8. Opracowywanie planu profilaktyczno-leczniczego

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI NARODOWEJ

Natalia Wysocka

Opracowywanie planu profilaktyczno-leczniczego 322[03].Z1.03 Poradnik dla ucznia

Wydawca Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy Radom 2007


1

Recenzenci: lek. med. Konrad Szymczyk mgr Katarzyna Zarębska

Opracowanie redakcyjne: mgr Natalia Wysocka

Konsultacja: mgr Ewa Kawczyńska-Kiełbasa

Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 322[03].Z1.03 „Opracowywanie planu profilaktyczno-leczniczego”, zawartego w modułowym programie nauczania dla zawodu higienistka stomatologiczna.

Wydawca Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007


2

SPIS TREŚCI 1. Wprowadzenie 3 2. Wymagania wstępne 4 3. Cele kształcenia 5 4. Materiał nauczania 6

4.1. Wpływ odŜywiania na stan zdrowia ludzi w róŜnym wieku. Przeciwdziałanie nowotworom

6

4.1.1. Materiał nauczania 6 4.1.2. Pytania sprawdzające 14 4.1.3. Ćwiczenia 14 4.1.4. Sprawdzian postępów 16

4.2. Profilaktyka próchnicy, periodontologiczna. Higiena jamy ustnej 17 4.2.1. Materiał nauczania 17 4.2.2. Pytania sprawdzające 25 4.2.3. Ćwiczenia 26 4.2.4. Sprawdzian postępów 28

4.3. Zasady planowania profilaktyczno-leczniczego oraz higiena jamy ustnej u osób w róŜnym wieku

29

4.3.1. Materiał nauczania 29 4.3.2. Pytania sprawdzające 31 4.3.3. Ćwiczenia 31 4.3.4. Sprawdzian postępów 33

4.4 Zasady leczenia ortodontycznego, profilaktyka dla potrzeb ortodontycznych 34 4.4.1. Materiał nauczania 34 4.4.2. Pytania sprawdzające 37 4.4.3. Ćwiczenia 37 4.4.4. Sprawdzian postępów 39

4.5 Programy komputerowe w opiece zdrowotnej 40 4.5.1. Materiał nauczania 40 4.5.2. Pytania sprawdzające 44 4.5.3. Ćwiczenia 44 4.5.4. Sprawdzian postępów 45

5. Sprawdzian osiągnięć 46 6. Literatura 50


3

1. WPROWADZENIE Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy z zakresu opracowanie planu

profilaktyczno-leczniczego. W poradniku zamieszczono:

– wymagania wstępne, umiejętności jakie powinien posiadać uczeń przed przystąpieniem do realizacji jednostki modułowej,

– cele kształcenia, umiejętności jakie uczeń opanuje podczas realizacji programu jednostki modułowej,

– materiał nauczania, w którym zawarte są niezbędne treści teoretyczne, umoŜliwiające opracowanie planu profilaktyczno-leczniczego,

– pytania sprawdzające, które umoŜliwi ą ocenę przygotowania do wykonania ćwiczeń potwierdzających nabycie umiejętności,

– ćwiczenia do samodzielnego rozwiązania, które zawierają: polecenie, sposób wykonania oraz wykaz materiałów do wykonania ćwiczenia oraz pomagają ukształtować umiejętności praktyczne i zweryfikować nabytą wiedzę teoretyczną,

– sprawdzian postępów, który pomoŜe ocenić poziom wiedzy po wykonaniu ćwiczeń, – sprawdzian osiągnięć, który po zrealizowaniu programu jednostki modułowej pozwoli

ocenić poziom nabytych umiejętności, – wykaz literatury.

Schemat układu jednostek modułowych

322[03].Z1.01 Prowadzenie wywiadu chorobowego

322[03].Z1 Badania stomatologiczne

322[03].Z1.02 Wykonywanie badań jamy ustnej

322[03].Z1.03 Opracowywanie planu

profilaktyczno-leczniczego

322[03].Z1.04 Prowadzenie dokumentacji

stomatologicznej


4

2. WYMAGANIA WST ĘPNE Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

– korzystać z róŜnych źródeł informacji, – posługiwać się podstawową terminologią stomatologiczną, – stosować zasady higieny jamy ustnej, – rozróŜniać choroby jamy ustnej, – przeprowadzać analizę wywiadu z pacjentem, – rozwiązywać problemy w zakresie badań podmiotowych, – planować profilaktykę chorób jamy ustnej, – komunikować się z uczestnikami procesu pracy, – rozwiązywać problemy w zakresie wykonywania zadań zawodowych, – wykorzystać komputer, – współpracować w grupie.


5

3. CELE KSZTAŁCENIA W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć: − określić zadania profilaktyki w opiece stomatologicznej, − scharakteryzować modele organizacji opieki zdrowotnej w Polsce, − określić rolę opieki zdrowotnej w profilaktyce stomatologicznej, − scharakteryzować postawy pacjentów wobec własnego zdrowia, choroby i leczenia, − określić znaczenie sposobu odŜywiania, higieny jamy ustnej i uzębienia dla zdrowia

człowieka, − określić cele postępowania profilaktyczno-leczniczego, − dostosować postępowanie higieniczno-profilaktyczne do pacjentów z róŜnych grup

wiekowych i dyspanseryjnych, − określić formy i metody realizacji planu profilaktyczno-leczniczego, − dokonać analizy wyników badania podmiotowego i przedmiotowego, − określić zakres leczenia w próchnicy zębów, zgodnie z systemem Billingsa, − opracować plan higieny jamy ustnej i uzębienia dla osób w róŜnym wieku, − opracować plan profilaktyczno-leczniczy we współpracy z pacjentem i pod nadzorem

lekarza dentysty, − opracować plan zapobiegania próchnicy zębów, − opracować plan profilaktyki chorób przyzębia oraz błony śluzowej jamy ustnej, − opracować plan profilaktyki nieprawidłowości i wad rozwoju zgryzu, − określić efekty planowanego postępowania profilaktyczno-leczniczego, − zaplanować Ŝywienie osób w zaleŜności od ich wieku oraz potrzeb profilaktycznych

i leczniczych, − scharakteryzować postępowanie terapeutyczne dotyczące urazów − opracować plan profilaktyki czynnościowych i morfologicznych zaburzeń w narządzie Ŝucia występujących w następstwie braków w uzębieniu,

− zaplanować postępowanie z pacjentem skierowanym do leczenia protetycznego, − określić rolę higienistki stomatologicznej w profilaktyce onkologicznej, − posłuŜyć się programem komputerowym podczas opracowywania planu.


6

4. MATERIAŁ NAUCZANIA 4.1. Wpływ odŜywiania na stan zdrowia ludzi w róŜnym wieku.

Przeciwdziałanie nowotworom 4.1.1. Materiały nauczania W Polsce profilaktyka onkologiczna w stomatologii polega na przeprowadzaniu badań, które mają wykazać przyczyny ewentualnych zmiany w jamie ustnej. Pobiera się wtedy z tkanek zmienionych chorobotwórczo wycinek, który przesyła się do laboratorium w celu przeprowadzenia badań histopatologicznych. Badania histopatologiczne stanowią profilaktykę chorób nowotworowych łagodnych, złośliwych, torbieli, kiły, promienicy, gruźlicy (jest to uogólnienie). Badanie to pozwala na szybsze podjęcie właściwej techniki leczenia. Bardzo istotną rolę w badaniach onkologicznych stomatologii pełni higienistka stomatologiczna, poniewaŜ powinna ona uświadamiać pacjentowi konieczność profilaktyki onkologicznej, która opiera się na zwiększaniu świadomości konsekwencji za późno zdiagnozowanej choroby nowotworowej. Powinna ona być wsparciem emocjonalnym dla pacjenta i przekonać go, Ŝe badanie histopatologiczne to podstawowe badanie, które moŜe wykluczyć lub potwierdzić istnienie zaburzeń tkankowych. Higienistka powinna równieŜ uświadamiać pacjenta w zakresie profilaktyki próchnicy, paradontozy, a takŜe udzielać wskazówek dotyczących odŜywiania, które ma bardzo istotny wpływ na stan jamy ustnej oraz zębów. Przyjmowanie antybiotyków przez dłuŜszy czas bez osłony przeciwgrzybicznej moŜe doprowadzić do wyjałowienia się flory bakteryjnej jamy ustnej, prowadzi to do owrzodzenia, stanu zapalnego, zmiany pH i przebarwienia zębów (probiotyki i leki przeciwgrzybiczne powinny być podawane przy aplikowanym antybiotyku).

Zmiany nowotworowe występujące w jamie ustnej, charakteryzują się głównie owrzodzeniem jamy ustnej. Profilaktyka w tych schorzeniach polega na usunięciu wszystkich przyczyn mechanicznego urazu dziąsła, języka, policzka w postaci ostrych brzegów korzenia, korony, protez. Do łagodnych nowotworów szczęk i jamy ustnej zaliczamy: − brodawczaki, − naczyniaki, − włókniaki, − kostniaki, − zębaki. Główne znaczenie w zdiagnozowaniu choroby mają wyniki badania histopatologicznego, jak równieŜ cechy charakterystyczne danego schorzenia.

Brodawczaki spotyka się najczęściej na podniebieniu w postaci pojedynczych tworów. Brodawkowaty przerost błony śluzowej spowodowany jest podraŜnieniami protez.

Naczyniaki jest to rodzaj nowotworu podobny do brodawczaków, jednak tworzy on guzy ciemniejsze , występujące w postaci płaskich plam.

Włókniaki tworzą drobne guzki, które są usytuowane na podniebieniu. To schorzenie moŜe być wywołane przyjmowaniem leków przeciwpadaczkowych (hydantoiny).

Kostniak wyrostka zębodołowego występuje w postaci wyrośli kostnych, moŜe on spowodować asymetrię twarzy.


7

Do złośliwych nowotworów zaliczamy: − raka wargi, − raka dna jamy ustnej, − raka policzka, − raka języka. Nowotwory te są niebezpieczne dla zdrowia, usuwa się je chirurgicznie lub stosuje zabiegi chemioterapii. Rak wargi dotyczy głównie męŜczyzn, umiejscawia się on na granicy czerwieni wargi i skóry. Rak ten rozwija się głównie u rolników, ludzi podatnych na działanie czynników atmosferycznych (np. promieniowanie słoneczne). Rozwój choroby jest powolny i bezbolesny.

Rak języka powstaje w błonie śluzowej, pojawiają się wtedy owrzodzenia na języku, występuje silny ból. Leczenie polega na usunięciu chirurgicznym, napromieniowaniu, profilaktyką moŜe być wycięcie węzłów chłonnych.

Rak dna jamy ustnej to zmiana w postaci nacieku w linii pośrodkowej ciała. Zmiany pojawiają się pod językiem, mylone są często ze schorzeniem powstającym w wyniku wyjałowienia od antybiotyków lub owrzodzenia jamy ustnej spowodowanego infekcją. Profilaktyka onkologiczna polega równieŜ na przeprowadzeniu badań, np.: badań przesiewowych w celu potwierdzenia lub zaprzeczenia hipotezy dotyczącej choroby nowotworowej.

Osoby, u których w rodzinie wystąpiły przypadki chorób powinny czasami, w przypadku niektórych schorzeń liczyć się z prawdopodobieństwem zachorowania. Powinno likwidować się czynniki ryzyka, jakimi są, np.: palenie papierosów, picie alkoholu, stres, nieracjonalna dieta. Nieprawidłowo wykonane protezy, korony mogą równieŜ być przyczyną zmian nowotworowych. Trzeba dbać o higienę jamy ustnej i nie doprowadzać do stanów zapalnych. Postawy pacjentów wobec własnego zdrowia i sposobów leczenia zaleŜą od: − cech indywidualnych pacjenta, − wieku, − poziomu wykształcenia, − stanu wraŜliwości, − warunków społecznych, − okresu w jakim się pacjent znajduje. Wśród populacji potencjalnych pacjentów są osoby, które robią dodatkowe badania częściej niŜ są przewidziane. „Pielęgnują” kaŜdy objaw i odwiedzają lekarzy bardzo często. Taka grupa ludzi zwana jest hipochondrykami, często okazuje się, Ŝe nic im nie dolega, a oni sami „wmawiają sobie chorobę”. Istnieje teŜ grupa ludzi, którzy „boją” się lekarzy, badań, zaniedbują kontrolę lekarską, nie przyjmują leków. Często okazuje się, Ŝe choroba rozwija się, kiedy wreszcie pacjent zjawią się u lekarza, jest juŜ za późno, aby podjąć leczenie. Osoby te wolą nie wiedzieć, nie badać się i Ŝyć w nieświadomości, ale wtedy gdy choroba da o sobie znać, okazuje się Ŝe zmiany w organizmie są zbyt duŜe, aby móc ją wyleczyć. Najmądrzejsza postawa to postawa ludzi, którzy wychodzą z załoŜenia, Ŝe lepiej jest zapobiegać niŜ leczyć, odbywają badania kontrolne regularnie, dbają o stan zdrowia i nie obawiają się lekarza, w którym widzą autorytet i ufają mu, korzystają z jego rad i przestrzegają sposobu leczenia. Kobiety w ciąŜy powinny szczególnie dbać o swój stan zdrowia, poniewaŜ od nich zaleŜy zdrowie swoje i dziecka. Spotyka się kobiety w ciąŜy, które twierdzą, Ŝe w tym stanie nic im nie grozi, Ŝe są zdrowe. Jednak mimo to, Ŝe nie mają objawów fizycznych powinny pamiętać


8

o płodzie, np.: podczas przeziębienia, nie powinny bez uzgodnienia z lekarzem zaŜywać leków. W aptece mogą dostać środki homeopatyczne, które nie mają działań niepoŜądanych i nie przenikają przez łoŜysko. Przyjmowanie paracetamolu, ibuprofenu nie naleŜy do wskazań, poniewaŜ przenikają one przez łoŜysko (w określonych przypadkach moŜna podać paracetamol). Postawa ludzi wobec choroby jest róŜna zaleŜy teŜ od sposobu poinformowania o niej przez lekarza, czasami, kiedy człowiek dowie się bezpośrednio od lekarza, Ŝe ma raka załamuje się, poddaje. Pamiętajmy, Ŝe leczenie to nie tylko farmakologia, duŜą rolę odgrywa teŜ psychika oraz psychologiczna walka z chorobą. Starsi ludzie często nie przyjmują regularnie leków, nie przestrzegają dawkowania, moŜe to wynikać z ich lekcewaŜącej postawy wobec leczenia, bądź wysokich cen leków. Naukowcy nadal przeprowadzają badania dotyczące psychologii zdrowia i behawioralnym wymiarem postawy wobec własnej choroby. Wykryto, Ŝe męŜczyźni mają większe powinowactwo do załamań emocjonalnych związanych z chorobą, ludzie wykształceni bardziej przejmują się świadomością choroby, widzą zagroŜenia niŜ osoby bez wykształcenia. Kobiety częściej wykonują badania profilaktyczne, mniej boją się negatywnych wyników oraz chętniej wykonują profilaktyczne badania onkologiczne.

OdŜywianie jest bardzo istotne w utrzymaniu prawidłowego stanu zdrowia całego organizmu i jamy ustnej. Dieta racjonalna to taka, która: − dostosowana jest do wieku, − dostosowana jest do zapotrzebowań organizmu, − ma odpowiednio dobrane, zgodne z normami wartości energetyczne, − dostosowana jest do rodzaju wykonywanej pracy. śywienie jest potrzebne, między innymi do dostarczania energii potrzebnej do wszystkich czynności Ŝyciowych. SpoŜywanie pokarmów z duŜą ilością cholesterolu i tłuszczów prowadzi do zaburzeń związanych z miaŜdŜycą naczyń, nadciśnieniem tętniczym. PoŜywienie posiadające mało składników budulcowych, soli mineralnych, makro i mikroelementów, przepełnione zaś cukrami prowadzi do zaburzeń metabolicznych i otyłości. Ilość tłuszczu wzrasta i odkłada się, adipocyty zwiększają się, ich ilość wzrasta. Do podstawowych zaburzeń towarzyszących otyłości naleŜą: − upośledzenie stymulowanego przez insulinę wychwytu glukozy przez tkankę mięśniową

i tłuszczową, − wzrost cholesterolu i zaburzenia metaboliczne lipidów, − zaburzenia czynności serca. Naukowcy twierdzą, Ŝe dieta powinna być dostosowana do wysiłku energetycznego

i powinna zawierać: − 10-15% energii z białka, − 15-30% energii z tłuszczu, − 30% energii z węglowodanów. Zawartość cholesterolu w diecie nie powinna przekraczać 300mg dziennie, soli kuchennej 6g, zaś błonnika przynajmniej 27-40g. Dieta, która ma wpływać pozytywnie na stan zdrowia człowieka, powinna być: − urozmaicona, to znaczy Ŝe musi zawierać róŜnorodne składniki, − energetyczna, − uboga w tłuszcze i węglowodany, − bogata w makro i mikro składniki i witaminy.


9

Sposób Ŝywienia jest bardzo waŜny przez całe Ŝycie, ale najbardziej w okresie dzieciństwa i młodości, decyduje to o rozwoju psychicznym i fizycznym. Dzieci i młodzieŜ powinny spoŜywać posiłki regularnie 4, 5 razy dziennie, co 4 godziny. W Ŝywieniu osób starszych ilość pokarmów moŜe być mniejsza, lecz muszą być podawane o regularnych porach między posiłkami długie przerwy powodują spadek poziomu glukozy we krwi, co w efekcie powoduje uczucie głodu.

Podstawowymi składnikami pokarmowymi są: − białka, które zbudowane są z aminokwasów i stanowią budulec organizmu, − węglowodany, czyli cukry , które biorą udział w wytwarzaniu energii, − tłuszcze , czyli lipidy, w duŜych ilościach mogą odkładać się w tkance tłuszczowej, − witaminy, rozpuszczalne w tłuszczach i rozpuszczalne w wodzie, które stymulują

odporność organizmu oraz wpływają na róŜne procesy w organizmie, − związki mineralne dzielimy na makroelementy i mikroelementy, które biorą udział

w procesach fizjologicznych. Piramida racjonalnego Ŝywienia, przedstawia cztery klasy produktów, które powinien spoŜywać człowiek. Jak wynika z rysunku 1 najczęściej powinno jeść się: nabiał, sery, mięso (szczególnie u dzieci), pieczywo i błonnik (osoby dorosłe). WaŜna jest równieŜ aktywność fizyczna.

Rys. 1. Piramida Ŝywienia [7] Istnieje wiele diet, jedną z nich jest dieta wegańska, która polega na spoŜywaniu tylko

pokarmów roślinnych, ale jak wykazują ostatnie badania dieta ta nie jest dobra. Organizm potrzebuje do syntezy przeciwciał białek pochodzenia zwierzęcego. Często u wegan występuje niedokrwistość wywołana spadkiem Ŝelaza we krwi. PoŜywienie powinno być teŜ prawidłowo przechowywane i konserwowane.

Przemysł spoŜywczy rozwija się na polskim rynku bardzo dynamicznie. W związku z duŜą konkurencją, producenci prześcigają się w reklamowaniu swoich produktów, podkreślając jedynie pozorne ich zalety. Coraz trudniej uzyskać informację o sposobach pozyskiwania, przetwarzania i zawartości zanieczyszczeń w artykułach Ŝywnościowych. Oferuje się konsumentom moŜliwość nabycia gotowych dań.


10

Zasady zdrowego Ŝywienia, polegają na: − przywróceniu zdrowia (Hipokrates leczył Ŝywnością), − utrzymaniu aktywności organizmu, − spełnieniu wymogów ochrony przyrody. śywność wysokiej jakości oraz optymalne racjonalne Ŝywienie wspiera zdrowie i potęguje

witalność organizmu. Spośród rozwijających się dziedzin Ŝywieniowych, na uwagę zasługuje ekotrofologia. Zajmuje się optymalizacją Ŝywienia z uwzględnieniem indywidualnych potrzeb człowieka, określa stan środowiska, w którym Ŝywność ta powinna być wyprodukowana.

DuŜą popularnością i zaufaniem konsumentów cieszą się produkty Ŝywnościowe oferowane przez gospodarstwa ekologiczne, które zapewniają wysoką jakość biologiczną płodów rolnych, ochraniają środowisko abiotyczne (glebę, wodę) przed działaniami niepoŜądanymi.

NaleŜy uświadamiać ludziom jak waŜne są konsekwencje wyboru Ŝywności i sposobu Ŝywienia, nie tylko dla stanu ich zdrowia, ale takŜe przyszłych pokoleń. Dlatego szczególną uwagę powinno zwracać się na prawidłowe Ŝywienie dzieci w wieku niemowlęcym i poniemowlęcym, poniewaŜ nieprawidłowe odŜywianie moŜe spowodować skłonność do infekcji, moŜliwość chorób, opóźnienie wzrastania.

Coraz częściej matki podają swoim dzieciom gotowe przetwory spoŜywcze, które wytwarzane są przez róŜne firmy (tabela 1). Tabela 1. Odsetek dzieci spoŜywających sztuczne odŜywki [opracowanie własne]

Odsetek dzieci Lp.

Pytania

Nigdy lub rzadziej niŜ raz w tygodniu

Czasami ale przynajmniej raz w tygodniu

Codziennie lub prawie codziennie

1. Jak często dziecko spoŜywa gotowe przetwory dla niemowląt i dzieci ?

30% 27% 43%

2. Jak często dziecko pije soki owocowe i/lub warzywne ? 2% 10% 88%

Jak wynika z powyŜszych danych prawie połowa dzieci spoŜywa gotowe przetwory (kaszki, kleiki, zupki. itd.) prawie codziennie, 88% pije soki owocowe lub warzywne codziennie i prawie codziennie. W produktach tych mogą znajdować się zanieczyszczenia takie jak: pestycydy, metale cięŜkie, azotany i azotyny, które nie są obojętne dla zdrowia młodego organizmu, dlatego uwaŜa się za szczególne zasadne prowadzenie cyklicznych badań określających poziom stęŜenia tych substancji w gotowych przetworach spoŜywczych dla niemowląt i dzieci.

W jednym z Domów Dziecka w Warszawie zbadano całodzienne racje pokarmowe róŜnych grup wiekowych i stwierdzono, Ŝe w posiłkach dzieci w wieku od 4 do 6 lat, średnia zawartość azotanów wynosiła 304 mg KNO dzień, co stanowiło 300% dopuszczalnej dawki pobrania (wynoszące w całodziennej racji 100mg azotynów KNO3 w ilości 6,6 mg. Średnia zawartość i azotynów w posiłkach była niŜsza od wartości maksymalnych uznanych za bezpieczne w okresie zimowym.

Wynosiła ona 73,3% i 53,3% dawki pobrania tych związków przez organizm dziecka. Prawidłowe Ŝywienie niemowląt ma duŜy wpływ na ich późniejszy rozwój, a więc takŜe

na stan jamy ustnej i uzębienia. Noworodek „oderwany” biologicznie od matki musi przejąć wszystkie podstawowe funkcje Ŝyciowe i samodzielnie Ŝyć w odmiennych warunkach Karmiony mlekiem matki szybciej adaptuje się w nowym środowisku.

Kobiety, które decydują się na dziecko, powinny dokładnie zapoznać się z optymalnym sposobem jego odŜywiania. Według American Academy of Pediatrics za najbardziej


11

racjonalną i niezawodną metodę uwaŜa się karmienie niemowląt przez co najmniej 6 miesięcy piersią.

Istnieje wiele waŜnych przyczyn, aby uznać owe zalecenie za dogodne i korzystne w rozwoju dziecka, a mianowicie: − pokarm kobiecy ma optymalne wartości odŜywcze, prawidłową podaŜ białka, tłuszczów,

węglowodanów, − mleko matki zawiera przeciwbakteryjne właściwości, które zmniejszają występowanie

chorób ostrych u niemowląt (biegunka zakaźna, zapalenie ucha środkowego, martwicze zapalenie jelit i okręŜnicy) jest jałowe, zawsze świeŜe,

− u niemowląt karmionych piersią stwierdzono, Ŝe choroby z udziałem układu odpornościowego (cukrzyca, alergiczne zapalenie jelit i Ŝołądka) występują rzadziej,

− dzieci karmione mlekiem matki wykazują szybszy rozwój psychiczny, poznawczy oraz mają większą więź emocjonalną z matką.

Przeprowadzano wiele badań porównujących rozwój dzieci karmionych sztucznie i dzieci karmionych pokarmem matki. Wykazały one Ŝe dzieci, które są Ŝywione sztucznie 10 krotnie częściej są hospitalizowane z powodu zakaŜeń bakteryjnych, ryzyko zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych jest 4 krotnie większe, częściej występują u nich biegunki.

Badania te wykazały równieŜ, Ŝe karmienie butelką utrudnia noworodkom oddychanie. Dzieci, które uŜywają smoczka częściej przełykają i mają krótszy czas przeznaczony na oddychanie. MoŜe to prowadzić do obniŜenia ciśnienia parcjalnego tlenu i wysycenia krwi tlenem, pojawienia się bezdechu, bradykardii, sinicy.

Nieprawidłowe Ŝywienie w okresie niemowlęcym moŜe spowodować w późniejszym wieku otyłość.

Jak wykazują badania w ostatnim okresie wzrasta tendencja do karmienia piersią, co jest wynikiem wzrostu świadomości matek co do zalet tego sposobu odŜywiania noworodków.

Przez okres pięciu, sześciu pierwszych miesięcy Ŝycia dziecka mleko jest jego jedynym poŜywieniem, niezaleŜnie od tego, czy jest karmione piersią, czy sztucznie. Nie ma Ŝadnej potrzeby wcześniejszego wprowadzania nowych pokarmów. Gdy ilość pokarmu matki zmniejsza się i staje się niewystarczająca, naleŜy dokarmiać dziecko mlekiem modyfikowanym. Istnieją dwa rodzaje mleka modyfikowanego: − mleko początkowe przystosowane dla dzieci w pierwszych dniach i tygodniach Ŝycia, − mleko następne dla niemowląt po 4 miesiącu Ŝycia. Rozszerzenie diety dziecka powinno odbywać się stopniowo, wiele zaleŜy takŜe od jego reakcji i upodobań. WaŜnym elementem w racjonalnym Ŝywieniu niemowląt jest równieŜ wprowadzenie do ich diety produktów bezmlecznych, moŜe być to: − zupa jarzynowa, − kleik z ryŜu, Często matki w tym okresie zaczynają podawać dzieciom gotowe produkty Ŝywnościowe.


12

Tabela 2. OdŜywianie niemowląt. [opracowanie własne] Miesiąc Ŝycia OdŜywianie ( rozszerzanie diety)

1 pierwszy - drugi piersią lub mlekiem zmodyfikowanym 2 trzeci - czwarty piersią lub mlekiem zmodyfikowanym

3 piąty - szósty kaszka ryŜowa lub kukurydziana, soki, zupki jarzynowe, mięso kurze, indycze, warzywa

4 siódmy - ósmy zupy mięsne, Ŝółtka jajek 5 dziewiąty - dziesiąty produkty mączne, serki, jogurty, dania obiadowe

Dziecku karmionemu sztucznie mlekiem modyfikowanym podajemy w 4 miesiącu Ŝycia

soki owocowe, w 5 miesiącu wprowadza się mieszanki mleczne z dodatkiem ryŜu, oraz zupę jarzynową. W 6 miesiącu dodajemy do zupy przetarte mięso.

JeŜeli dziecko karmione jest pokarmem matki naleŜy pamiętać, Ŝe odstawienie od piersi powinno być stopniowe, nie wcześniej niŜ od 10 miesiąca Ŝycia.

Do 9 miesiąca nie naleŜy podawać przetworów mącznych i kasz zawierających gluten (np., kasza manna).W 10 miesiącu podaje się pieczywo Ŝytnie i pszenne.

Wraz z wiekiem, wzrasta ryzyko rozwoju róŜnych chorób. KaŜda ostra choroba osób w wieku podeszłym moŜe mieć bardziej skomplikowany przebieg niŜ u osób młodych. Dlatego w trakcie badań naleŜy zwrócić szczególną uwagę na to, czy u pacjenta zauwaŜalne są symptomy niedoŜywienia. Jest to istotne równieŜ, dlatego Ŝe część objawów niedoŜywienia podobna jest do fizjologicznych objawów starości, min. zwiotczenie i suchość skóry, zwiotczenie mięśni, łamliwość włosów.

Przyczyną niedoŜywienia osób w wieku podeszłym jest takŜe mniejszy apetyt, jak równieŜ to, Ŝe ze względu na problemy z samodzielnym przygotowaniem posiłków i ich spoŜywaniem nie są one w stanie jeść tego wszystkiego, co jadały wcześniej. Dodatkowo przyjmowanie leków moŜe powodować hamowanie wchłaniania róŜnych składników odŜywczych, co w długim okresie powoduje stały ich niedobór i w konsekwencji niedoŜywienie. NaleŜy, więc zwrócić szczególną uwagę na prawidłowe odŜywianie osób starszych. Pomimo tego, Ŝe ilość kalorii potrzebnych do prawidłowego funkcjonowania zmniejsza się wraz z wiekiem, proporcje składników odŜywczych niezbędnych organizmowi pozostają podobne.

Seniorzy powinni zwracać równieŜ uwagę na ilość przyjmowanych płynów, poniewaŜ z wiekiem słabnie intensywność mózgowych sygnałów pragnienia. Dodatkowo, wraz ze zmniejszeniem się wydolności motorycznej jelit, konieczne jest przyjmowanie większej ilości płynów, co zapobiega częstemu problemowi osób starszych, jakim są zaparcia. W starszym wieku zmienia się metabolizm, staje się wolniejszy, wątroba jest podraŜniona i bardziej wraŜliwa przez działanie leków. W Ŝywieniu starszych ludzi często stosuje się Ŝywienie pozajelitowe. śywienie pozajelitowe czyli parenteralne stosuje się u dzieci, osób starszych u których

Ŝywienie tradycyjne nie jest moŜliwe, lub związane jest z niepełnym wchłanianie pokarmów podawanych drogą doustną. Celem Ŝywienia pozajelitowego jest zabezpieczenie przed śmiercią głodową i wycieńczeniem organizmu. WaŜne jest równieŜ wykorzystanie leczenia pozajelitowego u osób chorych po resekcji jelit lub z zespołem złego wchłaniania. Leczenie pozajelitowe stanowi teŜ profilaktykę, zapobiega niedoŜywieniu i wycieńczeniu organizmu, korzysta się z niego często na oddziałach chirurgicznych, za pomocą venflonu poprzez Ŝyły obwodowe, zaś za pomocą cewnika przez Ŝyłę główną.


13

Rys. 2. śywienie pozajelitowe [7]

NaleŜy zatem pamiętać, Ŝe zła dieta, niedoŜywienie, są często objawem choroby człowieka: − zapotrzebowanie chorego na energię wynosi 1600-2000 kcal na dobę, − 30-50% chorych ma cechy niedoŜywienia juŜ podczas przyjęcia do szpitala, − 10-20% pacjentów przyjętych do szpitala posiada niedoŜywienie, − 50-60% chorych na nowotwory wykazuje objawy niedoŜywienia, − u 80% chorych na raka przełyku i 60-70% chorych na raka Ŝołądka występuje

niedoŜywienie w momencie przyjęcia do szpitala. Częściej stosuje się Ŝywienie dojelitowe, które jest bezpieczniejsze oraz zdecydowanie

tańsze.

Rys. 3. Ilość pacjentów Ŝywionych pozajelitowo, a śmiertelność [7]


14

OdŜywianie ma wpływ równieŜ na stan paznokci, włosów, skóry. Kiedy czujemy, Ŝe skóra jest szorstka powinniśmy spróbować nadać jej spręŜystość, uelastycznić najlepszym sposobem, będzie zaaplikowanie organizmowi tego czego mu brakuje, czyli w tym wypadku moŜna podać witaminę A+E, nienasycone kwasy tłuszczowe, maść ochronną z witaminą A, która powoduje wzrost regeneracji naskórka. Na łamiące się paznokcie i wypadające włosy warto zaŜyć droŜdŜe, witaminy z grupy B, skrzyp, pokrzywę, wszystkie te substancje działają wzmacniająco na włosy, paznokcie, powodują, Ŝe stają się mocniejsze i mniej się rozdwajają. Problemy z paznokciami i włosami mogą wynika ze złego odŜywiania się. SpoŜywanie węglowodanów w duŜych ilościach i nie przestrzeganie higieny jamy ustnej moŜe spowodować próchnicę, sól w większych ilościach moŜe być przyczyną nadciśnienia tętniczego, nadmierny cukier prowadzi do śpiączki cukrzycowej, nadmierna ilość cholesterolu moŜe być przyczyną miaŜdŜycy naczyń, choroby Ŝył, nadciśnienia tętniczego, brak witamin z grupy B powoduje zajady, osłabienie włosów, paznokci, brak witaminy A moŜe być przyczyną kurzej ślepoty i rogowacenia naskórka.

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. Jakie podejście do choroby mogą wykazywać róŜni ludzie? 2. Na czym polega dieta racjonalna? 3. Na czym polega profilaktyka onkologiczna? 4. Na czym polegają zasady racjonalnego odŜywiania się? 5. Jakie choroby moŜe wywołać zbyt duŜa ilość spoŜywanej soli, cholesterolu? 6. Jakie składniki potrzebne są do prawidłowego wzrostu organizmu? 7. Jak ludzie mogą interpretować chorobę? 8. Jak powinny odŜywiać się osoby starsze? 9. Jak powinny odŜywiać się dzieci? 10. Jaka jest rola higienistki stomatologicznej w profilaktyce onkologicznej? 4.1.3. Ćwiczenia Ćwiczenie 1

Na podstawie analizy przypadków zidentyfikuj, która z wymienionych kobiet przestrzega racjonalnej diety.

Opisy przypadków

Przypadek A Ania nie lubi owoców, na obiad spoŜywa tłuste mięso, jada nieregularnie, zapomina

o jogurcie na śniadanie, codziennie zjada 2 czekoladowe batoniki. Przypadek B

Sylwia jada regularnie, nie lubi tłustych potraw, ani słodyczy, uwielbia owoce, warzywa. Przypadek C

Dorota często jada batoniki, na śniadanie zjada jogurty i płatki, stroni od tłustych potraw i pojadania wieczorami, nie przepada za owocami.


15

Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym wpływu odŜywiania na stan zdrowia, 2) przeprowadzić analizę przypadków, 3) zidentyfikować cechy pozytywne najkorzystniejszej diety, 4) zidentyfikować kobietę, która prawidłowo się odŜywia, 5) wyniki przedstawić na forum grupy.

WyposaŜenie stanowiska pracy: − literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia. Ćwiczenie 2

Wstaw w brakujące miejsca wyraŜenia: pozajelitowe, racjonalna, onkologiczna, węglowodany, tak, aby zdania były prawidłowo sformułowane. Dieta , która jest bogata w witaminy, białko, sole mineralne to dieta …………….. Pobieranie wycinka z tkanek zmienionych chorobotwórczo to profilaktyka ………..…… Sposób podawania pokarmu bezpośrednio przez układ Ŝylny to Ŝywienie ……….……. Dieta bogata w ………………………… jest często przyczyną zmiany pH jamy ustnej i w konsekwencji przyczyną próchnicy. Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym profilaktyki, 2) przeczytać zdania do uzupełnienia, 3) wpisać brakujące wyrazy, 4) zaprezentować wyniki ćwiczenia. WyposaŜenie stanowiska pracy: − literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia. Ćwiczenie 3 Zidentyfikuj czynniki wpływające na podjęcie Ŝywienia parenteralnego.

Sposób wykonania ćwiczenia.

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym wpływu Ŝywienia na stan zdrowia, 2) wybrać dwie sytuacje opisujące Ŝywienie parenteralne, 3) wskazać czynniki wpływające na konieczność Ŝywienia parenteralnego. WyposaŜenie stanowiska pracy: − komputer z dostępem do Internetu, − literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia. Ćwiczenie 4 Zaplanuj Ŝywienie osób w zaleŜności od wieku oraz potrzeb profilaktycznych i leczniczych. Wyjaśnij jaki wpływ ma sposób odŜywiania na stan jamy ustnej i uzębienia człowieka.


16

Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym wpływu Ŝywienia na zdrowie, 2) ustalić przedziały wiekowe pacjentów, 3) przydzielić kaŜdej grupie odpowiedni przedział wiekowy, 4) zaplanować Ŝywienie dla osób z przydzielonego przedziału wiekowego, 5) przedstawić wyniki ćwiczenia, 6) wyjaśnić jaki wpływ ma sposób odŜywiania na stan jamy ustnej i uzębienia człowieka.

WyposaŜenie stanowiska pracy: − literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia, − ksiąŜka kucharska, − komputer z dostępem do Internetu.

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz: Tak

Nie

1) zdefiniować odŜywianie parenteralne? � � 2) scharakteryzować postawy ludzi względem choroby? � � 3) uzasadnić zalety diety racjonalnej? � � 4) wykazać cele Ŝywienia parenteralnego? � � 5) scharakteryzować profilaktykę onkologiczną? � � 6) zaplanować Ŝywienie osób w zaleŜności od ich wieku? � �


17

4.2. Profilaktyka próchnicy, periodontologiczna. Higiena jamy ustnej

4.2.1. Materiały nauczania

Główną zasadą działań profilaktycznych jest zapobieganie niekorzystnym zjawiskom, które w efekcie mogą prowadzić do choroby.

Profilaktyka polega na wykorzystywaniu róŜnych form i metod, które zmniejszają ryzyko zachorowania. Formy działania profilaktycznego: − nauczanie, − opisywanie szkodliwego działania niektórych nawyków, − zwalczanie szkodliwych czynników środowiskowych, − prowadzenie badań profilaktycznych, − wychowanie i wpojenie idei racjonalnego odŜywiania, zdrowego trybu Ŝycia, − prowadzeniu szczepień profilaktycznych. Metody profilaktyki w stomatologii: − dokładnie zgłębienie danego zagadnienia, − analiza i zrozumienie przyczyn choroby, − wychowanie, które od najmłodszych lat wpaja ideę racjonalnego Ŝywienia, − opisywanie szkodliwych efektów nawyków Ŝywieniowych, − zwalczanie szkodliwych czynników środowiskowych, − prowadzenie badań profilaktycznych, − prowadzenie akcji, szkoleń, nauki higieny jamy ustnej. W profilaktyce istotne jest racjonalne, jak równieŜ regularne odŜywianie, pojadanie między posiłkami jest bardzo niekorzystne, powoduje zmianę pH i prawdopodobieństwo pojawienia się próchnicy wzrasta. Efektem prowadzenia działań profilaktyczno-leczniczych jest większa świadomość pacjenta oraz zapobieganie chorobom dziąseł, zębów, jamy ustnej.

Profilaktyka przeciwpróchnicowa polega na uświadomieniu czym jest próchnica i stosowaniu działań zapobiegających tej chorobie.

Próchnica zębów czyli caries dentium to proces pochodzenia zewnętrznego, który polega na demineralizacji substancji nieorganicznych i proteolitycznego rozpadu substancji organicznych twardych tkanek zęba, moŜe on po pewnym czasie doprowadzić do powstania ubytków. Próchnicę trzeba leczyć, jeśli profilaktyka zawiedzie, gdyŜ grozi to znacznymi ubytkami zębów, wiąŜe się równieŜ z ich stratą. Metody zapobiegania próchnicy: − higiena jamy ustnej, − racjonalne odŜywianie się, − mała ilość spoŜywanych węglowodanów oraz Ŝucie gumy bez cukru, − mycie zębów po posiłkach, − nie popijanie płynów przed snem, − regularne wizyty u stomatologa, kontrolowanie stanu zdrowia zębów, − lakowanie i korzystanie z fluoryzacji.


18

Rys. 4. Czynniki wywołujące próchnicę [opracowanie własne]

Metody leczenia próchnicy to: − remineralizacja za pomocą związków fluorkowych, − impregnacja zębiny za pomocą azotanu srebra, − leczenie zachowawcze czyli tradycyjne, − abrazja powietrzna, − leczenie przy uŜyciu metod chemicznych (Ŝele).

Leczenie próchnicy polega na usunięciu zniszczonych tkanek zęba i odbudowie ich, do tego zabiegu konieczne są odpowiednie narzędzia i materiały do uzupełnienia brakujących części zęba. Klasyfikacja próchnicy korzenia wraz ze wskazaniami do leczenia według Billingsa [4]: − stopień I – przebarwienie obnaŜonego korzenia bez obecności ubytku, naleŜy zastosować

preparaty fluorkowe, − stopień II – powierzchowne uszkodzenia cementu, ubytek o głębokości mniejszej niŜ

0,5 mm wymaga wygładzenia, wypolerowania i miejscowego stosowania preparatów fluorkowych,

− stopień III – ubytek powyŜej 0,5 mm głębokości. NaleŜy opracować ubytek i wypełnić materiałem szklano-jonomerowym. Miejscowo stosuje się preparaty fluorkowe.

− stopień IV – głębokie uszkodzenie korzenia, ubytek drąŜący do miazgi. Wskazane opracowanie ubytku, zastosowanie podkładu i rekonstrukcja cementem szklano-jonomerowym oraz miejscowo preparaty fluorkowe. W tej grupie przeciwwskazane są wypełnienia z materiałów złoŜonych.

U pacjentów z duŜym ryzykiem próchnicy i duŜą ilością ubytków w korzeniu wskazane jest wypełnienie szklano-jonomerowe zarówno do wypełnień czasowych, jak i ostatecznych.

Fluoryzacja endogenna polega na tym, Ŝe fluor dostarczany jest w odpowiedniej ilości do wnętrza organizmu, jest on wtedy najbardziej przyswajalny. Źródłem jego jest woda, sól spoŜywcza, mleko, tabletki.

Fluorkowanie wody pitnej jest najpopularniejszą formą fluoryzacji endogennej. W krajach gdzie fluorkowanie wody przeprowadzane było na wysoką skalę, obserwowano redukcję próchnicy o 40-49%, w Polsce tylko kilka miast objętych było fluorowaniem. Przeszkodą we wprowadzaniu w Polsce tej metody jest stan techniczny wodociągowego systemu, konieczność monitorowania ilości fluoru w wodzie oraz przeprowadzania badań

czas

próchnica dieta

bakterie płytki nazębnej

podatność zęba


19

epidemiologicznych osób, które spoŜywałyby tę wodę. Tańszą i prostszą metodą jest fluorowanie soli spoŜywczej, wadą zaś tej metody jest róŜne spoŜywanie soli. Sól wiąŜę wodę w organizmie i spoŜywanie jej w duŜych dawkach nie jest zdrowe, grozi nadciśnieniem tętniczym. Fluorkuje się teŜ za pomocą tabletki NaF, ten rodzaj profilaktyki przynosi około 40% redukcji próchnicy pod warunkiem, Ŝe jest stosowany regularnie przez wiele lat Tabletki powinny być rozpuszczane w ustach, najlepiej w ciągu dnia i nie stosuje się ich zaraz po stosowaniu pasty z fluorem. Tabletki te powinny być stosowane juŜ u kobiet w ciąŜy, aby zabezpieczyć przed próchnicą dzieci. Tego rodzaju terapia powinna być wykonywana wedle zaleceń lekarza stomatologa. Przedawkowanie fluoru prowadzi to do toksycznych działań, mogą pojawić się plamy na szkliwie, a nawet zatrucia.

Fluoryzacja egzogenna czyli kontaktowa jest metodą, która polega na bezpośrednim kontakcie szkliwa zębów wyrŜniętych ze środkami zawierającymi fluor, takimi jak płukanki, pasty, Ŝele. Większość tych preparatów zawiera: − fluorek sodu (NaF), − monofluorofosforan sodu, − aminofluorki. Preparaty do częstego stosowania (małe stęŜenie fluoru): − pasty do zębów są najczęściej stosowaną formą dostarczania fluoru - pasty z fluorem

powinno stosować się juŜ od najmłodszych lat, z tym Ŝe nie mogą mieć one smaku owoców, słodyczy, bo zwiększają u dzieci zapotrzebowanie na te produkty, dzieci powyŜej 8 roku Ŝycia mogą stosować pasty z duŜą zawartością fluoru pod warunkiem, Ŝe nie przyjmują juŜ innych preparatów z fluorem. Przykładem pasty zawierającej flor moŜe być Lacalut fluor pasta ta chroni zęby przed próchnicą i kamieniem nazębnym, zawiera aminofluorki, które chronią przed próchnicą oraz olejki eteryczne zapewniające świeŜy oddech. Zawartość czynnego fluoru w pastach waha się od 525 do 1450 ppm.

− płukanki są szczególnie polecane dla osób, które noszą aparaty ortodontyczne, w przypadku odsłoniętych szyjek zębów, polecanie ich powinno być poprzedzone wywiadem lekarskim, nie zaleca się szczególnie u dzieci stosowania płukanek i tabletek z fluorem. Częstość stosowania płukanek zaleŜy od ilości jonów fluorkowych: codziennie zaleca się roztwory 0,05% NaF w ilości 10 ml jednorazowo, dwa razy na dwa tygodnie zaleca się roztwory o stęŜeniu 0,2% NaF

Lakowanie zwane takŜe uszczelnianiem polega na pokryciu bruzd i zagłębień w zębach lakiem szczelinowym.

Bruzdy i szczeliny ze względu na swoją niekorzystną budowę są miejscami, które ograniczają samooczyszczanie i oczyszczanie resztek pokarmu szczoteczką, a takŜe ułatwiają rozwój bakterii, co sprzyja powstawaniu ognisk próchnicy juŜ we wczesnym okresie uzębienia stałego. Zabieg uszczelniania powinno przeprowadzać się po 4 miesiącach od wyrŜnięcia zęba, ząb uszczelniany musi być na tyle wyrŜnięty, aby moŜna go było odizolować od wilgotnego środowiska jamy ustnej. Pozwala to na kontynuowanie procesu dojrzewania zęba, a po całkowitym jego wyrŜnięciu zmniejsza ryzyko próchnicy. Uszczelnia się trzonowce mleczne i stałe, zęby przedtrzonowe, a takŜe zagłębienia górnych bocznych siekaczy stałych. Do podstawowych zasad dbania o zęby higieny i higieny jamy ustnej zaliczamy: − mycie zębów po kaŜdym posiłku uŜywając pasty z fluorem, − korzystanie z nici dentystycznych, − racjonalne spoŜywanie posiłków oraz Ŝucie gum bez cukru, − częste wizyty kontrolne u stomatologa.


20

Higienę jamy ustnej ocenia się za pomocą: − lusterka, − zgłębnika, − testu OHI, − wskaźnika fuksynowego. Inną metodą oceny higieny jamy ustnej moŜe być sondaŜ diagnostyczny, przeprowadzony za pomocą ankiety lub wywiadu. Higiena jamy ustnej polega równieŜ na zastosowaniu działań profilaktycznych w odpowiedniej kolejności: − regularne szczotkowanie, uŜywanie past z fluorem, − płukanie jamy ustnej, − nitkowanie przestrzeni międzyzębowych, − odpowiednia dieta, − regularne wizyty u stomatologa.

Rys. 5. Podstawowe czynności potrzebne do utrzymania higieny jamy ustnej [opracowanie własne]

Higiena jamy ustnej u osób starszych jest szczególnie waŜna, poniewaŜ następuje większe

ryzyko ubytku tkanki zęba oraz próchnicy korzeni. Starsze osoby mogą równieŜ cierpieć na suchość błon śluzowych związane jest to z przyjmowaniem niektórych leków, a w konsekwencji prowadzi to do próchnicy i chorób zębów. Warto zbadać ilość wydzielanej śliny przez starszą osobę. Pacjenci tacy są często leczeni na inne schorzenia typu cukrzyca, choroby serca, stomatolog powinien teŜ wziąć to pod uwagę. Dziąsła stają się delikatniejsze, czasami mogą krwawić. Aby wzmocnić zęby stosuje się profilaktykę oraz korony i mosty na zęby.

Korona całkowicie przykrywa uszkodzony ząb, mosty są uŜywane do wypełnień brakujących zębów. Stomatolog podczas badania starszej osoby musi przeprowadzić z nią dokładny wywiad, wykazywać empatię, brać pod uwagę inne schorzenia, przyjmowanie innych leków, ubytek tkanki zęba jak równieŜ paradontozę, zaburzenia wydzielania śliny, obecność w jamie ustnej mostów, koron, protez. U starszych osób bardzo często stomatolog napotyka na takie objawy: obnaŜenie korzeni, brak zębów, trudności z usunięciem płytki nazębnej, tacy pacjenci wymagają cierpliwości oraz motywacji do leczenia, naleŜy dbać o profilaktykę oraz higienę jamy ustnej.

HIGIENA JAMY USTNEJ

szczotkowanie

płukanie

nitkowanie

dieta

wizyty

u stomatologa


21

Higiena jamy ustnej u dzieci powinna zacząć się jak najwcześniej, juŜ w okresie niemowlęcym naleŜy dbać o jamę ustną. Rodzice powinni zapewnić prawidłowe wychowanie, dbać o czystość smoczka, nie przedłuŜać ssania smoczka do późniejszego okresu. Jeśli na błonie śluzowej pojawią się anomalie moŜna zastosować 1% wodny roztwór gencjany. Rodzice powinni teŜ kontrolować rozwój narządu Ŝucia i wzrost zębów, jeśli zauwaŜą jakieś niepokojące objawy natychmiast powinni zgłosić się z dzieckiem do lekarza. Dziecku nie naleŜy podawać płynów przed snem, jeśli ząbkuje moŜna podać preparat znieczulający w postaci Ŝelu. JuŜ od najmłodszych lat naleŜy dzieciom wpajać zasady higieny jamy ustnej. Wybrać dla dziecka odpowiednią do wieku szczoteczkę i określić metodę szczotkowania. MoŜe być to łatwa metoda, pionowa, pozioma lub okręŜna. Dla maluchów moŜna polecić metodę szorowania, a dla starszych dzieci metodę Fonesa. Szczoteczki dla dzieci powinny mieć włosie 0,125 mm średniej twardości i przedłuŜony trzonek, dobierane muszą być do wieku dziecka. Płukanie jamy ustnej po myciu, uŜywanie past z fluorem, traktowanie higieny jamy ustnej jako zabawy stanowi zasadę profilaktyki.

Czyszczenie przestrzeni międzyzębowych polega na tym, Ŝe za pomocą nici oczyszczamy i usuwamy resztki pokarmu z powierzchni międzyzębowych i płytki nazębnej z powierzchni stycznych. Jeśli stosujemy codziennie nici wówczas redukuje to płytkę na powierzchni stycznych, aŜ do 50%. KaŜdy kawałek nici uŜywa się jeden raz. Nitkę wkłada się w przestrzenie międzyzębowe i delikatnymi ruchami przesuwa nie podraŜniając dziąsła. Pierwsze nici dentystyczne wykonane były z tworzyw naturalnych, obecnie są to tworzywa sztuczne, nasycone środkami bakteriobójczymi, fluorem, środkami zapachowymi.

Do oczyszczania powierzchni międzyzębowych mogą słuŜyć wykałaczki. Stosowane są one głównie u dorosłych. Oczyszczają one powierzchnie międzyzębowe i masują dziąsła. Wykałaczki mogą być drewniane i plastikowe.

OdŜywianie dzieci i matek w ciąŜy ma duŜy wpływ na jakość zębów w późniejszym czasie.

Dieta w sposób bezpośredni wpływa na strukturę zęba i na tkanki twarde. Powinniśmy jednak uwaŜać, aby nie spoŜywać duŜych ilości węglowodanów, dostarczać organizmowi duŜe racje białka, poniewaŜ jego brak moŜe spowodować suchość w jamie ustnej i zaburzenia wydzielania ślinianek.

Nasza dieta powinna być dostosowana do zdrowia zębów i z tego względu powinniśmy jeść tak, aby: − utrzymać stałą ilość śliny, − zawartość kwasów w ślinie powinna być raczej niezmienna, − w ślinie była wystarczająca liczba buforów. W niektórych produktach zawartość cukru jest ukryta, ale mino to działa wciąŜ negatywnie, występuje to np. w jogurtach, lekach, syropach. SpoŜywanie substancji, które szybko rozpływają się w jamie ustnej stanowi lepszą profilaktykę.

SpoŜywanie związków, które trudno rozpuszczają się w jamie ustnej, np.: chipsy powoduje zaleganie pokarmu i moŜe prowadzić do częstszych chorób zębów. Jednym z najistotniejszych sposobów profilaktyki próchnicy jest szczotkowanie, które polega na masaŜu dziąseł oraz usunięciu płytki nazębnej i innych osadów. WaŜna jest tutaj precyzja i dokładność, z jaką szczotkujemy zęby. Zasady szczotkowania: − zęby szczotkuje się, co najmniej dwa razy dziennie około 3 minut, − szczoteczkę naleŜy chwycić całą dłonią tak, aby kciuk był wysunięty w kierunku włosia, − powinno się trzymać szczoteczkę mocno, ale tak, aby nie wywoływało to skurczu dłoni, − naleŜy zawsze w tej samej kolejności szczotkować te same partie uzębienia, − w technice okręŜnej zaleca się liczenie do pięciu zaś w wibracyjnej do dziesięciu.


22

Nieprawidłowe szczotkowanie prowadzi do uszkodzenia tkanek miękkich, zwłaszcza dziąseł, starć szkliwa i zębiny. Dobór szczoteczki mającej zapewnić prawidłową higienę jamy ustnej zaleŜy od: − wieku pacjenta, − anatomii zębów, − higieny ogólnej, − stanu dziąseł.

Rys. 6. Czynniki wpływające na wybór szczoteczki [opracowanie własne]

Szczoteczkę powinno zmieniać się, co 2-3 miesiące, po tym okresie włoski zaczynają

rozchodzić się na boki i to oznacza, Ŝe szczoteczka nie spełnia swej czyszczącej funkcji. Szczoteczki nie powinno się przechowywać w zamkniętych pojemnikach, dlatego, Ŝe to

właśnie suchość włosia jest istotna we właściwościach myjących. Najlepsze są szczoteczki z włosia syntetycznego, czyli nylonu, które nie chłoną wody, są trwalsze. Ponadto, jeśli mają czubek zaokrąglony nie powodują uszkodzenia tkanek miękkich i szkliwa.

Rys. 7. Szczotkowanie [8]

Wybór szczoteczki zaleŜy od:

higieny ogólnej

stanu dziąseł

anatomii zębów

wieku pacjenta


23

Szczególnie polecane są szczoteczki o miękkim lub średniomiękkim włosiu, dlatego, Ŝe efekt czyszczący jest osiągnięty poprzez metodę czyszczenia, a nie poprzez twardość szczotki. W szczotkach włosie ułoŜone jest w kępkach, waŜne jest, aby między kępkami była odpowiednia przestrzeń, poniewaŜ ułatwia to wysychanie szczoteczki i zwiększa jej moŜliwości czyszczące. Główka szczoteczki moŜe mieć przeróŜny kształt, obecnie zaleca się szczoteczki o małe główce około 3 cm dla dorosłych i około 2,5 cm dla dzieci. Metody szczotkowania zębów: − wymiatania inaczej zwana obrotową, roll, − wibracyjna: Stillmana, Chartersa, Bassa, − okręŜno-szorująca, − Jonesa.

Tabela 3. Zalety i wady metod szczotkowania. [opracowanie własne]

ZALETA Metoda WADA Łatwa do nauczenia przez dzieci. Fonesa Niedokładnie myte przestrzenie

międzyzębowe. Usuwa część płytki nazębnej z przestrzeni międzyzębowej.

Roll Niewiele likwiduje płytkę poddziąsłową.

Wzmacnia brzegi dziąseł. Stilmana Płytka poddziąsłowa niewystarczająco.

Dobry efekt masaŜu dziąseł Chartersa Trudna do nauczenia. Usuwa płytkę nazębną i poddziąsłową

Bassa Niebezpieczna dla dziąseł przy niepoprawnym stosowaniu.

WaŜna równieŜ jest profilaktyka chorób przyzębia.

Dobry stan przyzębia nie da się utrzymać tylko metodami profilaktyki domowej. WaŜny jest równieŜ instruktaŜ z kontrolą higieny jamy ustnej oraz zabiegi profilaktyczne przeprowadzane przez stomatologa lub higienistkę.

Płukanie jamy ustnej zaraz po szczotkowaniu powoduje powstanie aktywnej piany, która ma równieŜ duŜe znaczenie w oczyszczaniu miejsc trudno dostępnych. Aby metoda ta była jeszcze bardziej skuteczna naleŜy po zastosowaniu jej 2 godziny wstrzymać się od jedzenia i picia.

Irygacje to forma płukania, która powoduje, Ŝe płukanie moŜe odbywać się pod ciśnieniem. Do tego celu słuŜą specjalne urządzenia, wytwarzane jest podciśnienie w płynie zgromadzonym w pojemniku tego urządzenia. Większość irygacji stosuje się w przewlekłych chorobach przyzębia, do płukania jamy ustnej stosuje się: − solanki, − wodę, − roztwory z ziół. Nitkowanie polega na korzystaniu ze specjalnych nici stomatologicznych, które „wciska” się między zęby i czyści przestrzenie międzyzębowe. Profilaktyka ta jest nierozerwalna z myciem zębów i płukaniem jamy ustnej. Badanie profilaktyczne moŜe wykazywać obecność czynników szkodliwych dla przyzębia takich jak: − płytka nazębna, − nieprawidłowe ustawienie zębów, − niewłaściwe uzupełnienia protetyczne.


24

Rys. 8. Skutki pukania jamy ustnej [opracowanie własne]

W zaleŜności od wyników tych badań ustala się dalszy tok postępowania. Wizyty kontrolne powinny odbywać się, co 2, 4 miesiące. Badania profilaktyczne powinny poprzedzone być wywiadem, który dostarczy informacji o: − przyczynach chorób przyzębia, − aktualnym stanie higieny przyzębia, − stanach zapalnych dziąsła, − powstawaniu nowej kieszonki dziąsłowej, − tym czy pacjent ma rozchwiane zęby, − tym czy chory ma krwawiące dziąsła. Działania profilaktyczne powinny obejmować: − walkę z płytką nazębną, − eliminację czynników ułatwiających gromadzenie się płytki, − eliminację czynników urazowych, − zmniejszenie wpływu szkodliwych czynników ogólnoustrojowych, − zwiększenie odporności gospodarza.

Rys. 9. Etapy higieny jamy ustnej [2]

PŁUKANIE JAMY USTNEJ

wzmacnia zęby

zmniejsza ilość bakterii

chroni przed próchnicą

zobojętnia kwaśne pH

usuwa resztki pokarmu


25

Rodzaje profilaktyki: 1) profilaktyka domowa, polega na:

− właściwej higienie, − spoŜywaniu odpowiednich składników poŜywienia, − racjonalnym trybie Ŝycia, − regularnych wizytach kontrolnych.

2) profilaktyka profesjonalna, to przede wszystkim: − pouczanie pacjenta co do diety, trybu Ŝycia i higieny jamy ustnej, − okresowe zabiegi profilaktyczne, − polerowanie koron, szyjek i korzeni, jeŜeli są obnaŜone, − usuwanie przebarwień korony i szyjek zębów, − odwraŜliwianie koron i szyjek zębów.

Polerowanie koron, szyjek i korzeni zaleŜy od dokładności wygładzenia czyszczonej powierzchni. Usuwanie nazębnych złogów naddziąsłowych wykonuje się narzędziami ręcznymi. W końcowej fazie moŜna uŜyć kirety, do usuwania złogów słuŜą teŜ narzędzia ultradźwiękowe. Usuwanie przebarwień koron zębów, które mogą być spowodowane paleniem tytoniu, kawy, herbaty mogą być usunięte tzw. piaskowaniem przy uŜyciu odpowiednich aparatów, np. Air Flow.

Paradontoza jest to choroba przyzębia, czyli tych tkanek, które utrzymują ząb w zębodole. Przyczyną paradontozy są głównie bakterie: Actinomyces, Actinomycetes. Powstanie paradontozy wiąŜe się równieŜ z niewłaściwą higieną jamy ustnej. Przyczynami paradontozy mogą być: a) czynniki miejscowe:

− bakteryjna płytka nazębna, − kamień nazębny, − wady gryzu, − urazy zębów, − nieprawidłowe protezy,

b) czynniki ogólnoustrojowe: − osłabienie organizmu, − zaburzenia hormonalne, − palenie papierosów, − stres, − niedobór witamin.

Objawem zapalenia dziąseł są: − zaczerwienienie na brzegu dziąsła, − obrzęk, − krwawienie, − owrzodzenie, − pogłębienie kieszonki dziąsłowej.


Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. Jakie znasz metody profilaktyki próchnicy? 2. Co to jest profilaktyka? 3. Na czym polega fluoryzacja egzogenna? 4. Na czym polega fluoryzacja endogenna? 5. W jakim celu stosuje się płukanki do jamy ustnej?


26

6. Na czym polega profilaktyka paradontozy? 7 Jakie są objawy paradontozy? 8. Jakie są przyczyny paradontozy i próchnicy? 9. Jak moŜna zapobiec chorobom przyzębia? 10. Jaki jest zakres leczenia próchnicy zgodnie z systemem Billingsa? 4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wstaw w brakujące miejsca wyraŜenia: Actiomyces, szczoteczka, irygacja, metoda Roll, profilaktyka domowa, tak aby zdania były prawidłowo sformułowane. 1. …………….. powinno zmieniać się co 2, 3 miesiące i przechowywać w miejscu suchym, nie zamkniętym. 2. Przyczyną paradontozy mogą być bakterie ……………………. . 3. Metoda, która usuwa część płytki nazębnej z przestrzeni międzyzębowych to …………….. . 4. Właściwa higiena, racjonalny tryb Ŝycia, wizyty kontrolne to cechy ………………. . 5. …………………. to płukanie pod ciśnieniem. Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym profilaktyki próchnicy do uzupełnienia, 2) przeczytać zdania, 3) wstawić brakujące wyrazy, 4) zaprezentować wyniki ćwiczenia.

WyposaŜenie stanowiska pracy: − literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia. Ćwiczenie 2 Przeczytaj zdania zawarte w tabeli i określ czy są one prawdziwe czy fałszywe.

Tabela do ćwiczenia 2

ZDANIA TAK NIE Dieta nie ma wpływu na profilaktykę. Badania profilaktyczne są potrzebne. Szczoteczkę kaŜdy powinien mieć taką samą. NaleŜy nitkować zęby. Nie wolno płukać jamy ustnej. Węglowodany mają wpływ na rozwój próchnicy. Dla dzieci stosuję się metodę szczotkowania Jonesa.

Krwawiące dziąsła to objaw próchnicy. Ból zęba to objaw próchnicy.


27

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym profilaktyki próchnicy, 2) przeczytać uwaŜnie zdania zawarte w tabeli, 3) zaznaczyć X w odpowiedniej kolumnie, 4) porównać wyniki w grupie.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

− literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia. Ćwiczenie 3

Przeprowadź analizę profilaktyki chorób jamy ustnej i zębów. Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym profilaktyki chorób jamy ustnej zębów, 2) poszukać w róŜnych źródłach informacje o profilaktyce, 3) przeprowadzić analizę korzyści płynących z prawidłowej higieny jamy ustnej, 4) zaprezentować wyniki ćwiczenia.


– komputer z dostępem do Internetu, − literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia, – arkusz papieru. Ćwiczenie 4 Uwzględniając klasyfikację próchnicy według Billingsa podaj metody jej leczenia: Arkusz ćwiczeniowy − stopień I ……………………………………………………………………………………. ………………………………………………………………………………………………….. ………………………………………………………………………………………………….. − stopień II – …………………………………………………………………………………. …………………………………………………………………………………………………... …………………………………………………………………………………………………... − stopień III – ………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………….. ………………………………………………………………………………………………….. − stopień IV – ………………………………………………………………………………... ………………………………………………………………………………………………….. …………………………………………………………………………………………………..


28


1) zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym profilaktyki próchnicy, 2) przeanalizować klasyfikację próchnicy według Billingsa, 3) przeanalizować sposoby leczenia próchnicy w zaleŜności od stopnia zaawansowania, 4) przeprowadzić dyskusję w grupie, 5) zaprezentować wyniki ćwiczenia.

WyposaŜenie stanowiska pracy: − literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia. 4.2.4. Sprawdzian postępów Czy potrafisz:

Tak

Nie 1) wymienić metody profilaktyki? � � 2) podać zasady fluoryzacji endogennej? � � 3) podąć zasady fluoryzacji egzogennej? � � 4) zidentyfikować preparaty zawierające fluor? � � 5) zidentyfikować profilaktykę chorób jamy ustnej i zębów? � � 6) zastosować zasady profilaktyki? � � 7) sklasyfikować próchnicę według Billingsa? � � 8) scharakteryzować sposoby leczenia próchnicy w zaleŜności od stopnia

zaawansowania według metody Billingsa? �

�


29

4.3. Zasady planowania profilaktyczno-leczniczego oraz higiena jamy ustnej u osób w róŜnym wieku

4.3.1. Materiał nauczania

Higiena jamy ustnej u osób starszych jest szczególnie waŜna, poniewaŜ następuje większe ryzyko ubytku tkanki zęba oraz próchnicy korzeni. Starsze osoby mogą równieŜ cierpieć na suchość błon śluzowych związane jest to z przyjmowaniem niektórych leków, a w konsekwencji prowadzi to do próchnicy i chorób zębów. Warto zbadać ilość wydzielanej śliny przez starszą osobę. Pacjenci tacy są często leczeni na inne schorzenia typu cukrzyca, choroby serca, stomatolog powinien teŜ wziąć to pod uwagę. Dziąsła stają się delikatniejsze, czasami mogą krwawić.

Aby wzmocnić zęby stosuje się profilaktykę oraz korony i mosty. Korona całkowicie przykrywa uszkodzony ząb, mosty są uŜywane do wypełnień brakujących zębów. Stomatolog podczas badania starszej osoby musi przeprowadzić z nią dokładny wywiad, wykazywać empatię, brać pod uwagę inne schorzenia, przyjmowanie innych leków, ubytek tkanki zęba jak równieŜ paradontozę, zaburzenia wydzielania śliny, obecność w jamie ustnej mostów, koron, protez oraz skłonności do alergii. U dzieci waŜne jest zainteresowanie ich higieną jamy ustnej, wprowadzenie konkursów, nagród za regularne wizyty u stomatologa lub prawidłową higienę jamy ustnej, waŜne jest teŜ to, aby pod kontrolą rodziców prawidłowo szczotkowały zęby, miały nowe szczoteczki oraz pasty z fluorem.

Profilaktyka jest bardzo istotna, gdyŜ ma na celu poszerzenie świadomości chorych. Prawidłowe odŜywianie i higiena jamy ustnej stanowią waŜny aspekt w utrzymaniu jamy ustnej w zdrowiu. śywienie odgrywa w medycynie waŜną rolę.

Odpowiednia dieta zwierająca duŜo składników budulcowych, białka, aminokwasów, składników mineralnych, wapnia, fluoru, witamin zapobiega przed prawdopodobieństwem posiadania kruchych i skłonnych do próchnicy zębów, zapaleń błony śluzowej, aft, obrzęków dziąseł, krwawienia dziąseł, próchnicy. Dieta powinna być racjonalna, pozbawiona duŜej ilości węglowodanów. Posiłki, które spoŜywamy powinniśmy jeść regularnie, dlatego Ŝe pojadanie między nimi zmieni ph jamy ustnej, zaś to jest powaŜnym problemem zdrowotnym. śując gumy powinno wybierać się bezcukrowe, które w składzie mają ksylitol, nie powinno spoŜywać się produktów, które zalegają w jamie ustnej i cięŜko rozpuszczaj się w ślinie np. chipsów, mogą pozostać w przestrzeni międzyzębowej i być przyczyną próchnicy.

Dzieci powinny spoŜywać duŜo nabiału, który jest źródłem wapnia. Promieniowanie słoneczne powoduje, Ŝe w organizmie dzieci wytwarza się samoistnie witamina D3, która to chroni przed wypłukiwaniem się wapnia. Kobiety w wieku okołomenopauzalnym muszą spoŜywać produkty bogate w wapń z racji tego, Ŝe w z związku z zaburzeniami hormonalnymi mają one prawdopodobieństwo szybkiej demineralizacji kości i zębów.

Osoby, które są leczone radioterapią posiadają zwykle zaburzenia w produkcji śliny, zatem ich dieta powinna składać się z produktów nawilŜających błonę śluzową, gdyŜ spoŜywanie niewłaściwych pokarmów moŜe zaostrzyć suchość błon śluzowych i zmniejszyć ilość obecnych w ślinie środków buforujących, co wiąŜe się z zaburzeniami i chorobami zębów. Picie i pojadanie przed snem jest przeciwwskazane, jeśli chcemy przestrzegać reguły profilaktyki zdrowotnej. Powinno się spoŜywać owoce, orzechy w duŜych ilościach oraz pokarmy zawierające witaminy A, E, D, dozwolona jest równieŜ komplementacja tych witamin syntetyczna. Witamina A i E nawilŜa śluzówkę jamy ustnej. Dieta w sposób bezpośredni wpływa na strukturę zęba, na tkanki twarde. Powinniśmy jednak uwaŜać, aby nie spoŜywać duŜych ilości węglowodanów (szczególnie cukrów prostych), dostarczać


30

organizmowi duŜe racje białka, poniewaŜ jego brak moŜe spowodować suchość w jamie ustnej i zaburzenia wydzielania ślinianek. Podczas niedoboru witaminy D u dzieci opóźnia się wyrzynanie zębów mlecznych i stałych, występują zaburzenia prawidłowego wykłuwania. Powstają małe zęby trzonowe lub częściowo niewytworzone, Ŝuchwa jest mniejsza niŜ szczęka górna, podniebienie wysklepione. Niedobów witaminy K powoduje krwotoki jamy ustnej oraz krwawienie dziąseł. Brak witaminy C powoduje wylewy krwawe dziąseł, zwiększenie ich objętości, obrzęki, zapalenia dziąseł. Niedobór witaminy B powoduje powstanie tzw. zajadów, owrzodzenie języka. Podstawowym działaniem w leczeniu jest plan profilaktyczno-leczniczy, nie tyko rozpoznanie, ale teŜ ustalenie planu dalszego leczenia. Postępowanie lekarskie powinno dąŜyć do złagodzenia lub zlikwidowania dolegliwości. Wymaga to cierpliwości ze strony pacjenta i przemyślanych działań ze strony lekarza.

Aby profilaktyka chorób była skuteczna naleŜy wdroŜyć ją do działań opieki zdrowotnej. Zgodnie z WHO rozróŜnia się zapobieganie : − pierwotne, − wtórne, − trzeciorzędowe. Zapobieganie pierwotne dotyczy ludzi ze zdrowymi zębami. Powinno się nim objąć szczególnie dzieci i młodzieŜ, do podstawowych działań w tym obszarze zaliczamy: − promocję zdrowia, − oświatę zdrowotną − programy racjonalnego Ŝywienia, − okresowe badania stomatologiczne. Zapobieganie wtórne dotyczy wybranych osób ze wczesnymi objawami choroby. Ukierunkowane jest na dalsze zapobieganie rozwojowi choroby. Opiera się na: − specyficznej oświacie zdrowotnej, − badaniach okresowych. Zapobieganie trzeciorzędowe dotyczy pacjentów leczonych z powodu chorób przyzębia. Ukierunkowane jest na zminimalizowanie niekorzystnych skutków choroby i polega na: − kontroli osiągnięć wyników, − zapobieganiu dalszemu postępowi choroby, − zapobieganiu powikłaniom, − specyficznej oświacie zdrowotnej uzaleŜnionej od aktualnego stanu choroby. Największe znaczenie ma zapobieganie pierwotne, eliminujące ryzyko wystąpienia choroby. Zapobieganie wtórne moŜe tylko opóźnić chorobę, a trzeciorzędowe zmniejszyć skutki.

Wskaźniki chorób przyzębia określają ich rozprzestrzenienie, intensywność, ale nie dają poglądu na zakres i jakość potrzeb leczniczych. Lukę tę wypełnił wskaźnik periodontologicznych potrzeb zwany CPITN. Badanie przeprowadza się cechowanym zgłębnikiem. Metoda ta ocenia wszystkie potrzeby periodontologiczne: − oświatowo-zdrowotne, − profilaktyczne, − lecznicze.


31

Rys. 10. Potrzeby periodontologiczne [opracowanie własne]


Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. Na czym polega prawidłowe odŜywianie? 2. Jakie są róŜnice w odŜywianiu się ludzi w róŜnym wieku? 3. Czy moŜna Ŝuć gumy bez cukru? 4. Jakie witaminy wpływają na dobry stan zdrowia jamy ustnej? 5. Na czym polega higiena jamy ustnej u pacjentów w róŜnym wieku? 6. Co to jest plan profilaktyczno- leczniczy?

4.3.3. Ćwiczenia Ćwiczenie 1 Przeprowadź analizę zapobiegania pierwotnego chorobom jamy ustnej.


1) zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym planowania profilaktyczno-leczniczego, 3) przeprowadzić analizę korzyści płynących z zapobiegania pierwotnego, 4) sporządzić wykres słupkowy dotyczący korzyści i negatywnych aspektów prawidłowego

zapobiegania pierwotnego i wtórnego, 5) zaprezentować wyniki ćwiczenia.


– komputer z dostępem do Internetu, − literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia, – arkusz papieru.

PROFILAKTYCZNE

POTRZEBY

PERIODONTOLOGICZNE OŚWIATOWE

ZDROWOTNE

LECZNICZE


32

Ćwiczenie 2 Zidentyfikuj czynniki wpływające na prawidłową higienę jamy ustnej u osób w róŜnym wieku. Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) zapoznać się z materiałem ćwiczeniowym dotyczącym prawidłowej higieny jamy ustnej, 2) wybrać dwie sytuacje opisujące higienę jamy ustnej u starszej osoby i u dzieci, 3) określić czynniki wpływające na higienę jamy ustnej. WyposaŜenie stanowiska pracy: − komputer z dostępem do Internetu, − literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia. Ćwiczenie 3 Przeczytaj zdania zawarte w tabeli i określ czy są one prawdziwe czy fałszywe. Tabela do ćwiczenia 3

ZDANIA TAK NIE Dieta wpływa na stan zębów. Im więcej cukru tym zdrowiej. Witamina A wpływa na stan jamy ustnej. Zapobieganie wtórne jest najwaŜniejsze. Zapobieganie pierwotne nie jest waŜne. Gumy bezcukrowe są zdrowe. Słodkie gumy są najzdrowsze. Profilaktyka jest waŜna. Osoby starsze nie muszą dbać o higienę jamy ustnej.


Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się materiałem nauczania dotyczącym higieny jamy ustnej, 2) przeczytać uwaŜnie zdania zawarte w tabeli, 3) postawić X w odpowiedniej kolumnie, 4) porównać wyniki w grupie.


– literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.


33

4.3.4. Sprawdzian postępów Czy potrafisz:

Tak

Nie 1) rozróŜnić metody szczotkowania u osób w róŜnym wieku? � � 2) scharakteryzować dietę pozwalającą na utrzymanie prawidłowego

stanu zdrowia? � �

3) opracować optymalną higienę jamy ustnej u osób starszych? � � 4) opracować optymalną higienę u dzieci? � � 5) rozróŜnić profilaktykę pierwotną i wtórną? � � 6) stosować zasady planowania profilaktyczno-leczniczego u pacjentów

w róŜnym wieku? � �


34

4.4. Zasady leczenia ortodontycznego, profilaktyka dla potrzeb ortodontycznych

4.4.1. Materiał nauczania

KaŜdy stomatolog powinien być schludny, estetyczny, powinien umieć nawiązać kontakt

z pacjentem tak, aby wzbudzić jego zaufanie. Jednym słowem stomatolog powinien dbać o swój pozytywny wizerunek. Pacjenci często korzystają z porady stomatologa, kiedy pojawiają się konkretne dolegliwości w postaci urazów zębów, próchnicy. Problem jest szczególnie trudny, gdy dotyczy dzieci.

Urazy zębów dotyczą głównie dzieci, zdarzają się równieŜ urazy zębów u dorosłych wynikające z upadku, uprawiania sportu. U dzieci zęby często wbijają się do zębodołów.

Wady zgryzu są podstawowym problemem, który moŜe prowadzić do urazów zębów. Dlatego waŜne jest stosowanie profilaktyki juŜ we wczesnym dzieciństwie, aby zminimalizować prawdopodobieństwo wystąpienia wad ortodontycznych w późniejszym okresie Dziecko, które śpi na plecach powinno mieć połoŜoną pod główkę poduszeczkę, tak, aby miało usta zamknięte, szczęki powinny do siebie przylegać. Nie powinno się dziecku pozwolić na ssanie palca, ograniczyć ssanie smoczka, wyeliminować obgryzanie paznokci.

U kaŜdego noworodka dolna szczęka jest mniejsza od górnej. To wynik prawidłowego rozwoju części twarzowej czaszki w okresie płodowym. Ta dysproporcja zostaje szybko wyrównana, gdy prawidłowo karmimy dziecko. Najlepsze dla dziecka jest oczywiście ssanie piersi. Podczas karmienia naleŜy je ułoŜyć w pozycji półpionowej, przodem do matki. Dłoń matki powinna trzymać pierś tak, aby brodawka wraz z otoczką znajdowała się w ustach dziecka, zaś nos i bródka malca nie były uciskane. Niestety niektóre niemowlęta są karmione sztucznie, powoduje to większe prawdopodobieństwo urazu. Aby zachować profilaktykę powinno się zadbać o naturalny pokarm dla dziecka, lub stosować smoczek anatomiczny, który swoim kształtem przypomina sutek piersi. Smoczek zrobiony z miękkiej, spręŜystej gumy, musi mieć kilka małych otworów, przez które wypływa kroplami pokarm. Podczas karmienia butelką musimy pamiętać o tym, aby nie uciskać bródki dziecka. Począwszy od pierwszych miesięcy Ŝycia, w miarę pojawiania się kolejnych zębów mlecznych, zaczyna się zmieniać rodzaj poŜywienia dziecka. Podawanie pokarmu łyŜeczką powoduje, Ŝe dziecko uczy się przeŜuwać, a Ŝucie twardszych pokarmów dostarcza szczękom malca fizjologicznych bodźców do wzrostu. NaleŜy dziecku podawać pokarmy stałe, zachęcać do Ŝucia i gryzienia. JuŜ w wieku dziecięcym naleŜy dokładnie przestrzegać zasad profilaktyki ortodontycznej. Zasady profilaktyki ortodontycznej: − w okresie ciąŜy przebywać pod stałą opieką lekarską, − korzystać ze spacerów, − racjonalnie się odŜywiać, − dziecko karmić piersią, ewentualnie dokarmiać smoczkiem krótkim, twardym,

spręŜystym z kilkoma małymi dziurkami, − w czasie karmienia dziecko powinno być prawidłowo ułoŜone, − odzwyczaić dziecko od złych nawyków, − troszczyć się, aby główka dziecka podczas spoczynku, była na niewielkim podwyŜszeniu,

aby oddychało przez nos.


35

− dbać o jadłospis dziecka, aby jadło regularne i urozmaicone pokarmy, zawierające witaminy,

− gdy dziecko skończy 2 lata podawać mu do gryzienia twarde pokarmy, − utrzymywać stały kontakt z lekarzem, − zgłosić się na wizytę do ortodonty, − przestrzegać terminów wizyt, − pamiętać, Ŝe odpowiedni wiek do leczenia wad zgryzu to wiek od 5 do 13 lat. Właściwie prowadzone leczenie protetyczne i prawidłowa profilaktyka prowadzą do odbudowy uzębienia i zapewnienia normalnej funkcji narządu Ŝucia. Chroni to równieŜ układ somatyczny, profilaktyka dotyczy zespołu mięśniowo-stawowego oraz podłoŜa stawowego.

W czasie badania naleŜy podjąć decyzję o pozostawieniu braków międzyzębowych lub ich usunięciu. Jeśli nie ma zaklinowania zęba przeciwstawnego do luki, triady są przemieszane, pojedyncze zęby zmieniają swoje połoŜenie, braki takie naleŜy uzupełnić. Przesunięte zęby naruszają harmonię powierzchni zwarciowych i stają się przyczyną węzłów urazowych, które mogą doprowadzić do zmian patologicznych w układzie somatycznym.

Wstawienie zęba pozwala odzyskać estetyczny wygląd, jak równieŜ przywraca działalność łuku zębowego, zapobiega to dalszemu rozchwianiu zębów. Korekcja szlifowa zębów przy istnieniu węzłów urazowych, jest działaniem zapobiegającym wystąpieniu uporczywych bóli głowy, miopatii. Wadliwie ukształtowana korona protetyczna moŜe doprowadzić do uszkodzenia zęba przeciwstawnego, korona moŜe spowodować stan zapalny. Stomatolog powinien uprzedzić pacjenta, aby profilaktycznie przestrzegał higieny jamy ustnej. Niewłaściwy kształt przęseł mostów moŜe równieŜ powodować stany zapalne jamy ustnej.

Osoby, które noszą ruchome protezy powinny usuwać z nich płytkę oraz dbać o higienę jamy ustnej. Aby profilaktyka ortodontyczna odniosła pozytywny skutek niezbędne są takie czynniki jak: − motywacja, − instrukcja, − usuwanie płytki i kamienia, − leczenie zachowawcze, − kontakt z pacjentem.

Rys. 11. Cechy profilaktyki ortodontycznej [opracowanie własne]

Profilaktyka ortodontyczna

instrukcja leczenie zachowawcze

kontakt z pacjentem.

motywacja

usuwanie płytki nazębnej


36

Czynniki które mogą wskazywać na konieczność leczenia ortodontycznego: − zmiany rysów twarzy, − niewyraźna mowa, − spanie z otwartymi ustami, − nadmiernie cofnięta lub za bardzo skierowana do przodu broda.

JeŜeli pacjent posiada protezę naleŜy mu uświadomić, Ŝe elementy metalowe protez wymagają staranniejszego oczyszczania niŜ wykonane z akrylu, powinno się je oczyszczać po wewnętrznej i zewnętrznej stronie, starannie opłukać wodą. Protezy moŜna teŜ myć szczotkując je, są teŜ środki oczyszczające protezy np. Corega Tabs. Jako pierwszy środek czyszczący protezę był uŜywany podchloryn sodu. Występują teŜ liczne kleje podtrzymujące protezy. JeŜeli u pacjenta zaobserwujemy złe ułoŜenie zgryzu, nieproporcjonalną wielkość Ŝuchwy, zmienione rysy twarzy to powinniśmy zwrócić się do stomatologa i rozpocząć leczenie ortodontyczne.

Leczenie ortodontyczne polega nie tylko na uzyskaniu zdrowych zębów, zgryzu, przyzębia, ale teŜ jest bardzo istotne jako aspekt psychologiczny, powoduje zmniejszenie wad wymowy, ścierania zębów oraz zmianę rysów twarzy. Etapy leczenia ortodontycznego: − wykonanie badania i przygotowanie materiałów stomatologicznych, − ustaleniu dalszego toku leczenia, − załoŜenie aparatu, − regularne kontrole u dentysty, − zdjęcie aparatu, − utrzymanie efektów i zdrowych zębów. Etapy leczenia protetycznego: − gipsowe modele, − dokłada charakterystyka uzębienia pacjenta, − zdjęcia RTG, − wybranie najodpowiedniejszego aparatu, − regularne kontrole, − przestrzeganie higieny jamy ustnej. W konsekwencji przeprowadza się badania kontrolne, które dają odpowiedź czy moŜna juŜ zdjąć aparat i czy nie potrzebne są zabiegi chirurgiczne. Prawidłowo ukształtowany narząd Ŝucia odgrywa waŜną rolę w Ŝyciu psychicznym człowieka. Zdrowe, białe zęby, osadzone równo w łukach są atrybutem zdrowia. Dolna część twarzy jest bardzo waŜna, poniewaŜ napięcie mimicznych mięśni i tkanek miękkich nadaje jej młody lub stary wygląd. Dobre samopoczucie jest podstawą zdrowia. JeŜeli mamy prawidłowo ukształtowany układu Ŝujący, to nie mamy problemu z: − Ŝuciem, − artykulacją dźwięków, − prawidłową mową , − przełykaniem

Zaburzenia artykulacji dźwięków pojawiają się podczas utraty zębów. Jeśli chory nie ma zębów przednich, niepoprawnie wymawia spółgłoski. Mięśnie inaczej pracują, wytwarzają się dodatkowe ruchy. Jeśli pacjent nie ma zębów, utrudnione jest równieŜ Ŝucie. Pokarm nie jest prawidłowo rozdrabniany, trawienie jest trudniejsze oraz mniejsza ilość pokarmu wchłania się w jamie ustnej. Połykanie jest równieŜ utrudnione, dlatego, Ŝe musi wystąpić silniejszy skurcz przesuwający pokarm.


37

Do najwaŜniejszych objawów klinicznych starczego zaniku przyzębia moŜemy zaliczyć: − powolny, poziomy i regularny zanik wyrostków zębodołowych, − rozchwianie obnaŜonych zębów, − zanik wyrostka.

Zaburzenia te spowodowane brakiem uzębienia, mogą mieć niekorzystny wpływ na wymawianie wyrazów, zaburzają pracę mięśni, zmiany kierunku biomechanicznego sił, zmiane siły mięśni Ŝwaczy, przebudowę tkanki chrzęstnej w stawie skroniowo-Ŝuchwowym, kostnej w wyrostkach zębodołowych. Dochodzi do zmian morfologicznych narządu Ŝucia, zniekształcenie płaszczyzny zgryzowej. Brak zębów powoduje teŜ: − uszkodzenie stawów skroniowo- Ŝuchwowego, − destrukcję mięśni Ŝwaczy, − zniszczenie przyzębia. 4.4.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie czynniki świadczą o konieczności leczenia ortodontycznego? 2. Jakie cechy przypisałbyś bezzębiu? 3. Co obejmuje leczenie ortodontyczne? 4. Jak definiujemy zmiany rysów twarzy? 5. Jakie zasady występują w profilaktyce ortodontycznej?

4.4.3. Ćwiczenia Ćwiczenie 1 Przeprowadź analizę prowadzania profilaktyki ortodontycznej.


Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym profilaktyki ortodontycznej, 2) poszukać w róŜnych źródłach informacji o ortodoncji, 3) przeprowadzić analizę korzyści płynących z profilaktyki ortodontycznej, 4) zaprezentować wyniki ćwiczenia.

WyposaŜenie stanowiska pracy: – komputer z dostępem do Internetu, – literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.


38

Ćwiczenie 2 Uporządkuj w prawidłowej kolejności etapy leczenia protetycznego. 1. ………………………………………………………………………………………… 2. ………………………………………………………………………………………… 3. ………………………………………………………………………………………… 4. ………………………………………………………………………………………… 5. ………………………………………………………………………………………… 6. ………………………………………………………………………………………… Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym leczenia ortodontycznego, 2) przeanalizować etapy leczenia protetycznego i uporządkować je w prawidłowej

kolejności, 3) wyniki przedstawić na forum grupy. WyposaŜenie stanowiska pracy: − literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia. Ćwiczenie 3 Wpisz do diagramu podstawowe cechy profilaktyki ortodontycznej.

Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym profilaktyki ortodontycznej, 2) przeprowadzić analizę cech profilaktyki ortodontycznej, 3) uzupełnić diagram, 4) wnioski przedstawić na forum grupy.

Profilaktyka ortodontyczna

regularne kontrole, gipsowe modele, higiena jamy ustnej, zdjęcia RTG, dokładna charakterystyka uzębienia pacjenta, dobranie najodpowiedniejszego aparatu


39

WyposaŜenie stanowiska pracy: − literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.

4.4.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie 1) zdefiniować pojęcie badania ortodontyczne? � � 2) scharakteryzować zasady profilaktyki ortodontycznej? � � 3) zidentyfikować zmiany ortodontyczne? � � 4) rozróŜnić predyspozycje do wad zgryzu? � � 5) zidentyfikować cel badania ortodontycznego? � �


40

4.5. Programy komputerowe w opiece zdrowotnej 4.5.1. Materiał nauczania

Programy komputerowe mają szerokie zastosowanie w opiece zdrowotnej, a zwłaszcza

w profilaktyce stomatologicznej. Programy komputerowe wykorzystuje się takŜe w róŜnych urządzeniach medycznych, które słuŜą do diagnozowania pacjentów.

Za pomocą specjalistycznych programów komputerowych moŜna: − ocenić stan przyzębia na podstawie najwcześniejszych objawów, − usprawnić planowanie opieki stomatologicznej. W profilaktyce stomatologicznej wykorzystuje się urządzenia zwane algometrami, które pozwalają na ilościowe określenie pacjentów, przez pomiar progu bólu powstającego pod wpływem nacisku. Próg ten moŜna zmierzyć za pomocą urządzenia z ręcznie naciąganą spręŜyną lub za pomocą algometrów elektronicznych.

Trzaski i szmery są często objawem zaburzeń w stawach skroniowo-Ŝuchwowych. Diagnoza za pomocą sonografi jest bardzo skuteczna. Opisano tutaj 8 rodzajów dźwięków, które świadczą o poziomie choroby. Za pomocą programów komputerowych przeprowadza się rejestrację osi zawiasowej i ruchów kłykci stawowych. Pomiary te pozwalają na zamontowanie modeli szczęki i Ŝuchwy w artykulatorze w odpowiednim stosunku względem stawów. Skonstruowano takŜe przyrządy do kinematycznej rejestracji ruchów Ŝuchwy w trzech płaszczyznach. UmoŜliwi to graficzną rejestrację zewnątrzustną ruchów Ŝuchwy za pomocą pisaków. Za pomocą pantografu Denara moŜna uzyskać przestrzenny zapis granicznych ruchów kłykci stawowych.

System ArcusDigma składa się z półokrągłego łuku twarzowego, widelca zgryzowego, modułu z ekranem dotykowym, oraz drukarki. System ten rejestruje zmiany natęŜenia i przebiegu fal ultradźwiękowych, które są wywołane zmianą połoŜenia Ŝuchwy wobec szczęki. Jest on prosty w obsłudze, nie obciąŜa pacjenta i ma szerokie zastosowanie.

Aparat Wagnera to nowoczesne urządzenie do aksjograficznej analizy toru ruchów głów Ŝuchwy. Jego konstrukcja jest lekka, działa na zasadzie promieniowania podczerwonego. Urządzenie to umoŜliwia pomiary opisane dla systemu Condylocomp, Cadiax. Urządzenia wspomagane komputerowo do pomiaru niektórych parametrów przedstawia tabela:

Tabela 4. Programy i parametry [opracowanie własne]

Przedmiot badania Nazwa programu

Ból i wraŜliwość mięśni Algometria Pain Threshold Meter Model

PTH-AF2

Napięcie mięśni Elektromiografia BioEMG

Trzaski, szmery Sonografia Płytka poddziąsłowa .

Do wizualizacji tkanek narządu Ŝucia moŜemy wykorzystać: − komputerową analizę zdjęć RTG sumacyjnych. Promieniowanie RTG wykorzystuje się

do naświetlania kliszy fotograficznej lub czytnika CCD. Czułość czytników jest znacznie większa niŜ kliszy, co pozwala na zmniejszenie dawki promieniowania jonizującego nawet o 90%, a takŜe na skrócenie czasu naraŜenia. Do najbardziej znanych systemów komputerowych naleŜą: Digora, PM Dixi, Digital X_Ray,


41

− komputerową tomografię radiologiczną, metoda ta jest stosowana do badań zaburzeń czynnościowych i morfologicznych stawu skroniowo-Ŝuchwowego, umoŜliwia prześledzenie połoŜenia głowy Ŝuchwy względem dołu stawowego na róŜnych głębokościach. Wykorzystywane tutaj systemy komputerowe to Somatron RH, Orthopantomograph,

− komputerowy zestaw wizyjny Cis daje duŜe moŜliwości w diagnostyce i planowaniu leczenia. Pozwala na powiększenie i pomniejszenie obrazu, kopiowanie wycinków pojedynczych zębów. Kamera zewnątrzustna pozwala na dokładną analizę schorzeń. Zestawy wideo VIS mają wbudowane silne źródło światła, na rynku dostępne są: oral Video Scope, KTD, PM Intracam.

Za pomocą graficznych programów komputerowych moŜna zobaczyć: − wykres ruchów głowy Ŝuchwy podczas odwodzenia i przywodzenia Ŝuchwy za pomocą

aparatu Cadiax, − wizualizację stawu skroniowo-Ŝuchwowego, − połoŜenia protezy opartej na implantach z wykorzystaniem programu Sim Plant na

komputerowej wizualizacji przestrzennej. Obowiązki pracodawcy w sprawie przeprowadzania badań lekarskich pracowników, zakresu profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami oraz orzeczeń lekarskich wydawanych do celów przewidzianychw Kodeksie pracy (dz. U. Nr 69, poz. 332 z późn. zm.) wynikają z art. 229 Kodeksu pracy oraz Rozporządzenia Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 30 maja 1996 r. Lekarskie badania profilaktyczne dzielą się na: 1) badania wstępne, którym podlegają:

− osoby przyjmowane do pracy, − pracownicy młodociani przenoszeni na inne stanowiska pracy, − pracownicy przenoszeni na stanowiska pracy, na których występują czynniki

szkodliwe − dla zdrowia lub warunki uciąŜliwe,

2) badania okresowe, którym podlegają: − pracownicy naraŜeni na czynniki szkodliwe lub uciąŜliwe dla zdrowia określone

w załączniku do rozporządzenia, − pracownicy zatrudnieni w warunkach naraŜenia na działanie substancji i czynników

rakotwórczych lub pyłów zwłókniających, po zaprzestaniu przez nich pracy w kontakcie z tymi substancjami, czynnikami lub pyłami lub po rozwiązaniu z nimi stosunku pracy,

− badania kontrolne pracowników, którzy chorują dłuŜej niŜ 30 dni mają na celu ustalenie zdolności do wykonywania pracy przez pracownika na dotychczasowym stanowisku.

Badania profilaktyczne przeprowadzane są na koszt pracodawcy w miarę moŜliwości w godzinach pracy. Pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia za czas przeprowadzanych badań w czasie godzin, a w przypadku gdy badania przeprowadzane są w innej miejscowości otrzymuje zwrot kosztów podróŜy od pracodawcy wg zasad obowiązujacych przy podróŜach słuŜbowych. Badania profilaktyczne mogą wykonywać tylko lekarze wpisani do rejestru lekarzy przeprowadzających badania profilaktyczne prowadzonego przez wojewódzki ośrodek medycyny pracy. Z rejestru tego mogą korzystać organy Państwowej Inspekcji Pracy i Państwowej Inspekcji Sanitarnej oraz pracodawcy.


42

Lekarze przeprowadzający badania profilaktyczne prowadzą dokumentację medyczną obejmującą: – kartę badania profilaktycznego, – rejestr wydanych zaświadczeń.

Lekarz wydaje orzeczenie lekarskie na podstawie: – skierowania pracodawcy, w którym dokładnie określony jest rodzaj badania

profilaktycznego, stanowisko osoby przyjmowanej do pracy lub przenoszonej na nie i stanowisko, na którym pracownik jest zatrudniony, informacje o występowaniu na stanowisku pracy czynników szkodliwych dla zdrowia lub warunków uciąŜliwych,

– aktualnych wyników badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia, wykonywanych na tym stanowisku,

– wyniku przeprowadzonego badania profilatycznego, – oceny zagroŜenia dla zdrowia i Ŝycia pracownika na stanowisku pracy, – ewentualnej wizytacji stanowiska pracy, orzeczenie lekarskie wydawane jest w formie

zaświadczenia, otrzymuje je pracodawca i pracownik. W przypadku, gdy pracodawca prowadzi działalność stwarzającą zagroŜenie wystąpienia

nagłego niebezpieczeństwa dla zdrowia i Ŝycia pracowników, ma on obowiązek: – zapewnić odpowiednie do rodzaju niebezpieczeństwa urządzenia i sprzęt ratowniczy oraz

ich obsługę przez osoby przeszkolone, – udzielić pierwszej pomocy poszkodowanemu, – zapewnić, aby prace, przy których istnieje moŜliwość wystąpienia szczególnego

zagroŜenia dla zdrowia lub Ŝycia ludzkiego, były wykonywane co najmniej przez dwie osoby, w celu zapewnienia asekuracji zgodnie z rozporządzeniem Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 28 maja 1996 r. w sprawie rodzajów prac, które powinny być wykonywane przez co najmniej dwie osoby Dz. U. Nr 62, poz. 288.

System opieki zdrowotnej to zorganizowany i skoordynowany zespół działań, którego celem jest realizacja świadczeń i usług profilaktyczno leczniczych i rehabilitacyjnych, mających na celu zabezpieczenie i poprawę stanu zdrowia jednostki i zbiorowości. W Polsce od wielu lat system opieki zdrowotnej jest reformowany, podejmowane są róŜne próby dostosowania polskiego systemu opieki zdrowotnej do systemów (modeli) opieki zdrowotnej występujących w rozwiniętych krajach europejskich. Systemy organizacyjne opieki zdrowotnej: 1) model ubezpieczeń społecznych – typ Bismarka, charakteryzuje się:

− finansowanie przez obowiązkowe składki płacone przez pracodawców i pracowników,

− istnieją fundusze statutowe mające osobowość prawną, będące pod kontrolą instytucji samorządowych,

− fundusze zasilają szpitale, istnieje system lekarzy domowych. 2) model Narodowej SłuŜby zdrowia model Beveridge’a, podstawowe zasady tego modelu to:

− oddzielenie zasiłków chorobowych od leczenia, − powszechność i szeroki zakres bezpłatnych usług zdrowotnych, niezaleŜnie od

osiągniętych dochodów i stopnia komplikacji świadczeń medycznych, − równość dostępu do usług zdrowotnych, − finansowanie ochrony zdrowia ze źródeł publicznych, − konieczność integracji państwa w dziedzinę zdrowia uzasadniona celowością

osiągania pełnej równości w dostępie do świadczeń. 3) model scentralizowanej ochrony zdrowia – tzw. typ Siemiaszki, obowiązywał on w krajach

socjalistycznych, charakterystyczne cechy tego modelu to: − finansowanie przez budŜet centralny, − kontrola przez instytucje rządowe w systemie centralnego planowania,


43

− wolny dla wszystkich dostęp do świadczeń, − brak sektora prywatnego, − sektor zdrowia traktowany jest jako nieprodukcyjny dział gospodarki narodowej,

4) model rezydualny charakteryzuje się tym, Ŝe: − państwo nie ponosi odpowiedzialności za umoŜliwienie obywatelom dostępu do

opieki zdrowotnej, − obowiązuje zasada odpowiedzialności indywidualnej, − kaŜdy ma prawo decydować o przeznaczeniu swoich dochodów, o bieŜących

wydatkach a takŜe o przyszłych uprawnieniach. śaden z wymienionych modeli systemów zdrowotnych nie jest juŜ traktowany jako wzorcowe rozwiązanie problemu organizacji ochrony zdrowia. Cechą charakterystyczna nowej polityki zdrowotnej jest powszechne zjawisko reformowania opieki zdrowotnej. Obecnie istnieje silna tendencja zmierzająca do decentralizacji, na którą wpływają: − zmiany demograficzne, − postęp cywilizacyjny i technologiczny, − realia ekonomiczne. Podstawowym celem opieki zdrowotnej jest pomoc w utrzymaniu i poprawie stanu zdrowia społeczeństwa, polega na usprawnieniu świadczeń medycznych. Zmiany opieki zdrowotnej obejmują: − nacisk na promocję zdrowia, − całościowe traktowanie opieki zdrowotnej, − zapewnienie opieki na najwyŜszym poziomie, − zintegrowany system opieki, − zarządzający nadzorują rynek. WyróŜniamy cztery kategorie organizacji opieki społecznej w Polsce: I – Zintegrowana opieka zdrowotna, do głównych jej cech zaliczamy: − nacisk na opiekę zbiorową, − funkcyjność i integrację wydziałów, − podział na lekarzy opieki podstawowej i specjalistów, − stworzenie nowych modeli zarządzających, − zespół opieki podstawowej. II – Domowa agencja opieki zdrowotnej charakteryzuje się: − coraz większą konkurencją, − utrzymaniem stanu funkcjonalności pacjenta, − reagowaniem na zmiany demograficzne i społeczne III – Szpitalna opieka zdrowotna: − leczenie chorób, − reakcja na nowy paradygmat, − duŜa konkurencja i duŜe zmiany. IV – Firmy farmaceutyczne główną ich cechą jest: − umiarkowana złoŜoność, − nacisk na działania badawczo- rozwojowe, − sprzedaŜ leków, − skrócenie czasu opracowania niektórych leków. Czynniki oddziałujące na realizację opieki zdrowotnej: − metoda wynagradzania w postaci opłaty kapitałowej, − wynagrodzenia za wyniki pracy, − starzenie się społeczeństwa,


44

− choroby społeczne, − tworzenie i zarządzanie informacjami. 4.5.2. Pytania sprawdzające Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. Co to jest opieka zdrowotna? 2. Jakie są modele opieki zdrowotnej? 3 Jaka jest rola opieki zdrowotnej? 4. Jakie programy komputerowe wykorzystywane są w stomatologii? 5. Jaka jest rola higienistki stomatologicznej?

4.5.3 Ćwiczenia

Ćwiczenie 1 Przeczytaj zdania zawarte w tabeli i określ czy są one prawdziwe czy fałszywe.

Tabela do ćwiczenia 1 ZADANIA TAK NIE

Opieka zdrowotna nie obowiązuje w Polsce. Programy komputerowe są istotne w rozwijającym się biznesie.

Dostawcą jest firma farmaceutyczna. Organizacje edukacyjne i badawcze to fundacje prywatne.

Produkcja to etap utworzenia nowego leku. Digora to program komputerowy. Molium to program komputerowy. Zarządzanie polega na przystosowaniu się.

Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym wykorzystania programów

komputerowych w opiece zdrowotnej, 2) przeczytać uwaŜnie zdania zawarte w tabeli, 3) wstawić X w odpowiedniej kolumnie, 4) porównać wyniki w grupie, 5) zaprezentować wyniki ćwiczenia.

WyposaŜenie stanowiska pracy::

− literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia. Ćwiczenie 2

Przeprowadź analizę zapotrzebowania na systemy komputerowe w opiece zdrowotnej.


Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym wykorzystania programów

komputerowych w opiece zdrowotnej,


45

2) poszukać w róŜnych źródłach informacji o programach komputerowych, 3) przeprowadzić analizę korzyści płynących z zastosowania programów komputerowych w

opiece zdrowotnej, 4) zaprezentować wyniki ćwiczenia.


– komputer z dostępem do Internetu, – literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia. Ćwiczenie 3

Przeprowadź analizę modeli organizacji opieki zdrowotnej i określ, który z nich jest najbardziej zbliŜony do modelu opieki zdrowotnej w Polsce.


1) zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącej opieki zdrowotnej, 2) przeprowadzić analizę czterech modeli organizacji opieki zdrowotnej, 3) wskazać najlepszy model, 4) wskazać model, do którego jest zbliŜony model organizacji opieki zdrowotnej w Polsce, 5) wyniki dyskusji zaprezentować na forum grupy.

WyposaŜenie stanowiska pracy: – komputer z dostępem do Internetu, – literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia. 4.5.4. Sprawdzian postępów Czy potrafisz:

Tak

Nie 1) określić rolę opieki zdrowotnej? � � 2) scharakteryzować modele opieki zdrowotnej? � � 3) określić rolę higienistki stomatologicznej? � � 4) posłuŜyć się programami komputerowymi stosowanymi

w stomatologii? �

�

5) scharakteryzować programy komputerowe? � � 6) określić rolę opieki zdrowotnej w stomatologii? � �


46

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ INSTRUKCJA DLA UCZNIA 1. Przeczytaj uwaŜnie instrukcję. 2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi. 3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych. 4. Test zawiera 20 zadań. Do kaŜdego zadania dołączone są 4 moŜliwości odpowiedzi.

Tylko jedna jest prawidłowa. 5. Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej rubryce

znak X. W przypadku pomyłki naleŜy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową.

6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania. 7. Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóŜ rozwiązanie

zadania na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas. 8. Na rozwiązanie testu masz 45 minut.

Powodzenia!

ZESTAW ZADA Ń TESTOWYCH

1. Pobieranie wycinka ze zmienionych chorobotwórczo tkanek to

a) profilaktyka przeciwzawałowa. b) profilaktyka kardiologiczna. c) profilaktyka onkologiczna. d) profilaktyka urazowa.

2. Dieta bogata w białko, witaminy, minerały, regularne posiłki to dieta a) nieracjonalna. b) racjonalna. c) profilaktyczna. d) sezonowa.

3. śywienie chorych drogą Ŝylną to Ŝywienie a) parenteralne. b) jelitowe. c) pozajelitowe. d) niepokarmowe.

4. Zymafluor to preparat zawierający a) potas. b) fluor. c) magnez. d) vit C.

5. Preparaty o małym stęŜeniu fluoru przeznaczone są do a) rzadkiego stosowania. b) częstego stosowania. c) stosowane w wyjątkowych sytuacjach. d) raz na dwa lata.


47

6. Paradontoza to choroba a) zębów. b) uszu. c) mięśni. d) przyzębia.

7. Częstość stosowania płukanek fluorowych zaleŜy od a) ceny. b) ilości jonów fluorkowych. c) ilości jonów siarczanowych. d) barwy preparatu.

8. Jedną z metod szczotkowania zębów jest metoda a) mycia na sucho. b) tarcia. c) wibracyjna. d) okrąŜania.

9. Prawidłowa dieta powinna a) utrzymywać stałą ilość śliny w jamie ustnej. b) składać się z węglowodanów. c) być zmieniana co 5 lat. d) składać się tylko z białek.

10. Leczenie ortodontyczne obejmuje a) załoŜenie aparatu. b) program komputerowy. c) nic nie obejmuje, jest to leczenie incydentalne. d) badania okresowe.

11. Zmiana rysów twarzy moŜe być spowodowana nieprawidłową profilaktyką a) ginekologiczną. b) ortodontyczną. c) stomatologiczną. d) pediatryczną.

12. Zanik przyzębia jest spowodowany

a) zanikiem przyrostka. b) zanikiem wyrostka. c) dodatkowym wyrostkiem. d) dodatkowym przyrostkiem.

13. Czynności koniecznie przy badaniu ortodontycznym to a) osłuchanie. b) zapłata. c) RTG. d) osłuchanie i RTG.


48

14. Profilaktyka powinna obejmować a) walkę z płytką nazębną. b) walkę z płytką nazębną i Ŝucie gumy z cukrem. c) Ŝucie gumy z cukrem i płukanie. d) stosowanie diety bogatej w węglowodany.

15. Czynnikiem szkodliwym jest a) płytka nazębna. b) płyn do płukania i szczoteczka ze sztucznego włosia. c) szczoteczka z naturalnego włosia i płukanie jamy ustnej. d) pasta z fluorem.

16. Irygacja to

a) mycie. b) płukanie. c) mycie i płukanie. d) program komputerowy.

17. Metoda szczotkowania zębów dla dzieci to a) roll. b) Fonesa. c) płukanie. d) roll i płukanie.

18. Wybór szczoteczki zaleŜy od a) wieku. b) wieku i higieny. c) higieny. d) upodobań.

19. Obrzęk dziąseł to objaw a) próchnicy. b) paradontozy. c) alergii. d) próchnicy i paradontozy.

20. W stomatologii a) stosuje się tylko narzędzia wirnikowe. b) stosuje się komputerowe oprogramowanie. c) nie stosuje się oprogramowania komputerowego. d) nie stosuje się narzędzi.


49

KARTA ODPOWIEDZI Imię i nazwisko.......................................................................................... Opracowanie planu profilaktyczno-leczniczego Zakreśl poprawną odpowiedź.

Nr zadania

Odpowiedź Punkty

1. a b c d

2. a b c d

3. a b c d

4. a b c d

5. a b c d

6. a b c d

7. a b c d

8. a b c d

9. a b c d

10. a b c d

11. a b c d

12. a b c d

13. a b c d

14. a b c d

15. a b c d

16. a b c d

17. a b c d

18. a b c d

19. a b c d

20. a b c d

Razem:


50

6. LITERATURA

1. Jańczuk Z.: Podręcznik dla higienistek stomatologicznych. PZWL, Warszawa 1994 2. Jańczuk Z.: Profilaktyka profesjonalna w stomatologii. PZWL, Warszawa 2001 3. Krajewski W.: Zagadnienia współczesnej profilaktyki stomatologicznej. WM, Warszawa

1995, 4. Piątkowska D.: Kompendium próchnicy zębów. Med Tour Pres International, 1999 5. Rosłan-Szulc K.: Abc Twoich zębów. Endirpol, Gdańsk 1994 6. Studzińska – Pasieka A. : Angielski dla stomatologów. Bestom, Łódź 2005 7. www. stomatologia.pl 8. www.zdrowie.pl

8. Opracowywanie planu profilaktyczno-leczniczego

Education

Transcript of 8. Opracowywanie planu profilaktyczno-leczniczego