Łączne

przybliżone wydatki z budżetu resortu obrony narodowej na utworzenie, wyposażenie

i funkcjonowanie WOT kształtować się będą następująco:

Rys 4. Planowane wydatki WOT na przykładzie projektu budżetu MON na 2017 rok


Razem przybliżone wydatki z budżetu resortu obrony narodowej na utworzenie,

wyposażenie i funkcjonowanie WOT do 2019 r. wyniosą ok. 3,6 mld zł. Natomiast łączne

nakłady na utworzenie, wyposażenie i funkcjonowanie WOT w ramach centralnych

planów rzeczowych, do 2019, niezbędne jest zapewnienie planu wydatków w wysokości

od ok. 2 068,0 mln zł na zadania związane z wyposażeniem oraz rozwojem infrastruktury

jednostek WOT.

Zabezpieczenie medyczne w trakcie szkolenia i ćwiczeńorganizowane będzie na bazie WOG lub pododdziałówmedycznych WOT, w ramach szkolenia własnego.

Na czas pokoju kompanie WOT nie będą dysponowaływłasnymi środkami transportu. W razie potrzebyprzemieszczenia się na zajęcia szkoleniowe do wojewódzkiegoośrodka szkolenia lub do centrum szkolenia na poziomiekrajowym, kompania WOT korzystała będzie z pojazdówznajdujących się na wyposażeniu kompanii/plutonudowodzenia i zabezpieczenia lub usług prywatnych firmprzewozowych dostępnych na wolnym rynku. Na czas kryzysulub wojny wyposażone będą w lekkie samochody osobowo-terenowe lub ciężarowo-terenowe z Gospodarki Narodowej.

ZABEZPIECZENIE MEDYCZNE

TRANSPORT

Funkcjonowanie WOT

1) 2016 r. – 394,4 mln zł;

2) 2017 r. – 630,7 mln zł;

3) 2018 r. – 1095,1 mln zł;

4) 2019 r. – 1482,8 mln zł.


85

PODSUMOWANIE

„Aby RZECZYPOSPOLITA w całości i godności zawsze mogła pozostać, trzeba do

tego trzech rzeczy: uczciwych obyczajów, sprawiedliwych sądów i biegłości w sztuce

wojennej”

/A. F. MODRZEWSKI „O poprawie Rzeczypospolitej”/

Mimo postępu i rozwoju cywilizacyjnego, w nieustannej walce o przetrwanie

i rozwój, siły zbrojne pozostają nadal „ultima ratio regum” (z łac: ostatecznym

decydującym argumentem) w zapewnieniu bezpieczeństwa narodowego. Dziedzictwo

doświadczeń ponad 1000 letniej historii Polski oraz nowoczesnej strategii wojskowej jako

uzupełnienie, dowodzi słuszności tezy o strategicznej roli Obrony Terytorialnej.

Obecna sytuacji geopolitycznej oraz geostrategicznej Polski postawiła przed Nami

ponownie pytanie o bezpieczeństwo Rzeczypospolitej Polskiej, w tym szczególnie o jej

bezpieczeństwo militarne. Położenie geostrategiczne Polski, jak powszechnie wiadomo,

jest mało korzystne (położenie pomiędzy sąsiadami przewyższającymi nas kilkukrotnie

potencjałem, brak poważniejszych przeszkód terenowych). Siły zbrojne, którymi Polska

aktualnie dysponuje, pozwalają na obronę około 2% powierzchni Państwa i nie są

wystarczające nawet do obsadzenia połowy długości naszej granicy wschodniej.29

Dodatkowo na dalszy rozwój sił zbrojnych wpływ mają finanse państwa, co w stosunku do

aktualnych planów modernizacji wojska nie daje zbyt dużego manewru w zakresie

zwiększenia liczebności etatowej armii do na przykład liczby150 tys. żołnierzy.

Rozważając nad celowością powstania WOT należy zaznaczyć, że ich rola pozwala

wykorzystać naturalną strategiczną przewagę jaką daje obrona własnego terytorium (całe

społeczeństwo, przestrzeń walory obronne i umocnienie terytorium, działania nieregularne

w masowej skali) do zapewnienia wiarygodnego i skutecznego odstraszania i obrony,

w tym do zapewnienia warunków niezbędnych i koniecznych dla pełnego wykorzystania

własnych wojsk operacyjnych.

Równocześnie OT może znacząco wesprzeć system obronny kraju, w razie

wystąpienia zagrożeń o charakterze niemilitarnym oraz w przygotowaniu świadomych

swych obowiązków, odpowiedzialnych za Polskę i swój region obywateli do realizacji

konstytucyjnego obowiązku obrony Ojczyzny (art. 85 Konstytucji).

Wobec przedstawionych powyżej argumentów i porażki projektu Narodowych Sił

Rezerwowych (przede wszystkim ze względów organizacyjnych i szkoleniowych – błędów

tych nie wolno powtórzyć) trudno nie zgodzić się z opinią, że utworzenie we współpracy

z władzami samorządowymi i społecznościami lokalnymi nowoczesnej OT Polski jest

jak najbardziej uzasadniony.

Wszyscy - dobrze wiemy, że nasza armia znajduje się w fazie przebudowy

i modernizacji, a na to potrzeba odpowiednio dużych funduszy. Obecne potrzeby z tego

wynikające - takie jak chociażby zakup systemów obrony przeciwlotniczej, zakup

śmigłowców transportowych i szturmowych dla Wojsk Lądowych oraz potrzeba

modernizacji Marynarki Wojennej w kontekście aktualnej sytuacji międzynarodowej -

zmusza Rząd Polski do szukania takich rozwiązań. Muszą one wzmocnić siłę obronną

państwa, lecz w sposób nie rujnujący budżetu.

29 http://malopolska.obronanarodowa.pl/obrona-terytorialna/


86

Takim rozwiązaniem mogą być relatywnie tanie w utrzymaniu, a zarazem

bardzo skuteczne Wojska Obrony Terytorialnej30. Odpowiednio zorganizowanie, dowodzone, wyszkolone i wyekwipowane WOT

z jasno postawionymi zadaniami i odpowiednio dobrną taktyką mogą stanowić istotny

potencjał bojowy.

Jak słusznie zauważył dziennikarz polski-zbrojnej.pl, Bogusław Politowski,

w komentarzu „Nowocześni partyzanci” likwidacja obrony terytorialnej w naszym kraju

okazała się błędem. Dlatego celowym jest stworzenie powszechnej, obywatelskiej armii

narodowej mogącej stawić przeciwnikowi nie tylko opór w momencie agresji, ale również

przesłać w czasie pokoju zdecydowany sygnał – Polski będziemy bronić wszyscy.

Jednostki WOT to także możliwość odpowiedniego przygotowania siły ludzkiej do

pomocy społeczeństwu w czasie sytuacji kryzysowych, a tych w Polsce w ostatnich latach

nie brakowało (powodzie, pożary lasów, itp.). Ponadto, obecne systemy zarządzania

kryzysowego oraz obrony cywilnej potrzebują wsparcia sił zbrojnych, ponieważ nie są

w stanie zmobilizować odpowiednich zasobów ludzkich. W tej sytuacji WOT mogą

również wypełnić tę lukę, przygotowując w każdym powiecie kilkuset odpowiednio

wyposażonych i wyszkolonych żołnierzy-ochotników (w całym kraju będzie ich

kilkadziesiąt tysięcy).

Należy również zwrócić uwagę, że dotychczasowa formuła zagospodarowania

żołnierzy rezerwy w postaci Narodowych Sił Rezerwowych, w przypadku specyfiki służby

w WOT, nie spełniłaby swojej roli, dlatego też koncepcja powołania do istnienia innej

formacji, mającej powszechny charakter, akcentującej terytorialność swoich

pododdziałów, jest godna uwagi. Wydaje się, że kilkadziesiąt tysięcy wyszkolonych

żołnierzy o dużym zasobie patriotyzmu (również patriotyzmu lokalnego) i poświęcenia

może wnieść niemały potencjał i w sposób istotny wzmocnić funkcjonowanie całego

systemu obronnego państwa oraz sił zbrojnych.

Wreszcie, służba w WOT to ogromna sposobność przygotowania świadomych

swych obowiązków, odpowiedzialnych za Polskę i swój region obywateli. W zakresie

odpowiedniego przygotowania zasobów osobowych należało by rozważyć zaangażowanie

weteranów i specjalistów wywodzący się zarówno z sił specjalnych, jak i innych rodzajów

sił zbrojnych.

Powstanie oraz jak najszybsze uzyskanie przez WOT zdolności operacyjnych do

prowadzenia działań antykryzysowych i antyterrorystycznych w obronie bezpieczeństwa

cywilnego oraz dziedzictwa kulturowego narodu polskiego w sposób ewidentny zwiększy

poziom bezpieczeństwa obywateli Rzeczypospolitej Polskiej oraz możliwości Sił

Zbrojnych RP w zakresie przeciwdziałania potencjalnym zagrożeniom.

Należy również wskazać, że WOT zgodnie z ich przeznaczeniem będą mogły

skutecznie realizować swoje zadania tylko w warunkach sprawnej współpracy

z administracją publiczną oraz systemem obronnym państwa. Dlatego też jest niezbędne

przeprowadzenie zmian zmierzających do stworzenia WOT dostosowanych do

funkcjonowania w obrębie systemu obronnego państwa. Tylko struktura odpowiednio

zintegrowana z otaczającym ją środowiskiem jest w stanie właściwie funkcjonować

i realizować postawione cele.

Kolejną sprawą, na którą należy zwrócić uwagę to stworzeniu odpowiednich

unormowań prawnych w tym zakresie, które stworzą korzystne warunki dla ochotników.

Jedną z nich jest uregulowanie pewnych kwestii w relacjach siły zbrojne – żołnierz WOT

(rezerwista) – pracodawca. Z pewnością ogromnym walorem WOT może być to,

że przybliży społeczeństwo do spraw związanych z obronnością, co dziś często jest

30 Projekt ustawy o powszechnym obowiązku obrony RP – 2016 rok.

http://polska-zbrojna.pl/home/articleshow/18060?t=-Nowoczesni-partyzanci


87

postrzegane jako wyłączna domena struktur państwowych. Poza tym w czasach, gdy

społeczeństwo stało się bardzo mobilne, umowa i regularne szkolenia dają pewność,

że żołnierz WOT będzie w razie potrzeby do dyspozycji, czego nie można być pewnym

przy tradycyjnym rezerwiście.

Biorąc pod uwagę zaangażowanie prac przy formowaniu w Polsce WOT jako

odrębnego rodzaju Sił Zbrojnych RP należy uznać to za niewątpliwy przełom

w możliwościach zwiększenia skuteczności działania zarówno w warunkach pokoju,

jak i kryzysu czy wojny.

BIBLIOGRAFIA

[1] Bohm T., Bataliony Obrony Narodowej w Wielkopolsce w latach 1936 – 1939 i ich

rola w Kampanii Wrześniowej, Wydawnictwo Sorus, Poznań 1996.

[2] Kitler W., Obrona Cywilna (niemilitarna) w obronie narodowej III RP, AON,

Warszawa 2001.

[3] Jakubczak R., Obrona Narodowa w tworzeniu bezpieczeństwa III RP – podręcznik

dla studentów, Bellona, Warszawa 2003.

[4] Banaszczyk E., Obrona Ojczyzny – najświętszy obowiązek obywatela Polski

Ludowej, Wydaw. MON, Warszawa 1952.

[5] Jakubczak R., Obrona Terytorialna - nowy element systemu militarnego RP,

MON, Biuro Prasy i Informacji; Warszawa 1996.

[6] Marczak J., Obrona Terytorialna Polski na progu XXI wieku, Bellona, Warszawa

1998.

[7] Paszyn M., Kordowski M., Zalewski W., Koncepcja obrony terytorialnej w Polsce,

Narodowe Centrum Studiów Strategicznych, Warszawa 2016.

[8] Koncepcja utworzenia obrony terytorialnej kraju (etap I 2016 – 2017), MON,

2016.

[9] Projekt dokumentu doktrynalnego poziomu taktycznego Zasady użycia Wojsk

Obrony Terytorialnej – DT – 3.40.1, 2016.

[10] Projekt ustawy o powszechnym obowiązku obrony RP, 2016.

[11] Projekt rozporządzenia MON w sprawie sposobu i trybu ustalania

i wypłacania żołnierzom Obrony Terytorialnej świadczenia pieniężnego, 2016.

[12] Projekt rozporządzenia MON w sprawie udzielania żołnierzom pełniącym

terytorialną służbę wojskową dofinansowania kosztów studiów lub nauki

albo stażu, kursu lub specjalizacji, 2016.

[13] Projekt rozporządzenia MON w sprawie stawek uposażenia zasadniczego żołnierzy

niezawodowych oraz dodatków do uposażenia zasadniczego żołnierzy

niezawodowych, 2016.


88

Abstract

The article shows the process of creating territorial defense forces (WOT). Evaluates the capabilities and usefulness of this type of military formation in the activities for the local community during natural disasters and combat capabilities in contemporary armed conflict. It shows tasks that WOT will be implemented in time of peace, crisis and war. It also shows the possibilities of cooperation relative operational forces - WOT - organs of local government administration.

Obowiązkowa czy ochotnicza służba wojskowa? …

89

mjr Paw eł WÓJCIK

Wojewódzk i Sz tab Wojskow y w Krakowie

OBOWIĄZKOWA CZY OCHOTNICZA SŁUŻBA

WOJSKOWA?

WPŁYW NA BEZPIECZEŃSTWO POLSKI.

STRESZCZENIE

3 sierpnia 2008 roku, podczas uroczystej przysięgi w Krakowie, ówczesny Minister Obrony Narodowej, Bogdan Klich, wraz z Premierem Donaldem Tuskiem, ogłosili oficjalne zaprzestanie przymusowego poboru do wojska. Bogdan Klich poinformował również, że od października 2009 roku nie będzie już w koszarach żołnierzy służby zasadniczej. Zapowiedział: cyt.:…..”od 1 stycznia 2010 roku, będzie w Polsce armia zawodowa”…Jakie ochotnicze formy służby wojskowej zastąpiły obowiązkowy pobór? Czy armia zawodowa zwiększyła poziom bezpieczeństwa Polski? W pierwszej części referatu omówiony zostanie proces profesjonalizacji Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej na podstawie analizy literatury oraz własnych spostrzeżeń, natomiast w drugiej, przedstawione zostaną wyniki przeprowadzonego badania ankietowego wśród słuchaczy kursu kwalifikacyjnego na stopień etatowy komandora porucznika i podpułkownika.

Słowa kluczowe:

powszechny obowiązek obrony RP, profesjonalizacja SZ RP, zasadnicza służba wojskowa,

zawodowa służba wojskowa, ochotnicze formy służby wojskowej, bezpieczeństwo.

WSTĘP

5 sierpnia 2008 r. Rada Ministrów przyjęła „Program profesjonalizacji Sił

Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej na lata 2008–2010”.

Konieczność przeprowadzenia profesjonalizacji Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej

Polskiej (SZ RP) była następstwem wstąpienia Polski do struktur Sojuszu

Północnoatlantyckiego (NATO)1 oraz Unii Europejskiej (UE)2. Wstępując do

wymienionych struktur, Polska przyjęła na siebie zobowiązania sojusznicze i koalicyjne

związane między innymi z realizacją misji o skomplikowanym charakterze poza granicami

państwa oraz systematycznej modernizacji potencjału bojowego i technicznego Wojska

Polskiego. Wiązało się to oczywiście z zapewnieniem odpowiedniego potencjału

technicznego ale przede wszystkim potencjału osobowego, który byłby gotowy zapewnić

wysokie standardy realizacji postawionych zadań. Zasadnicza służba wojskowa pełniona

w wymiarze 9 miesięcy, z których dużą część zajmowało szkolenie podstawowe,

uniemożliwiała żołnierzom z poboru zdobycie odpowiednich umiejętności i doświadczenia

w tym względzie. Zadaniom tym mogły w pełni sprostać jedynie profesjonalne siły

zbrojne.

Poza wskazaniem zmian, w tym dotyczących nowelizacji oraz wydania nowych

aktów prawnych oraz przedstawieniem obecnie obowiązujących form służby wojskowej

1 12 marca 1999 roku Polska stała się pełnoprawnym członkiem Sojuszu Północnoatlantyckiego. 2 1 maja 2004 roku Polska stała się członkiem Unii Europejskiej.


90

celem referatu jest odpowiedź na zasadnicze pytanie: Czy zmiana z obowiązkowej na

ochotniczą służbę wojskowa, ma zasadniczy wpływ na poziom bezpieczeństwa Polski?

PROCES PROFESJONALIZACJI SIŁ ZBROJNYCH RP

Zgodnie z „Programem profesjonalizacji Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej

na lata 2008–2010”, celem tego procesu było podwyższenie zdolności operacyjnych

i potencjału polskiej armii, poprzez zmianę struktury osobowej oraz wprowadzenie

zawodowych rodzajów czynnej służby wojskowej, w późniejszym czasie nazywanych

potocznie ochotniczymi formami służby wojskowej. Profesjonalizacja Sił Zbrojnych

Rzeczypospolitej Polskiej (SZ RP) przy założeniu pełnej transformacji polegała na:3

1. Zawieszeniu obowiązku odbywania zasadniczej służby wojskowej (z możliwością

jego odwieszania) z równoczesnym zawieszeniem obowiązku odbywania

przeszkolenia wojskowego.

2. Wprowadzeniu kontraktowej zawodowej służby wojskowej.

3. Utworzeniu Narodowych Sił Rezerwowych (NSR) oraz stworzeniu materialnych

rekompensat i zachęt do pełnienia służby w ramach NSR, w tym dla pracodawców

zatrudniających żołnierzy rezerwy posiadających nadane przydziały kryzysowe

i będących w dyspozycji do pełnienia służby wojskowej;

4. Zapewnieniu prawnej możliwości pełnienia na ogólnych zasadach czynnej służby

wojskowej przez kobiety.

5. Ograniczeniu zakresu odbywania ćwiczeń wojskowych przez żołnierzy rezerwy

posiadających przydziały mobilizacyjne.

6. Zmianie charakteru zadań wykonywanych przez terenowe organy administracji

wojskowej (udział w zarządzaniu obronnym i reagowaniu kryzysowym, funkcja

organów werbunkowych w zakresie zaciągu ochotniczego).

Przyjmując program, rząd określił trzy główne etapy realizacji procesu

profesjonalizacji SZ RP:4

1. Etap I: do dnia 31 grudnia 2008 r. – ograniczenie liczby poborowych

powoływanych do obowiązkowej zasadniczej służby wojskowej.

2. Etap II: do dnia 31 grudnia 2009 r. – przygotowanie zasobów osobowych na

potrzeby zawodowej służby kontraktowej oraz zwolnienie do września 2009 r. –

żołnierzy z obowiązkowej zasadniczej służby wojskowej.

3. Etap III: do dnia 31 grudnia 2010 r. – oparcie zasadniczego uzupełnienia Sił

Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej o dobrowolne rodzaje czynnej służby

wojskowej – osiągnięcie zakładanej ewidencyjnie liczebności Sił Zbrojnych

Rzeczypospolitej Polskiej oraz stabilizacja struktur i ocena skutków

wprowadzonych zmian.

Profesjonalizacja, w ogólnym założeniu, powinna być prowadzona równolegle

z modernizacją techniczną, zmianą struktur organizacyjnych oraz systemu szkolenia

wojsk. Żołnierz, jego uzbrojenie i umiejętności walki to jedność. Profesjonalista zna

wymogi operacji i wie, co jest potrzebne do osiągnięcia jej celu. Efektem profesjonalizacji

powinny zawodowe siły wojskowe o charakterze obronno-ekspedycyjnym, zdolne do

prowadzenia całego spektrum operacji, przede wszystkim w strukturach

wielonarodowych. Powinny one posiadać struktury modułowe umożliwiające udział

zarówno w bezpośredniej obronie państwa, jak i w rozwiązywaniu konfliktów lokalnych,

3 Program profesjonalizacji Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej na lata 2008-2010, s. 3. 4 Program profesjonalizacji Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej na lata 2008-2010, s. 6.


91

regionalnych oraz kryzysów o zróżnicowanym charakterze i różnej intensywności.

Wojsko, przygotowane do tradycyjnie rozumianej obrony – wyłącznie przeciwko

bezpośredniemu, konwencjonalnemu atakowi strategicznemu, nie jest w stanie sprostać

wymaganiom środowiska bezpieczeństwa XXI wieku.5

Dr Grzegorz Kwaśniak jako jeden z 21 autorów oceny stanu państwa polskiego

w latach 1989 – 2015 pisze o „pozornej profesjonalizacji”6 wskazując następujące

negatywne fakty, będące według jego oceny, efektem zrealizowania trzech etapów

profesjonalizacji:

1. Redukcja ogólnej liczby Sił Zbrojnych RP do około 90 tyś.

2. Zmniejszenie liczby dywizji do trzech, brygad do trzynastu, teoretycznie

zawodowych.

3. Niski procent ukompletowania jednostek wojskowych. Trudności finansowe

spowodowały, że średni poziom ukompletowania wyniósł w 2015 roku około 40

proc., do etatu czasu wojny, co jest wskaźnikiem gorszym niż w czasach armii

poborowej, i poddaje w wątpliwość cały sens przeprowadzonej profesjonalizacji.

4. Zbyt wysoki stosunek liczby oficerów i podoficerów (czyli żołnierzy

dowodzących) do szeregowych (czyli wykonawców). Dane z 2009 r. pokazują, że

średnio na jednego dowodzącego oficera i podoficera w Siłach Zbrojnych RP

przypadało 0,5 wykonującego rozkaz szeregowego. Tylko nieznaczna poprawa

nastąpiła w 2014 r., kiedy na około 14 tys. oficerów oraz ponad 32 tys.

podoficerów przypada około 38 tys. szeregowych, czyli na jednego dowodzącego

zaledwie 0,9 szeregowego. Przed wojną w armii II RP stosunek ten wynosił 1:4,

w armii amerykańskiej wynosi aktualnie 1:5.

Rys. 1. Dynamika zmian stanów ewidencyjnych kadry zawodowej w latach 1999-2009 źródło: M. Paszkowski: Profesjonalizacja Sił Zbrojnych RP jako przykład zmian w wielkich grupach

społecznych. Bezpieczeństwo narodowe nr 19, III-2011 str. 232.

Proces profesjonalizacji, a w szczególności uzawodowienie polskiej armii, musiał

wiązać się ze zmniejszeniem stanów ewidencyjnych. Jakość i profesjonalizm miały być

przeciwwagą do ilości. Negatywna ocena dokonana przez dr Grzegorza Kwaśniaka, ma

swoje odzwierciedlenie w liczbach.

5 D. Jatczak, W. Kozłowski, Przyszłość Sił Zbrojnych RP, Kwartalnik Bellona, 2007, op. cit., s. 19. 6 G. Kwaśniak, Wygaszanie Polski 1989-2015, w.: Wygaszanie sił zbrojnych, wyd. Biały Kruk.


92

Do 10 lutego 2009 r. podstawową formą realizacji obowiązku służby wojskowej

było odbywanie przez poborowych zasadniczej służby wojskowej (art. 55, ust. 1, pkt 1)7.

Rada Ministrów określała corocznie, w drodze rozporządzenia m.in. liczbę poborowych,

którzy mogli być powoływani w roku kalendarzowym do zasadniczej służby wojskowej

(patrz rys. nr 1 na stronie 5).W rozporządzeniu8, z 22 maja 2009 r. stwierdzono, że w 2009

r. nie powołuje się osób do zasadniczej służby wojskowej, na przeszkolenie wojskowe, do

odbywania ćwiczeń wojskowych oraz do zasadniczej służby i szkolenia osób w obronie

cywilnej (§ 1 ust. 1). Przepisem § 1 ust. 2 rozporządzenia ustalono tylko liczbę żołnierzy

rezerwy ochotników, którzy mogli być powołani w 2009 r. do odbycia okresowej służby

wojskowej - do 50 żołnierzy rezerwy.

Rys. 2. Limity przyjęć poborowych w latach 2002–2009

Rządowy program profesjonalizacji SZ RP zakładał osiągnięcie na koniec 2010 r.

poziomu liczebności armii „do 120 tys. żołnierzy służby czynnej i NSR”.9

Pierwszym skutkiem uzawodowienia Sił Zbrojnych, wynikającym ze zwolnienia

żołnierzy z poboru10, był znaczny spadek ich liczebności - ze 130.231 żołnierzy11,

pełniących czynną służbę wojskową w dniu 1 stycznia 2008 r., do 97.714 żołnierzy w dniu

30 kwietnia 2011 r., tj. o 32.517 żołnierzy (25%). Osiągnięty stan osobowy był zgodny ze

stanem docelowym, określonym w zarządzeniu Ministra Obrony Narodowej Nr 0-2/MON

z dnia 8 marca 2010 r.12 tj. 100 tys. żołnierzy. Jednakże kontrola NIK wykazała niskie

7 Ustawa z dnia 21 listopada 1967 roku o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej. Stan

prawny obowiązujący w lutym 2009 roku. 8 Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 22 maja 2009 r. w sprawie określenia liczby osób, które w 2009 r.

mogą być powołane do czynnej służby wojskowej oraz służby lub szkolenia w obronie cywilnej (Dz. U.

z 2009 r. nr 83 poz. 692). 9 Program profesjonalizacji Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej na lata 2008-2010, s. 5. 10 Obowiązkowa służba wojskowa została zawieszona nowelizacją ustawy z 27 sierpnia 2009 r. o zmianie

ustawy o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej oraz o zmianie niektórych innych ustaw

(Dz. U. Nr 161, poz. 1278). W myśl art. 1 pkt 21 przytoczonej ustawy ze względu na potrzeby

uzupełnieniowe Sił Zbrojnych, Rada Ministrów, w drodze rozporządzenia określi liczbę osób, które mogą

być powołane w danym roku kalendarzowym do zasadniczej służby wojskowej. 11 Stan profesjonalizacji Sił Zbrojnych RP na przykładzie wybranych jednostek wojskowych, Informacja

o wynikach kontroli Najwyższej Izby Kontroli Nr ewid.173/2011/P10/086/KON str. 7. 12 Zał. nr 49 do Programu rozwoju Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej w latach 2009-2018

wprowadzonego w życie zarządzeniem Nr 0-2/MON Ministra Obrony Narodowej z dnia 8 marca 2010 r.

(niepublikowane, objęte klauzulą TAJNE) przewidywał osiągnięcie stanu 100 tys. żołnierzy. Faktyczny stan

Sił Zbrojnych był o 2.286 żołnierzy niższy, jednak różnica ta mieściła się w amplitudzie standardowych,

okresowych zmian stanów osobowych.

2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009

81000 68000 68000 78000 78000 77000 75000

0

LATA

Limity przyjęć poborowych w latach 2002 -2009


93

stany osobowe żołnierzy w jednostkach wojskowych objętych kontrolą. Również

faktyczna struktura etatowa jednostek odbiegała znacząco od prawidłowej.

Oznaczało to, iż pomimo że ogólna liczebność Sił Zbrojnych zbliżona była do

zaplanowanej, to wiele jednostek nie było jeszcze ukompletowanych w stopniu

umożliwiającym pełną realizację zadań. W ocenie NIK, sytuacja ta została spowodowana

przyśpieszeniem procesu uzawodowienia Sił Zbrojnych, w stosunku do pierwotnych

zamierzeń, co uniemożliwiło właściwe przygotowanie zmian strukturalno-organizacyjnych

w tym zakresie.13

Osobną, wymagającą rozważenia kwestią jest sposób, w jaki został określony

poziom liczebności Sił Zbrojnych RP. W kontekście prowadzonej polityki ciągłego

ograniczania liczebności poszczególnych komponentów armii zawodowej należy

niewątpliwie postawić pytanie o dopuszczalne granice tego typu działań. Nawet w pełni

profesjonalne, nowocześnie wyposażone i wyszkolone, ale zbyt małe Siły Zbrojne RP nie

są w stanie zapewnić Polsce odpowiedniego poziomu bezpieczeństwa. Użycie

sformułowania „do 120 000” pozwalało z jednej strony stworzyć wrażenie, że Siły Zbrojne

RP będą miały odpowiednią liczebność, z drugiej strony jednak, zgodnie z obowiązującym

prawem, pozwalało dowolnie ograniczać liczebność wojska. Troska o bezpieczeństwo

Rzeczypospolitej Polskiej nakazuje rekomendowanie jednoznacznego określenia dolnej

granicy liczebności Sił Zbrojnych w oficjalnych dokumentach. Użycie zapisu „nie mniej

niż” określi poziom liczebności wojska niezbędny do wykonywania konstytucyjnych

i sojuszniczych zobowiązań.14

Ważnym aspektem omawianego procesu był czas przewidziany na jego realizację.

Niestety, przedsięwzięcia organizacyjno-planistyczne w zakresie profesjonalizacji

wykonywane były pod presją czasu, w warunkach skracania terminów ich realizacji, co

skutkowało m.in. problemami dotyczącymi: przygotowania i wydania niezbędnych

regulacji prawnych, zmian struktury organizacyjno-etatowej jednostek, uzupełnienia liczby

żołnierzy służby czynnej i żołnierzy NSR do założonych poziomów, przejęcia zadań

wykonywanych dotychczas przez żołnierzy z poboru, terminowego opracowania

i wdrożenia programów i normatywów szkolenia.

Rys 3. Planowany i faktyczny czas realizacji procesu profesjonalizacji

13 Stan profesjonalizacji Sił Zbrojnych RP na przykładzie wybranych jednostek wojskowych, Informacja

o wynikach kontroli Najwyższej Izby Kontroli Nr ewid.173/2011/P10/086/KON s. 7. 14 Informacja Stan Profesjonalizacji Sił Zbrojnych RP, BBN – Warszawa, styczeń 2010 r. s. 5-6.

2000

2002

2004

2006

2008

2010

2012

2014

2016

2018

I WARIANT II WARIANT REALIZACJA

2006 2006 20062010 2010

2008

2018

2012

2010

CZAS PRZEPROWADZENIA PROFESJONALIZACJI

Przygotowanie aktów prawnych Realizacja procesu Zakończnie profesjonalizacji


94

W 2006 r. Minister Obrony Narodowej zaakceptował „Koncepcję profesjonalizacji

Sił Zbrojnych RP – Siły Zbrojne 2010” oraz „Program rozwoju Sił Zbrojnych RP w latach

2007-2012”. Planowano, że w latach 2007-2008 zostaną stworzone warunki prawno-

organizacyjne do wdrożenia profesjonalizacji, a do końca 2012 r. nastąpi zawieszenie

obowiązku odbywania zasadniczej służby wojskowej, wprowadzenie służby kontraktowej

i utworzenie Narodowych Sił Rezerwowych. W dniu 10 maja 2007 r. Minister Obrony

Narodowej podjął decyzję o skróceniu okresu wdrażania profesjonalizacji i przyspieszeniu

prac przygotowawczych. Zespół ds. Profesjonalizacji, działający w Sztabie Generalnym

WP, otrzymał zadanie opracowania w ciągu 7 miesięcy, tj. w terminie do końca 2007 r.

koncepcji i harmonogramu realizacji profesjonalizacji Sił Zbrojnych. Opracowane przez

Zespół „Studium profesjonalizacji Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej” zawierało

ocenę stanu SZ RP oraz przewidywało dwuletni okres przygotowawczy do rozpoczęcia

procesu profesjonalizacji (2008-2009). Realizację profesjonalizacji zaproponowano

w dwóch wariantach czasowych: w latach 2010-2012 albo 2010-2018. Profesjonalizację

Sił Zbrojnych uruchomiła decyzja Nr 67/MON Ministra Obrony Narodowej z dnia

14 lutego 2008 r. w sprawie przedsięwzięć organizacyjnych zapewniających sprawną

realizację procesu profesjonalizacji Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej. Okres

przygotowania procesu profesjonalizacji zakończyło opracowanie „Programu

profesjonalizacji Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej na lata 2008-2010”, przyjętego

przez Radę Ministrów w dniu 5 sierpnia 2008 r. W ocenie NIK, przedstawione wyżej

przyspieszenie procesu profesjonalizacji było niecelowe, a terminowe opracowanie

i wdrożenie wszystkich 140 aktów prawnych bądź realizacja inwestycji mieszkaniowych,

biurowo-sztabowych i szkoleniowych było ponadto, w okresie 2 lat, nierealne.15

ZMIANY W PODSTAWOWYCH AKTACH PRAWNYCH

REGULUJĄCYCH PEŁNIENIE SŁUŻBY WOJSKOWEJ

Sprawne przeprowadzenie procesu profesjonalizacji wiązało się bezpośrednio

z przygotowaniem i wdrożeniem wielu dokumentów o charakterze prawno-

organizacyjnym. Między innymi:

1. Wydaniem decyzji Nr 74/MON z dnia 15 lutego 2008 roku, Minister Obrony

Narodowej powołał Zespół Monitorujący Proces Profesjonalizacji Sił Zbrojnych RP

wyznaczając na Dyrektora Zespołu płk Stanisława Rumana ze Sztabu Generalnego

WP.

2. Nowelizacją przez Ministra Obrony Narodowej, w ramach realizacji zamierzeń

legislacyjnych, trzech niżej wymienionych rozporządzeń:

rozporządzenie MON w sprawie stawek uposażenia zasadniczego żołnierzy

niezawodowych,

rozporządzenie MON w sprawie trybu przyjmowania i sposobu odbywania

nadterminowej zasadniczej służby wojskowej,

rozporządzenie MON w sprawie zwalniania żołnierzy z czynnej służby wojskowej

i powoływania do odbycia tej służby w 2008 roku.

3. Nowelizacją, w trackie i po zakończeniu procesu profesjonalizacji, kolejnych trzech

zasadniczych ustaw:

15 Stan profesjonalizacji Sił Zbrojnych RP na przykładzie wybranych jednostek wojskowych, Informacja

o wynikach kontroli Najwyższej Izby Kontroli Nr ewid.173/2011/P10/086/KON s. 16.


95

ustawy o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej (tzw. „mała”

i „duża” nowela),

ustawy o służbie wojskowej żołnierzy zawodowych,

ustawy o zakwaterowania Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej.

Przedmiotowa nowelizacja głównego aktu prawnego normującego omawiane

zagadnienie, czyli ustawy z dnia 21 listopada 1967 roku o powszechnym obowiązku

obrony Rzeczypospolitej Polskiej, w szczególności uwzględniała obszary dotyczące:

1. Uregulowania, w zupełnie odmienny sposób, obowiązku odbywania zasadniczej służby

wojskowej oraz przeszkolenia wojskowego absolwentów szkół wyższych, a także

spełniania równorzędnych i zastępczych form tego obowiązku (służba w formacjach

uzbrojonych niewchodzących w skład Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej,

zasadnicza służba lub szkolenie w obronie cywilnej oraz służba zastępcza), dokonując

skatalogowania rodzajów czynnej służby wojskowej, z uwzględnieniem różnych

sytuacji, w których możliwe jest ich odbywanie.

2. Prawnej możliwości pełnienia – na zasadach ogólnych – czynnej służby wojskowej

przez kobiety.

3. Utworzenia Narodowych Sił Rezerwowych i pełnienia ochotniczej służby w rezerwie

na przydziałach kryzysowych.

4. Zmiany zakresu czynności terenowych organów administracji wojskowej w związku

z zadaniami rekrutacyjnymi do służby ochotniczej.

5. Zniesienia nadterminowej zasadniczej służby wojskowej (nastąpi jej włączenie

w kontraktową zawodową służbę wojskową).

6. Zastąpienia dotychczasowego przysposobienia obronnego w szkołach gimnazjalnych

i ponadgimnazjalnych przedmiotem “edukacja dla bezpieczeństwa” oraz zniesienia

przysposobienia obronnego i przeszkolenia wojskowego studentów odbywanych

w czasie trwania studiów.

7. Zmiany zakresu podmiotowego regulacji w zakresie osób mogących pełnić czynną

służbę wojskową.

8. Zniesienia obowiązku odbywania, w tym w trybie ochotniczym, zajęć wojskowych

przez studentów i studentki uczelni morskich oraz likwidacji studium wojskowego

prowadzącego te zajęcia.

Zmiany w prawie były konieczne do przeprowadzenie samego procesu

profesjonalizacji ale też bardzo korzystnie wpłynęły na warunki służby wojskowej, tym

samym można stwierdzić, że miały wpływ na podniesienie poziomu bezpieczeństwa

Polski. Oczywiście należy spojrzeć również krytycznie na cześć unormowań prawnych.

Na przykład na określenie stanu ilościowego polskiej armii.

Utrzymane zostały obowiązujące do dzisiaj przepisy normujące pełnienie

obowiązkowej służby wojskowej w razie ogłoszenia mobilizacji i w czasie wojny. Nadal

funkcjonuje nadawanie przydziałów mobilizacyjnych żołnierzom rezerwy. Nastąpiło

zarazem zniesienie obowiązku odbywania ćwiczeń wojskowych przez żołnierzy rezerwy

na potrzeby nadawania przydziałów mobilizacyjnych, z zapewnieniem jednak prawnej

możliwości ich wprowadzenia w razie wystąpienia takiej konieczności.

Założono się, że obowiązek odbywania zasadniczej służby wojskowej

oraz przeszkolenia wojskowego absolwentów szkół wyższych przestanie obowiązywać

z dniem wejścia w życie ustawy. Jednak w przypadku wystąpienia określonych zagrożeń

i potrzeb, Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej, działając na wniosek Rady Ministrów,

będzie miał prawną możliwość określenia terminu rozpoczęcia i okresu trwania obowiązku

odbywania zasadniczej służby wojskowej oraz przeszkolenia wojskowego absolwentów

szkół wyższych.


96

OBOWIĄZKI OBYWATELI RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

NA RZECZ BEZPIECZEŃSTWA KRAJU

Obrona Ojczyzny jest sprawą i obowiązkiem wszystkich obywateli

Rzeczypospolitej Polskiej16, a Rzeczpospolita Polska strzeże niepodległości

i nienaruszalności swojego terytorium, zapewnia wolności i prawa człowieka i obywatela

oraz bezpieczeństwo obywateli, strzeże dziedzictwa narodowego oraz zapewnia ochronę

środowiska, kierując się zasadą zrównoważonego rozwoju.17

„Ojczyzna” to cyt.: „…kraj, w którym się ktoś urodził, którego jest obywatelem lub

z którym jest związany więzią narodową”.18 Zapisy w cytowanych powyżej aktach

prawnych wyraźnie określają, że obrona ojczyzny jest podstawowym obowiązkiem

każdego obywatela a zadaniem Polski, jako Państwa jest zapewnić obywatelom

bezpieczeństwo. Czy jednak „obowiązek obrony Ojczyzny” powstaje tylko na skutek

np. agresji wrogiego państwa? Czy jest procesem ciągłym, czy może tylko działaniem

w określonej, powodującej zagrożenie sytuacji? Wyraźnie na te pytania musimy

odpowiedzieć przecząco. Obrona Rzeczypospolitej Polskiej jest obowiązkiem każdego

obywatela, niezależnie od wieku, płci, posiadanych umiejętności, wyznawanej wiary czy

też poglądów politycznych. Oczywiście zobowiązania obywateli dotyczące obrony

Ojczyzny są zróżnicowane, inne dla dzieci w szkołach podstawowych, które np. poprzez

uczestnictwo w uroczystościach i świętach narodowych kształtują swoje postawy

patriotyczno – obronne, inne dla żołnierzy zawodowych, którzy winni być gotowi do

spełniania obowiązków wobec Ojczyzny, nawet za cenę własnego życia.19

Rys nr 4. Służba wojskowa jako powinność obywatelska (badanie CBOS z 2013 r.)

Postrzeganie przez obywateli powinności obywatelskich w zakresie obronności

w ostatnich latach zmieniło się. Oczekiwania wobec państwa są niezmiennie bardzo duże,

16 art. 1 Ustawy z dnia 21 listopada 1967 r. o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej

(Dz. U. 2016 poz.1534 tekst jednolity) 17 art. 5 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. 1997, nr 78 poz. 483 z późn. zm.) 18 Słownik języka polskiego PWN (http://sjp.pwn.pl/sjp/ojczyzna;2494549.html) 19 Pkt. 1 Rozdziału Żołnierz zawodowy w służbie, Kodeks Honorowy Żołnierza Zawodowego Wojska

Polskiego (Dz. Urz. MON z 2008 r. nr 5, Załącznik do obwieszczenia Ministra Obrony Narodowej z dnia

3 marca 2008 r. , poz. 55)


97

o tyle obowiązki obywatela wobec państwa zmalały. Centrum Badania Opinii Społecznej

(CBOS) przeprowadziło w czerwcu 2013 roku, badanie na temat: „Powinności państwa

wobec obywatela i obywatela wobec państwa”. Niemal wszyscy uważają, że Państwo

Polskie powinno zapewnić każdemu obywatelowi bezpieczeństwo (99%). W ciągu

ostatnich kilkunastu lat najbardziej zmalał (z 83% w 1999 r. do 60% w 2013 r.) odsetek

osób zaliczających do powinności obywatelskich służbę wojskową mężczyzn, o ile wiek

i zdrowie na to pozwalają. Niewątpliwie przyczyniło się do tego zawieszenie od 2010 roku

obowiązku odbywania zasadniczej służby wojskowej i przeszkolenia wojskowego

absolwentów wyższych uczelni. Przekonanie, że służba wojskowa mężczyzn należy do

powinności obywatela, wyraża dziś 60% badanych. Co trzeci (35%) nie zgadza się z tą

opinią.20

Bezpieczeństwo kraju najczęściej kojarzy się nam z ochroną przed zagrożeniem

militarnym. Tymczasem zagadnienia dotyczące bezpieczeństwa państwa obejmują szerszy

kontekst, szczególnie te, składające się na cały proces umacniania obronności Polski.

Powszechnemu obowiązkowi obrony podlegają wszyscy obywatele polscy zdolni ze

względu na wiek i stan zdrowia do wykonywania tego obowiązku. Obywatel polski będący

równocześnie obywatelem innego państwa nie podlega powszechnemu obowiązkowi

obrony, jeżeli stale zamieszkuje poza granicami Rzeczypospolitej Polskiej. W ramach

powszechnego obowiązku obrony obywatele polscy są obowiązani do:

1. Pełnienia służby wojskowej.

2. Wykonywania obowiązków wynikających z nadanych przydziałów kryzysowych

i przydziałów mobilizacyjnych.

3. Świadczenia pracy w ramach pracowniczych przydziałów mobilizacyjnych.

4. Pełnienia służby w obronie cywilnej.

5. Odbywania edukacji dla bezpieczeństwa.

6. Uczestniczenia w samoobronie ludności.

7. Odbywania ćwiczeń w jednostkach przewidzianych do militaryzacji i pełnienia służby

w jednostkach zmilitaryzowanych.

8. Wykonywania świadczeń na rzecz obrony.

- na zasadach i w zakresie określonych w ustawie.21

OCHOTNICZE FORMY PEŁNIENIA SŁUŻBY WOJSKOWEJ

Ochotnicze spełnianie zadań w ramach powszechnego obowiązku obrony

Rzeczypospolitej Polskiej jest prawem wszystkich obywateli polskich. W ramach tego

prawa obywatele polscy mają możliwość uczestniczenia w następujących ochotniczych

formach pełnienia służby wojskowej:

1. Służba kandydacka (szkolnictwo wojskowe).

2. Służba przygotowawcza.

3. Służba w ramach Narodowych Sił Rezerwowych.

4. Służba okresowa.

5. Zawodowa stała służba wojskowa.

6. Zawodowa kontraktowa służba wojskowa.

7. Służba w Wojskach Obrony Terytorialnej.22

20 Badanie Aktualne problemy i wydarzenia (277) przeprowadzone w dniach 6–12 czerwca 2013 roku na

liczącej 1010 osób reprezentatywnej próbie losowej dorosłych mieszkańców Polski (BS/104/2013) s. 5. 21 art.4 Ustawy z dnia 21 listopada 1967 r. o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej

(Dz. U. 2016 poz.1534 tekst jednolity).


98

Z teoretycznego punktu widzenia, wprowadzone ochotnicze formy, czy też

uzawodowienie armii na pewno podniosły poziom bezpieczeństwa. Nie wszystkie jednak

wymienione powyżej formy miały w tym procesie równy udział. Udział pododdziałów

Wojska Polskiego w operacjach poza granicami kraju, będący konsekwencją

przynależności do NATO, pokazał, że tylko zawodowa, profesjonalnie wyszkolona armia

jest w stanie zapewnić interoperacyjność z siłami sojuszniczymi. W ramach

kilkumiesięcznej zasadniczej służby wojskowej nie było możliwości w pełni wyszkolić

żołnierza, który mógłby w pełni wykonać zadanie przy użyciu coraz to nowocześniejszego

sprzętu. Dlatego też, wprowadzenie korpusu szeregowych zawodowych należy ocenić

pozytywnie, w tym pod katem poziomu bezpieczeństwa.

Dokładnie na drugim biegunie należy postawić funkcjonowanie Narodowych Sił

Rezerwowych (NSR). Do 100 tysięcznej armii żołnierzy zawodowych miało dołączyć 20

tysięcy żołnierzy rezerwy w ramach NSR, dla których główne zadania definiowano

w obszarze zarządzania kryzysowego oraz wzmocnienia potencjału bojowego jednostek

wojskowych. W rzeczywistości już na początku procesu profesjonalizacji wystąpiły

zakłócenia. Po pierwsze błędnie dowódcy jednostek wojskowych typowali nie obsadzone

przez żołnierzy zawodowych stanowiska dla żołnierzy NSR, doprowadzając do sytuacji,

że zamiast zwartych pododdziałów NSR gotowych do użycia, blokowane były stanowiska,

na których z uwagi na zakres działania wymagana była codzienna obecność żołnierza,

a nie tylko do 30 dni w roku w ramach ćwiczeń rotacyjnych. Po drugie, zakładana liczba

20 tyś. żołnierzy NSR na koniec 2010 roku nie została osiągnięta. Do 30 grudnia 2011 r.

z podpisanymi kontraktami do służby w ramach NSR było 13395 żołnierzy – ochotników,

co stanowiło 67 % planowanej ilości. Po trzecie, ogłoszenie przez MON hasła: „NSR

to przepustka do zawodowej służby wojskowej”, spowodowało, że większość ochotników

traktowała służbę w NSR jako epizod, i po odbyciu pierwszych ćwiczeń rotacyjnych

stawało do kwalifikacji w jednostkach wojskowych w celu powołania do zawodowej

służby wojskowej. Ciągła rotacja typowanych przez dowódców JW. stanowisk

dla żołnierzy NSR, negatywny stosunek pracodawców zatrudniających żołnierzy NSR do

zwalniania ich na ćwiczenia, eksterytorialność służby w ramach NSR, czy też brak

korelacji specjalności wojskowych (SW), które nabywali żołnierze NSR w ośrodkach

i centrach szkolenia z deficytowymi SW powodują ,że należy wystawić negatywną ocenę

dla tej ochotniczej formy pełnienia służby wojskowej, tym samym można domniemywać,

że wpłynęła ona pozytywnie na poziom bezpieczeństwa. Jedynym pozytywnym aspektem

było to, że z uwagi na zawieszenie lub też znaczne ograniczenie w latach 2008 – 2014

ćwiczeń wojskowych, w ramach NSR i odbywających się ćwiczeń rotacyjnych

prowadzono w szczątkowym zakresie szkolenie rezerw osobowych.

WYNIKI BADAŃ

Wśród uczestników kursu kwalifikacyjnego na stopień kmdr por i ppłk

organizowanego w miesiącach wrzesień – grudzień 2016 roku przez Akademię Marynarki

Wojennej w Gdyni, przeprowadzono za pomocą anonimowej ankiety badania, mające na

celu poznać opinię żołnierzy zawodowych na temat wpływu zmiany obowiązkowej na

ochotniczą służbę wojskową na bezpieczeństwo Polski.

Wygenerowano następujący problem badawczy:

22 Planuje się rozpoczęcie na początku 2017 r. W pierwszej kolejności na terenie województw

podkarpackiego, lubelskiego, podlaskiego.


99

„Czy przejście z obowiązkowej na ochotniczą służbę wojskową miało wpływ na

bezpieczeństwo Polski”.

Tabela 1. Charakterystyka badanej populacji

źródło: opracowanie własne na podstawie metryczki ankiety

Analizując grupę ankietowanych należy zwrócić uwagę na fakt, iż większość

żołnierzy służy w jednostkach wojskowych, dowództwach ( w sumie 58,49 %), gdzie

kontakt z szeregowymi zawodowymi jest częsty oraz to, że większość badanych służy

powyżej 20 lat ( w sumie 64,15 %), mając możliwość porównania czasów pełnienia

obowiązkowej służby wojskowej do dnia dzisiejszego, w którym obowiązują ochotnicze

formy służby wojskowej. Grupa ankietowanych posiada merytoryczne podstawy do

wyrażania opinii w przyjętym problemie badawczym.

Rys. 5. Określenie respondentów co do zasadności zawieszenia zasadniczej służby wojskowej źródło: opracowanie własne na podstawie ankiety

Na pytanie o słuszność zawieszenia obowiązkowej służby wojskowej w 2010 roku,

zdecydowana większość (w sumie 77 %) respondentów stwierdza, że nie była to decyzja

słuszna.

Miejsce służbydo 15

lat sł.woj.

16-19

lat sł. woj.

20-24

lat sł. woj.

pow.25

lat sł.woj.Razem

%

Populacji

Jednostka Wojskowa 3 6 3 3 15 28,30%

Dowództwo Związku Taktycznego 0 5 3 2 10 18,87%

Dowództwo Generalne/Operacyjne 1 2 2 1 6 11,32%

Sztab Generalny WP / Ministerstwo Obrony

Narodowej0 0 3 0 3 5,66%

Terenowe Organy Administracji Wojskowej 0 0 1 6 7 13,21%

Instytucja wojskowa 0 2 6 4 12 22,64%

RAZEM 4 15 18 16 53

% POPULACJI 7,55% 28,30% 33,96% 30,19%


100

Rys 6. Określenie respondentów co do składu osobowego SZ RP źródło: opracowanie własne na podstawie ankiety

Kontynuując badanie na temat składu Sił Zbrojnych RP, respondenci stwierdzili

w większości (w sumie 66 %), że Wojsko Polskie winno składać się nie tylko z żołnierzy

zawodowych. W kolejnych pytaniach podjęto próbę oceny podstawowych ochotniczych

form służby wojskowej.

Rys 7. Ocena respondentów funkcjonowania NSR źródło: opracowanie własne na podstawie ankiety

W pierwszej kolejności respondenci ocenili funkcjonowanie Narodowych Sił

Rezerwowych. Ocena ta jest zbieżna z przedstawionymi wcześniej negatywnymi

zjawiskami dotyczącymi tej ochotniczej formy służby wojskowej. 45 % badanych

stwierdziło, że NSR nie spełniają swojej roli, a 38 %, że błędem było ich tworzenie,

co w sumie daje 82 % negatywnie oceniających tą formę służby wojskowej.


101

Rys 8. Ocena respondentów funkcjonowania służby przygotowawczej źródło: opracowanie własne na podstawie ankiety

Ocena funkcjonowania służby przygotowawczej w porównaniu do oceny NSR jest

bardziej optymistyczna. Negatywnie (w sumie 45 %) ocenia ją mniejszość respondentów.

Należy zaznaczyć, że wprowadzono pozytywne zmiany w funkcjonowaniu służby

przygotowawczej. Należą do nich:

1. Zwiększenie limitu powołań do służby przygotowawczej, w szczególności na potrzeby

korpusu szeregowych,

2. Prowadzenie szkoleń w jednostkach wojskowych,

3. Dostosowanie testów badań psychologicznych do minimów, jakie winni posiadać

kandydaci do służby przygotowawczej (minimalne wykształcenie gimnazjalne).

Rys 9. Określenie respondentów co do odwieszenia zasadniczej służby wojskowej źródło: opracowanie własne na podstawie ankiety

W ocenie respondentów obecna sytuacja na wschodniej flance NATO (kryzys

Rosja – Ukraina) tylko 8 % badanych uważa, że należałoby „odwiesić” obowiązek służby

wojskowej.


102

Rys. 10. Ocena respondentów wpływu tworzonych WOT na poziom bezpieczeństwa Polski źródło: opracowanie własne na podstawie ankiety

Na pytanie o wpływ na poziom bezpieczeństwa Polski tworzonych Wojsk Obrony

Terytorialnej, większość respondentów (w sumie 70 %) oceniło, że poziom wzrośnie.

Rys. 11. Ogólna ocena respondentów wpływu ochotniczych form

pełnienia służby wojskowej na poziom bezpieczeństwa Polski źródło: opracowanie własne na podstawie ankiety

Respondenci odpowiadając na zadanie pytanie mieli możliwość przydzielić od 1 do

8 pkt. dla ich zdaniem kolejno (8 pkt. na największego wpływu) najbardziej wpływowej

formy służby wojskowej na bezpieczeństwo Polski. Oceniając wszystkie formy pełnienia

służby wojskowej, respondenci wskazali, że największy wpływ na bezpieczeństwo Polski

ma zawodowa służba wojskowa (19 %) oraz zasadnicza służba wojskowa, gdyby została

odwieszona (17 %). Najmniejszy wpływ, według badanych ma szkolenie żołnierzy

rezerwy w ramach przeszkalania kadr rezerwy (9 %) i służba kandydacka (7 %).


103

Rys. 11. Ocena poziomu bezpieczeństwa Polski po wprowadzeniu

ochotniczych form służby wojskowej źródło: opracowanie własne na podstawie ankiety

Podsumowując badania, respondenci ocenili (w sumie 81 %), że zmiana

z obowiązkowej na ochotniczą służbę wojskową miała pozytywny wpływ

na bezpieczeństwo Polski.

PODSUMOWANIE

Profesjonalizacja SZ RP winna być procesem ciągłym, niekończącym się

wraz z zawieszeniem poboru i uzawodowieniem służby wojskowej, obejmującym

praktycznie wszystkie sfery wojska, które można w uproszczeniu ująć w trzech

kategoriach: żołnierz, uzbrojenie, organizacja. Żołnierzy mamy zawodowych,

uczestniczących od czasu zakończenia procesu uzawodowienia armii w wielu misjach poza

granicami kraju, w tym misjach bojowych. Uzbrojenie, czyli w praktyce, realizację Planów

Modernizacji Technicznej Sił Zbrojnych RP (PMT) należy ocenić krytycznie. Brak

nowoczesnego systemu obrony przeciwrakietowej i przeciwlotniczej, nie zakupienie do

dnia dzisiejszego śmigłowców, czy też wyposażenie Marynarki Wojennej jest

wystarczającym na to dowodem. Obecny Minister Obrony Narodowej, Pan Antoni

Macierewicz zdecydowanie krytycznie wypowiada się na ten temat, wskazując również

nieracjonalność wydatków na ten cel, czy też na niedoszacowanie PMT.23Nie wszystkie

ochotnicze formy służby wojskowej w pełni spełniają swoją rolę i zadania, tym samym w

pełni utrzymują, a w założeniach profesjonalizacji, miały podnieść na wyższy poziom

bezpieczeństwo Polski.

23 www.parlamentarny.pl autor Włodzimierz Kaleta (dostęp 06.10.2016 r.)


104

Tabela 2. Analiza SWOT

Mocne strony

Słabe strony

jakość armii a nie ilość,

modernizacja techniczna polskiej armii,

poprawa warunków służby,

korzystny system uprawnień emerytalnych,

coraz większe wymagania kompetencyjne,

precyzyjny kompetencyjny podział zadań

dla każdego żołnierza.

odchodzenie ze służby dobrze

wyszkolonych żołnierzy,

obecny stan ilościowy wojska nie jest

w stanie obronić państwa polskiego,

nisko rozwinięte przeszkalanie kadry

rezerwy,

niedostateczne szkolenie żołnierzy rezerwy,

biurokratyzacja armii,

nie w pełni zabezpieczenie szkolenia

w deficytowych specjalnościach

wojskowych (SW), w ramach służby

przygotowawczej,

Szanse

Zagrożenia

intensywne kontakty z innymi armiami

sojuszniczymi,

nabieranie doświadczenia poprzez

uczestniczenie w różnych operacjach

połączonych,

uczestnictwo z wojskami sojuszniczymi we

wspólnych ćwiczeniach,

implementacja najlepszych rozwiązań

z innych armii do Wojska Polskiego,

brak powszechnego zaangażowania

obywateli w obronę państwa,

zbyt duże uzależnienie od sojuszników,

ograniczenia nakładów finansowych

na sprzęt wojskowy i szkolenie,


Największym jednak minusem zawieszenia obowiązkowej służby wojskowej jest

przyczynienie się do zwiększenia bezbronności zwykłych obywateli. Udział Polski

w NATO, w tym zapisy art. 5 Traktatu Północnoatlantyckiego mówiącego o obronie

kolektywnej oraz przypuszczenie, że w najbliższym czasie nie zagraża nam żaden

konflikt, nie zwalniają Polaków od obowiązku obrony państwa. Brak powszechnego

zaangażowania obywateli w obronę państwa czyni je jeszcze bardziej bezbronnym,

a tak naprawdę nigdy nie można być pewnym, czy nasze państwo nie zostanie

zaatakowane w najmniej oczekiwanym momencie. Obecnie przeciętny obywatel nie

przeszedł podstawowego szkolenia w zakresie obronności., a często się zdarza, że jedyny

kontakt w wojskiem ma podczas kwalifikacji wojskowej, gdzie orzekana jest jego zdolność

do służby wojskowej oraz wstępnie jest do niej przeznaczany. Armia licząca 120 tysięcy

żołnierzy (w tym do 20 tyś NSR), z czego nie wszyscy mają częsty kontakt z poligonem,

czy innego rodzaju działaniami zbrojnymi, nie jest w stanie obronić całego kraju, do tego

trzeba zaangażować wszystkich obywateli. Przed reformą z lat 2008-2010 może żołnierze

nie byli aż takimi specjalistami w swej dziedzinie jak obecnie, ale większy odsetek

obywateli posiadał podstawowe przeszkolenie. Uczestnictwo w operacjach poza granicami

kraju, zmusiło wojsko, a także rządzących do modernizacji SZ, a program profesjonalizacji

był tylko tego następstwem. Postawiono na potencjał ekspedycyjny, zapominając,

że najważniejszy powinien być własny potencjał bezpieczeństwa i obrony terytorium.

Obecnie nowoformowane Wojska Obrony Terytorialnej w swojej koncepcji

funkcjonowania, jako jedno z zadań mają przeszkalanie wojskowe obywateli, tak aby byli

gotowi do obrony swoich „własnych, małych ojczyzn”. Zakładana liczebność sił OT,


105

częstotliwość szkoleń, zakres działania ma realną szansę podnieść poziom bezpieczeństwa

państwa Polskiego, nie tylko w oparciu o pomoc sojuszników ale przede wszystkim

o odpowiednio przeszkolony, zmotywowany potencjał narodowy.

BIBLIOGRAFIA

[1] Badanie Aktualne problemy i wydarzenia (277) przeprowadzone w dniach 6–12 czerwca

2013 roku na liczącej 1010 osób reprezentatywnej próbie losowej dorosłych mieszkańców

Polski (BS/104/2013) s. 5.

[2] Informacja Stan Profesjonalizacji Sił Zbrojnych RP BBN – Warszawa, styczeń 2010 r. s.5-

6.

[3] Jatczak D., Kozłowski W., Przyszłość Sił Zbrojnych RP, Kwartalnik Bellona, 2007, s.19.

[4] Kodeks Honorowy Żołnierza Zawodowego Wojska Polskiego (Dz. Urz. MON z 2008 r. nr 5,

Załącznik do obwieszczenia Ministra Obrony Narodowej

z dnia 3 marca 2008 r. , poz. 55)

[5] Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. 1997, nr 78 poz. 483 z późn. zm.)

[6] Kozerawski D. S. ,Niedźwiecki R. red. Profesjonalna Armia w teorii

i praktyce – kontekst strategiczny, Akademia Obrony Narodowej, Warszawa, 2012.

[7] Paszkowski M., Profesjonalizacja Sił Zbrojnych RP jako przykład zmian

w wielkich grupach społecznych, Bezpieczeństwo narodowe nr 19,III-2011 str. 232.

[8] Program profesjonalizacji Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej na lata 2008-2010.

[9] Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 22 maja 2009 r. w sprawie określenia liczby osób,

które w 2009 r. mogą być powołane do czynnej służby wojskowej oraz służby lub szkolenia

w obronie cywilnej (Dz. U. z 2009 r. nr 83 poz. 692).

[10] Słownik języka polskiego PWN (dostęp 19 października 2016), dostępny

w http://sjp.pwn.pl/sjp/ojczyzna;2494549.html.

[11] Soroka P., Uwarunkowania i konsekwencje profesjonalizacji Sił Zbrojnych, Kieleckie

Towarzystwo Edukacji Ekonomicznej, Kielce 2010.

[12] Stan profesjonalizacji Sił Zbrojnych RP na przykładzie wybranych jednostek wojskowych,

Informacja o wynikach kontroli Najwyższej Izby Kontroli

Nr ewid.173/2011/P10/086/KON, s. 7, s. 16,

[13] Ustawa z dnia 21 listopada 1967 roku o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej

Polskiej. Stan prawny obowiązujący w lutym 2009 roku.

[14] Ustawa z dnia 21 listopada 1967 r. o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej

Polskiej (Dz. U. 2016 poz.1534 tekst jednolity).

[15] Kaleta W., Macierewicz przekreśla los planu modernizacji armii, (dostęp 6 października

2016), dostępny w http://www.parlamentarny.pl/gospodarka/8284.html

[16] Kwaśniak G., Wygaszanie Polski 1989-2015, Wygaszanie sił zbrojnych, wyd. Biały Kruk,

Warszawa, 2015.

http://sjp.pwn.pl/sjp/ojczyzna;2494549.html


106

MANDATORY OR VOLUNTARY MILITARY

SERVICE?

THE IMPACT ON THE SECURITY OF POLISH

ABSTRACT

August 3, 2008, during a solemn oath in Krakow, the then Minister of National Defence, Bogdan Klich, along with Prime Minister Donald Tusk announced the official cessation of conscription. Bogdan Klich also said that since October 2009, is no longer in the barracks conscript soldiers. He announced: "From 1 January 2010, will be in Poland professional army"... What forms of voluntary military service replaced the compulsory power? Is a professional army has increased the level of Polish security? In the first part of the paper we will discuss the process of professionalization of the Polish Armed Forces based on the analysis of literature and our own observations, while in the second, will be presented the results of a survey among listeners qualification course for the degree of permanent lieutenant commanderand Lieutenant Colonel.

Koncepcje rozwoju lotnictwa SAR MW …

107

kmdr ppor . Adam SOŁOPA

KONCEPCJE ROZWOJU LOTNICTWA SAR MW

JAKO ELEMENTU SIŁ MORSKICH.

CHARAKTERYSTYKA ORAZ ZAKRES ZADAŃ

STRESZCZENIE

Artykuł opisuje ogólną charakterystykę lotnictwa morskiego SAR Marynarki Wojennej, stanowi jednocześnie próbę przybliżenia problematyki związanej z morskim SAR. Autor starał się przedstawić system lotniczego ratownictwa morskiego w aspekcie procesu zmian zachodzącego na przestrzeni ubiegłej dekady oraz perspektywy rozwoju w latach nadchodzących.

Wyszczególnione zostały stawiane przez nim i realizowane zadania. Autor przedstawił również tendencje rozwojowe SAR MW.

Słowa kluczowe:

ratownictwo, lotnictwo, morze, poszukiwanie, śmigłowiec, samolot, poszkodowany

WSTĘP

Środowisko morskie jest najmniej sprzyjającym człowiekowi w jego działalności

środowiskiem fizycznym. Morze, które jest niebywale groźnym żywiołem, nie toleruje

dyletanctwa, ignorancji, czy też zaniedbania. Wypadki na morzu zachodzą na z reguły

w wyniku splotu różnorodnych i na ogół niemożliwych do przewidzenia okoliczności. Stąd

wydaje się, że jednym z wielu możliwych przedsięwzięć zapobiegawczych jest optymalne

przygotowanie jednostki do hipotetycznej sytuacji niebezpieczeństwa na morzu.

W związku z tym odpowiednie wyposażenie w sprzęt ratunkowy i środki łączności,

teoretyczne i praktyczne szkolenie załogi, mogą ograniczyć niejednokrotnie tragiczne

skutki katastrof. Jednakże wyposażenie nawet w najlepszy sprzęt nie stanowi gwarancji

ratunku.

W dążeniu do uzyskania niezbędnych informacji, uogólnień i wniosków,

zastosowano - jako zasadniczą - metodę analizy dokumentów: ustawowych,

normatywnych, instrukcji i innych. Skorzystałem także z badań statystycznych

prowadzonych w Dowództwie Gdyńskiej Brygady Lotnictwa MW.

Artykuł stara się przedstawić zakres i charakterystykę zadań lotnictwa

ratowniczego MW omawiając między innymi zasoby ratownicze lotnictwa MW RP.

Autor starał się ukazać rolę i możliwości systemu oraz perspektywy rozwoju lotnictwa

ratowniczego SAR RP w realiach aktualnych wyzwań.

Artykuł podsumowują uogólnienia i wnioski końcowe zawarte w zakończeniu.


108

CHARAKTERYSTYKA ORAZ ZAKRES ZADAŃ

REALIZOWANYCH PRZEZ LOTNICTWO RATOWNICZE MW RP

ZADANIA SŁUŻBY SAR

Do zadań służby SAR należy poszukiwanie i ratowanie każdej osoby znajdującej

się w niebezpieczeństwie na morzu, bez względu na okoliczności w jakich znalazła się

w niebezpieczeństwie przy współdziałaniu podczas akcji poszukiwawczych

i ratowniczych z jednostkami organizacyjnymi Marynarki Wojennej, Państwowej Straży

Pożarnej, Straży Granicznej. Policji, opieki zdrowotnej, a także innych jednostek będących

w stanie udzielić pomocy. Współdziałanie polega w szczególności na udzielaniu

niezbędnej pomocy, zgodnie z „Planem SAR”.

Legenda: linia cienka dolna – wody terytorialne, linia średnia – wyłączny obszar ekonomiczny,

linia gruba – strefa odpowiedzialności SAR.

Rys. 1. Polska strefa odpowiedzialności SAR źródło: http://www.sar.gov.pl (dostęp 05.10.2016 r.)

W załączniku Nr 2 „Planu SAR” zawarte jest „Zestawienie sił i środków lotnictwa

ratowniczego wydzielanych przez marynarkę Wojenną do współdziałania z morską służbą

poszukiwania i ratownictwa w akcjach SAR”.

W skład ratownictwa morskiego MW jako powiązanego funkcjonalnie i zadaniowo

układu elementów (sił i środków) struktury organizacyjnej MW, przeznaczonego do:

ratowniczego zabezpieczenia działalności szkoleniowo-operacyjnej MW i innych

rodzajów Sił Zbrojnych RP;

prowadzenia samodzielnie lub we współdziałaniu z krajowymi i (lub)

zagranicznymi służbami SAR działań (operacji) poszukiwania i ratowania życia na

morzu oraz przyległym do niego lądowym pasie nadmorskim.

Wydzielone siły i środki lotnictwa MW pełnione w cyklu dobowym.


109

Tabela 1. Wykaz lotniczych sił i środków systemu wojskowego ratownictwa morskiego MW

wydzielanych do pełnienia dyżurów ratowniczych

Lotnisko Typ statku

powietrznego

Czas osiągania

gotowości do startu

Uwagi

DARŁOWO Śmigłowiec

ratowniczy

Mi-14PŁ/R

lub W-3RM

Od godz. 08.00 do godz.

22.00 – 20 minut

Od godz. 22.00 do godz.

08.00 – 30 minut

W odniesieniu do

śmigłowców ratowniczych

W-3RM, przy temperaturze

otoczenia 0 stopnia C

i poniżej, należy czas do

startu zwiększyć o 15 minut

celem uzyskania

nakazanych parametrów

technicznych śmigłowca.

CEWICE Samolot

patrolowy

An-28B1R

Lato: 60 minut

Zima: 90 minut

źródło: Instrukcja o wojskowym ratownictwie morskim, Mar. Woj., Gdynia 2012 r., zał. 2, tab. 1, s. 36.

Zobrazowanie skuteczności działań SAR zrealizowanych na Bałtyku w ubiegłej

dekadzie zostało przedstawione na rysunku nr 2.

Rys. 2. Zestawienie wykonanych akcji SAR oraz uratowanych osób przez zasoby

ASAR MW RP w latach 2005 – 2015 źródło: Sekcja ratownictwa DBLMW, dane archiwalne

Ogólne zadania lotniczego ratownictwa morskiego:

poszukiwanie potrzebujących (wzywających) pomocy na morzu

oraz w nadmorskim pasie lądowym;

udzielanie pomocy potrzebującym (wzywającym) pomocy na morzu

oraz w nadmorskim pasie lądowym;

współdziałanie w zakresie ratownictwa morskiego z sektorem gospodarki morskiej;

systematyczne (teoretyczne i praktyczne) szkolenie sił przeznaczonych

do działalności ratowniczej na morzu lub nad morzem i zobligowanych

do samodzielnego podejmowania takich akcji (załogi środków pływających).

0

5

10

15

20

25

30

35

Ilość przeprowadzonych akcjiSAR

Ilość poszkodowanych, którymudzielono pomocy


110

Główne zadania operacyjne lotniczego ratownictwa morskiego:

udział w ratowaniu życia w polskim obszarze odpowiedzialności SAR

samodzielnie i we współdziałaniu z MRCK Gdynia;

ratowanie załóg samolotów we współdziałaniu z SP.

Zadania szczegółowe lotniczego ratownictwa morskiego:

poszukiwanie i ratowanie życia załóg okrętów MW i cywilnych jednostek

pływających;

poszukiwanie i ratowanie życia załóg wojskowych i cywilnych statków

powietrznych;

dostarczanie personelu medycznego na jednostki pływające;

zdejmowanie chorych i poszkodowanych członków załóg (pasażerów) z jednostek

pływających i platform wiertniczych;

szkolenie sił ratownictwa morskiego MW (samodzielnie i we współdziałaniu)

z krajowymi i zagranicznymi służbami SAR.

CHARAKTERYSTYKA OGÓLNA ORAZ UWARUNKOWANIA

DZIAŁAŃ ZASOBÓW POWIETRZNYCH SAR

Śmigłowce lotnictwa morskiego, których poszczególne załogi składają się z dwóch

pilotów, technika pokładowego, ratownika pokładowego i lekarza ratownika, przeznaczone

są do zabezpieczenia akcji poszukiwania i ratownictwa morskiego, a także do transportu

powietrznego w rejonie nadmorskim oraz na akwenach wód wewnętrznych i w terenie

trudnodostępnym.

Śmigłowce zapewniają wykonanie następujących zadań:

- radioelektroniczne i wzrokowe poszukiwanie w morzu i na lądzie obiektów, które

uległy awarii oraz ich załóg i pasażerów;

- ratowanie i ewakuację na morzu i lądzie, załóg i pasażerów, obiektów, które uległy

awarii;

- transport powietrzny i zrzut środków przetrwania oraz różnorodnego wyposażenia

awaryjno-ratowniczego w celu udzielenia pomocy załogom i pasażerom obiektów,

które uległy awarii.

Wyposażenie pilotażowo-nawigacyjne i radioelektroniczne umożliwia

wykonywanie lotów na śmigłowcu w dzień i w nocy w zwykłych i trudnych warunkach

atmosferycznych.

Wszystkie śmigłowce i samoloty są wyposażone w środki łączności /UKF i FM/

dla komunikacji ze statkami, które uległy awarii oraz z siłami SAR.

CHARAKTERYSTYKA ŚMIGŁOWCA RATOWNICZEGO MI-14PŁ/R

Podstawowe dane taktyczno – techniczne:

prędkość max. [km/h] 230;

prędkość przelotowa [km/h] 210;

pułap praktyczny [m] 4000;

taktyczny promień działania 300 [km];

długotrwałość lotu [h] 4;

zasięg [km] 900;


111

max. masa startowa [kg] 14000;

masa własna [kg] 8900;

dług. [m] 25,32;

śred. wirnika nośnego [m] 21,29;

wys. [m] 6,94;

ilość paliwa (+ zbiorniki dodatkowe) 3790 (+500l);

wyposażenie dodatkowe: wciągarka słp-350 z niezatapialnym koszem, tratwy

ratownicze, nosze dla rozbitków, drabinka sznurowa.

Rys. 3. Śmigłowiec Mi-14PŁ/R w locie źródło: BLMW

Śmigłowiec może być skonfigurowany w następujących wariantach:

poszukiwawczo-ratowniczym – do poszukiwania obiektów, które uległy awarii

oraz ratowania i ewakuacji ich załóg i pasażerów, odpowiednia konfiguracja

umożliwia realizację zadania ratownictwa i ewakuacji za pomocą kosza - podjęcie

jednocześnie 3 osób, ewakuacja 9 rannych w pozycji leżącej na noszach lub

ewakuacja 19 osób w pozycji siedzącej;

transportowo-ratowniczym – do przerzutu w rejon prowadzonej akcji

ratowniczej niezbędnego wyposażenia i środków zapewniających przeżycie,

(dostarczenie 20 tratw ratowniczych MEWA – 6);

ewakuacyjno-transportowym – do transportu i ewakuacji w kabinie ładunkowej

w czasie prowadzenia akcji ratowniczej lub 19 osób1.

CHARAKTERYSTYKA ŚMIGŁOWCA RATOWNICZEGO W-3RM „ANAKONDA”

Podstawowe dane taktyczno – techniczne:

prędkość max. [km/h] 240;

prędkość przelotowa [km/h] 210;

1 Śmigłowiec Mi-14PS – instrukcja techniki pilotowania - Sygn. Lot.2441/85.


112

pułap praktyczny [m] 6000;

taktyczny promień działania 180 [km] (30 min. pracy w rejonie);

długotrwałość lotu [h] 3.5;

zasięg [km] 761;

max. masa startowa [kg] 6400;

dług. [m] 18,85;

śred. wn [m] 15,79;

wys. [m] 5,1;

ilość paliwa (+ zbiorniki dodatkowe) 1720 (+1030l);

wyposażenie dodatkowe: wciągarka „lucas” – 360.

Rys. 4. Śmigłowiec W-3RM „Anakonda” w locie źródło: BLMW

Wyposażenie pilotażowo-nawigacyjne i radioelektroniczne umożliwia

wykonywanie lotów na śmigłowcu w dzień i w nocy w zwykłych i trudnych warunkach

atmosferycznych oraz poszukiwanie, umiejscowienie i udzielenie pomocy rozbitkom

z wykorzystaniem pokładowej stacji radiolokacyjnej radionamiernika ARK-U2 i GPS.2

Może on przeszukiwać akwen 60 x 30 km przy zastosowaniu przyrządów

pokładowych w czasie do 30 minut i wzrokowo w czasie do 2 godzin 30 minut.

Wyposażenie śmigłowca umożliwia:

podjęcie na pokład do 6 rozbitków za pomocą kosza, noszy lub na pasie;

przenoszenie tratwy na zaczepie zewnętrznym z rozbitkami wewnątrz niej;

zabranie do 2100 kg ładunku, zarówno na zaczepie zewnętrznym, jak i w kabinie;

zabieranie zapasu 1700 l paliwa którego godzinne zużycie wynosi 500 l;

zabieranie na pokład 3 tratw typu MEWA-6, które mogą być zrzucone rozbitkom;

w razie awarii ma możliwość wodowania, a 6 napełnionych pływaków pozwala

załodze bezpiecznie opuścić śmigłowiec.3

Wszystkie ww. śmigłowce zabierają wyposażenie umożliwiające oznaczenie

miejsca akcji, środkami pirotechnicznymi zarówno w dzień, jak i w nocy. Załogi

2 Instrukcja użytkowania w locie płatowca. 3 Instrukcja użytkowania śmigłowca W-3RM.


113

śmigłowców są przygotowane do udzielenia pierwszej pomocy rozbitkom

oraz przekazania wyposażenia ratowniczego potrzebującym.

CHARAKTERYSTYKA SAMOLOTU PATROLOWEGO AN-28B1R

Rys. 5. Samolot M-28 B1R podczas kołowania

Samolot M-28 B1R przeznaczony jest do wykonywania lotów patrolowo-

rozpoznawczych oraz poszukiwania rozbitków na morzu.

Załoga składająca się z 5 osób /2 pilotów, technika pokładowego, dwóch

operatorów radaru, może prowadzić poszukiwanie za pomocą radaru o zasięgu 60 km,

namierzanie sygnałów rozbitka z odległości ok. 60 km, posiada też GPS. Może także

naprowadzić na miejsce akcji śmigłowiec lub statek ratowniczy. Dysponuje 1 lub 2

tratwami MEWA-6, które mogą być zrzucone z powietrza oraz 2 radiopławami TRON 30S

systemu COSPAS-SARSAT. Samolot M-28 B1R może przebywać w powietrzu

ok. 4 godzin.4

TENDENCJE ROZWOJOWE LOTNICTWA RATOWNICZEGO SAR

MARYNARKI WOJENNEJ

Współcześnie nadal trwa proces rozwoju lotnictwa morskiego w tym także

lotnictwa morskiego które trwale wpisuje się w strukturę Marynarki Wojennej i ma przed

sobą dalsze perspektywy, stanowiąc jej istotny i nie do przecenienia składnik.5 Jednym

z zasadniczych zadań stawianych przed nim jest w dalszym ciągu lotnicze ratowanie życia

ludzkiego na morzu. Ze względu na szeroko pojętą specyfikę wykonywanych zadań

(środowisko, sprzęt, wyszkolenie personelu i inne czynniki), a także posiadane

doświadczenie powinno pozostać w kompetencji lotnictwa morskiego.

4 Instrukcja użytkowania samolotu M-28 B1R. 5 Z. Chojnacki, Lotnictwo Marynarki Wojennej, Warszawa 2005, AON 5704/05, s. 102.


114

Lotnictwo morskie, w obszarze wsparcia ratownictwa morskiego Marynarki

Wojennej podstawowym i najważniejszym zadaniem sił było, jest i miejmy nadzieję

będzie utrzymywanie zdolności do poszukiwania i ewakuacji osób zagrożonych utratą

życia na morzu oraz w nadmorskim pasie lądowym do 100 km w głąb lądu. W tym

obszarze lotnicze siły ratownicze Gdyńskiej Brygady Lotnictwa MW stanowiły najbardziej

mobilne i efektywne ogniwo narodowego, morskiego i lotniczego systemu poszukiwania

i ratowania życia.

TENDENCJE ROZWOJU LOTNICTWA RATOWNICZEGO

BRYGADY LOTNICTWA MW

Priorytety rozwoju lotnictwa ratowniczego BLMW w latach 2013 – 2022 zostały

zdefiniowane następująco:

poprawa prawdopodobieństwa zachowania zdolności bojowej zasadniczych

składników ugrupowania obronnego Morskiego Komponentu w Połączonej

Operacji Obronnej terytorium Rzeczypospolitej Polskiej; zwiększona zdolność oraz wzrost możliwości taktyczno-technicznych ratownictwa

morskiego do skutecznego prowadzenia operacji poszukiwania i ratowania załóg

własnych okrętów i samolotów, ze szczególnym uwzględnieniem załóg okrętów

podwodnych (samodzielnie lub we współdziałaniu z systemami ratowniczymi sił

morskich NATO i innych państw.6

doskonalenie poziomu wyszkolenia personelu (przygotowanie wyszkolonych załóg

na nowo wprowadzane statki powietrzne;

doskonalenie umiejętności w zakresie planowania zadań ratowniczych statków

powietrznych.7

W konsekwencji powstania „Koncepcji rozwoju Marynarki Wojennej w latach

2013–2022 a następnie „Planu rozwoju Marynarki Wojennej w latach 2013–2022”,

w Dowództwie Brygady Lotnictwa MW opracowano „Harmonogram rozwoju Brygady

Lotnictwa MW w latach 2013–2022”. W powyższym dokumencie określono ogólne

kierunki rozwoju Brygady Lotnictwa MW w latach 2013–2022. W dokumencie tym także

został ujęty plan rozwoju lotnictwa ratowniczego co obrazuje tabela 5.

Tabela 2. Plan sprzętowego rozwoju lotnictwa ratowniczego w latach 2013-2022

W latach 2013-2016

Wycofanie: Pozyskanie:

1 śmigłowiec poszukiwawczo-

ratowniczy Mi-14PS

2 śmigłowce ratownicze Mi-2

3 śmigłowce ratownictwa morskiego

W latach 2017-2022

Wycofanie: Pozyskanie:

1 śmigłowiec ratowniczy Mi-2

2 śmigłowce poszukiwawczo-

ratownicze Mi-14PS

3 śmigłowce ratownictwa morskiego

Razem wycofanie: 4 śmigłowców Razem pozyskanie: 8 śmigłowców źródło: opracowanie własne

Powyższa tabela obrazuje plan rozwoju Brygady Lotnictwa MW. Bilans dodatni

stanowi planowane do wprowadzenia na uzbrojenie sześciu śmigłowców ratownictwa

6 Plan rozwoju Marynarki Wojennej w latach 2013 -2022, pkt. 33, s. 33. 7 Ibidem, pkt. 6-7, s. 34.


115

morskiego (w ramach Narodowego Programu Śmigłowcowego), oraz wspomagających

działania ratownicze dwóch śmigłowców ratowniczych Mi-2.

Dotychczasowe próby unowocześnienia istniejących sił śmigłowcowych

ograniczały się do modernizacji posiadanych już statków powietrznych i zapewnienia

ciągłości realizacji umów międzynarodowych traktujących o obowiązku udzielania

pomocy rozbitkom w rejonie polskiej strefy odpowiedzialności SAR. W rezultacie,

z uwagi na bardzo ograniczone środki finansowe, naglące programy rozwoju i utrzymania

sił okrętowych Marynarki Wojennej, stan lotnictwa SAR ulegał pogorszeniu na przestrzeni

kolejnych lat.

Pierwszą próbą modernizacji lotnictwa SAR był pomysł wykorzystania

śmigłowców Mi-14PŁ przeznaczonych do zadań ZOP i przystosowania ich do

wykonywania zadań ratowniczych. Umowa ta została zainicjowana w 2008 roku

i obejmowała modernizację dwóch śmigłowców Mi-14PŁ. W wyniku jej realizacji

pierwszy śmigłowiec został oddany do użytku w październiku 2010 roku, a drugi w lutym

2011 roku.

Taki pomysł ratowania istniejących sił SAR, jakimi dysponowała Marynarka

Wojenna, okazał się jedynie próbą złagodzenia dotkliwości problemu, jaki zaczął dotykać

ratownictwo SAR w wyniku braku systematycznego finansowania. Kłopoty związane

z modernizacją a następnie z użytkowaniem tych maszyn są odczuwalne do dziś,

a w opinii pilotów wykonujących loty na tych śmigłowcach była to próba z góry skazana

na niepowodzenie. Rosyjski producent śmigłowców Mi-14 nie przewidywał bowiem

multioperacyjności tych maszyn. Z tego też powodu oddzielnie zbudowano śmigłowiec

Mi-14 do wykonywania zadań SAR (Mi-14PS) oraz oddzielnie do wykonywania zadań

ZOP (Mi-14PŁ).

W wyniku kończących się resursów na tych śmigłowcach, pierwszy z nich zostanie

wycofany z użytkowania w IV kwartale 2017 roku, a drugi, kilka miesięcy później, czyli

w I kwartale 2018 roku.

Kolejną próbą ratowania tragicznej sytuacji lotniczych sił ratownictwa było

zawarcie w kwietniu 2014 roku umowy z PZL Świdnik na modernizację 5 sztuk

śmigłowców W-3 będących na wyposażeniu baz lotniczych w Gdyni oraz Darłowie.

W sytuacji niemożliwego do określenia terminu pozyskania nowych śmigłowców

ratowniczych do Marynarki Wojennej podjęta została decyzja o przeznaczeniu środków

finansowych na remont i doposażenie śmigłowców do wersji SAR.

Całość prac związanych z umową obejmuje doposażenie starszych wersji

śmigłowców W-3 Sokół i zunifikowanie ich do konfiguracji i wyposażenia śmigłowca

W-3WA RM 0906. Jest to najnowsza z wersji śmigłowca W-3WA RM, będących na

wyposażeniu baz lotniczych MW. Umowa obejmuje także przystosowanie ich do

wykonywania zadań ratowniczych w możliwym do realizacji zakresie. Głównym

ograniczeniem tego zadania była nienaruszalność istniejącej już konstrukcji śmigłowca

i brak możliwości ingerencji w nią w przypadku montażu pływaków do awaryjnego

wodowania do dwóch egzemplarzy śmigłowców.

W wyniku realizacji umowy zakłady w Świdniku doposażają śmigłowce

ratownicze w nowe elementy wyposażenia takie jak komplety radiostacji lotniczych,

zabudowę nowej głowicy optoelektronicznej SAFIRE II, oraz systemu automatycznej

identyfikacji statków AIS. W zakresie wykonania tej umowy jest również modernizacja

układu paliwowo-regulacyjnego (wersja FADEC), awioniki, przystosowanie

i wyposażenie śmigłowców w gogle noktowizyjne (NVG) ułatwiające wykonywanie lotów

w nocy czy też montaż wyposażenia ratowniczego i ratowniczo-medycznego (nosze, deska

ortopedyczna, kosz ratowniczy, wciągarka).


116

Niestety, plany producenta związane z nową polityką firmy, zobowiązania PZL

Świdnik wobec innych zleceniodawców, opóźniające się realizacyjnie umowy

z podwykonawcami, doprowadzają do znacznych opóźnień w realizacji umowy wobec

MON związanych z odbiorem śmigłowców. Planowany w lutym bieżącego roku odbiór

pierwszego ze śmigłowców do dnia dzisiejszego nie doszedł do skutku i nie wiadomo

dokładnie, kiedy zostanie zrealizowany. Istotnym, z punktu widzenia zbliżającego się

sezonu wypoczynkowego nad Bałtykiem, wydaje się być fakt, iż sam odbiór śmigłowców

poprzedzony koniecznością wykonania lotów próbnych, nie zapewnia ciągłości

w zabezpieczeniu ratowniczym polskiego wybrzeża. Potrzebne jest również w tym

przypadku przeszkolenie całego personelu pełniącego dyżury ratownicze, zapoznanie go

z nowymi urządzeniami i uzyskanie minimum doświadczenia w zakresie wykorzystania

nowozabudowanego wyposażenia, a na to jak wiadomo potrzeba czasu.

Głównym ale jednocześnie najdroższym rozwiązaniem gwarantującym rozwój

lotnictwa SAR w Polsce jest zakup nowych śmigłowców, które zabezpieczać będą

ratowniczo polskie wybrzeże. Przeprowadzone dotychczas modernizacje sprzętu

lotniczego pozostającego w zasobach MW poza aspektem ekonomicznym nie przyniosły

rozwiązania problemów na dłuższą metę. Wszystkie dotychczasowe próby usprawnienia

pracy ratownikom morskim wystarczyły na kilkunastoletnie zachowanie gotowości do

działań ratowniczych. Zakup nowego sprzętu pozwoli na realizowanie zadań nałożonych

na państwo w postaci obowiązku udzielenia pomocy rozbitkom na morzu prze

kilkadziesiąt najbliższych lat. Państwo, które aspiruje do bycia poważnym członkiem

NATO, gotowym przyjąć na siebie realizację zadań oraz znaczącym partnerem do rozmów

i liczącym się krajem w regionie, musi w znacznym stopniu zwiększyć wydatki

przewidziane na swoją obronność, a w tym również na lotnictwo SAR.

Przy kwestii śmigłowców dla marynarki wojennej dochodzimy do istotnego pytania

– czy wspólna platforma śmigłowcowa to element planu, czy skutek ograniczonych

funduszy? Na początku tej dekady rozważano pozyskanie śmigłowców „w oparciu

o wspólną platformę bazową”. Zgodnie z pierwotnymi założeniami planu na lata 2009-

2018 program obejmował 51 maszyn: 13 śmigłowców szturmowych, 6 wiropłatów VIP dla

Sił Powietrznych, 8 śmigłowców poszukiwawczo-ratowniczych dla Marynarki Wojennej

i Sił Powietrznych oraz 24 śmigłowce transportowe dla Wojsk Lądowych. Nie da się

wszystkich misji zrealizować jednym typem śmigłowca, do różnych zadań powinny być

pozyskane odmienne, dedykowane maszyny. We wszystkich zastosowaniach w dobrze

rozumianym interesie Polski jest pozyskiwanie maszyn, które korzystają w maksymalnym

stopniu z komponentów wytwarzanych w kraju, lub których produkcja zostanie

uruchomiona w kraju. Należy brać pod uwagę koszty nie tylko zakupu, ale również

eksploatacji, które kumulują się w czasie.

Wartość około 11,8 mld zł (ponad 3,3 mld dolarów) czyni przetarg na

wielozadaniowe wiropłaty jednym z większych realizowanych obecnie na światowym

rynku śmigłowcowym. W sytuacji gdy większość krajów zachodnich utrzymuje wydatki

obronne na niskim poziomie i ogranicza zamówienia jest to szczególnie lukratywny

kontrakt dla wszystkich światowych producentów. Dlatego też MON, i szerzej patrząc,

władze Polski powinny dobrze wykorzystać ogromną szansę na uzyskanie dobrych

warunków, zarówno dla Skarbu Państwa jak i polskiego przemysłu8.

W zakresie komponentów wspólnych, podobnie jak w wypadku ceny, najbardziej

od pozostałych wersji odbiegać będzie śmigłowiec morski – nie tylko ze względu na to,

iż ratownictwo czy wykrywanie i zwalczanie okrętów podwodnych wymaga kosztownego

i skomplikowanego wyposażenia. Do prowadzenia działań na morzu niezbędnych jest

8 http://www.defence24.pl (05.10.2016)


117

także wiele zmian w samej konstrukcji maszyny, np. ze względu na szczególne warunki

nawigacyjne, konstrukcję podwozia dostosowaną do lądowania na okrętach, składany

wirnik, czy możliwość pływania w warunkach awaryjnych. Łatwo więc śmigłowiec SAR

czy ZOP może zostać uznany za odrębną platformę, nie spełniającą przetargowych

warunków ujednolicenia.

Większość krajów, które pozyskują śmigłowce decyduje się na rozdzielenie

przynajmniej wiropłatów morskich i lądowych, ze względu na istotne różnice

w wymaganiach, możliwościach i konstrukcji. Skutki zbytniej unifikacji pokazują

chociażby problemy nabywców śmigłowców NH90, które w wariancie morskim borykały

się z poważnymi niesprawnościami związanymi między innymi z brakiem odpowiedniego

przystosowania do długotrwałego operowania w wysoce korozyjnym środowisku

morskim. Realne stosowanie NH90 na morzu wymaga wdrożenia czasochłonnego

i kosztownego programu poprawek i modyfikacji.

Podobny problem może pojawić się w polskim przetargu na śmigłowce, jeśli dla

zachowania „unifikacji” na wymaganym przez MON poziomie oferent np. zrezygnuje

w wersji morskiej z modyfikacji „wspólnej platformy”. Na przykład śmigłowiec będzie

zdolny do lądowania na okrętach, ale ze względu na brak składanego wirnika nie będzie

się mieścił do hangaru pokładowego. Ale może być też odwrotnie, choćby w wypadku

gdyby MON został zmuszony do płacenia za składane wirniki we wszystkich

70 maszynach, aby 6 śmigłowców morskich ZOP spełniało warunki „wspólnej platformy”.

W trakcie działań w celu spełnienia wymogu „wspólnej platformy” istnieje możliwość,

że podobne okoliczności wystąpią wielokrotnie. Mogą też zmusić oferentów do tworzenia

nowych, hybrydowych wersji, zamiast proponowania tańszych – już istniejących,

dostosowanych do konkretnych zadań, lecz nazbyt odbiegających od „klucza”.

Obecna sytuacja, jaka wymuszona została przez brak wystarczających sił i środków

do zapewnienia ciągłości utrzymywania dyżurów ratowniczych, a co za tym idzie

wywiązanie się z umów na szczeblu międzynarodowym, nie pozwala pozytywnie

spoglądać w przyszłość. Utrzymywanie jednego punktu dyżurowania z użyciem

śmigłowca nie zapewnia szybkiej reakcji na podjęcie zadań ratowniczych w odległych od

tej lokalizacji o wiele kilometrów punktach naszego wybrzeża. Dodatkowo czas ten jest

wydłużony o kolejne składowe, jakimi są możliwości lotno-taktyczne śmigłowca,

czy zmienna aura panująca w odległym punkcie.

PODSUMOWANIE

Ilość przeprowadzonych przez lotnicze zasoby ratownicze akcji SAR oraz ilość

uratowanych osób pozwala przypuszczać, że właśnie ten rodzaj ratownictwa staje się

podstawowym w zakresie ratowania życia ludzkiego na morzu i jego rola będzie

systematycznie wzrastała.

Obecnie Gdyńska Brygada Lotnictwa MW posiadając w swoich zasobach lotniczy

komponent ratowniczy, jako jedyna jednostka organizacyjna w Polsce wykonuje zadanie

ratownictwa życia ludzkiego na morzu. Pomimo wielu problemów występujących przede

wszystkim na płaszczyźnie logistycznej, wysiłkiem wielu żołnierzy i zespołów misje SAR

są wykonywane o każdej porze dnia i nocy na najwyższym możliwym poziomie

profesjonalizmu. Niemniej bez koniecznych nakładów finansowych na modernizację

posiadanego sprzętu, oraz bez pozyskania w latach najbliższych nowych śmigłowców

lotnictwa morskiego i statków powietrznych posiadających między innymi zdolność

wsparcia akcji ratowniczych na morzu, nie jest możliwe zapewnienie realizacji zadań


118

nałożonych na nasze państwo umowami międzynarodowymi, związanych z lotniczym

ratownictwem życia na morzu w „Polskim obszarze odpowiedzialności SAR”9.

BIBLIOGRAFIA

[1] MSPiR, Plan SAR, Morska Służba Poszukiwania i Ratownictwa, Gdynia 2010.

[2] Ustawa z dnia 09.11.2000 r. o bezpieczeństwie morskim Dz. U. z 2000 nr 109, poz.

1156.

[3] Ustawa z dnia 18.08.2011 r. o bezpieczeństwie morskim Dz. U. z 2011 nr 228, poz.

1368.

[4] Dz. U. z 1988 r. nr 27, poz. 184 i 185.

[5] Instrukcja o wojskowym ratownictwie morskim, Mar. Woj., Gdynia 2012.

[6] Plan rozwoju Marynarki Wojennej w latach 2013 -2022, Mar. Woj., Gdynia 2013.

[7] WSOSP, PSzL-An-28/M-28, Dęblin,2012.

[8] Instrukcja pełnienia dyżurów ratowniczych, BLMW, instr. wewn., Gdynia 2015.

[9] Chojnacki Z., Lotnictwo Marynarki Wojennej, AON, Warszawa 2005.

[10] Puchalski J., Poradnik ratownika morskiego, Trademar, Gdynia 1994.

SAR DEVELOPEMENT

ABSTRACT

The article characterizes the Polish SAR naval aviation, describes its tasks and ways of executing them and shows the issues strictly regarding carrying out the Search And Rescue missions. Furthermore, the article presents the development perspectives of Polish SAR naval aviation in the upcoming decade.

9 Rys. 2. Polska strefa odpowiedzialności SAR.

Rola, miejsce oraz zadania MOSG …

119

kmdr ppor . Marek BARANOWSKI

Centrum Operac j i Morsk ich

– Dowódz two Komponen tu Morsk iego

ROLA, MIEJSCE ORAZ ZADANIA MOSG

W ZABEZPIECZENIU OCHRONY MORSKIEJ

GRANICY RP ORAZ WSPÓŁPRACA

Z MARYNARKĄ WOJENNĄ

W DZIAŁALNOŚCI BIEŻĄCEJ, ĆWICZENIACH

ORAZ SYTUACJACH KRYZYSOWYCH

STRESZCZENIE

W artykule przedstawiono miejsce Morskiego Oddziału Straży Granicznej w strukturze państwowych służb odpowiedzialnych za ochronę morskiej granicy Rzeczpospolitej Polskiej.

Słowa kluczowe:

MOSG, morska granica RP, Marynarka Wojenna, Centrum Operacji Morskich –

Dowództwo Komponentu Morskiego

WSTĘP

Powstanie niepodległego Państwa Polskiego w listopadzie 1918 roku wiązało się

z koniecznością rozwiązania problemów dotyczących zabezpieczenia kształtujących się

granic. Pierwszą formacją wojskową, na której spoczął obowiązek działalności w zakresie

ochrony granic morskich był I Batalion Morski. W roku 1928 granicę morską powierzono

Straży Granicznej.

Po zakończeniu II wojny światowej powołano do życia Wojska Ochrony

Pogranicza (WOP). Powstała 6 Brygady Okrętów Pogranicza (BOP) - poprzedniczka

Morskiej Brygady Okrętów Pogranicza (MBOP). W roku 1991 MBOP zakończyła swoją

działalność w ochronie granicy morskiej.

Z chwilą rozwiązania WOP powołano nową formację - Straż Granicznej. Zadania

w zakresie ochrony północnych rubieży RP zaczął realizować Morski Oddział Straży

Granicznej (MOSG). W toku dalszych prac organizacyjnych 1 sierpnia 1991 r. w skład

MOSG weszły wtedy trzy dywizjony: Kaszubski w Gdańsku, Bałtycki w Kołobrzegu

i Pomorski w Świnoujściu. Tym samym rozpoczął się nowy, jakościowo inny etap

w ochronie morskiej granicy Rzeczypospolitej. Rozpoczęto także współpracę z Marynarką

Wojenną, którą usystematyzowano w podpisanym 21 lipca 2008 roku, porozumieniu

Komendanta Straży Granicznej i Dowódcy Marynarki Wojennej w zakresie ochrony

granicy państwowej na morzu.


120

STRUKTURA ORGANIZACYJNA MORSKIEGO

ODDZIAŁU STRAŻY GRANICZNEJ

Od 1 maja 2014 roku funkcjonowanie Morskiego Oddziału Straży Granicznej

reguluje Zarządzenie nr 53 Komendanta Głównego Straży Granicznej z dnia 18 kwietnia

2014 roku w sprawie nadania regulaminu organizacyjnego Komendzie Morskiego

Oddziału Straży Granicznej imienia płk. Karola Bacza w Gdańsku.

Komendą Oddziału kieruje Komendant Oddziału przy pomocy zastępców

Komendanta Oddziału, głównego księgowego oraz kierowników komórek

organizacyjnych komendy oddziału. Od lipca 2007 roku obowiązki Komendanta MOSG

pełni kontradmirał SG Piotr STOCKI.

W skład Komendy oddziału wchodzą komórki organizacyjne, o których mowa

poniżej oraz Zespół Stanowisk Samodzielnych.1

Komórkami organizacyjnymi komendy oddziału są:

Wydział Graniczno-Morski;

Wydział Operacyjno-Śledczy;

Wydział do Spraw Cudzoziemców;

Wydział Koordynacji Działań;

Wydział Łączności i Informatyki;

Wydział Kadr i Szkolenia;

Pion Głównego Księgowego;

Wydział Techniki i Zaopatrzenia;

Wydział Techniki Morskiej

Wydział Zabezpieczenia Działań;

Wydział Ochrony Informacji;

Wydział Kontroli i Audytu Wewnętrznego;

Wydział Analiz, Informacji i Współpracy Międzynarodowej.

Służba Zdrowia Morskiego Oddziału Straży Granicznej z siedzibą w Gdańsku.

Ponadto w skład MOSG wchodzi Zespół Stanowisk Samodzielnych oraz radca

prawny i kapelan, którzy są bezpośrednio nadzorowani przez Komendanta Oddziału.

PRZEDMIOT DZIAŁALNOŚCI

OBSZAR NADMORSKI

Morski Oddział Straży Granicznej im. płk. Karola Bacza w Gdańsku zasięgiem

terytorialnym obejmuje całe woj. pomorskie i woj. zachodniopomorskie oraz

z woj. warmińsko-mazurskiego: powiat elbląski, miasto na prawach powiatu Elbląg,

z powiatu braniewskiego gminę Frombork; polskie obszary morskie określone

w odrębnych przepisach.

1 Zarządzenie nr 53 Komendanta Głównego Straży Granicznej z dnia 18 kwietnia 2014 r. w sprawie nadania

regulaminu organizacyjnego Komendzie Morskiego Oddziału Straży Granicznej imienia płk. Karola Bacza

w Gdańsku (Dz. Urz. 2014.73 Ogłoszony: 2014-04-22).

https://pl.wikipedia.org/wiki/Radca_prawny

https://pl.wikipedia.org/wiki/Radca_prawny

https://pl.wikipedia.org/wiki/Kapelan


121

TERYTORIALNY ZASIĘG DZIAŁANIA POSZCZEGÓLNYCH PLACÓWEK MOSG

Obszar ten stanowi 82 gminy, leżące w strefie nadgranicznej oraz rejon gmin

i powiatów leżących poza obszarem strefy nadgranicznej obejmujących obszar

województwa pomorskie, zachodniopomorskie, a także część województwa warmińsko –

mazurskiego.

Placówka Straży Granicznej w Krynicy Morskiej obejmuje obszar od brzegu morza

terytorialnego (na zachód od znaku granicznego nr 2439) do zachodniego brzegu Zalewu

Wiślanego (na wschód od znaku granicznego nr 2436) oraz obszar powiatu

nowodworskiego położonego w całości w strefie nadgranicznej.

Placówka Straży Granicznej w Elblągu obejmuje obszar morskich przejść

granicznych w Elblągu i Fromborku oraz obszar powiatu elbląskiego, Elbląg (m.p.),

powiat malborski, sztumski, kwidzyński, gmina Frombork z powiatu braniewskiego.

W strefie nadgranicznej położone są gminy: Frombork, Tolkmicko.

Placówka Straży Granicznej w Gdańsku obejmuje obszar lotniczego przejścia

granicznego Gdańsk-Rębiechowo, dodatkowego lotniczego przejścia granicznego Gdynia-

Kosakowo, morskich przejść granicznych Gdańsk-Port i Gdańsk-Górki Zachodnie

oraz obszar powiatu gdańskiego, tczewskiego, starogardzkiego, Gdańsk (m.p.), Sopot

(m.p.). W strefie nadgranicznej położone są gminy: Cedry Wielkie, Pruszcz Gdański,

Pruszcz Gdański (m.), Kolbudy, Sopot (m.p.), Gdańsk (m.p.).

Placówka Straży Granicznej w Gdyni obejmuje obszar morskiego przejścia

granicznego w Gdyni oraz obszar powiatu Gdynia (m.p.) powiat kartuski, kościerski

i chojnicki. W strefie nadgranicznej położone są gminy: Gdynia (m.p.), Żukowo.

Placówka Straży Granicznej we Władysławowie obejmuje obszar morskich przejść

granicznych Władysławo, Jastarnia, Hel i Łeba oraz obszar powiatu puckiego,

wejherowskiego i lęborskiego. W strefie nadgranicznej położone są gminy: Kosakowo,

Puck, Hel, Jastarnia, Władysławowo, Krokowa, Łeba, Wicko, Choczewo, Gniewino, Nowa

Wieś Lęborska, Łęczyce, Wejherowo, Wejherowo(m.), Reda, Rumia, Szemud.

Placówka Straży Granicznej w Ustce obejmuje obszar morskiego przejścia

granicznego w Ustce oraz obszar powiatu słupskiego, Słupsk (m.p.), powiat bytowski

i człuchowski. W strefie nadgranicznej położone są gminy: Słupsk, Słupsk (m.p.),

Smołdzino, Główczyce, Ustka, Ustka (m.).

Placówka Straży Granicznej w Kołobrzegu obejmuje obszar morskich przejść

granicznych Kołobrzeg i Darłowo oraz obszar powiatu sławieńskiego, szczecineckiego,

koszalińskiego, Koszalin (m.p.), kołobrzeskiego, białogardzkiego, świdwińskiego

i drawskiego. W strefie nadgranicznej położone są gminy: Kołobrzeg, Kołobrzeg(m.),

Siemyśl, Gościno, Ustronie Morskie, Dygowo, Karlino, Mielno, Będzino, Biesiekierz,

Koszalin, Sianów, Darłowo, Darłowo(m.), Malechowo, Sławno, Sławno(m.), Postomino.

Placówka Straży Granicznej w Świnoujściu obejmuje obszar morskich przejść

granicznych Świnoujście, Dziwnów i Mrzeżyno, obszar powiatu gryfickiego, łobeskiego,

kamieńskiego, Świnoujście (m.p.) oraz z powiatu goleniowskiego gminy: Nowogard,

Maszewo, Przybiernów, Osina, Stepnica. W strefie nadgranicznej położone są gminy:

Świnoujście, Międzyzdroje, Wolin, Dziwnów, Kamień Pomorski, Świerzno, Stepnica,

Rewal, Karnice, Trzebiatów, Brojce, Gryfice.

Placówka Straży Granicznej w Szczecinie obejmuje obszar morskich przejść

granicznych w Szczecinie, Trzebieży, Nowym Warpnie, lotniczego przejścia granicznego

Szczecin-Goleniów oraz obszar powiatu polickiego, gryfińskiego, myśliborskiego,

pyrzyckiego, stargardzkiego, choszczeńskiego, wałeckiego, Szczecin (m.p.) oraz z powiatu

goleniowskiego gminę Goleniów. W strefie nadgranicznej położone są gminy: Szczecin,


122

Kołbaskowo, Dobra, Police, Nowe Warpno, Banie, Cedynia, Chojna, Gryfino,

Mieszkowice, Moryń, Stare Czarnowo, Widuchowa, Boleszkowice, Dębno.

ZADANIA MOSG

Do głównych zadań Morskiego Oddziału Straży Granicznej należą:

ochrona granicy państwowej na lądzie i morzu;

organizowanie i dokonywanie kontroli ruchu granicznego;

zapobieganie i przeciwdziałanie nielegalnej migracji;

wydawanie zezwoleń na przekraczanie granicy państwowej, w tym wiz;

rozpoznawanie, zapobieganie i wykrywanie przestępstw i wykroczeń oraz ściganie

ich sprawców, w zakresie właściwości Straży Granicznej;

zapewnianie bezpieczeństwa w komunikacji międzynarodowej i porządku

publicznego w zasięgu terytorialnym przejścia granicznego, a w zakresie

właściwości Straży Granicznej także w strefie nadgranicznej;

osadzanie i utrzymywanie znaków granicznych na lądzie;

ochrona nienaruszalności znaków i urządzeń służących do ochrony granicy

państwowej;

nadzór nad eksploatacją polskich obszarów morskich oraz przestrzeganiem przez

statki przepisów obowiązujących na tych obszarach;

ochrona granicy państwowej w przestrzeni powietrznej Rzeczypospolitej Polskiej

przez prowadzenie obserwacji statków powietrznych i obiektów latających,

przelatujących przez granicę państwową na małych wysokościach, oraz

informowanie o tych przelotach właściwych jednostek Sił Powietrznych Sił

Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej;

zapobieganie transportowaniu, bez zezwolenia wymaganego w myśl odrębnych

przepisów, przez granicę państwową odpadów, szkodliwych substancji

chemicznych oraz materiałów jądrowych i promieniotwórczych, a także

zanieczyszczaniu wód granicznych;

zapobieganie przemieszczaniu, bez zezwolenia wymaganego w myśl odrębnych

przepisów, przez granicę państwową środków odurzających i substancji

psychotropowych oraz broni, amunicji i materiałów wybuchowych.2

ZAKRES ODPOWIEDZIALNOŚCI MOSG

– MORSKA GRANICA PAŃSTWA

Długość granicy państwowej ochranianej przez Morski Oddział Straży Granicznej

wynosi 639,87 km, w tym:

granica na morzu -395,31 km;

odcinek granicy rozgraniczającej morze terytorialne z Niemcami - 22,22 km;

odcinek granicy rozgraniczającej morze terytorialne z Rosją - 22,21 km;

odcinek granicy morskich wód wewnętrznych na Zalewie Wiślanym - 10,21 km;

odcinek granicy morskich wód wewnętrznych na Jeziorze Nowowarpieńskim

i Zalewie Szczecińskim - 20,16 km;

odcinek granicy lądowej z Rosją - 0,85 km;

2 http://www.morski.strazgraniczna.pl/ (dostęp 10.05.2016 r.)


123

odcinek granicy lądowej z Niemcami - 168,91 km.

WYPOSAŻENIE MOSG

Do wykonania zadań na polskich obszarach morskich m.in. dysponuje

w sumie 56 jednostkami pływającymi różnych projektów oraz 2 samolotami patrolowymi,

1 śmigłowcem W3 AM „Anakonda”.

Jednostki pływające:

12 patrolowych;

6 interwencyjno–pościgowych (IC 16 M III);

2 poduszkowce;

4 projektu Parker 900 Baltic;

30 łodzi hybrydowych (pontonów) różnych wielkości.3

CHARAKTERYSTYKA JEDNOSTEK PŁYWAJĄCYCH MOSG

PODSTAWOWE DANE:

DŁUGOŚĆ

[M] 42,58

SZEROKOŚĆ

[M] 3,38

ZANURZEN

E [M] 3

WYPORNOŚĆ

[T] 376

PRĘDKOŚĆ

[KN] 17,6

Rys. 1. Jednostka pływająca typu SKS-40 źródło: opracowanie własne

3 G. Goryński: Nowe patrole Straży Granicznej. W: Biuletyn 3/2010. T. Co na granicy. Koszalin: Centralny

Ośrodek Szkolenia Straży Granicznej im. Marszałka Polski Józefa Piłsudskiego, 2010, s. 47-66. ISSN 1492–2505.


124

PODSTAWOWE DANE:

DŁUGOŚĆ

[M] 23.9

SZEROKOŚĆ

[M] 5,9

ZANURZENIE

[M] 1,5

WYPORNOŚĆ

[T] 51,5

PRĘDKOŚĆ

[KN] 21

Rys. 2. Jednostka pływająca typu PATROL 240 BALTIC źródło: opracowanie własne

PODSTAWOWE DANE:

DŁUGOŚĆ

[M] 15,9

SZEROKOŚĆ

[M] 3,96

ZANURZENIE

[M] 0,9

WYPORNOŚĆ

[T] 20

PRĘDKOŚĆ

[KN] 42

Rys. 3. Jednostka pływająca typu IC 16 M III źródło: opracowanie własne

PODSTAWOWE DANE:

DŁUGOŚĆ

[M] 15,2

SZEROKOŚĆ

[M] 5,39

ZANURZENIE

[M] 0,9

WYPORNOŚĆ

[T] 26

PRĘDKOŚĆ

[KN] 35

Rys. 4. Jednostka pływająca typu SAR-1500 źródło: opracowanie własne


125

PODSTAWOWE DANE:

DŁUGOŚĆ

[M] 12,7

SZEROKOŚĆ

[M] 6,5

ZANURZENIE

[M] -

WYPORNOŚĆ

[T] -

PRĘDKOŚĆ

[KN] 30

Rys. 5. Poduszkowiec – Griffon 2000TD źródło: opracowanie własne

PODSTAWOWE DANE:

DŁUGOŚĆ

[M] 9,2

SZEROKOŚĆ

[M] 3,3

ZANURZENIE

[M] 0,56

WYPORNOŚĆ

[T] 3,5

PRĘDKOŚĆ

[KN] 43

Rys. 6. Jednostka pływająca S-8900 źródło: opracowanie własne

PODSTAWOWE DANE:

DŁUGOŚĆ

[M] 7,5

SZEROKOŚĆ

[M] 2,8

ZANURZENIE

[M] 0,4

WYPORNOŚĆ

[T] 2

PRĘDKOŚĆ

[KN] 40

Rys. 7. Jednostka pływająca S-8900 źródło: opracowanie własne


126

PODSTAWOWE DANE:

DŁUGOŚĆ

[M] 6,1

SZEROKOŚĆ

[M] 2,3

ZANURZENIE

[M] 0,4

WYPORNOŚĆ

[T] 0,8

PRĘDKOŚĆ

[KN] 35

Rys. 8. Szybka łódź patrolowa S-6100 źródło: opracowanie własne

PODSTAWOWE DANE:

DŁUGOŚĆ

[M] 5,2

SZEROKOŚĆ

[M] 2,3

ZANURZENIE

[M] 0,5

WYPORNOŚĆ

[T] 0,7

PRĘDKOŚĆ

[KN] 30

Rys. 9. Szybka łódź patrolowa S-5200 źródło: opracowanie własne

PODSTAWOWE DANE:

DŁUGOŚĆ

[M] 5,2

SZEROKOŚĆ

[M] 2,3

ZANURZENIE

[M] 0,5

WYPORNOŚĆ

[T] 0,7

PRĘDKOŚĆ

[KN] 30

Rys. 10. Jednostka pływająca typu PARKER 900 Baltic źródło: opracowanie własne


127

CHARAKTERYSTYKA JEDNOSTEK POMOCNICZYCH MOSG

PODSTAWOWE DANE:

MI-6 MI-35

DŁUGOŚĆ

[M] 13 10,5

SZEROKOŚĆ

[M] 3,7 4,05

ZANURZENIE

[M] 1,1 1,7

WYPORNOŚĆ

[T] 16 29

PRĘDKOŚĆ

[KN] 12 8

Rys. 11. Jednostki pomocnicze źródło: opracowanie własne

PODSTAWOWE DANE:

DŁUGOŚĆ [

M] 14,1

SZEROKOŚĆ

[M] 4,1

ZANURZENIE

[M] 2

WYPORNOŚĆ

[T] 16

PRĘDKOŚĆ

[KN] -

Rys. 12. Jacht Galeon źródło: opracowanie własne


128

CHARAKTERYSTYKA JEDNOSTEK POWIETRZNYCH MOSG

PODSTAWOWE DANE:

MASA STARTOWA

[KG] 7500

PRĘDKOŚĆ MAX

[KM/H] 3 5

PUŁAP MAX [M] 7620

DŁUGOŚĆ STARTU

[M] 325

ZASIĘG [KM] 1450

Rys. 13. Samolot M-28 SkyTruck źródło: opracowanie własne

PODSTAWOWE DANE:

MASA STARTOWA

[KG] 2070

PRĘDKOŚĆ MAX

[KM/H] 360

PUŁAP MAX [M] 7000

DŁUGOŚĆ STARTU

[M] 503

ZASIĘG [KM] 1700

Rys. 14. Samolot M-20 Mewa źródło: opracowanie własne

PODSTAWOWE DANE:

MASA STARTOWA

[KG] 6400

PRĘDKOŚĆ MAX

[KM/H] 255

PUŁAP MAX [M] 5100

ZASIĘG [KM] 6800

Rys. 15. Śmigłowiec W3-AM Anakonda źródło: opracowanie własne


129

WYPOSAŻONE W:

RADARY SCANTER 2001 TERMA;

KAMERY TERMOWIZYJNE IR

FIRMY FLIR;

KAMERY LLLTV FIRMY

BRITANICA;

RUCHOMA PLATFORMA

OPTOELEKTRONICZNA;

SPRZĘT ŁĄCZNOŚCI RADIOWEJ

UKF SG;

SPRZĘT ŁĄCZNOŚCI RADIOWEJ

UKF GMDSS;

SPRZĘT RADIOWEJ TRANSMISJI

DANYCH UKF.

Rys. 16. Zautomatyzowany System Radarowego Nadzoru źródło: opracowanie własne

ZASADY WSPÓŁDZIAŁANIA MOSG Z MARYNARKĄ WOJENNĄ

Współpracę MOSG z Marynarką Wojenną reguluje art. 19 ustawy z dnia

12.10.1990 r. o Straży Granicznej. Zakres współpracy polega na utrzymaniu stałej

łączności i przekazywaniu przez jednostki współdziałające informacji dotyczących:

ujawnionych przestępstw skierowanych przeciwko nienaruszalności granicy

państwowej;

wykrycia jednostek pływających zagrażających pokojowi, porządkowi

publicznemu lub bezpieczeństwu Rzeczypospolitej Polskiej;

wykrycia obcych okrętów wojennych i samolotów wojskowych na polskich

obszarach morskich;

wykrycia w zasięgu obserwacji technicznej i wzrokowej nierozpoznanych obiektów

nawodnych oraz statków powietrznych;

zaobserwowanych awarii jednostek pływających i statków powietrznych

oraz sygnałów wzywania pomocy;

zaobserwowanych zanieczyszczeń powierzchni na polskich obszarach morskich

lub w rejonach zagrażających tym obszarom;

eksploatacji polskich obszarów morskich oraz naruszenia przez statki przepisów

tych obszarów;

planowanych ćwiczeń na morzu.

Ponadto zakres współdziałania MOSG i MW został doprecyzowany

w następujących aktach prawnych oraz porozumieniach:

Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia

29.12.2004 r. w sprawie szczegółowych zasad współdziałania Straży Granicznej

z Siłami Powietrznymi i Marynarką Wojenną Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej

Polskiej w zakresie ochrony granicy państwowej.


130

Porozumienie Nr 3 Komendanta Głównego Straży Granicznej i Dowódcy

Generalnego Rodzajów Sił Zbrojnych zawarte w dniu 04.02.2015 r.

Porozumienie Nr 81 Komendanta Głównego Straży Granicznej i Dowódcy

Operacyjnego Rodzajów Sił Zbrojnych zawarte w dniu 15.12.2014r. w sprawie

współdziałania Straży Granicznej i Dowództwa operacyjnego Rodzajów Sił

Zbrojnych w zakresie ochrony granicy państwowej.

Plan współdziałania Komendanta Morskiego Oddziału Straży Granicznej

i Dowódcy Centrum Operacji Morskich – Dowódcy Komponentu Morskiego

z dnia 16.02.2015r. w zakresie ochrony granicy państwowej.

Plan Współdziałania Komendanta Morskiego Oddziału Straży Granicznej i Szefa

Inspektoratu Systemów Informacyjnych z dnia 25.03.2015r.

Plan Współdziałania Dowódcy 8. Flotylli Obrony Wybrzeża i Komendanta

Pomorskiego Dywizjonu Straży Granicznej z dnia 29.09.2015r.

Plan współdziałania Kaszubskiego Dywizjonu Straży Granicznej z 3. Flotyllą

Obrony MW z dnia 10.07.2015r. W zakresie ochrony granicy państwowej na

morzu.

Ponadto w Ustawie z dnia 4 września 2008 r. o ochronie żeglugi i portów morskich

określana została współpraca SG z MW w zakresie zwalczania zagrożeń dla

statków, obiektów portowych i portom.

Art. 27. 1. W celu zapobieżenia, ograniczenia lub usunięcia poważnego

i bezpośredniego niebezpieczeństwa grożącego statkom, obiektom portowym

i portom oraz związanej z nimi infrastrukturze, powstałego na skutek użycia statku

lub obiektu pływającego jako środka ataku terrorystycznego, w przypadku, gdy siły

i środki Straży Granicznej przewidziane w ustawie z dnia 12 października 1990 r.

o Straży Granicznej (Dz. U. z 2014 r. poz. 1402, z późn. zm.) są niewystarczające

lub mogą okazać się niewystarczające lub mogą okazać się niewystarczające,

Minister Obrony Narodowej może wydać decyzję o zastosowaniu na polskich

obszarach morskich niezbędnych środków, do zatopienia tego statku lub obiektu

pływającego włącznie.

PLAN WSPÓŁDZIAŁANIA KOMENDANTA MOSG

I DOWÓDCY CENTRUM OPERACJI MORSKICH

– DOWÓDCY KOMPONENTU MORSKIEGO

Z chwilą wejścia w życie nowego systemu dowodzenia i kierowania Siłami

Zbrojnymi RP, w miejsce rozformowanego Dowództwa Marynarki Wojennej zostało

utworzone Centrum Operacji Morskich – Dowództwo Komponentu Morskiego

bezpośrednio podległe Dowództwu Operacyjnemu RSZ. Tym samym COM – DKM stał się jednostką dowodzącą siłami Marynarki

Wojennej wydzielanymi z DG RSZ w czasie pokoju, kryzysu i wojny.

W dniu 16 lutego 2015 r. został podpisany przez Komendanta MOSG

i Dowódcę COM - Dowódcę KM „Plan Współdziałania w zakresie ochrony granicy

państwowej.”

Zakres współdziałania obejmuje przekazywanie informacji w zakresie ochrony

granicy państwowej RP, określonych w art.19 ust. 2b oraz ust.2d ustawy z dnia 12

października 1990 r. o Straży Granicznej oraz innych informacji uzyskanych podczas

pełnienia służby a pozostających we właściwości Stron, a ponadto:

utrzymywaniu stałej łączności;


131

współpracę w zakresie poszukiwania i ratownictwa lotniczego (ASAR) w strefie

części przestrzeni powietrznej na Morzem Bałtyckim stanowiącej integralną część

Rejonu Informacji Powietrznej Warszawa (FIR Warszawa) oraz w 100 km pasie

lądowym przyległym do linii brzegowej polskiego wybrzeża;

doskonalenie metodyki wykonywania zadań i czynności służbowych;

współpracę szkoleniową;

współpracę w sytuacjach kryzysowych;

wykorzystanie obiektów Straży Granicznej do czasowej dyslokacji personelu

i sprzętu Sił Zbrojnych w sytuacjach zagrożenia kryzysowego i w czasie kryzysu.

Mając na względzie zapewnienie właściwego obiegu informacji o zdarzeniach

wymienionych w art. 19 ust. 2d ustawy z dnia 12 października 1990 r. o Straży Granicznej4

wprowadza się na szczeblu Komendy Morskiego Oddziału Straży Granicznej (MOSG)

i Centrum Operacji Morskich – Dowództwem Komponentu Morskiego (COM-DKM)

następujący tryb i zakres ich wymiany:

wymiana informacji, w zależności od potrzeb, nie rzadziej niż raz na dobę do

godziny 20.00 pomiędzy Służbą Dyżurną Operacyjną Centralnego Ośrodka

Nadzoru (CON), a Dyżurną Służbą Operacyjną COM-DKM (DSO COM-DKM);

a ponadto informowanie o:

planowanych przedsięwzięciach ogniowych jednostek SG wykonywanych na

poligonach morskich MW (EPD – Europe Poland Danger);

udziału statków powietrznych i okrętów MW oraz statków powietrznych

i jednostek pływających SG w akcjach poszukiwawczo-ratowniczych na morzu;

oraz niezwłocznie o:

stwierdzeniu przebywania na polskich obszarach morskich statku lub obiektu

pływającego podejrzanego o prowadzenie działalności terrorystycznej określonych

terminem M-RENEGADE ( MARTIME RENEGADE), na podstawie otrzymanych

informacji z krajowych źródeł rozpoznania lub międzynarodowych agencji

bezpieczeństwa (bądź po odebraniu alertu wygenerowanego przez kapitana).5

Rys 1. Schemat organizacyjny współpracy MOSG z COM-DKM

w zakresie wymiany informacji pomiędzy służbami dyżurnymi

4 Dz. U. z 2014 r. poz. 1402 wraz z późn.zm. 5 Obiekt zdefiniowany w załączniku do Decyzji Nr 429/MON Ministra Obrony Narodowej z dnia

15 listopada 2011.


132

WNIOSKI

Wśród organów i instytucji państwowych, stojących na straży bezpieczeństwa

morskiego, Morski Oddział Straży Granicznej odgrywa szczególną rolę. Będąc formacją,

której podstawową misją jest ochrona granicy morskiej państwa i Unii Europejskiej, musi

ona bezpośrednio przeciwdziałać różnego rodzaju negatywnym zjawiskom. Katalog zadań

powierzonych Straży Granicznej jest bardzo szeroki i zróżnicowany. Oznacza to

konieczność profesjonalnego i wszechstronnego przygotowania jej funkcjonariuszy,

co w praktyce umożliwia im prawidłowe wykonywanie obowiązków służbowych.

Jedno z głównych zadań MOSG, tj. ochrona granicy państwowej na lądzie

i morzu jest także jednym z głównych zadań operacyjnych Marynarki Wojennej.

Marynarka Wojenna realizuje także wsparcie Straży Granicznej w ochronie morskiej

granicy państwowej i polskiej strefy ekonomicznej, tak więc współpraca tych dwóch

organizacji powinna i jak widać z przedstawionego materiału zapewnia realizację ochrony

morskiej granicy Rzeczypospolitej Polskiej.

BIBLIOGRAFIA

[1] Strategia Bezpieczeństwa Narodowego 2014.

[2] Ustawa z dnia 12 października 1990 r. o Straży Granicznej (Dz. U. z 2014 poz. 1402 )

[2] Goryński G., Nowe patrole Straży Granicznej.

[3] Zarządzenie nr 53 Komendanta Głównego Straży Granicznej z dnia 18 kwietnia

2014 r. w sprawie nadania regulaminu organizacyjnego Komendzie Morskiego Oddziału

Straży Granicznej imienia płk. Karola Bacza w Gdańsku (Dz. Urz. 2014.73)

[4] http://www.morski.strazgraniczna.pl/

MARITIME DEPARTMENT OF POLISH BORDER

GUARD ORGANISATION AND TASKS IN

PROTECTION POLISH MARITIME AREA

REPUBLIC OF POLAND AND COOPERATION

WITH POLISH NAVY IN CURRENT ACTIVITIES,

EXERCISES AND CRISIS.

ABSTRACT

The aim of this article is to familiarise main information about Maritime Department of Polish Border Guard which is responsible for the enforcement of maritime law and property at sea. The part of article describes cooperation Maritime Department of Polish Border Guard with Maritime Command Centre in daily activities and crisis situations (M-Renegate).

Przywództwo wojskowe …

133

kmdr ppor . Rober t BIERNACZYK Cen t rum Szko lenia Mar yna rk i Wojenne j

PRZYWÓDZTWO WOJSKOWE - NIEZBĘDNY

WYMIAR SKUTECZNEGO DOWODZENIA

WE WSPÓŁCZESNEJ MARYNARCE WOJENNEJ

STRESZCZENIE

W artykule podjęto problematykę przywództwa wojskowego w Marynarce Wojennej w oparciu o uznane wzorce osobowe wybitnych przywódców w historii morskiego rodzaju sił zbrojnych: wiceadmirała Józefa Unruga oraz komandora Bolesława Romanowskiego. Autor zwraca uwagę na synergię dowodzenia i przywództwa w organizacji wojskowej, w określonym zbiorze niezmiennych cech i zachowań bez względu na czas w którym występują. Konotacja ta stanowi o skutecznym wykonywaniu zadań i kształtowaniu właściwych relacji interpersonalnych w organizacji wojskowej na wszystkich szczeblach dowodzenia i jest jej głównym determinantem.

Słowa kluczowe:

przywództwo, dowodzenie, Marynarka Wojenna

WSTĘP

Problematyka przywództwa wojskowego w formie naukowej refleksji pojawiła się

po raz pierwszy w 1918 roku w artykule majora Charlesa A. Backa zamieszczonego

w czasopiśmie „Infantry Journal”, można więc powiedzieć, że fenomen w organizacji za

który uważa się przywództwo, jest dziedziną stosunkowo młodą, choć nie z racji swojego

„jestestwa”, bo przywódcy są znani już od starożytności, a udokumentowanych dociekań

badawczych nad problematyką. Dzisiaj, w Polsce zaledwie kilkunastu badaczy zajmuje się

przywództwem wojskowym, które z punktu widzenia skuteczności działań dowódców jest

niezwykle istotne, a praktycznie niezauważalne w systemie szkolnictwa wojskowego na

wszystkich poziomach kształcenia (szczególnie w procesie kształcenia podoficerów),

a co za tym idzie marginalizowane lub nawet pomijane w codziennej służbie. W Polsce, na

przestrzeni XX wieku, przywództwo było utożsamiane z dowodzeniem. W dobie

ustawicznych zmian w Siłach Zbrojnych, element przywództwa na wszystkich szczeblach

dowodzenia nie stanowi istoty funkcjonalnej zmiany, do której by dążono, uznając tym

samym jego kluczowe znaczenie w dowodzeniu. Symptomatycznym staje się twierdzenie,

że tylko dowodzenie w istocie rozumienia posiadania nadanej władzy jest najważniejsze

w organizacji wojskowej, a przywództwo kojarzy się tylko w sposób pejoratywny

lub nieformalny i jest traktowane jako „produkt uboczny”.

Jeszcze kilka lat temu kojarzono przywództwo z dominacją w grupie spontanicznej

(nieformalnej), zaś dowodzenie z zajmowaną pozycją w strukturze instytucjonalnej

(formalnej). Dzisiaj można powiedzieć, że przywództwo jest kategorią, która od synonimu

dowodzenia wyraźnie przeistacza się w wyróżnik działań dowódczych, wskazując nie

tylko na ich skuteczność, lecz na także na społeczną efektywność. Staje się tym samym

jedną z najważniejszych umiejętności, predyspozycji bądź cech dostrzeganych


134

i pożądanych we współczesnym dowodzeniu1. Synergia tych dwóch procesów ma sprzyjać

lepszemu wykonywaniu zadań i osiąganiu celów. Podstawową czynnością, którą

przywódca wojskowy ma wykonywać i do której powinien być dobrze przygotowany, jest

walka. Nie ma sprawy ważniejszej. Zdolność przygotowania się do walki, umiejętność jej

prowadzenia oraz wola zwycięstwa nad przeciwnikiem to zasadnicze (krytyczne) wymiary

przywództwa wojskowego. Są to zarazem podstawowe kryteria oceny jego skuteczności.2

Oprócz świadomości bycia przywódcą, często o skuteczności przewodzenia

ludziom będzie decydować zachowanie równowagi relacji pomiędzy przełożonym,

podwładnymi oraz współpracownikami. Celowe wydaje się stwierdzenie, że skuteczność

przywódcy w organizacji jest wypadkową wielu czynników i uwarunkowań, które oscylują

przede wszystkim wokół skomplikowanych zależności i relacji międzyludzkich3. Nie ulega

wątpliwości, żeby osiągnąć sukces w walce dowódca musi dysponować załogą

(pododdziałem) czy nawet całą flotą, której nie tylko wyszkolenie, ale i morale, spoistość,

gotowość do realizacji woli dowódcy musi być wysoka. Jednakże osiągnięcie takiego stanu

możliwe jest tylko wtedy, kiedy dowódca nie tylko nie będzie kwestionowany jako ich

przywódca, ale wręcz w swojej podświadomości będą ten fakt uważali za oczywisty mając

przeświadczenie, że tylko „ten facet” zaradzi wszystkim kłopotom i znajdzie najlepsze

rozwiązanie4.

Celem niniejszej pracy jest podjęcie problematyki przywództwa w Marynarce

Wojennej na przykładzie postaci współtwórcy polskiej floty wiceadmirała Józefa Unruga

w świetle różnych odniesień i opinii. Dopełnieniem analizy nad przywództwem

wiceadmirała Unruga będą wybrane elementy opracowania jego autorstwa5, które określa

poglądy Admirała m.in. w dziedzinie kompetencji społecznych. By pokazać wpływ jego

osoby na personel nowo tworzącego się rodzaju sił zbrojnych po odzyskaniu

niepodległości, przedstawiono również poglądy w kwestii dowodzenia i przewodzenia

jego wychowanka, wybitnego dowódcy okrętów podwodnych komandora Bolesława

Romanowskiego, który po II wojnie światowej spisał swoje doświadczenia i podzielił się

nimi z czytelnikami w formie dwóch artykułów będących wykładnią przywództwa dla

przyszłych pokoleń oficerów6.

O PRZYWÓDZTWIE W MARYNARCE WOJENNEJ

Przywództwo wojskowe to specyficzna funkcja dowodzenia, która sprzyja

wzrostowi efektywności i skuteczności oraz dynamizowaniu działań na wszystkich

szczeblach dowodzenia. Jest wartością dodaną dowodzenia i jej integralną częścią.

Określenie czym jest przywództwo w wojsku nie jest sprawą oczywistą, gdyż jest

pojęciem interdyscyplinarnym, odnoszącym się do wielu dziedzin nauki oraz obszarów

funkcjonowania organizacji.7 Nie mniej jednak na potrzeby tej pracy posłużono się

definicją, która ma charakter uniwersalny, gdyż nie dotyczy tylko kadry kierowniczej, ale

1 L. Kanarski, Przywództwo w wojsku, DWiPO MON, Kształcenie obywatelskie, Zeszyt 5, Warszawa 2003, s. 8 2 W. Karawajczyk, Aksjologiczne dylematy przywództwa wojskowego, Zeszyty naukowe Akademii Marynarki

Wojennej nr 4, Gdynia 2004, s. 41-42. 3 W. Łydka, Przywództwo wojskowe, WCEO, Warszawa 2014, s. 31. 4 A. Felski, O kształtowaniu umiejętności przywódczych u kandydatów na oficerów Marynarki Wojennej, Biuletyn

Stowarzyszenia Oficerów MW, ZRW MW, Gdynia 2005, s. 34. 5 J. Unrug, W porcie i na morzu. Kilka wskazówek praktycznych dla młodego oficera morskiego, zob.

M. Borowiak, Admirał Unrug 1884-1973, Alma Press, Warszawa 2009, s. 372-405. 6 B. Romanowski, Testament - Praktyczne wskazówki dotyczące dowodzenia okrętem oraz Cechy charakteru

oficera Marynarki Wojennej, SOMW, Gdynia 2005. 7 W. Łydka, op. cit., s. 25.


135

wskazuje, że każdy żołnierz w ramach rozwoju zawodowego i umiejętnie

skonstruowanego procesu doskonalenia ma możliwość odkrycia w sobie, bądź wyuczenia

umiejętności i zachowań przywódczych8. Według zespołu naukowego L. Kanarski,

R. Pęksa i A. Żak przywództwo w organizacji wojskowej to pewna zdolność, umiejętność

lub cecha zjednywania sobie zwolenników, wywierania wpływu, a także tworzenia wizji

rozwoju i pobudzania ludzi do działania. Najważniejszy jednak jego element, określający

istotę rzeczywistego, naturalnego przywództwa, stanowi umiejętność dobrowolnego

organizowania, skupiania czy mobilizowania ludzi wokół własnej osoby do osiągania

określonych celów9. W podobny sposób definiuje przywództwo Wincenty Karawajczyk,

który uważa, że przywództwo wojskowe jest procesem wpływania przełożonych na

podwładnych, zmierzającym do wykonania misji i polegającym na wskazywaniu celu

i kierunku działania oraz rozbudzaniu i wzmacnianiu motywacji10.

Dobry przywódca musi identyfikować się ze swoimi podwładnymi, okazując im

zainteresowanie i troskę o każdego z nich. Nie musi przy tym kreować siebie jako postaci

niezniszczalnej, pozbawionej uczuć, wad czy słabości. Poprzez naturalne i ludzkie postawy

pokazuje, że jest takim samym człowiekiem, jak pozostali członkowie swojego zespołu. Ci

z nich, którzy usiłują stworzyć wrażenie, że są doskonali we wszystkim, co robią w sferze

zawodowej, w istocie okazują otoczeniu, że nie potrzebują podwładnych. Ich autorytarna

postawa nie zachęca do współuczestniczenia w realizacji zakładanych celów, lecz wyzwala

u podwładnych postawę niemal biernego wykonawcy poleceń bądź rozkazów11.

Reasumując powyższe rozważania, przewodzić innymi […] będzie ten kto potrafi

przekonać ludzi, że lepiej niż inni rozumie stojące przed nimi problemy, proponuje

właściwe rozwiązania, wykazuje pewność siebie, gdy inni mają wątpliwości oraz

podejmuje zdecydowane działania przynoszące efekty oczekiwane przez grupę.

W ostatecznym rozrachunku przywództwo oznacza emocjonalną więź między

podwładnymi a liderem i celem, który on wyznacza. To w sferze emocjonalnej liderzy

zyskują sobie zwolenników, ponieważ wraz z nimi pojawia się to czego ludzie najbardziej

oczekują: zaufanie w miejsce przerażenia, pewność zamiast niepewności, działanie zamiast

niezdecydowania, siła w miejsce słabości, wiedza zamiast niewiedzy, odwaga w miejsce

tchórzostwa i przekonanie o lepszej przyszłości. To tak wyrażane przywództwo tworzy

przesłanki do zaspokajania wielu ludzkich potrzeb12.

ZASADY PRZYWÓDZTWA NA OKRĘCIE WEDŁUG

KMDRA BOLESŁAWA ROMANOWSKIEGO

Powyższe rozważania nabierają szczególnego znaczenia w służbie na okrętach,

gdzie załoga stanowi specyficzną społeczność związaną emocjonalnie i terytorialnie,

wykonującą zadania w zróżnicowanych warunkach i okolicznościach, podlegającą różnym

deprywacjom ( niekiedy w czasie wielogodzinnego rejsu czy też misji (szczególnie na

dużych okrętach lub okrętach podwodnych) nie widzą dowódcy, często przebywają

samotnie w małym pomieszczeniu, bez dostępu do informacji), muszą wykonywać

rozkazy bez zwlekania, bez zastanawiania się na jego celowością. Zrobią tak tylko

8 Ibidem, s. 30. 9 L. Kanarski, R. Pęksa, A. Żak, Przywództwo wojskowe: tradycje, teoria, praktyka, DSW MON, Warszawa

1998, s. 47. 10 W. Karawajczyk, op.cit., s. 41. 11 W. Łydka, op. cit., s. 31-32. 12 L. Kanarski, op.cit., s. 9.


136

wówczas, gdy będą o tym głęboko przekonani, że dowodzący nim oficer jest kompetentny,

przygotowany fachowo, doświadczony, a przed wydaniem rozkazu podjął najwłaściwszą

decyzję. Bez przywództwa każda grupa ludzi będzie tylko zbiorem osobników,

nie organizmem i z tego powodu wypada się zgodzić z poglądem, że lepszy jest kiepski

przywódca niż żaden13.

„Praktyczne wskazówki dotyczące dowodzenia okrętem” czy też ”Cechy charakteru

oficera Marynarki Wojennej”, artykuły zawarte w biuletynie Stowarzyszenia Oficerów

Marynarki Wojennej RP pod wspólnym tytułem „Testament” autorstwa wybitnego

dowódcy okrętów podwodnych kmdra Bolesława Romanowskiego to pozycje, których nie

sposób pominąć w rozważaniach na temat przywództwa w Marynarce Wojennej. Ten

doświadczony oficer, uczestnik działań bojowych na różnych akwenach morskich w czasie

II wojny światowej, przelał na papier swoje przemyślenia dotyczące dowodzenia na

okręcie. W tym miejscu należy podkreślić, że cytowane poglądy w kwestii dowodzenia (bo

takim pojęciem posługuje się kmdr Romanowski) są niczym innym jak praktycznymi

wskazówkami przywództwa dla nowych pokoleń dowódców. Jak wyżej zostało

zauważone, pojęcia przywództwo-dowodzenie traktowano synonimicznie, nie zmienia to

jednak faktu, że kmdr Romanowski znał zasady przywództwa (posługuje się również

pojęciem przewodzenia). Autor w całym swoim przekazie emanuje dużą wiedzą

humanistyczną i ogromnym doświadczeniem zawodowym. W jego opinii „Cechy

dowódcze są to zdolności, które powodują, że osoba nimi obdarzona znajduje posłuch

u innych ludzi. Posłuch ten winien być oparty na dobrowolnym podporządkowaniu się,

a nie wymuszony siłą. Aby uzyskać go, oficer musi pracować nad rozwinięciem w sobie

cech charakteru, dzięki którym będzie mógł ludziom przewodzić14.

Jednym z nurtów, wokół którego koncentrują się badacze problematyki jest

ustalenie pewnych norm i systemu wartości niezbędnych do skutecznego sprawowania

przywództwa wojskowego. Z uwagi na ograniczony charakter pracy, skupiono się na kilku

cechach, które swoistym językiem opisuje kmdr Romanowski, ten najwybitniejszy

podwodnik w historii Polskiej Marynarki Wojennej (PMW). Poszczególne wartości

nacechowane są pierwiastkami przywództwa w czystej postaci i niewątpliwie stanowią

wzór do naśladowania dla każdego współczesnego dowódcy zarówno na okręcie jak i na

lądzie. Warto w tym miejscu przytoczyć kilka z nich15:

1. Prawość charakteru – określenie to zawiera w sobie takie pojęcia jak

prawdomówność, szlachetność, rycerskość, sprawiedliwość, wyrozumiałość,

dzielność, słowność itp. Oficer musi mieć te przymioty, za które ludzie będą go

szanowali, a podwładni z dumą o nim mówili. Ci ostatni są dobrymi

obserwatorami, toteż w bardzo krótkim czasie odkrywają wszystkie słabe strony

i wady przełożonego. Oficer, który straci szacunek u podwładnych nie będzie miał

u nich posłuchu. Stąd też oficer winien prowadzić się w służbie i poza nią

nienaganny tryb życia. To co popełnia osoba cywilna, często uchodzi uwadze

otoczenia, lecz drobne nawet wykroczenia popełnione przez oficera spotka się

natychmiast z żywą krytyką i komentarzami. Ponadto oficer stale i w każdej

czynności reprezentuje korpus oficerski. Człowiek o prawym charakterze nie może

popełnić czynu, który zaszkodzi opinii jego kolegów. Winien on pamiętać,

że społeczeństwo widzi w nim swego obrońcę i wychowawcę swych synów. A od

wychowawców żąda się wzorowego trybu życia.

13 Por. A. Felski, op. cit., s. 36. 14 B. Romanowski, Testament – Cechy charakteru oficera Marynarki Wojennej, biuletyn SOMW RP, ZRW

MW Gdynia 2005, s. 12. 15 Ibidem, s. 12-19.


137

2. Lojalność – winna cechować oficera zarówno w stosunku do przełożonych jak

i podwładnych oraz dla sprawy, której służy. Oficer zdecydował się sam,

dobrowolnie, poświęcić swe życie w obronie kraju. Niektórzy ludzie traktują służbę

w marynarce wojennej jako zawód. Nie jest to całkiem słuszne. Za pracę

w zawodzie otrzymuje się zapłatę, uzależnioną od wartości i jakości włożonej

pracy. Jaką wartością można mierzyć oddanie się sprawie? Zdrowie i życie nie ma

ceny. Oficer otrzymuje pensję. Nie jest ona jednak żadnym ekwiwalentem za

wykonaną pracę. Pensja jest jedynie środkiem do zaspokojenia codziennych

potrzeb oficera i jego rodziny, aby mógł on bez reszty oddać się służbie w obronie

państwa. Jeżeli wykonuje się coś dla tak wielkiej sprawy, trzeba to czynić z całym

oddaniem, aby wyniki były jak najlepsze. Do tego potrzebne jest głębokie

przekonanie o słuszności sprawy. A przekonanie to jest właśnie lojalnością. Oficer

lojalny wykonuje każdy rozkaz tak, jakby wykonywał swoją własną myśl: z całym

zapałem, gorliwością i oddaniem się. [...] Należy wyraźnie rozgraniczyć lojalność

od ślepego posłuszeństwa, które jest oparte na terrorze. Ten zaś budzi opór

i niechęć. Oficer chcący zaprowadzić dyscyplinę opartą na terrorze nie jest godny

służby w marynarce.

3. Prostota - zdolność naturalnego, szczerego, swobodnego zachowania się w każdej

sytuacji. Winna ona wypływać z poczucia równości wszystkich ludzi. Najczęściej

błąd przeciw prostocie popełniają ci, którzy dzięki wyższemu stopniowi,

wykształceniu czy doświadczeniu uważają się za mądrzejszych od innych. Oficer

winien być naturalny. Poza, patos, sztuczność, którymi niektórzy oficerowie chcą

nadrobić swe braki, nie przyniosą im szacunku u podwładnych, a wręcz odwrotnie

narażą ich na śmieszność. Nieprzystępność i oschłość są złymi cechami. Zła jest

również druga skrajność, to jest spoufalanie się z podwładnymi. Oficer, który

spoufalił się ze swoim oddziałem, stwarza sobie trudną sytuację. Spoufalenie

zmienia się zazwyczaj niewłaściwie rozumiane koleżeństwo. A gdzie jest zbyt

daleko posunięte koleżeństwo, nie ma stosunku służbowego. Najtrudniej jest

bowiem być przełożonym własnych kolegów.

4. Opanowanie – jeśli chcesz żeby ciebie słuchano, sam musisz umieć słuchać, czyli

sprawować nad sobą stałą kontrolę. W tym celu należy wyrobić w sobie siłę

charakteru, aby panować nad swym temperamentem. Oficer musi panować nad

swym głosem, ruchami i wyrazem twarzy. Musi nauczyć się ukrywać swe

wrażenia. Strach wyryty na twarzy dowódcy, spowoduje panikę na okręcie. Rozkaz

wydany innym głosem niż zazwyczaj, nie zostanie natychmiast zrozumiany i może

być przyczyną awarii. W poważnej sytuacji normalny wyraz twarzy dowódcy

i spokojnym głosem wydawane rozkazy dodają duch otoczeniu.

5. Energia, inicjatywa i odwaga – to zdolności konsekwentnego zwalczania

przeszkód i powzięcia trafnej decyzji. Dwie pierwsze muszą występować w parze,

gdyż energia bez inicjatywy zmieni się w chaotyczną, bezładną działalność. Oficer

powinien powziąć zamiar, wydać decyzję i zwalczając wszystkie napotkane

przeszkody, zrealizować zadanie. Jeżeli nie ma opisywanych cech - nigdy zamiaru

nie wykona. Energia i inicjatywa promieniują na otoczenie, wywołują zapał

i entuzjazm u wykonawców. Oficer, który nie rozwinie w sobie energii

i inicjatywy, nigdy nie uzyska dobrych rezultatów w kierowaniu oddziałem. [...]

Człowiek, któremu brak odwagi, nie zdobędzie się na decyzję, bo pociąga za sobą

obawę wydania rozkazu. Zamiast rozkazu podwładni otrzymają niejasne polecenie,

które wykonają według swojego uznania.

6. Sprawiedliwość – odgrywa ważną rolę w dowodzeniu. Oficer musi być

sprawiedliwy, to znaczy winien traktować jednakowo swoich podwładnych. Nie


138

wolno mu faworyzować wybranych lub kierować się jakimiś uprzedzeniami. Ludzi

swych powinien oceniać sam, opierając swój sąd na obserwacji czynów

i pracy podwładnych. Oficer sprawiedliwy daje wszystkim ludziom jednakowe

szanse awansu. Z taką samą równością należy rozkładać służby, dyżury i cięższe

prace. […] Oficer nakładając karę, winien bezstronnie rozpatrywać przewinienie.

Nie wolno mu w żadnym wypadku kierować się uprzedzeniem lub sentymentem

w stosunku do karanego. Brak sprawiedliwości zdemoralizuje szybko cały oddział,

rozbije jego jedność i wprowadzi donosicielstwo, fałsz i zakłamanie. Ludzie

o słabszych charakterach nie potrafią się oprzeć chęci przypodobania się dowódcy.

W kontekście szukania zasad i reguł właściwego dowodzenia (przywództwa),

kmdr Romanowski podzielił się bogatym doświadczeniem w tym zakresie w odniesieniu

do służby na okrętach. W swoich rozważaniach ujętych w drugim artykule16, Romanowski

do najważniejszych cech przywództwa w tak specyficznej społeczności jaką jest załoga

okrętu, zaliczył następujące reguły (pisownia oryginalna):

nowy dowódca nie powinien być miotłą, która będąc nową dobrze wymiata czyli

nowy dowódca nie powinien od razu wprowadzać żadnych zmian w toku służby

lub też w zarządzeniach wydanych przez poprzednika, chyba że został naruszony

RSO;

dowódca powinien dokładnie poznać okręt i załogę, również w oparciu o wiedzę

i doświadczenie podwładnych, co w jego mniemaniu nie stanowiło żadnej formy

naruszenia autorytetu. Konsultacje dadzą dużą korzyść i dowódcy i podwładnym.

Za priorytetowe uważał poznanie całej załogi.

dowódca winien kierować pracą oficerów, a nie ingerować w ich działalność,

co stwarza poczucie własnej wartości dla bezpośrednich podwładnych oraz daje

swobodę oddziaływania na bezpośrednio im podległych podoficerów i marynarzy

oraz kreowania własnego wizerunku i autorytetu. Taki sposób dowodzenia sprzyja

też prawidłowemu przestrzeganiu drogi służbowej i motywowaniu.

dyscyplina załogi nie powinna wynikać z obawy przed karą, a ze zrozumienia

swojej roli na okręcie i w służbie. Umiejętne podejście przełożonych rozwinie

w załodze poczucie świadomej dyscypliny: regulaminowe zwracanie się

i oddawanie honorów, właściwy ubiór, udzielanie ustnych pochwał za dobrze

wykonany rozkaz, stosowanie zasady: chwal publicznie, gań na osobności;

załogę należy traktować jako ludzi inteligentnych, dlatego przed wykonaniem

zadania przez okręt, należy więc poinformować ją o zamierzeniach oraz wykazać

w jaki sposób może ona pomóc w wykonaniu zadania. Jeżeli należy wprowadzić

zmiany w organizacji życia okrętowego, to przy współudziale załogi. Wniosą oni

dużo nowego, gdyż w przeważającej części zmiany będą dotyczyły ich osobiście.

Takie postępowanie podnosi morale i integruje z dowództwem, a tym samym

z wyznaczonym celem.

w postępowaniu z załogą dowódca zawsze powinien być sprawiedliwy, opanowany

i nie kierować się osobistymi pobudkami, a ponadto wykazywać dużo taktu,

zdrowego rozsądku, znajomość ludzkiej natury i nieco pobłażania. Szczególną

opieką powinien otoczyć młodych marynarzy, którzy nie mogą być przedmiotem

kpin i bolesnych żartów ze strony starszych kolegów. Obowiązkowe jest

wyznaczenie instruktorów, którzy będą za nich odpowiedzialni17.

16 B. Romanowski, Testament - Praktyczne wskazówki dotyczące dowodzenia okrętem, biuletyn SOMW RP,

ZRW MW, Gdynia 2005, s. 23. 17 Ibidem, s. 24-31. Tej zasadzie również hołdował wiceadmirał J. Unrug.


139

Reasumując poglądy kmdr. Romanowskiego, trzeba szczególnie podkreślić, że znał

i promował ideę optymizmu pedagogicznego, podmiotowego traktowania podwładnych,

wiary w ludzi i doceniania ich wysiłków, jako czynnika motywującego do dalszej pracy.

Patrząc z dzisiejszego punktu widzenia, nie były mu obce zagadnienia dotyczące

zarządzania kadrą (załogą), nieograniczanie ich inicjatywy, umiejętność wywierania

wpływu, zdolność empatii, umiejętność wydobywania kompetencji podwładnych,

budowanie zespołu, jego jedności i spójności wokół wspólnego celu czy też zarządzanie

w sytuacjach kryzysowych. Wiedza i świadomość przywództwa w zbiorowości jaką jest

załoga nie byłaby możliwa bez talentu, czy swoistej cechy, którą jest charyzma. Wszystkie

mają wyjątkowe znaczenie i jedne bez drugich nie pozwalają na to, by pełnić funkcję

przywódcy. Kluczem takiego pojmowania dowodzenia (przywództwa) była nauka

wyniesiona z trudnej szkoły kontradmirała Józefa Unruga, który tożsame zasady starał się

wpajać całemu korpusowi oficerskiemu i podoficerskiemu ówczesnej Marynarki

Wojennej.

„ T r z e b a z a w s z e t r a k t o w a ć l u d z i p r z y z w o i c i e ”

Wiceadmirał Józef Unrug był i jest postacią szczególną w szeregach marynarskich,

bo w wielu swoich działaniach i wyznawanych wartościach pozostał niedościgniony.

„Bo był On nie tylko jednym z nas – co szczególnie podkreślał w czasie ostatniego

pożegnania w 1973 roku, jego oficer flagowy kmdr Bohdan Wroński - ale można o nim

powiedzieć, że po części wszyscyśmy z Niego. Bo każdy z nas nosi w sobie coś z jego

wiedzy, jego doświadczenia czy filozofii życiowej, coś co uszlachetniło nasz charakter, czy

pogłębiło osobowość”18. Znane są w literaturze jego dokonania wojskowe, ale mniej znany

jest jako człowiek - przywódca polskich marynarzy, bo takim mianem niewątpliwie należy

go określić - postać kultowa, owiana odrobiną tajemniczości, przez wszystkich uważana za

charyzmatyczną, przez nielicznych przeklinana. Zanim pojawił się w Polskiej Marynarce

Wojennej w 1919 roku, całe wykształcenie i doświadczenie morskie zdobył we flocie

kajzerowskiej, przechodząc różne szczeble dowodzenia.

W opinii Horacego, syna Admirała, „[Ojciec] lat spędzonych w niemieckiej MW nie

uznawał za powód do chwały, ale się jej nie wstydził. Nie miał okazji postępować w sposób

potępienia godny wobec Brytyjczyków. Postępowanie [mojego ojca] było zgodne z jego

zasadami. Z zasadami, a nie czy obiekt postępowania był sprzymierzeńcem czy nie”19.

Jakiekolwiek aspekty społeczne jego służby w niemieckiej flocie nie są znane ze względu

na brak źródeł w tej kwestii, niemniej jednak pewne światło rzuca ponownie jego syn

Horacy, który spytał ojca wiele lat później, jak on – w końcu Polak - dawał sobie radę

z utrzymaniem dyscypliny wśród marynarzy na niemieckich okrętach podwodnych. Stary

oficer znany ze swej powściągliwości, skwitował krótko: „Trzeba zawsze pamiętać, że jest

się człowiekiem i być wyczulonym na problemy załogi”20. Według Horacego: „Ojciec

uważał, że trzeba zawsze traktować ludzi przyzwoicie. W jego flotylli w Kilonii nie doszło

do buntu marynarzy – komunistów. O ile dobrze pamiętam [ojciec] podkreślił, że to był

wyjątek w Kilonii. Przymiotnik „przyzwoity” miał w ustach mego ojca bardzo pozytywne

znaczenie”21.

Jego przywództwo, tak charakterystyczne przez przeszło 20 lat ubiegłego stulecia,

było właściwym panaceum na ówczesne, trudne czasy dla odradzającej się Marynarki

18 B. Wroński, Pożegnanie dowódcy, Nasze Sygnały nr 129, SOMW, Londyn 1973, s. 5. 19 Korespondencja H. Unruga do M. Borowiaka z 2006 r., cyt. za M. Borowiak, op. cit., s. 18. Brytyjczycy

mieli za złe Unrugowi, że brał udział w wojnie podwodnej, kiedy jako oficer wachtowy na okręcie

podwodnym U30, uczestniczył w rejsie bojowym, w czasie którego zostały zatopione dwa parowce

brytyjskie. 20 H. Unrug, Relacja ustna, cyt. za M. Borowiak, op. cit., s. 56. 21 Korespondencja H. Unruga do M. Borowiaka z 2006 r., cyt. za M. Borowiak, op. cit., s. 56.


140

Wojennej i gospodarki morskiej. W tamtym okresie, kpt. Józef Unrug był jedynym

i najlepszym kandydatem do tego, by z wielu grup marynarzy z różnych zaborów,

słynących z niezdyscyplinowania i krnąbrności, stworzyć jednolicie myślący i działający

organizm, dążący do tego samego celu. Unrug, jako Szef Sztabu, a później Dowódca Floty

stworzył kulturę organizacji czyli jej spoiwo oraz własną tradycję. Potrafił zjednać sobie

ludzi o różnej mentalności, różnym poziomie znajomości języka polskiego

i kwalifikacjach morskich, przy zachowaniu swoistej asymetryczności w relacjach

z podwładnymi. Stworzył i podtrzymał zespołowego ducha i morale, ustalając standardy

działania, motywację, celowość ciężkiej służby i system szkolenia na różnych poziomach.

W tym tkwi fenomen tego przywództwa. Wprowadzenie surowej dyscypliny i wielu zasad

było na tamte czasy niezbędne, w pełni akceptowane przez przełożonych i pomimo wielu

oporów, przyjęte przez większość personelu. Analizując działania Admirała, należy

stwierdzić, że znał i rozumiał zasady oraz mechanizmy przywództwa, choć wielu

adwersarzy może zarzucić mu, że było to niemożliwe, gdyż został wychowany

i wyszkolony w tzw. drylu pruskim dyskwalifikującym „podmiotowe podejście” do

podwładnego. Bogate doświadczenie w czasie służby na okrętach Cesarskiej Marynarki

Wojennej, a także w kampaniach I wojny światowej dało mu wysokie poczucie honoru

i uczciwości, co było szczególnie cenione w środowisku marynarskim. Lektura biografii

wybitnych dowódców morskich, m.in. Horatio Nelsona dała mu możliwość wyrobienia

swojego stylu dowodzenia-przewodzenia ludziom. Pomimo, że był zwolennikiem

surowej dyscypliny, potrafił zdobyć całkowite zrozumienie i akceptację podwładnych dla

swoich poczynań. W sposób szczególny Unrug odnosił się do procesów kształtowania

dyscypliny wojskowej i budowania spoistości załogi na okręcie, do których nawiązał

jeszcze jako Szef Sztabu Dowództwa Floty w 1922 roku w kilkudziesięciostronicowym

opracowaniu z zestawieniem praktycznych wskazówek dla oficerów podczas służby na

okręcie wojennym22. Podczas czytania tego opracowania, uderza znajomość zasad

pedagogicznych i psychologicznych postępowania z ludźmi, empatii, budowania relacji

i pracy z zespołem, przestrzegania wartości moralnych, a także panowania nad emocjami.

Można z dużą pewnością założyć, że jeżeli późniejszy Dowódca Floty wprowadził

dyscyplinę na wzór drylu pruskiego, nie miała ona twarzy zaślepionego despoty i bliżej jej

było do współczesnego humanizmu, niż do „tępactwa pruskich żołdaków”, o czym

świadczą poniższe zapisy skierowane do młodych oficerów: „Obchodzenie się

z podwładnymi jest sztuką wrodzoną niektórym, podczas gdy inni nie są w stanie pojąć

nawet jej zagadek. Żeby potrafić utrzymać dyscyplinę wśród innych, trzeba ją w pierwszym

rzędzie stosować względem siebie samego. Przy wyznaczaniu kary pamiętaj, że kara nigdy

nie powinna mieć cechy aktu zemsty, tylko powinna być psychologicznie dobrze

przemyślanym środkiem ku poprawie przestępcy. Wielkim błędem byłoby karać człowieka

za nieumiejętność, choć starał się spełnić swe zadanie jak najlepiej23. Wymyślanie

i wyzwiska bywają przeważnie stosowane przez takich przełożonych, którzy w inny sposób

nie umieją sobie dać rady. Są one w wysokim stopniu szkodliwe, a zdradzają brak

wychowania i wewnętrznej kultury. Strofuj każdego podoficera, który używa wyzwisk,

względem podwładnych. Oficer, który ciągle przedstawia swoich ludzi do raportu karnego,

nie jest wiele wart, ale gorszy jest jeszcze ten, który na wszystko patrzy przez szpary. Nie

sądź, że poza służbą jesteś zwolniony od obowiązku zajmowania się twymi podwładnymi,

nie masz bowiem być tylko ich przełożonym, lecz także ich przyjacielem. Jeżeli marynarz

22 J. Unrug, W porcie i na morzu. Kilka wskazówek praktycznych dla młodego oficera morskiego,

por. M. Borowiak. 23 Takie same poglądy wyrażał jego wychowanek kmdr B. Romanowski.


141

Ci podaje płaszcz, nie zapomnij mu za to podziękować. Pochwała nic nie kosztuje, a często

wiele pomaga24.

O budowaniu więzi, spoistości grupy i odpowiedzialności pisał tak: „Nie sądź,

że Twój autorytet ucierpi jeżeli przy sposobności sam dołożysz ręki do jakiejś pracy,

przeciwnie, dopiero wtedy będziesz miał pełne poważnie u podwładnych, jeżeli zobaczą, że

sam znasz każdą pracę i w razie potrzeby umiesz ją wykonać równie dobrze albo lepiej jak

oni. Z zasady nie zadawalaj się meldunkiem, że ta a ta rzecz jest zrobiona, tylko osobiście

przekonaj się o tem, jak została wykonana. [...]Nelson kiedyś powiedział: „Responsibility

is a test of a man's courage”. Poczucie odpowiedzialności jest pojęciem, które powinno

zajmować pierwsze miejsce w Twoim słowniku. Nigdy nie bać się odpowiedzialności

i odpowiadać całą swoją osobą w każdej stanowczej chwili, jest to cecha charakteru

oficera i marynarza, jakim być powinien”25. W związku z tym za mało odpowiedzialne

uważał np. zniszczenie przez okręty sieci rybaków w czasie manewrów na morzu, stąd ich

dowódcy musieli z własnej kieszeni pokryć straty26.

Unrug - właściwy człowiek na właściwym miejscu - zintegrował potencjał ludzki

młodej polskiej floty, potencjał o którym zwykł mówić: „Flotę tworzą nie okręty,

a ludzie”. Zrozumienie tej prostej maksymy obrazuje sposób przywództwa Admirała,

który na pierwszym miejscu stawiał człowieka oraz jego potencjał i wbrew

dotychczasowym opiniom skrajnego służbisty, był po prostu człowiekiem niewzruszonych

zasad i surowych obyczajów, dużo wymagającym od podwładnych, ale i od siebie, nie

pobłażającym ich wybrykom i przejawom braku dyscypliny. Dlatego był postrachem dla

niekarnych i niedbałych w służbie. Był jednak bardzo sprawiedliwy, a w swej pozornej

oschłości, życzliwy dla podwładnych, zarówno oficerów, podoficerów i marynarzy. Stąd

też stanowił dla nich najwyższy autorytet i cieszył się powszechnym szacunkiem, co było

widoczne zarówno w czasie pokoju, działań bojowych, jak i tułaczki po obozach

jenieckich. „Mało jest dowódców, którzy zaskarbili sobie swoimi czynami i przykładem

takie wysokie uznanie i taką serdeczną miłość” – mówił zaraz po śmierci Unruga,

B. Markowski, redaktor biuletynu Stowarzyszenia MW w Londynie27.

O jego wielkości niech świadczy dzieło, które po sobie zostawił: świetnie

wyszkolone i karne załogi okrętów, nowy korpus oficerski i podoficerski o znamionach

polskiej indywidualności i odrębności, szkolnictwo specjalistyczne, bazy okrętów

wojennych w Gdyni i Helu, nowoczesną stocznię Marynarki Wojennej. To co odróżnia

zwykłego dowódcę od przywódcy to umiejętność tworzenia wizji. Admirał realizował

swoją wizję w strukturach władzy, którą otrzymał. Chociaż władza ograniczała go,

to jednocześnie dała mu szansę na zadbanie o to dobro, które dla każdej armii jest

największe: potencjał ludzki. Był nie tylko dowódcą i przywódcą marynarzy, był twórcą

nowoczesnego myślenia o Polsce morskiej, jej propagatorem w społeczeństwie

i największym sojusznikiem, był najbardziej rozpoznawalną osobą na Wybrzeżu. Mówi się

o prawdziwych przywódcach, że chętnie bywają ze swoimi żołnierzami, bo ich obecność

wpływa mobilizująco na morale i spaja zespół w trudnych sytuacjach.

24 M. Borowiak, op. cit. s. 401-402. 25 Tłumaczenie własne: Odpowiedzialność jest sprawdzianem dla ludzkiej odwagi. 26 Ibidem, op. cit., s. 130. 27 B. Markowski, Przedmowa do wydania kwartalnika Nasze Sygnały nr 129, SOMW, Londyn 1973,

s. 2.


142

Admirał zawsze był ze swoimi marynarzami, czy to chodząc wzdłuż kei z psem

„Kominem” w czasie niezapowiedzianych inspekcji28, czy chodząc po stanowiskach

ogniowych baterii im. Heliodora Laskowskiego w godzinach tragedii i jednocześnie

chwały polskiego żołnierza na Półwyspie Helskim, czy też przemierzając przestrzeń

oflagów w towarzystwie swoich oficerów i dyskutując o chwilach chwały polskich

okrętów, zasłyszanych w eterze z nielegalnego, konspiracyjnego radia. To przede

wszystkim o ludziach myślał w najtrudniejszych chwilach kampanii wrześniowej.

Abstrahując od poprawności podjętych decyzji przez dowódcę Floty lub ich brak na

początku wojny, Unrug postępował zawsze zgodnie ze swoimi zasadami. Miał do wyboru

poświęcić życie ludzi i okręty lub tylko okręty i dać szansę przeżycia ludziom. Wybrał tę

drugą opcję, która przyświecała mu przez cały okres obrony na Wybrzeżu, m.in. spieszając

załogi uszkodzonych okrętów i wzmacniając lądową obronę „samotnego półwyspu”.

Surowy zazwyczaj Admirał, w warunkach wojny potrafił wczuć się w położenie załogi

i w miarę istniejących możliwości ulżyć jej ciężkiej doli (wyraził zgodę na wejście do

portu w Helu okrętu ORP „Ryś”, na którym załoga była bliska wyczerpania fizycznego).

Uczucie empatii przejawiało się w poczynaniach dowódcy Obrony Wybrzeża przez cały

okres kampanii wrześniowej. Nie znając do końca szczegółów sytuacji militarnej

i politycznej na całym teatrze działań, podejmował decyzje niezwykle wyważone, które

w świetle dzisiejszej wiedzy historycznej są przez adwersarzy dowódcy Floty zgoła

odmiennie interpretowane i nacechowane często nieuzasadnioną krytyką. Nie dążył do

tragicznego rozlewu krwi w imię bezcelowego heroizmu, nie ograniczał inicjatyw

umożliwiających dalszą walkę – zdołał odesłać część floty do Wielkiej Brytanii, pozwolił

na podjęcie indywidualnych prób okrętom podwodnym wymknięcia się do neutralnej

Szwecji. Admirał czuł ciężar samotności, izolacji oraz wzrastające brzemię

odpowiedzialności za dalszą walkę, za los obrońców i ludności cywilnej. Musiał zadawać

sobie pytanie czy dalsza walka jest jeszcze celowa. Uważał - i opinię tę należy podzielić –

że z punktu widzenia honoru żołnierza i marynarza polskiego kapitulować w sytuacji, gdy

nieprzyjaciel nie ruszył do generalnego ataku, nie należało29. Sytuację komplikowało

wewnętrzne zagrożenie w postaci buntów żołnierzy i ludności cywilnej półwyspu, którzy

dokonali aktów niesubordynacji i wywieszania białych flag. Winni zostali szybko

zatrzymani i czekali na decyzję Unruga. W warunkach wojny kara mogła być tylko jedna:

rozstrzelanie. Admirał zdawał sobie jednak sprawę z uwarunkowań tego desperackiego

czynu. Działał więc niezwykle spokojnie i rozważnie, nie dał się ponieść emocjom.

Odnosząc się do tego wydarzenia, po latach pisał: „Opanowanie buntu, przynajmniej na

pewien czas, jedynie było możliwe przez zastosowanie radykalnych środków. Trzeba było

zastosować terror, rozstrzeliwując kilkunastu lub kilkudziesięciu ludzi, ale do tego nie

chciałem dopuścić. Byłem przekonany, że tym fatalnego biegu wypadków nie zmienię, że

natomiast rozstrzelanie własnych żołnierzy, w dużej mierze Kaszubów, zostanie

wykorzystane w przyszłości przez nieprzyjacielską propagandę celem wywołania

nienawiści Kaszubów do Polski. Jednym słowem doszedłem do wniosku, że chwilowa

korzyść nie stoi w racjonalnym stosunku do nieobliczalnej i długotrwałej szkody”30. Tylko

niezwykłej przezorności Józefa Unruga należy zawdzięczać oszczędzenie życia

28 Pies „Komin”, legendarny owczarek Admirała, często chodził z nim po porcie, ostrzegając załogi okrętów

przed zbliżającym się dowódcą. Na pytanie syna dlaczego mu pozwala iść przed sobą, Admirał

odpowiedział: „Wiesz Rabku (tak się zwracał do Horacego), nie mogę tolerować uchybień w mundurze czy

salutowaniu wśród marynarzy, a nie chcę się bawić w żandarma. Jak „Komin” idzie przede mną,

to wszyscy na okręcie mają czas doprowadzić się do porządku, wyglądając zgodnie z regulaminem

i salutować jak należy”, cyt. za M. Borowiak. 29 Z. Machaliński, Wiceadmirał Józef Unrug (1884-1973)-Dowódca Obrony Wybrzeża, kwartalnik nr 1,

Nautologia, Gdynia 1989, s. 14. 30 Ibidem, s. 16.


143

spiskowców. Egzekucje mogły być bowiem brzemienne w skutki. Można z dużą

pewnością przypuszczać, że ta decyzja zaważyła niewątpliwie na przyszłej historii bytu

Kaszubów na Pomorzu, jako grupy etnicznej polskiego narodu, a postać Unruga nie byłaby

tą samą postacią w historii Polski, niż jest tą którą dzisiaj znamy. Ta dalekowzroczność

Admirała jest nieoceniona i świadczy o niezwykłej cesze przywódcy jaką jest

przewidywalność zdarzeń i ich konsekwencji. Nie wykonał żadnego błędnego ruchu, który

mógłby odwrócić uwagę od symbolicznego, honorowego wymiaru obrony Wybrzeża

i obrony Helu. Wielkim wysiłkiem, wbrew wszystkiemu, zdobył się na wykonanie tego,

co uznał za swój święty obowiązek – dał przykład walki polskiego marynarza i żołnierza,

który wywarł wielkie wrażenie, także na nieprzyjacielskiej armii.

„Generał jest tylko tak dobry albo tak zły, jakim go czynią jego podkomendni”

mawiał generał Douglas MacArthur, bo to podwładni, wystawiają każdemu dowódcy

obiektywną ocenę jego przywództwa. Najwyższą ocenę wystawił Admirałowi

wspomniany wyżej kmdr Bolesław Romanowski, absolwent Szkoły Podchorążych

Marynarki Wojennej, który przyswoił wszystkie zasady i kanony szkoły Unruga, poddając

je gruntownej konfrontacji w czasie II wojny światowej, z której wyszedł zwycięsko,

będąc uznanym za najwybitniejszego dowódcę okrętów podwodnych w historii Polskiej

Marynarki Wojennej. Tożsame oceny wystawili Unrugowi inni jego podkomendni,

w składach załóg okrętowych podczas działań bojowych na frontach II wojny światowej,

które dały świadectwo skuteczności twardej szkoły Admirała, a które zdołał wynieść na

publiczny piedestał, nie skory do pochwał, dumny Brytyjczyk, korespondent wojenny

A.D. Divine mówiąc: „Ze wszystkich flot Zjednoczonych żadna nie walczyła lepiej

w warunkach najwyższych trudności operacyjnych, jak Polska Marynarka Wojenna”31.

„Codzienną pracę ułożył sobie tak – wspominał po latach swego przełożonego

i współtowarzysza niedoli z okresu pobytu w niemieckiej niewoli, kmdr por. Robert

Kasperski - że był w stanie załatwić w oznaczonych godzinach obowiązki dowódcy Floty,

omówić zagadnienia bezpośrednio z podwładnymi, obejrzeć port wojenny oraz warsztaty,

wskazać każde niedociągnięcie, dać wskazówki i wyciągnąć konsekwencje za najmniejsze

niedbalstwo. A patrzeć umiał i z doświadczenia wiedział, że w służbie okrętowej nie ma

drobiazgów i wszystko jest ważne. Przekazał i wpoił bezkompromisowo rzetelną wiedzę

codziennego życia okrętowego, nie tylko książkową i przygotowywał w czasie pokoju

pełnosprawne okręty i załogę na czas wojny. To był Polak, którego patriotyzm przejawiał

się w rzetelnym, codziennym wykonywaniu obowiązków z całkowitym poświęceniem. Był

przełożonym o najwyższych kwalifikacjach fachowych, wychowującym i uczącym własnym

przykładem. Zawsze stawiał najwyższą poprzeczkę dla siebie i tego też wymagał od innych.

Był człowiekiem szlachetnym, sprawiedliwym, zawsze taktownym, bezpośrednim, szanował

godność innych i własną”32. Istotą postrzegania jego osoby w aspekcie przywództwa jest

czas, w którym się znalazł w historii Polskiej Marynarki Wojennej i Rzeczypospolitej.

Jego atuty: charyzma, osobowość, zasady i wartości czyli kompetencje przypisywane

przywódcom zostały zauważone, gdy nikt inny nimi nie dysponował w sposób tak

zdecydowany. Kontekst oraz sytuacja uczyniły go Dowódcą Floty. Jego nieprzeciętne

umiejętności, postawa i zjednanie podwładnych dla wspólnego celu uczyniły go

przywódcą. „I w tym jest, w tej postawie, w tej hardości, w tej dumie i w tym życiorysie –

polski los i piękna prawda polskości”33.

31 Kazanie ks. Stefana Treuchela na pogrzebie J. Unruga, Nasze Sygnały nr 129, Londyn 1973, s. 7. 32 J. Sokołowska-Czerska, Kontradmirał J. Unrug, Wspomnienia o dowódcy PMW, Nasze Sygnały

nr 129, Londyn 1973, s. 13. 33 Stwierdzenie płk. Stanisława Śliwińskiego, działacza Polonii amerykańskiej wyartykułowane kilkanaście dni po

śmierci J. Unruga w audycji radiowej pt. Admirał Józef Unrug w świetle polskiej floty wojennej, San Francisco,

1973, cyt. za Nasze Sygnały, Londyn 1973, s. 12.


144

WNIOSKI

W dobie upadku moralnych wzorców i poszukiwania autorytetów, również

w organizacji jaką jest Marynarka Wojenna, która na przestrzeni ostatnich lat została

rozdarta zmianami strukturalnymi, uznane postaci z historii takie jak wiceadmirał Unrug

czy kmdr Romanowski w sposób najlepszy z możliwych wpisują się w obraz autorytetu –

dowódcy- przywódcy, którzy w ówczesnych realiach pokoju i wojny sprawdzili się jako

przełożeni, za którymi szli ich podwładni, nie dlatego że musieli, ale dlatego, że chcieli.

Żadna z treści dotyczących życia na okręcie czy mówiąca o społecznych aspektach służby,

które starali się przekazać swoim podwładnym przez lata swojej służby, nie straciły nic na

wartości i powinny być podstawą dla edukacji nowych liderów we współczesnej

Marynarce Wojennej z zachowaniem dzisiejszych realiów i proporcji, z wykorzystaniem

współczesnych trendów przywództwa. Szczególnie absolwenci Akademii Marynarki

Wojennej muszą mieć świadomość, że ich służba w jednostkach wojskowych wymaga

sprawnego dowodzenia zespołami żołnierzy w warunkach współczesnego pola walki

i okolicznościach zmian ich społecznej roli. Bezpośrednie dowodzenie działem okrętowym

czy plutonem − strukturami składającymi się z podoficerów i szeregowych zawodowych,

mających od młodego dowódcy znacznie bogatsze doświadczenie i dużą wiedzę

specjalistyczną, a także często takie same czyli wyższe wykształcenie, wymaga od

młodego oficera określonej wiedzy i umiejętności skutecznego oddziaływania oraz

postępowania z podwładnymi. Jeżeli doskonalenie kompetencji związanych

z przywództwem wojskowym ma miejsce w trakcie studiów w AMW, to już po

opuszczeniu jej murów nikt nie zajmuje się doskonaleniem tych kompetencji w żadnej

formie, czego przykładem jest choćby kurs kwalifikacyjny na stopień kmdr. por.,

w programie którego nie ma ani jednej godziny zajęć z tego zakresu. Czy na tym szczeblu

te umiejętności są już nieprzydatne? Z obserwacji autora wynika, że poziom wiedzy

i określonych umiejętności w tym zakresie jest na poziomie przynajmniej dyskusyjnym, bo

doskonalenie tzw. kompetencji miękkich nie jest nigdzie wymagane na żadnym

stanowisku służbowym. Dochodzi do swoistego paradoksu: powszechnie przyjmuje się

dzisiaj, że najwłaściwszą drogą do odniesienia sukcesu jest odpowiednie ukształtowanie

systemu i procesu dowodzenia. Odbywać się to może tylko w taki sposób, który jak

najbardziej będzie podkreślał idee oraz cechy przywództwa. Zatem skuteczne

przywództwo jest najistotniejszym celem szkolenia oficerów w nowoczesnych armiach”34.

Tylko dlaczego w polskiej Marynarce Wojennej to szkolenie kończy się na szczeblu

podchorążego?

Trudno nie zgodzić się ze stwierdzeniem, że „ przywództwo w organizacji

wojskowej jest najczęściej utożsamiane ze stanowczością, ekspansywnością i orientacją na

wyniki, ale także ma tendencję do utrzymywania (konserwacji) zachowań

konformistycznych. Silne osobowości z elementami charyzmy, które „w ponadprzeciętnych

ilościach” trafiają do wojska, mają bowiem tendencję do „wodzostwa”, utrzymywania

ładu w organizacji opartego na strachu i do wymuszania na podwładnych rezygnacji z ich

ambicji zawodowych. Odczuwalny jest brak wzajemnego zaufania, okazywania szacunku

i włączania podwładnych w proces rozwiązywania problemów i podejmowania decyzji”35.

„Nie chcą oddawać życia za ojczyznę i nie ufają swoim przełożonym” – taki obraz wyłania

się z raportu Wojskowego Biura Badań Społecznych pt. „Identyfikacja żołnierzy

zawodowych z wojskiem. Morale i przywództwo wojskowe”, który został opublikowany

34 A. Michaluk, J. Kacała, Kształtowanie zachowań i postaw przywódczych dowódców i menedżerów,

Wrocław 2014, s. 54. 35 Ibidem, s. 55


145

w 2015 roku. Złe zdanie o armii i jej dowódcach ma przede wszystkim co piąty szeregowy

zawodowy. Jedną z przyczyn takiego stanu rzeczy jest brak przywództwa na różnych

szczeblach dowodzenia. U przełożonych występują jedynie kompetencje zawodowe,

ale nie ma przywódczych. Sytuacja wymaga kompleksowych rozwiązań szkoleniowych

w całych Siłach Zbrojnych na wszystkich etapach służby, a Marynarka Wojenna nie jest

odosobniona w tym obrazie. Nasz rodzaj Sił Zbrojnych posiada jednak coś czego nie

posiadają inne rodzaje Sił Zbrojnych, przynajmniej w tak zaawansowanej formie

- charakterystyczną kulturę organizacji i ściśle powiązaną z nią kulturę dowodzenia, które

wynikają z tradycji morskich, nacechowane szacunkiem do morza, okrętu, załogi i ciężkiej

służby, wartości których protoplastą w polskich uwarunkowaniach był wiceadmirał Józef

Unrug prawie 100 lat temu, a które budzą zawsze podziw i szacunek wśród innych

rodzajów sił zbrojnych i osób cywilnych. Nowoczesne przywództwo wymaga jednak

nowego spojrzenia na synergię z dowodzeniem w środowisku Marynarki Wojennej,

bo ta konotacja stanowi o skutecznym wypełnianiu zadań na współczesnym polu walki.

BIBLIOGRAFIA

[1] Borowiak M., Admirał Unrug 1884-1973, Oficyna Wydawnicza Alma-Press,

Warszawa 2009, s. 18, 56, 130.

[2] Felski A., O kształtowaniu umiejętności przywódczych u kandydatów na oficerów

Marynarki Wojennej, Biuletyn Stowarzyszenia Oficerów MW, ZRW MW, 2005,

s. 34, 36.

[3] Kanarski L., Przywództwo w wojsku, Kształcenie obywatelskie w wojsku, 2003,

nr 5, s. 8-9.

[4] Kanarski L., Pęksa R., Żak A., Przywództwo wojskowe, DSW, Warszawa 1998,

s. 47.

[5] Karawajczyk W., Aksjologiczne dylematy przywództwa wojskowego, Zeszyty

naukowe Akademii Marynarki Wojennej, 2004, nr 4, s. 41-42.

[6] Łydka W., Przywództwo wojskowe, WCEO, Warszawa 2014, s. 25, 30-32.

[7] Machaliński Z., Wiceadmirał Józef Unrug (1884-1973)-Dowódca Obrony

Wybrzeża, Nautologia, 1989, nr 1, s.14, 16.

[8] Markowski B., Przedmowa, Nasze Sygnały, 1973, nr 129, s. 2.

[9] Michaluk A., Kacała J., Kształtowanie zachowań i postaw przywódczych dowódców

i menedżerów, Zeszyty Naukowe WSOWL, 2014, nr 4, s. 54-55.

[10] Romanowski B., Testament, Biuletyn Stowarzyszenia Oficerów MW, 2005,

s. 12-19, 23-31.

[11] Sokołowska-Czerska J., Kontradmirał J. Unrug, Wspomnienia o dowódcy PMW,

Nasze Sygnały, 1973, nr 129, s.13.

[12] Unrug J., W porcie i na morzu. Kilka wskazówek praktycznych dla młodego oficera

morskiego, w: M. Borowiak, Admirał Unrug 1884-1973, Alma Press, Warszawa

2009, s. 372-405.

[13] Wroński B., Pożegnanie dowódcy, Nasze Sygnały, 1973, nr 129, s. 5, 7.


146

THE MILITARY LEADERSHIP- THE ESSENTIAL

DIMENSION OF AN EFFECTIVE COMMAND

IN PRESENT POLISH NAVY

ABSTRACT

The article presents some points of view about a military leadership, particularly in Polish Navy. The basis for the author consideration is the synergy of command and leadership in the military organization as a guarantee of getting advantage in the modern battlefield. In the first part are explained the basic terms concerning the military leadership and its specyficity. The following chapters contain analysis of a military leadership in Polish Navy based on the famous commanders and leaders expierience like Vice Admiral Józef Unrug and captain Bolesław Romanowski, whose rules, views and values are permanently valid and should be implemented by the contemporary Polish Navy education facilieties in their training requirements.

Tendencje rozwojowe sił morskich w aspekcie…

147

kmdr ppor . Paw eł MAZIARCZYK

Jednos tka Wojskowa 4026

TENDENCJE ROZWOJOWE SIŁ MORSKICH

W ASPEKCIE ZABEZPIECZENIA DZIAŁAŃ

WOJSK SPECJALNYCH

STRESZCZENIE

W pracy zaprezentowano tendencje oraz kierunków rozwoju sił morskich w aspekcie zabezpieczenia i wsparcia działań specjalnych realizowanych przez morskie jednostki SOF (ang. Special Operations Forces). W opracowaniu scharakteryzowano wybrane morskie działania specjalne oraz przedstawiono kierunki rozwoju zdolności i wyposażenia sił morskich niezbędnych do skutecznego wsparcia tych zadań. Przedstawiono przykładowe rozwiązania tego problemu w siłach morskich różnych państw.

Słowa kluczowe:

siły specjalne, morskie działania specjalne, wsparcie operacji specjalnych.

WSTĘP

„Zazwyczaj generał ze zgromadzonych oddziałów wybiera oficerów o niepospolitej

odwadze i sile ducha, wyróżniających się giętkością i siłą fizyczną, a także tych, których

wojenne wyszkolenie przekracza przeciętną.

Właśnie ci oficerowie dowodzą siłami specjalnymi.

Z dziesięciu żołnierzy wybiera się jednego.

Z dziesięciu tysięcy – jeden tysiąc.”

/Sun Tzu/

Charakter konfliktów prowadzonych w XXI wieku uległ znacznemu przeobrażeniu

z konfliktów asymetrycznych prowadzonych we wszystkich rejonach świata, w głównej

mierze przeciwko organizacjom terrorystycznym do konfliktów hybrydowych. W związku

z tym zmieniają się zagrożenia dla pokoju i wyzwania stawiane przed wojskami

specjalnymi, w tym przed jednostkami o charakterze morskim, które muszą ulegać

stosownym przeobrażeniom, tak aby stanowiły efektywne narzędzie do walki z szerokim

spektrum zagrożeń wynikających z definicji wojny hybrydowej.1

W artykule, termin „działania specjalne rozumiane są jako najwyższy

i najbardziej wysublimowany rodzaj działań nieregularnych, znajdujący

zastosowanie zarówno w strategii ofensywnej jaki i obronnej”. Celem i istotą

użycia sił specjalnych jest obezwładnienie przeciwnika poprzez takie oddziaływanie na

jego wrażliwe elementy infrastruktury jak i organizacji, które w znaczący sposób

ograniczą jego zdolności ofensywne i defensywne. Dotyczy to zwłaszcza sytuacji,

w których osiągniecie tego celu nie jest możliwe poprzez konwencjonalne działania przy

zachowaniu zasad ekonomiczności wykorzystania wydzielonych sił i środków.

1 A. Gruszczak, Hybrydowość współczesnych wojen – analiza krytyczna.


148

Wraz z postępem technologicznym i ewolucją sztuki wojennej oraz postępującymi

zmianami w obszarze form państwowych, w tym granic dostrzeżono, że działania będące

nieregularna formą walki, których celem są wrażliwe aspekty polityczno – ekonomiczne

przeciwnika, pozwalają osiągnąć cele strategiczne w o wiele szerszym zakresie niż samo

tylko militarne pokonanie przeciwnika. Umożliwiają one realizację i zabezpieczenie

własnych interesów politycznych i ekonomicznych, z jednoczesnym zachowaniem

korzystnego bilansu po stronie zysków i strat.

Siły specjalne stały się narzędziem polityki bezpieczeństwa państwa,

czego dowodem jest ich zaangażowanie w najbardziej zapalnych punktach świata

takich jak Afganistan, Irak, Afryka Środkowa, a w chwili obecnej również

na Kaukazie i Krymie. Dlatego w kontekście ewolucji zagrożeń asymetrycznych

i współczesnego środowiska bezpieczeństwa morskiego uwzględniając potrzeby niniejszej

publikacji celowe wydaje się poddanie krótkiej charakterystyce sprzęt morski jakim

dysponują m. in. polskie siły specjalne, a także przedstawienie tendencji ich rozwojowych

w analogii do coraz to nowych wyzwań i zagrożeń.

CHARAKTERYSTYKA MORSKICH

OPERACJI SPECJALNYCH (MOS)

Morza i oceany jako główna droga transportu dóbr zarówno tych o znaczeniu

strategicznym jak i innych stanowi obszar w którym prawdopodobieństwo występowania

zagrożeń jest wysokie. Wobec powyższego jest to obszar szczególnego zainteresowania

morskich jednostek specjalnych. Pomimo faktu, iż wzrosło znaczenie tak zwanych działań

poniżej progu wojny (kryzysowych) nie należy obniżać zdolności jednostek specjalnych

w odniesieniu do zadań czasu wojny z uwagi na priorytet w zapewnieniu bezpieczeństwa

państwa polskiego.

Rys. 1. Podział MOS ze względu na środowisko operacji

źródło: Archiwum JWF

Środowisko morskie jest najtrudniejszym rejonem do prowadzenia działań.

Morskie operacje specjalne prowadzone są przez niewielkie, bardzo mobilne pododdziały

działające z morza, na morzu lub pod jego powierzchnią. Operacje przez nie prowadzone

charakteryzują się skrytością, szybkością oraz precyzją działania. Środowisko to możemy

zdefiniować ze względu na obszarach działalności:

„blue water” (oceany i morza);


149

„green water” (wody przybrzeżne i infrastruktura portowa);

„brown water” (wody śródlądowe);

„water obstacle” (obiekty hydrotechniczne).

Współcześnie operacje specjalne mają charakter działań połączonych

co determinuje współdziałanie z innymi rodzajami sił zbrojnych. Ponieważ Wojska

Specjalne nie dysponują możliwościami przerzutu drogą morską na znaczne odległości

(pow. 150 Mm), istnieje potrzeba wykorzystania do tego celu okrętów marynarki

wojennej. Siły morskie dzięki możliwościom współczesnych okrętów i jednostek

pomocniczych wchodzących w ich skład (zarówno bojowych jak i pomocniczych) mogą

realizować nie tylko wszystkie rodzaje zadań militarnych i kryzysowych, ale również

stanowić stabilne zaplecze logistyczne dla innych rodzajów sił działających w danym

rejonie w ramach operacji połączonych.2 Mogą być one wykorzystywane zarówno jako

środek transportu, jak i okręty bazowe na czas realizacji operacji specjalnej. Możliwość

korzystania

z okrętów (nawodnych i podwodnych) wymusza konieczność utrzymania intensywnej

współpracy i uwzględnianie w programach rozwoju Marynarki Wojennej potrzeb Wojsk

Specjalnych.3

Analiza konfliktów na przestrzeni ostatnich trzech dekad pokazuje, że przesunął się

ciężar działania sił morskich z morza pełnego (wszechoceanu) w rejony litoralne,

definiowane jako „obszar morza przyległy do lądu w miejscu prowadzenia działań przez

siły morskie inny niż własne wybrzeże”.4 Akwen ten to również podstawowy rejon

prowadzenia morskich operacji specjalnych, w którym prowadzone będą następujące

działania:

przerzut sił specjalnych do/z rejonu działania;

wtargnięcie (ang. insertion) i ewakuację/podjęcie (ang. extraction);

skryte rozpoznanie strefy brzegowej (pomiar hydrograficzny) poprzedzające

operacje desantowe;

skryte przygotowanie kierunku podejścia, poprzedzające operacje desantowe;

odzyskiwanie lub ochrona okrętów i morskich instalacji wydobywczych,

rozpoznanie wybrzeża;

inne działania wspierające operacje desantowe lub wszelkie inne operacje morskie.

PRZERZUT DO/Z REJONU DZIAŁANIA

JEDNOSTKI NAWODNE

W morskich operacjach specjalnych przerzut stanowi zespół przedsięwzięć

związanych z transportem grupy/sekcji specjalnej wraz z wyposażeniem

oraz desantowanie jej w punkcie desantowania (PD). Do wykonania przerzutu sił

specjalnych wykorzystuje się okrętowe siły nawodne, podwodne, lotnictwo morskie

oraz inne środki transportu w tym i cywilne, w zależności od charakteru realizowanego

zadania.

2 T. Szubrycht, Rola sił morskich w polityce państwa, Zeszyty Naukowe AMW nr 2/2008

s. 139. 3 Operacje Specjalne, DD/3.5A, Sygn. Szkol. 928/2016. 4 K. Rokiciński, Wybrane zagadnienia z zakresu prowadzenia operacji przez siły morskie

w rejonach litoralnych, Zeszyty Naukowe AMW, nr 2/2006 s. 114.


150

Drugą fazą przerzutu jest samodzielne przejście z punktu desantowania

(wodowania) do obiektu ataku. W przypadku wykrycia w tej fazie operacji grupa/sekcja

narażone są na szczególne niebezpieczeństwo, ponieważ jej możliwości samoobrony są

ograniczone do wykonywania uników i maskowania swoich działań. Podstawowym celem

przerzutu jest osiągnięcie wyznaczonego punktu w rejonie operacji w ściśle określonym

czasie i osiągnięcie gotowości do wykonania zadania.5

Rys. 2. Etapy realizacji zadania bojowego

źródło: archiwum JW Formoza

W celu poprawy zdolności do prowadzenia morskich należałoby do SZ RP (MW

RP lub WS) wdrożyć platformę pływającą, która umożliwiłaby zwiększenie możliwości

WS w zakresie mobilności i zasięgu działania zespołów bojowych WS w środowisku

morskim przy jednoczesnym zapewnieniu maksymalnego poziomu gotowości bojowej

operatorów oraz ich ochrony przed szkodliwym wpływem czynników zewnętrznych.

Zgodnie z założeniami przedstawionymi na odprawie koordynacyjnej

w Dowództwie Komponentu Wojsk Specjalnych w zakresie rozwoju zdolności

operacyjnych podczas budowy nowoczesnych jednostek nawodnych należy uwzględnić

nw. wymagania:

zdolność do transportu dwóch grup bojowych wraz z wyposażeniem

indywidualnym, zespołowym i dodatkowym;

możliwość transportu, wodowania i podejmowania na i z pokładu co najmniej

dwóch łodzi bojowych WS;

możliwość zaopatrywania zespołów bojowych w paliwo, wodę i ŚB;

możliwość przyjęcia na pokład i bazowania śmigłowca;

posiadanie bezpilotowych środków latających i pływających;

wyposażenie optoelektroniczne umożliwiające rozpoznanie wybrzeża w każdych

warunkach atmosferycznych;

możliwość rażenia ogniowego celów nawodnych i lądowych.

Przykładem takiej jednostki jest planowany do wprowadzenia do służby

w Marynarce Wojennej w 2022 roku okręt wsparcia działań połączonych o kryptonimie

MARLIN.6 W terminologii NATO Marlin klasyfikowany jest jako Joint Support Ship

(JSS). Założenia programowe przewidujący transport komponentów specjalnych w rejon

działań, ich operowanie oraz wsparcie z pokładu tej jednostki.7

5 Operacje Specjalne, DD/3.5A, Sygn. Szkol. 928/2016. 6 http://www.magnum-x.pl/artykul/okrt-wsparcia-dziaa-poczonych-marlin, Krzysztof Marciniak. 7 http://baltmilitary.amberexpo.pl/title,KONCEPCJA_ROZWOJU_MW_RP,pid,1889.html.


151

Kolejnym „namacalnym” przykładem takiej jednostki jest duński okręt wsparcia

typu Absalon. Okręt zbudowany jest w koncepcji modułowości i wielozadaniowości

w oparciu o wspólną platformę, wariantowym uzbrojeniu i wyposażeniu, zależnie

od rodzaju wykonywanego zadania.8

Rys. 3. Okręt typu Absalon źródło: http://www.naval-technology.com/projects/absalon/

Inny warty wymienienia typ okrętu, który w założeniach konstrukcyjnych jest

przeznaczony między innymi do realizacji zadań transportu, wsparcia i zabezpieczenia

morskich operacji specjalnych jest australijski projekt HSSV (ang. High Speed Support

Vessels).9

Okręt typu HSSV jest dwukadłubowym okrętem o długości 72 m i wyporności 320

ton. Może przetransportować 260 żołnierzy wraz z wyposażeniem z prędkością 38

węzłów. Płaszczyzna „garażowa” ma powierzchnię 900 m i może transportować w sumie

395 ton ładunku. Na każdym katamaranie przygotowano również lądowisko dla średniego

śmigłowca.

Rys. 4. Szkic okrętu HSSV źródło: http://www.globalsecurity.org/military/systems/ship/hsv-mod.htm

Dzięki dużej autonomiczności, możliwości realizacji zadania przez okres

kilkudziesięciu dni oraz posiadane wyposażenie okręty te są zdolne do pełnienia roli

wysuniętych baz operacyjnych. Umożliwiają one zaplanowanie, przygotowanie a następnie

8 http://www.naval-technology.com/projects/absalon/. 9 http://www.globalsecurity.org/military/systems/ship/hsv-mod.htm.


152

rozpoczęcie skrytej fazy przerzutu zespołów zadaniowych. Okręty tego typu umożliwiają

odtworzenie zdolności bojowych po zakończeniu działań i przygotowanie się

do kolejnych, bez konieczności powrotu do baz morskich. Platformy te dają również

możliwość natychmiastowego udzielenie zaawansowanej pomocy medycznej, jeśli

wystąpi taka potrzeba.

Każde państwo posiadające morskie jednostki specjalne powinno dążyć

do posiadania okrętów zdolnych przerzucić te siły i zapewnić im wsparcie.

Poza okrętami opisanymi wyżej warto wspomnieć o okrętach o podobnym

przeznaczeniu np. francusko – włoska fregata AVT, niemieckie korwety typu

„Braunschweig” i fregaty projektu 125, a także amerykańskie okręty projektu LCS (ang.

Littoral Combat Ship).

Innym rodzajem jednostek nawodnych stosowanych w do przerzutu

w działaniach specjalnych prowadzonych na pełnym morzu, wodach przybrzeżnych

i śródlądowych są tzw. szybkie łodzie motorowe.10 Ich podstawowymi zaletami są: duża

prędkość i zwrotność, możliwość przerzutu środkami transportu lądowego, powietrznego

i wodnego, mała wykrywalność przez przeciwnika związana z niewielkimi wymiarami

i stosowaną w ich budowie technologią „stealth”, silnym uzbrojeniem i wyposażeniem

optoelektronicznym w stosunku do wymiarów łodzi.11W chwili obecnej standardem jest

montowanie na tego typu jednostkach karabinów wielolufowych, wielkokalibrowych

karabinów maszynowych, granatników automatycznych, a nawet wyrzutni

przeciwpancernych pocisków kierowanych. Jednostki te są wykorzystywane do

wykonywania m. in. następujących zadań:

przerzut i ewakuacja grup (sekcji) specjalnych z rejonu działania;

wsparcia ogniowego;

utrzymanie skrytej komunikacji pomiędzy siłami własnymi a SOF działającymi

w terenie zajętym przez przeciwnika;

atakowania nawodnych jednostek pływających lub obiektów hydrotechnicznych;

wsparcia operacji zajęcia jednostek pływających (ang. Visit, Board, Search and

Seizure – VBSS);

skrytego stawiania min morskich i ładunków wybuchowych (dywersyjnych);

rozpoznania odcinka linii brzegowej w rejonie desantowania (ang. Over the Beach

– OTB);

Tego typu platformy przerzutu możemy podzielić na trzy rodzaje. Pierwszy rodzaj

to większe jednostki o wyporności od 30 do 60 ton zwane kutrami specjalnymi

(szturmowymi lub pościgowymi).12 Tendencje rozwojowe kutrów specjalnych obecnie

ukierunkowane są na zwiększenia ich niewykrywalności poprzez zastosowanie przy ich

budowie technologii „stealth”, materiałów z włókien kompozytowych zaawansowanego

wyposażenia optoelektronicznego oraz wyposażania w bezzałogowe statki latające (ang.

Unmanned Aerial Vehicle - UAV) w celu zwiększenia zasięgu rozpoznania. Przykładami

tego typu jednostek są:

Mark V Special Operations Craft (MK V SOC)

Jednostka ta jest kwalifikowana jako szybki, trudno wykrywalny kuter szturmowy

średniego zasięgu. Może transportować cztery łodzie pneumatyczne, pojazd podwodny

typu SDV (ang. SEAL Delivery Vehicle) i UAV. Przystosowana ona jest do transportu

10 K. Kubiak, Szybkie łodzie motorowe w działaniach bojowych, Raport WTO nr 3/2001 s. 50-57. 11 J. Garstka, Szybkie łodzie motorowe dla wojsk specjalnych, Przegląd Morski nr 2/2009. 12 Tamże.


153

drogą powietrzną statkiem powietrznym Lockheed C-5 Galaxy. Obsadę kutra stanowi

5 osobowa załoga. Kuter może być uzbrojony m. in. w: 2 x 12,7 mm wkm M2 HB, 2 x

7,62 mm M242 i 40 mm granatnik automatyczny MK-19. Wyposażenie optoelektroniczne

to radar nawigacyjny, odbiornik GPS, echosonda, kamera noktowizyjna i termowizyjna

oraz satelitarny system łączności. Prędkość maksymalna – 50 węzłów. Zasięg – 500 mil

morskich. Zanurzenie - 1,5m.13

Rys. 5. Mark V Special Operations Craft (MK V SOC) podczas zrzutu ze śmigłowca źródło: http://www.americanspecialops.com/boats/mark-v-special-operations-craft/

DV15 RWS 30 Interceptor (Fast Patrol Boat)

Rys. 6. Interceptor DV15 RWS 30 źródło: https://cmn-group.com/products-and-services/military-vessels/interceptor/

Interceptory są wykorzystywane na niewielkich akwenach wodnych. Mogą być

stosowane zarówno do ochrony własnych instalacji hydrotechnicznych i jednostek na

kotwicowiskach, do szybkiego ataku z ukrytych pozycji wzdłuż linii brzegowej na okręty

przeciwnika lub przerzutu niewielkich sił. Są to z reguły 15 m łodzie z kadłubem

wykonanym z kompozytów, mogące rozwijać prędkości ponad 50 węzłów.14

Drugi rodzaj to półsztywne jednostki typu RHIB (ang. Rigid-hulled Inflatable

Boat). W związku z dużym spektrum wykonywanych zadań oraz ich powszechnym

wykorzystaniu przez siły specjalne na całym świecie noszą one nazwę „koni roboczych sił

13 I. Chloupek, Swicks, Special Ops, nr 6/2011, s. 26. 14 http://www.defence24.pl/news_interceptory-dla-mozambiku-sa-juz-gotowe.

https://www.google.pl/url?sa=i&rct=j&q=&esrc=s&source=images&cd=&cad=rja&uact=8&ved=0ahUKEwjilIu37vnMAhWBhywKHcHoCnkQjRwIBw&url=https://en.wikipedia.org/wiki/Mark_V_Special_Operations_Craft&psig=AFQjCNE69qCfBQwFzEsvqIk0QVQ238qSyQ&ust=1464425001212500


154

specjalnych”.15 Obecnie najczęściej użytkowane są łodzie o długości od 9 do 11m. będące

w stanie przerzucić do 8 komandosów z wyposażeniem.

Rys. 7. RHIB Zodiac Hurricane 933 źródło http://zodiacmilpro.com/hurricane-ribs

W rozwoju tego typu jednostek największy nacisk obecnie jest położony na ich

wyposażenie radioelektroniczne i rozpoznawcze. Montowany sprzęt optoelektroniczny

pozwala na prowadzenie rozpoznania, dozorowanie i identyfikacji celów na dystansach

nawet do 20 km, a zintegrowane systemy kamer noktowizyjnych, termowizyjnych

umożliwia wykonywanie tych zadań w każdych warunkach atmosferycznych.

Wadą tych łodzi jest wystawienie żołnierzy na wpływ czynników atmosferycznych.

Przerzut trwający powyżej 2-3 godzin, w niesprzyjających warunkach atmosferycznych,

przy stanie moża pow. 3 st. ma wpływ na ich stan psychofizyczny i stan gotowości do

realizacji zadania. Dlatego producenci łodzi modernizują je w kierunku poprawy

ergonomii siedzisk oraz osłony przed czynnikami zewnętrznymi.16

Trzeci rodzaj są to łodzie pontonowe wykorzystywane do przerzutu sekcji

zadaniowych. Ich zaletą jest możliwość szybkiego złożenia i ukrycia na dnie poprzez

zatopienie wraz z silnikiem a następnie po wykonaniu zadania rozłożenia, napompowanie

przy wykorzystaniu butli ze sprężonym powietrzem i ewakuacja.

Rys. 8. Łódź pontonowa Sillinger 470 źródło http://www.sillinger.com

JEDNOSTKI PODWODNE

Możliwość bliskiego i skrytego podejścia do brzegu w rejonie opanowanym przez

przeciwnika czynią okręt podwodny doskonałą platformą do przerzutu sekcji specjalnych.

Do końca XX wieku okręt podwodny służył jedynie do przerzutu sekcji specjalnej w rejon

15 J. Garstka, Szybkie łodzie motorowe dla wojsk specjalnych, Przegląd Morski nr 2/2009. 16 Tamże.

http://www.sillinger.com/


155

operacji lub jej ewakuowania. Rozwój systemów rozpoznania i łączności sprawił, że okręt

podwodny stał się samowystarczalną platformą bojową dla morskich działań specjalnych.17

Okręt podwodny może wysadzić komandosów morskich dwoma sposobami:

z położenia podwodnego i nawodnego. Wyjście z zanurzonego okrętu zapewnia doskonałą

skrytość działania. Odbywa się z wykorzystaniem aparatów o zamkniętym obiegu

czynnika oddechowego poprzez wyrzutnie torpedowe (np. w izraelskich okrętach typu

Dolphin) lub przez specjalnie do tego przeznaczone śluzy (niemieckie OP typu 210/212).

Do transportu sił specjalnych wykorzystywane są też specjalne kontenery montowane na

kadłubach okrętów. W kontenerach tych można transportować złożone łodzie pontonowe

lub pojazdy podwodne.

Rys. 9. Pojazd SEAL Delivery Vehicle MK VIII

opuszczający śluzę z okrętu podwodnego. źródło: http://www.militaryfactory.com/ships/detail/SDV

Pojazdem podwodnym użytkowanym przez polskie Wojska Specjalne jest

amerykański pojazd DPD (Diver Propulsion Device). Służy on do transportu do dwóch

płetwonurków wraz z wyposażeniem. DPD oficjalnie może się zanurzać do głębokości

41 m i poruszać z prędkością 3,2 węzła do odległości 5,2 Mm (przy holowaniu jednego

płetwonurka) lub 2,7 węzłów do odległości 3,8 Mm (przy dwóch płetwonurkach).

Zabierając ponadstandardowe akumulatory do komory ładunkowej zasięg ten można

zwiększyć do kolejno: 10 Mm lub 7,4 Mm. W nawigacji pod wodą pomaga umieszczony

w dziobowej części pojazdu kompas magnetyczny oraz znajdujący się obok wskaźnik

głębokościomierza.18

17 M. Bielak, Okręty podwodne, zadania w XXI wieku. Przegląd Morski nr 7/2011 s. 26-27. 18 http://www.defence24.pl/109063,formoza-pokazuje-uzbrojenie-fotorelacja.

http://www.google.pl/url?sa=i&rct=j&q=&esrc=s&source=imgres&cd=&cad=rja&uact=8&ved=0ahUKEwjkg7DR-PnMAhVEVywKHaG9BKsQjRwIBw&url=http://www.militaryfactory.com/ships/special-forces-watercraft.asp&psig=AFQjCNF1ejliXXjiFweUv-1HaW6f06uWJw&ust=1464427752453236


156

Rys. 10. Pojazd DPD źródło: http://stiddmil.com/gallery/dpd-gallery/

JEDNOSTKI „PODWODNO – NAWODNE”

Kolejną wyjątkową konstrukcją są wielozadaniowe łodzie bojowe (WŁB). WŁB

to nowa tendencja w rozwoju skrytych środków przerzutu dla SOF. Przykładem takiej

jednostki jest łódź SEAL Carrier szwedzkiego konsorcjum DCE AB. WŁB służy przede

wszystkim do skrytego przerzutu żołnierzy sił specjalnych oraz do prowadzenia

rozpoznania w strefie przybrzeżnej. Kadłub łodzi zbudowany jest ze wzmocnionego

włókna węglowego. Porusza się ona w trzech płaszczyznach – na powierzchni wody,

w półzanurzeniu i w całkowitym zanurzeniu. Na powierzchni łódź wykorzystuje silnik

diesla natomiast pod wodą silnik elektryczny zasilany z baterii akumulatorów. Rozwija

odpowiednio prędkości: ponad 30 w na powierzchni, 5 w w półzanurzeniu i 5 w pod wodą.

Standardowy zapas paliwa (360 litrów) pozwala na przepłynięcie 150 Mm na powierzchni

a baterie akumulatorowe pozwalają na pokonanie 20 Mm w zanurzeniu. Konstrukcja łodzi

zapewnia bezpieczne pływanie do stanu morza 5. Na wyposażeniu WŁB znajdują się GPS

z mapą elektroniczną, kompas magnetyczny, echosonda, log, oraz radio VHF (wszystko

zabudowane w szczelnych obudowach). Łódź może być transportowana przez inne

jednostki pływające (w tym okręty podwodne), drogą lotniczą lub transportem kołowym

w kontenerze ISO 1A. 19

19 Materiały reklamowe DCE AB – Defence Consulting Europe AB.


157

Rys. 11. Łódź SEAL Carrier w wynurzeniu

źródło: http://jfdefence.com/sealpod/carrier/

Rys. 12. Łódź SEAL Carrier w półzanurzeniu źródło: http://jfdefence.com/sealpod/carrier/

WNIOSKI

Głównym celem artykułu było przedstawienie tendencji rozwoju i modernizacji sił

morskich w zakresie wsparcia i zabezpieczenia operacji specjalnych. Państwa posiadające

jednostki specjalne dostrzegają potrzebę posiadania zdolności do przerzutu ich

i zabezpieczenia ich funkcjonowania w miejsca determinujące posiadanie swoich

interesów lub zabezpieczenie bezpieczeństwa swoich obywateli, a także wywiązania się

z obowiązków wynikających z zawiązanych sojuszy. Takimi zdolnościami dysponują siły

http://jfdefence.com/sealpod/carrier/


158

morskie. Przerzut SOF w oparciu o platformę morską zapewnia bezpieczeństwo operacji,

nie wymaga dodatkowych zabiegów politycznych np. zgody na przebywanie wojsk

na terytorium obcego kraju. Wykorzystanie możliwości optoelektronicznych,

bezzałogowych statków latających i pływających pozwala na pełny dozór obszaru

działania, zaś połączenie możliwości uderzeniowych okrętów (uzbrojenie artyleryjskie lub

rakiety klasy woda– ląd) z precyzją naprowadzania tych środków na cele przez siły

specjalne stanowią istotny element projekcji siły i polityki odstraszania, z którą

potencjalny agresor musi się liczyć.

Nadchodzące lata to ważny czas dla naszej Marynarki Wojennej i te aspekty

powinny być uwzględnione przy pozyskiwaniu nowych okrętów lub modernizacji obecnie

eksploatowanych.

BIBLIOGRAFIA

[1] Bielak M., Okręty podwodne – zadania w XXI wieku, Przegląd Morski nr 7/2010;

[2] Chloupek I., Swicks, Special Ops, nr 6/2011;

[3] Dura M., W kierunku wybrzeża. Morza, Statki i Okręty nr 4/2007;

[4] Garstka J., Szybkie łodzie motorowe dla wojsk specjalnych, Przegląd Morski

nr 2/2009;

[5] Kubiak K., Szybkie łodzie motorowe w działaniach bojowych, Raport WTO

nr 3/2001;

[6] Operacje Specjalne, DD/3.5, Sygn. DWSpec.1/2011;

[7] Rokiciński K., Okręty wielozadaniowe. Możliwości i ograniczenia. Zeszyty

Naukowe AMW nr 1/2006;

[8] Rokiciński K., Wybrane zagadnienia z zakresu prowadzenia operacji przez siły

morskie w rejonach litoralnych, Zeszyty Naukowe AMW, nr 2/2006;

[9] Szubrycht T., Rola sił morskich w polityce państwa, Zeszyty Naukowe AMW

nr 2/2008.

TRENDS OF THE DEVELOPMENT OF MARINE

FORCES IN TERMS OF SUPPORT SPECIAL

OPERATION FORCES

ABSTRACT

The theme of this paper is to presents the trends and directions of development of naval forces in terms of security and support special operations carried out by marine units Special Operations Forces. The study characterizes selected maritime special operations and presents directions of capacity and equipment of the naval forces necessary to effectively support these tasks. Are examples of solutions to this problem in the armed sea of different countries.

Tendencje rozwojowe morskich operacji specjalnych …

159

kmdr ppor . Krzysz tof R EGLIŃSKI

Jednos tka Wojskowa 4026

TENDENCJE ROZWOJOWE MORSKICH

OPERACJI SPECJALNYCH WOBEC

WSPÓŁCZESNYCH ZAGROŻEŃ

STRESZCZENIE

Celem niniejszego artykułu jest przedstawienie tendencji oraz kierunków rozwoju dotyczących działań specjalnych realizowanych przez morskie jednostki specjalne (ang. SOF - Special Operations Forces). W opracowaniu dokonano charakterystyki działań specjalnych, przedstawiono główne zadania jednostek realizujących morskie działania specjalne oraz przedstawiono kierunki rozwoju zadań wykonywanych przez morskie jednostki specjalne wobec współczesnych zagrożeń.

Słowa kluczowe:

morskie jednostki specjalne, morskie działania specjalne, operacje specjalne

WSTĘP

„ (…) teraz to równanie się zmieniło. W ciągu pierwszej dekady XXI cała

amerykańska machina wojenna została przestawiona na taktykę, w której kluczowe

elementy systemu obrony, takie jak niszczyciele, lotniskowce i okręty podwodne o napędzie

atomowym wspierają niewielkie zespoły bojowe i małe jednostki w terenie. Operatorzy sił

specjalnych w XX w. byli zasadniczo outsiderami działającymi na peryferiach strategii

wojskowej. Dzisiaj ci sami operatorzy znajdują się w jej centrum.”

/Brandon Webb/

Charakter konfliktów prowadzonych w XXI wieku uległ znacznemu przeobrażeniu

z konfliktów asymetrycznych prowadzonych w wszystkich rejonach świata, w głównej

mierze przeciwko organizacją terrorystycznym do konfliktów hybrydowych, których

obszar oddziaływania jest większy i obejmuje również działania w przestrzeni

informacyjnej i cyberprzestrzeni. W związku z tym zadania jednostek specjalnych, w tym

także jednostek o charakterze morskim muszą ulegać stosownym przeobrażeniom, tak aby

stanowiły skuteczne narzędzie do walki z szerokim spektrum zagrożeń wynikających

z definicji wojny hybrydowej.1 Analizując współcześnie prowadzone działania zbrojne na

całym świecie widzimy że nastąpił ich dualizm. Siły Zbrojne państw NATO muszą być

przygotowane do wojny konwencjonalnej i prowadzenia „operacji innych niż wojna” (ang.

Military Operation Other Than War)2 (rys. nr 1) i równocześnie cały czas prowadzić

operacje specjalne w ramach wojny z globalnym terroryzmem. Jednym ze środowisk

w których prowadzone są działania jest obszar morza otwartego - dróg morskich jako tzw.

1 A. Gruszczak, Hybrydowość współczesnych wojen – analiza krytyczna, s. 13. 2 T. Szubrycht, Analiza podobieństw operacji militarnych innych niż wojna oraz działań pozwalających

zminimalizować zagrożenia asymetryczne, s. 134.


160

„autostrad światowego handlu”3 i linii brzegowej z jej infrastrukturą portową

i hydrotechniczną.

Rys. nr 1 Spektrum działań militarnych z uwzględnieniem tych poniżej progu wojny

źródło: T. Szubrycht, Analiza podobieństw operacji militarnych innych niż wojna

oraz działań pozwalających zminimalizować zagrożenia asymetryczne

Środowisko to możemy również zdefiniować w czterech obszarach (rys. nr 2):

„blue water” (oceany i morza);

„green water” (wody przybrzeżne i infrastruktura portowa);

„brown water” (wody śródlądowe);

„water obstacle” (obiekty hydrotechniczne).

Rys. 2. Podział MOS ze względu na środowisko operacji

źródło: Archiwum JWF

Wychodząc naprzeciw nowym wyzwaniom koniecznym jest uwzględnienie

w zadaniach morskich jednostek specjalnych przygotowania się takich działań jak:

zwalczanie terroryzmu, w tym morskiego;

3 J. Bartosik, T. Szatkowski, Geografia wojskowa Bałtyku – wnioski dla kierunku modernizacji

SZ RP, s. 22.


161

działania przeciwrebelianckie (ang. Counterinsurgency – COIN);

operacje uwalniania zakładników (ang. Hostage Rescue Operations – HRO);

przeciwdziałanie proliferacji broni masowego rażenia;

operacje antypirackie;

operacje zwalczania przemytu oraz handlu ludźmi.

Działania te podejmowane są zasadniczo jako operacje połączone w ramach

struktur międzynarodowych, głownie NATO oraz w mniejszym stopniu Unii Europejskiej.

Morze jako główna droga transportu dóbr zarówno tych o znaczeniu strategicznym jak

i innych stanowi obszar w którym prawdopodobieństwo występowania takich zagrożeń jest

wysokie. Wobec powyższego jest to obszar szczególnego zainteresowania morskich

jednostek specjalnych. Pomimo faktu, iż wzrosło znaczenie tak zwanych działań poniżej

progu wojny (kryzysowych) nie należy obniżać zdolności jednostek specjalnych

w odniesieniu do zadań czasu wojny z uwagi na priorytet w zapewnieniu bezpieczeństwa

państwa polskiego.

CHARAKTERYSTYKA OPERACJI SPECJALNYCH

Operacje specjalne (ang. Special Operations – SO) są operacjami wojskowymi

prowadzonymi przez specjalnie do tego celu wyznaczone, zorganizowane, wyszkolone

i wyposażone siły obsadzone wyselekcjonowanym personelem i wykorzystujące

niekonwencjonalną taktykę, technikę i metody działania.

Operacje specjalne są prowadzone w pełnym spektrum konfliktu, samodzielnie lub

we współdziałaniu z siłami konwencjonalnymi, dla osiągnięcia pożądanego stanu

docelowego.4

Szczególne warunki oraz różnorodność środowiska w jakim wykonują zadania

operatorzy jednostek specjalnych wymaga od nich odpowiednich predyspozycji

psychofizycznych, wszechstronnego wyszkolenia oraz specjalistycznego wyposażenia

indywidualnego i zespołowego. Współcześnie operacje specjalne mają charakter działań

połączonych co determinuje współdziałanie z innymi rodzajami sił zbrojnych takimi jak

Marynarka Wojenna oraz Lotnictwo. Realizacja zadań specjalnych w środowisku

morskim w szczególności wymaga takiego zaangażowania. Siły morskie dzięki

możliwościom współczesnych okrętów i jednostek pomocniczych wchodzących w ich

skład (zarówno bojowych jak i pomocniczych) mogą realizować nie tylko wszystkie

rodzaje zadań militarnych i kryzysowych, ale również stanowić stabilne zaplecze

logistyczne dla innych rodzajów sił działających w danym rejonie w ramach operacji

połączonych.5

W ramach sojuszniczych operacji połączonych wojska specjalne wykonują trzy

główne zadania: wsparcie militarne (ang. Military Assistance – MA), rozpoznanie

specjalne (ang. Special Reconnaissance – SR) oraz akcje bezpośrednie (ang. Direct Action

– DA).

Wsparcie militarne (MA) obejmuje szeroki zakres działań i środków

wspierających i oddziałujących na wojska sojusznicze. Należą do nich: szkolenie,

doradztwo, mentoring oraz prowadzenie operacji wielonarodowych. Zakres MA obejmuje

także możliwości wspierania procesu tworzenia sił bezpieczeństwa wojsk

zaprzyjaźnionych, współpracy z władzami i organizacjami lokalnymi, regionalnymi

4 Operacje Specjalne, DD/3.5A, Sygn. Szkol. 928/2016 s. 12. 5 T. Szubrycht, Rola sił morskich w polityce państwa, Zeszyty Naukowe AMW nr 2/2008 s. 139.


162

oraz krajowymi, a także działań cywilnych wspierających i mających wpływ na miejscową

ludność. Wojska specjalne realizują MA w obszarach swojej wiedzy specjalistycznej.6

Rozpoznanie specjalne (SR) jest prowadzone przez wojska specjalne w celu

dostarczania dowódcy informacji określonych w priorytetowych wymaganiach

rozpoznawczych (ang. Priority Intelligence Requirements – PIR). Informacje te zbierane są

przy wykorzystaniu możliwości i środków połączonego procesu informacyjnego,

dozorowania (obserwacja, śledzenie), działania patrolowe (ang. Joint Intelligence,

Surveillance and Reconnaissance – JISR). Jako część procesu gromadzenia

informacji/wiadomości rozpoznawczych na całym teatrze działania państw Sojuszu SR

dostarcza konkretnych, dobrze zdefiniowanych i możliwie najbardziej aktualnych

informacji o znaczeniu strategicznym lub operacyjnym. Może ono uzupełniać inne metody

zbierania informacji w sytuacjach, gdy są one ograniczone przez pogodę, maskowanie

terenu, przeciwdziałanie przeciwnika lub dostępność innych systemów. Rozpoznanie

specjalne prowadzi stałe optyczne śledzenie celu (ang. eyes on target) na terytorium

wrogim, niedostępnym lub politycznie wrażliwym. Wojska specjalne mogą dostarczać

aktualnych informacji poprzez wykorzystanie własnej oceny i inicjatywy w sytuacji,

gdy użycie technicznych środków JISR jest niemożliwe. Wojska specjalne mogą

realizować rozpoznanie specjalne samodzielnie, jako element wspierający lub wspierany,

lub w powiązaniu z innymi komponentami. Mogą one używać zaawansowanych technik

rozpoznawczych i wywiadowczych, wykorzystywać sprzęt, wyposażenie i techniki

zbierania danych w ramach JISR, rozszerzone niekiedy o zaangażowanie miejscowych

zasobów.7

Akcje bezpośrednie (DA) to precyzyjne działania zaczepne prowadzone przez

wojska specjalne w ograniczonym czasie i zakresie w celu zniszczenia, zdobycia,

odzyskania lub spowodowania uszkodzenia celów wysokowartościowych lub

wysokoopłacalnych. DA różnią się od konwencjonalnych działań zaczepnych poziomem

ryzyka, wykorzystywanymi technikami oraz stopniem precyzji stosowanej dla osiągnięcia

określonych celów. Zazwyczaj przewidują one planowe wycofanie się z rejonu po

przeprowadzeniu misji. Akcje bezpośrednie skupiają się na specyficznych, dobrze

zdefiniowanych obiektach o znaczeniu operacyjnym i strategicznym lub są

przeprowadzane na obiekty taktyczne, decydujące w danej chwili o powodzeniu operacji.

Wojska specjalne mogą wykonywać te zadania samodzielnie, przy wsparciu wojsk

konwencjonalnych lub wspierając wojska konwencjonalne. W skład akcji bezpośrednich

wchodzą elementy:

1. Rajdy, zasadzki i uderzenia (ang. Raids, Ambushes, and Assaults). Tego typu

operacje są prowadzone w celu osiągnięcia specyficznych, dobrze zdefiniowanych

oraz czasowo uwarunkowanych efektów, które zwykle są poza zasięgiem oddziaływania

wojsk konwencjonalnych. Obejmują one: uderzenia na kluczowe obiekty przeciwnika,

przerywanie linii komunikacyjnych (drogowych, kolejowych, akwenów morskich i wód

śródlądowych), przechwytywanie określonych osób i sprzętu oraz przejmowanie,

niszczenie lub neutralizowanie kluczowej infrastruktury i elementów decydujących

o zdolnościach przeciwnika.

2. Precyzyjne naprowadzanie (ang. Terminal Guidance Operations – TGO).

To działania podejmowane w celu identyfikacji oraz meldowania precyzyjnej lokalizacji

celów, pozwalające na efektywne ich niszczenie. W tego typu działaniach wykorzystuje się

wszelkiego rodzaju środki łączności, które dostarczają wykonującym zadania załogom

samolotów oraz obsługom środków rażenia dodatkowych informacji dotyczących

położenia celów.

6 Operacje Specjalne, DD/3.5A, Sygn. Szkol. 928/2016 s. 23-24. 7 Operacje Specjalne, DD/3.5A, Sygn. Szkol. 928/2016 s. 25.


163

3. Operacje odzyskiwania (ang. Recovery Operations). To działania

podejmowane w celu poszukiwania, lokalizowania, identyfikowania i odzyskiwania

personelu oraz sprzętu bojowego mającego kluczowe znaczenie dla bezpieczeństwa wojsk

sojuszniczych z rejonów konfliktu lub znajdujących się pod kontrolą przeciwnika.

Przeprowadzenie tych operacji musi zostać poprzedzone dokładnym planowaniem,

wszechstronnym przygotowaniem oraz gruntowną analizą rozpoznawczą i wywiadowczą.

Operacje odzyskiwania wymagają zastosowania niekonwencjonalnych technik i taktyki

działania, skrytego rozpoznania oraz bardzo często użycia naziemnych elementów

bojowych

4. Operacje precyzyjnego niszczenia (ang. Precision Destruction). To operacje,

w których celem, poza zniszczeniem obiektu, jest uniknięcie niezamierzonych strat

i zniszczeń. Wojska specjalne osiągają zakładane cele misji, stosując w tych operacjach

wysoce wyspecjalizowane uzbrojenie i materiały wybuchowe w dokładnie określonych

miejscach i ilościach. Operacje prowadzi się przeciwko celom, wobec których użycie

precyzyjnie naprowadzanej amunicji nie gwarantuje osiągnięcia sukcesu w pierwszym

ataku lub wtedy, kiedy wymagane jest zniszczenie elementów składowych wewnątrz

obiektu bez zniszczenia jego struktury.

5. Operacje abordażu w przypadku oporu (ang. Opposed Boarding Operations).

Są to akcje bezpośrednie, prowadzone podczas morskich operacji blokadowych (ang.

Maritime Interdiction Operations – MIO), mające na celu opanowanie okrętów, statków

oraz platform przeciwnika. Poziom zagrożenia występujący podczas prowadzenia tych

akcji jest dla strony przeprowadzającej bardzo wysoki.8

DZIAŁANIA WOJSK SPECJALNYCH W RAMACH

SOJUSZNICZYCH OPERACJI POŁĄCZONYCH

Zasadnicze zadania wykonywane przez wojska specjalne służą wsparciu działań

opisanych poniżej, jednak nie ograniczają się tylko do nich.

Działania przeciwrebelianckie (ang. Counterinsurgency – COIN)

Wojska specjalne mogą efektywnie uzupełniać skuteczne wykorzystanie

dyplomatycznych, ekonomicznych, militarnych i informacyjnych instrumentów władzy sił

sojuszniczych zastosowanych do działań przeciwrebelianckich. W czasie przygotowań do

operacji COIN wojska specjalne dokonują oceny obszaru oraz zapewniają zdolność

dowodzenia, kierowania i łączności. Podczas operacji COIN wojska specjalne mogą

realizować MA, SR, DA lub odpowiednią kombinację tych zadań w celu wsparcia

sojuszniczych działań połączonych i osiągnięcia celów politycznych oraz wojskowych

celów strategicznych. Wykorzystują informacje pozyskane w działaniach

z wykorzystaniem środków technicznych (ang. Technical Exploitation Operations – TEO),

które mogą dodatkowo zwiększyć efekty tych operacji.

Zwalczanie terroryzmu (ang. Counterterrorism – CT)

Operacje CT są ofensywnym środkiem ochronnym służącym do zmniejszenia

podatności wojsk, pojedynczych osób oraz infrastruktury na akty terroryzmu. Obejmują

one działania powstrzymujące podejmowane przez siły militarne i instytucje cywilne.

Do prowadzenia tych operacji wyznacza się wojska specjalne, jeśli zaistnieje wysokie

ryzyko, potrzeba wykorzystania specjalnych zdolności lub wymóg przeprowadzenia

działań niejawnych lub skrytych. Wojska specjalne mogą działać w porozumieniu z innymi

siłami połączonymi lub niezależnie, realizując DA (przy minimalizacji strat i zniszczeń

8 Operacje Specjalne, DD/3.5A, Sygn. Szkol. 928/2016 s. 26-28.


164

niezamierzonych), SR lub MA. Wykorzystanie informacji pozyskanych z TEO może

dodatkowo zwiększyć efekty tych operacji.

Przeciwdziałanie rozprzestrzenianiu broni masowego rażenia oraz materiałów

chemicznych, biologicznych, radiologicznych i jądrowych Wojska specjalne realizują zadania polegające na przeciwdziałaniu

rozprzestrzeniania broni masowego rażenia (ang. Weapon of Mass Destruction – WMD,

pol. BMR) oraz materiałów chemicznych, biologicznych, radiologicznych i jądrowych

(ang. Chemical, Biological, Radiological, and Nuclear Materials.

Wojska specjalne są znaczącą częścią zdolności sojuszniczych do wspierania

NATO w przeciwdziałaniu rozprzestrzeniania i handlu BMR oraz urządzeniami

i materiałami CBRN przeznaczonymi do produkcji takiej broni, włączając w to zdolność

do prowadzenia operacji unieszkodliwienia BMR wspólnie z innymi wyspecjalizowanymi

siłami. Unieszkodliwianie BMR jest określane jako operacje, których celem jest

systematyczne lokalizowanie, zabezpieczanie, identyfikacja, eliminowanie możliwości

użycia BMR oraz urządzeń i materiałów CBRN i/lub ograniczanie potencjalnych zdolności

przeciwnika do prowadzenia badań, rozwoju, testowania, produkcji, składowania, jak

również stosowania BMR oraz urządzeń i materiałów CBRN. Prowadzenie działań

mających na celu unieszkodliwianie BMR jest z natury kompleksowe i najczęściej

wymaga zaangażowania specjalistycznie wyszkolonego i wyposażonego personelu.

W sytuacjach, w których wykorzystanie w odpowiednim czasie sił posiadających

zdolności do zapobiegania użyciu BMR i/lub urządzeń i materiałów CBRN lub w których

wymagane jest natychmiastowe uniemożliwienie ich wykorzystania, niezbędne będzie

zaangażowanie innych wojsk NATO, w tym wojsk specjalnych. Ponadto WS mogą być

użyte w celu przechwycenia, powstrzymania użycia, zabezpieczenia lub wsparcia operacji

unieszkodliwienia BMR. W kontekście operacji sojuszniczych, zaangażowanie wojsk

specjalnych NATO w operacje unieszkodliwiania BMR może być przekazane do innych

członków Sojuszu posiadających takie zdolności.

Operacje uwalniania zakładników (ang. Hostage Release Operations - HRO).

SOF działające w składzie sił NATO nie uczestniczą zazwyczaj w operacjach

HRO. Nie wyklucza się jednak pośredniego lub bezpośredniego ich zaangażowania w tego

typu operacje w określonych sytuacjach. SOF mogą wspierać działania związane

z odzyskaniem personelu poprzez operacje niekonwencjonalnego odzyskiwania

izolowanego personelu.

1. HRO są operacjami prowadzonymi w celu uwolnienia zakładników.

Wymagają one właściwego wyszkolenia i użycia specjalnych technik działania.

Pod terminem „zakładnik” rozumie się zarówno więźnia (jeńca), jak również duże grupy

osób przetrzymywanych przez uzbrojone oddziały przeciwnika lub grupy przestępcze

rozmieszczone w różnych miejscach. Można wyróżnić dwa rodzaje operacji uwalniania

zakładników: planowe – rozumiane jako, działanie realizowane wspólnie z władzami

cywilnymi oraz wymuszone (natychmiastowe) prowadzone wówczas, gdy planowe

działania są zakłócone, a życie zakładników jest bezpośrednio zagrożone. HRO są

prowadzone jako typowe działania wojskowe, zwłaszcza kiedy mają miejsce w środowisku

wrogim, niepewnym lub nieprzyjaznym i jako operacje ewakuacji ludności cywilnej

wymagają różnego składu jednostek. Siły policyjne, jeżeli są dostępne, mogą wykonywać

zadania wspierające w operacjach HRO;

2. Operacje HRO znajdują się głównie w narodowym zakresie odpowiedzialności.

Większość państw jest skłonna udzielić wszechstronnej pomocy krajowi, w którym takie

wydarzenie ma miejsce, zwłaszcza w sytuacji, gdy dotyczy obywateli danego państwa.

Państwa te powinny dysponować wielowariantowymi planami użycia sił przeznaczonych

do HRO. Jednostki przeznaczone do tego typu działań mogą wywodzić się z sił zbrojnych,


165

policji lub innych agencji/instytucji odpowiedzialnych za porządek publiczny. Jest mało

prawdopodobne, aby jakieś państwo przekazało NATO kontrolę operacyjną (ang.

operational control – OPCON) nad tymi siłami. Jednakże SOF NATO (chociaż nie

wszystkie narodowe SOF są szkolone w operacjach uwalniania zakładników) mogą zostać

poproszone o wsparcie lub przygotowanie i przeprowadzenie operacji wymuszonej

(natychmiastowej), przed przybyciem sił do tego przeznaczonych.9

CHARAKTERYSTYKA MORSKICH OPERACJI

SPECJALNYCH (MOS)

Pododdziały wojsk specjalnych przeznaczone do prowadzenia morskich operacji

specjalnych są zorganizowane podobnie jak ich pododdziały lądowe, co umożliwia

realizację każdego rodzaju zadań wojsk specjalnych w ramach pełnego spektrum działań

na lądzie oraz dodatkowo są przygotowane do realizacji MOS. W związku z tym,

że środowisko morskie jest najtrudniejszym rejonem do prowadzenia działań. Nabór,

selekcja, a następnie proces szkolenia jest w tych jednostkach najbardziej wymagający

i najtrudniejszy. Są to niewielkie, bardzo mobilne pododdziały działające z morza,

na morzu lub pod jego powierzchnią. Operacje przez nie prowadzone charakteryzują się

skrytością, szybkością oraz precyzją działania. Analiza konfliktów na przestrzeni ostatnich

trzech dekad pokazuje, że przesunął się ciężar działania sił morskich z morza pełnego

(wszechoceanu) w rejony litoralne.10 K. Rokiciński definiuje „rejon litoralny” jako „obszar

morza przyległy do lądu w miejscu prowadzenia działań przez siły morskie inny niż

własne wybrzeże”.11 Akwen ten to również podstawowy rejon prowadzenia morskich

operacji specjalnych, w którym prowadzone będą następujące działania:

wtargnięcie (ang. insertion) i ewakuację/podjęcie (ang. extraction) drogą morską;

skryte rozpoznanie strefy brzegowej (pomiar hydrograficzny) poprzedzające

operacje desantowe;

skryte przygotowanie kierunku podejścia, poprzedzające operacje desantowe;

odzyskiwanie lub ochrona okrętów i morskich instalacji wydobywczych,

rozpoznanie wybrzeża;

inne działania wspierające operacje desantowe lub wszelkie inne operacje morskie.

Siły morskie operujące w tych rejonach w ramach wsparcia działań SOF

będą realizować następujące zadania:

przerzut sił specjalnych do/z rejonu działania;

rozpoznanie optoelektroniczne i dozór radioelektroniczny rejonu operacji;

synchronizację wsparcia ogniowego lub uderzeń lotnictwa;

kontrolę przestrzeni powietrznej i obronę przeciwlotniczą;

wsparcie ogniowe z okrętów na cele nawodne i lądowe;

uderzenia lotnictwa morskiego i pocisków kierowanych na cele lądowe.

9 Operacje Specjalne, DD/3.5A, Sygn. Szkol. 928/2016 s. 29-31. 10 K. Rokiciński, Wybrane zagadnienia z zakresu prowadzenia operacji przez siły morskie w rejonach litoralnych,

Zeszyty Naukowe AMW, nr 2/2006 s. 116. 11 Tamże s. 114.


166

MORSKIE JEDNOSTKI SPECJALNE

I ICH ZASADNICZE ZADANIA

Specyficzne i ekstremalne środowisko w jakim wykonują zadania „morscy

komandosi” wymaga odpowiednich predyspozycji psychofizycznych, specjalistycznego

wyposażenia oraz skomplikowanego i wszechstronnego wyszkolenia, dlatego też wiele

państw na świecie w strukturach Sił Specjalnych utrzymuje morskie jednostki specjalne.

Udział jednostek takich jak US Navy Seals (USA) czy Special Boat Squadron (Wielka

Brytania) w operacjach prowadzonych obecnie w Syrii i Iraku, ciągła obecność

w Afganistanie oraz operacje specjalne prowadzone w tzw. Rogu Afryki pokazują,

że morskie jednostki specjalne są zdolne do realizacji pełnego spektrum działań, we

wszystkich strefach terenowych i klimatycznych na świecie. Także państwa basenu Morza

Bałtyckego mają w swoich Siłach Zbrojnych te wyspecjalizowane formacje (tab. nr 1).

Tabela 1. Morskie Jednostki Specjalne państw basenu Morza Bałtyckiego

Symbol Państwo Jednostka specjalna

Norwegia Marinejegerkommandoen

Litwa KNT

Rosja

561 Brzegowy Punkt

Rozpoznawczy

Polska JW Formoza, ZB B JW Grom

Niemcy Kampfschwimmerkompanie

Dania Fromandskorpset (Frogman

Corps)


System naboru (selekcji), szkolenia taktyk, technik i procedur (TTP) działania

jednostek specjalnych państw NATO jest podobny, wpływają na to doświadczenia

wyniesione ze wspólnych ćwiczeń i szkoleń oraz wykonywania misji bojowych w Iraku,

Afganistanie oraz podczas operacji antypirackich na Oceanie Indyjskim. Obecnie jednostki

te mają zdolność do wykonywania operacji specjalnych i działań prowadzonych na morzu,

w powietrzu i na lądzie, obejmujących działania ofensywne (walkę z międzynarodowym

terroryzmem, rozpoznanie portów, obiektów przybrzeżnych i statków, pozyskiwanie

informacji i udział w zbrojnej operacji ewakuacji) oraz defensywnych (ochronę własnych

statków i urządzeń morskich w kraju i poza jego granicami), stanowią także ogniwo

w operacjach ratowniczo-poszukiwawczych (CSAR).


167

Obszarem, który obecnie zaczyna odgrywać ważną rolę są zadania wsparcia

militarnego – szkolenie, doradztwo i mentoring.12 Każda z tych jednostek utrzymuje

zdolności w obszarze operacji VBSS (ang. Visit, Board, Search, and Seizure) czyli zajęcie,

sprawdzenie i przejęcie jednostki pływającej. Jest to związane z rosnącym zagrożeniem

prób przemytu i użycia „brudnej bomby” umieszczonej na takiej jednostce. Równolegle

rozwijana jest zdolność w obszarze detekcji, rozpoznania i wykrycia broni masowego

rażenia w zamkniętych przestrzeniach statków. Drugim kierunkiem rozwoju w jakim

obecnie zmierzają jednostki specjalne ( w tym morskie) to zdolność precyzyjnego

naprowadzania uderzeń na wskazane obiekty, z minimalizacją strat wśród ludności

cywilnej. Jest to związane z tym że główną areną konfliktów stają się rejony

zurbanizowane, gdzie grupy terrorystyczne umieszczają swoje bazy i ośrodki przy

obiektach użyteczności publicznej, o możemy obserwować podczas konfliktu w Syrii

oraz walk we wschodniej Ukrainie.

WNIOSKI

Głównym celem przedmiotowego artykułu było przedstawienie kierunków rozwoju

działań specjalnych (w tym działań o charakterze morskim). Przygotowanie sztabów

i komponentów bojowych jednostek specjalnych do prowadzenia działań w ramach

strategicznej operacji obronnej SZ RP różni się od przygotowania do wykonywania zadań

w ramach misji NATO lub UE. Pomimo realnego wzrostu zagrożeń będących

przedmiotem działań podejmowanych w operacjach sojuszniczych o charakterze

połączonym zadania realizowane w ramach operacji obronnej pozostają priorytetem. Nie

stanowi to jednak powodu do ograniczania udziału jednostek specjalnych w tego rodzaju

misjach - należy wręcz systematycznie angażować w nie Zadaniowe Zespoły Bojowe.

Udział w realnych działaniach bojowych umożliwia weryfikację przyjętych taktyk, technik

i procedur oraz stanowi przyczynek do dalszego rozwoju jednostek specjalnych.

BIBLIOGRAFIA

[1] Operacje Specjalne, DD/3.5A, Sygn. Szkol. 928/2016.

[2] Rokiciński K., Wybrane zagadnienia z zakresu prowadzenia operacji przez siły

morskie w rejonach litoralnych, Zeszyty Naukowe AMW, nr 2/2006.

[3] Gruszczak A., Hybrydowość współczesnych wojen – analiza krytyczna.

[4] Szubrycht T., Rola sił morskich w polityce państwa, Zeszyty Naukowe AMW

nr 2/2008.

[5] Szubrycht T., Analiza podobieństw operacji militarnych innych niż wojna

oraz działań pozwalających zminimalizować zagrożenia asymetryczne.

[6] Bartosik J., Szatkowski T., Geografia wojskowa Bałtyku – wnioski dla

kierunku modernizacji SZ RP.

12 http://www.defence24.pl/290803,litewscy-specjalsi-beda-szkolic-ukraincow (10.05.2016).

http://www.defence24.pl/362253,norwescy-zolnierze-beda-szkolili-syryjskich-bojownikow

(10.05.2016).

https://en.wikipedia.org/wiki/Visit,_board,_search,_and_seizure


168

[7] http://www.defence24.pl/290803,litewscy-specjalsi-beda-szkolic-ukraincow,

http://www.defence24.pl/362253,norwescy-zolnierze-beda-szkolili-

syryjskich-bojownikow.

TRENDS AND DEVELOPMENT OF MARITIME

SPECIAL OPERATIONS TO MODERN THREATS

ABSTRACT

The purpose of this article is to present the trends and directions of development for special operations carried out by maritime special operations forces. The study has been made the characteristics of special operations, outlined the main tasks of the units carrying out maritime special operations and presents directions of development tasks performed by maritime special forces against modern threats.

Standaryzacja Operacyjna na rzecz rozwoju Marynarki Wojennej

169

kmdr ppor . Adr ian DZIÓBEK

Centrum Dokt ryn i Szk olenia S i ł Zbro jnych

STANDARYZACJA OPERACYJNA

NA RZECZ ROZWOJU MARYNARKI WOJENNEJ

STRESZCZENIE

W artykule opisane zostały zasady i odpowiedzialność w procesie postępowania z doktrynami i dokumentami doktrynalnymi. Szczegółowo scharakteryzowano architekturę oraz opisano dokumenty standaryzacji operacyjnej Marynarki Wojennej.

Słowa kluczowe:

doktryna, dokument doktrynalny, dokument uzupełniający, dokument normatywny,

dokument wykonawczy, standaryzacja operacyjna,

WSTĘP

Polska buduje swoje siły zbrojne oraz ich zdolności zgodnie z założeniami Strategii

Bezpieczeństwa Narodowego Rzeczypospolitej Polskiej1 oraz zgodnie ze Strategią Rozwoju

Systemu Bezpieczeństwa Narodowego Rzeczypospolitej Polskiej 20222 (SRSBN RP).

Dokumenty te stanowią, iż „skuteczna realizacja celów polityki bezpieczeństwa wymaga

utrzymywania i rozwoju przez Rzeczypospolitą Polską systemu bezpieczeństwa

narodowego, zintegrowanego z sojuszniczym systemem bezpieczeństwa poprzez wspólne

procedury w sytuacjach kryzysowych i w czasie wojny […]”3. Dlatego w resorcie obrony

narodowej RP wszystkie działania militarne i pozamilitarne realizuje się na zasadach

określonych i zatwierdzonych w NATO. Podstawę i zasady realizacji tych przedsięwzięć

stanowią dokumenty standaryzacyjne NATO z nich wynikające.

Udział w realizacji przedsięwzięć standaryzacyjnych Sojuszu, w tym stosowanie na

gruncie narodowym rozwiązań tam wypracowanych, pozwala na osiąganie oraz

poszerzanie interoperacyjności SZ RP. Dlatego wprowadzenie narodowych

odpowiedników dokumentów standaryzacyjnych NATO umożliwia odpowiednie

przygotowanie sił zbrojnych państw sprzymierzonych do wspólnych działań. Podstawę do

stosowania treści zapisów dokumentów standaryzacyjnych NATO w SZ RP, stanowi

Instrukcja postępowania z dokumentami standaryzacyjnymi Organizacji Traktatu

Północno-atlantyckiego4. Zgodnie z nią podstawową formą wprowadzenia postanowień

dokumentu standaryzacyjnego NATO w resorcie obrony narodowej jest opracowanie na

jego podstawie dokumentu wykonawczego w postaci doktryny, dokumentu doktrynalnego,

dokumentu uzupełniającego lub innego dokumentu wprowadzającego postanowienia

1 Strategia Bezpieczeństwa Narodowego Rzeczypospolitej Polskiej z 05 listopada 2014 r. 2 Strategia Rozwoju Systemu Bezpieczeństwa Narodowego Rzeczypospolitej Polskiej 2022 przyjęta przez Radę

Ministrów w drodze uchwały w dniu 9 kwietnia 2013 r. 3 Strategia Rozwoju Systemu Bezpieczeństwa Narodowego Rzeczypospolitej Polskiej 2022 rozdział I, pkt 2.1. 4 Decyzja nr 230/MON Ministra Obrony Narodowej z dnia 31 lipca 2012 r. w sprawie wprowadzenia

w resorcie obrony narodowej Instrukcji postępowania z dokumentami standaryzacyjnymi Organizacji Traktatu

Północnoatlantyckiego (Dz. Urz. MON z 2012 r. poz. 293 z późn. zm.).


170

dokumentów standaryzacyjnych NATO albo dokumentu normalizacyjnego pod postacią

Polskiej Normy (PN), Normy Obronnej (NO) lub podręcznika normalizacji obronnej

(PDNO).

ROLA I ZADANIA ZASADNICZYCH OSÓB FUNKCYJNYCH

W PROCESIE POSTĘPOWANIA Z DOKTRYNAMI

I DOKUMENTAMI DOKTRYNALNYMI

Zasadniczą rolę w procesie postępowania z doktrynami standaryzacyjnymi na

polityczno-wojskowym poziomie kierowania i dowodzenia SZ RP odgrywają

organizatorzy systemów funkcjonalnych (OSF)5, którzy są odpowiedzialni za rozwój

zdolności operacyjnych SZ RP. Ich zasadniczym zadaniem jest m.in. monitorowanie

opracowania doktryn i dokumentów doktrynalnych6 w ramach właściwych systemów

funkcjonalnych. Dyrektorzy Centrum Doktryn i Szkolenia Sił Zbrojnych (CDiS SZ)

oraz Wojskowego Centrum Normalizacji, Jakości i Kodyfikacji (WCNJiK) mają za

zadanie udzielanie wsparcia w tym procesie.

Dowódca Generalny Rodzajów Sił Zbrojnych odpowiada za oprzyrządowanie

właściwych dla strategiczno-operacyjnego poziomu kierowania i dowodzenia zdolności

lub obszarów zdolności połączonych w odpowiednie doktryny i dokumenty doktrynalne

oraz uzupełniające. CDiS SZ pełni znaczącą rolę we wsparciu rozwoju zdolności

operacyjnych SZ RP. Jednym z najważniejszych jego zadań jest opracowanie

i nowelizowanie i dokumentów doktrynalnych oraz dokumentów uzupełniających

stanowiących narodowe odpowiedniki dokumentów standaryzacyjnych NATO.

Jednocześnie jako zasadniczy organ nadzoru Szefa SG WP czuwa nad zgodnością

wszystkich dokumentów standaryzacyjnych dotyczących połączonych zdolności

operacyjnych SZ RP z odpowiednimi doktrynami NATO.

Dowódca Operacyjny RSZ oraz pozostali szefowie komórek i jednostek resortu

obrony narodowej wydzielają personel do udziału w opracowywaniu doktryn

i dokumentów doktrynalnych (bądź wsparcia ich opracowania). Tym samym zapewniają

niezbędny wkład w opracowanie tych dokumentów.

ODDZIAŁYWANIE DOKTRYN

I DOKUMENTÓW DOKTRYNALNYCH

W doktrynach i dokumentach doktrynalnych z obszaru działań połączonych

opisywane są podstawowe zasady, którymi kierują się siły zbrojne podczas realizacji

postawionych im zadań. Dokumenty standaryzacyjne wspomagają proces decyzyjny

konieczny do właściwego planowania, organizowania i prowadzenia działań oraz

wspierają inicjatywę i kreatywność dowódcy w tworzeniu warunków umożliwiających

dostosowanie sposobu działania do zmieniającej się sytuacji. Określają one zasady, jakimi

5 Szef komórki organizacyjnej Ministerstwa Obrony Narodowej odpowiedzialnej za planowanie,

programowanie, tworzenie, rozwój i utrzymanie zdolności operacyjnych Sił Zbrojnych RP przy pomocy

Systemu Funkcjonalnego Sił Zbrojnych RP (Decyzja Nr 56/Org./P5 MON). 6 Doktryny (dokumenty doktrynalne) należą do komponentów funkcjonalnych każdej ze zdolności

operacyjnych, do których zalicza się także organizację, szkolenie, sprzęt wojskowy, zasoby osobowe,

przywództwo, infrastrukturę oraz interoperacyjność.


171

SZ RP powinny się kierować dla osiągnięcia założonych celów. Doktryny i dokumenty

doktrynalne mają odpowiednio ukierunkować sposób myślenia dowódców co do przyczyn

i sposobów prowadzonych działań, natomiast nie odnoszą się do możliwości wojsk i nie

określają ich zadań. Wprowadzanie doktryn i dokumentów doktrynalnych stanowi istotny

element podnoszenia poziomu interoperacyjności SZ RP z siłami NATO i państw

koalicyjnych, dlatego treści tam zawarte muszą być jasno i właściwie sprecyzowane, tak

aby mogły być wykorzystane przy prowadzeniu działań oraz by pozwalały na zachowanie

elastyczności niezbędnej podczas reakcji na różnorodne sytuacje. Dodatkowo doktryny

i dokumenty doktrynalne ujednolicają i upowszechniają terminologię, ustalają

odpowiedzialność szkoleniową oraz procesy planowania i prowadzenia działań oraz

ułatwiają komunikację i wzajemne zrozumienie, co umożliwia dowódcom skupienie

głównego wysiłku na rozwiązywaniu problemów operacyjnych. Doktryny i dokumenty

doktrynalne dostarczają także dowódcom oraz podległemu im personelowi wiedzę

niezbędną do określenia relacji dowodzenia, sposobu działania, osiągania celów i realizacji

postawionych zadań, dlatego podjęcie opracowania doktryny bądź dokumentu

doktrynalnego jest możliwe po zrozumieniu zasad sztuki wojennej, których stosowanie

zapewniło skuteczność działań w przeszłości i stanowi jednocześnie punkt wyjścia

właściwego ich rozwoju.

ARCHITEKTURA DOKTRYN, DOKUMENTÓW

DOKTRYNALNYCH ORAZ DOKUMENTÓW UZUPEŁNIAJĄCYCH

Architektura doktryn i dokumentów doktrynalnych oraz dokumentów

uzupełniających, zwana dalej „pełną architekturą”, ma na celu dostarczenie informacji

o stanie rozwoju poszczególnych doktryn, dokumentów doktrynalnych i dokumentów

uzupełniających oraz dokumentów normalizacyjnych, a także o potrzebach ich

opracowania bądź aktualizacji. Jednocześnie architektura ta, przedstawiona graficzne,

obrazuje stan ilościowy oraz zależności pomiędzy dokumentami, dając możliwość łatwego

śledzenia zachodzących zmian w procesie opracowywania dokumentów.

Rys. 1. Ideowe odwzorowanie architektur obszarowych i tematycznych z powiązaniami

zarządczymi i wykonawczymi7 źródło: opracowanie własne

7 Na rysunku zastosowano akronimy o następującym znaczeniu: OSF – organizator systemu funkcjonalnego,

ZPSF – zarządzający podsystemem systemu funkcjonalnego i ZOSF – zarządzający obszarem systemu

funkcjonalnego.


172

Pełna architektura ma wielopłaszczyznową strukturę z relacjami poziomymi

i pionowymi. Ze względu na trudność w całościowym jej odwzorowaniu

na płaszczyźnie z pełnej architektury wyodrębnia się poszczególne jej części. Doktryny

i dokumenty doktrynalne z obszaru połączonych działań są główną częścią pełnej

architektury i wraz z dokumentami uzupełniającymi tego obszaru tworzą jedną

z architektur obszarowych. Jednocześnie doktryny i dokumenty doktrynalne stają się

zasadniczymi dokumentami innych architektur obszarowych – dotyczących

poszczególnych systemów funkcjonalnych i RSZ oraz tematycznych – dotyczących

poszczególnych zdolności, a także rodzajów wojsk i służb (RWiS).

Dla każdej architektury poszczególnych OSF i RSZ, w tym architektury

dokumentów MW zasadniczym dokumentem jest co najmniej jeden dokument

z architektury połączonych działań. Architektury te obejmują wszystkie rodzaje

dokumentów doktrynalnych dotyczących danego OSF bądź RSZ (w tym taktyczne

dokumenty doktrynalne) oraz dokumenty uzupełniające (w tym taktyczne dokumenty

uzupełniające) i normalizacyjne.

Przy architekturach obszarowych poszczególne poziomy stanowią:

poziom 1: przy architekturze połączonych działań − doktryna oznaczona jedną

literą „D” zwana „dokumentem zasadniczym” i oznaczona liczbą po łączniku (D-

01) oraz pozostałe doktryny oznaczane literą „D” z pojedynczą cyfrą po łączniku

(np. D-3); przy architekturze OSF – D-01 oraz inne doktryny z jego obszaru

odpowiedzialności; przy architekturach każdego danego RSZ − zasadniczy

dokument doktrynalny dla danej architektury oznaczony jest dwiema literami „DD”

z dwiema cyframi po łączniku (dla architektury: marynarki wojennej – DD-3.1)

oraz pozostałe dokumenty doktrynalne uzupełniające dokument zasadniczy

z co najmniej trzema cyframi po łączniku (np. DD-3.1.1);

poziom 2: przy architekturze z obszaru połączonych działań – każdy dokument

doktrynalny oznaczony dwiema literami „DD” z co najmniej dwiema cyframi

po łączniku (np. DD-3.1); przy architekturze OSF – dokumenty doktrynalne będące

w jego obszarze odpowiedzialności; przy architekturach każdego danego RSZ

– taktyczne dokumenty doktrynalne oznaczone dwiema literami „DT” i co najmniej

dwiema cyframi po łączniku (np. DT-4.2);

poziom 3: przy architekturze z obszaru połączonych działań – dokumenty

uzupełniające oznaczone dwiema literami „DU” z co najmniej trzema cyframi po

łączniku (np. DU-2.0.1); przy architekturze OSF – dokumenty uzupełniające

będące w jego obszarze odpowiedzialności; przy architekturach każdego danego

RSZ – taktyczne dokumenty uzupełniające oznaczone trzema literami „DTU”

i co najmniej czterema cyframi po łączniku (np. DTU-3.2.2.1);

poziom 4: przy architekturze OSF – taktyczne dokumenty doktrynalne będące

w jego obszarze odpowiedzialności;

poziom 5: przy architekturze OSF – taktyczne dokumenty uzupełniające będące

w jego obszarze odpowiedzialności.

Przy architekturach tematycznych poszczególne poziomy buduje się

na zasadach określonych dla architektur obszarowych OSF z założeniem, że pierwszy

poziom tych architektur stanowi dokument zasadniczy dla danej zdolności lub RWiS.

W przypadku architektury obszarowej RSZ, poszczególne poziomy tworzą:

poziom 1 – dokument zasadniczy pierwszego poziomu stanowić będzie dokument

doktrynalny DD-3.1 (występujący jako dokument poziomu drugiego architektury

z obszaru połączonych działań);


173

poziom 2 – dokumenty poziomu drugiego, do których należą taktyczne dokumenty

doktrynalne oznaczane dwiema literami „DT” oraz przynajmniej dwiema cyframi

po łączniku (np. DT-4.1);

poziom 3 – dokumenty poziomu trzeciego, do których należą taktyczne dokumenty

uzupełniające oznaczane trzema literami „DTU” oraz przynajmniej trzema cyframi

po łączniku (np. DTU-4.1.1).

ARCHITEKTURA DOKTRYN I DOKUMENTÓW

DOKTRYNALNYCH MARYNARKI WOJENNEJ

Rys. 2. Architektura dokumentów doktrynalnych Marynarki Wojennej

(stan na 21.05.2016 r.) źródło: opracowanie własne

Obecny stan architektury doktryn i dokumentów doktrynalnych sił MW

przedstawia rys. 2. Wpływ na jej obecny kształt ma w głównej mierze działalność CDiS

SZ, który opracował większość publikacji. Z założenia odpowiedzialnym za

oprzyżądowanie w dokumenty poziomu taktycznego jest KKJ, którym w tym przypadku

jest Dowódca Generalny RSZ, wcześniej Dowódca Marynarki Wojennej. To na jego

wniosek, za zgodą Szefa SG WP odpowiedzialność za opracowanie wybranych publikacji

tego szczebla przejmuje CDiS SZ.

Poniżej wymienione zostały doktryny, dokumenty doktrynalne oraz dokumenty

uzupełniające składające się na stan obecnej architektóry publikacji MW. Ich

uporządkowanie wynika z odpowiedzialności ich opracowania, a dodatkowo podane

zostały sygnatury wydanych już dokumentów oraz przewidywane terminy zakończenia

opracowania planowanych.

Dokumenty MW w odpowiedzialności CDIS SZ:

DD-3.1(A) – Prowadzenie operacji przez MW RP – Mar. Woj. 1350/2010 –

planowana nowelizacja w 2016;


174

DT-3.1.1, tom I – Taktyka MW – instrukcje i procedury – wprowadzenie do użycia

a dniem 01.07. 2016;

ATP-01 vol. II – wprowadzone w oryginale – wprowadzenie do użycia a dniem

01.07. 2016;

DT-3.1.6, tom I – Morska walka minowa – zasady ogólne – planowane wydanie

pierwszy kwartał 2016;

DT-3.1.6, tom II – Morska walka minowa – planowanie i ocena – w planach 2017;

DD/3.1.8, tom I – Zasady prowadzenia działań desantowych – Szkol. 864/2013;

DT-3.1.8, tom II – Zasady prowadzenia działań desantowych – taktyka i techniki” –

Szkol. 866/2014;

DT-3.1.71 – Morskie operacje blokadowe – Inspektor MW zdecydował

o implementacji w formie Normy Obronnej;

DT-3.1.74 – Obrona przed działaniami asymetrycznymi w porcie i na kotwicy –

w planach 2017;

DD/3.4.1.2 – Operacje reagowania kryzysowego spoza artykułu 5 – wielonarodowe

morskie wsparcie operacji humanitarnych – Mar. Woj. 1368/2013 – nowelizacja

w 2015;

DT/3.1.4.2 – Regulamin działania MJR - planowane wydanie pierwszy kwartał

2016;

Dokumenty logistyczne z obszaru MW (w odpowiedzialności DG RSZ /IWsp):

DD/4.1 Doktryna logistyczna MW – Mar. Woj. 1316/2009;

DD/4.4.3 Instrukcja o przewozach wojsk oraz środków zaopatrzania transportem

morskim – Szef. Kom. 178/2011;

DD/4.22.7 – Instrukcja o gospodarowaniu mieniem techniki morskiej – Logis.

16/2013;

DD/4.22.7.01 – Katalog norm eksploatacji mienia techniki morskiej (2013);

DU-4.22.7.02 – Instrukcja o planowaniu i realizacji napraw jednostek pływających

MW – Logis. 24/2014;

DD/4.22.7.03 – Zastawy części zamiennych dla jednostek pływających MW

(b/s 2013);

DD/4.22.7.04 – Normy materiałów eksploatacyjnych i podstawowych narzędzi

dla okrętów – Logis. 20/2013;

DU-4.22.7.12 – Normy materiałów eksploatacyjnych dla SpW broni morskiej

(b/s 2014)

Dokumenty MW z rozkazu nr 637/2014 DG RSZ – propozycja pozycjonowania:

DT-3.1.10 – Instrukcja o wojskowym ratownictwie morskim;

DTU-3.1.1.20 – Instrukcja o działalności operacyjnej;

DU-3.1.1.21 – Przepisy o pływaniu i postoju okrętów MW;

DU-3.1.1.22 – Przepisy o prowadzeniu nawigacji w MW;

DTU-3.1.6.20 – Instrukcja o pomiarach kontrolnych pól fizycznych okrętów.

Celem określenia kolejności opracowania, zakresu odpowiedzialności

oraz wskazania instytucji opracowujących doktryny i dokumenty doktrynalne opracowuje

się plany, które tworzy się na poszczególnych poziomach kierowania i dowodzenia:

na poziomie polityczno-wojskowym plan opracowuje dyrektor CDiS SZ

na podstawie zgłoszonych pozycji przez OSF − przedstawiając go do akceptacji

Szefowi SG WP;

na poziomie strategiczno-operacyjnym plan akceptuje Dowódca Generalny RSZ.

Plany te podlegają corocznemu przeglądowi, w ramach którego wprowadza się do

nich zmiany wynikające z nowych propozycji dokumentów NATO bądź z uaktualnienia


175

ich zapisów oraz narodowych potrzeb w zakresie wsparcia rozwoju zdolności

operacyjnych SZ RP.

Rys. 3. Fragment Planu opracowania, aktualizacji doktryn i dokumentów

doktrynalnych oraz dokumentów uzupełniających na poziomie

polityczno-wojskowym na lata 2016-2019 źródło: opracowanie własne

CHARAKTERYSTYKA DOKUMENTÓW DOKTRYNALNYCH

MW BĘDĄCYCH W ODPOWIEDZIALNOŚCI CDIS SZ

OPRACOWANE DOTYCHCZAS DOKTRYNY I DOKUMENTY DOKTRYNALNE

1. DT-3.1.1 tom I Taktyka MW – instrukcje i procedury charakteryzuje szeroko pojętą

taktykę działania sił Marynarki Wojennej uwzględniając procedury obowiązujące

w NATO. W architekturze dokumentów MW DT-3.1.1, tom I jest bezpośrednio

podporządkowany dokumentowi doktrynalnemu „Prowadzenie operacji przez

Marynarkę Wojenną RP” DD/3.1. Jednocześnie jest to dokument nadrzędny do

publikacji opisujących taktyki poszczególnych rodzajów działań sił marynarki

wojennej. DT-3.1.1, tom I jest dokumentem poziomu operacyjno-taktycznego,

przeznaczonym dla sztabów i dowództw do planowania i organizowania działań sił

Marynarki Wojennej. Dokument ma również zastosowanie w procesie szkolenia

morskich dowództw, sztabów i wojsk oraz w szkolnictwie wojskowym. Dokument DT-

3.1.1 tom I wspiera rozwój zdolności do dowodzenia.

2. DD/3.1.8 tom I Zasady prowadzenia działań desantowych opisuje koncepcję, proces

planowania oraz zasady dowodzenia i kierowania podczas prowadzenia działań

desantowych. Ponadto dokument opisuje poszczególne etapy desantu morskiego,

zasady planowania i organizowania wsparcia bojowego oraz zabezpieczenia

logistycznego i medycznego działań desantowych. DD/3.1.8 tom I to dokument

wspierający, poziomu drugiego w przyjętej architekturze dokumentów doktrynalnych


176

Marynarki Wojennej, przeznaczonym dla dowództw oraz sztabów operacyjnego

i taktycznego poziomu dowodzenia, jednostek wojskowych posiadających zdolności do

realizacji zadań desantowych oraz słuchaczy uczelni wojskowych. Dokument DD/3.1.8

tom I wspiera rozwój zdolności do rażenia.

3. DT-3.1.8 tom II Zasady prowadzenia działań desantowych – taktyka i techniki będzie

dokumentem szczebla operacyjno-taktycznego przeznaczonym dla sztabów

i dowództw do planowania i organizowania działań desantowych. Jednocześnie jest

dokumentem normatywnym w zakresie prowadzenia działań desantowych i może być

dokumentem odniesienia dla niższych szczebli dowodzenia w zakresie opracowania

własnych podręczników i instrukcji. Dokument ten będzie mieć zastosowanie

w procesie szkolenia dowództw, sztabów i wojsk oraz w szkolnictwie wojskowym.

Dokument DT/3.1.8 tom II wspiera rozwój zdolności do rażenia.

4. DD-3.1.4.2 Regulamin użycia morskiej jednostki rakietowej jest pierwszym

dokumentem normującym zasady użycia MJR – dokument umożliwił rozpoczęcie

procesu włączania pododdziałów artylerii rakietowej MW do zdolności SZ RP

w zakresie rażenia poprzez wykorzystanie dywizjonu do działań bojowych. Zapisy

dokumentu są zgodne z zasadami funkcjonowania sił zbrojnych w ramach NATO

i pozwalają na jednolitą interpretację zasad dowodzenia i rozwiązywania problemów

taktycznych pododdziałów artylerii rakietowej MW, przy zachowaniu ich narodowego

charakteru. DD-3.1.4.2 jest dokumentem uzupełniającym trzeciego poziomu

w przyjętej architekturze dokumentów doktrynalnych MW, przeznaczonym dla

dowództw i sztabów na poziomie operacyjnym i taktycznym do wykorzystywania na

etapie planowania i prowadzenia działań w obronie wybrzeża morskiego. Stanowi

jednocześnie podstawę do opracowania SOP, instrukcji organizacji i oceny strzelań

oraz dokumentów niższego szczebla. Dokument DD-3.1.4.2 wspiera rozwój zdolności

do rażenia.

5. DD/3.4.1.2 Operacje reagowania kryzysowego spoza artykułu 5. – wielonarodowe

morskie wsparcie operacji humanitarnych zapisy dokumentu pozwalają na efektywne

zaplanowanie i realizację zadań wsparcia operacji humanitarnych przez dowództwa,

sztaby i siły MW oraz umożliwiają jednolite rozumienie zasad działania

zapewniających interoperacyjność sił biorących udział w operacji. Zasadniczym celem

dokumentu jest umożliwienie efektywnego planowania i realizacji zadań przez siły

MW na morzu i w strefie przybrzeżnej na lądzie w zakresie wsparcia humanitarnego

i pomocy w usuwaniu skutków klęsk żywiołowych i katastrof oraz współpracy

z organizacjami cywilnymi. DD/3.4.1.2 to dokument wspierający, poziomu trzeciego

w przyjętej architekturze dokumentów doktrynalnych Marynarki Wojennej (MW),

przeznaczonym dla dowództw i sztabów na poziomie operacyjnym i taktycznym

wykorzystywanym w etap planowania i realizowania operacji wielonarodowego

wsparcia humanitarnego w Operacji Reagowania Kryzysowego Spoza Artykułu 5.

Stanowi jednocześnie podstawę do opracowania dokumentów niższego szczebla z tego

obszaru. Dokument DD/3.4.1.2 wspiera rozwój zdolność do wsparcia układu

pozamilitarnego w warunkach zagrożenia niemilitarnego.

6. DU-7.0.1.1 Poradnik do szkolenia z Międzynarodowego Prawa Humanitarnego

Konfliktów Zbrojnych jest narodowym dokumentem doktrynalnym stanowiącym

uzupełnienie i rozwinięcie zagadnień szkoleniowych zawartych w decyzji nr 184/MON

Ministra Obrony Narodowej z dnia 13 czerwca 2012 r. w sprawie organizacji systemu

kształcenia i szkolenia z „Międzynarodowego Prawa Humanitarnego Konfliktów

Zbrojnych” w resorcie obrony narodowej. DU-7.0.1.1 zawiera również ustalenia

ratyfikowanego przez Polskę dokumentu NATO AtrainP-2 (Ed. A Version 1)

„Training in the law of armed conflict”, wg STANAG 2449 (Ed. 2). Poradnik opisuje


177

ogólne cele i zasady szkolenia z Międzynarodowego Prawa Humanitarnego

Konfliktów Zbrojnych (MPHKZ) oraz standardy szkoleniowe dla oficerów,

podoficerów, szeregowych i pracowników wojska. Zasadnicza część poradnika będzie

zawierała program szkolenia z MPHKZ wraz z kompletnym zestawem przykładowych

slajdów podzielonych na kilka modułów szkoleniowych. DU-7.0.1.1 jest dokumentem

wspierającym system funkcjonalny szkolenia.

DOKTRYNY I DOKUMENTY DOKTRYNALNE W OPRACOWANIU

1. DD-3.1 Prowadzenie operacji przez Marynarkę Wojenną. Planuje się nowelizację

dokumentu doktrynalnego szczebla operacyjno-taktycznego przeznaczonego dla

sztabów i dowództw do użycia w procesie planowania i organizowania działań

Marynarki Wojennej. Z założenia DD-3.1 jako zasadniczy dokument dla Marynarki

Wojennej powinien być dokumentem odniesienia dla niższych szczebli dowodzenia

w zakresie opracowania dokumentów doktrynalnych oraz własnych podręczników,

regulaminów i instrukcji. Dokument ten powinien być stosowany w procesie szkolenia

dowództw, sztabów i wojsk oraz w szkolnictwie wojskowym. Celem DD-3.1 jest

opisanie koncepcji, procesu planowania oraz zasad dowodzenia i kierowania podczas

prowadzenia działań Marynarki Wojennej w operacjach połączonych. Zgodnie

z założeniami opracowania DD-3.1 będzie zawierać podstawowe zasady, sposób

prowadzenia i praktyki realizowane przez siły morskie Organizacji Traktatu

Północnoatlantyckiego w środowisku działań połączonych. Dokument będzie wspierać

rozwój zdolności do dowodzenia.

2. DT-3.1.6 tom I Morska walka minowa – zasady ogólne będzie opisywać ogólne

założenia, proces planowania oraz zasady dowodzenia i kierowania podczas

prowadzenia działań minowych i przeciwminowych. Ponadto dokument będzie

opisywał podział działań wojny minowej teorię użycia min morskich oraz taktyki,

technik i środków ich zwalczania. DT-3.1.6 tom I to dokument wspierający, poziomu

drugiego w przyjętej architekturze dokumentów doktrynalnych Marynarki Wojennej

(MW), przeznaczonym dla dowództw oraz sztabów operacyjnego i taktycznego

poziomu dowodzenia, jednostek wojskowych posiadających zdolności do planowania

lub prowadzenia działań minowych i przeciwminowych oraz słuchaczy uczelni

wojskowych. Dokument DT-3.1.6 tom I będzie wspierał rozwój zdolności do rażenia.

3. DD-3.1.6 tom II Morska walka minowa – planowanie i ocena będzie uzupełnieniem

tomu I w zakresie uszczegółowienia koncepcji, zasad planowania, dowodzenia

i kierowania podczas prowadzenia działań przeciwminowych. Ponadto dokument

będzie opisywał teorię oceny skuteczności działań przeciwminowych. DT-3.1.6 tom II

to dokument wspierający, poziomu drugiego w przyjętej architekturze dokumentów

doktrynalnych Marynarki Wojennej (MW), przeznaczonym dla dowództw oraz

sztabów taktycznego poziomu dowodzenia, jednostek wojskowych posiadających

zdolności do planowania lub prowadzenia działań przeciwminowych oraz słuchaczy

uczelni wojskowych. Dokument DT-3.1.6 tom II będzie wspierał rozwój zdolności do

rażenia.

4. DT-3.1.74 Procedury działań morskich – obrona przed działaniami asymetrycznym

w porcie i na kotwicy będzie opisywać istotę współczesnych zagrożeń asymetrycznych

w portach morskich i kotwicowiskach. Celem dokumentu będzie opisanie koncepcji,

taktyki i procedur ochrony sił MW przed zagrożeniami asymetrycznymi w portach i na

kotwicowiskach. W dokumencie zostaną opisane środki ochrony sił okrętowych oraz

zasady ich stosowania. Ponadto dokument będzie opisywał teorię oceny zagrożenia


178

oraz dowodzenia i kierowania podczas przeciwdziałania zagrożeniom asymetrycznym

okrętów. DT-3.1.74 to dokument wspierający, poziomu drugiego w przyjętej

architekturze dokumentów doktrynalnych MW, przeznaczony dla dowództw oraz

sztabów taktycznego poziomu dowodzenia, jednostek pływających MW oraz słuchaczy

uczelni wojskowych. Dokument DT-3.1.74 będzie wspierał rozwój zdolności do

przetrwania i ochrony.

WNIOSKI

Standaryzacja operacyjna realizowana na rzecz rozwoju sił Marynarki

Wojennej przez wszystkie komórki resortu obrony narodowej ma na celu osiągnięcie

i utrzymanie przez nią wymaganego poziomu interoperacyjności lub optymalizacji

wykorzystania jej zasobów.

Opisana architektura doktryn i dokumentów doktrynalnych oraz ich

charakterystyka przedstawiają obecny stan oraz perspektywy dalszego rozwoju publikacji stanowiących o możliwości realizacji zadań wspólnie z siłami sojuszniczymi.

Jak najszybsze oprzyrządowanie sił MW w niezbędne dokumenty standaryzacji

operacyjnej powinno być nadrzędnym celem dowódców wszystkich szczebli dowodzenia

MW dla dalszego, prawidłowego jej rozwoju i funkcjonowania w strukturach

międzynarodowych.

BIBLIOGRAFIA

[1] Zasady planowania, opracowywania i wprowadzania doktryn oraz dokumentów

doktrynalnych DA-01(A).

[2] Plan opracowania, aktualizacji doktryn i dokumentów doktrynalnych oraz

dokumentów uzupełniających na poziomie polityczno-wojskowym na lata 2016-

2019, CDiS SZ, 24.12.2015 r.

[3] Biuletyn informacyjny pionu doktryn i oprzyrządowania systemu szkolenia, CDiS

SZ, Nr 1/2015 (1), z dnia 01 czerwca 2015 r.,

OPERATIONAL STANDARDIZATION

FOR POLISH NAVY DEVELOPMENT

ABSTRACT

The aim of this article is to familiarize main information about implementing and developing NATO standards in a naval doctrines and supporting documents. It widely describes an architecture and documents which have serious influence on compatibility and interoperability the Polish Navy with Alliance.

https://en.wikipedia.org/wiki/Technical_standard

https://en.wikipedia.org/wiki/Technical_standard

Znaczenie informacji jako narzędzia oddziaływania w Siłach Zbrojnych

179

kmdr ppor . Tomasz P IEKARSKI

Dowódz two 3 . F lo t yl l i Okrę tów

ZNACZENIE INFORMACJI JAKO NARZĘDZIA

ODDZIAŁYWANIA W SIŁACH ZBROJNYCH

STRESZCZENIE

W dziejach całej ludzkości informacja zawsze miała bardzo duże znaczenie. Zauważamy to niemal instynktownie np.: w sytuacji, kiedy widzimy ludzi, którzy przez pewien czas nie komunikują się ze sobą w żaden sposób odnosimy wrażenie, że dzieje się coś bardzo nienaturalnego.

Zauważalnym stał się wzrost znaczenia informacji we współczesnym świecie oraz jej siły jako narzędzia oddziaływania na innych. Zwiększają się również możliwości jakie niesie ze sobą posiadanie informacji oraz odpowiednie jej wykorzystanie, a także łatwość z jaką można to zrobić. Posiadając informacje i odpowiednio je przedstawiając lub ukrywając można skutecznie wywierać wpływ na innych ludzi (siły własne lub przeciwnika), a dodatkowo zasięg oddziaływania informacji jest wręcz nieograniczony. Niestety drastyczny wzrost znaczenia informacji oraz zapotrzebowania na nią stwarza nowe zagrożenia dla pojedynczych ludzi jak i dla całego państwa.

Nowoczesna technika daje duże możliwości wykorzystania informacji, jako narzędzia oddziaływania. Coraz częściej powstają nowe metody wykorzystania informacji, w taki sposób, aby osiągnąć odpowiedni stan emocjonalny u odbiorcy. Niestety sprzyja temu szybki rozwój technologii.

Pojawienie się nowego pojęcia walki informacyjnej pod koniec XX wieku wiąże się z całą pewnością, z drastycznym rozwojem informacyjnym w zakresie pozyskiwania, przetwarzania oraz wykorzystania informacji. Uznano bezpieczeństwo informacyjne państwa jako integralną część bezpieczeństwa narodowego. W ramach nowego podejścia należy uwzględnić wiele uwarunkowań bezpieczeństwa informacyjnego.

Odpowiednio wykorzystując informacje można zmienić rzeczywistość w oczach bardzo dużej grupy ludzi (nawet całego narodu). Prowadząc działania równolegle na wielu płaszczyznach i wykorzystując najnowsze technologie służące przekazywaniu informacji można bezkarnie łamać międzynarodowe prawa.

WSTĘP

W dzisiejszych czasach informacja odgrywa coraz to większą rolę. Zjawisko to

widoczne jest nie tylko w życiu społecznym czy w bezpośrednich stosunkach

międzyludzkich, lecz także w gospodarce. Skutkiem tego są bardzo dynamicznie

rozwijające się środki masowego przekazu - znacznie zwiększa się zasięg prasy, radia

i telewizji, a w ostatnim czasie Internetu. Dodatkowo w sferze rynkowej coraz więcej

pieniędzy jesteśmy skłonni wydawać na informację. Rozwój globalnego społeczeństwa

informacyjnego spowodował, że informacja zaczęła być traktowana jako pewnego rodzaju

dobro ekonomiczne. Staliśmy się społeczeństwem informacyjnym - jest to takie

społeczeństwo, w którym sektor informacyjny (przekazywanie, przetwarzanie

i gromadzenie informacji) zdobył przewagę nad sektorem przemysłowym. Ponadto

w takim społeczeństwie ludzie upatrują swój interes głównie w sferze informacyjnej,

a dostęp do informacji, jej posiadanie, a także edukacja są bardzo cenionymi wartościami.

Dodatkowo „informacja staje się często współcześnie atrybutem władzy i przewagi, która


180

może być różnie wykorzystana. W obszarze zdobywania i gromadzenia informacji

wymienia się rozmaite możliwości manipulacyjne […]”1.

Niemal w każdej chwili, kiedy komunikujemy się z innymi ludźmi wywieramy na

nich wpływ, a także sami podlegamy wpływom innych ludzi. Przeważnie jest to

oddziaływanie mające na celu nakłonienie odbiorcy do podjęcia lub zmiany decyzji czy do

zmiany sposobu postępowania. Bywa, że dochodzimy do niemiłych wniosków, że ktoś

inny manipulując nami, wywarł na nas wpływ tak bardzo, że nakłonił nas do czegoś, na co

nie mieliśmy ochoty.

Każdy z nas we wszystkich sytuacjach chciałby móc podejmować decyzje

przemyślane i rozważne, lecz tempo życia współczesnego bardzo często uniemożliwia

szczegółowe rozważenie wszystkich „za” i „przeciw”. Bardzo często zdarza się, że

podejmując decyzje, opieramy się nie na całej dostępnej informacji, lecz wyłącznie na

jakimś jej wybranym fragmencie i dlatego jesteśmy narażeni na ryzyko popełnienia błędu.

Czy zatem wszędobylska informacja może się stać narzędziem oddziaływania,

a nawet narzędziem walki? Jeżeli tak to jaka jest jej skuteczność, w jakim zakresie można

nią oddziaływać i jakie cele można osiągnąć, oraz czy w procesie rozwoju sił zbrojnych

uwzględnia się wykorzystanie takiego narzędzia?

INFORMACJA JAKO ELEMENT KOMUNIKACJI

„Potrzeba wymiany informacji, przyswajania jej i przetwarzania jest jedną

z podstawowych właściwości ludzkości. Właśnie te umiejętności warunkują rozwój

cywilizacji, począwszy od prehistorii, a skończywszy na czasach współczesnych.

Rozwój kultury rozpoczął się dopiero wówczas, gdy człowiek zyskał umiejętność

rejestrowania swych doświadczeń i wynalazł sposób utrwalania myśli. Ewolucja tego

sposobu wpłynęła na ukształtowanie się pisma, które z kolei pozwoliło w znacznym

stopniu na zwiększenie przestrzennego i czasowego wymiaru komunikacji społecznej.

Stało się możliwe utrwalenie doświadczeń, wiedzy i mądrości, przenoszonych z pokolenia

na pokolenie”2.

Czym zatem jest informacja? Najprościej mówiąc są to dane, dzięki którym

zwiększa się stopień świadomości oraz wiedzy odbiorcy poprzez odpowiednią

interpretację danych. Właśnie dzięki interpretacji otrzymane dane stają się dla nas

informacjami. Transmisja danych odbywa się zarówno w czasie jak i przestrzeni.

„To, czy dany zasób jest zasobem danych, informacji czy wiedzy wyraża się

w trakcie jego użytkowania. Zdarza się, iż pojęcia wiedzy i informacji traktowane są

zamiennie. Istnieje kilka zasadniczych różnic między informacją a wiedzą:

informacja jest tylko narzędziem intelektualnym,

informacja sama z siebie, bez dalszego przetworzenia, nic nie wniesie do praktyki

i nie stworzy nic nowego w szeroko pojętej kulturze,

jest ona w zasadzie pakietem zamkniętym,

informacja nie rozwiązuje problemów,

informacja dotyczy (raczej) zjawisk i rzeczy, a nie procesów,

należy ona do sfery statyki”3.

1 J. Kamieniak, Manipulacja w polityce i informacji, www.Racjonalista.pl, s. 4, (05.08.2015). 2 M. Kłak, Zarządzanie wiedzą we współczesnym przedsiębiorstwie, Wydawnictwo Wyższej Szkoły

Ekonomii i Prawa im. prof. Edwarda Lipińskiego w Kielcach, Kielce 2010, s.107. 3 Tamże, s. 109.


181

Tabela 1. Różnice między informacją a wiedzą

INFORMACJA WIEDZA

Przetworzone dane Pozwala na podjęcie działań

Po prostu zawiera fakty Umożliwia przewidywanie, przypadkowe skojarzenia

lub podejmowanie decyzji dotyczących przyszłości

Jasna, rzeczowa, prosta i uporządkowana Mętna, niejasna, częściowo nieuporządkowana

Łatwa do wyrażenia w formie pisemnej Intuicyjna, trudna do przekazania, wyrażania ustnego

lub zilustrowania

Uzyskana z danych przez kondensowanie,

poprawianie, kontekstualizacje i wyliczenia

Tkwi w powiązaniach, rozmowach, intuicji wynikającej

z doświadczenia oraz ludzkiej umiejętności porównywania

sytuacji, problemów i rozwiązań

Nie zależy od właściciela Jest zależna od właściciela

Radzą sobie z nią dobrze systemy

informatyczne Wymaga kanałów nieformalnych

Podstawa zrozumienia dużych ilości danych Podstawa inteligentnego podejmowania decyzji,

przewidywania, diagnozowania i intuicyjnego oceniania

Wynika z danych; sformalizowana w bazach

danych, książkach, instrukcjach i dokumentach

Tworzona w umysłach; przedmiot zespołowej wymiany;

wynika z doświadczenia, sukcesów i pomyłek

Sformalizowana, wychwycona i objaśniona;

pozwala na wielokrotne wykorzystanie Pojawia się w umysłach ludzi w wyniku doświadczenia

źródło: M. Kłak, Zarządzanie wiedzą we współczesnym przedsiębiorstwie, Wydawnictwo Wyższej Szkoły

Ekonomii i Prawa im. prof. Edwarda Lipińskiego w Kielcach, Kielce 2010, s. 109.

„Ludzie odbierają zwykle informacje na trzy podstawowe sposoby. Pierwszy

sposób to poprzez obraz. Obejmuje wszystko to, co widzimy. Świat, jaki widzimy, często

stanowi dowód na coś - „Uwierzę, jak zobaczę!”. Gdy próbujemy kogoś do czegoś

przekonać, użycie skutecznych pomocy wizualnych jest często bardzo pomocne.

Drugi sposób to kanał słuchowy. Jeśli ktoś mówi coś do nas lub jeśli uważamy,

że słyszymy coś istotnego, wykorzystujemy kanał słuchowy. Jeżeli dana osoba

wykorzystuje przede wszystkim ten kanał, mówi np. „To brzmi nieźle” albo „Nic mi to nie

mówi”.

Ostatni sposób to kanał kinestetyczny. Na scenę wkraczają odczucia (wkraczanie

na scenę to wskaźnik wizualny - czy spostrzegłeś to?). Jeśli dana osoba w dowodzeniu

opiera się na odczuciach, mówi np. „Nie czują tego” albo „Mam co do tego dobre

przeczucia”4.

INFORMACJA I JEJ ZNACZENIE

Można powiedzieć, że w dzisiejszych czasach informacja jest niezbędna do życia -

kto ma informacje ten ma władzę, przejmuje inicjatywę, osiąga cele (wygrywa).

Od jakości i wiarygodności informacji zależne są decyzje – im bardziej wiarygodne

i szczegółowe informacje tym bardziej optymalne decyzje możemy wypracować5. Dlatego

więc wszelkie układy totalitarne wprowadzają cenzurę, a zamachy stanu zaczynają się od

blokowania kanałów informacyjnych - wyłącza się telefony, zamyka się redakcje, pod

kontrolę przechodzą stacje radiowe i telewizyjne. Ogranicza się bezpośrednie kontakty

przez wprowadzanie godzin policyjnych. Mając informację, ludzie mają materiał do

przeanalizowania, a tym samym mogą podejmować racjonalne decyzje. W dodatku mogą

4 J. Speakman, K. Hogan, Ukryta perswazja, psychologiczne taktyki wywierania wpływu, Helion, Gliwice 2007,

s. 114. 5 Więcej na ten temat: P. Dziekański, Informacja jako dobro ekonomiczne będące źródłem przewagi

konkurencyjnej, Wyższa Szkoła Biznesu i Przedsiębiorczości w Ostrowcu Świętokrzyskim,

https://www.ur.edu.pl/file/16795/28.pdf, (27.07.2015).

https://www.ur.edu.pl/file/16795/28.pdf


182

z odpowiednim wyprzedzeniem podjąć kroki zapobiegające powstaniu pewnych,

niechcianych sytuacji. Ponadto informacja w dzisiejszych czasach niezbędna jest

w różnych wymiarach - społecznym, zawodowym, kulturowym, a także psychologicznym.

W każdym z nich informacja jest zawsze potrzebna i odgrywa różne role i funkcje.

Podstawową funkcją jest funkcja informacyjna6. Polega ona na powiadomieniu

pytającego odbiorcy o faktach, które są nie są znane pytającemu - na zakomunikowaniu

komuś czegoś, czego on dotąd nie wiedział, ale było wiadome innym.

Inną funkcją informacji jest sterowanie. Ogólnie stwierdzono, że każde nasze

działanie jest poprzedzone podjęciem decyzji, której istotą jest dokonywanie świadomych

wyborów.

Kolejna funkcja informacji to łagodna siła (soft power). Stwierdzono,

że w informacji kryje się pewna siła. Jej odkrycie następuje w chwili odbioru przez

odbiorcę sygnału z otoczenia i podjęcia na tej podstawie właściwych działań. Informacja

stanowi siłę, która daje możliwość państwom o rozwiniętych technologiach

informacyjnych uzyskać i utrzymać przewagę zarówno polityczną jak i gospodarczą nad

innymi krajami. Jest to czynnik wpływający na postawę odbiorcy, rodzaj podejmowanych

przez niego działań i decyzji. W określonym stopniu nadawca kształtuje obraz świata

odbiorcy, narzuca mu swoje poglądy.

Czynnik kulturotwórczy jest kolejną funkcją informacji.

Dodatkową ważną rolą informacji jest przekazywanie prawdy, norm i obyczajów

oraz wartości duchowych będących bardzo istotnym ingredientem faktów kulturowych

wyróżniających jedno społeczeństwo od innych. Uważa się, że niepoprawnie

funkcjonujący w społeczeństwie przepływ informacji powoduje, zagubienie ludzi i regres

kulturowy oraz ujemne skutki ekonomiczne. Należy ponadto zwrócić uwagę na zależność,

wskazaną przez Bogdana Wojciszke, że istnieje ścisły związek pomiędzy postawą

i wartościami w społeczeństwie, a procesem przetwarzania informacji7.

Następną funkcją informacji jest funkcja integracyjna. Jak powszechnie wiadomo

człowiek jest istotą społeczną, poszukującą kontaktów z innymi osobami oraz uzależnioną

od współdziałania z innymi ludźmi. Dąży do tworzenia grupy społecznej, w której osoby

„komunikują się ze sobą i wzajemnie na siebie wpływają […], mają poczucie

przynależenia do siebie […], mają wspólny cel”8.

Informacja może pełnić również rolę czynnika dezintegrującego. Działania takie

oparte są na wybiórczej i subiektywnej interpretacji faktów, na nadinterpretacji jednych

i ignorowaniu innych informacji, przyczyniają się do biegunowości postaw wyborców.

Kolejnym jest czynnik demokratyzujący. Demokracja jest to postawa obyczajowa

i umysłowa polegająca w szczególności na swobodnym dostępie do oświaty, nauki

i kultury, udziału w życiu gospodarczym kraju, oddziaływaniu na organy władzy

i sprawowaniu nad nimi kontroli. Jednym z podstawowych warunków rozwoju

społeczności demokratycznej jest niezależny dostęp do informacji pozwalających

członkowi danej społeczności kontrolować przebieg zdarzeń oraz wyrażać swoje opinie.

Pomimo, że informacja jest tylko narzędziem intelektualnym i sama z siebie, bez

dalszego przetworzenia, nic nie wnosi do praktyki i generalnie nic nowego nie stworzy

w szeroko pojętej kulturze, to odgrywa bardzo ważną rolę w społeczeństwie poprzez

6 Więcej: W. Babik, Informacja i jej zagrożenia w społeczeństwie informacyjnym, Uniwersytet Jagieloński,

Kraków, Tekst wykładu wygłoszonego na Technicznym Uniwersytecie Otwartym Akademii Górniczo-

Hutniczej w Krakowie w dniu 09.11.2002 r. 7 Więcej: B. Wojciszke, Człowiek wśród ludzi. Zarys psychologii społecznej, Wydawnictwo Naukowe

Scholar, Warszawa 2002, s. 197-199. 8 B. Wojciszke, Człowiek wśród ludzi. Zarys psychologii społecznej, Wydawnictwo Naukowe Scholar,



183

bezpośredni udział w podstawowym procesie społecznym - procesie komunikacji. Jest ona

bardzo powszechnie spotykana, a coraz większa świadomość i umiejętność jej

wykorzystania sprawiły, że stała się towarem niekiedy bardzo cennym, przez co pilnie

strzeżonym i coraz chętniej wykradanym. Czy takie dobro może być wykorzystane do

oddziaływania w strukturach zmilitaryzowanych?

INFORMACYJNY WPŁYW SPOŁECZNY

ORAZ WPŁYW GRUPY NA ZACHOWANIE JEDNOSTKI

„Wpływ społeczny to proces, w wyniku, którego dochodzi do zmiany zachowania,

opinii lub uczuć człowieka wskutek tego co robią, myślą lub czują inni ludzie. […]

Wzajemne wywieranie na siebie wpływu przez jednostki, grupy i organizacje społeczne

jest istotą życia społecznego. To dzięki wzajemnym wpływom ludzie mogą skłaniać

innych do pożądanego postępowania …”9.

W dzisiejszych czasach wpływ społeczny jest obecny w każdej dziedzinie

naszego życia, a wzajemne wywieranie wpływu jest istotą życia społecznego. Każdy z nas

systematycznie podejmuje działania skłaniające innych do ulegania lub kompromisu. Tak

jak w przypadku wywierania wpływu rzecz jednostki tak wpływ społeczny może mieć

charakter nieuświadomiony (jest tak w przypadku, gdy grupa nie zdaje sobie sprawy

z tego, że jej zachowanie wpływa na sposób myślenia, emocje czy zachowanie innej grupy

lub pojedynczego człowieka) lub też w pełni zamierzony i umyślny (manipulacje).

Ogólnie przyjmuje się, że wywieranie wpływu to złożony proces w wyniku,

którego dochodzi do zmian w zachowaniu, opinii lub uczuciach człowieka, wskutek tego,

co robią, myślą lub czują inni ludzie. Jest to zmiana w zachowaniu spowodowana

autentycznym lub wyimaginowanym naciskiem ze strony innych osób.

Grupa jako część społeczeństwa posiada wiele możliwości oddziaływania

na jednostkę. „Gdy mamy wokół siebie innych ludzi, często wchodzimy z nimi

w interakcje w ramach grup społecznych […] grupy mogą być lepsze albo gorsze od

pojedynczych osób w zakresie podejmowania decyzji […]”10. Do podstawowych zjawisk

wywierania wpływu przez grupę na jednostkę zaliczamy: facylitację społeczną,

próżniactwo społeczne, polaryzację grupową i rozproszenie odpowiedzialności.

Zjawisko facylitacji społecznej – polega na lepszym i sprawniejszym wykonywaniu

zadań w obecności innych ludzi.

Z kolei próżniactwo społeczne. polega na spadku poziomu wykonania zadania

z powodu wykonywania go wspólnie z innymi.

Polaryzacja grupowa jest to zjawisko polegające na podejmowaniu przez grupę

bardziej skrajnych decyzji w jakiejś sprawie niż takie, które każdy z członków grupy

podjąłby sam.

Rozproszenie odpowiedzialności – jak pokazują powszechnie organizowane

i prezentowane (również przez środki masowego przekazu), eksperymenty psychologiczne

pokazują, że szansa na otrzymanie pomocy (np. podczas jakiegoś nieszczęśliwego

wypadku – zasłabnięcie na chodniku) jest tym większa, im mniej jest świadków wypadku.

9 B. Wojciszke, Człowiek wśród ludzi. Zarys psychologii społecznej, Wydawnictwo Naukowe „Scholar”,

Warszawa 2002, s. 246. 10 Aronson E., Wilson T. D., Akert R. M., Psychologia społeczna. Serce i umysł , Zysk i S-ka Wydawnictwo

S.C. Poznań 1997, s. 398.


184

SPOSOBY WYKORZYSTANIA INFORMACJI

W CELU WYWARCIA WPŁYWU

We współczesnych czasach, każdy ma do osiągniecia jakiś cel. W dążeniu do jego

osiągnięcia stosuje różne metody łącznie z wywieraniem wpływu na innych. Żeby go

osiągnąć najczęściej wykorzystuje się informacje. Istnieją metody, które stosowane są

najczęściej w walce politycznej pomiędzy partiami i obozami politycznymi jak i w walce

informacyjnej między państwami, mogą być również stosowane przez wojsko oraz policję

np.: w walce z przestępczością zorganizowaną11. W takiej walce tj. przeciw strukturom

zorganizowanym, a zwłaszcza przeciw państwom, stosuje się następujące metody:

„wzmacnianie centralizacji decyzji u przeciwnika, przy równoczesnym osłabianiu

powiązań poziomych między elementami jego organizacji - tak m. in. postępowali

w latach osiemdziesiątych ci ludzie w kierownictwie PZPR, którzy w końcu

doprowadzili do jej likwidacji.;

inspirowanie błędnej polityki kadrowej u przeciwnika - zwłaszcza w obrębie jego

centrali. Może tu np. wchodzić w grę niewłaściwy dobór charakterologiczny,

preferowanie ludzi niekompetentnych, czy wreszcie takich, których można łatwo

szantażować;

penetracja centralnego ośrodka decyzyjnego przeciwnika i rozbudowa kanałów

wpływu na ten ośrodek. Pomocni tu mogą być zwłaszcza doradcy, którzy są mniej

narażeni na ewentualne zdemaskowanie i odpowiedzialność, niż sami decydenci.;

inspirowanie nadmiaru decyzji lub inspirowanie błędnych decyzji podejmowanych

przez centralne kierownictwo przeciwnika. Tę metodę stosuje się zazwyczaj łącznie

z poprzednią. Ciekawych przykładów dostarcza tu działalność hitlerowskiej policji

bezpieczeństwa w okupowanej Polsce - policja ta starała się penetrować ośrodki

kierownicze różnych ugrupowań polskiego podziemia, a następnie inspirowała

wzajemne walki między nimi - zwłaszcza między obozem londyńskim

i komunistyczną lewicą;

rozkładanie u przeciwnika - a zwłaszcza w jego centralnym ośrodku decyzyjnym -

mechanizmów umożliwiających samosterowanie. Wchodzi tu w grę demoralizacja,

dezinformacja, szerzenie indyferentyzmu ideologicznego pod przykrywką

apolityczności, rozkładanie poczucia prawnego. Te metody stosowała szeroko

carska policja wobec elity opozycyjnej w Rosji, gdy zaś w 1917 r. opozycja ta

objęła władzę, wyszło na jaw, w jakim stopniu jest ona zdemoralizowana.;

blokowanie przepływu informacji i dezorganizowanie pracy tych elementów

organizacji przeciwnika, które zajmują się przetwarzaniem informacji. Przykładem

zastosowania tej metody może być zasypywanie odpowiednich organów

przeciwnika wielką ilością fałszywych lub małowartościowych donosów, których

sprawdzanie wymaga wiele pracy i zajmuje bardzo wiele czasu;

nasyłanie do struktury przeciwnika masowej agentury, która jest łatwo wykrywana

i daje zajęcie jego organom kontrwywiadu odwracając uwagę tych organów od

głównych kanałów wpływu, które oddziałują na centralny ośrodek decyzyjny

przeciwnika. Ta metoda była bardzo szeroko stosowana przez wywiady państw

zachodnich w stosunku do państw komunistycznych;

przechwytywanie dobrych inicjatyw kierownictwa przeciwnika, przez odpowiednie

kanały informacyjne i kanały wpływu oraz wypaczanie ich w taki sposób, by

11 Mowa tutaj o specjalistycznych grupach i organizacjach zajmujących się analizowaniem, opracowywaniem

i wykorzystywaniem znanych i nowo opracowanych metod oddziaływania.


185

stawały się własną karykaturą, zniechęcającą do niej społeczeństwo. Można to

nazwać hodowaniem szczepionek przeciw słusznym inicjatywom przeciwnika,

które mogłyby go wzmocnić. Ta metoda była np. stosowana przez rosyjską policję

na przełomie XIX i XX wieku do zwalczania ruchu robotniczego, prowadziło to do

narastania spirali prowokacji”12.

We wszystkich powyżej wymienionych metodach informacja jest traktowana jako

główne narzędzie. Można więc łatwo zauważyć, że w dzisiejszych czasach o każdej porze

i na każdej płaszczyźnie życia prowadzi się większą lub mniejszą wojnę informacyjną,

chociaż samo pojęcie wojny informacyjnej nie jest nowym pojęciem.

Wojna informacyjna nie jest wynalazkiem czasów dzisiejszych. Już od powstania

pierwszych struktur społecznych zbierano informacje o przeciwniku, a chroniono własne

informacje. Dawniejsi kupcy docierali do informacji o planach konkurencji, nowych

towarach, próbowali przewidywać ruchy cen. Przeciwnikom (konkurentom) podsuwano

kłamstwa, plotki lub tak sfabrykowane informacje, aby na ich podstawie wyciągnęli

fałszywe wnioski.

Należy również wspomnieć o pierwszym strategu – generale SunTzu (SunZi)13.

Jego myśli sprzed ponad dwóch i pół tysiąca lat zostały spisane i do dzisiaj znane pod

tytułem „Sztuka wojny”. Przykładał on do informacji olbrzymie znaczenie, podkreślając

nie tylko znaczenie zachowania komunikacji, ale równocześnie uważając, że przebiegli

i mądrzy dowódcy (władcy, przywódcy) pokonują przeciwników (konkurentów)

i dokonują wybitnych wyczynów, dlatego że zdobywają wiedzę o przeciwniku

(konkurencie). Wiedzę najsprawniej uzyskuje się od ludzi, dlatego, że jest to wiedza

o rzeczywistej sytuacji przeciwnika (konkurenta). Bardzo ważną sprawą jest także ochrona

własnych informacji i wprowadzanie w błąd przeciwnika - jeżeli cel wyjdzie na jaw,

według SunTzu, trzeba zabić szpiega i wszystkich ludzi, którym udzielił informacji,

niezbędne jest również znalezienie agentów przeciwnika, którzy przybyli nas szpiegować.

Uważał, że trzeba kusić ich zyskami, pouczać i nie wypuszczać z ręki. Właśnie w taki

sposób pozyskuje się podwójnych agentów, którzy będą mogli przekazywać fałszywe

informacje i dezinformować naszego przeciwnika.

W świecie współczesnym koncepcja Sun Tzu jest nie tylko nadal aktualna, ale

nawet przeżywa renesans – wykorzystywana nie tylko przez wojsko ale również przez

wielkie korporacje czy państwa. Dodatkowo, wzrost znaczenia informacji oraz rozkwit

technologii informacyjnych spowodował, że właśnie teraz może ona być wykorzystana.

Rozwój społeczeństwa informacyjnego w wyniku dokonującej się przemiany

informacyjnej spowodowało niebagatelną, a w niektórych płaszczyznach radykalną zmianę

warunków bezpieczeństwa, sposobu i charakteru rozwiązywania kryzysów, charakteru

wojen i konfliktów zbrojnych.

Tak, więc uznanie informacji za kluczowy element czyni z niej podstawową cechę

obecnych konfliktów, w których informacja może być wykorzystana zarówno jako broń,

jak również jako cel. Obecnie często można się spotkać z twierdzeniem, że istnieje

konieczność traktowania sfery informacyjnej (także cyberprzestrzeń) jako nowego

środowiska walk.

Uznanie informacji za strategiczny zasób – zarówno w wymiarze pozamilitarnym,

jak i militarnym – spowodowało powstanie nowej kategorii - walki informacyjnej, a więc

takiej, w której informacja jest traktowana zarówno jak broń, oraz jak cel ataku.

12 J. Kossecki, Elementy wojny informacyjnej (cz.2), http://www.konserwatyzm.pl/artykul/2384/elementy-

wojny-informacyjnej-cz. 2, (30.07.2015). 13 Mowa tutaj o specjalistycznych grupach i organizacjach zajmujących się analizowaniem, opracowywaniem

i wykorzystywaniem znanych i nowo opracowanych metod oddziaływania.


186

Pojawienie się nowego pojęcia walki informacyjnej pod koniec XX wieku wiąże

się z całą pewnością, z drastycznym rozwojem informacyjnym w zakresie pozyskiwania,

przetwarzania oraz wykorzystania informacji. Uznano bezpieczeństwo informacyjne

państwa jako integralną część bezpieczeństwa narodowego. W ramach nowego podejścia

należy uwzględnić wiele uwarunkowań bezpieczeństwa informacyjnego, a przede

wszystkim następujące14:

informacja stanowi zasób strategiczny państwa;

informacja i wynikająca z niej wiedza oraz technologie informatyczne stają się

podstawowym czynnikiem wytwórczym;

szeroko rozumiany sektor informacyjny generuje znaczną część dochodu

narodowego;

procesy decyzyjne w innych sektorach gospodarki i życia społecznego są

w znacznej mierze uzależnione od systemów przetwarzania i przesyłania

informacji;

zakłócenie prawidłowości działania systemów informacyjno – sterujących nie

wymaga wysokich nakładów materialnych;

rywalizacja pomiędzy przeciwnikami przeniesie się na płaszczyznę walki

informacyjnej;

technologie informatyczne stały się istotnym elementem funkcjonowania sił

zbrojnych;

media masowe mogą być wykorzystywane jako narzędzia skutecznego zakłócania

informacyjnego, np. na drodze dezinformacji.

Tak więc bezpieczeństwo informacyjne państwa jest osiągnięte, gdy spełnione są

poniższe warunki:

strategiczne zasoby państwa nie są zagrożone;

oficjalna władza podejmuje decyzje w oparciu o istotne, wiarygodne, aktualne

i dokładne informacje;

niezakłócony jest transfer informacji pomiędzy organami państwa;

ochronę danych osobowych i informacji niejawnych obywateli gwarantuje

państwo;

żadne instytucje publiczne nie naruszają praw obywateli do prywatności;

organizacje pozarządowe, obywatele oraz media masowe posiadają dostęp

do informacji publicznej.

Dodatkowo należy tutaj wspomnieć, że istotą walki informacyjnej jest:

zapewnienie bezpieczeństwa wykorzystywanych systemów informacyjnych oraz

własnych zasobów informacyjnych;

zniszczenie stosowanych przez przeciwnika systemów informacyjnych oraz jego

zasobów informacyjnych.

„W doktrynie geopolityki informacja stanowi niebezpieczny oręż (jest to zarazem

broń o niskich kosztach, broń uniwersalna, o nieograniczonym zasięgu, łatwo dostępna,

bez barier w postaci granic państwowych). Walka informacyjna i sieciowa (częściej walka

informacyjno-psychologiczna) i skrajne jej formy - wojny informacyjno-psychologiczne

i sieciowe - są środkiem do osiągania celów państwa w polityce międzynarodowej,

regionalnej i wewnętrznej, a także jego geopolitycznej przewagi”15. Jako narzędzia

wykorzystywane w walce informacyjnej można wskazać:

propagandę;

14 T. Aleksandrowicz, Wojna Informacyjna. Dlaczego Zachód przegrywa z Rosją? (30.07.2015) 15 J. Darczewska, Anatomia rosyjskiej wojny informacyjnej operacja krymska - studium przypadku, Ośrodek

Studiów Wschodnich im. Marka Karpia, Punkt Widzenia nr 42, Warszawa maj 2014, s. 14.


187

dyplomację;

kampanie psychologiczne;

manipulowanie lokalnymi mediami, dezinformację;

czynności na poziomie wpływania na procesy kulturowe i polityczne;

infiltrację w sieciach komputerowych oraz baz danych.

Ponadto podstawowe pojęcia z zakresu technologii wojen informacyjnych, które

w praktyce są operacjami wpływu to: „sterowanie społeczne, tj. wywieranie wpływu na

społeczeństwo; manewrowanie społeczne, czyli intencjonalne sterowanie społeczeństwem

dla osiągnięcia określonych korzyści; manipulacja informacją, czyli wykorzystywanie

prawdziwych informacji w sposób wywołujący fałszywe implikacje; dezinformacja, czyli

rozpowszechnianie zmanipulowanych lub sfabrykowanych informacji bądź ich

kombinacji; fabrykowanie informacji, czyli tworzenie fałszywej informacji, lobbing, szan-

taż i wymuszanie pożądanej informacji”16.

Jak łatwo można zauważyć ze wszystkimi przedstawionymi powyżej elementami

spotykamy się każdego dnia, np.: w kontekście konfliktu ukraińskiego. W tym konflikcie

Rosja podniosła walkę informacyjną na nowy, wyższy poziom, podsycając

antyamerykańskie i antyzachodnie nastroje zarówno w Rosji, jak i na świecie. „Podczas

operacji krymskiej Rosja zademonstrowała światu możliwości i potencjał prowadzenia

wojen informacyjnych. Ich celem jest podporządkowanie elit i społeczeństw innych

państw w sposób niezauważalny, przy wykorzystaniu różnych tajnych i jawnych kanałów

(służb specjalnych, dyplomatycznych, medialnych), oddziaływania psychologicznego,

dywersji ideologicznej i politycznej. Batalie informacyjne rosyjscy politycy i dziennikarze

uzasadniają koniecznością przeciwdziałania «infoagresji cywilizacji atlantyckiej pod

przywództwem USA» na «cywilizację rosyjską/eurazjatycką», tj. wykorzystywanym od lat

argumentem z arsenału geopolityki stosowanej”17. W okresie poprzedzającym konflikt

Rosja rozpoczęła medialną ekspansję na Ukrainie. Można powiedzieć, że zainfekowała

strukturę informacyjną swojego sąsiada. Putin mógł tego dokonać, bo podporządkował

sobie między innymi koncerny medialne, a to dało możliwość skoordynowanej infiltracji

Ukrainy.

W taki sposób powstała możliwość przeprowadzenia zbiorowej manipulacji

zarówno umysłami jak i emocjami Ukraińców. Ponadto państwowe rosyjskie media mają

możliwość publikacji nieprawdziwych i wprowadzających w błąd informacji w celu

dyskredytacji krajów zachodnich, podważając ich jedność w sprawach rosyjskich

oraz stwarzając sprzyjające warunki dla rosyjskiego stanowiska. Łatwo można zauważyć,

że Rosja prowadzi bardzo konsekwentną i spójną politykę informacyjną. Media są

bezwzględnie i skrupulatnie kontrolowane przez władze, opozycyjne dziennikarstwo

znajduje się w szczątkowym stanie, przez co nastroje społeczne są bardzo skutecznie

manipulowane. Treści prezentowane przez media zachodnie są w Rosji niedostępne.

Analizując dalej Rosja tworzy skuteczne kampanie informacyjne tam, gdzie widzi

zagrożenia dla swoich interesów.

Należy tutaj pamiętać, że same media to nie wszystko. Trzeba również wspomnieć

o wielkiej grupie rosyjskich i prorosyjskich trolli działających bardzo sprawnie

i efektywnie w Internecie. Publikują oni komentarze pod odpowiednimi artykułami

na portalach informacyjnych, a także są bardzo aktywni na portalach społecznościowych.

Bardzo istotny jest fakt mówiący o tym „ze względu na możliwość zamieszczania

alternatywnych informacji, a także publicznej wymiany opinii media społecznościowe są

traktowane, jako główny sektor „antyrosyjskiej” propagandy. Portale i sieciowe grupy

16 Tamże, s. 16. 17 Tamże, s .8.


188

dyskusyjne w Runecie są obiektem zorganizowanego działania”18. Wszystkie media

przechodzą przez cenzurę, której zadaniem jest tworzenie jednolitego i pozytywnego

obrazu rzeczywistości.

Całą tą sytuację komplikuje fakt, że system prawa międzynarodowego i system

bezpieczeństwa nie przewidują takiej sfery wojennej. Nawet Karta ONZ, czy dokumenty

założycielskie OBWE nie zawierają definicji wojny informacyjnej, ani metod monitoringu,

a tym samym nie nakładają zakazu jej prowadzenia. Tak więc prawo międzynarodowe jest

bezradne wobec agresji rosyjskiej. Tego przykładem jest brak reakcji misji OBWE na

dowody ukraińskie w omawianej sprawie. Obserwatorzy międzynarodowi są bezradni,

ponieważ nie mogą pełnić funkcji niezgodnie z ramami i statutem prawnym organizacji.

Należy zatem spodziewać się, „że rosyjskie batalie informacyjne będą kontynuowane”19.

Rozwój technologiczny, szybkie tempo życia, silne poczucie przynależenia do

wybranej grupy społecznej powodują, że wywieranie wpływu na całe społeczności nigdy

nie było takie łatwe. Odpowiednio wykorzystując informacje można zmienić

rzeczywistość w oczach bardzo dużej grupy ludzi. Działając równolegle na wielu

płaszczyznach i wykorzystując najnowsze technologie służące przekazywaniu informacji

można bezkarnie łamać międzynarodowe prawa. Taka sytuacja tworzy z informacji nie

tylko narzędzie, ale i potężną broń, której trudno jest się oprzeć.

WNIOSKI

We współczesnym świecie, wraz z rozwojem i łatwością dostępu do informacji

oraz wzrostem szybkości jej obiegu, informacja nabrała większego znaczenia

w codziennym życiu każdego człowieka, a tym bardziej w siłach zbrojnych każdego

państwa.

Codzienny nadmiar informacji zmusza odbiorców do wysiłku w celu

odpowiedniego odbioru i selekcji, dlatego newralgicznego znaczenia nabiera zręczność

w zarządzaniu informacją. W dzisiejszych czasach ludzie nie narzekają na słaby dostęp do

informacji, lecz na jej nadmiar. W związku z powyższym specjalnego znaczenia nabiera

filtracja informacji.

„Wpływ, jaki wywierają inni ludzie na to, co czujemy, myślimy i robimy jest więc

częsty, wszechstronny, nierzadko silny, a bardzo często nieuświadamiany przez nas

w momencie, gdy mu ulegamy”20.

Wywieranie wpływu jest zjawiskiem, w którym informacja znajduje swoje

zastosowanie i wykorzystywana jest w bardzo wielu dziedzinach życia. W swojej pracy

wykorzystują ją sprzedawcy, psychoterapeuci, politycy, adwokaci oraz przedstawiciele

rządów wszystkich państw, a przede wszystkim „stratedzy” największych militarnych

potęg świata. Poprzez pojęcie „wywierania wpływu” powszechnie rozumie się wszelkiego

rodzaju oddziaływanie i wpływanie na siebie partnerów interakcji w procesie

komunikowania, a podstawowym elementem komunikacji jest informacja – jej wymiana

i interpretacja.

Analizując tematykę z zakresu informacji, komunikacji, wywierania wpływu

i manipulacji łatwo można zauważyć, że informacja jest bardzo powszechnym narzędziem

wywierania wpływu, a jako narzędzie jest bardzo uniwersalna i ma bardzo potężną moc.

18 Tamże, s.29. 19 Tamże, s.39. 20 B. Wojciszke, Człowiek wśród ludzi. Zarys psychologii społecznej, Wydawnictwo Naukowe Scholar,



189

Uniwersalność i siła tego narzędzia są tak wielkie, że wykorzystują je zarówno pojedynczy

ludzie, grupy społeczne, wielkie korporacje czy nawet całe państwa osiągając zamierzone

efekty stosunkowo małymi kosztami. Przykładem potęgi informacji jako narzędzia

wywierania wpływu i manipulacji może być konflikt ukraiński, w którym jedno państwo

(mając za główną broń informacje i dezinformacje) bezkarnie napada na drugie przy okazji

siejąc chaos i niepokój w całym cywilizowanym i demokratycznym świecie.

Tak więc z całą pewnością można stwierdzić, że znaczenie informacji jako

narzędzia oddziaływania jest bardzo duże i wciąż wzrasta. Świadome są tego niemal

wszystkie państwa na naszym globie czego dowodem są nowe płaszczyzny wojen oraz

powszechne wykorzystanie nowego, taniego i łatwego w użyciu oręża – informacji.

BIBLIOGRAFIA

[1] Aleksandrowicz T., Wojna Informacyjna. Dlaczego Zachód przegrywa z Rosją?,

https://wszystkoconajwazniejsze.pl/tomasz-aleksandrowicz-wojna-informacyjna-

dlaczego-zachod-przegrywa-z-rosja/, (30.07.2015).

[2] Aronson E., Wilson T. D., Akert R. M. Psychologia społeczna. Serce i umysł, Zysk

i S-ka Wydawnictwo S.C., Poznań, 1997.

[3] Babik W, Informacja i jej zagrożenia w społeczeństwie informacyjnym,

Uniwersytet Jagieloński, Kraków, Tekst wykładu wygłoszonego na Technicznym

Uniwersytecie Otwartym Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie w dniu

09.11.2002 r.

[4] Darczewska J., Anatomia rosyjskiej wojny informacyjnej operacja krymska -

studium przypadku, Ośrodek Studiów Wschodnich im. Marka Karpia, Punkt

widzenia nr 42, Warszawa, 2014.

[5] Dziekański P., Informacja jako dobro ekonomiczne będące źródłem przewagi

konkurencyjnej, Wyższa Szkoła Biznesu i Przedsiębiorczości w Ostrowcu

Świętokrzyskim, https://www.ur.edu.pl/file/16795/28.pdf., (12.08.2015).

[6] Kamieniak J., Manipulacja w polityce i informacji, www.Racjonalista.pl.,

(13.08.2015).

[7] Kłak M., Zarządzanie wiedzą we współczesnym przedsiębiorstwie, Wydawnictwo

Wyższej Szkoły Ekonomii i Prawa im. prof. Edwarda Lipińskiego w Kielcach,

Kielce 2010.

[8] Kossecki J., Elementy wojny informacyjnej (cz.2), http://www.konserwatyzm.pl/

(30.07.2015).

[9] Speakman J., Hogan K., Ukryta perswazja, psychologiczne taktyki wywierania

wpływu, Helion, Gliwice 2007,

[10] Wojciszke B. Człowiek wśród ludzi. Zarys psychologii społecznej, Wydawnictwo

Naukowe Scholar, Warszawa 2002.

https://www.ur.edu.pl/file/16795/28.pdf


190

Przykłady i charakterystyka bezzałogowych pojazdów lądowych…

191

kmdr ppor . Krzysz tof GAWRYSIAK

Akademia Maryna rk i Wojenne j

PRZYKŁADY I CHARAKTERYSTYKA

BEZZAŁOGOWYCH POJAZDÓW LĄDOWYCH

EKSPLOATOWANYCH NA ŚWIECIE

STRESZCZENIE

Niniejszy artykuł jest kontynuacją rozważań prowadzonych w publikacji Charakterystyka bezzałogowych pojazdów lądowych eksploatowanych w Siłach Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej1, które dotyczyły ujednolicenia nomenklatury oraz dokonania obiektywnych podziałów bezzałogowych pojazdów lądowych. Wówczas przedstawiono charakterystykę pojazdów eksploatowanych w Siłach Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej. Opisano bieżące (stan na styczeń 2017 roku) programy pozyskiwania bezzałogowych pojazdów lądowych. Zaprezentowano i oceniono plany na przyszłość. W tej części dociekań zaproponowano klasyfikację bezzałogowych pojazdów lądowych ze względu na przeznaczenie, na podstawie której zaprezentowano najpopularniejsze i najnowsze konstrukcje rynku światowego.

Słowa kluczowe:

pojazd bezzałogowy, bezzałogowy pojazd lądowy, BPL, bezzałogowiec, dron, UGV

WSTĘP

Wykorzystanie pojazdów bezzałogowych w siłach zbrojnych staje się powszechne.

Eksploatujący je żołnierze już przekonali się o ich skuteczności. Wykonywali za ich

pomocą zadania bez konieczności ryzykowania własnego życia. Zrozumieli, że pojazdy

bezzałogowe nie odbierają im pracy, a pozwalają wykonywać ją w sposób bezpieczny.

Konieczność obsługi systemów o dużym stopniu zaawansowania technicznego często

determinuje potrzebę zaangażowania większego personelu niż w przypadku rozwiązań

załogowych. Nawet jeśli w przypadku operatorów niektórych pojazdów bezzałogowych

nie będą musieli to być doświadczeni żołnierze, to właśnie doskonale wyszkoleni

specjaliści (praktycy) będą ich uczyć i nimi dowodzić. Nie ulega wątpliwości, że zadanie

rozminowania z wykorzystaniem bezzałogowca najlepiej wykona doświadczony saper.

Tylko wyszkolony zwiadowca będzie wiedział jak pokierować robotem, by nie został

wykryty. Takie przykłady można mnożyć, a wszelkie obawy natury kadrowej nie mają

podstaw.

Ponadto pojazdy bezzałogowe ze względu na zastosowane w nich liczne

podzespoły elektroniczne są bardzo wrażliwe na impulsy elektromagnetyczne2 mogące

pochodzić nie tylko z eksplozji (zwłaszcza jądrowych), ale także z systemów walki

(przeciwdziałania) elektronicznej. W takim kontekście, gdy bezzałogowce zostaną

1 Opublikowany w monografii Bezzałogowce, AMW, Gdynia 2017. 2 Impuls elektromagnetyczny (IEM) (ang. electromagnetic pulse - EMP) – w telekomunikacji, fizyce pojęcie

oznaczające powstawanie i rozprzestrzenianie się promieniowania elektromagnetycznego o szerokim widmie

stosunkowo niskich częstotliwości, krótkim czasie trwania i bardzo dużym natężeniu.


192

unieszkodliwione każda armia musi dysponować specjalistami, którzy te zadania

wykonają.

Celem niniejszego artykułu jest usystematyzowane (ze względu na przeznaczenie)

zaprezentowanie obecnie eksploatowanych rozwiązań bezzałogowych pojazdów

lądowych, jako przyczynku do dalszej modernizacji Sił Zbrojnych RP.

PODZIAŁ BEZZAŁOGOWYCH POJAZDÓW LĄDOWYCH (BPL)

ZE WZGLĘDU NA PRZEZNACZENIE

Tworzenie kryteriów podziału bezzałogowych pojazdów lądowych winno

prowadzić do pewnej systematyki, a nie ją dezorganizować. Nie jest szczególnie trudne

zaprezentowanie wielu kryteriów podziału, których znaczenie będzie mało istotne np. ze

względu ilość kamer lub kolor pojazdu. Ważna i cenna jest analiza dostępnych

i perspektywicznych rozwiązań, na podstawie której formułowanych jest kilka

najważniejszych sposobów klasyfikacji.

Do takich obiektywnych kryteriów podziału należą:

- ze względu na autonomiczność działania;

- ze względu na masę pojazdu (w kontekście terenu działań i potrzebnych środków

transportu);

- prędkość poruszania;

- zasięg sterowania;

- ze względu na przeznaczenie.3

Zgodnie z celem artykułu bezzałogowe pojazdy lądowe ze względu na

przeznaczenie dzieli się następująco:

- interwencyjno-inspekcyjne bezzałogowe pojazdy lądowe;

- rozpoznawcze bezzałogowe pojazdy lądowe;

- bezzałogowe pojazdy lądowe wsparcia inżynieryjnego;

- bezzałogowe trały przeciwminowe;

- transportowe bezzałogowe pojazdy lądowe:

- pojazdy wsparcia kompanii i plutonu;

- pojazdy wsparcia drużyny i pojedynczego żołnierza;

- bojowe bezzałogowe pojazdy lądowe.

PRZYKŁADY BEZZAŁOGOWYCH POJAZDY LĄDOWYCH

Zgodnie z zaprezentowanym podziałem bezzałogowych pojazdów lądowych ze

względu na przeznaczenie, poniżej przedstawiono charakterystyki istniejących w skali

globalnej przykładów.

3 Ogólny podział i nomenklaturę pojazdów bezzałogowych oraz kryteria podziałów bezzałogowych

pojazdów lądowych wraz z opisem i uzasadnieniem zaprezentowano w artykule: K. Gawrysiak,

Charakterystyka bezzałogowych pojazdów lądowych wykorzystywanych w Siłach Zbrojnych RP,

w: Bezzałogowce, AMW, Gdynia 2017.


193

INTERWENCYJNO-INSPEKCYJNE BEZZAŁOGOWE POJAZDY LĄDOWE

Spektrum zadań stawianych interwencyjno-inspekcyjnym bezzałogowym pojazdom

lądowym jest bardzo szerokie. Zaliczają się do nich zadania EOD4, takie jak rozpoznanie,

przenoszenie i neutralizacja ładunków niebezpiecznych5, zarówno konwencjonalnych,

jak i IED6. W zależności od okoliczności pojazdy te mogą transportować wyżej

wymienione materiały w miejsce detonacji lub do innego pojazdu w celu wywiezienia lub

dokonać rozminowania z wykorzystaniem kontrładunków. Dodatkowo ze względu na

budowę i właściwości jezdne interwencyjno-inspekcyjne bezzałogowe pojazdy lądowe

mogą być również wykorzystywane do prowadzenia działań inspekcyjnych w miejscach

trudno dostępnych i niebezpiecznych dla człowieka, a także w działaniach

antyterrorystycznych, zwiadowczych i rozpoznawczych.

Standardowe procedury operacyjne (SOPs – ang. Standard Operating Procedures)

w wyżej wymienionym zakresie zależą przede wszystkim od parametrów taktyczno-

technicznych eksploatowanych pojazdów. Na przykład pojazdy małe i lekkie nie są

w stanie transportować ciężkich materiałów wybuchowych, więc zadanie ich neutralizacji

winny wykonywać na miejscu (o ile nie stwarza to zagrożenia dla ludzi, zwierząt

i infrastruktury). Za to z łatwością mogą dokonywać inspekcji miejsc ciasnych i trudno

dostępnych.

Manipulator Terabot-S (Oceaneering Space Systems)7

na platformie Matilda (Mesa Robotics)8

Prezentowany interwencyjno-inspekcyjny bezzałogowy pojazd lądowy jest

wynikiem współpracy dwóch przedsiębiorstw, z których jedno dostarczyło manipulator

(ramię), a drugie wykonało podstawę jezdną.

Manipulator Terabot-S posiada pięć zdalnie sterowanych przegubów (5 stopni

swobody). Przeznaczony jest do wykonywania prac w trudnych warunkach podwodnych

i przestrzeni kosmicznej. Szczelna konstrukcja zabezpiecza wewnętrzne mechanizmy

również przed pyłem i piachem. Manipulator przeznaczony jest zarówno na rynek

wojskowy, jak i cywilny. Może być zainstalowany praktycznie na każdym lekkim i bardzo

lekkim bezzałogowym pojeździe lądowym zarówno w ramach nowego projektu,

jak i modernizacji. Producent szczególną uwagę poświęcił trwałości i solidności.

Zastosował m.in. układ sprzęgieł przeciążeniowych9, by manipulator nie ulegał

uszkodzeniom podczas niewłaściwej eksploatacji. Kolejną zaletą jest możliwość szybkiego

4 EOD (ang. Explosive Ordnance Disposal) - pododdział zwalczania materiałów wybuchowych, zespół

rozminowywania

(w literaturze jest wiele sposobów tłumaczenia). 5 Materiały niebezpieczne to wszystkie materiały, które mogą stanowić zagrożenie dla osób, mienia

i środowiska naturalnego: materiały i przedmioty wybuchowe, materiały stałe i ciekłe zapalne, materiały

samozapalne, materiały wytwarzające w zetknięciu z wodą gazy zapalne, materiały utleniające, nadtlenki

organiczne, materiały trujące, materiały zakaźne, materiały promieniotwórcze, materiały żrące. 6 IED (ang. Imrovised Explosive Device) - improwizowane urządzenie wybuchowe. 7 Oceaneering Space Systems - przedsiębiorstwo zajmujące projektowaniem i wykonaniem sprzętu

przeznaczonego do eksploracji dna morskiego i przestrzeni kosmicznej, w tym robotyką i automatyką,

z siedzibą w Houston w USA. 8 Mesa Robotics - przedsiębiorstwo zajmujące się robotyką i automatyką, z siedzibą w Madison w USA. 9 Sprzęgła przeciążeniowe służą do błyskawicznego rozłączenia napędu po przekroczeniu ustawionej,

granicznej wartości momentu obrotowego.


194

zmieniania (bez konieczności użycia narzędzi specjalistycznych) uchwytów, łopat

i czujników. Masa manipulatora nie przekracza 10 kg. Przy maksymalnym rozłożeniu

wysięgnika na długość 1,1 m może podnosić przedmioty o masie nieprzekraczającej 10 kg.

Sposób sterowania jest prosty i intuicyjny. Może odbywać się przewodowo

lub bezprzewodowo – drogą radiową. Dodatkowo istnieje możliwość zaprogramowania

zadania autonomicznego. Wymiana danych odbywa się przez złącze szeregowe RS232.

Zastosowanie w pojeździe napędu gąsienicowego z uchylnymi gąsienicami

przednimi, zwiększa możliwości trakcyjne oraz umożliwia pracę zarówno w trudnych

warunkach terenowych jak i wewnątrz budynków np. wjeżdżanie po schodach,

bez względu na warunki oświetleniowe oraz atmosferyczne (w granicach określonych

parametrami technicznymi urządzenia).

Sterowanie ramieniem odbywa się za pomocą 6 silników elektrycznych prądu

stałego. Podczas intensywnej pracy pobór mocy nie przekracza 175 W, natomiast podczas

czuwania spada poniżej 5 W.

Rys. 1. Manipulator Terabot-S na pojeździe Matilda źródło: www.oceaneering.com/space-systems/robotics-and-automation/terabot/terabot-media-gallery

(12.02.2017)

Matilda (ang. Mesa Associate's Tactical Integrated Light-Force Deployment

Assembly) to podstawa jezdna lekkiego bezzałogowego pojazdu lądowego przeznaczonego

do wykonywania zadań nadzoru i rozpoznania. Celem producenta było zbudowanie

podstawy jezdnej do szybkiego montażu różnych narzędzi i systemów przeznaczonych do

dozorowania obiektów i rozpoznania, neutralizacji materiałów niebezpiecznych, transportu

przedmiotów o masie poniżej 57 kg. W trakcie realizacji projektu duże znaczenie miała

również niewygórowana cena produktu.

Pojazd jest niski i lekki (22 kg). Rozwija prędkość 3,5 km/h. Może holować

przedmioty o masie do 103 kg, dzięki czemu jest do wykorzystania podczas ewakuacji

medycznej. Dodatkowo może zostać wyposażony w 4-kołową przyczepę z możliwością

przewożenia ładunku o masie nie przekraczającej 227 kg. W razie potrzeby do dyspozycji

operatora jest układ zdalnego rozłączania przyczepy. Pojazd odporny jest na niesprzyjające

warunki meteorologiczne. Czas pracy wynosi od 2 do 3 godzin. Pokonuje przeszkody

o nachyleniu do 50°.


195

Matilda posiada następujące wymiary: długość 0,7 m, szerokość 0,6 m, wysokość

0,3 m. Zarówno napęd, jak i manipulator zasilane są prądem stałym o napięciu 12 V

z akumulatorów.

Bezzałogowy pojazd lądowy INSPECTOR (PIAP)10

Interwencyjno-inspekcyjny bezzałogowy pojazd lądowy INSPECTOR jest

przeznaczony do wykonywania zadań związanych z rozpoznaniem, przenoszeniem

i neutralizacją ładunków niebezpiecznych w terenie zurbanizowanym. W zależności od

okoliczności INSPECTOR może transportować materiały wybuchowe w miejsce detonacji

lub do innego pojazdu w celu wywiezienia lub dokonać rozminowania z wykorzystaniem

kontrładunków.

Rys. 2. Bezzałogowy pojazd lądowy INSPECTOR

źródło: materiały promocyjne producenta

Ze względu na budowę i właściwości jezdne może być również wykorzystywany

do prowadzenia działań inspekcyjnych w miejscach trudno dostępnych i niebezpiecznych

dla człowieka, a także w działaniach antyterrorystycznych, zwiadowczych

i rozpoznawczych.

Zastosowanie w pojeździe napędu gąsienicowego z uchylnymi gąsienicami

przednimi, zwiększa możliwości trakcyjne oraz umożliwia pracę zarówno w trudnych

warunkach terenowych jak i wewnątrz budynków np. wjeżdżanie po schodach,

bez względu na warunki oświetleniowe oraz atmosferyczne (w granicach określonych

parametrami technicznymi urządzenia).

Manipulator (ramię) pojazdu INSPECTOR przystosowany jest do podnoszenia

przedmiotów o masie do 60 kg. Dzięki dużej sile uciągu, możliwe jest holowanie

lub przepychanie pojazdów o masie do 1500 kg. System kontroli umożliwia jednoczesne

sterowanie wszystkimi jego napędami, a program automatycznego składania manipulatora

do pozycji transportowej przyspiesza i ułatwia przygotowanie pojazdu do transportu.

10 PIAP - Przemysłowy Instytut Automatyki i Pomiarów z siedzibą w Warszawie.


196

Bezzałogowy pojazd lądowy INSPECTOR jest przystosowany do współpracy

z różnorodnym, dedykowanym wyposażeniem dodatkowym. Są to m.in.: wyrzutniki

pirotechniczne (np. RE 70M3 Plus - Chemring, Proparms Recoilless 12,5 mm i 20 mm),

strzelba (np. Benelli), urządzenie RTG, czujnik oparów materiałów wybuchowych, czujnik

skażeń chemicznych, magistrala do zdalnego odpalania ładunków wybuchowych.

Bezzałogowy pojazd lądowy INSPECTOR posiada następujące wymiary

(z manipulatorem i chwytakiem w pozycji złożonej): długość 1,71 m, szerokość 0,67 m,

wysokość 1,14 m. Masa robota wraz z manipulatorem, kamerą główną i akumulatorem

(bez wyposażenia dodatkowego) wynosi 550 kg. Zasięg transmisji radiowej - maksymalna

odległość zdalnego, bezprzewodowego sterowanie nie przekracza 1000 m. Czas

operacyjnego działania (zależny od rodzaju misji) wynosi 4 h. Napęd i systemy pojazdu

INSPECTOR zasilane są z dwóch 12 V akumulatorów o pojemności 85 Ah każdy, których

czas ładowania wynosi około 4 h. Źródło zasilania i napęd zapewnia mu prędkość

maksymalną 1 km/h. Pojazd został wykonany z zachowaniem stopnia ochrony IP11 65.

Gąsienicowy system napędu z przednimi uchylnymi gąsienicami w zakresie +30°/-30° nie

pozwala na osiąganie dużych prędkości, ale zapewnia doskonałą mobilność. Pojazd mimo

niedużych rozmiarów jest zdolny do pokonywania przeszkód pionowych o wysokości do

20 cm, schodów do 35° nachylenia, pochyłości przodem do 45°, tyłem do 45°.

Dopuszczalny przechył boczny wynosi do 22°. Prześwit między gąsienicami wynosi

14 cm.

Manipulator (ramię) pojazdu posiada maksymalny udźwig 60 kg (w pełni

złożonego z przodu) lub 30 kg (w pełni rozłożonego z przodu). Maksymalny zasięg

manipulatora w pionie (licząc od podłoża) wynosi 2,54 m, natomiast w poziomie (licząc od

osi obrotu) 2 m. Ramię posiada 5 stopni swobody (zdalnie sterowanych) oraz zacisk szczęk

chwytaka. Maksymalne rozwarcie szczęk chwytaka wynosi 32 cm.

Na pojeździe zainstalowano 4 kamery. Główna ruchoma kamera kolorowa PTZ12

posiada 22-krotny zoom optyczny. Wyposażona jest w oświetlacze LED IR lub LED

światła białego, o zmiennej ogniskowej. Zakres ruchu kamery głównej w osi pionowej

wynosi 350°, a w poziomej 150°. Pozostałe kamery kolorowe - chwytakowa, przednia

jezdna i tylna jezdna posiadają oświetlacze LED IR lub LED światła białego i wbudowany

podgrzewacz. Ponadto pojazd wyposażony jest w jeden wodoodporny dookólny mikrofon

oraz złącza akcesoriów sterująco/zasilające.

Stanowisko operatora podczas pracy posiada następujące wymiary: długość 2,36 m,

szerokość 0,67 m, wysokość 0,8 m, po złożeniu długość 1,59 m, szerokość 0,67 m,

wysokość 0,6 m. Jego masa wynosi 107 kg. Operacyjny czas pracy stanowiska operatora

jest taki sam jak pojazdu i nie przekracza 4 h. Stanowisko wyposażone jest w kolorowy

15” monitor LCD, złącza Audio/Video, We/Wy, anten zewnętrznych, sygnałowe,

zasilające. Istnieje możliwość podłączenia do zasilania zewnętrznego 100 - 230 V AC,

1,1 kW.

Przenośna konsola sterowania wraz ze stelażem i szelkami posiada masę 9,5 kg.

Jej zasilanie przez 3 h nieprzerwanej pracy zapewniają 2 akumulatory żelowe 6 V

o pojemności 12 Ah każdy. Przenośna konsola sterowania jest wyposażona w kabel

sterowania, wizji i ładowania akumulatorów o długości 5 m oraz napierśnik (stelaż

z szelkami) do przenośnej konsoli sterowniczej. Wyposażenie dodatkowe stanowią uchwyt

do bezodrzutowego wyrzutnika pirotechnicznego z kamerą i wskaźnikami laserowymi

11 Stopień ochrony IP (ang. International Protection Rating) - stopień ochrony zapewnianej przez obudowę

urządzenia elektrycznego przed: dostępem do niebezpiecznych części wewnątrz obudowy, wnikaniem

obcych ciał stałych, szkodliwymi skutkami wnikania wody. 12 Kamera PTZ - kamera z funkcją sterowania obrotem, kątem nachylenia oraz zmianą powiększenia obrazu.


197

(RE 70M3 Plus - Chemring, Proparms Recoilless 12,5 mm i 20 mm), uchwyt do strzelby

z kamerą i celownikiem kolimatorowym (Benelli M4 Super 90), uchwyty do urządzeń

RTG (Golden INSPECTOR, Haiman, Dimap, Flatscan 27, Flatscan 30), uchwyt do

czujnika oparów materiałów wybuchowych (M0-2M), uchwyt do czujnika skażeń

chemicznych (AP2C), wymienne szczęki (przedłużane, kształtowe), przewód sterowniczy

100 m (maksymalnie do 150 m), magistrala do zdalnego odpalania ładunków

wybuchowych, cyfrowy rejestrator audio/video, zapasowe akumulatory pojazdu, zapasowe

akumulatory stanowiska operatorskiego, ładowarka zapasowych akumulatorów robota

i stanowiska operatorskiego, wybijak do szyb, nożyce do cięcia drutu.13

Rys. 3. Przykłady wykorzystania pojazdu INSPECTOR źródło: materiały promocyjne producenta

ROZPOZNAWCZE BEZZAŁOGOWE POJAZDY LĄDOWE

Bezzałogowy pojazd lądowy TRM14 (PIAP)

Rozpoznawczy bezzałogowy pojazd lądowy TRM to małe urządzenie do

zastosowań wspomagających operacje prowadzone w trudnodostępnym i niebezpiecznym

otoczeniu. Powstał jako odpowiedź na zagrożenia, jakie niesie ze sobą rozpoznanie terenu

i obiektów prowadzone przez jednostki odpowiedzialne za bezpieczeństwo publiczne.

TRM może być wprowadzony do akcji wewnątrz obiektu lub w otwartym terenie

w celu dokonania zdalnego rozpoznania optycznego i nasłuchu z bezpiecznej dla operatora

odległości. Utrzymuje pełną sprawność do działania po zrzucie z wysokości do 9 m na

twarde podłoże. W oferowanej obecnie drugiej generacja pojazdu zastosowano nowe

praktycznie niesłyszalny układ napędowy i poręczny panel sterowania.

Unikatowe cechy robota TRM to cichy układ napędowy, możliwość bezstopniowej

regulacji kąta widzenia kamery w pełnym zakresie 360° bez konieczności użycia narzędzi,

możliwość zastosowania różnego rodzaju oświetlaczy LED, możliwość wyzwalania

granatów hukowo-błyskowych, niewielka masa i wymiary zewnętrzne panelu sterowania,

nagrywarka cyfrowa zintegrowana z panelem sterowania, możliwość użycia trzech

robotów sterowanych z jednego panelu sterowania.

Zastosowania TRM: inspekcja i rozpoznanie terenu i obiektów, nasłuchiwanie

dźwięków i rozmów w bezpośrednim otoczeniu robota, działanie w różnych warunkach

oświetlenia, możliwość oświetlania celów lub niebezpiecznych przedmiotów, możliwość

rejestracji obrazu i dźwięku na karcie SD, możliwość zastosowania do działań

dywersyjnych.

13 Podrozdział opracowano na podstawie materiałów promocyjnych producenta. 14 TRM – Taktyczny Robot Miotany.


198

Rys. 4. Przykłady wykorzystania pojazdu TRM źródło: materiały promocyjne producenta

Masa pojazdu w wersji podstawowej wynosi 1,5 kg. Może poruszać się z prędkością

maksymalną 3,5 km/h oraz pokonywać podjazdy do 25°. Zasięg rzutu pojazdem wynosi

15-20 m i jest zależy od możliwości operatora. Wytrzymuje upadki z wysokości poniżej

9 m. Zasięg sterowania pojazdem wynosi 30-100 m w budynkach i 100-350 m na otwartej

przestrzeni. Wyposażenie podstawowe stanowią kamera, mikrofon, oświetlacz LED

światła białego i/lub oświetlacze LED IR. Czas nieprzerwanej pracy pojazdu wynosi

od 2 do 4 h (w zależności od wykonywanej misji).

Bezzałogowy pojazd lądowy MTGR (Roboteam)15

Bezzałogowy pojazd lądowy MTGR16 (ang. Micro Tactical Ground Robot) to lekki

robot taktyczny o wysokich zdolnościach manewrowych przeznaczony do realizacji zadań

w obszarach zamkniętych (budynki, pojazdy, jaskinie, infrastruktura techniczna)

i otwartych. Został zaprojektowany i wyprodukowany do wykonywania różnego typu

misji, na całym świecie, z zakresu obronności i bezpieczeństwa publicznego. Do głównych

zadań, jakie jest w stanie zrealizować zaliczają się rozpoznanie, obserwacja (nadzór),

wskazanie celu, neutralizacja materiałów niebezpiecznych, zwiad, operacje specjalne

i wykrywanie i monitorowanie skażeń.

Dzięki niedużej masie wynoszącej 9,4 kg i niewielkim wymiarom (długość

47,2 cm, szerokość 47 cm, wysokość 16,5 cm) MTGR może być transportowany przez

jednego żołnierza. Jednocześnie dzięki tym parametrom może wykonywać zadania nie

tylko w miejscach niebezpiecznych, ale też niedostępnych dla człowieka.

15 Roboteam - przedsiębiorstwo zajmujące się produkcją bezzałogowych pojazdów lądowych dla celów

wojskowych, z siedzibami głównymi w Tel Aviv w Izraelu i Maryland w USA. 16 Istnieje jeszcze rozpoznawcza wersja pojazdu MTGR (ang. Micro Tactical Ground Robot) o oznaczeniu

MTGRR (ang. Micro Tactical Ground Robot Reconnaissance).


199

Rys. 5. Bezzałogowy pojazd lądowy MTGRR podczas ruchu w terenie źródło: materiały promocyjne producenta

Posiada manipulator z 4 stopniami swobody, zakończony chwytakiem o rozwarciu

do 11 cm. Jego maksymalny udźwig wynosi 10 kg, a zasięg 49 cm. Pojazd został

wykonany w stopniu ochrony IP 65. Może poruszać się z prędkością maksymalną 3,5 km/h

i pokonywać przeszkody pionowe o wysokości nieprzekraczającej 35 cm, schody

o nachyleniu 45°. Komunikacja pojazdu z pulpitem operatora odbywa się za pomocą

Secure IP Mobile Ad-hoc network17, której zasięg wynosi 500 m. Napęd i systemy

pokładowe pojazdu zasilane są z 24 V akumulatora, który pozwala na 3 h nieprzerwanej

pracy. MTGRR posiada odbiornik GPS i system 5-ciu kamer zintegrowanych z pojazdem

pokrywających horyzontalnie 360°, a wertykalnie od -20° do +90° obszar wokół pojazdu.

Dodatkowo pojazd do celów rozpoznawczych wyposaża się w kolejne 2 kamery, z 10-cio

krotnym zoomem optycznym, instalowane na manipulatorze. Dzięki technologii

podczerwieni oraz podświetlania LED wszystkie kamery zapewniają operatorowi

zobrazowanie sytuacji zarówno w dzień, jak i w nocy. Pojazd posiada wysokiej klasy

mikrofon kierunkowy. Zakres temperaturowy bezawaryjnej pracy pojazdu waha się od

-20° do +60°C. Wyposażenie standardowe stanowią porty ładowania akumulatora

(12-28V), Ethernet, Video/Audio, Canbus, 12V I/O, 5V I/O. Sterowanie pojazdem odbywa

się z konsoli ROCU-7 (ang. Ruggedized Operator Control Unit) z 7” ekranem.18

Rys. 6. Przykłady wykorzystania pojazdu MTGRR źródło: materiały promocyjne producenta

17 Secure IP Mobile Ad-hoc network (MANET) - zabezpieczona, bezstrukturalna sieć urządzeń mobilnych

połączonych bezprzewodowo. 18 Podrozdział opracowano na podstawie materiałów promocyjnych producenta.


200

BEZZAŁOGOWE POJAZDY LĄDOWE WSPARCIA INŻYNIERYJNEGO

Wielozadaniowy bezzałogowy pojazd lądowy

wsparcia inżynieryjnego Uran-14 (JSC 766 UPTK)19

Wielozadaniowy bezzałogowy pojazd lądowy wsparcia inżynieryjnego Uran-14

został zaprojektowany i wykonany przez moskiewskie przedsiębiorstwo JSC 766 UPTK.

Obecnie pojazd jest w operacyjnym użyciu przez armię Federacji Rosyjskiej.

Zasadnicze przeznaczenie pojazdu to gaszenie pożarów w miejscach

niebezpiecznych i trudno dostępnych, takich jak koszary, składy amunicji i składy

materiałów chemicznych. Może być również wykorzystywany do wykonywania przejść

i oczyszczania pól minowych, wykonywania zadań rozpoznania i nadzoru20.

Rys. 7. Operator z bezzałogowym pojazdem lądowym Uran-14.


Uran-14 został przekazany we wrześniu 2014 r. do Centrum Szkoleniowego

i Badawczego Rosyjskich Wojsk Lądowych celem odbycia prób. Już w październiku

2015 r. sformułowano pierwsze zamówienie na dostawę dla wojska.

Międzynarodowa prezentacja pojazdu miała miejsce w październiku 2016 r.

podczas wystawy Army 2016.

Uran-14 UGV porusza się za pomocą napędu gąsienicowego, dzięki któremu

doskonale porusza się nawet w trudnym terenie. Został wyposażony w pancerz chroniący

19 JSC „766 UPTK” – przedsiębiorstwo zajmujące się projektowaniem i produkcją uzbrojenia i wyposażenia

wojskowego z siedzibą w Moskwie, w Rosji. 20 źródło: www.army-technology.com (17.02.2017)


201

przed wybuchami min i ogniem. Charakteryzuje się następującymi wymiarami: długość

3,8 m, szerokość 2,1 m, wysokość 2,019 m. Posiada masę 14 t.

Z przodu posiada lemiesz o szerokości 1,8 m do spychania przeszkód o masie około

10 t. Może być dodatkowo wyposażony w obrotowy chwytak do podnoszenia

przedmiotów wybuchowych i niebezpiecznych o masie do 2 t.

Posiada wbudowany zbiornik na wodę o pojemności 2000 l oraz na pianę

o pojemności 600 l. Dodatkowo posiada możliwość podłączenia do hydrantu. Ramię

pompy wodnej pozwala na kierowanie wody we wszystkich kierunkach.

Zamontowana z tyłu wciągarka hydrauliczna ze stalową liną o długości 25 m

zakończoną hakiem posiada uciąg 7100 kg.

Uran-14 jest wyposażony w EO/IR (ang. electro-optical/infrared) elektrooptyczny

i podczerwony system wykrywania i śledzenia obiektów niebezpiecznych we wszystkich

warunkach świetlnych. Zamontowane dookólnie systemy kamer video pozwalają

operatorom śledzić sytuację w czasie rzeczywistym.

Pojazd jest sterowany przez zespół dwóch operatorów z wykorzystaniem

bezprzewodowego systemu o zasięgu do 2 km. System komunikacji pozwala na

przekazywanie danych pomiędzy pojazdem, a stacją kontroli. W przypadku utraty sygnału

sterowania pojazd samodzielnie powróci do miejsca rozpoczęcia zadania lub innego

zaplanowanego miejsca.

Napędzany jest turbodoładowanym silnikiem wysokoprężnym o mocy 240 KM,

który pozwala rozwinąć prędkość 12 km/h. Dzięki pompie o ciśnieniu tłoczenia 1000 kPa

może gasić pożary z odległości 50 m. Potrafi poruszać się po stopniach o nachyleniu od

15° do 30°, pokonywać przeszkody wodne o głębokości do 1,2 m oraz wspinać się na

przeszkody o wysokości do 0,4 m.

Rys. 8. Bezzałogowy pojazd lądowy Uran-14 podczas wykonywania zadań źródło: materiały promocyjne producenta

BEZZAŁOGOWE TRAŁY PRZECIWMINOWE

Bezzałogowy trał przeciwminowy Bozena 5 21 (Way Industries)22

Słowacki bezzałogowy pojazd lądowy Bozena 5 przeznaczony jest do trałującego

rozminowywania terenu z przeciwpiechotnych i przeciwpancernych min lądowych

oraz wspomagania procesów usuwania IED. Sterowanie pojazdem odbywa się

21 Bozena 5 z wyposażeniem innym niż trał przeciwminowy stanowi jednocześnie przykład bezzałogowego

pojazdu lądowego wsparcia inżynieryjnego. 22 Way Industries – przedsiębiorstwo zajmujące się produkcją i naprawami pojazdów specjalistycznych dla

rolnictwa, budownictwa i wojska z siedzibą w Krupinie na Słowacji.


202

bezprzewodowo (radiowo) w odległości do 5000 m. Jest on odporny na wybuchy

odpowiednika 9 kg TNT. Jest przystosowany do montażu wielu urządzeń roboczych,

takich jak widły do palet, lemiesz, chwytak, spychacz, otwornica, które rozszerzają

możliwości jego wykorzystania.

Rys. 9. Bezzałogowy trał przeciwminowy Bozena 5 po wykonywaniu trałowania


Długość pojazdu wynosi 5 m. Po zamontowaniu trału przeciwminowego rośnie do

7,3 m. Szerokość pojazdu z gąsienicami wynosi 2,5 m, a jego wysokość 2,4 m.

Bezzałogowy pojazd lądowy Bozena 5 posiada masę 10,2 t, a wyposażony w trał 12,3 t.

Napędzany jest turbodoładowanym silnikiem wysokoprężnym TATRA T3C-928-81

o mocy 270 kW, spełniającym normę emisji spalin Euro 3. Może rozwinąć prędkość

maksymalną 9 km/h. Zużywa 43 l oleju napędowego podczas 1 h pracy. W zbiorniku

paliwa można zgromadzić 270 l. Szerokość trałowania wynosi 2,6 m, a jego głębokość

0,35 m. Wydajność trałowania jest bliska 6000 m2/h. Maksymalny zasięg sterowania

bezprzewodowego wynosi 5000 m.


203

Rys. 10. Przykłady wykorzystania pojazdu Bozena 5 źródło: materiały promocyjne producenta

Bezzałogowy trał przeciwminowy Uran-6 (JSC 766 UPTK)

Pierwsze próby bojowe bezzałogowego pojazdu lądowego Uran-6 odbyły się

w czerwcu 2014 r. w Republice Czeczeńskiej. Przeprowadzone zostały przez pododdziały

inżynieryjne Południowego Okręgu Wojskowego. Wówczas pojazd zniszczył około 20 kg

materiałów wybuchowych. Po pomyślnych próbach, w 2015 r. producent zrealizował

dostawy czterech pojazdów, po dwa dla Wojsk Inżynieryjnych Południowego

i Wschodniego Okręgu Wojskowego. W kwietniu 2016 roku pojazdy Uran-6 zostały

wykorzystane przez rosyjskie wojsko do trałowania przeciwminowego w Palmyrze (Syria).

W tym samym czasie prowadziły także oczyszczanie z min w Czeczenii i Inguszetii.

W maju 2016 roku rozpoczęto przygotowania i budowę wersji eksportowej

pojazdu, ponieważ Uran-6 spotkał się z bardzo dużym zainteresowaniem środowiska

międzynarodowego.

Bezzałogowy pojazd lądowy Uran-6 dzieli się na trzy zasadnicze elementy:

platforma, trał przeciwminowy i pulpit operatora. Został dostosowany do transportu drogą

lądową, morską i powietrzną. Masa pojazdu wynosi 6 t. Jego wymiary są następujące:

długość 4,45 m, szerokość 2,01 m i wysokość 1,49 m. Szerokość trałowania nie przekracza

1,8 m.


204

Rys. 11. Bezzałogowy trał przeciwminowy Uran-6 podczas trałowania źródło: materiały promocyjne producenta

Cztery kamery umiejscowione w najwyższym miejscu pojazdu umożliwiają

operatorowi obserwację dookólną. Dodatkowo dysponuje on zobrazowaniem z dwóch

(przedniej i tylnej) kamery jezdnej.

Uran-6 może być wyposażony w następujące urządzania robocze: trał

przeciwminowy (5 rodzajów), manipulator (ramię), kruszarkę, kultywator, przyczepa,

dźwig, podnośnik i walec.

Rys. 12. Możliwości bezzałogowego trału przeciwminowego Uran-6 źródło: materiały promocyjne producenta


205

Zdalnym kierowaniem pojazdem zajmuje się jeden operator, a jego maksymalny

dystans wynosi 1000 m.

Przeznaczeniem bezzałogowego pojazdu lądowego Uran-6 jest wykonywanie zadań

w niebezpiecznych warunkach i utrzymywanie operatora w bezpiecznej odległości. Pojazd

jest odporny na wybuchy ekwiwalentu 60 kg TNT.

Gąsienice pojazdu napędzane są 240 konnym silnikiem wysokoprężnym. Taka

konfiguracja zespołu napędowego zapewnia maksymalną prędkość 5 km/h, a podczas

trałowania 2 km/h. Zapasy paliwa pozwalają na 5 h nieprzerwanej pracy. Pojazd potrafi

pokonywać przeszkody o wysokości 1,2 m i trałować powierzchnię o nachyleniu 20°.

TRANSPORTOWE BEZZAŁOGOWE POJAZDY LĄDOWE

- POJAZDY WSPARCIA KOMPANII I PLUTONU23

TerraMax, PLS Palletized Load System, (Oshkosh Truck) 24

Jednym z najbardziej zaawansowanych wojskowych transporterów bezzałogowych

jest wprowadzony przez amerykańską korporację Oshkosh Truck system PLS (ang.

Palletized Load System). Zastosowany w nim zestaw do bezzałogowej nawigacji był już

wcześniej testowany w latach 2004-2005 podczas wyścigów DARPA Grand Challenge

oraz przeszedł dodatkowe testy w środowisku pustynnym, podobnym do tego na Bliskim

Wschodzie. Prace nad tym zestawem prowadzone były we współpracy z Rockwell Collins

oraz włoskim Uniwersytetem w Parmie. Zastosowane rozwiązania pozwalają zastąpić

żołnierzy w realizacji zadań konwojowania transportów z zaopatrzeniem i skierować ich

do wykonywania innych przedsięwzięć.

„Załogowe” pojazdy transportowe systemu PLS są stosowane obecnie

w działaniach w Bośni, Kosowie, Afganistanie i Iraku. W skład systemu wchodzi ciągnik

oraz system przyczep, zaprojektowanych do transportu kontenerów z amunicją i innym

zaopatrzeniem, a także dużych cystern z paliwem lub wodą. System PLS może przewozić

materiały o masie do 16,5 t, a ponadto wyposażony jest w pokładowy system

podejmowania ładunku, który umożliwia szybki rozładunek i załadunek przewożonych

towarów.

Pojazd TerraMax, będący bezzałogową wersją pojazdu transportowego Oshkosh,

wyposażony jest w sześć kół jezdnych, niezależne zawieszenie w systemie TAK-4™

oraz możliwość centralnego sterowania pompowaniem opon.

Pojazd może pokonywać wzniesienia wzdłużne o pochyleniu do 60 %

oraz poprzeczne o pochyleniu do 30 %.

Zastosowanie technologii drive-by-wire pozwala na komputerowe sterowanie za

pomocą układów wykonawczych kołem kierownicy, układem przeniesienia napędu

i dźwignią hamulca. Natomiast wysoki poziom nawigacji osiągnięty został poprzez

sumowanie danych z różnych czujników pomiarowych.

23 Podrozdział opracowano na podstawie: A. Typiak, Poziomy rozwoju autonomiczności bezzałogowych

pojazdów lądowych, Zeszyty Logistyczne nr 29, Wojskowa Akademia Techniczna, Warszawa 2004, s. 2-8. 24 Oshkosh Truck – przedsiębiorstwo zajmujące się projektowaniem I produkcją pojazdów specjalnych

z siedzibą w Oshkosh w stanie Oregon w USA.


206

Rys. 13. Transportowy bezzałogowy pojazd lądowy TerraMax źródło: www.alamy.com (30.01.2017)

Na pojeździe zostały zainstalowane:

4 LIDAR-y umieszczone z przodu pojazdu, przeznaczone do wykrywania

przeszkód terenowych (dodatnich i ujemnych) na ścieżce dalekiego i średniego

zasięgu;

3 kamery wizyjne umieszczone z przodu pojazdu, przeznaczone do dokładnego

badania ścieżki dalekiego, średniego i bliskiego zasięgu;

1 LIDAR i 2 kamery wizyjne umieszczone z tyłu pojazdu, wykorzystywane

podczas manewrów cofania;

2 układy GPS o wysokiej dokładności pozycjonowania pojazdu.

IRWT25 Boguś, (IBM WAT)26

Inżynieryjny robot wsparcia taktycznego Boguś zaplanowany został do realizacji

zadań związanych z zaopatrywaniem pododdziałów operujących w trudnym terenie

w różnego rodzaju środki (sprzęt saperski, amunicję itp.) o całkowitej masie do 3000 kg,

oraz pełnienia funkcji nośnika specjalistycznych systemów (minowania, budowy zapór,

rozpoznania itp.) Masa własna pojazdu wynosi 4500 kg. Mechaniczno-hydrostatyczny

układ przeniesienia napędu z blokadą międzyosiową sprzęgany z turbodoładowanym

silnikiem wysokoprężnym o mocy 63 kW pozwala na rozwijanie prędkości maksymalnej

40 km/h. Maksymalny czas pracy operacyjnej nie przekracza 10 h.

25 IRWT - Inżynieryjny Robot Wsparcia Taktycznego. 26 IBM WAT - Instytut Budowy Maszyn Wojskowej Akademii Technicznej w Warszawie.


207

Rys. 14. Transportowy bezzałogowy pojazd lądowy Boguś źródło: A. Typiak, Poziomy rozwoju autonomiczności bezzałogowych pojazdów lądowych.

Zeszyty Logistyczne nr 29. Wojskowa Akademia Techniczna, Warszawa 2004.

Jest to konstrukcja dwuczłonowa wyposażona w aktywne sprzęgło hydrauliczne.

Człon I, posiada trójosiowy sześciokołowy układ bieżny z hydropneumatycznym

zawieszeniem i poprzecznymi wahaczami. Napęd przenoszony jest w sposób hydruliczno-

mechaniczny z blokadą mechanizmów różnicowych. Na tej części pojazdu znajduje się

również, silnik wysokoprężny wraz z pompami hydraulicznymi. Oprócz tego jest tu

przestrzeń transportowa o wymiarach 900 mm x 1200 mm, w której można przewozić

obiekty o sumarycznej masie do 1000 kg. Ich załadunek i rozładunek realizowany jest za

pomocą manipulatora.

Człon II posiada dwuosiowy, czterokołowy, napędzany układ bieżny. Tylne koła

związane są sztywno z ramą nośną, a przednie zawieszone elastycznie na wahaczach

wleczonych, współpracujących z elementami hydropneumatycznymi. Specjalny osprzęt

widłowy umożliwia podejmowanie, rozładunek i przewożenie obiektów (o masie do

2000 kg na palecie o wymiarach 1000 mm x 2500 mm) z poziomu podłoża oraz skrzyni

transportowej pojazdu ciężarowego. Jego kinematyka została dobrana tak, aby po

ustawieniu palety w pozycji do jazdy, rozkład nacisków kół tylnego członu na podłoże, był

jak najbardziej równomierny. Aktywny sprzęg, którym połączone są obydwie części

platformy, realizuje trzy funkcje. Pierwszą z nich jest skręt, który dodatkowo może być

wspomagany przez obrót kół mechanizmami zwrotnicowymi dwóch pierwszych osi

członu I. Dzięki takiemu rozwiązaniu przy długości całkowitej zestawu wynoszącej

ok. 7-8 m, możliwe jest uzyskanie zewnętrznego promienia skrętu poniżej 5 m. Drugą

funkcją jest zapewnianie stałego kontaktu wszystkich kół układu bieżnego z podłożem,

szczególnie w trudnych warunkach terenowych. Gwarantuje to minimalizację nacisków na

podłoże oraz zapewnia rozwijanie dużych wartości siły uciągu. Jest to osiągane dzięki

zastosowaniu w sprzęgu dwóch przegubów poprzecznych i jednego wzdłużnego. Zakres

ich ruchliwości umożliwia podjazd na zbocze o kącie pochylenia do 45º, pokonywanie

garbów terenowych o kącie rampowym do 120º. Zakres obrotu członu przedniego

względem tylnego w osi wzdłużnej nie jest w żaden sposób ograniczony. Trzecią funkcją

sprzęgu jest zwiększanie stateczności wzdłużnej podczas pracy osprzętem widłowym

członu II. Osiągane jest to poprzez zablokowanie obydwu przegubów poprzecznych

siłownikami hydraulicznymi. Następuje wtedy usztywnienie sprzęgu i tym samym

możliwe jest wykorzystanie masy członu I do generowania momentu stylizacyjnego.


208

Rys. 15. Transportowy bezzałogowy pojazd lądowy Boguś podczas podejmowania ładunku

osprzętem widłowym tylnego członu z przestrzeni transportowej samochodu ciężarowego źródło: A. Typiak, Bezzałogowe platformy do realizacji zadań transportowych,

Logistyka 3/2012, Wojskowa Akademia Techniczna, Warszawa 2012, s. 2352.

Dla potrzeb sterowania platformą opracowano strukturę modułowego systemu

zdalnego sterowania i nawigacji. Łączy on w sobie szereg technologii: fuzja danych

z czujników; nawigacja; automatyzacja i sterowanie pojazdem; przetwarzanie sygnałów

i tworzenie mapy otoczenia. Podstawowymi elementami systemu są moduły: rozpoznania

otoczenia; lokalizacji; nawigacji, kierowania pojazdem, oraz interfejs operatora.

TRANSPORTOWE BEZZAŁOGOWE POJAZDY LĄDOWE

- POJAZDY WSPARCIA DRUŻYNY I POJEDYNCZEGO ŻOŁNIERZA

SMSS27, (Lockheed Martin)28

SMSS powstał na bazie 6-kołowego pojazdu typu ATV (ang. All-Terrain Vehicle).

Maksymalna masa tego pojazdu wynosi 1723 kg. Masa zabieranego ładunku nie może

przekroczyć 453 kg (wystarczająco dla żołnierzy drużyny i na dodatkowy ładunek).

Przestrzeń ładunkowa jest też dość spora. SMSS jest w pełni pływający i bardzo

aeromobilny (2 takie pojazdy mieszczą się w ładowni śmigłowców CH-47 lub CH-53,

a 1 w śmigłowcu AW(EH)-101, poza tym może być desantowany na spadochronach).

Pojazd ten może osiągnąć prędkość ok. 40 km/h jednak głównie będzie się on

przemieszczał z prędkością piechoty. SMSS może być zdalnie sterowany przez jednego

z żołnierzy oddziału, kierowany manualnie przez jednego z nich lub przemieszczać się

samodzielnie po wcześniej wyznaczonych punktach w terenie (do rozpoznawania

otoczenia wykorzystuje on zamontowany z przodu LIDAR – laserowy radar). Warte

zaznaczenia jest, że pojazd ten umożliwia żołnierzom ładowanie baterii znajdujących się

w urządzeniach przez nich używanych (140 baterii w ciągu 24h).

SMSS jest odporny na ostrzał z broni małokalibrowej, jednak ładunek nie jest

osłonięty. Jego zasięg wynosi ok. 205 km. Zasilany jest turbodoładowanym silnikiem

wysokoprężnym o mocy 45-60 kW.

27 SMSS - Squad Mission Support System. 28 Lockheed Martin - koncern zbrojeniowy z siedzibą w Bathesda w stanie Maryland w USA.


209

Rys. 15. Transportowy bezzałogowy pojazd lądowy SMSS podczas ćwiczeń źródło: www.armyrecognition.com (30.01.2017)

Dodatkowo SMSS-y przewidziane są do zapewnienia MEDEVAC29 ciężko rannym

żołnierzom oraz dostarczania zaopatrzenia (oczywiście do/z tych punktów znajdujących

się w stosunkowo niedalekiej odległości od oddziału). Wymiary pojazdu wynoszą:

długość: 3,68 m; szerokość 1,8 m; wysokość (maksymalna) 2,15 m.

Rys. 16. Transportowy bezzałogowy pojazd lądowy SMSS z wyposażeniem drużyny piechoty. źródło: www.armyrecognition.com (30.01.2017)

29 MEDEVAC (ang. Medical Evacuation - ewakuacja medyczna) - działania ratunkowe, polegające

na transporcie rannych z pola walki lub miejsca katastrofy przez personel medyczny do obiektów

medycznych (np. szpitala polowego) przy pomocy odpowiednio przygotowanych pojazdów.


210

Dwuczłonowy pojazd na podwoziu gąsienicowym Dromader, (IBM WAT)30

Odpowiedzią na potrzeby w zakresie realizacji zadań wsparcia bezpośredniego

drużyny i pojedynczego żołnierza jest dwuczłonowa platforma na podwoziu gąsienicowym

Dromader. Zaprojektowana i zbudowana w Instytucie Budowy Maszyn Wydziału

Mechanicznego Wojskowej Akademii Technicznej konstrukcja charakteryzuje się bardzo

wysoką mobilnością, rozwija prędkość do 35 km/h, może pracować 12 godzin (czas

uzależniony od pojemności zbiornika paliwa), umożliwia transport ładunku o masie 250 kg

(może także wykonywać zadania związane z ewakuacją rannych). Hydrostatyczny układ

napędowy sterowany w układzie CAN31, połączony z układem zdalnego sterowania,

pozwala na kierowanie platformą w układzie teleoperacji. Możliwe jest również

wyposażenie platformy w osprzęt pozwalający mu na wykonywanie misji związanych

z dozorowaniem.

Rys. 17. Platforma wsparcia drużyny „Dromader”

podczas pokonywania schodów i podążania za żołnierzem źródło: www.fakt.pl/wydarzenia/polska/ten-robot-pojdzie-za-toba-jak-pies/ (30.01.2017)

BOJOWE BEZZAŁOGOWE POJAZDY LĄDOWE

Uran-9 (JSC „766 UPTK”)32

Bezzałogowy bojowy pojazd lądowy Uran-9 został zaprojektowany i wykonany

przez rosyjskie przedsiębiorstwo JSC „766 UPTK” wchodzące w skład korporacji Rostec

zajmującej się dostawami dla wojska. Uran-9 został opracowany jako bojowy pojazd

taktyczny z możliwością prowadzenia rozpoznania i wykonywania zadań

antyterrorystycznych. Prowadzenie ognia i rozpoznania wymaga uczestnictwa operatora,

który kieruje tymi procesami bezprzewodowo. Uran-9 może przemieszczać się po

wyznaczonej trasie w sposób całkowicie autonomiczny lub może być kierowany zdalnie

przez operatora. Projektowanie pojazdu zakończono w styczniu 2016 r., a miesiąc później

rosyjskie Ministerstwo Obrony Narodowej zaprezentowało makietę pojazdu. We wrześniu

30 Opracowano na podstawie: A. Typiak, Bezzałogowe platformy do realizacji zadań transportowych,

Logistyka 3/2012, Wojskowa Akademia Techniczna, s. 2353. 31 CAN (ang. Controller Area Network) - szeregowa magistrala komunikacyjna powstała w latach 80. XX w.

z myślą o zastosowaniach w przemyśle samochodowym (ABS, sterowanie silnika). Obecnie znajduje

zastosowanie również w przemysłowych magistralach polowych. 32 JSC „766 UPTK” – przedsiębiorstwo zajmujące się projektowaniem i produkcją uzbrojenia i wyposażenia

wojskowego z siedzibą w Moskwie, w Rosji.


211

766th UPTK przedstawiło prototyp gotowy do prób. Pojazd po raz pierwszy

zaprezentowano w październiku 2016 r. w Moskwie podczas Międzynarodowego

Wojskowego Forum Technicznego Army 2016. Szacuje się, że Uran-9 wejdzie do służby

w rosyjskim wojsku w 2017 lub 2018 roku. Obecnie zamówienie opiewa na 22 pojazdy.

Wiadomo też, że Uran-9 pomyślnie przeszedł wszystkie dotychczasowe próby.

Rys. 18. Bezzałogowy bojowy pojazd lądowy Uran-9 podczas Army 2016 źródło: www.armyrecognition.com (30.01.2017)

Podczas Army 2016 Uran-9 był uzbrojony w automatyczną armatę kalibru 30 mm

Shipunov 2A72, 4 ATGM (ang. anti-tank guided missile) kierowane pociski

przeciwpancerne 9M120-1 Ataka (w nomenklaturze NATO: Spiral-2), 6 RPO33 Shmel-M

oraz automatyczny karabin maszynowy kalibru 7,62 mm Kalashnikov PKT/PKTM34

zamontowany z lewej strony głównej armaty. Dodatkowo może być uzbrojony

w 4 kierowane pociski rakietowe woda-powietrze 9K338 Igla-S. Na każdej stronie

wieżyczki rozmieszczono 2 wyrzutnie Ataka i 3 wyrzutnie Shmel-M. Pocisk Ataka posiada

naprowadzanie radiowe oraz SACLOS35. Pocisk został zaprojektowany do niszczenia

kompozytowych pancerzy czołgów. Jego zasięg wynosi od 400 m do 6000 m. Shmel-M

został zaprojektowany do prowadzenia długiego, kontrolowanego strumienia ognia

o maksymalnym zasięgu 1700 m.

W pełni uzbrojony, gotowy do automatycznego prowadzenia ognia przeciwko

celom lądowym i powietrznym w celu ochrony ważnych obiektów i minimalizowania strat

siły żywej na polu walki, Uran-9 posiada masę 10 t, a jego wymiary wynoszą: długość

5,12 m; szerokość 2,53 m; wysokość 2,5 m.

33 RPO (ros. Реактивный Пехотный Огнемет) – Przeciwpiechotny Miotacz Ognia. 34 Wersja czołgowa 35 SACLOS (ang. Semi-Automatic Command to Line of Sight) - półautomatyczne kierowanie po linii

obserwacji.


212

Jest kierowany radiowo (zasięg do 3000 m) tylko przez jednego operatora. Pojazd

jest odporny na ogień małokalibrowy.

Uran-9 został wyposażony w napęd gąsienicowy rozmieszczony na 6 kołach.

Napędzany jest przez turbodoładowany silnik wysokoprężny. Poruszając się po

utwardzonej drodze może osiągnąć prędkość maksymalną 35 km/h, natomiast w terenie

10-25 km/h w zależności od jego ukształtowania.

Bezzałogowy bojowy pojazd lądowy Uran-9 jest wyposażony w urządzenia

optoelektroniczne między innymi kamery światła dziennego, termowizyjne i noktowizyjne,

dalmierze laserowe przeznaczone do prowadzenia działań dziennych, nocnych i działań

w warunkach zadymienia, zapylenia czy zamglenia. Zainstalowane na wieży pojazdu

urządzenia optoelektroniczne pozwalają wykrywać cele w odległości do 6 km w dzień

i 3 km w nocy.

Przewiduje się, że podstawową jednostką będzie pluton bezzałogowych bojowych

pojazdów lądowych, w którego skład wchodzić będą 4 pojazdy Uran-9, jeden wóz

dowodzenia i sterowania oraz dwa wozy transportowe.

Rys. 19. Bezzałogowy bojowy pojazd lądowy Uran-9 podczas Army 2016 źródło: www.armyrecognition.com (30.01.2017)

Black Knight (BAE Systems Land and Armament)

Black Knight to najbardziej zaawansowany technologicznie bojowy bezzałogowy

pojazd lądowy pochodzący ze Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej. NREC

(National Robotics Engineering Center) wyposażył Black Knight w zespół


213

zintegrowanych sensorów, system kierowania bezzałogowego, wykrywania przeszkód,

planowania tras, działania autonomicznego i teleoperacji.

Rys. 20. Bezzałogowy bojowy pojazd lądowy Black Knight źródło: www.globalsecurity.org (30.01.2017)

Black Knight może być wykorzystywany o każdej porze doby do zadań, w których

użycie pojazdów załogowych jest zbyt ryzykowne (zwiad, rozpoznanie, wskazanie celu,

wywiad i inspekcja obszarów niebezpiecznych). Jednocześnie może działać wraz z innymi

załogowymi i bezzałogowymi systemami.

Napędzany 300 KM turbodoładowanym silnikiem wysokoprężnym Caterpillar

może rozwinąć prędkość maksymalną 77 km/h. W przypadku poruszania się w terenie,

w ruchu autonomicznym lub telesterowanym prędkość jest ograniczona do 24 km/h. Układ

przeniesienia napędu pozwala na poruszanie się nawet w trudnym terenie. Projekt został

oparty na podstawie programu Bradley Combat Systems, mającego na celu ułatwienie

eksploatacji i redukcję kosztów. 12 tonowy Black Knight, o wymiarach: długość 4,98 m,

szerokość 2,44 m, wysokość 2 m może być transportowany przez samolot C-130.

Telesterowanie odbywa się za pomocą ROCS (ang. Robotic Operator Control

Station), który wyróżnia intuicyjność i prostota. System jest wspomagany przez elementy

składowe systemu autonomicznego. W przypadku wykrycia na trasie pojazdy przeszkody

telesterowanie zostanie ograniczone.

Black Knight odbył intensywne próby podczas ćwiczenia AAEF (ang. Air Assault

Expeditionary Force) Spiral D w 2007 r. Wówczas, podczas nieprzerywanej

200-godzinnej pracy, z powodzeniem wykonał wszystkie powierzone mu zadania.


214

Rys. 21. Bezzałogowy bojowy pojazd lądowy Black Knight źródło: www.globalsecurity.org (30.01.2017)

W skład systemu sensorów i sterowania wchodzą radar laserowy (LADAR),

kamery wideo wysokiej rozdzielczości, kamera termowizyjna FLIR, system GSP. Dane

przekazywane z sensorów przekazywane są bezprzewodowo do systemu planowania

zadania, który może zaproponować operatorowi najdogodniejszą pod względem

ukształtowania terenu trasę, która w tym względzie będzie najbezpieczniejsza dla pojazdu.

Black Knight uzbrojony jest w 25 mm armatę i 7,62 mm automatyczny karabin

Bradleya.

PODSUMOWANIE

Dynamika konstruowania i wdrażania bezzałogowych pojazdów lądowych jest

ogromna. Trudno podjąć się przewidywań i działań z zakresu foresightingu nadto

w perspektywie krótkookresowej, a nawet gdyby próbować tego dokonać to

prawdopodobnie przyszła rzeczywistość w sposób znaczny odbiegałaby od wykonanego

opracowania. Światowe mocarstwa i pracujące na ich rzecz koncerny zbrojeniowe wydają

się nie przejmować nienadążającym w tym zakresie regulacjom prawnym dotyczącym

użycia takich pojazdów bojowych. Pozostając biernym wobec trendów światowych można

narazić się na pogłębianie różnic zaawansowania technologicznego. Przy tym pamiętać

należy, że jednym z zasadniczych czynników światowego boomu na rozwiązania

bezzałogowe był fakt przewagi innowacyjnych pomysłów nad zapleczem finansowym,

projektowym i konstrukcyjnym. W przypadku bezzałogowych pojazdów lądowych

o charakterze niebojowym (bez uzbrojenia ofensywnego) krajowy rynek właściwie

dotrzymuje kroku zmianom światowym. Natomiast zupełnie bezzasadnie, jakby

z bezpodstawnym kompleksem, nonszalancko reaguje na pojawiające się coraz częściej

pojazdy bojowe.

Dodatkowo, biorąc pod uwagę zastosowania w dziedzinie działań bojowych

wyzwaniem pozostaje opracowanie zasad bojowego użycia tego typu uzbrojenia. Warto


215

porządkować te dziedziny, które warunkują wykorzystanie systemów, w skład których

wchodzą platformy bezzałogowe.36

Treści zawarte w obu artykułach winny zainspirować żołnierzy i osoby decydujące

o zakupach do niezwłocznych działań z zakresu planowania i programowania rozwoju sił

zbrojnych w kierunku bezzałogowych pojazdów lądowych, a w ich efekcie ujęcie tych

potrzeb w Planach modernizacji technicznej Sił Zbrojnych RP.

BIBLIOGRAFIA

[1] Gawrysiak K., Charakterystyka bezzałogowych pojazdów lądowych

eksploatowanych w Siłach Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej, w: Bezzałogowce,

AMW, Gdynia 2017.

[2] Miętkiewicz R., Klasyfikacja bezzałogowych jednostek nawodnych,

w: Bezzałogowce, AMW, Gdynia 2017.

[3] Typiak A., Bezzałogowe platformy do realizacji zadań transportowych, w: Logistyka

3/2012, Wojskowa Akademia Techniczna, Wydział Mechaniczny 2012.

[4] Typiak A., Poziomy rozwoju autonomiczności bezzałogowych pojazdów lądowych.

w: Zeszyty Logistyczne nr 29. Wojskowa Akademia Techniczna, Warszawa 2004.

[5] www.alamy.com

[6] www.armyrecognition.com

[7] www.eng.766uptk.ru

[8] www.fakt.pl/wydarzenia/polska/ten-robot-pojdzie-za-toba-jak-pies/

[9] www.globalsecurity.org

[10] www.oceaneering.com

[11] www.piap.pl

[12] www.robo-team.com

[13] www.way.sk

EXAMPLES AND DESCRIPTION OF UNMANNED

GROUND VEHICLES USED IN THE WORLD

ABSTRACT

During intensive development of unmanned ground vehicles it is very important not to stay behind world greatest armies and manufacturers. Article shows trends and description of most popular and interesting UGV that were produced in last years. Current acquiring programs and plans for future technical modernization should include newest world technical constructions of UGV.

36 R. Miętkiewicz, Klasyfikacja bezzałogowych jednostek nawodnych, w: Bezzałogowce, AMW,

Gdynia 2017, s. 29 (w opracowaniu redakcyjnym).


216

AKADEMIA MARYNARKI WOJENNEJ WYDZIAŁ DOWODZENIA … · tendencje rozwojowe siŁ zbrojnych w...

Documents

Transcript of AKADEMIA MARYNARKI WOJENNEJ WYDZIAŁ DOWODZENIA … · tendencje rozwojowe siŁ zbrojnych w...