CAFE MONITOR Raport z badania syndykatowego

Adaptacja do zmian klimatu Badanie jakościowe wrzesień – październik 2016

Badanie zrealizowano w ramach wsparcia udzielonego przez Komisję Europejską i Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (NFOŚiGW) na podstawie Umowy partnerskiej nr 1/07/2014/UMW/ADAPTCITY w przedmiocie wykonania przedsięwzięcia nieinwestycyjnego „Przygotowanie strategii adaptacji do zmian klimatu miasta metropolitalnego przy wykorzystaniu mapy klimatycznej i partycypacji społecznej” – oznaczonego dla potrzeb Instrumentu Finansowego dla Środowiska LIFE+ nr LIFE 13INF/PL/000039 oraz wykorzystania i rozliczenia dotacji ze środków Komisji Europejskiej udzielonej na podstawie stosownej umowy o nr LIFE 13INF/PL/000039 zawartej w Warszawie w dniu 28 listopada 2014 r. pomiędzy Fundacją Instytutem na Rzecz Ekorozwoju a Miastem Stołecznym Warszawa.

Informacje o badaniu

Warunki życia w Warszawie

Percepcja zmian klimatu

Adaptacja do zmian klimatu

Ocena wybranych rozwiązań

Rola m.st. Warszawy

Potrzeby informacyjne

Rekomendacje

AGENDA

2

Informacje o badaniu

Warunki życia w Warszawie

Percepcja zmian klimatu

Adaptacja do zmian klimatu

Ocena wybranych rozwiązań

Rola m.st. Warszawy

Potrzeby informacyjne

Wnioski i rekomendacje

SPIS TREŚCI

Fot. m.st. Warszawa

Informacje o badaniu Cele badania, metodologia, charakterystyka badanych grup

3 Fot. m.st. Warszawa

Informacje o badaniu (1/4) Cele badania

Celem badania jakościowego było pozyskanie informacji

pomocnych w opracowaniu strategii adaptacji do zmian

klimatu dla m.st. Warszawy.

Kluczowe zagadnienia badane podczas wywiadów:

Poznanie opinii i stanu wiedzy wybranych grup społecznych

w Warszawie

Ocena wybranych rozwiązań służących adaptacji do zmian

klimatu, w tym identyfikacja barier we wdrażaniu konkretnych

rozwiązań adaptacyjnych oraz zaproponowanie nowych

działań dostosowawczych

Pozyskanie wiedzy, która posłuży do opracowania kampanii

informacyjno-promocyjnej związanej z adaptacją m.st.

Warszawy do zmian klimatu

Określenie zagadnień ważnych do zakomunikowania

mieszkańcom

Szczegółowe tematy omawiane w projekcie:

Obecne warunki życia w Warszawie

Percepcja zmian klimatu, skojarzenia, doświadczenia,

konsekwencje, sposoby radzenia sobie z nimi

Rola miasta w radzeniu sobie ze zmianami klimatu

Adaptacja do zmian klimatu, działania ze strony miasta,

kto powinien decydować o działaniach adaptacyjnych,

źródła finansowania

Ocena wybranych rozwiązań adaptacyjnych do zmian klimatu,

pierwsze wrażenia, mocne i słabe strony, ich atrakcyjność

oraz otwartość badanych na nie

Potrzeby informacyjne i źródła informacji w zakresie adaptacji

do zmian klimatu

4

Informacje o badaniu (2/4) Metodologia

Badanie zostało przeprowadzone z wykorzystaniem metody

jakościowej, techniki zogniskowanych wywiadów grupowych

(FGI). Czas trwania jednego wywiadu około 120 min., 6-7 osób w grupie.

Realizacja wywiadów miała miejsce w dniach: 26.09 - 05.10.2016.

5

Nr Data Godzina Płeć Wiek Wykształcenie Główne kryteria

rekrutacyjne

1

26.09.2016 11:00 K+M 60-75 średnie

lub wyższe Seniorzy

2

26.09.2016 16:30 K+M 25-40 średnie

lub wyższe Rodzice

3

27.09.2016 10:00 K+M 18-24 średnie

lub wyższe Młodzież

4

27.09.2016 16:30 K+M 25-40 średnie

lub wyższe Rodzice

5 27.09.2016 19:00 K+M Nie

dotyczy

średnie

lub wyższe Rady Osiedli

Nr Data Godzina Płeć Wiek Wykształcenie Główne kryteria

rekrutacyjne

6

28.09.2016 10:00 K+M 60-75 średnie

lub wyższe Seniorzy

7

29.09.2016 14:00 K+M 18-24 średnie

lub wyższe Młodzież

8

30.09.2016 18:00 K+M Nie

dotyczy

średnie

lub wyższe

Wspólnoty

Mieszkaniowe

9

03.10.2016 18:00 K+M Nie

dotyczy

średnie

lub wyższe

Wspólnoty

Mieszkaniowe

10

04.10.2016 12:00 K+M Nie

dotyczy

średnie

lub wyższe

Jednostki Miejskie

(pracownicy średniego

szczebla)

11

05.10.2016 12:00 K+M Nie

dotyczy

średnie

lub wyższe

Jednostki Miejskie

(dyrektorzy)

12

05.10.2016 18:00 K+M Nie

dotyczy

średnie

lub wyższe

Zarządy -

Spółdzielnie

mieszkaniowe

RODZICE (ROD) matki, ojcowie w wieku 25-40 lat opiekujący się co najmniej jednym dzieckiem w wieku od 1do 5 lat, korzystający z osiedlowych placów zabaw oraz poszukujący w mieście wypoczynku, rekreacji, zabawy na świeżym powietrzu

MŁODZIEŻ (MŁ) mieszkańcy Warszawy w wieku 18-24 lata, głównie uczniowie, studenci, osoby lubiące spędzać czas na świeżym powietrzu, którym zależy na wytworzeniu lepszych warunków do życia w sąsiedztwie, mieście

WSPÓLNOTY MIESZKANIOWE (WM)

członkowie zarządów wspólnot mieszkaniowych, którym zależy na wytworzeniu lepszych warunków

do życia w sąsiedztwie, mieście

JEDNOSTKI MIEJSKIE ( JM) pracownicy wybranych warszawskich jednostek miejskich odpowiadający za zagospodarowanie

przestrzeni, zwłaszcza terenów zieleni w mieście, zarządzanie mieniem komunalnym,

ochronę środowiska

SPÓŁDZIELNIE MIESZKANIOWE (SM)

członkowie zarządów spółdzielni mieszkaniowych, którym zależy na wytworzeniu lepszych warunków

do życia w sąsiedztwie, mieście

SENIORZY (SE) mieszkańcy Warszawy w wieku 60-75 lat, nieaktywni zawodowo, lubiący spędzać czas na świeżym powietrzu, zwłaszcza w okolicy miejsca zamieszkania, którym zależy na wytworzeniu lepszych warunków do życia w sąsiedztwie, mieście

Informacje o badaniu (3/4) Charakterystyka badanych grup

RADY OSIEDLI (RO) członkowie rad osiedli działający w ramach

spółdzielni mieszkaniowych, którym zależy na wytworzeniu lepszych

warunków do życia w sąsiedztwie, mieście

6

Źródło: https://pixabay.com/pl/ludzie-ikona-trzy-ko%C5%82a-proste-1085695/

Jednostki Miejskie (4/4) Do badania zaproszono przedstawicieli następujących Jednostek Miejskich:

7

1 Zakład Oczyszczania Miasta

2 Biuro Ochrony Środowiska

3 Zarząd Terenów Publicznych

4 Wydział Ochrony Środowiska (4 dzielnice Warszawy)

5 Zarząd Dróg Miejskich

6 Zakład Gospodarowania Nieruchomościami (2 dzielnice Warszawy)

Warunki życia w Warszawie Jak się mieszka w mieście, co jest ważne, co warto zmienić?

8

coś mówiące tytuły/ śródtytuły lub wcale

Warunki życia w Warszawie Jak się mieszka w mieście, co jest ważne, co warto zmienić?

Fot. m.st. Warszawa

Warszawa – warunki życia w mieście (1/9) Warszawa to wysoki poziom i szybkie tempo życia

W Warszawie żyje się coraz lepiej, a samo miasto staje się

coraz bardziej atrakcyjne i pięknieje z biegiem lat.

Elementem cenionym i zauważanym w Warszawie jest duża ilość

zieleni i duża liczba zadbanych parków oraz miejsc do zabaw

z dziećmi. Dodatkowo, respondenci zauważają:

dobrą komunikację miejską

istniejącą infrastrukturę (szkoły, przedszkola, apteki, sklepy)

– szczególnie Seniorzy i Rodzice

rozwój życia kulturalnego miasta i instytucji (teatry, muzea)

– szczególnie Młodzież

miejsca do rekreacji na świeżym powietrzu (zagospodarowanie

nadbrzeża Wisły, siłownie plenerowe, ścieżki rowerowe)

liczne miejsca spotkań, rozrywki (kluby, kawiarnie)

– szczególnie Młodzież

Niewiele osób zwraca natomiast uwagę na istniejące w mieście

inicjatywy oddolne, lokalne.

Doceniono rozwój terenów nadwiślanych – jest to element

integrujący Warszawę z naturą. Wisła wpływa pozytywnie na

mikroklimat środkowej części miasta, dając potrzebną wilgoć.

Zmiany, które dokonują się w obrębie nadbrzeży rzeki są

pozytywnie odbierane (zwiększenie terenów rekreacyjno-

sportowych, plaży, kąpielisk).

Mieszkańcy czują się w mieście bezpiecznie, chociaż zdarzają

się wyjątki (np. okolice Starego Miasta w nocy postrzegane

są jako niebezpieczne).

Dla respondentów mieszkanie w stolicy wiąże się również

z poczuciem prestiżu.

9

Warszawa – warunki życia w mieście (2/9) Warszawa to również sporo niedogodności

Minusy życia w wielkim mieście:

Zbyt duże tempo życia

Uciążliwość hałasu, brak ekranów dźwiękoszczelnych

Zanieczyszczenie powietrza spalinami

Nowe inwestycje budowlane, z ograniczonymi terenami zieleni

Brak miejsc parkingowych

Korki

Brak wspólnych, integrujących mieszkańców przestrzeni

Brak ławek i miejsc wypoczynku dla osób starszych

10

Problem z psimi odchodami

Brak wolnych (niezabudowanych) przestrzeni

Poczucie anonimowości mieszkańców

Wysokie koszty życia

Źródło: : https://unsplash.com/photos/Jk3-Uhdwjcs

Warszawa – warunki życia w mieście (3/9) Budżet Partycypacyjny jako zauważony, choć kontrowersyjny element

Wspólnoty Mieszkaniowe chwalą sobie projekt Budżetu

Partycypacyjnego i zaangażowanie mieszkańców w rozwój miasta,

swojej dzielnicy. Podkreślają, że w ramach tego projektu udało się

m.in. wybudować siłownie plenerowe, zwiększyć tereny zieleni.

Jednostki Miejskie podchodzą sceptycznie do projektu Budżetu

Partycypacyjnego. Zdaniem przedstawicieli Jednostek Miejskich

to mieszkańcy zgłaszają pomysły, pozostawiając realizację

i rozliczenie z efektywności proponowanych rozwiązań miastu.

Jednocześnie JM widzą pewien konflikt interesów: mieszkańcy chcą

mieć prawo do korzystania z atrakcji miasta, ale bez ponoszenia

odpowiedzialności za ich utrzymanie czy finansowanie.

11

Źródło: http://www.twojbudzet.um.warszawa.pl/

Warszawa – warunki życia w mieście (4/9) Bezpieczeństwo przede wszystkim, w drugiej kolejności zieleń i rozbudowana infrastruktura Kwestie najważniejsze dla badanych

Poczucie bezpieczeństwa

Bliskość zieleni (parki, skwery na osiedlach) oraz dostępność

miejsc do rekreacji na świeżym powietrzu (place zabaw,

miejsca do gry w szachy/warcaby, siłownie plenerowe, boiska)

Rozbudowana infrastruktura

• Sprawna komunikacja miejska (bliskość przystanków,

dobre połączenie z miejscem pracy/nauki)

• Miejsca do parkowania samochodów (respondenci

doceniają parkingi Park+Ride)

• Bliskość sklepów, szpitali, aptek, szkół, przedszkoli

Życie kulturalne (teatry, różne wydarzenia)

Styl życia oraz wiek zdecydowanie wpływają na różne postawy

i oczekiwania wobec idealnego miejsca do życia

Dla Seniorów uczestniczących w badaniu istotne jest poczucie

bezpieczeństwa w mieście (patrole policji, oświetlenie osiedli), a także

zagospodarowanie najbliższego otoczenia budynku (np. poprzez postawienie

ławek, sadzenie roślin).

Dla Rodziców prócz bezpieczeństwa ważna jest dostępność miejsc, w których

można spędzić czas z dziećmi: zacienionych placów zabaw (ochrona przed

słońcem) i innych terenów rekreacyjnych (np. boisk, ogrodów jordanowskich).

Grupa ta zwraca także uwagę na dostępność komunikacji miejskiej i miejsc do

parkowania, a także bliskość szkół i przedszkoli.

Młodzi badani szczególnie doceniają dostęp do rekreacji w mieście (np. ścieżki

rowerowe). Bez względu na porę roku chcą uczestniczyć w imprezach

plenerowych i wydarzeniach kulturalnych.

Przedstawiciele uczestniczących w badaniu instytucji wskazywali dodatkowo

na potrzebę dostosowania przestrzeni dla osób starszych,

niepełnosprawnych, rodziców z małymi dziećmi. Ważna jest bliskość terenów

zieleni, budowanie wspólnotowej świadomości i odpowiedzialności

mieszkańców za swoją okolicę.

12

Warszawa – warunki życia w mieście (5/9) Oczekiwania różnią się w zależności od miejsca zamieszkania

Oczekiwania wobec warunków życia w mieście różnią się

w zależności od miejsca zamieszkania i dzielnicy, w jakiej się

przebywa.

Osoby zamieszkujące na Starym Żoliborzu oczekują utrzymania

licznych terenów zieleni ze starymi drzewami,

przy jednoczesnym zapewnieniu bezpieczeństwa poprzez

wycinanie tych, które są zagrożeniem.

Osoby mieszkające na nowych osiedlach, np. na Targówku,

liczą na większe inwestycje w tereny zieleni.

Respondenci mieszkający w okolicy metra (np. na Ursynowie,

Żoliborzu) są bardzo zadowoleni z komunikacji w mieście

i odczuwają mniejszą potrzebę korzystania z samochodów.

Mieszkańcy dzielnic bardziej odległych od centrum miasta

(np. Białołęki) są mniej zadowoleni z komunikacji miejskiej.

Respondenci mieszkający na obrzeżach Warszawy (np. w Falenicy)

mniej uskarżają się na hałas w mieście i zanieczyszczenie powietrza

niż osoby mieszkające w ścisłym centrum Warszawy.

Podobne różnice można zauważyć, jeśli chodzi o dostępność

ścieżek rowerowych – w centrum miasta sieć dróg rowerowych jest

rozbudowana, natomiast mieszkańcy bardziej odległych od

centrum dzielnic oczekują większej ilości ścieżek w swojej okolicy.

13

Warszawa – warunki życia w mieście (6/9) Potrzeby różnią się w zależności od stylu życia i wieku

Osoby starsze komunikowały brak miejsc do spokojnego spędzania

wolnego czasu na świeżym powietrzu (np. ławek) oraz brak koszy

na śmieci. Młodzież zaś wskazywała na niewielką ofertę atrakcji

sportowych, zwłaszcza zimą, oraz wciąż zbyt małą liczbę

ścieżek rowerowych.

Na etapie wspomaganych wypowiedzi pojawiła się kwestia jakości

wody. Grupa Rodziców postrzega jakość wody przez pryzmat

kąpielisk dla dzieci, utrzymania i zapewnienia czystości

tych zbiorników.

Dla części respondentów (zwłaszcza Seniorów i Rodziców) hałas

w mieście jest dużym problemem. Natomiast młodsi respondenci

nie przywiązują do tego zagadnienia większej wagi – hałas

uznawany jest za uciążliwy, ale nieodłączny element

życia w mieście.

Jakość powietrza oceniana jest w kontekście zanieczyszczeń

(przede wszystkim spalinami). Niektórym, zwłaszcza młodym

respondentom, zła jakość powietrza w mieście kojarzy się

z trudnościami z oddychaniem.

14

Fot. m.st. Warszawa

Warszawa – warunki życia w mieście (7/9) Pomysły na poprawę warunków życia w mieście

Wśród pomysłów na poprawę warunków życia w mieście, pojawiły

się:

Zbudowanie większej liczby parkingów P&R

Budowanie parkingów podziemnych lub naziemnych (najlepiej

porośniętych zielenią, która produkuje tlen i absorbuje

wodę deszczową)

Postawienie źródełek z ogólnodostępną wodą pitną (najlepiej,

gdyby istniała możliwość nalewania wody do butelek)

Wydzielenie miejsca zabaw dla psów, z torebkami

na psie odchody

Rozstawianie zimą koksowników, np. przy przystankach

Utworzenie miejsc do rekreacji w pobliżu domów, osiedli (małe,

przydomowe place zabaw, skwerki z ławkami)

Dopasowanie przestrzeni dla osób niepełnosprawnych,

starszych oraz matek z dziećmi (np. żwirowe alejki w parkach

są niepotrzebnym utrudnieniem – trudno jest

przejechać wózkiem)

Organizowanie większej liczby imprez kulturalnych zimą

(także na świeżym powietrzu)

Zakończenie budowy obwodnicy Warszawy

Utworzenie większej liczby lokali gastronomicznych w okolicy

miejsc do rekreacji na świeżym powietrzu oraz w pobliżu

domów, osiedli (poza centrum miasta)

15

Warszawa – warunki życia w mieście (8/9) Konsensus jest trudny do osiągnięcia

Analizując spontaniczne wypowiedzi badanych, często można

zauważyć, że mają oni wrażenie braku porozumienia między

różnymi grupami mieszkańców.

Jednostki Miejskie zwracają wagę na działania mieszkańców,

które blokują ich prace, np. związane z odnowieniem drzewostanu.

Ich zdaniem jest wiele osób, które zakładają złą wolę urzędników,

bez wcześniejszej analizy sytuacji. Mieszkańcy składają liczne skargi,

oczekując często rzeczy niemożliwych do osiągnięcia (np. jesienią

przeszkadzają im spadające liście, zimą śnieg itd.).

Z drugiej strony, przedstawiciele Rad Osiedli, Spółdzielni i Wspólnot

Mieszkaniowych mają poczucie, że nie są informowani

o planowanych inwestycjach lub zauważają, że dostępne

informacje (np. o wycince drzew) nie są aktualne.

Różne grupy mieszkańców (Rodzice, Seniorzy, Młodzież) często

mają odmienne potrzeby, jak w przypadku zagospodarowania

miejsc do rekreacji na świeżym powietrzu. Seniorom najbardziej

zależy na miejscach cichych i spokojnych, natomiast osoby

młodsze oczekują miejsc, w których będzie można uprawiać

sport i bawić się.

Z tego względu pojawia się potrzeba usprawnienia komunikacji

między różnymi grupami oraz nawiązanie dialogu, który umożliwi

porozumienie i zaspokojenie różnych potrzeb mieszkańców.

16

Warszawa – warunki życia w mieście (9/9) Cytaty

17

„Mi się bardzo podoba to, co wprowadzili i rozszerzają to rowery miejskie. To jest dla mnie genialna sprawa” Młodzież

„Bo jak jest zieleń, to powietrze też inne, tak naprawdę jakoś dodają tlenu, oczyszczają to wszystko” Rodzice

„Życie w Warszawie jest wygodne, bo jest wszędzie blisko, taksówki są dużo tańsze, ale nie ukrywam, że jak były te upały w wakacje to lubiłem uciec do domu na działkę. Nie ma tego smrodu” Rodzice

„Teraz nawet nie ma gdzie usiąść bo ławki są polikwidowane” Rodzice

„Minusem (…) powietrze i brak miejsc do parkowania” Wspólnoty Mieszkaniowe

„Korki, zanieczyszczenie powietrza” Spółdzielnie Mieszkaniowe

„Mieszkańcy bardzo chcieliby mieszkać przy dobrze skomunikowanych punktach, węzłach, jednocześnie mieć cicho, jak na obrzeżach Warszawy i to jest ciężkie do pogodzenia” Jednostki Miejskie

„ Problem jest uważam z tymi takimi skwerkami, zieleńcami łatwo dostępnymi, czyli przysłowiowo, że można w kapciach wyjść i kawę z sąsiadem wypić. Tego ubywa i ja uważam, że to jest bolączka tego miasta” Jednostki Miejskie

„Jest niebezpieczne, jest hałaśliwie, jest super drogo” [o Starym Mieście] Rady Osiedli

„A ja kocham Ursus, bo Ursus jest zintegrowaną dzielnicą, zakłady Ursus były i do tej pory ludzie tam wspominają i się organizują, bardzo aktywnie działają” Rady Osiedli

„Żeby były miejsca, gdzie można usiąść” Rady Osiedli

„Jeszcze mogłyby być budki, na przykład przy parkach, z goframi, lodami” Młodzież

Podsumowanie Warunki życia w Warszawie

Zdaniem badanych w Warszawie żyje się coraz lepiej,

a samo miasto staje się coraz bardziej atrakcyjne i pięknieje

z biegiem lat.

Badani mieszkańcy widzą i doceniają rozwój infrastruktury

i komunikacji, rozbudowę terenów zieleni. Są świadomi

związanych z miastem niedogodności: korków,

hałasu, zanieczyszczeń.

W zależności od wieku i stylu życia respondenci mają różne

zapotrzebowanie na zagospodarowanie terenów zieleni.

Seniorzy szukają miejsc, gdzie mogą spokojnie posiedzieć,

poczytać, osoby młodsze (Rodzice, Młodzież) preferują raczej

miejsca do aktywnego wypoczynku (np. place zabaw, boiska).

Respondenci zauważają potrzebę tworzenia miejsc

do rekreacji na powietrzu zwłaszcza w okolicy osiedli, domów

(w Warszawie jest kilka dużych parków, ale brakuje mniejszych

obiektów, takich jak małe place zabaw czy skwerki

na osiedlach).

Prócz poczucia bezpieczeństwa, otoczenie zielenią jest jednym

z najważniejszych elementów komfortowego życia

w mieście. Istotna jest również rozbudowana infrastruktura

– bliskość przystanków komunikacji miejskiej, dostęp do szkół

i przedszkoli, szeroka oferta punktów usługowych.

Trudno jest zaproponować rozwiązania, które będą

odpowiadały wszystkim mieszkańcom. Stąd istnieje potrzeba

usprawnienia komunikacji między różnymi grupami, żeby

osiągnąć konsensus i wypracować rozwiązania zadowalające

różne grupy (m.in. wiekowe).

18

Percepcja zmian klimatu Skojarzenia, doświadczenia, konsekwencje, jak sobie z tym radzić?

19

Percepcja zmian klimatu Skojarzenia, doświadczenia, konsekwencje

Fot. m.st. Warszawa

Percepcja zmian klimatu (1/7) Temat zastępczy czy realne zagrożenie?

Temat zmian klimatu nie jest tematem poruszanym

w rozmowach spontanicznie. Pojawia się po dopytaniu.

Zmiany klimatu kojarzą się przede wszystkim

z globalnym ociepleniem, suszami i obniżeniem

poziomu wód.

Wielu uczestników badania postrzega ten temat jako zastępczy,

często sztucznie rozdmuchany. Pojawiały się też opinie, że zmiany

klimatu to coś nieuniknionego, na co nie mamy wpływu, bo klimat

ewoluuje na skutek długoterminowych zmian w naturze

(wg pewnego powtarzalnego cyklu). Z drugiej strony, cześć

respondentów uważa, że to działalność człowieka (np. wycinanie

drzew) jest jedną z przyczyn zmian klimatu.

Sprawy zmian klimatu są często drugorzędne wobec innych

bardziej pilnych i dokuczliwych na co dzień kwestii. Wskazywano

bieżące tematy wymagające interwencji miasta, takie jak: brak

miejsc postojowych, rozbudowa obwodnicy, brak miejsc

w przedszkolach czy bieżące remonty budynków.

Skojarzenia wymieniane spontanicznie:

Ogólne ocieplenie klimatu (efekt cieplarniany, topnienie

lodowców), susze i obniżanie się poziomu wód

Zanikanie wyraźnego podziału na cztery pory roku

Gwałtowność, nieprzewidywalność zjawisk pogodowych

(anomalie, ekstrema pogodowe, takie jak upały, gwałtowne

deszcze i burze, gradobicia, trąby powietrzne)

Wymieranie niektórych gatunków drzew i krzewów

Odpowiedzi wspomagane:

Widoczne ekstrema pogodowe czasem dopiero

we wspomaganej dyskusji kojarzono ze zmianami klimatu

Zmiany klimatu wpływają na gorsze samopoczucie, zwłaszcza

osób starszych, dzieci (w czasie upałów, burz, wichur)

Straty materialne na skutek połamanych drzew, zalanych

piwnic, zniszczenie samochodów podczas gradobicia

20

Percepcja zmian klimatu (2/7) – technika dymków* Za pojęciem zmian klimatu kryje się cała paleta postaw i odczuć

Na podstawie skojarzeń i komentarzy można wyróżnić kilka

postaw:

Obojętność i stanowisko „mnie to nie dotyczy”

Obawa, z czym zmierzy się przyszłe pokolenie

Znudzenie, irytacja („znowu to samo”)

Postrzeganie zmian klimatu jako naturalnych zjawisk

(„siła natury”)

Postrzeganie zmian klimatu jako tematu zastępczego,

związanego z grupami interesów i polityką

Brak zrozumienia tematu

„Efekt cieplarniany, będzie gorąco”

(Rodzice )

„W zimę ciepło, w lato zimno”

(Młodzież )

„My jeszcze mamy czas, ale przyszłe pokolenia już

niekoniecznie” (Młodzież)

„Znowu dyrdymały” (Rady Osiedli )

„Nie obchodzi mnie to, gdyż klimat zawsze się

zmieniał i będzie nadal” (Młodzież)

„Znowu polityka, a może jakiś serial

by pokazali” (Jednostki Miejskie) „O co chodzi?”

(Jednostki Miejskie)

21

*Technika ta została zastosowana w celu poznania indywidualnych skojarzeń respondentów związanych z tematem zmian klimatu. Badani byli proszeni o uzupełnienie „dymków” poprzez wpisanie co może pomyśleć widz w odpowiedzi na usłyszane w telewizji hasło „zmiany klimatu”. Na tej podstawie wyróżniono kilka typów postaw. Pełny zapis w materiałach roboczych.

Percepcja zmian klimatu (3/7) Wiedza na temat rozwiązań służących przystosowaniu do zmian klimatu

Uczestnicy badania wymieniali spontanicznie niewiele

działań podejmowanych przez m.st. Warszawę.

Większość uczestników wymieniała spontanicznie:

Kurtyny wodne widoczne w mieście w czasie upalnych dni

Zagospodarowanie zieleni przed blokami

Ostrzeżenia pogodowe w mediach nt. anomalii pogodowych i ekstremów

pogodowych

Stan wiedzy respondentów jest zróżnicowany. Badani mieszkańcy

mało interesują się tematyką zmian klimatu. Wskazują przy tym

na chaos informacyjny i brak rzetelnych źródeł wiedzy.

Osoby bardziej zaangażowane w życie miasta lub swojej okolicy,

ze względu na pełnione funkcje (RO, SM, WM) lub pracę zawodową

(JM), wiedzą więcej na temat konkretnych rozwiązań służących

adaptacji miasta do zmian klimatu. Często jest to wiedza ekspercka,

zawężona do konkretnych zagadnień związanych z ich pracą,

pełnioną funkcją.

22

Uczestnicy badania wymieniali także niewiele działań, jakie oni sami

podejmują by radzić sobie ze zmianami klimatu.

Respondenci mówili głównie o doraźnych działaniach służących

radzeniu sobie z ekstremami pogodowymi:

Picie wody w czasie upałów

Ochrona przed słońcem (nakrycia głowy, kremy z filtrem)

Niewychodzenie z domu w trakcie gwałtownych zjawisk

pogodowych (takich jak burze, gradobicia)

Zasłanianie i zamykanie okien, gdy jest gorąco, wietrzenie

mieszkań wieczorem, gdy temperatura spadnie

Zamykanie okien i usuwanie przedmiotów z balkonów w razie

wichury/ulewy

Percepcja zmian klimatu (4/7) Zauważane konsekwencje (po dopytaniu)

WPŁYW NA POGODĘ

Gwałtowne zjawiska pogodowe (ulewy, wichury, burze,

gradobicia)

Mniej śniegu zimą na skutek ocieplenia klimatu

SKUTKI EKONOMICZNE

Rosnące ceny żywności z powodu suszy

Większe zużycie energii latem (klimatyzacja, np. w budynkach,

komunikacji miejskiej)

Większe zużycie wody latem (podlewanie)

Utrata mienia i koszty napraw po wichurach, burzach,

gradobiciu

Brak potrzeby odśnieżania (oszczędność dla miasta oraz

właścicieli nieruchomości)

WPŁYW NA ZDROWIE

Złe samopoczucie w czasie upałów (ryzyko zawałów,

zasłabnięć)

Więcej wirusów, bakterii, pasożytów (brak mrozu zimą)

Choroby (m.in. alergie skórne, choroby dróg oddechowych,

problemy z krążeniem)

WPŁYW NA FLORĘ i FAUNĘ

Stepowienie roślinności, coraz dłuższe susze latem

Zanikanie niektórych gatunków ptaków (np. wróble, jaskółki

oknówki)

Różnego rodzaju plagi, np. kleszczy, komarów, meszek

23

Percepcja zmian klimatu (5/7) Konsekwencje dla mieszkańców oraz działania miasta

Po dopytaniu, respondenci są w stanie wymienić zróżnicowane

skutki zmian klimatu. Wspominają także o zjawiskach, które

zauważają w swoim najbliższym otoczeniu (rośliny wysychające

w czasie upału, zalane piwnice, samochody zniszczone na skutek

gradobicia) oraz w mieście (zalane stacje metra oraz duże ulice

i parkingi, połamane drzewa, utrudnienia w poruszaniu się po

mieście, przepełnione studzienki kanalizacyjne).

Badani jednak nie zawsze łączą wyżej wymienione zjawiska

ze zmianami klimatu i zwracają uwagę przede wszystkim

na gwałtowne zjawiska pogodowe. Część osób uważa, że dawniej

te zjawiska występowały z taką samą częstotliwością.

Niektórzy zauważają także pozytywne (ich zdaniem) skutki zmian

klimatu – krótsze i cieplejsze zimy wiążą się z oszczędnością

(mniejsze zużycie energii na ogrzewanie, brak konieczności

odśnieżania), część osób bardzo lubi wysokie temperatury w lecie.

24

Zdaniem respondentów, miasto powinno przygotować się

na zmiany klimatu poprzez zorganizowanie zespołu służb

odpowiedzialnych za szybkie reagowanie w sytuacji gwałtownych

zjawisk pogodowych (burze, gradobicia, ulewy, wichury, upały).

Ważne jest także zapobieganie, np. powodziom (wały

przeciwpowodziowe, zakaz zabudowy terenów zalewowych).

Jednocześnie respondenci uważają, że istnieją problemy pilniejsze

niż konsekwencje zmian klimatu – np. brak miejsc w żłobkach,

przedszkolach, korki w mieście, słabo rozbudowana sieć metra.

Badani mieszkańcy zauważają wpływ zmian klimatu (zwłaszcza

w kontekście zmian pogody) na komfort życia w mieście,

ale uważają, że są to zjawiska, którym nie da się zapobiegać, można

ewentualnie łagodzić ich skutki.

Percepcja zmian klimatu (6/7) Cytaty

25

„Można powiedzieć, że mamy dwie pory roku” Rodzice

„Dla mnie to jest trochę taki temat, jak nie ma tematu, to zawsze mówią w telewizji” Młodzież

„Jesteśmy w cyklu takim właśnie, który może potrwać nawet kilkadziesiąt czy kilkaset lat” Seniorzy

„Starsze pokolenia mówiły, że takich trąb powietrznych, tornad przecież, co przeszły […] tego nie było” Rodzice

„No nie mamy wpływu, to jest naturalne” Rodzice

„Ja nawet nie jestem pewien, czy mamy na to wpływ jakikolwiek” Jednostki Miejskie

„Myślę, że to jest bardziej po prostu polityka” Wspólnoty Mieszkaniowe „Chciałbym swoje zdanie wyrobić na jakichś konkretnych

faktach, żeby być wiarygodny” Spółdzielnie Mieszkaniowe

„Myślę, że przyroda sama niczego nie rozwiązuje i powinniśmy przywiązywać ogromną wagę do tego” Spółdzielnie Mieszkaniowe

„Mnie to się wydaje, że świat jest tak zorganizowany, że się sam obroni” Rady Osiedli

„Tyle się słyszy różnych rzeczy, że po prostu już człowiek nie ogarnia tego” Rady Osiedli

„Ja się bardzo przejmuję, uważam, że przegięliśmy i z tego wygląda na to, że nie da się już tego odwrócić” Rady Osiedli

„Tutaj brakuje jasnej informacji tak na dobrą sprawę w którą stronę to idzie” Jednostki Miejskie

Konsekwencje zmian klimatu (7/7) Cytaty

26

„Miałam taki samochód obity, dziury takie.... [na skutek gradu]” Rodzice

„Kiedyś mi rodzice opowiadali, że śnieg był po kolana, to teraz jest niewyobrażalne” Młodzież

„Ale w ogóle takie warunki atmosferyczne już wpływają na zdrowie, jest dużo zawałów na przykład” Seniorzy

„[…] te studzienki wtedy w sumie nie nadążały z wypompowywaniem wody, były ulice pozalewane” Rodzice

„No kiedyś tak nie było, teraz trochę popada i zaraz są zalane piwnice, no” Spółdzielnie Mieszkaniowe

„Powodzie też mamy, co widać jak popada deszcz” Jednostki Miejskie

„Są teraz gwałtowniejsze wichury. I to się przekłada na spore straty są zrywane linie, połamane są drzewa” Wspólnoty Mieszkaniowe

„Już się zmienia, nie ma zimy takiej, jakiej były, mamy kleszcze, których nie możemy. Mamy susze, gwałtowne ulewy, wichury” Jednostki Miejskie

„Drzewa zaczęły padać, dlatego, że podmyte drzewa niestety” Rady Osiedli

„Takie duże ulewy były, że normalnie doniczki z takimi różnymi właśnie kwiatami pozrywało, znaki się poprzechylały” Młodzież

„Sporo drzew u nas uschło” Rady Osiedli

„Nie ma śniegu, różne insekty itd. przeżywają” Spółdzielnie Mieszkaniowe

„Jak nie pada, to przecież nawet Wisła wysycha” Młodzież

Podsumowanie Percepcja i konsekwencje zmian klimatu

27

W reakcji na zastosowaną technikę dymków i zapytanie

„Z czym kojarzą się zmiany klimatu” powstało wiele pytań:

czy to sama natura zmienia się cyklicznie w długim czasie,

czy to rola człowieka i szkodliwego działania przemysłu

na atmosferę przekłada się na zmiany klimatu.

Według respondentów, brakuje autorytetów w tej dziedzinie

i jednoznacznej opinii o kierunku zmian klimatu.

Poziom wiedzy badanych na temat zmian klimatu jest

zróżnicowany.

Główne skojarzenia i emocje to: obawa, irytacja, znudzenie

tematem, a często brak zrozumienia.

Niewiele badanych osób spontanicznie kojarzy, jakie są

konkretne konsekwencje zmian klimatu (takie jak powodzie,

zalane piwnice, połamane drzewa).

Po dopytaniu respondenci potrafią przywołać i odnieść się

do konsekwencji zmian klimatu. Mówiono głównie

o anomaliach i ekstremach pogodowych (np. gwałtowne burze,

ulewy, wichury). Wspominano także o skutkach ekonomicznych

– rosnących cenach żywności z powodu suszy, większym

zużyciu wody (podlewanie), większym zużyciu prądu

(klimatyzacja) oraz kosztach likwidacji szkód powstałych

na skutek gwałtownych zjawisk pogodowych.

Dodatkowo, odczuwanymi skutkami zmian klimatu w mieście

są: wpływ na zdrowie (gorsze samopoczucie i choroby), florę

(stepowienie roślinności) i faunę (zanikanie niektórych

gatunków ptaków, nadmierny rozwój szkodników, np. kleszczy).

Adaptacja do zmian klimatu Rozwiązania, decyzje, finasowanie

28

Adaptacja do zmian klimatu Rozwiązania, decyzje, finansowanie

Fot. m.st. Warszawa

Adaptacja do zmian klimatu (1/8) Ogólniki lub pojedyncze wskazania konkretnych działań

„Adaptacja do zmian klimatu” to niejednoznaczne pojęcie,

rozumiane często jako coś ogólnego:

Slogan, puste hasło bez głębszej treści

Reagowanie na bieżące zjawiska (dostosowanie mieszkań,

np. poprzez montaż rolet, zasłon czy klimatyzacji; odzieży

– ubrania zimowe nie muszą być tak ciepłe jak kiedyś;

reagowanie na gwałtowne opady czy susze)

Powolne dostosowanie się (mentalne i organizacyjne – poprzez

modyfikację zwyczajów, które są ściśle związane ze zmianą pór

roku, tj. zanikaniem wyraźnego podziału na cztery pory roku)

Wątpliwości, czy można dostosować się do czegoś, co się

stale zmienia

Rozumiane przez pryzmat konkretnych działań:

Budowanie wałów przeciwpowodziowych

Cysterny z wodą do picia

Kupowanie klimatyzatorów

Instalowanie rolet

Kupowanie kremów z filtrem

29

Adaptacja do zmian klimatu (2/8) Jak sobie radzić?

Jak można radzić sobie ze zmianą klimatu:

ZIELEŃ

Zielone nasadzenia na elewacjach, jako izolacja cieplna i zadbanie

o jakość powietrza w okolicy

WODA

Brak spontanicznie wskazywanych działań z perspektywy badanych

w kontekście samej ekologii. Wiele osób motywują bardziej względy

ekonomiczne (liczniki wody i wysokość opłat)

SPOSÓB NA UPAŁY

Zamykanie okien

Umieszczanie rolet w oknach, szukanie zacienionych miejsc

Skuteczna ochrona przed słońcem na zacienionych placach zabaw

POWIETRZE

Zabezpieczenie się na wypadek wichur poprzez zamykanie okien

Niektóre osoby podejmują działania proekologiczne, takie jak

zastępowanie jazdy samochodem jazdą na rowerze lub komunikacją

miejską oraz segregują śmieci.

Jeżeli chodzi o przygotowanie m.st. Warszawy do zmian klimatu, ogół

badanych deklaruje, że Warszawa nie jest przygotowania

na tego typu zmiany.

Zdaniem badanych, brakuje dobrze przystosowanych wałów

przeciwpowodziowych na Wiśle, a także zbiorników retencyjnych

na wypadek ulew.

Obserwuje się czasem nieodpowiednie zarządzanie zielenią

(sadzenie zagranicznych odmian roślin zamiast rodzimych gatunków,

które są przystosowane do panujących warunków atmosferycznych).

30

Adaptacja do zmian klimatu (3/8) Oczekiwania

Pojawiają się tutaj liczne, czasem rozbieżne oczekiwania.

Jedni oczekują kurtyn wodnych i zieleni, a inni zwracają uwagę

na konieczność oszczędzania wody i liczą wydatki na wodę.

Rodzice oczekują dostępu do osiedlowych, zacienionych

placów zabaw, ale jednocześnie obawiają się ptasich

odchodów i ryzyka zranienia przez spadające gałęzie podczas

wichury, burzy. Seniorzy z kolei preferują ciche, spokojne

miejsca wypoczynku na świeżym powietrzu (np. zacienione

ławki).

Mieszkańcy oczekują też porządku i zieleni wokół domu,

ale nie chcą się angażować w pracę przy jej utrzymaniu.

Wiele osób pozytywnie ocenia zielone nasadzenia na ekranach

akustycznych, altankach śmietnikowych czy garażach. Jeśli chodzi

o pnącza na ścianach budynków mieszkalnych, to budzą one

liczne kontrowersje (zdania są podzielone w zależności od

osobistych doświadczeń badanych).

Mieszkańcy oczekują większej ilości obszarów zieleni,

z drugiej zaś strony zwracają uwagę na brak miejsc postojowych,

parkingów.

31

Adaptacja do zmian klimatu (4/8) Badani nie kojarzą działań adaptacyjnych miasta

Ogólnie badani nie kojarzą pewnych faktów, działań

m.st. Warszawy dotyczących rozwiązań adaptacyjnych

do zmian klimatu. Pojawiają się głosy, że miasto jest słabo

przygotowane do tych zmian.

Co zostało zauważone:

Kurtyny wodne jako sposób na ochłodę podczas upałów

Klimatyzacja w środkach komunikacji miejskiej

Ogólnodostępne baseny i tereny rekreacyjne

Zielone nasadzenia na ekranach dźwiękoszczelnych (redukcja hałasu

i zanieczyszczenia powietrza w okolicy)

Nowe inwestycje mieszkaniowe z określonym obszarem terenów zieleni

(wymaganie od deweloperów, aby w okolicy budynków mieszkalnych

powstawały tereny zieleni, sadzone były rośliny)

32

Kurtyna wodna

Klimatyzacja w komunikacji miejskiej

Fot. R. Motyl, m.st. Warszawa

Fot. R. Motyl, m.st. Warszawa

Adaptacja do zmian klimatu (5/8) Rola miasta to utrzymanie i rozwijanie obecnych rozwiązań

Rola miasta to przede wszystkim utrzymanie i rozwijanie obecnych

rozwiązań (nasadzenie roślin, wały przeciwpowodziowe,

kliny napowietrzające).

Ważne jest, aby poszczególne Jednostki Miejskie prowadziły

wspólną politykę, jeśli chodzi o wdrażanie nowych rozwiązań

i planowanie inwestycji.

Co miasto może zrobić/zmienić w tym aspekcie:

Pojawiała się spontanicznie potrzeba zapewnienia dostępu do poidełek

wraz z podaniem informacji, skąd czerpana jest woda (np. tabliczka

z informacją „woda zdatna do picia”, „woda z Miejskiego Systemu

Wodociągów i Kanalizacji”)

Potrzeba większej liczby fontann, by ochłodzić powietrze w gorące dni

Spółdzielnie oczekują od miasta wykorzystania odpowiedniej, rodzimej

roślinności dopasowanej do danego terenu

Zwracano też uwagę na potrzebę modernizacji kanalizacji, udrażniania

studzienek (w celu lepszej absorpcji wody podczas nagłych, obfitych

opadów)

Potrzeba odpowiedniego zraszania, czyszczenia ulic, w celu zmniejszenia

emisji kurzu, pyłu

Pojawiły się liczne głosy, aby zadbać o to, by woda deszczowa miała gdzie

spływać

Nie zabudowywać klinów napowietrzających

33

Fot. R. Motyl, m.st. Warszawa

Plac wodny w Ogrodzie Krasińskich

Rola miasta w adaptacji do zmian klimatu (6/8) Cytaty

34

„No teraz fajnie, nie, coraz więcej jest w Warszawie ścieżek. Budują cały czas, nie?” Rodzice

„Myślę, że trzeba kontrolować właśnie te drzewa, sprawdzać… te studzienki wszystkie itd.” Młodzież

„Służby powinny być do tego…” Seniorzy „Powódź tam chyba była ze trzy lata temu, pokazała, jak w ogóle Warszawa jest nieprzygotowana” Rodzice

„Miasto powinno mieć zabezpieczone, wodę, przede wszystkim, dla mieszkańców” Wspólnoty Mieszkaniowe

„Reaktywność służb miejskich” Spółdzielnie Mieszkaniowe „Poza tym Warszawa w porównaniu do innych stolic

Europy, jest dość zielonym miastem, więc może nie jest z nami tak źle” Młodzież

„Stara urbanistyka Warszawy […] przewidywała kanały wentylacyjne dla Warszawy, nie wiem jak jest teraz” Spółdzielnie Mieszkaniowe

„Na pewno zapobieganie, to jest chociażby, żeby nie było emisji spalin” Jednostki Miejskie

„To musi być taka spójna polityka… kiedyś to był naczelny architekt zieleni miasta stołecznego Warszawy” Rady Osiedli

„W kontekście suszy edukacja, żeby jednak tej wody nie marnować” Jednostki Miejskie

„Na pewno w budownictwie należałoby unikać terenów zalewowych” Wspólnoty Mieszkaniowe

Przykłady rozwiązań z innych miast/krajów (7/8) Zachód Europy i Stany Zjednoczone obfitują w rozwiązania adaptacyjne

Przykłady rozwiązań z innych miast/krajów podawane przez

respondentów:

Londyn, Rzym, Barcelona – poidełka, kurtyny wodne i fontanny

Londyn – zapora wodna

USA (NYC) – ogólnodostępne, klimatyzowane, zielone patia na parterach

wieżowców, z miejscem do odpoczynku podczas upalnych dni

USA – malowanie dachów na biało, aby odbijały światło i nie nagrzewały

budynków

35

Fot. David Illif, źródło: https://pl.m.wikipedia.org/wiki/Plik:Thames_Barrier,_London,_England_-_Feb_2010.jpg

Zapora na Tamizie, Londyn

USA – szczegółowe alerty pogodowe

USA – parki na dachach w centrach handlowych

Paryż – zazielenione dachy lub panele fotowoltaiczne (baterie solarne)

Barcelona – częste mycie ulic, które zapobiega kurzeniu się

Dubaj – zamykane, klimatyzowane przystanki autobusowe

Hamburg – dofinansowanie zielonych dachów na budynkach

Przykłady rozwiązań na poziomie instytucji (8/8) Rady Osiedli, Jednostki Miejskie, Spółdzielnie Mieszkaniowe, Wspólnoty

Przykłady stosowanych rozwiązań:

Systemy nawadniające zieleń podczas upałów

Naziemne zbiorniki retencyjne na wodę deszczową

Tworzenie terenów zieleni poprzez obsadzanie odpowiednimi roślinami

(przyjaznymi dla ptaków i owadów)

Instalowanie klimatyzacji (np. w pomieszczeniach portierów, ochrony,

w hallu)

Promowanie ekologicznego stylu życia (np. korzystania z rowerów

zamiast samochodów)

Przedstawiciele Jednostek Miejskich mówili o pewnej sprzeczności interesów.

Mieszkańcy blokują propozycje urzędników (np. w sprawie wycinki drzew),

sądząc, że nie mają oni racji, zamiast zrozumieć, że intencją urzędnika jest

pomoc, a nie działania szkodzące dobru mieszkańców. Pojawia się brak

zrozumienia wzajemnych działań.

Daje się zauważyć niskie zaangażowanie mieszkańców w szukanie rozwiązań,

choć oczywiście są wyjątki od tej reguły.

A co jeszcze można zrobić na poziomie instytucji?

Stworzenie większej liczby miejsc do wypoczynku (ławek)

Więcej obszarów zieleni (rodzimych drzew, krzewów)

Więcej rozwiązań z oczkami wodnymi, fontannami

Automatyczne węzły cieplne (oszczędzanie energii poprzez

automatyczną regulację temperatury w zależności od pogody, pory dnia)

Panele słoneczne (uważane przez wielu za zbyt drogie)

Małe zbiorniki retencyjne na osiedlach, budowane przez deweloperów

(służące odbieraniu wody deszczowej i wykorzystaniu jej do podlewania,

np. zbiornik na osiedlu Zen Garden na Mokotowie)

Co najważniejsze, potrzebna jest odpowiednia komunikacja pomiędzy

Jednostkami Miejskimi a zarządcami nieruchomości i deweloperami na etapie

budowania nowych inwestycji lub rozwoju istniejących. Respondenci

wspominali o sprzecznych interesach obu stron (miasto dąży

do zagospodarowania terenów zieleni wokół budynków mieszkalnych,

a deweloper dzieląc działkę na kilka mniejszych decyduje o postawieniu

w danym miejscu nowej inwestycji, z minimalną „obwódką” zieleni dookoła).

36

Podsumowanie Adaptacja do zmian klimatu

37

Adaptacja do zmian klimatu to pojęcie kojarzone ogólnikowo

i rozumiane niejednoznacznie.

Niewiele osób badanych potrafi spontanicznie wymienić

przykłady działań w Warszawie, które mają na celu adaptację

do zmian klimatu. Prędzej przychodzą na myśl rozwiązania

z innych krajów, z Europy Zachodniej czy USA.

Po dalszym dopytaniu respondentów o oczekiwania wobec

rozwiązań adaptacyjnych, pojawia się wiele sprzeczności,

z jednej strony badani oczekują rozwiązań dających chłód

i wodę w upalne dni, z drugiej strony pojawia się czujność

ekonomiczna, potrzeba oszczędzania wody w upał.

Badani mieszkańcy są zdania, że to Urząd Miasta

lub dzielnice powinny podejmować więcej działań służących

adaptacji do zmian klimatu (zbiorniki wodne, oczka wodne,

fontanny, baseny).

Rolą Urzędu Miasta powinno być utrzymanie i rozwijanie

obecnych rozwiązań w mieście.

Mieszkańcy są skłonni sami sfinansować niewielką inwestycję,

np. przydomowy plac zabaw (przynajmniej częściowo,

z pieniędzy wspólnoty czy spółdzielni mieszkaniowej).

Przedstawiciele instytucji są zdania, że w celu realizacji

większych inwestycji konieczne jest włączenie mieszkańców

na etapie planowania danego przedsięwzięcia.

38

Ocena wybranych rozwiązań

Fot. m.st. Warszawa

Oceniane rozwiązania Prezentowane koncepty (kolejność rotowana w grupach)

Zieleń – zwiększanie terenów zieleni Woda – retencja wody opadowej Sposób na upały Powietrze Ogrodnictwo

Zwiększanie terenów zieleni

Zacienione place zabaw

Zacienione miejsca do wypoczynku na

świeżym powietrzu (zielone

komnaty/altany, miejsca do gry w szachy,

warcaby)

Miejsca do rekreacji i wypoczynku na

świeżym powietrzu (siłownie plenerowe)

Zielone ściany

Zielone ekrany/żywopłoty

Oczka wodne

Place deszczowe (skwery wodne)

Zielone torowiska

Zielone dachy

Ogrody deszczowe

Poidełka

Markizy

Kurtyny wodne

Informacje

o zanieczyszczeniu

powietrza wyświetlane

na elektronicznych

tablicach, np. na

przystankach,

w środkach komunikacji

miejskiej.

Ogrodnictwo miejskie

39

40

Zwiększanie terenów zieleni Pierwsze wrażenie, mocne i słabe strony

41

Pomysł wpisuje się w potrzebę zazieleniania terenów miejskich

i zwiększania ilości terenów rekreacyjnych

Tereny zieleni poprawiają jakość powietrza, ale także chronią przed

upałem (cień)

Poprawia się komfort życia mieszkańców

Mocne strony Słabe strony

Jest to kosztowna inwestycja, zwłaszcza że mieszkańcy oczekują nie

tylko samego terenu zielonego, ale też związanej z nim

infrastruktury – kawiarni, ścieżek dla pieszych i rowerów, ławek

( Jednostki Miejskie)

Pojawia się problem utrzymania (pielęgnacji) terenu zieleni

Pomysł został dobrze przyjęty przez badanych.

Pomysł sadzenia nowych drzew i krzewów bardzo podobał się respondentom

(raczej w kontekście pojawiania się atrakcyjnych miejsc do spędzania czasu niż

ze względu na retencję wody przez roślinność). Przedstawiciele Jednostek

Miejskich zaznaczyli jednak, że sadzenie drzew nie jest tożsame ze

zwiększaniem terenów zieleni i tworzeniem nowych parków.

„Potrzebuje [zwiększanie terenów zieleni] przestrzeni, której zaczyna brakować” Jednostki Miejskie

42 Biuro Infrastruktury Urzędu m.st. Warszawy

Zacienione place zabaw Pierwsze wrażenie, mocne i słabe strony

43

Cień chroni dzieci przed słońcem

Cień daje też schronienie rodzicom, opiekunom

Mocne strony Słabe strony

Ryzyko ubrudzenia ubrania przez ptasie odchody

Ryzyko uszkodzenia ciała przez spadające gałęzie

Koncept budzący pozytywne emocje, choć w dalszych

rozmowach pojawiło się wiele wątpliwości.

Przez Rodziców będących uczestnikami badania, zacienione place zabaw są

dobrze odbierane. Cień jest bowiem bardzo potrzebny dla ochrony

bawiących się dzieci przed słońcem. Zdaniem respondentów warto zapewnić

zróżnicowaną przestrzeń w obrębie placu – część terenu może być

nasłoneczniona, część zacieniona.

„Jest to miejsce, gdzie można sobie tak odsapnąć i jest ryzyko, że tam za dużo ptaszków się gniazduje” Rodzice

Biuro Infrastruktury Urzędu m.st. Warszawy

44

Miejsce do gry w szachy/warcaby/aktywnego wypoczynku Pierwsze wrażenie, mocne i słabe strony

45

Dobre miejsce do wypoczynku, do spotkań towarzyskich

(dla starszych osób spotkania w takich miejscach mogą stanowić

ochronę przed samotnością i izolacją społeczną)

Mocne strony Słabe strony

Brakuje instrukcji (przede wszystkim od jakiego wieku można

korzystać z konkretnych urządzeń)

Pomysł gier planszowych został oceniony bardzo dobrze,

szczególnie przez grupę Seniorów. Siłownie plenerowe

zostały dobrze odebrane przez Seniorów, ale także Młodzież.

Miejsce do gry w szachy/warcaby powinno być w pobliżu domu lub w pobliżu

innych miejsc do wypoczynku (np. w parku, w okolicy siłowni plenerowej).

Siłownia powinna mieć odpowiednie oznaczenia (od jakiego wieku można

korzystać z urządzeń, jak na nich ćwiczyć), ponieważ pojawiały się obawy

dotyczące zagrożenia zdrowia dzieci korzystających z urządzeń. Według

Młodzieży, dobrym pomysłem na organizację miejsc do wypoczynku jest

zapewnienie leżaków, miejsc do grillowania, stołów do ping-ponga lub miejsca

do gry w siatkówkę.

„Niekoniecznie gra w szachy, można w warcaby” Seniorzy „No można nawiązać ciekawe znajomości, spędzić czas” Seniorzy

„To już się pojawia i z tych siłowni ludzie korzystają, więc to jest spoko” Młodzież

46

Altany/zielone komnaty (ocena kilku konceptów)

Pierwsze wrażenie, mocne i słabe strony

47

Estetyka, ładny wygląd

Zacienione miejsce do odpoczynku

W upalne dni zwiększają wilgoć powietrza

Poprawia się jakość powietrza

Integracja mieszkańców

Mocne strony Słabe strony

Koszty budowy i utrzymania

Niepraktyczne (komnata przenośna)

Obawa, że będzie to miejsce do siedzenia dla bezdomnych lub

miejsce do spożywania alkoholu

Mobilne komnaty zostały przyjęte raczej sceptycznie. Lepiej zostały

ocenione altany otoczone zielenią oraz ogólnie zacienione miejsca

wypoczynku. Według przedstawicieli Wspólnot, miejsca takie

stwarzają możliwość nawiązywania relacji sąsiedzkich.

Altana okazała się rozwiązaniem estetycznym, aczkolwiek ocenianym jako

mało praktyczne (za mało miejsc do siedzenia), zbyt kosztowne i trudne

w utrzymaniu. Osoby starsze wskazywały, by w zamian postawić

w parku 10-15 ławek. Pomysł przenośnych komnat został odrzucony przez

większość badanych ze względu na brak praktycznego zastosowania.

„Ładne, ale niepraktyczne” Seniorzy

„Mi się wydaje, że potrzebne są parki, a nie jakieś komnaty, bo to jest bez sensu” Młodzież „Dużo tlenu, cień przede wszystkim, wilgoć jakaś, jak jest sucho” Seniorzy

48

Zielone ściany Pierwsze wrażenie, mocne i słabe strony

49

Izolacja termiczna obiektu/domu (ochrona przed nadmiernym

nagrzaniem/wychłodzeniem)

Ukrycie brzydoty ścian, pęknięć, nacieków

Ukrycie istniejącego graffiti oraz zapobieganie pojawianiu się nowych napisów

Produkcja tlenu, pochłanianie zanieczyszczeń przez zieleń

Mocne strony Słabe strony

Konieczność utrzymania zieleni, przycinania, pielęgnacji (dodatkowe koszty

utrzymania obiektu/domu)

Zalęgają się insekty, pająki, pojawiają się myszy, szczury

Opór mieszkańców spowodowany obawą o zawilgocenie ścian, zniszczenie

elewacji budynków mieszkalnych

W przypadku niektórych budynków konieczna jest zgoda konserwatora

zabytków, elewacja musi być odpowiednio przygotowana

Zdania na temat tego typu rozwiązań są podzielone.

Respondenci mieli trudność z jednoznacznym wskazaniem zalet i wad tego

rozwiązania i bazowali raczej na obiegowych opiniach niż na własnym

doświadczeniu. Część respondentów uważa, że roślinność chroni elewację

i ładnie wygląda. Inni natomiast są zdania, że roślinność niszczy ściany

budynków oraz ogranicza dostęp do światła. Rozwiązanie to jest akceptowane

na takich obiektach jak altanki śmietnikowe, garaże, a także na ekranach

dźwiękoszczelnych i tych ścianach budynków mieszkalnych, które są

zniszczone lub pokryte graffiti (jest to tańsze rozwiązanie niż remont elewacji).

„Ja to stosuję, gdzie mogę, kryjąc brzydotę różnych rozwiązań murów granicznych między działkami” Spółdzielnie Mieszkaniowe

50

„Zielone” ekrany akustyczne/ Żywopłoty pełniące funkcję ekranów akustycznych (połączona ocena 2 konceptów)

Pierwsze wrażenie, mocne i słabe strony

51

Zwiększenie ilości zieleni w mieście

Produkcja większej ilości tlenu

Komfort psychiczny mieszkańców (związany z przebywaniem

w otoczeniu zieleni)

Walor estetyczny ekranów

Mocne strony Słabe strony

Żywopłoty nie chronią skutecznie przed hałasem

Potrzeba utrzymania i dbania o zieleń, np. grabienia, przycinania

(wspominano o problemach z utrzymaniem zieleni na ekranach

w Alejach Jerozolimskich i na Trasie Toruńskiej)

Nasadzenia niszczeją wskutek odśnieżania zimą (są narażone na

zasolenie)

Odpowiednia powierzchnia ekranów dostosowana do zieleni

Spontaniczne wypowiedzi były zróżnicowane.

Jeśli chodzi o żywopłoty, to zdaniem przedstawicieli Jednostek Miejskich takie

rozwiązanie nie przynosi wymiernych rozwiązań. Mało skutecznie chroni przed

hałasem, jesienią generuje dodatkową pracę przy grabieniu opadających liści,

a zimą niszczeje. Ich zdaniem lepszym rozwiązaniem są ekrany akustyczne

porośnięte pnączami. Przedstawiciele mieszkańców pozytywnie odbierają oba

rozwiązania, jest to według nich dobry sposób na zwiększenie ilości zieleni

w mieście.

„Tylko znowu, kto to będzie utrzymywał” Spółdzielnie Mieszkaniowe

52

Oczka wodne Pierwsze wrażenie, mocne i słabe strony

53

Poprawia estetykę otoczenia oraz jakość powietrza

Miejsce dla rozwoju flory i fauny

Źródło wody dla nasadzonych wokół roślin, nie trzeba ich podlewać

Mocne strony Słabe strony

Może być niebezpieczne dla dzieci

Trudne do utrzymania pod kątem czystości wody, wymaga kontroli sanitarno-

epidemiologicznej

Potencjalne miejsce do rozwoju glonów, komarów, mogą pojawić się szczury

Szybko może zostać zaśmiecone, zniszczone

W kontekście tego rozwiązania potrzeba retencji i estetyka

okazały się mniej istotne niż obawy dotyczące

potencjalnego zagrożenia bezpieczeństwa dzieci.

Zdecydowaną zaletą tego rozwiązania jest retencja wody oraz stworzenie

miejsca do rozwoju flory i fauny. Jest to dobre miejsce do sadzenia roślin,

co wiąże się z dodatkową zaletą w postaci poprawy jakości powietrza. Wadą

jest natomiast konieczność utrzymania oczka w czystości (co generuje koszty).

Zdaniem badanych jest to rozwiązanie, które bardziej sprawdzi się na

zamkniętych osiedlach niż na terenach ogólnodostępnych (obawa przed

zniszczeniem). Rozwiązania te powinny być uwzględniane na etapie

projektowania nowych osiedli.

„Ale od czegoś trzeba zacząć, by było jak na Zachodzie” Seniorzy

„Musi być zadbane, ktoś musi pilnować” Wspólnoty Mieszkaniowe

„To nie zda egzaminu, no zaraz nawrzucają butelek, nie będzie komu sprzątać” Seniorzy

„To jest estetyczne, praktyczne” Spółdzielnie Mieszkaniowe

„Poza tym, nie zapominajmy o tych ptaszkach” Rady Osiedli

54

Zbiornik pełniący funkcję boiska Rysunek poglądowy

Rysunek poglądowy

ZBIORNIK PEŁNIĄCY FUNKCJĘ BOISKA

Fot. W. Szymalski

Plac deszczowy (skwer) Pierwsze wrażenie, mocne i słabe strony

55

Zapełniony wodą nawilży powietrze, ochłodzi

Miejsce do spędzania czasu, rekreacji (respondenci pozytywnie

wypowiadali się, np. o „pluskowisku” pod CH Arkadia)

Mocne strony Słabe strony

Koszty związane z oczyszczeniem i osuszeniem

Siedlisko komarów

Może być niebezpieczne dla dzieci

Inwestycja wymagająca dużej przestrzeni

Pozytywne pierwsze wrażenie. W sumie nie do końca

została zaakceptowana dwufunkcyjność rozwiązania, to jest

zbiornik wody oraz boisko.

Po początkowym zachwycie, pojawiły się wątpliwości wynikające

z obaw o odpowiednie utrzymanie powierzchni po osuszeniu

i zaadaptowaniu do powierzchni użytkowej (np. boisko). Niektórzy sugerowali,

że lepiej jest skupić się na jednej funkcji takiego zbiornika. Część

respondentów doceniła jednak nowatorski charakter przedsięwzięcia.

„To jest tak samo, jak z oponami zimowo-letnimi. W zimę się jeździ słabo, w lato się jeździ słabo i tak samo będzie z tym” Jednostki Miejskie

„Zbiornik tak, ale to boisko to tak średnio” Młodzież

Fot. W. Szymalski Rysunek poglądowy

56

Fot. W. Szymalski

Zielone dachy Pierwsze wrażenie, mocne i słabe strony

57

Dobre miejsce do spędzania wolnego czasu (bardzo dobrze

oceniano BUW)

Retencja wody

Izolacja budynku (chroni przed przegrzaniem/wyziębieniem)

Poprawa jakości powietrza

Poprawa estetyki otoczenia

Mocne strony Słabe strony

Koszty realizacji i utrzymania

Ma to sens przy nowych inwestycjach, kiedy jest zaplanowane od

razu, modernizacja starych budynków to za duży koszt

Sam koncept bardzo się podobał większości, która oceniała

tę propozycję.

Uczestniczący w projekcie Seniorzy zwrócili jednak uwagę na koszty

stworzenia i utrzymania takiej powierzchni. Przedstawiciele Spółdzielni

Mieszkaniowych odnieśli się do procedur ograniczających takie inwestycje

na dachach (odpowiednia konstrukcja, by utrzymać ciężar roślin

i ziemi). Czynnikiem zachęcającym do wprowadzenia takiego rozwiązania

mogą być dotacje (np. unijne).

„To w nowych budynkach na pewno, ale nie w starych” Wspólnoty Mieszkaniowe

„Przede wszystkim zwiększa przestrzeń, pomijając, że jest to piękne, że jest to zielone” Spółdzielnie Mieszkaniowe

Fot. W. Szymalski

58

Zielone torowiska Pierwsze wrażenie, mocne i słabe strony

59

Wyciszenie hałasu komunikacyjnego

Retencja wody

Poprawiają estetykę otoczenia

Mocne strony Słabe strony

Duże koszty inwestycji

Konieczność koszenia, co jest trudne na torowisku

Konieczność zadbania o trawę po zimie

Rozwiązanie to zostało odebrane neutralnie.

Respondentom ogólnie raczej podobało się to rozwiązanie, chociaż wiele osób

zwracało uwagę na konieczność koszenia trawy, pielęgnacji zieleni.

„Tylko jest problem z koszeniem” Jednostki Miejskie „To nie tylko kwestia wody, to jest tak samo kwestia hałasu. No jak jest trawa to jest właśnie ciszej” Wspólnoty Mieszkaniowe

60

Ogród deszczowy Pierwsze wrażenie, mocne i słabe strony

61

Nawadnianie zieleni

Retencja wody deszczowej

Mocne strony Słabe strony

Ryzyko „wypłukania” roślin z donic

Koncept został oceniony bez większych emocji

i komentarzy.

Jeżeli miałby być zastosowany, to pod warunkiem, że woda opadowa nie

wypłucze roślin z donic. Tylko nieliczni badani zetknęli się z tym rozwiązaniem,

jest ono mało znane.

62

Poidełka Pierwsze wrażenie, mocne i słabe strony

63

W upalne dni łatwe, ogólnodostępne źródło wody pitnej

(nie trzeba nosić ze sobą butelki wody)

Woda pomaga ochłodzić się w czasie upału

Dobre także dla zwierząt (woda, którą na spacerze można

podać psu)

Atrakcja dla dzieci

Mocne strony Słabe strony

Obawy o źródło pochodzenia wody (należy zapewnić, że woda

w poidełku jest dobrej jakości, np. poprzez umieszczenie tabliczki

z informacją, że „woda zdatna do picia”, „woda z Miejskiego

Systemu Wodociągów i Kanalizacji”)

W instalacji mogą powstawać i gromadzić się bakterie

Obawy o wandalizm i zniszczenie

Sam pomysł został bardzo dobrze odebrany i uznany

za ważny i potrzebny.

Dla badanych bardzo ważną rolę odgrywa jakość wody pitnej i zapewnienie

utrzymania czystości poidełka. Dla Jednostek Miejskich ważna jest też kwestia

konserwacji takich urządzeń. Respondenci zaznaczyli, że warto umieścić

informację (np. w komunikacji miejskiej) odnośnie lokalizacji takich poidełek.

Wskazane miejsca na poidełka to: okolice szkół, przedszkoli, parki, przystanki

– poidełka powinny być dostępne w jak największej ilości punktów. Tego typu

poidełka mogą zastąpić beczkowozy z wodą pitną. Ważna jest ich konstrukcja

– powinna umożliwiać nalanie wody bezpośrednio do butelki oraz napicie się

bez konieczności dotykania urządzenia ustami (higiena).

„Nie trzeba stać w kolejce do kasy z jedną butelką na przykład” Seniorzy

„Martwimy się o bakterie w środku” Rodzice

„Ciągle mam to gdzieś z tyłu głowy, no że czy by się to oparło dewastacjom” Spółdzielnie Mieszkaniowe

64

Markizy Pierwsze wrażenie, mocne i słabe strony

65

Względy estetyczne – lepsze niż klimatyzatory, które szpecą

elewację

Gwarancja cienia podczas upału, skuteczniejsze od rolet

wewnętrznych

Tańsze w użytkowaniu niż klimatyzacja (nie zużywają prądu)

Nie przyczyniają się do powstawania miejskich wysp ciepła

(w przeciwieństwie do klimatyzatorów, które wyraźnie podnoszą

temperaturę otoczenia)

Mocne strony Słabe strony

Montaż markiz na całym budynku jest zbyt kosztowny, jak na tak

małą liczbę słonecznych dni w kraju

Trudno o unifikację i rozwiązanie zadowalające wszystkich

mieszkańców (może pojawić się opór ze strony mieszkańców)

Trudne do utrzymania w czystości (ładnie wyglądają, gdy są nowe,

z upływem czasu mogą pękać, zmieniać kolor)

Pomysł został raczej dobrze odebrany. Zdaniem

przedstawicieli instytucji jest to lepsze rozwiązanie niż

szpecąca elewację klimatyzacja, czy mało skuteczne

wewnętrzne rolety.

W trakcie oceny konceptu pojawiły się wątpliwości, czy uda się zunifikować

takie rozwiązanie, by podobało się wszystkim mieszkańcom. Z tego względu

warto rozważyć montaż markiz w przypadku nowych budynków, bo wówczas

nie trzeba zabiegać o zgodę mieszkańców. Niektórzy sugerowali alternatywne

rozwiązanie: montaż okien ze specjalną powłoką, która ogranicza przenikanie

promieni słonecznych.

„Nie mieszkamy w Barcelonie, ani w Rzymie” Spółdzielnie Mieszkaniowe

Fot. R. Motyl, m.st. Warszawa

WODA – Kurtyny wodne

Kurtyny wodne – rozstawiane w upalne dni spryskiwacze, usytuowane w miejscach publicznych

dla ochłody przechodniów.

ŹRÓDEŁKO I JEGO OTOCZENIE WSPÓŁCZEŚNIE. FOT. ZARZĄD

OCZYSZCZANIA MIASTAFOTOGRAFIA 1 Z 4

Kurtyny wodne Pierwsze wrażenie, mocne i słabe strony

67

Skuteczne źródło ochłodzenia i orzeźwienia podczas upałów

Proste w realizacji

Element ruchomy, sezonowy a nie stały

Stanowią atrakcję dla dzieci

Mocne strony Słabe strony

Aspekty ekonomiczne (marnotrawstwo wody podczas upałów)

Sam pomysł został bardzo dobrze oceniony i uznany

za potrzebny i ważny.

Nieliczni, w dalszej dyskusji, komentowali, że takie rozwiązanie

to marnotrawstwo wody w upalne dni, kiedy woda staje się towarem

deficytowym. Jedna z osób reprezentująca Jednostki Miejskie zasugerowała,

by stawiać takie kurtyny wodne w pobliżu zieleni, by połączyć to

z podlewaniem.

„Mieszkańcy oczekują tego” Jednostki Miejskie

68

Budziły raczej negatywne uczucia wśród wszystkich

badanych grup. Respondenci nie bardzo wiedzą, jak

zareagować na informację o stanie powietrza.

Sugerowano, by dodać oznaczenie kolorystyczne (kolor zielony – stan normalny

powietrza, kolor czerwony – stan alarmowy), aby interpretacja informacji była

łatwiejsza. Pojawiły się też głosy, że sytuacja w Warszawie nie jest zła w porównaniu,

np. z Krakowem więc nie ma potrzeby ciągłego monitorowania stanu powietrza

(Warszawa nie jest miastem przemysłowym, nie jest położona w niecce).

Dla badanych bardziej użyteczną informacją jest aktualna temperatura lub

ostrzeżenia o zjawiskach pogodowych. Niektórzy wspomnieli, że informacja o stanie

powietrza powinna być połączona z kampanią edukacyjną dot. dbania o jakość

powierza. Obecnie mieszkańcy raczej nie mają świadomości na ile powietrze jest

zanieczyszczone.

Tablice informacyjne o stanie powietrza Pierwsze wrażenie, mocne i słabe strony

69

Może być to element kampanii edukacyjnej dotyczącej dbania

o jakość powietrza w mieście (np. można podać informację

o zanieczyszczeniu powietrza wraz ze sposobami na ograniczenie

zanieczyszczenia powietrza)

Zwiększenie świadomości mieszkańców

Mocne strony Słabe strony

Niska świadomość mieszkańców (brak zainteresowania tematem)

Trudność w interpretowaniu wyświetlanych informacji

Brak możliwości adekwatnego zareagowania (nie można „uciec”

przed zanieczyszczeniem)

Bardzo duży koszt budowy i utrzymania stacji monitoringu

70

Ogrodnictwo miejskie Pierwsze wrażenie, mocne i słabe strony

71

Zauważalna wartość edukacyjna dla dzieci

Budowanie społeczeństwa obywatelskiego, zaangażowanie

mieszkańców

Jest to dobre miejsce dla osób, które mają dużo wolnego czasu

i lubią spędzać go na świeżym powietrzu, ale nie mają własnych

ogródków

Mocne strony Słabe strony

Bariera w spożywaniu warzyw z ogródków miejskich (obawa przed zanieczyszczeniem

spalinami lub odchodami zwierząt)

Brak zdefiniowanych zasad dotyczących podziału obowiązków oraz obawa,

że mieszkańcy nie będą chcieli się zaangażować w działania tego typu i teren szybko

zostanie zaniedbany

Łatwo o zniszczenie przez wandali, psy

W mieście trudno jest znaleźć grunty pod taką uprawę

Pierwsze wrażenia raczej negatywne.

Respondenci stwierdzili, że lepiej sadzić rośliny ozdobne niż warzywa. Wiele

osób obawia się spożywania warzyw rosnących w mieście, bo mogą być one

zanieczyszczone spalinami lub odchodami zwierząt. Sugerowano też,

aby zakładać takie ogrody na ogrodzonym terenie, żeby zmniejszyć ryzyko

szybkiego zniszczenia ogrodu. Przede wszystkim jednak, respondenci

opowiadają się za tworzeniem takich ogrodów przy przedszkolach i szkołach,

co ma walor edukacyjny.

„Warzywa w mieście?” Seniorzy „No w parkach tego nie widzę, ale przy przedszkolach, dla dzieci, fajne zajęcie” Seniorzy

„Ja jestem sceptyczny, bo to jednak jest dużo spalin i niespecjalnie” Wspólnoty Mieszkaniowe

Ocena wybranych rozwiązań Uwagi dotyczące wszystkich propozycji

Najważniejsze oczekiwania mieszkańców:

Tworzenie rozwiązań, które są łatwe w utrzymaniu oraz odporne na

zniszczenia i dobrze zabezpieczone przed kradzieżami (mieszkańcy

najbardziej obawiają się, że nowe inwestycje zostaną szybko zniszczone

i nie będzie można z nich dalej korzystać).

Ważna jest estetyka, ale przede wszystkim funkcjonalność rozwiązań.

Istotne jest, aby tworzyć rozwiązania, które będą integrować

mieszkańców – jeśli przestrzeń będzie odpowiednio przygotowana

i zadbana, to mieszkańcy chętnie będą korzystać z nowych rozwiązań

i dbać o nie.

Ważne jest, aby konsultować z mieszkańcami poszczególne decyzje,

nie narzucać rozwiązań odgórnie, ale robić to w porozumieniu

z mieszkańcami i z uwzględnieniem ich opinii.

Przy planowaniu nowych instalacji czy aranżacji miejskich warto

wzorować się na już istniejących rozwiązaniach, które są doceniane

przez mieszkańców. Przykładami takich inwestycji są:

altany oraz miejsca do grillowania w Lasku Bielańskim

„kartograje” w Lasku Bielańskim – zadaszone stoliki do gry w karty

miejsca nad Wisłą, gdzie można rozpalić ognisko, grilla

Park nad Balatonem na Gocławiu

72

Proponowane rozwiązania i źródła finansowania (1/2) Inicjatywa mieszkańców vs miasta w zakresie adaptacji do zmian klimatu

DZIAŁANIA PROEKOLOGICZNE WSKAZANE SPONTANICZNIE

Segregowanie śmieci

Zasłanianie okien (żaluzje, rolety), uszczelnianie okien, by nie tracić ciepła

Oszczędzanie wody, prądu

Edukacja dzieci w zakresie oszczędzania zasobów naturalnych

Sadzenie roślin doniczkowych (balkony, klatki schodowe)

Akcje sadzenia drzew, a także konkursy, np. „Warszawa w kwiatach

i zieleni” (respondenci pozytywnie oceniają tego typu działania)

Działania miasta na rzecz promocji ekologicznego transportu

i zachęcania mieszkańców do korzystania z komunikacji miejskiej

Oświetlenie solarne montowane na podwórkach i klatkach schodowych

(dzięki temu zwiększa się poczucie bezpieczeństwa mieszkańców,

a jednocześnie zużycie energii nie wzrasta)

SPOŚRÓD PREZENTOWANYCH KONCEPTÓW:

Duże inwestycje, np.:

Parki, większe tereny zieleni

Zbiorniki retencyjne

Place deszczowe

Powinny być planowane w porozumieniu z mieszkańcami, ale sfinansowane

przez m.st. Warszawę, np. z budżetu partycypacyjnego.

Małe inwestycje, np.:

Małe osiedlowe place zabaw

Niewielkie tereny zieleni, zacienione miejsca wypoczynku w pobliżu domu

Małe oczka wodne

Ławki

Jeśli są inicjatywą mieszkańców, są oni skłonni sami sfinansować inwestycję

(przynajmniej częściowo, z pieniędzy wspólnoty czy spółdzielni mieszkaniowej)

73

Proponowane rozwiązania i źródła finansowania (2/2) Inicjatywa mieszkańców vs miasta w zakresie adaptacji do zmian klimatu

Wśród przedstawicieli badanych grup można zauważyć

zróżnicowane podejście do finansowania omawianych rozwiązań

adaptacyjnych.

Respondenci będący przedstawicielami grup Seniorów, Rodziców

oraz Młodzieży uważają, że wszystkie propozycje zmian powinny

być finansowane przez miasto lub dzielnice. Ewentualnie

w przypadku większych spółdzielni lub wspólnot mieszkaniowych

można mówić o partycypowaniu w kosztach (w porozumieniu

z miastem).

Przedstawiciele Rad Osiedli uważają, że część pomysłów może być

finansowana z podatków, ale niektóre mogą zostać sfinansowane

z funduszu remontowego danego osiedla (np. nasadzenia, ławki,

małe pace zabaw).

Przedstawiciele Wspólnot Mieszkaniowych są zdania,

że rozwiązania adaptacyjne powinny być finansowane częściowo

przez miasto, a częściowo przez wspólnotę. Pojawiły się pomysły,

że to wspólnota powinna przygotować projekt, a miasto

sfinansować go w 50-80%. Inni byli zdania, że to miasto powinno

udzielić wsparcia architektonicznego i organizacyjnego

(np. zapewnić projekt). W tym wypadku udział finansowy wspólnoty

mógłby być większy (a nawet całkowity).

Podobnego zdania są przedstawiciele Spółdzielni Mieszkaniowych,

którzy opowiadają się za wspólnym finansowaniem – np. 50%

finansuje miasto, a 50% spółdzielnia.

Przedstawiciele Jednostek Miejskich uważają, że duża część

omawianych rozwiązań powinna być finansowana przez

inwestorów, przedsiębiorców, deweloperów – każdy powinien być

odpowiedzialny za inwestycje na swoim terenie.

74

Podsumowanie (1/2) Ocena proponowanych rozwiązań

75

Zieleń – zwiększanie terenów zieleni to zdaniem badanych

jedno z najbardziej potrzebnych rozwiązań. Respondenci

oczekują miejsc w mieście, gdzie można schronić się od słońca

i spędzić wolny czas w otoczeniu zieleni. Jednocześnie

obawiają się oni obecności osób bezdomnych spożywających

alkohol w tych miejscach.

Retencja – najlepiej odebrane i najbardziej potrzebne okazały

się być oczka wodne i zielone dachy oraz torowiska. Ogrody

deszczowe wzbudziły niewielkie zainteresowanie wśród

respondentów. Place deszczowe uplasowały się najniżej

ze względu na koszty inwestycji i utrzymania.

Sposób na upały – idealnym pomysłem na skuteczną ochłodę

podczas upalnych dni jest pomysł poidełek, jako źródła

darmowej wody pitnej. Markizy są oceniane jako skuteczne, ale

kosztowne rozwiązanie. Najlepiej montować je w nowym

budownictwie, co nie wymaga zgody mieszkańców

i pozwala dopasować wygląd markiz do projektu elewacji.

Powietrze – jeśli chodzi o montaż tablic z informacją

o zanieczyszczeniu powietrza, to pomysł ten został oceniony

raczej negatywnie. Dość sceptycznie odnoszono się do samej

potrzeby pozyskiwania informacji o zanieczyszczeniu. Badani

są zdania, że w Warszawie problem zanieczyszczeń powietrza

nie jest tak duży jak, np. w Krakowie i mało interesują się tym

zagadnieniem.

Ogrodnictwo miejskie – budziło wiele wątpliwości,

rozpatrywano je pozytywnie głównie w kontekście edukacji

dzieci. Respondenci wykluczają uprawianie warzyw w mieście,

opowiadają się raczej za roślinami ozdobnymi. Niektórzy

zauważyli jednak, że jest to dobre rozwiązanie dla osób, które

mają dużo czasu wolnego, ale nie posiadają własnego

ogródka.

Podsumowanie (2/2) Ocena proponowanych rozwiązań

76

Mieszkańcy oczekują przede wszystkim rozwiązań, które będą

jednocześnie funkcjonalne i łatwe w utrzymaniu, odporne

na zniszczenia. Obawiają się oni, że nowe inwestycje szybko

zostaną zdewastowane i nie będzie można z nich korzystać.

Ponoszenie kosztów to kwestia problematyczna. Z jednej

strony bowiem są osoby, które są gotowe dopłacić, np. 50 zł

miesięcznie do czynszu, by mieć wokół bloku zadbane tereny

zieleni, ławki, z drugiej strony pojawiają się głosy, że przecież

temu służą płacone przez mieszkańców podatki.

Oczekiwanie wsparcia ze strony m.st. Warszawy pojawia się

w przypadku większych inwestycji, jak tworzenie zacienionych

placów zabaw, zbiorników retencyjnych, placów deszczowych

lub nasadzanie nowych terenów zieleni. W przypadku

mniejszych kosztów (np. pielęgnowanie przydomowych

ogródków, malowanie ławek) osoby badane są skłonne

wykazać oddolną inicjatywę.

Można zauważyć różnice w podejściu badanych grup do

kwestii finansowania rozwiązań adaptacyjnych. Seniorzy,

Rodzice i Młodzież uważają, że to miasto i dzielnice powinny

być odpowiedzialne za wdrażanie rozwiązań. Przedstawiciele

Rad Osiedli, Spółdzielni i Wspólnot Mieszkaniowych chcieliby

uczestniczyć w finansowaniu i wdrażaniu rozwiązań

(w porozumieniu z miastem). Przedstawiciele Jednostek

Miejskich chcieliby, żeby większą odpowiedzialność ponosili

zarządcy i właściciele konkretnych terenów.

Przy wdrażaniu nowych rozwiązań istotne jest konsultowanie

rozwiązań z mieszkańcami i uwzględnianie ich opinii. Może

to spowodować ich większe zaangażowanie i większą dbałość

o nowe instalacje czy aranżacje miejskie.

77

Potrzeby informacyjne Zakres, źródła poszukiwanych informacji nt. zmian klimatu

Fot. m.st. Warszawa

Potrzeby informacyjne (1/3) Zakres potrzebnych informacji nt. zmian klimatu

Informacje o możliwych dotacjach unijnych

Informowanie z dużym wyprzedzeniem

o planowanych w mieście inwestycjach,

aby móc o nich współdecydować

Informacje o planach zagospodarowania

terenu

Informacje na temat projektów planowanych

w ramach budżetu partycypacyjnego

Informacje na stronach Urzędu Miasta

o nagłych awariach w Warszawie (np. awarie

powstałe na skutek gwałtownych zjawisk

pogodowych – zalane ulice, przewrócone

drzewa)

System ostrzegania mieszkańców przed

zagrożeniami (np. w przypadku gwałtownych

zjawisk pogodowych)

Informacje o zanieczyszczeniu wody

w mieście (mapa z ostrzeżeniami, które

kąpieliska są bezpieczne dla mieszkańców,

a także informacje dot. jakości wody

z miejskich wodociągów w poszczególnych

dzielnicach)

Informacje o zanieczyszczeniu powietrza

w mieście (mapa z ostrzeżeniami)

Informacje o poziomie hałasu w mieście

(mapa hałasu)

78

Instytucje Mieszkańcy Mieszkańcy Woda

Powietrze

Poprawa warunków życia w mieście

WYSZUKIWARKI INTERNETOWE

Najczęściej wskazywane źródło informacji wśród większości badanych. Pomimo częstego korzystania z tego źródła mają oni zastrzeżenia do co rzetelności publikowanych w Internecie informacji

INNE

Strona internetowa Urzędu Miasta, IMiGW*

Aplikacja Regionalny System Ostrzegania

Aplikacja mobilna z pokazanymi dzielnicami i ważnymi informacjami

Facebook

Portale internetowe, np. www.wawa.love

Plakaty, billboardy

ULOTKI

Rozwiązanie odrzucane przez większość badanych ze względów środowiskowych (marnowanie papieru, zaśmiecanie miasta)

TELEWIZJA

Kojarzy się głównie z informacjami nt. pogody, ale też informacjami lokalnymi (np. Kurier Warszawski nadawany na TVP 3 Warszawa)

Może być dobrym źródłem jeśli zostanie przygotowana oryginalna i przyciągająca uwagę kampania (spoty reklamowe)

GAZETY LOKALNE

Szczególnie często wskazywane przez badanych Seniorów, Rodziców i przedstawicieli Rad Osiedli, mniej istotne dla Młodzieży

Na przykład: Metro, Nasze Miasto, Głos Bielan, Mieszkaniec

Potrzeby informacyjne (2/3) Źródła informacji nt. zmian klimatu

Respondenci rzadko szukają informacji na temat zmian klimatu, raczej pasywnie odbierają to co zostanie podane w mediach. Nie do końca wierzą oni w to co podają media, często informacje o zmianie klimatu kojarzą im się z polityką i próbami odwrócenia uwagi od innych spraw. Przedstawiciele Rad Osiedli oczekują, by Urząd Miasta wychodził z inicjatywą i organizował spotkania informujące o ważnych zmianach dotyczących klimatu. Przedstawiciele Wspólnot i Spółdzielni Mieszkaniowych są najbardziej zainteresowani otrzymywaniem informacji na temat zmian klimatu oraz rozwiązań adaptacyjnych. Z tego względu chętnie zapiszą się oni na newsletter z Urzędu Miasta i chętnie będą otrzymywać SMSy z informacjami.

Najczęściej wykorzystywanym źródłem informacji są wyszukiwarki internetowe. Często wskazywanym, praktycznym źródłem informacji nt. zmian klimatu są ekrany w komunikacji miejskiej (np. w metrze).

Przedstawiciele Jednostek Miejskich sugerują, by dodatkowo zapraszać mieszkańców na pikniki, konsultacje społeczne podczas których przedstawia się rzetelne informacje nt. ekologii i kierunku zmian klimatu.

*IMiGW – Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej

Potrzeby informacyjne (3/3) Cytaty

„Tak, zdecydowanie. Dlatego, że wiele osób też sobie instaluje.” – o aplikacji; Wspólnoty Mieszkaniowe

„Tylko nie ulotki. Internet i plakaty.” Młodzież

„Mogłyby być te informacje przekazywane np. w środkach transportu” Rodzice

„Najbardziej to jestem ciekawa, co się dzieje w mieście, co już jest zrobione” Młodzież

„My mamy taki patent, bo już kilka nam się udało zrealizować pikników ekologicznych, w które wciskamy tam różnego rodzaju wiedzę” Jednostki Miejskie

„Ja jestem tradycyjny, ale na SMS-a bym się skusił” Wspólnoty Mieszkaniowe To jest słaby punkt. Moim zdaniem absolutnie słaby

punkt, nie ma bieżącej informacji na temat tego co się dzieje” – o stronie miasta; Spółdzielnie Mieszkaniowe

„I jeszcze jest coś takiego, na smartfony jest taki programik RSO, co się czyta jako Regionalny System Ostrzegania” Spółdzielnie Mieszkaniowe

„Najszybciej w Internecie” Rady Osiedli „Cały czas śledzimy media i patrzymy co się dzieje” Rady Osiedli

„Z racji pracy” Wspólnoty Mieszkaniowe

„Zbyt dużo sprzecznych informacji” Młodzież

Podsumowanie Potrzeba wiarygodnego źródła wiedzy i szybkiej informacji w postaci alertów

81

W Warszawie wiele już zrobiono w kwestii poprawy komfortu życia,

jednak czasami nie jest to odpowiednio komunikowane mieszkańcom.

Brakuje wiarygodnych źródeł informujących o tym, jakie działania

adaptacyjne w zakresie zmian klimatu realizuje miasto oraz

o zbliżających się anomaliach i ekstremach pogodowych.

Dla mieszkańców ważne są alerty pogodowe.

Przedstawiciele instytucji (RO, SM, WM) deklarują, że najbardziej brakuje

im informacji o możliwości poprawy warunków życia w mieście,

a w szczególności o dotacjach unijnych, o planowanych inwestycjach,

sposobach zagospodarowania terenu, tworzonych budżetach

partycypacyjnych. W oparciu o pozyskaną wiedzę dane podmioty chcą

bardziej świadomie współdecydować o rozwoju okolicy czy miasta.

Oczekiwane źródła informacji to przede wszystkim:

Rzetelnie aktualizowane strony www:

• Strona Urzędu Miasta (np. o inwestycjach, o awariach)

• Strona Instytutu Meteorologii i Gospodarki Wodnej

(np. o zmianach pogody)

• Facebook

Aktywna komunikacja elektroniczna :

• Newslettery

• Aplikacje mobilne dla Warszawy i poszczególnych dzielnic

(o wydarzeniach, ale także o zagrożeniach)

• SMS-y

Źródła komunikacji ogólnodostępnej:

• Plakaty i billboardy

• Ekrany w komunikacji miejskiej

Brakuje spotkań, newsletterów kierowanych do przedstawicieli instytucji.

82

Wnioski i rekomendacje

Fot. m.st. Warszawa

Wnioski (1/3) Potrzeba edukacji i komunikacji

83

Ogólnie, poziom wiedzy o zmianach klimatu jest nierówny, często

nieugruntowany i wymagający edukacji od podstaw. Badanym

czasami trudno jest znaleźć związek między zmianą klimatu a jej

skutkami. Jako przykłady zmian klimatu wskazywane są głównie

liczne ekstrema pogodowe (susze, podtopienia, wichury,

wyładowania atmosferyczne).

Przedstawiciele Spółdzielni, Wspólnot Mieszkaniowych, Jednostek

Miejskich koncentrują się na wybranych zagadnieniach zmian

klimatu w mieście, często powiązanych z ich pracą zawodową,

pełnioną funkcją.

Dla respondentów bardzo ważna jest jakość życia

w Warszawie. Niekoniecznie wiąże się ona z rozwiązaniami

chroniącymi mieszkańców przed skutkami zmian klimatu.

Priorytetem jest poczucie bezpieczeństwa w mieście, a na kolejnych

miejscach respondenci wymieniają lokalizację, otaczającą zieleń,

czy rozwiązania komunikacyjne oraz infrastrukturę (np. dostęp do

punktów usługowych, placówek edukacyjnych).

Badani mieszkańcy Warszawy nie do końca rozumieją, czym jest

pojęcie „adaptacja do zmiany klimatu”.

Spontanicznie wymieniane jest niewielkie spektrum przykładów

mających na celu ograniczenie skutków zmian klimatu.

Zdaniem badanych miasto w niewielkim stopniu jest przygotowane

na interwencję w przypadku nagłych zmian pogody.

Z wywiadów wynika, że brakuje szeroko dostępnej informacji, gdzie

szukać pomocy. Nieliczni są świadomi alertów pogodowych

na stronie IMiGW* czy aplikacji Regionalny System Ostrzegania.

Pewne działania miasta zostały dostrzeżone, jednak ich skala wciąż

jeszcze jest zbyt mała (np. kurtyny wodne, poidełka).

Opinie badanych są podzielone, jeżeli chodzi o to, kto powinien

podejmować działania służące adaptacji do zmiany klimatu.

Mieszkańcy uważają, że działania te powinny być podejmowane

przez miasto, ale Jednostki Miejskie, Spółdzielnie i Wspólnoty

oraz Rady Osiedli oczekują współdecydowania i wsparcia ze strony

mieszkańców (np. w formie konsultacji społecznych).

*IMiGW – Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej

Wnioski (2/3) Potrzeba rozwiązań dostosowanych do stylu życia

84

Spośród prezentowanych rozwiązań:

Najlepiej zostały ocenione propozycje związane ze zwiększeniem

terenów zieleni.

Pomysły dotyczące retencji wody wiążą się z obawami dot. kosztów

utrzymania, zapewnienia czystości wody.

Rozwiązanie dotyczące informowania o jakości powietrza zostało

ocenione najgorzej.

W zależności od stylu życia i wieku oczekiwano różnych

rozwiązań, szczególnie w zakresie proponowanych konceptów

dotyczących zieleni. Badani zwracają uwagę na rozwiązania

dotyczące ich najbliższego otoczenia (małe skwerki,

przydomowe place zabaw, ławki pod blokiem),

a nie tylko duże inwestycje, jak parki czy ścieżki rowerowe.

Jeżeli chodzi o koszty i to, kto powinien je ponieść, to drobne

inwestycje mogą pozostać po części w gestii mieszkańców,

większe inwestycje powinny być finansowane przez Urząd

Miasta, dzielnice.

Ogólnie barierami we wdrażaniu rozwiązań dotyczących

zmiany klimatu są: brak przepływu informacji między

mieszkańcami a instytucjami, niski stan wiedzy wśród

mieszkańców, ograniczenia finansowe na poziomie Spółdzielni,

Wspólnot Mieszkaniowych czy Rad Osiedli (bieżące wydatki

często są ważniejsze od długoterminowych inwestycji).

Głównymi barierami w ocenie proponowanych rozwiązań

są wysokie koszty ich realizacji i utrzymania (oczka wodne,

skwery wodne). Czasem także mała praktyczność

zastosowania (jak w przypadku mobilnych altan).

Wnioski (3/3) Informacje w komunikacji miejskiej, na stronach www lub dedykowane aplikacje

85

Potrzeby informacyjne nie są w pełni zaspokojone, zarówno

jeśli chodzi o mieszkańców, jak i o przedstawicieli Rad Osiedli,

Wspólnot i Spółdzielni Mieszkaniowych. Co więcej, mieszkańcy

często nie mają potrzeby poszukiwania informacji związanych

z adaptacją do zmian klimatu i nie mają świadomości jaki

związek mają tego typu informacje z ich codziennym życiem.

W przypadku mieszkańców ważne jest szybkie i szerokie

dotarcie informacji do odbiorcy. Pozytywnie oceniane są

ekrany w środkach transportu, strony www, aplikacje mobilne,

a także informacje w radiu czy telewizji.

Odbiorcy instytucjonalni (RO, SM, WM) chętnie korzystaliby

z dedykowanych im środków przekazu elektronicznego

(newsletter, SMS, aplikacja). Zależy im szczególnie

na wcześniejszych i rzetelnych informacjach o planowanych

działaniach Jednostek Miejskich, Urzędu Miasta, dzielnic.

Potencjalnym źródłem informacji są też gazety lokalne oraz

plakaty. Ulotki zostały ocenione negatywnie – badanym kojarzą

się one z zaśmiecaniem terenu i marnowaniem papieru.

Ważne do zakomunikowania są przede wszystkim:

• Informacje, co zostało zrealizowane i co będzie

w przyszłości zrobione przez m.st. w zakresie adaptacji

do zmian klimatu.

• Informacje o działaniach konserwacyjnych – jak miasto

dba o inwestycje już powstałe i jak kontynuuje

rozpoczęte działania.

• Informacje o tym, jak dedykowane służby reagują

na nagłe sytuacje.

Rekomendacje Uświadomienie i zaangażowanie mieszkańców

86

Zmiany klimatu to dla badanych najczęściej temat abstrakcyjny

i odległy, mało angażujący emocjonalnie. Dużo bardziej bliski

jest im temat komfortu życia w najbliższym otoczeniu. Warto

uświadomić mieszkańcom, jak bardzo te dwie kwestie są ze

sobą powiązane oraz, że zmiany klimatu manifestują się na co

dzień, tu i teraz.

Mieszkańcy uskarżają się na wysokie tempo życia i na to, że

nie mają czasu na szukanie informacji związanych ze zmianami

klimatu. Z tego względu należy zadbać o łatwy dostęp do

informacji oraz edukować mieszkańców – przede wszystkim

poprzez uświadamianie, że oni sami także mogą wpływać na

ograniczanie skutków zmian klimatu (np. poprzez częstsze

korzystanie z komunikacji miejskiej zamiast z samochodów).

Ważne jest, aby docierać z informacjami do szerszej grupy

odbiorców – np. informacje o zanieczyszczeniu powietrza są

udostępniane przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony

Środowiska, ale bardzo niewiele osób aktywnie szuka tego

typu informacji.

Działania Jednostek Miejskich, aktualnie kojarzone głównie

z bieżącym reagowaniem na konkretne sytuacje, warto osadzić

w szerszym i długofalowym kontekście dostosowania miasta

do zmian klimatu.

Kolejnym krokiem, który należałoby podjąć jest kontynuowanie

działań zwiększających zaangażowanie mieszkańców w sprawy

ekologii i działania miasta w zakresie adaptacji do zmian

klimatu. Pikniki tematyczne, konsultacje społeczne i budżety

partycypacyjne to pozytywnie postrzegane przedsięwzięcia,

których zakres należy zwiększać. Dobrym łącznikiem pomiędzy

Jednostkami Miejskimi a mieszkańcami mogą być osoby już

bardziej świadome i zaangażowane, czyli: członkowie Rad

Osiedli, zarządy Wspólnot Mieszkaniowych i Spółdzielni

Mieszkaniowych. Są to też grupy, które w największym stopniu

oczekują dostępu do informacji na temat adaptacji do zmian

klimatu.

Źródła zdjęć wykorzystanych w raporcie (1/2)

87

1. Panorama Warszawy (fot. m.st. Warszawa)

2. Grafika „grupy badanych”

(źródło: https://pixabay.com/pl/ludzie-ikona-trzy-ko%C5%82a-proste-

1085695/)

3. Korki w mieście

(https://unsplash.com/photos/Jk3-Uhdwjcs)

4. Budżet Partycypacyjny

(źródło: http://www.twojbudzet.um.warszawa.pl/)

5. Fontanny – wypoczynek (fot. m.st. Warszawa)

6. Kurtyna wodna na Starym Mieście

(fot. R. Motyl, m.st. Warszawa)

7. Klimatyzacja w komunikacji miejskiej (fot. R. Motyl, m.st. Warszawa)

8. Plac wodny w Ogrodzie Krasińskich (fot. R. Motyl, m.st. Warszawa)

9. Zapora na Tamizie, Londyn (fot. David Illif, licencja: CC-BY-SA 3.0, źródło:

https://pl.m.wikipedia.org/wiki/Plik:Thames_Barrier,_London,_England_-

_Feb_2010.jpg)

10. Zwiększanie terenów zieleni (fot. R. Motyl, m.st. Warszawa)

11. Zacieniony plac zabaw

(źródło: Biuro Infrastruktury Urzędu m.st. Warszawy)

12. Miejsce do aktywnego wypoczynku (fot. m.st. Warszawa)

13. Miejsce do gry w szachy

(źródło: https://pixabay.com/pl/starsi-szachy-belgrad-672143/)

14. Zielona komnata (fot. Wojciech Szymalski)

15. Altana

(źródło: https://pixabay.com/pl/ogr%C3%B3d-altana-1183799/)

16. Zielone ściany (fot. Wojciech Szymalski)

17. Zielony ekran akustyczny

(źródło: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Ekran-Akustyczny.jpg)

18. Żywopłot (źródło:

https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Big_conifer_hedge_green.jpg)

Źródła zdjęć wykorzystanych w raporcie (2/2)

88

19. Oczko wodne

(źródło: Biuro Infrastruktury Urzędu m.st. Warszawy)

20. Plac deszczowy (rysunek poglądowy)

21. Plac deszczowy, Rotterdam (fot. Wojciech Szymalski)

22. Zielone dachy, Stuttgart (fot. Wojciech Szymalski)

23. Zielone torowisko (fot. Wojciech Szymalski)

24. Ogród deszczowy (fot. Joe Mabel, licencja CC BY-SA 3.0,

źródło: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Anacortes_-

_downspout_on_port_building_02.jpg)

25. Ogród deszczowy (fot. Fundacja Sendzimira)

26. Poidełko na placu zabaw (źródło:

https://commons.wikimedia.org/wiki/File:HK_Sai_Yin_Pun_%E4%

B8%AD%E5%B1%B1%E7%B4%80%E5%BF%B5%E5%85%AC%E

5%9C%92_Sun_Yat-sen_Memorial_Park_July-

2010_fountain_drinking_water_Children_playground.JPG ;

licencja CC BY-SA 3.0)

27. Poidełko (fot. R. Motyl, m.st. Warszawa)

28. Markizy (fot. Wojciech Szymalski)

29. Kurtyna wodna (fot. R. Motyl, m.st. Warszawa)

30. Tablica informacyjna (http://www.targowek.info )

31. Ogród miejski

(fot. Andreas Schwarzkopf, licencja CC BY-SA 3.0, źródło:

https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Urban_Gardening_vor_dem_Theater_F

reiburg.jpg)

89

ARC Rynek i Opinia Sp. z o. o. ul. Juliusza Słowackiego 12 01-627 Warszawa tel.: +48 022 584 85 00 fax.: +48 022 584 85 01 office@arc.com.pl

Fot. m.st. Warszawa