Agresja i przemoc w szkole

dr Aleksandra Piotrowska Wyższa Szkoła Pedagogiczna ZNP

Uniwersytet Warszawski

• Szybkie zmiany społeczne (ustrojowe, systemu wartości, starych wspólnot itp.)

• Rozpad autorytetów (rodziców, szkoły, kościoła – hipoteza socjalizacji

grupowej)

• Zmiany modelu rodziny

• Niewłaściwe metody wychowania stosowane w rodzinie i szkole

• Wpływ mediów (np. modelowanie agresji, seksualizacja dzieci i młodzieży)

Przyczyny narastania problemu:

• Wg Bussa – reakcja dostarczająca szkodliwych bodźców innemu

osobnikowi

• Wg Aronsona – zachowanie mające na celu wyrządzenie szkody lub

przykrości

• Wg Barona i Richardsona – każda forma zachowania, której celem

jest wyrządzenie szkody lub obrażeń innej jednostce, motywowanej

do uniknięcia takiego traktowania

Istota agresji:

1. Modalność reakcji: werbalna i fizyczna

2. Ukierunkowanie na cel: wroga – instrumentalna

3. Jakość reakcji: działanie – brak działania

4. Bezpośredniość: bezpośrednia – pośrednia

Formy zachowań agresywnych :

5. Widoczność: jawna – ukryta

6. Wzbudzenie: niesprowokowana – odwetowa

7. Typ szkody: fizyczna – psychiczna

8. Trwałość konsekwencji: przejściowe – długotrwałe

9. Zaangażowane obiekty społeczne: jednostki - grupy

Formy zachowań agresywnych :

• Agresja to zamierzone krzywdzenie, przemoc – krzywdzenie w celu

wywarcia wpływu

• W przypadku przemocy sprawca zawsze dysponuje przewagą siły (fizycznej,

funkcji, autorytetu), w przypadku agresji siły są zrównoważone.

Przemoc a agresja:

Prześladowanie (dręczenie) to bardzo groźny typ agresji, którego

istotą jest:

• nieprzyjazne zachowania, wyrządzanie krzywdy przez ucznia lub grupę

rówieśników

• powtarzające się, czasami wręcz regularne

• trwające przez dłuższy czas

Prześladowanie:

• Prześladowanie fizyczne (popychanie, kopanie, poszturchiwanie, bicie)

• Prześladowanie werbalne (przezywanie, bluźnienie, wyszydzanie, lżenie)

• Tzw. agresja w relacji (pogarszania sytuacji jednostki w grupie rówieśniczej lub

całkowite wykluczanie jej z grupy (rozpowszechnianie plotek, oczernianie, organizowanie

bojkotu towarzyskiego)

• CYBERBULLYING (prześladowanie z użyciem telefonów komórkowych i internetu)

Typy prześladowania:

• Agresja jako wrodzony instynkt

• Agresja jako reakcja na frustrację

• Agresja jako wyuczony nawyk

• Agresja jako wynik modelowania

Psychologiczne teorie agresji:

Psychoanaliza Z. Freuda: rola Erosa i Thanatosa:

• agresja wobec innych jako rozładowywanie destruktywnej energii, chroniące równowagę

• hydrauliczna teoria katharsis – ujście energii przez agresję

Wątpliwości:

• drażnienie ośrodka agresji w mózgu małpy – agresja zależna od pozycji w stadzie

• „rozładowywanie” agresji przez sport – niejednoznaczne wyniki

Agresja jako instynkt :

Koncepcja Dollarda - Millera:

• frustracja jako odpowiedź na zablokowanie dążenia do ważnego dla jednostki celu

• frustracja zawsze prowadzi do agresji

Wątpliwości:

• rola np. zagrożenia karą za agresję

• konieczność uwzględniania np. rodzaju intencji, motywacji przypisywanej sprawcy

frustracji)

Zmodyfikowana wersja teorii: frustracja MOŻE prowadzić do agresji, jeśli na poziomie

emocji wywoła gniew (a nie np. empatię czy współczucie)

Teoria frustracji – agresji:

Rola warunkow. instrumentalnego:

• uczenie się zachowań przez wzmacnianie i kary

• prawo efektu (utrwalanie się zachowań dających jednostce pożądany efekt – uniknięcie

kary lub uzyskanie nagrody)

Znaczenie:

• właściwego doboru nagród i kar

• systematyczności ich stosowania

• odstępu czasu między reakcją a karą lub nagrodą

Agresja jako nawyk:

Rola uczenia się społecznego: naśladownictwa, modelowania i identyfikacji

Eksperymenty Bandury z Bobo

Modyfikujące znaczenie:

• skutków zachowania dla modela

• statusu społeczn. i kompetencji przypisywanych modelowi

• związków emocjonalnych obserwatora z modelem

Rola przekonań i standardów normatywnych obserwatora

Agresja jako wynik modelowania:

PROFILAKTYKĘ AGRESJI

NALEŻY ZACZYNAĆ OD

EDUKACJI DOROSŁYCH

PROFILAKTYKA:

Konieczne jest:

• tworzenie całościowego systemu oddziaływań

• współpraca nauczycieli ze sobą i rodzicami

• wspieranie nauczycieli przez dyrekcję (doradzanie, organizowanie warsztatów)

• szukanie partnerów i wsparcia: inne placówki, specjaliści z zewnątrz

Radzenie sobie z agresją:

• Nie udawaj, że nie widzisz agresji

• Ujawniaj i traktuj poważnie każdy przypadek agresji, a szczególnie

prześladowania

• Omawiaj z uczniami zauważone problemy – szukajcie wspólnie

przyczyn i rozwiązań

• Poszukujcie sprzymierzeńców (także spoza szkoły)

Reakcje w relacjach z uczniami:

• Traktuj uczniów po partnersku

• Działaj życzliwie i uprzejmie, ale zdecydowanie

• Wyraźnie stawiaj granice, formułuj swoje oczekiwania

• Zachowuj obiektywizm i sprawiedliwość

• Wyzbądź się złośliwości, nie upokarzaj uczniów

• Nie bazuj na karach (choć nie ma uzasadnienia całkowita z nich

rezygnacja)

Relacje z uczniami:

• Asertywności (komunikowania emocji - także negatywnych, proszenia

o pomoc, odmawiania, przyjmowania krytyki itp.)

• Radzenia sobie z naciskami grupy

• Szukania przyczyn problemów i skutecznych sposobów ich

rozwiązywania

• Radzenia sobie z niepowodzeniami

• Radzenia sobie ze złością

Czego warto uczyć uczniów?

• Przyznawaj się do własnych emocji (humor!)

• Próbuj reinterpretować emocje i sytuacje

• Stosuj metody rozładowywania napięcia (relaksacja, trening

autogenny, yoga itp.)

• Staraj się mieć realistyczny obraz siebie

• Utrzymuj pozytywne kontakty społeczne (grono wsparcia)

• Utrzymuj dobrą kondycję fizyczną

Zasady kontrolowania emocji:

Trzy zakresy kompetencji:

• Trening umiejętności społecznych

• Trening kontroli złości

• Trening zasad etycznych i wnioskowania moralnego

(programy profilaktyczne na stronach ORE)

Trening zastępowania agresji

Dziękuję za uwagę

dr Aleksandra Piotrowska Wyższa Szkoła Pedagogiczna ZNP Uniwersytet Warszawski