AGRESJA I PRZEMOC W SZKOLE

Przyczyny – objawy - zapobieganie

Pojęcie agresji Agresja (łac. agressio – napaść) – zachowania i

skłonności, które zmierzają do wyrządzenia szkody określonym osobom, grupom społecznym czy też ich własności.

Do pojęć pokrewnych należą: przemoc, tyranizowanie (bullying) i osaczanie (mobbing).

Agresywne zachowanie to takie, które niesie z sobą negatywne skutki dla ofiary i jest intencjonalne;

-sprawcę opisuje się jako pragnącego zranić bądź uszkodzić fizycznie lub psychicznie ofiarę.

Pojęcie „przemocy”

Powszechnie pojęcie „przemocy” jest używane zamiennie z terminem „agresja” w fachowej literaturze przedmiotu.

Jednak coraz częściej „przemoc” – stanowi pojęcie nadrzędne wobec zachowań agresywnych, i tylko przez zastosowanie przymiotników modyfikuje się jego znaczenie, np. przemoc fizyczna, psychiczna, werbalna, seksualna, przemoc wobec kobiet, rasistowska, itp.

Ogólnie przemoc oznacza nasilenie objawów agresji.

Agresja 1. Agresja interpersonalna – zachowanie

podejmowane z zamiarem spowodowania szkody, prowadzące potencjalnie lub faktycznie do negatywnych dla innych konsekwencji (ból, cierpienie, utrata cenionych wartości)

2. Gotowość do agresji – wewnętrzny stan emocjonalno-motywacyjny jednostki cechujący się irytacją, złością, gniewem, wrogością, chęcią szkodzenia i niszczenia.

3. Agresywność – skłonność do częstego używania przemocy w relacjach z innymi jako sposób rozwiązywania konfliktów bądź realizacji celów życiowych

Agresja

Agresja przejawia się w formie prostych bądź złożonych czynności:

-fizycznych (uderzenie, pobicie)

-werbalnych (zwymyślanie, obrażenie)

-szkodliwych pośrednio (ignorowanie, plotkowanie)

-o różnym stopniu dolegliwości dla ofiary (skarcenie, ośmieszenie, upokorzenie, zadanie bólu, a nawet zabójstwo)

Dane liczbowe

Z badań światowej organizacji zdrowia WHO wynika, że rozpowszechnienie „zaburzeń w sferze zachowań społecznych” stanowi wśród dzieci i młodzieży od 2% do 10 % w populacji (2005r.)

9% chłopców i 2% dziewcząt poniżej osiemnastego roku życia wykazuje zaburzenia w zachowaniu społecznym charakteryzujące się powtarzającymi się przejawami zachowań agresywnych.

Agresja uczniowska

Problem powszechności agresji w szkole dotyczy nie tyle zachowań typowo przemocowych (np. zachowań chuligańskich, znęcania się nad jednostką, rozbojów, napaści, kradzieży, itp.), ile zachowań związanych z ogólnym oziębieniem stosunków międzyludzkich, obniżeniem ogólnej kultury wzajemnego współżycia.

Zachowania o poważnych charakterze przemocowym, związane ze stosowaniem fizycznych form ataku przeciwko innym, dotyczą niewielkiej grupy uczniów i nie przekraczają 10%. Niemniej skala samego zjawiska świadczy o jego masowym charakterze.

Grupa uczniów nie posiadająca żadnych doświadczeń ani sprawcy, ani ofiary agresji to zaledwie 9%

Agresja w szkole Według badań do częstszych aktów przemocowych

dochodzi w szkołach ponadpodstawowych niż w podstawowych.

Większość poważnych incydentów przemocy odbywa się poza szkołą (akty przemocy z użyciem niebezpiecznych narzędzi, o charakterze seksualnym oraz pobicia)

Akty przemocy na terenie szkoły zachodzą głównie w miejscach, gdzie uczniowie przebywają sami np. na boisku szkolnym, w szatni, ubikacji.

Agresji i przemocy w szkole sprzyja obecność innych zachowań nagannych, takich jak: picie alkoholu, zażywanie narkotyków i substancji psychoaktywnych, paserstwo, kradzieże.

Przyczyny agresji uczniowskiej – wybrane teorie

Teoria frustracji – agresja powstaje jako reakcja na przeszkodę

Teorie poznawczo-motywacyjne – agresja jako następstwo zakłóconych relacji między osobą a sytuacją/innymi

Teorie psychoanalityczne – agresja jako wyraz powikłań i zakłóceń funkcjonowania osobowości na tle jej genezy (doświadczeń dzieciństwa)

Koncepcja szkolnej anomii (bezprawia) – przemoc jest wynikiem anomicznej struktury szkoły

Koncepcja dwuczynnikowa – agresja jako forma przezwyciężania stresu

Przyczyny agresji

Agresja reaktywno - emotogenna – stanowi następstwo wzbudzonych emocji;

-pojawia się w następstwie szkodliwych bodźców, frustracji i stresu

-w wypadku uniemożliwienia skierowania agresji na obiekt postrzegany jako źródło frustracji może nastąpić przemieszczenie agresji tj. atak na przedmioty lub osoby zastępcze, mniej zagrażające

-w szczególnych wypadkach agresja jest kierowana przeciw samemu sobie

-specyficzną postacią agresji jest uformowana w trakcie życia jednostki skłonność do odczuwania przyjemności w rezultacie sprawiania innym bólu czy obserwowania cierpienia ofiary lub okrucieństwa (agresja sadystyczna)

Przyczyny agresji

Agresja instrumentalna – celowe działanie dla pozyskania cenionych stanów, rzeczy lub wartości,

-stanowi instrument kontroli i dominacji -sposób osiągania celów życiowych

(pozyskiwania bogactwa, prestiżu itp.) oraz wykonywania ról społecznych

-specyficzną jej formą jest przekonanie o tym, że niszczenie innych jest posłannictwem, a źródłem mogą być uprzedzenia rasowe, narodowe, religijne.

Przyczyny agresji

Formowaniu się agresji

1) reaktywno-emotogennej sprzyjają:

-impulsywność

-doświadczenie emocjonalnego odrzucenia

-frustracja

-brak treningu zdolności kontroli emocji

-przeżyty stres w okresie dzieciństwa

-nadopiekuńczość rodziców

Przyczyny agresji

Formowaniu się agresji

2) instrumentalnej sprzyjają:

-autokratyczny styl wychowania

-doświadczanie kar fizycznych

-brak treningu konstruktywnego radzenia sobie ze stresem i konfliktami

-niezdolność do empatii

-kontakt z przemocą (np. w mediach, rodzinie)

Przyczyny agresji uczniowskiej

Według badań prowadzonych przez Związek Nauczycieli w USA do przyczyn agresji szkolnej zaliczono czynniki:

-duże, przepełnione szkoły

-biedniejące lokalne społeczności

-źle zorganizowane urządzenie budynków szkolnych

-izolacja ze strony nauczyciela

-obecność służb porządkowych

-zbyt wąsko zakrojona interwencja

Przyczyny agresji uczniowskiej w świetle badań

Badania porównawcze w Europie Zachodniej wskazują na trzy główne czynniki:

1. warunki organizacyjno-lokalowe szkoły

2. stosunek nauczyciela do ucznia

3. niezadowolenie ucznia ze szkoły

Przyczyny istniejące w szkole

-hałas, mała przestrzeń i ograniczenie ruchliwości uczniów

-czas spędzany w ukierunkowany sposób

-stała sytuacja oceny i narzucony z góry porządek

-zbyt wiele sytuacji bez możliwości wyboru

-niemożność wycofania się z grupy

-anonimowość uczniów i nauczycieli

Czynniki związane z relacjami nauczyciele - uczniowie

-chłód emocjonalny i brak relacji dialogowych oraz pełnych życzliwości

-niewłaściwy sposób komunikowania się nauczycieli z uczniami

-relacje oparte tylko na wymaganiach bez nagradzania i wzmacniania pozytywnych zachowań

-nieżyczliwość i anonimowość w kontaktach między nauczycielami

Czynniki związane z procesem nauczania

-zbyt dużo wymagań bez uwzględnienia potencjału i możliwości uczniów

-brak doceniania i podkreślania wysiłków i postępów uczniów

-niesprawiedliwość w ocenianiu

-mało uwagi poświęconej tworzeniu pozytywnej atmosfery i rozładowywaniu napięć

-nuda i schematyczność lekcji

-bierny udział uczniów w zajęciach lekcyjnych

Czynniki związane z „życiem szkoły”

-brak spójnych reakcji grona nauczycieli na zachowania agresywne w szkole

-brak jasnych i egzekwowanych reguł życia szkolnego

-brak poczucia współodpowiedzialności uczniów za życie szkoły

-niska aktywność uczniów w zarządzaniu szkołą i ustalaniu jej reguł przez aktywność samorządu szkolnego

Niektóre pozaszkolne przyczyny agresji uczniowskiej

Znaczący związek z przejawianiem zachowań agresywnych na terenie szkoły i poza nią, ma nie tylko szkoła, ale też rodzina oraz środowiska, które wypełniają uczniom czas wolny (media, grupy rówieśnicze)

Niekorzystne warunki socjalizacyjno-wychowawcze rodziny: zaburzone relacje miedzy członkami rodziny, stosowanie przemocy wobec dzieci i innych członków rodziny.

Przynależność do nieformalnych grup charakteryzujących się wrogim nastawieniem do innych

Prewencja

1. propozycje dotyczące szkoły – poprawa klimatu szkolnego

2. wspieranie rozwoju kompetencji społecznych uczniów

3. interwencja wobec aktów przemocy oraz długoterminowe przedsięwzięcia wychowawcze korygujące postawy agresywne

4. pomoc „ofiarom” przemocy

5. programy prewencji dla szkół w ramach współpracy szkoła – klasa – jednostka, np. program „Szkoła bez przemocy”

6. wypracowanie nowego modelu nauczyciela/wychowawcy oraz umożliwienie nauczycielom podnoszenia kwalifikacji wychowawczych w ramach programów zapobiegania przemocy w szkole

Bibliografia

B. Krahé, Agresja, GWP, Gdańsk 2005.

Między swobodą a przemocą w wychowaniu, J. Bińczycka, Kraków, Impuls 2005.

Pedagogika, red. Z. Kwieciński, B. Śliwerski, WN PWN, Warszawa 2010.