5.Rozpoznawanie materiałów lakierniczych i pomocniczych

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

,

MINISTERSTWO EDUKACJI NARODOWEJ

Zbigniew Neumann

Rozpoznawanie materiałów lakierniczych i pomocniczych 714[03].L1.06

Poradnik dla ucznia

Wydawca Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy Radom 2006


1

Recenzenci: mgr inż. Krzysztof Garczyński mgr inż. Andrzej Sadowski Opracowanie redakcyjne: Zbigniew Neumann Konsultacja: mgr Zenon W. Pietkiewicz Korekta:

Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 714[03].L1.06 „Rozpoznawanie materiałów lakierniczych i pomocniczych” zawartych w modułowym programie nauczania dla zawodu lakiernik.

Wydawca Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2006


2

SPIS TREŚCI 1. Wprowadzenie 4 2. Wymagania wstępne 6 3. Cele kształcenia 7 4. Materiał nauczania 8

4.1. Składniki materiałów lakierniczych: błonotwórcze oleje roślinne, żywice naturalne, produkty bitumiczne i naturalne (modyfikowane), żywice syntetyczne, spoiwa, pigmenty, barwniki, wypełniacze, rozpuszczalniki, utwardzacze, plastyfikatory

8 4.1.1. Materiał nauczania 8 4.1.2. Pytania sprawdzające 13 4.1.3. Ćwiczenia 13 4.1.4. Sprawdzian postępów 14

4.2. Proces produkcji farb i lakierów 15 4.2.1. Materiał nauczania 15 4.2.2. Pytania sprawdzające 16 4.2.3. Ćwiczenia 16 4.2.4. Sprawdzian postępów 17

4.3. Podstawowe grupy materiałów lakierniczych. Materiały dekoracyjne (młotkowe, krystaliczne, marszczone). Farby

18

4.3.1. Materiał nauczania 18 4.3.2. Pytania sprawdzające 22 4.3.3. Ćwiczenia 22 4.3.4. Sprawdzian postępów 24

4.4. Badanie jakości materiałów lakierniczych. Próby techniczne. Wady i kontrola materiałów lakierniczych

25


4.5. Bhp. podczas pracy w lakierni 29 4.5.1. Materiał nauczania 29 4.5.2. Pytania sprawdzające 31 4.5.3. Ćwiczenia 32 4.5.4. Sprawdzian postępów 33

4.6. Magazynowanie materiałów lakierniczych 34 4.6.1. Materiał nauczania 34 4.6.2. Pytania sprawdzające 35 4.6.3. Ćwiczenia 36 4.6.4. Sprawdzian postępów 37

4.7. Materiały pomocnicze: ścierne, pasty i płyny polerskie, tworzywa sztuczne, kleje, kity, materiały uszczelniające i izolacyjne, guma, drewno, paliwa i smary

38 4.7.1. Materiał nauczania 38 4.7.2. Pytania sprawdzające 48 4.7.3. Ćwiczenia 48 4.7.4. Sprawdzian postępów 49


3

4.8. Materiały ceramiczne ogniotrwałe: kwaśne, zasadowe i obojętne 50


5. Sprawdzian osiągnięć 53 6. Literatura

58


4

1. WPROWADZENIE Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy i umiejętności w rozpoznawaniu materiałów lakierniczych i pomocniczych.

W poradniku zamieszczono: 1. Wymagania wstępne, czyli wykaz niezbędnych umiejętności i wiadomości, które

powinieneś mieć opanowane, aby przystąpić do realizacji tej jednostki modułowej. 2. Cele kształcenia jednostki modułowej. 3. Materiał nauczania (rozdział 4) umożliwia samodzielne przygotowanie się do wykonania

ćwiczeń i zaliczenia sprawdzianów. Jest to „pigułka” wiadomości teoretycznych niezbędnych do opanowania treści jednostki modułowej. Rozdział ten zawiera także:

– pytania sprawdzające wiedzę potrzebną do wykonania ćwiczenia, – ćwiczenia, opis ich wykonania wraz z wykazem materiałów, narzędzi i sprzętu potrzebnych do realizacji, – sprawdzian postępów pozwalający ocenić stopień opanowania materiału. 4. Sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań i pytań. Pozytywny wynik sprawdzianu

potwierdzi, że dobrze pracowałeś podczas lekcji i że zdobyłeś wiedzę i umiejętności z zakresu tej jednostki modułowej,

5. Literaturę uzupełniającą.

Jeżeli masz trudności ze zrozumieniem tematu lub ćwiczenia, to poproś nauczyciela lub instruktora o wyjaśnienie i ewentualne sprawdzenie, czy dobrze wykonujesz daną czynność. Po przerobieniu materiału spróbuj zaliczyć sprawdzian z zakresu jednostki modułowej. Bezpieczeństwo i higiena pracy

W czasie pobytu w pracowni musisz przestrzegać regulaminy, przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy oraz instrukcje przeciwpożarowe, wynikające z rodzaju wykonywanych prac. Przepisy te poznasz podczas trwania nauki.


5

Schemat układu jednostek modułowych w module

714 [03].L1 Fizykochemicze podstawy

lakiernictwa

714 [03].L1.01 Przestrzeganie przepisów bhp

ochrony ppoż. i ochrony środowiska

714 [03].L1.02 Posługiwanie się

podstawowymi pojęciami fizykochemicznymi

714 [03].L1.03 Wykonywanie pomiarów

laboratoryjnych

714 [03].L1.04 Rozróżnianie metali

i stopów

714 [03].L1.05 Zapobieganie korozji

metali

714 [03].L1.06 Rozpoznawanie materiałów

lakierniczych i pomocniczych


6

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć: – korzystać z różnych źródeł informacji. – organizować stanowisko pracy zgodnie z wymogami ergonomii, – stosować podstawowe pojęcia fizykochemiczne.


7

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć: – scharakteryzować właściwości materiałów lakierniczych, – rozróżnić twardość wody stałą i przemijającą, – określić wpływ składników lakierów na właściwości powłok, – scharakteryzować substancje błonotwórcze, – wyjaśnić symbolikę handlową materiałów lakierniczych, – sklasyfikować materiały lakiernicze według określonych grup, – scharakteryzować specjalne materiały lakiernicze i wyroby dekoracyjne, – zbadać materiały lakiernicze: lepkość, czas schnięcia, rozlewność, – pobrać i przygotować próbki materiałów lakierniczych do kontroli laboratoryjnej, – magazynować materiały lakiernicze, – zastosować wodę dejonizowaną, – scharakteryzować właściwości ściernych materiałów pomocniczych, – rozróżnić różne rodzaje tworzyw sztucznych stosowanych jako materiały pomocnicze, – scharakteryzować materiały pomocnicze: kleje, kity, materiały uszczelniające oraz

izolacyjne, gumę i drewno, – scharakteryzować właściwości paliw i smarów, – rozróżnić właściwości materiałów ceramicznych, – zbadać jakość materiałów lakierniczych i pomocniczych, – scharakteryzować właściwości farb, emalii, szpachlówek, gruntoszpachlówek, kitów

szpachlowych i podkładów międzywarstwowych, – rozróżnić pigmenty metaliczne i barwniki, – określić wypełniacze, – zastosować rozpuszczalniki i rozcieńczalniki, – zastosować plastyfikatory (zmiękczacze), – scharakteryzować i stosować utwardzacze, – zastosować materiały lakiernicze i pomocnicze zgodnie z obowiązującymi przepisami

bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska naturalnego.


8

4. MATERIAŁ NAUCZANIA 4.1. Składniki materiałów lakierniczych:

błonotwórcze oleje roślinne, żywice naturalne, produkty bitumiczne i naturalne (modyfikowane), żywice syntetyczne, spoiwa, pigmenty, barwniki, wypełniacze, rozpuszczalniki, utwardzacze, plastyfikatory

4.1.1. Materiał nauczania Błonotwórcze oleje roślinne, Substancja błonotwórcza, inaczej składnik błonotwórczy lub substancja wiążąca, to nielotna część spoiwa materiałów lakierniczych do wiązania cząstek pigmentów i obciążników, która samodzielnie lub w połączeniu z innymi substancjami jak utwardzacz, (tlen, itp.), zdolna jest do wytworzenia powłoki lakierowej. Oleje roślinne używane jako substancja wiążąca, to praktycznie estry kwasów tłuszczowych otrzymywanych z nasion i owoców roślin oleistych. Oleje roślinne stosowane w przemyśle farb i lakierów dzieli się na 5 grup: – I i II grupa, to oleje schnące – rozprowadzane cienką warstwą ulegają utlenieniu

z wytworzeniem stosunkowo wytrzymałych, twardych i elastycznych powłok, – III grupa, to oleje półschnące – po rozprowadzeniu wykazują cechy oleju schnącego, jednak

w znacznie mniejszym stopniu, i praktycznie nie dają twardych powłok, – IV i V grupa to oleje nieschnące, które po rozprowadzeniu nie utleniają się na powietrzu

i nie tracą swoich właściwości cieczy. Oleje roślinne wykorzystywane do produkcji wyrobów lakierowych: lniany, makowy,

słonecznikowy, bawełniany, sojowy, rycynowy, i inne. Najważniejsze kwasy wchodzące w skład olejów roślinnych to: kwas oleinowy, linolowy, oleostearynowy, rycynowy, stearynowy, i inne. Żywice naturalne W skład substancji błonotwórczej wchodzi żywica lub mieszanina żywic i środków pomocniczych, które nadają podstawowe właściwości odpornościowe, a niekiedy i dekoracyjne.

Żywica, bezpostaciowa stała, półstała lub ciekła to substancja organiczna, zwykle o dużej względnej masie cząsteczkowej, rozpuszczalna w rozpuszczalnikach organicznych.

Żywice płyną pod obciążeniem, w postaci stałej lub półpłynnej charakteryzuje się określoną temperaturą mięknienia i topnienia. Żywice organiczne, otrzymane bezpośrednio z drzew tropikalnych to: – kopal, – żywica damarska, – żywica mastykowa, – żywica elemijska, – żywica smokwiowa, – żywica lakowa czyli szelak (szellak), – kalafonia (produkt po destylacji olejów lotnych z tempertyn różnych drzew iglastych), – bursztyn (żywica kopalna).

Obecnie praktycznie żywice naturalne używane są do wyrobu farb i lakierów artystycznych oraz do konserwacji starych mebli, i innych wyrobów.


9

Produkty bitumiczne i naturalne (modyfikowane), Bitumy, asfalty i paki mają różny skład chemiczny i właściwości. Użyte jako spoiwo mają wspólną cechę – powodują, że otrzymane powłoki są odporne na działanie wody i chemikaliów. Jako surowce lakiernicze znaczenie mają: – gilsonit, otrzymywany z naturalnych asfaltów, – bitumy, otrzymywane w przeróbce ropy naftowej, – bitumy twarde, destylowane i dmuchane, – paki, jako pozostałość po destylacji smoły węglowej. Zastosowanie wyrobów lakierowych opartych na bitumach: – do ochrony betonu i stali, – do wyrobów ochronnych samochodów i wagonów kolejowych, – jako paki i smoły węglowe, stosowane w połączeniu z żywicami epoksydowymi

i poliuretanowymi – dają powłoki odporne na działanie wody, atmosfery, kwasów, zasad, detergentów, benzyny, a po utwardzeniu – na podwyższone temperatury. Stosowane są do ochrony rurociągów, w budownictwie wodnym i okrętowym.

Żywice syntetyczne Żywica syntetyczna otrzymana w wyniku kontrolowanych reakcji chemicznych substratami nie zawierającymi substancji pochodzenia naturalnego. Do wyrobów lakierowych dodaje się przeważnie więcej niż jeden gatunek żywicy. Do żywic syntetycznych zaliczane są żywice: – akrylowa, – chlorokauczukowa (chlorokauczuk), – epoksydowa, – ftalowa, – poliwinylowa, – poliestrowa, – mocznikowa i melaminowa, – fenolowa,

oraz estry celulozy, szkło wodne i inne. Spoiwa

Najważniejszym składnikiem wyrobu lakierowego jest spoiwo, czyli substancja powłokotwórcza. Zadaniem tego składnika jest zespolenie powłoki z podłożem i nadanie jej odpowiedniej elastyczności. Łączy on też ze sobą cząsteczki pigmentu i utrzymuje pigment w postaci zawiesiny.

Spoiwo, to faza ciekła płynnych wyrobów lakierowych, występująca w postaci roztworu, emulsji lub dyspersji żywicy lub mieszaniny żywic i ewentualnie innych składników np. środków pomocniczych w rozpuszczalniku lub mieszaninie rozpuszczalników

Biorąc pod uwagę rodzaj zastosowanej żywicy tworzącej spoiwa, można podzielić wyroby lakiernicze na: – olejne, – nitrocelulozowe, – bitumiczne, – poliwinylowe, – alkidowe (ftalowe), – chlorokauczukowe, – epoksydowe, – poliestrowe, – akrylowe, – poliuretanowe (również wodne),


10

– silikonowe, – farby proszkowe. Pigmenty

Pigment – substancja stała w formie drobnego proszku, nierozpuszczalna w spoiwie w którym zostaje zdyspergowana. Charakteryzuje się określonymi właściwościami optycznymi, jak barwą, zdolnością krycia, a niekiedy i właściwościami ochronnymi.

Teoretycznie, każda substancja, nieorganiczna lub organiczna, doskonale rozdrobniona i nierozpuszczalna w spoiwie, może być traktowane jak pigment. Część ze stosowanych pigmentów jest pochodzenia naturalnego (jak piasek czy perlit) lub przetworzonego (jak szkło).

Jednakże większość pigmentów barwnych i kryjących oraz specjalnych otrzymuje się syntetycznie w procesach strącania, kalcynacji, odparowania i utleniania. Rozróżniamy stosowane do produkcji wyrobów lakierowych pigmenty: – barwiące, odporne na światło i trwałe w warunkach eksploatacji, – barwiące i kryjące, zapewniające barwę, krycie, odporność na promieniowanie UV, – wypełniacze, które uzupełniają zawartość pigmentów do żądanej wartości stężenia

objętościowego, zmieniają właściwości reologiczne, zmniejszają tendencję do osadzania, zwiększają wytrzymałość mechaniczną, regulują połysk, chronią przed promieniami UV i wpływami środowiska. Jako wypełniacze stosowane są: baryty, węglan wapnia, talk, krzemionka,

– pigmenty specjalne, zwiększające odporność na korozję i nieprzepuszczalność powłok, opóźniają palenie, podnoszą odporność na oddziaływanie mikroorganizmów, izolują elektrycznie i termicznie lub zwiększają przewodność elektryczną i termiczną. Stosowane są: chromiany, pigmenty ołowiowe, fosforan cynku, borany i molibdeniany.

– pigmenty mikronizowane, cząstki mniejsze od 0,4 mikromilimetra, słabo kryjące, przeświecające, dobrze odbijające promienie ultrafioletowe o krótkiej fali. Stosowane do powłok prześwitujących do drewna,

– dodatki, które regulują właściwości reologiczne jak lepkość, tiksotropię i osadzanie, obniżają połysk, regulują rozlewność, stabilizują wyrób. Stosuje się: pochodne oleju rycynowego, pochodne sulfanianu wapnia, krzemionki koloidalne, kaoliny.

Podział tradycyjnych pigmentów w zależności od uzyskiwanej barwy: – białe – podstawowy pigment w tej grupie to biel tytanowa, (Z.Ch. Police), – czerwone – dzielą się na dwie podstawowe grupy: nieorganiczne czerwone tlenki

i wysokogatunkowe czerwienie organiczne, – pomarańczowe – dzielą się na dwie grupy: oranże nieorganiczne (zawierają ołów lub

chromian, wobec czego są stopniowo wycofywane z użycia) oraz organiczne. – żółte – stosowane z grupy pigmentów organicznych i nieorganicznych. – zielone – w grupy nieorganicznej to zielony tlenek chromu (nietoksyczny),

z grupy organicznych zielenie ftalocyjaninowe, – niebieskie – jedynym pigmentem do powłok o wysokiej trwałości jest błękit

ftalocyjaninowy, – szkarłatne, purpurowe i fioletowe – uzyskuje się te odcienie w wyniku mieszania błękitów

ftalocyjaninowych i czerwieni organicznych, – czarne – podstawowe pigmenty to sadza i czarne tlenki żelaza. Powyżej podano tylko główne składniki pigmentu o danej barwie.

Pigmenty do nawierzchniowych lakierów metalizowanych, perłowych, z efektem specjalnym i luminescencyjne to:


11

– stosowane do lakierów metalizowanych, są to pigmenty (płytki) aluminiowe, zachowujące

się jak lustra, dlatego istotne jest ich ułożenie w warstwie lakieru, które muszą być odporne na działanie wilgoci, substancji kwaśnych i alkalicznych oraz zachować trwale swą jasność i metaliczność,

– stosowane do lakierów perłowych, są to różnokolorowe pigmenty perłowe, które zachowują się jak pryzmaty rozszczepiające światło,

– stosowane do lakierów z efektem specjalnym, w których stosowany jest pigment płatek ChromaFlair. Pigment ten wykorzystuje działanie zjawisk interferencji i absorpcji światła. Płatek ten zbudowany jest z pięciu niezwykle cienkich warstw aluminium, chromu i fluorku magnezu napylanych na siebie próżniowo. Efekt kolorystyczny poszczególnego pigmentu zależy od grubości warstwy danego składnika płatka,

– luminescencyjne, działanie ich polega na absorpcji energii promieniowania w zakresie bliskiemu ultrafioletu i fioletu, a następnie ponownej emisji promieniowania o dłuższej długości fali, dając barwy o wyższej chromatyczności lub intensywności w zakresie fal odpowiadających barwie czerwonej, pomarańczowej, żółtej i zielonej.

Barwniki Barwnik, to substancja barwna rozpuszczalna w spoiwie lakierowym, przepuszczająca światło i zabarwiająca ośrodek, w którym jest rozpuszczona lub stopiona, a także może reagować z tym ośrodkiem. Może być on: – substancją naturalną, (z drzew tropikalnych, z porostów morskich, niższych zwierząt), – substancją syntetyczną, (ze smoły węgla kamiennego i jej przeróbki, sadza, węglowodory

ze smoły węglowej, pochodne chlorowcowe, nitrowe, azowe, także ketony, kwasy, barwniki anilinowe, tłuszczowe, itd.).

Wypełniacze

Wypełniacz, to substancja nieorganiczna, drobnoproszkowa, praktycznie nierozpuszczalna w spoiwie, w którym zostaje zdyspergowana. Charakteryzuje się na ogół dużą jasnością oraz współczynnikiem załamania światła (poniżej 1,7).

Wypełniacze uzupełniają zawartość pigmentów do żądanej wartości stężenia objętościowego, zmniejszają tendencję do osadzania, zwiększają wytrzymałość mechaniczną, regulują połysk, chronią przed promieniowaniem UV i wpływami środowiska. Najczęściej stosowane wypełniacze to: baryty, węglan wapnia, talk, krzemionka. Rozpuszczalniki i rozcieńczalniki

Dodaje się je w celu otrzymania roztworu o stężeniu umożliwiającym prawidłowe naniesienie wyrobu malarskiego na podłoże. Zadaniem rozpuszczalników jest również zwilżenie i rozbijanie skupisk pigmentów, co zwiększa jednolitość wyrobów lakierowych. Dzięki lotności, która jest charakterystyczną cechą rozpuszczalników, ulatniają się one z warstwy nałożonego wyrobu lakierniczego dając w efekcie powłokę lakierową.

Rozpuszczalnik – ciecz składająca się z jednej lub kilku substancji, lotna w określonych warunkach schnięcia, w której substancja błonotwórcza ulega całkowitemu rozpuszczeniu. Rozpuszczalniki dzielimy na organiczne zawierające węglowodory i organiczne zawierające tlen. Rozpuszczalniki węglowodorowe: – węglowodory alifatyczne (benzyna lakowa, benzyna ciężka, heksan, toulen), stosowane do

alkidów, farb olejnych, olejno-ftalowych. – węglowodory aromatyczne, stosowane do wyrobów olejnych, olejno-ftalowych,

silikonowych, epoksydów, fenolowych, poliuretanowych i fenoplastów,


12

– chlorowcopochodne węglowodorów, stosowane w zmywaczach, do niektórych wyrobów

winylowych i chlorokauczukowych, – węglowodory terpenowe otrzymywane np. z żywicy drzew sosnowych, stosowane do

wyrobów olejnych, ftalowych i epoksydowych, ostatnio coraz częściej do emulsyjnych. Rozpuszczalniki zawierające tlen: – ketony, stosowane do wyrobów poliuretanowych, epoksydowych, akrylowych,

nitrocelulozowych, – alkohole, stosowane w układach wodnych jako pomocnicze, do wyrobów

nitrocelulozowych, niektórych fenolowych i acetonowych, – eteroglikole, stosowane do poliamidów, epoksydów, żywic poliestrowych, akrylowych

i nitrocelulozowych, – estry-octany, izomaślany, stosowane do wyrobów nitrocelulozowych, poliuretanowych. Rozpuszczalniki organiczne w wyrobach wodnych (wodorozcieńczalnych) sprzyjają rozpuszczaniu się spoiwa, przyspieszaniu odparowania wody z powłoki i regulują czas schnięcia. Poprawiają też rozlewność, zmniejszają możliwość wystąpienia pęcherzenia w trakcie suszenia w podwyższonej temperaturze, a niektóre z nich pomagają również w dyspergowaniu pigmentów.

Rozcieńczalniki są to lotne ciecze, które nie rozpuszczają substancji błonotwórczej (spoiwa) tylko się z nią mieszają. Dodawane w określonej ilości do wyrobów lakierowych w celu zmniejszenia lepkości wyrobu, a które nie wywołują niekorzystnych objawów, np. wytrącania spoiwa, mętnienie, itp.

W zależności od technologii pokrywania przedmiotu lakierem, używamy rozcieńczalnika o różnej lotności: – do wyrobów lakierowych nanoszonych pędzlem, składa się przeważnie

z rozpuszczalników średnio i mniej lotnych, optymalizujących proces schnięcia i rozlewności,

– do wyrobów lakierowych nanoszonych natryskiem (poprzez pistolet), składa się przeważnie z rozpuszczalników średnio i bardziej lotnych,

– do wyrobów lakierowych nanoszonych natryskiem elektrostatycznym, (musi mieć temp. zapłonu powyżej 21 0C). Woda dejonizowana jest rozcieńczalnikiem dla wyrobów lakierowych

– wodorozcieńczalnych i emulsyjnych. Jest to woda oczyszczona. Twardość wody – chemiczna właściwość wody spowodowana obecnością w niej soli, głównie wapnia i magnezu oraz w niewielkim stopniu żelaza, baru, manganu i innych pierwiastków. Rozróżnia się różne twardości wody: – twardość wapniową i magnezową, – twardość ogólną, – twardość węglanową, zwaną też przemijającą, (zawarte wodorowęglany wapnia

i magnezu podczas ogrzewania wody wytrącają się w postaci trudno rozpuszczalnych węglanów, np. Ca(HCO3)2 → CO2 + H2O + CaCO3),

– twardość niewęglanową, zwaną też trwałą, spowodowaną obecnością innych soli, m.in. chlorków, siarczanów.

Twardość wody wyraża się za pomocą stopni, obecnie milimolowych. W praktyce używa się stopni niemieckich, (10 niemiecki odpowiada zawartości jonów wapnia równoważnej 10 mg tlenku wapnia w 1 dcm3 wody). Wody miękkie mają twardość poniżej 70 niemieckich, twarde powyżej. Wody surowe poddaje się uzdatnianiu. W lakiernictwie stosuje się wodę dejonizowaną.


13

Utwardzacze

Określenie to odnosi się do wyrobów chemoutwardzalnych, których utwardzenie charakteryzuje stopień wyschnięcia lub twardości powłoki.

W wyrobach wieloskładnikowych jeden z nich jest utwardzaczem.

Plastyfikatory Plastyfikator to środek pomocniczy nielotny lub trudnolotny, dodawany do wyrobów

lakierowych w celu zwiększenia elastyczności powłoki, który może być: – naturalnym plastyfikatorem, – syntetycznym plastyfikatorem. 4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. Czym różnią się pigmenty od barwników? 2. Jakie pigmenty zaliczamy do naturalnych, a jakie do syntetycznych? 3. Wymień barwniki naturalne i syntetyczne? 4. Jakie pigmenty powodują widzenie barwy czarnej, a jakie białej? 5. Jakie zalety ma pigment mikronizowany i jaka jest wielkość jego cząsteczki? 6. Jakimi cechami wyróżniają się produkty bitumiczne? 7. Jaka jest różnica między żywicami naturalnymi a syntetycznymi? 8. Jaki składnik wyrobu lakierowego uważamy za najważniejszy? 9. Jakie substancje stanowią wypełniacze w wyrobach lakierniczych? 10. Jakie zadanie spełnia wypełniacz w wyrobie lakierniczym? 11. Jaka jest różnica między rozpuszczalnikiem, a rozcieńczalnikiem? 12. Jak dzielimy rozpuszczalniki? 13. Jaka jest charakterystyczna cecha rozpuszczalnika? 14. Jakie żywice syntetyczne jakie naturalne występują w wyrobach lakierowych ? 15. W jakich rozpuszczalnikach rozpuszcza się żywica naturalna? 16. Jakie oleje uważamy za błonotwórcze i dlaczego? 17. Jaka jest różnica między substancją błonotwórczą, składnikiem błonotwórczym i substancją

wiążącą? 18. Jakie oleje naturalne używa się jako błonotwórcze? 19. Jaką temperaturę zapłonu musi mieć rozcieńczalnik do wyrobów nanoszonych natryskiem

elektrostatycznym? 20. Jakie rozcieńczalniki stosujemy do wyrobów wodorozcieńczalnych? 21. Jakimi wyrobami są utwardzacze? 22. W jakim celu w wyrobach lakierowych stosuje się plastyfikatory? 23. Czy olej naturalny może być plastyfikatorem? 4.1.3. Ćwiczenia Ćwiczenie 1 Rozpoznaj rozpuszczalniki: wodę (jaką?), benzynę lakową, alkohol, eteroglikol i opisz ich wyczuwane zmysłami cechy szczególne?


14

Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie powinieneś: 1) zapoznać się etykietą na opakowaniu wyrobu czy nie zagraża zdrowiu, 2) zastosować odpowiedni sprzęt ochronny wg wymagań bhp. jeśli będzie tego potrzeba, 3) wziąć do ręki próbkę każdego wyrobu i analizować ją za pomocą zmysłów, 4) rozpoznać rozpuszczalniki, 5) zapisać uwagi i wnioski w zeszycie, 6) sprawdzić wynik w zespole 2-3 osobowym.

Wyposażenie stanowiska pracy: – literatura, – otrzymane próbki podane w ćwiczeniu, – plansze poglądowe, – zeszyt i długopis. Ćwiczenie 2 Otrzymasz próbki wody: surowej, destylowanej, utlenionej, dejonizowanej, twardej i miękkiej. Próbuj je rozpoznać. Opisz krótko ich zastosowanie w lakiernictwie. Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) wziąć do ręki próbkę z każdą wodą, 2) analizować każdą z nich za pomocą zmysłów, 3) spróbować rozpoznać poszczególne próbki wody, 4) zapisać w zeszycie wynik ćwiczenia, 5) napisać w zeszycie odpowiedź na polecenie w ćwiczeniu, 6) sprawdzić wyniki i wymienić się informacjami w zespole 2-3 osobowym.

Wyposażenie stanowiska pracy: – literatura, – plansze poglądowe, – próbki wody podane w ćwiczeniu, – zeszyt i długopis. 4.1.4. Sprawdzian postępów Czy potrafisz:

Tak Nie

1) zdefiniować tworzenie się powłoki lakierowej, i wymienić jej składniki? 2) rozpoznać pigmenty i barwniki oraz je zastosować? 3) rozpoznać produkty bitumiczne i je zastosować? 4) dobrać do wyrobu i zastosować rozpuszczalniki i rozcieńczalniki? 5) rozróżnić i zastosować utwardzacz i plastyfikator? 6) dobrać rodzaj i zastosować wodę do wyrobów wodorozcieńczalnych? 7) rozróżnić twardość wody trwałą i przemijającą? 8) określić z jakiego powodu w produkcji materiałów powłokowych stosuje

się dodatki (podać ich oddziaływanie)?


15

4.2. Proces produkcji farb i lakierów 4.2.1. Materiał nauczania Wyroby lakiernicze (farby, lakiery, emalie) produkuje się w instalacjach technologicznych w różnej wielkości fabrykach, tj. produkujących jeden wyrób, jak i wiele asortymentów.

Schemat produkcji wyrobów lakierniczych przedstawiono na rys. 1, na którym pokazano poszczególne składowe produktu lakierniczego, bowiem produkcja farb polega (w uproszczeniu) na mieszaniu ich składników o odpowiednich składach masowych.

żywica

wypełniacz

pigmenty

rozpuszczalniki

Środki pomocnicze

Składniki lakierówSkładniki lakierów

GSGS

Rys. 1. Podstawowe składniki lakierów [8]

Główne składniki do produkcji farb i lakierów zostały podane w rozdziale 4.1. Po „zmieszaniu” ich w aparatach linii technologicznej (sterowanej komputerowo), w których przestrzega się odpowiedniej receptury (ustalanej komputerowo) otrzymujemy gotowy produkt lakierniczy. Linia do produkcji materiałów malarskich składa się np. z: – zbiorników na substraty (materiały wyjściowe do produkcji), – pompy i rurociągi, – mieszalniki, – reaktory, – skraplacze, – zbiorniki na gotowe produkty. Cykl przygotowania barwideł (rozpuszczalnych w spoiwach) naturalnych składa się np. z: – mielenia, (rozdrabniania, rozcierania, przesiewania), – pławienia, – odwodnienia, – suszenia, – wypalania. – sortowania, używając: np. sortownika bębnowego, seperatora, odsiewnika. Mielenie odbywa się np. w młynach udarowych, bębnowych, kulowych, oraz gniotownikach, i walcach zębatych


16

W wyniku różnych procesów wytwórczych otrzymujemy różne materiały malarskie: farby, emalie i lakiery, kity i kleje, które wyspecyfikowane zostały w innych rozdziałach. Materiały te pakowane są w różnego rodzaju opakowania jak: – puszki, o różnej pojemności, – pojemniki, zwane popularnie hobokami, – beczki, – opakowania szklane, – tuby i tubki z tworzywa sztucznego, – pojemniki ciśnieniowe, jako aerozole, – i inne.

Wszystkie pojemniki muszą posiadać naklejki z podanymi danymi identyfikującymi zawarty w nich materiał i ostrzegającymi przed niebezpieczeństwami związanymi z ich używaniem zgodnie z urzędowymi wymaganiami. O sposobie przechowywania i transportowania oraz obchodzenia się z substancjami chemicznymi, (często niebezpiecznymi lub toksycznymi dla ludzi), traktują inne rozdziały. 4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. Jakie są surowce, (półprodukty i produkty), do wyrobu materiałów malarskich? 2. W jakiej postaci występują substraty do wyrobu materiałów malarskich? 3. W jakich instalacjach wytwarza się farby i lakiery? 4. Czy wszyscy producenci stosują te same receptury do wytwarzania lakierów? 5. Jak oznaczone powinny być opakowania z wyrobami lakierniczymi? 4.2.3. Ćwiczenia Ćwiczenie 1

Na podstawie otrzymanej planszy omów proces technologiczny otrzymywania wyrobu malarskiego, podając wiadomości o materiałach wsadowych oraz o otrzymanym produkcie.

Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z otrzymaną planszą, 2) skorzystać z literatury, 3) wykonać ćwiczenie posługując się planszą, 4) zostać oceniony przez uczestników grupy ćwiczeniowej.

Wyposażenie stanowiska pracy: – plansza podglądowa, – literatura, – zeszyt i długopis.


17

Ćwiczenie 2 Otrzymasz wyrób: farbę lub lakier, posługując się planszami (literaturą); podaj jego proces

wytwórczy.

Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) otrzymać pojemnik z farbą / emalią / lakierem, 2) dokonać jego identyfikacji na podstawie naklejki na opakowaniu, 3) wykonać ćwiczenie posługując się planszą / literaturą, 4) zostać oceniony przez uczestników grupy ćwiczeniowej.

Wyposażenie stanowiska pracy: – pojemnik z farbą / emalią / lakierem z czytelną nalepką identyfikującą, – plansza poglądowa, – literatura, – zeszyt i długopis. 4.2.4. Sprawdzian postępów Czy potrafisz:

Tak Nie

1) zdefiniować proces technologiczny / wytwórczy / produkcyjny wyrobów lakierniczych?

2) wymienić podstawowe składniki – produkty z których wytwarzane są farby i lakiery?

3) wymienić parę aparatów i urządzeń wchodzących w skład linii do wytwarzania farb i lakierów?

4) wymienić rodzaje i zastosowanie opakowań materiałów lakierniczych? 5) podać na podstawie dotychczasowego doświadczenia, jakie oznaczenia

ostrzegawcze i inne podawane są na opakowaniach materiałów lakierniczych?


18

4.3. Podstawowe grupy materiałów lakierniczych. Materiały dekoracyjne (młotkowe, krystaliczne, marszczone). Farby

4.3.1. Materiał nauczania Podstawowe grupy materiałów lakierniczych Podział na emalie, farby i lakiery: – emalia - wyrób lakierowy pigmentowany, o wysokich walorach dekoracyjnych, głównie

barwie i połysku, – emalia renowacyjna - emalia przeznaczona do nanoszenia na zestarzone pokrycia lakierowe

w celu wytworzenia powłoki o nowych walorach dekoracyjnych, – emalia zaprawkowa - emalia służąca do wykonywania poprawek na powłoce uszkodzonej

podczas procesu malowania, montażu itp. – farba - wyrób lakierowy pigmentowany, tworzący powłokę kryjącą, która spełnia przede

wszystkim funkcję ochronną. – wyrób lakierowy – materiał malarski niepigmentowany, tworzący w zasadzie powłokę

przeświecalną. Wyjątkiem jest lakier asfaltowy, który daje powłoki kryjące. Materiał powłokotwórczy ciekły lub stały w formie proszku przeznaczony do nanoszenia na podłoże w formie warstwy, która w odpowiednich warunkach tworzy stałą związaną z podłożem powłokę o określonej wytrzymałości mechanicznej i określonych właściwościach ochronnych i dekoracyjnych. Podstawowym składnikiem wyrobu lakierowego jest substancja błonotwórcza składająca się z żywicy lub mieszaniny żywic i środków pomocniczych. W skład wyrobu lakierowego wchodzić mogą również pigmenty, wypełniacze, barwniki, rozpuszczalniki i rozcieńczalniki.

– wyrób lakierowy bezrozpuszczalnikowy – wyrób zawierający ciecze reagujące z innymi składnikami wyrobu, jak np. styrenem, etery glicydowe, lub ciecze nielotne, np. plastyfikatory, lub zawierający bardzo małe ilości rozpuszczalników

– wyrób lakierowy chemoutwardzalny - wyrób składający się z dwu lub trzech składników mieszanych ze sobą przed stosowaniem wyrobu, który po naniesieniu na podłoże ulega utwardzeniu w warunkach otoczenia w wyniku reakcji chemicznych zachodzących po zmieszaniu składników.

– wyrób lakierowy rozpuszczalnikowy - wyrób zawierający rozpuszczalniki organiczne, przeznaczony do rozcieńczania rozpuszczalnikami organicznymi.

– wyrób lakierowy wieloskładnikowy - wyrób składający się z dwu lub trzech oddzielnych składników mieszanych ze sobą w określonych proporcjach krótko przed stosowaniem wyrobu.

– wyrób lakierowy wodorozcieńczalny - wyrób sporządzony na roztworze żywicy w rozpuszczalniku organicznym, który rozcieńcza się wodą.

Podział oparty o parametr opisujący sposób schnięcia. Rozróżnia się: – schnięcie fizyczne, które odbywa się jedynie dzięki parowaniu rozpuszczalników

i rozcieńczalników, we wnętrzu farby nie zachodzą reakcje chemiczne. – schnięcie chemiczne przez utlenianie; podczas którego cząsteczki żywicy wiążą się

z cząsteczkami tlenu z powietrza, – schnięcie chemiczne przez poliprzyłączanie; w trakcie którego cząsteczki żywicy reagują

z cząsteczkami utwardzacza tworząc przestrzenną strukturę polimeru.


19

Podział biorący pod uwagę rodzaj zastosowanej żywicy tworzącej spoiwa, a tym samym

wyroby lakiernicze, podano w rozdziale 4.1. Jest wiele innych podziałów, nawet wg producentów.

Podziałem urzędowym wszystkich produktów i wyrobów jak i usług w Polsce jest: „Polska Klasyfikacja Wyrobów i Usług” (PKWiU); opracowana została dla potrzeb statystyki oraz ewidencji źródłowej, a wprowadzona do stosowania Rozporządzeniem Rady Ministrów od dnia 1 maja 2004 r. Także od tego dnia stosowane są: – Polska Klasyfikacja Działalności (PKD), – Polska Klasyfikacja Wyrobów i Usług Scalona Nomenklaturą Towarową Handlu

Zagranicznego (CN). Te trzy Klasyfikacje mają powiązania ze sobą, zobacz poniżej w tabeli, kolumna 3. Tablice klasyfikacyjne stanowią wykazy grupowań i obejmują: – symbole grupowań, – nazwy grupowań, – symbole grupowań Scalonej Nomenklatury Towarowej Handlu Zagranicznego (CN) dla

wyrobów i grupowań Centralnej Klasyfikacji Produktów (CPC) - dla usług, – symbole literowe jednostek miar z Wykazu jednostek miar ustalonych dla stosowania

w PKWiU. W oparciu o założenia te zbudowane są również międzynarodowe klasyfikacje handlu

zagranicznego: – Zharmonizowany System Oznaczenia i Kodowania Towarów (HS), – Scalona Nomenklatura Towarowa Handlu Zagranicznego (CN) Polska Klasyfikacja Wyrobów i Usług jest klasyfikacją obejmującą grupowania produktów w podziale dziewięciopoziomowym z dodatkowym poziomem pośrednim i określa ich powiązania z Polską Klasyfikacją Działalności (PKD) w zakresie wszystkich produktów oraz Scaloną Nomenklaturą Towarową Handlu Zagranicznego (CN), Listą PRODCOM - w zakresie wyrobów oraz klasyfikacją CPC - w zakresie usług. – Grupowania poziomu pierwszego - "sekcje" oznaczone są symbolami jednoliterowymi. – Grupowania poziomu pośredniego - "podsekcje" oznaczone są symbolami dwuliterowymi. – Grupowania poziomu drugiego - "działy" oznaczone są symbolami dwucyfrowymi. – Grupowania poziomu trzeciego - "grupy" oznaczone są symbolami trzycyfrowymi. – Grupowania poziomu czwartego - "klasy" oznaczone są symbolami czterocyfrowymi. – Grupowania poziomu piątego - "kategorie" oznaczone są symbolami pięciocyfrowymi. – Grupowania poziomu szóstego - "podkategorie" oznaczone są symbolami

sześciocyfrowymi. – Grupowania poziomu siódmego - "pozycje" oznaczone są symbolami ośmiocyfrowymi. – Grupowania poziomu ósmego i dziewiątego - "dziewięcio- i dziesięciocyfrówki"

oznaczone są odpowiednio symbolami dziewięcio- i dziesięciocyfrowymi. Np. PODSEKCJA DG, CHEMIKALIA, WYROBY CHEMICZNE I WŁÓKNA SZTUCZNE. DZIAŁ 24.

Dział obejmuje, między innymi chemikalia podstawowe, w szczególności: – gazy techniczne, – barwniki i pigmenty; – inne chemikalia organiczne i nieorganiczne podstawowe, – tworzywa sztuczne i kauczuk w formach podstawowych, – farby, lakiery i podobne środki pokrywające, farby drukarskie, – glicerynę, mydła i detergenty, preparaty do czyszczenia i polerowania, perfumy

i preparaty toaletowe.


20

Tabela 1. Przykład tabeli PKWiU

Symbol PKWiU

Nazwa grupowa

Powiązanie z HS / CN

i CPC

JM

24.3 FARBY, LAKIERY I PODOBNE ŚRODKI POKRYWAJĄCE, FARBA DRUKARSKA I GOTOWE SYKATYWY

24.30 Farby, lakiery i podobne środki pokrywające, farba drukarska i gotowe sykatywy

24.30.1 Farby i pokosty na bazie tworzyw sztucznych 24.30.11 Farby i pokosty na bazie polimerów syntetycznych lub

polimerów naturalnych modyfikowanych chemicznie, w środowisku wodnym

24.30.11-50.00

Farby i pokosty na bazie polimerów akrylowych lub winylowych, rozproszone lub rozpuszczone w środowisku wodnym (włączając emalie i lakiery)

3209 10 00 kg

24.30.11-70.00

Farby i pokosty na bazie polimerów syntetycznych lub polimerów naturalnych modyfikowanych chemicznie, rozproszone lub rozpuszczone w środowisku wodnym, pozostałe

3209 90 00 kg

24.30.12 Farby i pokosty, na bazie polimerów syntetycznych lub polimerów naturalnych modyfikowanych chemicznie, w środowisku niewodnym; roztwory

24.30.12-25.00

Farby i pokosty na bazie poliestrów, rozproszone lub rozpuszczone w środowisku niewodnym, o masie rozpuszczalnika > 50% masy roztworu, włączając emalie i lakiery

3208 10 10 kg

24.30.12-29.00

Farby i pokosty, na bazie poliestrów, rozproszone lub rozpuszczone w środowisku niewodnym, pozostałe, włączając emalie i lakiery

3208 10 90 kg

24.30.12-30.00

Farby i pokosty, na bazie polimerów akrylowych lub winylowych, rozproszone lub rozpuszczone w środowisku niewodnym, o masie rozpuszczalnika > 50 % masy roztworu, włączając emalie i lakiery

3208 20 10 kg

24.30.12-50.00

Farby i pokosty na bazie polimerów akrylowych lub winylowych, rozproszone lub rozpuszczone w środowisku niewodnym, pozostałe, włączając emalie i lakiery

3208 20 90 kg

24.30.12-70.00

Roztwory, włączając emalie i lakiery, gdzie indziej niesklasyfikowane

3208 90 11 3208 90 13 3208 90 19

kg

24.30.12-90.00

Farby i pokosty, na bazie polimerów syntetycznych, rozproszone lub rozpuszczone w środowisku niewodnym, pozostałe, włączając emalie i lakiery, gdzie indziej niesklasyfikowane

3208 90 91 3208 90 99

kg

24.30.22-40.00

Pigmenty, rozproszone w środowisku niewodnym, w postaci cieczy lub past; stosowane do produkcji farb i emalii; barwniki i pozostałe środki barwiące pakowane do sprzedaży detalicznej, włączając proszki i płatki metali

3212 90 kg

24.30.22-53 Kity szklarskie, kit ogrodniczy, kity żywiczne, masy uszczelniające i pozostałe mastyksy

24.30.22-55.00

Wypełniacze malarskie 3214 10 90 kg

24.30.22-60.00

Preparaty powierzchniowe nieogniotrwałe na fasady, ściany wewnętrzne, sufity itp.

3214 90 00 kg

24.30.22-73.00

Rozpuszczalniki i rozcieńczalniki organiczne złożone, gotowe zmywacze farb i lakierów, na bazie octanu butylu

3814 00 10 kg

24.30.22-79 Rozpuszczalniki i rozcieńczalniki organiczne złożone, gotowe zmywacze farb, pozostałe

24.30.22-79.10

Rozcieńczalniki do klejów 3814 00 90x

kg

24.30.22-79.90

Rozpuszczalniki i rozcieńczalniki organiczne złożone, gotowe zmywacze farb, pozostałe, gdzie indziej niesklasyfikowane

3814 00 90x

kg

Materiały dekoracyjne (młotkowe, krystaliczne, marszczone)


21

Materiały lakiernicze mają jako podstawowe zadanie ochronę podłoża, ale i też spełniają w mniejszym lub większym zakresie funkcje dekoracyjne. Funkcje dekoracyjne mogą mieć duże znaczenie gdy pomalowane przedmioty eksploatowane będą w warunkach domowych, biurowych czy na halach produkcyjnych, nie narażone na bezpośrednie działanie warunków atmosferycznych, np. maszyny do pisania, obudowy sprzętu elektrotechnicznego, itp. Do takich materiałów dekoracyjnych zaliczymy lakiery /emalie/: – młotkowe, (które łatwiej utrzymać w czystości niż pozostałe), – krystaliczne, – marszczone. Można na jednym przedmiocie łączyć np. powierzchnie lakierowane gładkie i młotkowe.

Lakiery młotkowe, nanosi się tylko za pomocą pistoletu przez natrysk krzyżowy dwukrotny. Wzór powstaje w ciągu 3 minut od nałożenia lakieru. Charakter wzoru zależy od lepkości lakieru i grubości jego warstwy. Gdy przedmiot przeznaczony jest do użytkowania tylko we wnętrzach budynków, to można nakładać lakier młotkowy bezpośrednio na warstwę gruntu, w przeciwnym wypadku na podkładową emalię. Wynika to z nierównej warstwy lakieru.

Lakiery młotkowe syntetyczne utwardza się w temp. 110 – 120 0C, a nitrocelulozowe nanoszone są na przedmioty, które nie mogą być suszone w wyższych temperaturach lub mają duże gabaryty w temp. 18 – 20 0C. Lakier ten ma gorszy połysk, jest mniej odporny na korozję i uzyskuje się gorszy efekt „młotkowania”. Do natrysku lakier musi być rozcieńczony do lepkości 50-70 s, wg kubka Forda nr 4.

Emalię krystaliczną nanosi się przez natrysk pistoletem, po rozcieńczeniu emalii benzyną lakową do lepkości 35-50 s, pomiar kubkiem Forda nr 4, na powierzchnie pokrytą podkładem lub przeszlifowaną emalią gładką. (Na szpachle nie nanosi się). Grubość powłoki decyduje o wrażeniu estetycznym powierzchni. Wzór powstaje dopiero po umieszczeniu pomalowanego przedmiotu w atmosferze gazów spalinowych. Operację tą nazywamy wywoływaniem lub krystalizacją. Wzór wywołują produkty niecałkowitego spalania, (a nie CO zawarte w spalinach). Proces odbywa się w temp. ok. 35 0C, jednak nie większej niż 45 0C. Czas schnięcia 10-45 minut. Powstaje charakterystyczny wzór i połysk, ale wywołana powierzchnia jest lepka. Suszymy więc taki wyrób w temp. 120-130 0C przez okres 1-1,5 godz. Gdy powierzchnia jest wadliwa to możemy zmyć ją benzyną lakową i powtórnie malować, ale tylko przed suszeniem w temp. 120 0C, bo wówczas już się nie rozpuści.

Emalia marszczone stosuje się tylko na powierzchnie zewnętrzne, a pierwsza faza nakładania jak dla emalii krystalicznej. Wzór zależy od lepkości i grubości warstwy. Materiał rozcieńczamy benzyną lakową, salwentnaftą lub ksylenem do lepkości 80 s, pomiar kubkiem Forda nr 4. Aby uzyskać wzór drobny, nanosimy emalię krzyżowo 1 raz. W celu uzyskania wzoru średniego dwa razy przy lepkości 85-100 s, a grubego przy lepkości 100-120 s. Wzór powłoki otrzymujemy po wywołaniu w suszarce konwekcyjnej w temp. 80 +/- 5 0C w czasie 15-45 minut. Powstawanie wzoru zachodzi na skutek zwiększenia objętości oleju tungowego, stanowiącego składnik emalii, co prowadzi do zmarszczenia się powłoki wobec niezmiennej wielkości powierzchni. Obróbkę kończy suszenie w temp. 160 0C przez 2 godziny w celu utwardzenia powłoki. Wady można usuwać jak w przypadku emalii krystalicznych.


22

Farby Podział w systemie jak (powyżej) dla emalii i lakierów: – farba - wyrób lakierowy pigmentowany, tworzący powłokę kryjącą, która spełnia przede

wszystkim funkcję ochronną, – farba do gruntowania - farba przeznaczona do nanoszenia bezpośrednio na podłoże

w celu wytworzenia powłoki gruntowej, – farba do gruntowania przeciwrdzewna - farba wytwarzająca powłoki gruntowe wykazujące

zdolność zapobiegania korozji metali, dzięki zawartości w powłoce składników hamujących procesy korozji podłoża,

– farba do gruntowania przeciwrdzewna reaktywna - farba jedno- lub dwuskładnikowa wytwarzająca powłoki gruntowe zapobiegające korozji, charakteryzujące się wysoką przyczepnością dzięki reakcjom chemicznym zachodzącym między składnikami farby i metalem podłoża,

– farba podkładowa - farba przeznaczona do nakładania bezpośrednio na podłoże absorbujące, w celu wytworzenia powłoki podkładowej lub powłoki międzywarstwy,

– farba proszkowa - wyrób lakierowy proszkowy zawierający pigmenty, wytwarzający kryjącą powłokę lakierową.

Inne podziały zobacz w literaturze. 4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. Jakie znasz grupy materiałów lakierniczych? 2. Jakie są różnice między farbą, emalią a lakierem? 3. Co oznacza skrót PKWiU? 4. Czy znasz inne klasyfikacje wyrobów, w tym lakierniczych? 5. Jakie znasz dekoracyjne materiały lakiernicze? 6. Jaka występuje różnica między powierzchnią lakierową marszczoną, a młotkową? 7. W jakich temperaturach utwardzają się lakiery dekoracyjne? 4.3.3. Ćwiczenia Ćwiczenie 1 Rozpoznaj w otrzymanych próbkach lakiery: akrylowy, metaliczny, perłowy, lakier nawierzchniowy i do malowania proszkowego. Podaj ich prawidłowe nazwy oraz po jakim składniku można je było rozpoznać. Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) otrzymać próbki lakierów jak w ćwiczeniu, 2) zastosować odpowiedni sprzęt ochronny wg wymagań bhp. jeśli będzie tego potrzeba, 3) wziąć do ręki próbkę każdego wyrobu i analizować ją za pomocą wzroku, 4) rozpoznać lakiery, 5) zapisać uwagi i wnioski w zeszycie, 6) sprawdzić wynik w zespole 2-3 osobowym.

Wyposażenie stanowiska pracy: – literatura, – próbki podane w ćwiczeniu, – plansze poglądowe, – zeszyt i długopis.


23

Ćwiczenie 2 Otrzymasz próbki farb i lakierów używanych do: zabezpieczania ścian budynków, fundamentów budynków i rurociągów (oddziaływanie wilgoci), do impregnacji drewna i zabezpieczania podwozi samochodowych. Na podstawie zdobytych wiadomości i doświadczenia życiowego rozpoznaj je, i krótko opisz, które stosuje lakiernik, a które malarz. Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) otrzymać próbki lakierów jak w ćwiczeniu, 2) zastosować odpowiedni sprzęt ochronny wg wymagań bhp. jeśli będzie tego potrzeba, 3) wziąć do ręki próbkę każdego wyrobu i analizować ją za pomocą wzroku, 4) rozpoznać lakiery, 5) zapisać uwagi i wnioski w zeszycie, 6) sprawdzić wynik w zespole 2-3 osobowym.

Wyposażenie stanowiska pracy: – literatura, – próbki podane w ćwiczeniu, – plansze poglądowe, – zeszyt i długopis. Ćwiczenie 3 Otrzymasz próbki z powierzchniami pokrytymi lakierami / emaliami: młotkową, krystaliczną i marszczoną. Zidentyfikuj je, oraz podaj, w jakich temperaturach następowało utwardzanie powierzchni. Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) otrzymać próbki podane w ćwiczeniu, 2) wziąć do ręki próbkę każdego wyrobu i analizować ją za pomocą wzroku, lupy, 3) rozpoznać powierzchnie lakierowane, 4) zapisać uwagi i wnioski w zeszycie, 5) sprawdzić wynik w zespole 2-3 osobowym.

Wyposażenie stanowiska pracy: – literatura, – próbki podane w ćwiczeniu, – plansze poglądowe, – lupa x 5, – zeszyt i długopis.


24

Ćwiczenie 4 Otrzymasz Polską Klasyfikację Wyrobów i Usług, poszukaj wyroby oznaczone 24.30.22-73.00. Poszukaj ich w innych klasyfikacjach (Internet). Ustal ich nazwy handlowe (i potoczne) oraz producentów krajowych. Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) otrzymać PKWiU w wersji papierowej lub elektronicznej, 2) odszukać w tabeli podane w ćwiczeniu oznaczenie, 3) napisać z zeszycie jakie materiały obejmuje to oznaczenie, 4) poszukać w Internecie inne klasyfikacje, 5) porównać oznaczenia, i zapisać uwagi w zeszycie, 6) ustalić nazwy handlowe i producentów krajowych, (Internet, sklepy i hurtownie), 7) zapisać uwagi i wnioski w zeszycie, 8) sprawdzić wynik w zespole 2-3 osobowym.

Wyposażenie stanowiska pracy: – literatura, w tym PKWiU, – komputer z dostępem do Internetu, – zeszyt i długopis. 4.3.4. Sprawdzian postępów Czy potrafisz:

Tak Nie

1) zdefiniować farbę, lakier i emalię? 2) wymienić materiały lakiernicze w różnych podziałach? 3) posłużyć się PKWiU, a także innymi klasyfikacjami? 4) zidentyfikować pokrycia lakiernicze dekoracyjne? 5) rozróżnić farby stosowane do innych celów niż „lakierniczych”?


25

4.4. Badanie jakości materiałów lakierniczych. Próby techniczne. Wady i kontrola materiałów lakierniczych

4.4.1. Materiał nauczania Badanie jakości materiałów lakierniczych – kożuszenie – tworzenie się na powierzchni wyrobu lakierowego nierozpuszczalnej

w spoiwie warstewki (kożucha) na skutek zetknięcia się wyrobu z powietrzem, w przypadku gdy naczynie jest niecałkowicie napełnione lub nieszczelne.

– lepkość – cecha materiału utrudniająca jego płynięcie. – lepkość umowna – miara lepkości płynów stosowana zwyczajowo w przemyśle farb

i lakierów, charakteryzowana czasem wypływ (sekundy) roztworu żywicy lub wyrobu lakierowego z kubka wypływowego.

– odporność powłok (pokryć) lakierowych – zdolność zachowania swoich pierwotnych właściwości pod wpływem działania różnych czynników chemicznych i fizycznych.

– różnica barwy – różnice w wartościach tonu, jasności i nasycenia barwy dwóch prób, np. powłoki badanej i wzorca barwy, przeliczona na wartość liczbową według określonej metody obliczeń,

– i wiele innych Próby techniczne

Chcąc uzyskać absolutną pewność, co do wybranej metody pracy i sposobu doboru odpowiednich materiałów do odpowiednich operacji, warto przed wdrożeniem procesu przeprowadzić testy techniczne. Taką samą czynność warto również przeprowadzić przy wdrażaniu wszelkich nowości technologicznych. Próby pozwolą na ocenę przystosowania metody i produktu do warunków panujących w warsztacie i do umiejętności pracowników. Wskażą, jakie modyfikacje są niezbędne, lub jakie rodzaje szkoleń powinien przejść personel.

Wady i kontrola materiałów lakierniczych Wyroby lakiernicze mają spełniać dwa podstawowe zadania: – chronić materiał konstrukcyjny przed działaniem czynników korodujących, – nadać wyrobowi założony wygląd estetyczny.

Muszą więc posiadać odpowiednie właściwości mechaniczne, fizykochemiczne, ochronne i dekoracyjne. Jednak z różnych przyczyn powstają wady i trzeba je naprawiać, a w celu podnoszenia jakości pracy także trzeba badać co pewien czas używane materiały i uzyskiwane produkty, niezależnie od wszelkich innych uwarunkowań. Służą do tego duże laboratoria zlokalizowane przeważnie u producentów wyrobów lakierowych, ale podstawowe i proste badania może wykonać każdy lakiernik.

Zakres i metodyka badań w laboratoriach: Badania przeprowadza się oceniając materiał (wyrób) do lakierowania oraz gotową już

powłokę lakierową. Ocena wyrobu w stanie płynnym: – lepkość umowna, – gęstość w g/cm3, – czas przydatności do stosowania - określany często jako “czas życia”, – rozcieńczalność - największa objętość rozcieńczalnika, którą można dodać do określonej

ilości materiału malarskiego bez wywoływania niekorzystnych efektów.


26

Ocena powłoki lakierowej: – czas schnięcia powłoki, – krycie, – rozlewność, – elastyczność, – grubość powłoki, – połysk powłoki, – odporność na uderzenia, – tłoczność, – przyczepność, – odporność na ścieranie, – wygląd powłoki, – odporność na działanie: H20, roztworu NaCl, mgły solnej, substancji agresywnych,

zmiennych temperatur. W warsztatach lakierniczych używamy paru prostych metod, takich jak: – pomiar lepkości, – pomiar krycia, – przyczepność, – elastyczność, – twardość, (pomiar „ołówkiem”), – grubość powłoki, (pomiar przyrządem elektronicznym). Wady powłok lakierowych: – utrata przyczepności i łuszczenie się powłoki, – zapylenie (wtrącenia), – pęcherzenie powłoki, – rdza (korozja), – spękanie powłoki, – plamy wodne, – utrata połysku, – odgotowanie powłoki, – zacieki, – kratery (rybie oczka), – wypływanie pigmentów, – zmatowieni, – zmiękczenie w rysach szlifierskich, – słabe krycie, – podnoszenie się powłoki, – skórka pomarańczy, – krwawienie, – porowatość, – marszczenie się powłoki. 4.4.1. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. Jakie występują badania materiału lakierniczego? 2. Co oznacza lepkość umowna? 3. W jakim celu przeprowadza się próby techniczne? 4. Jakie cechy ocenia się w wyrobach w stanie płynnym? 5. Jakie badania przeprowadza się na wykonanych już powłokach lakierniczych? 6. Jakie wady występują na powłokach lakierniczych?


27

4.4.2. Ćwiczenia Ćwiczenie 1 Zmierz lepkość otrzymanej próbki materiału lakierowego za pomocą kubka Forda nr 4.

Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) przygotować stanowisko pracy, 2) zapoznać się z instrukcją obsługi kubka i pomiaru, 3) pobrać próbkę i odmierzyć stosowną masę - objętościową, 4) wykonać badanie lepkości, 5) zapisać wynik, uwagi i wnioski w zeszycie, 6) sprawdzić wynik w zespole 2-3 osobowym.

Wyposażenie stanowiska pracy: – literatura, – próbka podana w ćwiczeniu, – kubek Forda nr 4 z instrukcją obsługi, – pojemnik do odmierzenia próbki, – czasomierz, – plansze poglądowe, – zeszyt i długopis, – (stanowisko do umycia kubka). Ćwiczenie 2 Wykonaj próbę krycia przy użyciu pędzla. Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) przygotować stanowisko pracy, 2) wymieszać farbę w otrzymanym pojemniku, 3) nabrać farbę na pędzel, 4) nadmiar farby zebrać z pędzla o brzeg pojemnika, 5) nanieść farbę pędzlem, ruchem krzyżowym, na przygotowane podłoże, 6) po odczekaniu czasu schnięcia odczytać wynik próby, 7) zapisać w zeszycie wynik ćwiczenia, 8) sprawdzić wynik i wymienić się informacjami w zespole 2-3 osobowym.

Wyposażenie stanowiska pracy: – literatura, – pojemnik z farbą, – pędzel (używany), – podłoże do próby krycia (czarno-białe), – plansze poglądowe, – zeszyt i długopis.


28

4.4.4. Sprawdzian postępów Czy potrafisz:

Tak Nie

1) wskazać na powierzchni lakierniczej jej wady wykonania? 2) nazwać większość wad występujących na powierzchniach

lakierniczych?

3) wykonać próby techniczne nowego materiału lakierniczego? 4) wykonać proste badania materiału i powierzchni lakierniczej? 5) zdefiniować rodzaje badań? 6) określić co oznacza kożuszenie lakieru?


29

4.5. Bhp podczas pracy w lakierni 4.5.1. Materiał nauczania Akty prawne dotyczące bhp.

Człowiek (pracownik) i jego zdrowie jest podmiotem ochrony w systemie ochrony pracy, obowiązującym w Polsce, i innych krajach Unii Europejskiej. Życie i zdrowie pracownika w procesie pracy - chronią gwarancje prawne, które zawarte są w: – Ustawa – Kodeks Pracy, z dnia 26 czerwca 1974 r. (Dz. U. Nr 24, poz. 141).

z późniejszymi zmianami). Uwzględniającym niektóre przepisy Międzynarodowej Organizacji Pracy i obowiązujące w Unii Europejskiej.

– Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 roku w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy. (Dz. U. Nr 129, poz. 844).

Z tych przepisów wynika, że pracownik nie może być dopuszczony do pracy bez: – ważnego okresowego badania lekarskiego, – przeprowadzonego szkolenia na danym stanowisku pracy w zakresie Bhp, – wyposażenia w środki ochrony indywidualnej przed nadmiernym działaniem czynników

szkodliwych dla zdrowia. Zagrożenia występujące podczas pracy w lakierni.

Lakiernia, jest to zespół pomieszczeń technologicznie służących do lakierowania i czynności pomocniczych. Podstawowymi zagrożeniami związanymi z pracą w lakierni są: – substancje toksyczne, (rozcieńczalniki i rozpuszczalniki, i inne), – stężenia wybuchowe, – a także, szkodliwe dla zdrowia składniki materiałów lakierniczych jak: pigmenty ołowiane,

związki żywiczne, benzynę, benzen, octan metylu, biel cynkową, i inne. Substancje toksyczne i szkodliwe dla człowieka związki chemiczne wchłaniane są przez: – drogi oddechowe, – przewód pokarmowy, – skórę (przenikanie).

Drogami oddechowymi wchłaniane są też pyły, (zbiór cząstek stałych, które wpuszczone do powietrza atmosfery pozostają w nim przez pewien okres czasu). Pył jest to cząstka o wymiarach mniejszych od 300 mikrometrów. W lakierniach pyły powstają w procesach: szlifowania, polerowania i czynnościach oczyszczania nadwozia.

Pyły w zależności od działania na organizm ludzki można podzielić na: – pylicowate, (następstwo choroba zwana pylicą), – drażniące, – alergiczne, – toksyczne, – rakotwórcze. Szkodliwe działanie pyłów na organizm człowieka zależy od: – rodzaju pyłu i wielkości jego poszczególnych cząstek, oraz czasu ekspozycji (narażenia). – stężenia pyłu w powietrzu, i kształtu cząstek oraz zawartości wolnej krystalicznej

krzemionki. Innymi zagrożeniami są: – działanie prądu elektrycznego, (elektronarzędzia i sprzęt zasilany prądem elektrycznym), – promieniowanie podczerwone, (suszenie miejscowe i całych nadwozi lakierowych aut), – oddziaływanie narzędzi pneumatycznych, (szlifierki itp. z napędem pneumatycznym), – działanie substancji żrących, (wyjmowanie, przenoszenie akumulatorów, lutowanie).


30

W każdej lakierni powinna znajdować się w widocznym miejscu instrukcja Bhp z podaniem objawów zatruć czynnikami toksycznymi oraz sposobu udzielania pierwszej pomocy. Ochrona indywidualna przed nadmiernym działaniem czynników szkodliwych. Skuteczność środków ochrony indywidualnej w znacznej mierze zależy od: – należytego ich dopasowania do ciała pracownika, – utrzymania środków ochrony w czystości i sprawności technicznej, – przeszkolenia pracowników w zakresie zasad posługiwania się nimi. Środki ochrony indywidualnej to: – sprzęt ochrony osobistej, – odzież i obuwie ochronne, które dostarcza pracodawca gdy:

– odzież i obuwie własne pracownika może ulec zniszczeniu lub zabrudzeniu, – występują względy wymagań technologicznych, sanitarnych, itp. Nie wolno powierzać pracownikowi prania, konserwacji, odpylania, odkażania środków

ochrony indywidualnej, odzieży i obuwia, gdy uległy skażeniu środkami chemicznymi itp. W lakierniach sprzętem ochrony osobistej – indywidualnej, jest sprzęt do ochrony: – twarzy i oczu, taki jak:

– okulary i gogle, – osłony twarzy i kaptury.

– ochrony układu oddechowego, – ochrony słuchu (sporadycznie), takie jak:

– wkładki przeciwhałasowe, jedno i wielokrotnego użytku. – nauszniki przeciwhałasowe, w tym doczepiane do hełmu, z łącznością lub bez niej, – hełmy przeciwhałasowe, z miękką lub twardą skorupą, z łącznością lub bez niej.

Sprzęt do ochrony układu oddechowego używany w lakierniach – półmaski filtrujące (lub filtry), podzielone na 3 klasy w zależności od stężenia NDS

(w mg/m3); stosowane do ochrony dróg oddechowych przed pyłami, dymami i mgłami (aerozole),

– pochłaniacze, również podzielone na 3 klasy ochronne, do ochrony przed zanieczyszczeniami w powietrzu w postaci par i gazów,

– sprzęt filtrująco-pochłaniający, do ochrony gdy w powietrzu występują jednocześnie zanieczyszczenia w postaci aerozolu i par lub gazów,

– sprzęt izolujący, stosowany w przypadku zanieczyszczeń powietrza o znacznej toksyczności, lub stężeniu czynników szkodliwych (np. sprzęt autonomiczny – aparaty butlowe ze sprężonym powietrzem, lub aparaty regeneracyjne ze sprężonym tlenem). Sprzęt ten chroni układ dróg oddechowych pracownika przed zanieczyszczeniami

znajdującymi się w powietrzu wokół stanowiska pracy. Prawidłowy jego dobór musi opierać się na dokładnym rozpoznaniu zagrożeń występujących na stanowisku roboczym: – identyfikacji wszystkich czynników szkodliwych, – pomierzeniu stężeń tych czynników, – określeniu obowiązujących wartości najwyższych dopuszczalnych stężeń, Klasyfikacja sprzętu wg zasady działania: – sprzęt oczyszczający respiracyjny, (przepływ powietrza wymuszony przez oddychanie), – sprzęt oczyszczający wentylacyjny, (przepływ powietrza wymuszany np. przez dmuchawę). Dalszy podział w tych dwóch podgrupach:

– sprzęt filtrujący, – sprzęt pochłaniający, – sprzęt filtrująco-pochłaniający. – sprzęt izolujący – z otwartym obiegiem powietrza.


31

Maski z wkładami filtrującymi zatrzymują tylko szkodliwe substancje, nie wyrównują niedoboru tlenu z niewystarczającego dopływu powietrza. Wówczas to należy zakładać do lakierowania ochronne aparaty oddechowe z kaskiem lub półmaską.

Do ochrony przed oparami rozpuszczalników (gazami organicznymi i oparami z zawiesinami) można stosować filtry łączne, oznaczone symbolem A-P i kolorem brązowym z białym pierścieniem. Zawsze należy zwracać uwagę na okres ich ważności. Przechowywanie trwa tylko do 5 lat. Po tym okresie lub przepuszczaniu oparów trzeba bezwzględnie wymienić je na nowe!

Wyżej wymienione środki ochrony są nieodzownie potrzebne podczas: – stosowania metod natryskowych, kiedy to ochrona osobista lakiernika występuje

w postaci: okularów ochronnych, masek, respiratora i rękawic nie zapominając o odpowiednim kombinezonie.

– dozowania utwardzaczy do wyrobów poliestrowych i epoksydowych, które mają silne działanie żrące.

Dźwiganie przedmiotów Mimo wielu prac zmechanizowanych, używania wózków podnośnikowych widłowych, często trzeba wykonać pewne prace transportowe w sposób ręczny. Przy przenoszeniu różnych materiałów, należy przestrzegać norm udźwigu podanych w przepisach. Są one zróżnicowane w zależności od płci pracownika i wieku. Szczególnie chronią młodocianych i kobiety w ciąży. Dla lakierni nie ma odstępstw od ogólnych przepisów, szczególnie pamiętając, że jednemu pracownikowi wolno przenosić materiały ciekłe o właściwościach szkodliwych dla zdrowia, tylko do 25 kg (razem z opakowaniem). Barwy i znaki bezpieczeństwa. Znaki bezpieczeństwa o odpowiednim kształcie i barwie, (określonych w Polskiej Normie), nanosi się na maszynach i urządzeniach lub na ścianach budynków w celu podawania różnych informacji pracownikom, które powodują bezpieczne postępowanie pracowników. – znaki o kształcie koła w barwie czerwonej, informują o zakazie, – znaki o kształcie trójkąta w barwie żółtej, ostrzegają przed niebezpieczeństwem, – znaki o kształcie kwadratu w barwie zielonej, informują o bezpieczeństwie, – znaki o kształcie prostokąta (dłuższy bok - poziomy) w barwie niebieskiej, oznaczają

informację. 4.5.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. Jak nazywa się podstawowy akt prawny dotyczący każdego pracownika? 2. Czy są publikowane przepisy dotyczące bezpieczeństwa pracy? 3. Jakie w lakierniach występują substancje toksyczne? 4. Jak określa się stężenie wybuchowe? 5. Jakie zagrożenia dla pracownika występują podczas pracy w lakierni / podczas

lakierowania? 6. Jak są wchłaniane przez organizm pracownika substancje toksyczne i szkodliwe? 7. Jaka jest wielkość pyłu cząsteczki? 8. Jakie występują rodzaje pyłów, w podziale ich oddziaływania na organizm ludzki? 9. Jakie jest w lakierni zagrożenie substancjami żrącymi i skąd ono pochodzi? 10. Gdzie powinna być wywieszona instrukcja bhp? 11. Czy w lakierni powinna być instrukcja podająca objawy zatruć i pierwszej pomocy? 12. Jakie rozróżniamy środki ochrony osobistej?


32

13. Jaki występuje na rynku sprzęt do ochrony układu oddechowego? 14. Jaki sprzęt służy do ochrony oczy i słuchu? 15. Jaka jest różnica między maskami z wkładem filtrującym a aparatami oddechowymi lub

półmaską? 16. Ile lat można przechowywać filtry do masek? 17. Jakie filtry stosuje się do ochrony przed oparami rozpuszczalników? 18. O jakiej masie wolno pracownikowi przenosić materiały o właściwościach szkodliwych dla

zdrowia? 4.5.3. Ćwiczenia Ćwiczenie 1

Otrzymasz 3-4 sztuki różnego rodzaje sprzętu osobistego do chronienia dróg oddechowych. Rozróżnij je między sobą i nazwij je, opisz sposób ich działania oraz przeznaczenie do poszczególnych prac? Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) otrzymać do oględzin podany w ćwiczeniu sprzęt, 2) zapoznać się z jego budową, 3) wyjąć i włożyć filtry/pochłaniacze, 4) sprawdzić jakie filtry/pochłaniacze są włożone do masek, 5) sprawdzić datę przydatność o użytku otrzymanego sprzętu, 6) zapisać dane i spostrzeżenia do zeszytu, 7) porównać otrzymane wyniki w zespole 2-3 osobowym i zapisać wnioski.

Wyposażenie stanowiska pracy: – otrzymany różny sprzęt do osobistego chronienia dróg oddechowych, – literatura, – plansze poglądowe, – zeszyt i długopis. Ćwiczenie 2

Otrzymasz opakowanie zawierające: rozpuszczalnik, rozcieńczalnik, szpachlę płynną, lakier nawierzchniowy bezbarwny oraz lakier kryjący na bazie wody, kit i klej, oraz smar i dwa rodzaje paliwa do pojazdów. Na podstawie oznakowania podaj, które z nich są toksyczne, szkodliwe dla zdrowia, wybuchowe, a które obojętne i uzasadnij. Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) otrzymać do oględzin podane w ćwiczeniu opakowania z materiałami używanymi przez

lakierników - substancjami chemicznymi, 2) zapoznać się z oznakowaniami na opakowaniach poszczególnych substancji, 3) przy pomocy literatury (przepisów), dokonać ich podziału zadanego w ćwiczeniu, 4) zapisać, które oznaczenia i napisy decydują o podziale, 5) podać czy oznaczenia na opakowaniach są zgodne z wymaganiami przepisów, 6) zapisać dane i spostrzeżenia do zeszytu, 7) porównać otrzymane wyniki w zespole 2-3 osobowym i zapisać wnioski.


33

Wyposażenie stanowiska pracy:

– instrukcja stanowiskowa bhp. i p.poż., – otrzymane substancje chemiczne, używane przez lakierników, – literatura, przepisy, – plansze poglądowe, – zeszyt i długopis. 4.5.4. Sprawdzian postępów Czy potrafisz:

Tak Nie

1) rozwinąć skrót bhp. i zdefiniować poszczególne pojęcia? 2) podać z jakich powodów pracownik może być niedopuszczony do pracy? 3) zastosować sprzęt (wyposażenie) ochrony osobistej lakiernika? 4) dobrać odpowiednie zabezpieczenie indywidualne dróg oddechowych

lakiernika do wykonywanej pracy?

5) zastosować odpowiednie pochłaniacze i filtry w masce do używanego materiału?

6) podać maksymalne wartości mas dźwiganych przedmiotów przez różne grupy pracowników oraz środków niebezpiecznych?

7) rozróżnić barwy i znaki bezpieczeństwa? 8) korzystać z przepisów dotyczących zagadnień bhp?


34

4.6. Magazynowanie materiałów lakierniczych 4.6.1. Materiał nauczania

Magazyny na wyroby lakiernicze podlegają w fazie projektowania i budowy rygorystycznym przepisom, bowiem składowane w nich mają być lakiery i materiały pomocnicze do lakierowania, czyli substancje chemicznie niebezpieczne, np. toksyczne i wybuchowe. Magazynowane materiały lakiernicze (chemiczne) muszą być składowane zgodnie z przepisami przeciw pożarowymi, tj. w odpowiednich grupach wyrobów, porządnie ustawionych i opisanych (wywieszki), z zachowaniem stref bezpieczeństwa, a w budynku musi być zachowana odpowiednia wentylacja i temperatura, a także instalacja elektryczna i oświetlenie (przeciwwybuchowe).

W profesjonalnej lakierni samochodowej wyodrębnione jest pomieszczenie do składowania niewielkiej ilości lakierów i materiałów pomocniczych. Jest to przeważnie wentylowany boks o niedużych wymiarach (np.3x2,2x 2,8 m) z oświetleniem ok. 300 lx. Często stawia się na hali lub zewnątrz, osobny zbudowany do tego celu boks prefabrykowany jako mieszalnie, przygotowalnie lub podręczny magazynek lakierów. Zaliczając rozdział dotyczący BHP, znasz podstawowe pojęcia i sposób zachowania się i obchodzenia z różnymi materiałami, w tym z substancjami chemicznymi. W Polsce wszelkie sprawy formalno-prawne oraz techniczne dotyczące przechowywania substancji chemicznych unormowane są przez: – przepisy ogólne:

– Ustawa – Kodeks Pracy z dnia 26 czerwca 1974 r. (Dz. U. Nr 24, poz.141, z późn. Zmianami).

– Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 roku w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy. (Dz. U. Nr 129, poz. 844).

– przepisy szczegółowe: – „Ustawa z dnia 11 stycznia 2001 roku o substancjach i preparatach chemicznych”. (Dz.

U. Nr 11, poz. 84, z późn. zm.). – Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 14 marca 2003 r. w sprawie sposobu

oznakowania miejsc, rurociągów oraz pojemników i zbiorników służących do przechowywania lub zawierających substancje niebezpieczne lub preparaty niebezpieczne. (Dz. U. Nr 61, poz. 552).

– Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 28 września 2005 r. w sprawie wykazu substancji niebezpiecznych wraz z ich klasyfikacją i oznakowaniem. (Dz. U. Nr 201, poz. 1674).

– Ustawa z dnia 22 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpożarowej ( Dz. U. Nr 147, poz. 1229, z roku 2002, tekst jednolity).

– Rozporządzenie Ministra Gospodarki z 9 kwietnia 2002 r. w sprawie rodzajów i substancji niebezpiecznych, których znajdowanie się w zakładzie decyduje o zaliczaniu go do zakładu o zwiększonym ryzyku, albo zakładu o dużym ryzyku wystąpienia awarii przemysłowej. (Dz. U. Nr 58, poz. 535).

W lakierniach i magazynkach podręcznych największe zagrożenie pod względem zapalności stwarzają rozpuszczalniki. Pary rozpuszczalników organicznych działają szkodliwie na zdrowie lakiernika, a niektóre z nich (np. benzyny) są łatwopalne. Większość stosowanych w praktyce mieszanek rozpuszczalników (rozcieńczalników specjalnych) należy do grupy zapalnych. Temperatura zapłonu wynosi 21 - 55 0 C, (294 - 338 0K).


35

Do grupy łatwo zapalnych należą te, których temperatura zapłonu jest niższa od 210C

(294 0K). Mogą one ulec zapaleniu od ogrzania się do tej temperatury w warunkach składowania na powietrzu lub magazynie).

Do gaszenia rozpuszczalników należy używać gaśnic proszkowych ABC i BC. Czas opróżniania gaśnicy 12 kg to zaledwie 12 sekund. Dlatego gaśnica musi być w tym czasie jak najefektywniej wykorzystana!

Pożar powierzchniowy (opary nad zbiornikiem) gasi się zgodnie z kierunkiem wiatru (zaczynając od strony nawietrznej).

W razie braku powyższych gaśnic możliwe jest użycie gaśnic pianowych, a śniegowych tylko na otwartej przestrzeni, (w małych zamkniętych pomieszczeniach można się udusić z braku powietrza występującego w wyniku działania czynnika gaszącego).

Spalanie można przeprowadzić w sposób kontrolowany. Przy tym celowym postępowaniu, następuje spalanie do celów technologicznych, itp. Jeśli spalanie powstanie jako zjawisko niezamierzone, to mówimy o pożarze lub wybuchu. Pożar lub wybuch powstanie, gdy jednocześnie zaistnieją w czasie i przestrzeni zbieżność: – materiału palnego, – czynnika utleniającego, – źródła zapłonu. Spalanie, jest to szybko przebiegająca reakcja egzotermiczna (przebiegająca z wydzielaniem ciepła), samoczynnie przemieszczająca się w przestrzeni wypełnionej materiałami palnymi w obecności utleniacza, np. tlenu, chloru.

Wybuch (eksplozja); jest to zjawisko gwałtownej zmiany układu przebiegające z wykonaniem pracy mechanicznej, efektem dźwiękowym, i przeważnie świetlnym. Wybuchy mogą być wynikiem gwałtownej fizycznej zmiany stanu równowagi układu, lub gwałtownej reakcji chemicznej. Praca mechaniczna i efekt dźwiękowo-świetlny są skutkami wydzielania się dużych ilości ciepła i często wytwarzania dużych ilości gazów lub par. Za materiały grożące wybuchem uważa się takie materiały, które mogą wywołać eksplozję od zapalenia płomieniem, uderzeniem lub tarcia. Najważniejsza jest profilaktyka, czyli niedopuszczanie do powstania pożaru, zatrucia się, czy poparzenia chemikaliami, poprzez spełnianie wymagań przepisów i rozsądne zachowanie się pracowników. Należą do nich: – składowanie czynników chemicznych tylko prawidłowo oznakowanych i ustawionych, – nie magazynowanie materiałów palnych w strefie zagrożenia, – niedopuszczanie do powstawania źródeł zapłonu w tej strefie, – stosowanie osobistych środków ochrony indywidualnej, – przestrzeganie instrukcji p. pożarowej, BHP i innych. 4.6.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. W jakim dzienniku urzędowym publikowane są ustawy i rozporządzenia? 2. W jakiej formie publikacji możesz zapoznać się z tekstami urzędowymi? 3. W jaki sposób możesz dotrzeć do urzędowych publikacji przepisów? 4. Do jakich substancji należą materiały lakiernicze? 5. Które z materiałów lakierniczych są najbardziej łatwopalne? 6. Jaka jest różnica między spalaniem, a wybuchem? 7. Gdzie znajdziesz spisy chemicznych substancji niebezpiecznych? 8. Gdzie znajdziesz oznaczenia wyrobów z substancjami niebezpiecznymi? 9. Czy w życiu codziennym spotykałeś się z takimi oznaczeniami?


36

4.6.3. Ćwiczenia Ćwiczenie 1 Zapoznaj się z tekstem poniższego rozporządzenia i wynotuj w zeszycie 5 najważniejszych dla lakiernika zagadnień związanych z oznakowaniem wyrobów lakierniczych.

Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 14 marca 2003 r. w sprawie sposobu oznakowania miejsc, rurociągów oraz pojemników i zbiorników służących do przechowywania lub zawierających substancje niebezpieczne lub preparaty niebezpieczne. (Dz. U. Nr 61, poz. 552). Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) posiadać wersję drukowaną lub elektroniczną rozporządzenia, 2) przeczytać całe rozporządzenie, 3) wynotować potrzebne rozdziały, 4) przeczytać te rozdziały i wynotować potrzebne wiadomości dla lakiernika, 5) krótko uzasadnić w zeszycie wybór tych wiadomości, 6) zaprezentować swą pracę i porównać z innymi w zespole 2-3 osobowym. Wyposażenie stanowiska pracy: – rozporządzenie podane w ćwiczeniu w wersji drukowanej lub elektronicznej, – zeszyt i długopis. Ćwiczenie 2 Zapoznaj się z tekstem poniższego rozporządzenia i wynotuj w zeszycie 5 używanych przez lakiernika substancji niebezpiecznych, podaj ich klasyfikację i oznakowanie.

Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 28 września 2005 r. w sprawie wykazu substancji niebezpiecznych wraz z ich klasyfikacją i oznakowaniem. (Dz. U. Nr 201, poz. 1674).

Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) posiadać wersję drukowaną lub elektroniczną rozporządzenia, 2) przeczytać całe rozporządzenie, 3) wynotować potrzebne rozdziały, 4) przeczytać te rozdziały i wynotować potrzebne wiadomości dla lakiernika, 5) krótko uzasadnić w zeszycie wybór tych wiadomości, 6) zaprezentować swą pracę i porównać z innymi w zespole 2-3 osobowym.

Wyposażenie stanowiska pracy: – rozporządzenie podane w ćwiczeniu w wersji drukowanej lub elektronicznej, – zeszyt i długopis.


37

4.6.4. Sprawdzian postępów Czy potrafisz:

Tak Nie

1) posługiwać się przepisami dotyczącymi zagadnień przechowywania materiałów lakierniczych?

2) zdefiniować chemiczne substancje niebezpieczne? 3) odczytać oznaczenia określające substancje niebezpieczne? 4) przestrzegać zasad magazynowania substancji chemicznych? 5) zdefiniować mieszaninę wybuchową? 6) podać temperatury zapłonu rozpuszczalników? 7) posługiwać się instrukcjami bhp. i p.poż.?


38

4.7. Materiały pomocnicze: ścierne, pasty i płyny polerskie, tworzywa sztuczne, kleje, kity, materiały uszczelniające i izolacyjne, guma, drewno, paliwa i smary

4.7.1. Materiał nauczania Materiały ścierne

Materiały konstrukcyjne obrabiamy w różny sposób, przeważnie przez obróbkę skrawaniem, tak metale, drewno jak i tworzywa sztuczne. Jednym ze sposobów obróbki skrawaniem jest obróbka ścierna, która jest realizowana poprzez nacisk (styk) narzędzia na materiał obrabiany oraz ruch narzędzia po nim (posuwisty, obrotowy, oscylacyjny).

Narzędzie obrabia materiał za pomocą ostrzy wykonanych z twardych materiałów o nieokreślonej liczbie ziaren, jak i kształtów. Potocznie mówimy o zjawisku szlifowania (polerowania).

Podstawowym wyróżnikiem obróbki ściernej jest sposób jej prowadzenia. Rozróżniamy: – obróbkę ścierną spojonym ścierniwem; szlifowanie ściernicowe, szlifowanie taśmowe,

gładzenie, dogładzanie oscylacyjne. – obróbkę ścierną luźnym ścierniwem; docieranie, obróbkę rotacyjno-ścierną, obróbkę

aerościerną, strumieniowo-ścierną, polerowanie ścierne. W lakiernictwie stosujemy tylko niektóre rodzaje z podanych obróbek ściernych.

Niektóre operacje technologiczne z przyczyn technicznych i ekonomicznych można przeprowadzić tylko za pomocą obróbki ściernej. Inne metody byłyby trudne lub w ogóle niemożliwe do wykonania. Stosuje się te technologie, aby sprostać coraz wyżej podnoszonym wymaganiom jakościowym gotowego wyrobu. Narzędzia ścierne ze spojonym ścierniwem:

Budowa i materiały: budowa narzędzi ściernych nasypowych na podłożu elastycznym pozwala na znaczne sprężyste przemieszczenia ziarn ściernych w kierunku składowych sił skrawania. Podstawowym półproduktem do ich wytwarzania są wyroby ścierne nasypowe w postaci rulonów. Mówimy, że są to “papiery” lub “płótna” - jako pozostałość w nazewnictwie po wyrobach konwencjonalnych, których podłożem był właśnie papier lub płótno. Ich wspólną cechą są komponenty: ścierniwo, spoiwo (zalewowe) i podłoże.

Na podłoże elastyczne (płótno: tkaniny i dzianiny; papier) nałożona jest warstwa spoiwa podkładowego, w której osadzone są ziarna ścierne, połączone następnie warstwą spoiwa zalewowego. Materiały ścierne dzielimy na: – naturalne, korund /AN/, szmergiel /N/, granat /G/, krzemień /KM/, – sztuczne (elektrokorund /A/, ceramiczny korund, węglik krzemu /C/, regularny azotek boru

/CBN/, diament syntetyczny /DS/). Spoiwa, to kleje: – naturalne (kostne i skórne), – materiały syntetyczne (żywice - fenolowo formaldehydowe, melaminowo-formaldehydowe,

mocznikowe i poliamidowe modyfikowane fenolami), – spoiwa na osnowie kauczuku, Narzędzia ścierne nasypowe dzielimy na: – warstwowe: jednowarstwowe, wielowarstwowe, przestrzenne, które produkowane są jako:

arkusze, krążki, taśmy bez końca, rolki, tulejki, pozostałe. – listkowe: tarczowe, trzpieniowe, talerzowe, walcowe, inne – taśmowe; ciągłe, segmentowe, które produkowane są jako: tarcze, walce, osełki.


39

Oznaczenia wyrobów ściernych ziarnistych:

Od pewnego czasu światowych producentów materiałów ściernych obowiązuje norma dotycząca wielkości ziarna i składu granulometrycznego do narzędzi. W Polsce stosowana jest norma PN-76/M-59107. Przeprowadzony w nich jest podział na ziarna i mikroziarna, oraz określono numerami wielkość ziarn. – Numery (ziarnistość) to:

– P 16 - P 220, ziarna – P 240 - P 1200, mikroziarna.

– Numeracja grubości ziarna: im wyższy wyróżnik przy literze “P”, tym mniejsze ziarno. – Zastosowanie: podawane w tabelach w literaturze branżowej. Oznaczanie wyrobów ściernych nasypowych: Praktycznie każdy producent oznacza te wyroby według własnego kodu. (Przed zastosowaniem sprawdzić!). W Polsce posługujemy się normą PN - 89 / M - 59130. Przykładowe oznaczenia: Charakterystyki wyrobu: P 95A P60 KZ W, gdzie: – podłoże: P - papier wodoodporny, – nasyp (ścierniwo): 95A - elektrokorund zwykły, – numer ziarna: P60 - wymiary 300 x 250 µm, – spoiwo: KZ - pełnożywiczne, – inne cechy: W - wodoodporny.

Arkusze ścierne (według PN-89/M-59134): N10/230 x 280 P59A P100 KS, gdzie: N10- rodzaj arkusza, 230 x 280 - wielkości nominalne (mm), reszta oznaczenia: P59A P100 KS - charakterystyka wyrobu.

Krążki ścierne (według PN-89/M-59136): N 31/80 T 98C P40 KZ, gdzie: N31 - rodzaj krążka, 80 - średnica nominalna (mm), reszta oznaczenia T 98C P40 KZ - charakterystyka wyrobu. Ze względu na sposób mocowania, wykonuje się krążki: – płaskie w kształcie kołowym i wielobocznym, – płaskie z otworem i płaskie z nacięciami. Krążki mogą być produkowane jako:

– samoprzylepne, i samoprzyczepne, – z otworami odpylającymi lub bez nich.

Stosowanie krążków (tarcz) szlifierskich wymaga szczególnego przestrzegania przepisów bezpieczeństwa pracy. Na wszystkich powinno być podane ich przeznaczenie i zastosowanie w formie opisu lub piktogramów, np. niedopuszczalne jest szlifowania na mokro, gdy podłoże przeznaczone jest do pracy na sucho.

Papiery, (podłoża papierowe), wg PN oznaczane jest literą „P”. Papiery wrażliwe na podwyższoną temperaturę dzielą się na 6 grup w zależności od gramatury papieru. Oznaczone A (bardzo cienkie), B, C oraz K (papier wzmocniony tkaniną). Przeznaczone są do obróbki ręcznej lub w ręcznych szlifierkach (elektronarzędziach). Płótna, (podłoża z tkanin), naturalnych i sztucznych lub dzianin. Oznaczenia: T - tkanina, F - fibra, U - włóknina. Wodoodporność (a także odporność od ognia, drobnoustrojów itp.) nadaje się tkaninom poprzez apreturowanie1) lub impregnację. Podłoża wodoodporne mają przy głównej literze oznaczenia, indeks “w”, np. Xw, Yw, Jw - Flex. Inne wyroby do ściernej obróbki ręcznej:

Wyroby z włókniny ściernej, trójwymiarowy wyrób ścierny służy do dekoracyjnego wykańczania powierzchni, do czyszczenia i usuwania zadziorów.


40

Produkowane są jako: – ultra drobne i bardzo drobne, przy podziale wg ziarnistości, – w rolkach (cięte na prostokąty), krążkach, bloczkach dwustronnych, przy podziale wg

kształtu. Doskonale nadają się do przygotowywania powierzchni aluminiowych do pokrycia ich podkładem.

Gąbki z tkaniną ścierną, czyli wyroby z materiału łączącego w sobie właściwości płótna ściernego i włókniny ściernej. Wyrób produkowany w postaci gąbki składającej się z trójwarstwowej warstwy, (tkanina ścierna, gąbka, tkanina welurowa). Obróbka strumieniowo – ścierna:

Popularnie nazywana “piaskowaniem”, (“śrutowaniem”). Z uwagi na używanie w tym procesie bardzo drobnych cząstek różnych materiałów, zbliżonych wymiarami do piasku (lub będących śrutem). Obróbka ta służy do mechanicznego odrdzewiania i oczyszczania powierzchni metalowych poprzez: – piaskowanie: – materiały mineralne naturalne, np. piasek krzemowy lub kwarcowy.

(Pył kwarcowy może powodować pylicę i można go stosować w całkowicie zautomatyzowanych urządzeniach bez udziału człowieka). – materiały syntetyczne, np. elektrokorund (tlenek aluminium) który ma najlepsze działanie

na powierzchnię obrabianą (ale jest też drogi) i karborund. – śrutowanie: – materiały metalowe, np. śrut żeliwny utwardzony (okrągły, łamany); staliwny; cięty

z drutu. – można stosować metodę łączną, tj. używać jednocześnie i “piasku” i śrutu w dowolnych

proporcjach. Obróbkę prowadzi się na: – sucho, – mokro, (z użyciem wody w celu zmniejszenia pylenia).

Gradacja używanego materiału ściernego: – do piaskowania, – do śrutowania. Metoda polega na natryskiwaniu strumienia materiału ściernego, (wyrzucanego ze zbiornika ciśnieniowego za pomocą sprężonego powietrza o ciśnieniu kilku Mpa), poprzez przewody i pistolet na czyszczoną powierzchnię. Obróbka ta góruje nad obróbką szlifierską lub chemiczną, bowiem ziarna o ostrych krawędziach usuwają dogłębnie składniki warstw lakierowych, rdzę lub warstwą tlenku z piaskowanej powierzchni nie uszkadzając jej. Dlatego powierzchnia jest czysta i zmatowana, i nadaje się do bezpośredniego pokrywania szpachlą, jak i lakierem. Stosowana do oczyszczania dużych: maszyn i urządzeń, konstrukcji mostów i hal fabrycznych, konstrukcji przemysłowych, kadłubów statków podczas remontów, (choć tu ścierniwo wypierana jest na korzyść czyszczenia strumieniem wody pod ciśnieniem), itp.

Metoda ta , praktycznie w naprawach samochodów stosowana jest bardzo rzadko, z uwagi na konieczność poddawania obróbce tylko rozbrojonego całkowicie nadwozia lub jego zdemontowanych elementów, które trzeba dodatkowo transportować. Często „piaskuje” się obręcze kół. Pasty i płyny polerskie Pasty i płyny polerskie stosuje się do nadania powłoce lakierowej odpowiedniego stopnia gładkości i połysku, jak również do zniwelowania drobnych uszkodzeń typu wtrącenia lub niewielkie zacieki.


41

Pasty i płyny polerskie zależnie od przeznaczenia zawierają ziarna polerskie różnej gradacji. Stosuje się pasty i płyny (mleczka) do polerowania na: – mokro, – sucho, (pasty bezsilikonowe). Tak do pracy ręcznej jak i mechanicznej. Pasty i płyny polerskie wraz z odpowiednimi urządzeniami do ich nanoszenia stanowią tzw. systemy polerskie. 4.7.1.3. Tworzywa sztuczne

Tworzywa sztuczne, plastomery, masy plastyczne - materiały, których zasadniczym składnikiem są syntetyczne lub naturalne związki wielkocząsteczkowe z dodatkiem napełniaczy, zmiękczaczy, stabilizatorów i pigmentów (barwników). Tworzywa sztuczne w określonych warunkach stają się plastyczne, dzięki czemu można z nich formować różne przedmioty, zachowujące w normalnych warunkach kształt nadany im podczas przerobu. Tabela 1. Zestawienie podstawowych tworzyw sztucznych

Symbol Nazwa tworzywa Struk-

tura Nazwy handlowe

ABS kopolimer akrylonitryl/butadien/styren

A Novodur, Ronfalin, Terluran

ASA kopolimer akrylonitryl/styren/akrylan

A Luran S

HIPS polistyren wysokoudarowy A Polystyrel, Vestyron, Owispol G LCP polimery ciekłokrystaliczne K Ultrax, Vectra, Victrax, Xydar PA 12 poliamid 12 K Rilsan A, Vestamid, Girlamid PA 6 poliamid 6 K Durethan B, Technyl, Tarnamid, Ultramid,

Zytel PA 6.6 poliamid 6.6 Durethan A, Ultramid A, Zytel PA 11 poliamid 11 K Rislan B PBT poli(tereftalan butylenu) K Arnite, Crastin, Ultradur, Valox, Vestodur PC poliwęglan A Lexan, Xantar, Makrolon PE-HD polietylen dużej gęstości K Finathene, Eltex, Lupolen, Vestolen PE-LD polietylen małej gęstości K Daplen, Lupolen, Malen, Stamylen PE-LLD polietylen małej gęstości liniowy K Alathon, Marlex, Eltex, Lupolen PEEK polieteroeteroketon K Kadel, Ultrapek, Vitrex PEI poliimidoeter A Ultem PES polieterosulton A Ultrason E PET poli(tereftalan etylenu) K Arnite, Crastin, Rynite, Ultradur PMMA poli(metakrylan metylu) A Degalan, Lucryl, Metapleks, Altuglas,

Plexiglas POM polioksymetylen, poliacetal,

poliformadehyd K Delrin, Hostaform, Ultraform

PP polipropylen K Daplen, Eltex, Hostalen, Malen, Vestolen, Stamylan

PPS poli(siarczek fenylenu) K Fortron, Craston, Verton, Ryton PSU polisulfon A Astrel, Radel, Udel, Ultrason S PVC poli(chlorek winylu) A Hostalit, Solvic Vestolen, Benvic SAN kopolimer styren/akrylonitryl A Geloy, Luran, Vestyron, Vinuran TPE elastometr termoplastyczny A Pebax, Arnitel, Hytrel, Lomod, Elastin,

Grilamid TPU poliuretan termoplastyczny A Desmopan, Estane, Elastollan, Polypur


42

Oznaczenia literowe tworzywa i inne umieszcza się na przemysłowych wyrobach, np. po

wewnętrznej stronie zderzaka samochodowego, itd. Podczas eksploatacji tworzywa sztuczne tracą swoje właściwości wskutek starzenia, które

powodują następujące czynniki: – oddziaływania i uszkodzenia fizyczne, oraz obciążenia statyczne, – oddziaływanie czynników chemicznych, – utlenianie na powierzchni, – promieniowanie ultrafioletowe, – dyfuzja plastyfikatora. Do oddziaływania czynników chemicznych zalicza się także działania rozpuszczalników. Tworzywa sztuczne reagują w różny sposób na rozpuszczalniki, mogąc się: – rozpulchnić, – rozpuścić, – nasycić rozpuszczalnikiem, – rozłożyć. Dyfuzje (przenikanie) plastyfikatora odbywa się następująco: – z powierzchni w głębsze obszary tworzywa, (na powierzchni pojawiają się rysy, bowiem na

niej są znacznie silniejsze naprężenia niż w części elastycznej tj. głębnej), – z głębszych obszarów na powierzchnię, (powierzchnia staje się miękka i lepka, przez co

brudzi się), – z danego tworzywa do innego materiału. Tworzywo staje się kruche, a przenikający

plastyfikator powoduje, że materiał staje się z kolei szybko lepki i brudzi się. Plastyfikator dodaje się do tworzywa w celu zwiększenia jego elastyczności.

Jest to jeden ze sposobów modyfikacji tworzywa, tj. uzyskiwanie większej ilości produktów z małej grupy wyjściowej. Lakiernik najczęściej obcuje z tworzywami sztucznymi w przemyśle motoryzacyjnym.

Tworzywa najczęściej używane w motoryzacji to termoplasty techniczne o temp. pracy 90 - 140°C, takie jak np.: PET, PC, PBT, PMMA, POM, ABS, PA, SAN, PP, ASA. Pomijając podziały tworzyw związane z ich budową chemiczną (skomplikowaną), możemy je podzielić wg zastosowania w samochodzie. I tak budowane będą z nich: – elementy nadwozia, (błotniki, przykrywy, drzwi tylne, zderzaki, lusterka itp.), – elementy wyposażenia wnętrza, (fotele, elementy tapicerki, obudowy zwijaczy pasów

bezpieczeństwa, osłony poduszki powietrznej pasażera itp.), – elementy silnika, (koła do pasków klinowych, osłony i pokrywy głowicy, układy dolotowe,

przewody i listwy rozprowadzające paliwo, miski olejowe itp.), – zbiorniki paliwa. Kleje

Klej jest substancją niemetaliczną, która wprowadzona w stanie ciekłym lub ciastowym pomiędzy powierzchnie (różnych) materiałów jest po przejściu w stan stały zdolna do trwałego łączenia ich ze sobą. Głównym składnikiem zawsze jest lepiszcze. Kleje mogą być: – naturalne: zwierzęce i roślinne, (klej kostny, kazeinowy, skórny; dekstrynowy, żywiczny,

kauczukowe, itd.), – syntetyczne, (sztuczne żywice i kauczuki, itp.). Kleje stosowane są powszechnie w przemysłach: – tekstylnym, (apretura), – drzewnym, – budownictwie, – introligatorstwie, – w przemyśle samochodowym i metalowym.


43

W przemyśle samochodowym używa się klejów: – fenolowych, (klejenie metali, szkła, tworzyw termoutwardzalnych), – kauczukowych, (klejenie gumy z metalami w temperaturze pokojowej, skóry, gumy, dermy,

tkanin). W samochodach w zależności od rodzaju i przeznaczenia stosowane do przyklejania uszczelek gumowych, szyb do nadwozi i wielu innych elementów w tym metalowych.

– anaerobowych, (beztlenowce), bardzo odpornych na wysokie temperatury pracy (od - 50 do + 250°C), niezwykle elastycznych (co gwarantuje szczelność), ekologicznych (bez kwasu akrylowego i przykrego zapachu). Inne zalety to stabilność (18 miesięcy), szybkie utwardzanie (15-30 minut), wysoka wytrzymałość na ścinanie (do 35 N/mm2), odporność na ciśnienie (do 50 MPa). Dzięki powyższym zaletom kleje te stanowią doskonałe zabezpieczenie złączy przed korozją. W przemyśle motoryzacyjnym kleje anaerobowo-stykowe mają największe zastosowanie

do klejenia, uszczelniania oraz osadzania łożysk i kół zębatych. Ponadto zastępowanie poprzez klejenie - połączeń tradycyjnych: kształtowych, wciskanych i gwintowych. Kity

Kity techniczne, służą tak jak kleje do łączenia materiałów, (także do wypełniania ubytków i szczelin), lecz spoiny są znacznie słabsze i nie mogą przenosić większych naprężeń rozciągających. Kity są to masy, o różnej plastyczności (ciekłości) i temperaturze w chwili użycia, które w powietrzu i pod wodą przechodzą w stan twardy o pewnej wytrzymałości. Powierzchnie spajane powinny być wolne od tłuszczu i odpowiednio przygotowane. Rozróżniamy kity: – kity stosowane w przemyśle samochodowym i metalowym, – kity stosowane w budownictwie, takie jak: szklarski (do okien drewnianych i okien

metalowych), do spajania żelaza z kamieniem, kamieni między sobą, do zalewania spoin (dylatacyjnych), do uszczelniania rur (kit bitumiczny), kwasoodporne, ognioodporne, itd.

Materiały uszczelniające i izolacyjne Materiały uszczelniające zwane szczeliwami, są to ciała, które zakładamy między przylegające do siebie powierzchnie dwóch łączonych ze sobą przedmiotów - celem wypełnienia nierówności między nimi, a szczególnie gdy wewnątrz łączonych przedmiotów przepływać będzie gaz lub płyn. Masa, wyrób lakierowy ciekły o gęstej konsystencji lub stały i topliwy, zwykle nisko, lub bezrozpuszczalnikowy, przeznaczony do wytwarzania grubych powłok lub warstw, lub do wypełniania szczelin i otworów. Używane do podwozi samochodowych i dolnej części nadwozi. Guma

Guma to produkt wulkanizacji - procesu, który polega na chemicznym powiązaniu kauczuku (naturalnego lub sztucznego) z siarką (ok. 4% S). W procesie wulkanizacji, do powyższej mieszaniny dodaje się przyspieszacze reakcji, aktywatory przyspieszaczy, opóźniacze przyspieszaczy, środki przeciwstarzeniowe, zmiękczacze (plastyfikatory), uzupełniacze aktywne i bierne, środki barwiące i inne. W zależności od doboru składników otrzymuje się gumy w zakresie od: – bardzo miękkich i elastycznych, – do bardzo twardych i mało ścieralnych.

Z uwagi na warunki fizyko-chemiczne gumy, można ją użytkować w temperaturze nie przekraczającej + 82 °C. Dlatego też suszenie nadwozi aut nie rozbrojonych w kabinach suszarniczych odbywa się praktycznie w temperaturze rzędu + 60 0C.


44

Guma, nie lubi długotrwałego działania: benzolu, benzyny, terpentyny i toluenu, bowiem

pod wpływem tych środków rozpuszcza się. Dlatego produkowane są gumy odporne na działanie olejów, paliw i smarów oraz odporne na działanie podwyższonej temperatury (przez dodanie tzw. napełniaczy).

Wyroby gumowe ulegają w warunkach pracy lub przechowywania tzw. starzeniu, czyli pogorszeniu się właściwości fizycznych gumy. Wpływ na gumę ma tlen i ozon, światło, promieniowanie jonizujące, a także odkształceń mechanicznych oraz nadmiernie obniżonej lub podwyższonej temperatury. Starzenie objawia się zwiększoną kleistością powierzchni, jej mięknieniem lub twardnieniem oraz powierzchniowymi spękaniami.

Odporność na starzenie podnosi się dodając różne dodatki do kauczuku, ale również nie mniej ważne jest odpowiednie przechowywanie wyrobów gumowych w tym opon, bez gwałtownych zmian ich temperatury. Pomieszczenie do tego celu powinno być zaciemnione i przewiewne, o względnej wilgotności 65 +/-15% i temperaturze 0 – 20 0C. Drewno

Drewno jest materiałem technicznym otrzymywanym ze ściętego drzewa za pomocą obróbki ręcznej (w zaniku), lub mechanicznej. Występuje ono w formie desek, belek, bali, klepek, itd.

Drewno uzyskane z drzewa świeżo ściętego zawiera duże ilości wody w stosunku do masy drzewnej. Aby miało ono zastosowanie techniczne należy je suszyć naturalnie, (na powietrzu) lub w suszarniach, co znacznie skraca czas suszenia.

Cechy takie jak lekkość, trwałość, sprężystość, wytrzymałość mechaniczna, mały współczynnik rozszerzalności cieplnej i łatwość obróbki powodują, że drewno jest doskonałym materiałem konstrukcyjnym i przetwórczym. Podstawowa zaś jego wada to higroskopijność, która prowadzi do gnicia. Zabezpieczamy się przed nim różnymi sposobami, m.in. poprzez pokrycie pokostem, farbami olejnymi, lakierem oraz przeciwgnilnymi preparatami.

Drewno jest anizotropowe, (czyli charakteryzuje się różną wytrzymałością wzdłuż i w poprzek włókien). Jego współczynnik przewodzenia ciepła jest niewielki, tak jak i przewodność elektryczna, (która rośnie wraz z zawartością wody).

Przykłady rodzajów drewna: – krajowego: akacja, buk, dąb, grab, jesion, klon, olcha, lipa, sosna, świerk, itd. – zagranicznego: mahoń, heban, palisander, brzozy i świerki syberyjskie, itd. Materiały drzewne uszlachetnione: – sklejka - płyta sklejana z nieparzystej liczby arkuszy forniru; poprzez odpowiednie

ułożenie arkuszy ma równą wytrzymałość w różnych kierunkach; – płyty z drewna spilśnionego - wykonywane przeważnie z odpadków drzewnych przez ich

rozwłóknianie; następnie impregnowane w parze wodnej i sprasowane. Płyty te mają różny ciężar właściwy i trwałość.

Drewno stosuje się jako materiał pomocniczy i do opakowań (najgorsze gatunki). Obecnie coraz modniejsze staje się wykańczanie wnętrza luksusowych samochodów

szlachetnymi odmianami drewna. Paliwa i smary Paliwa dzielimy na: – stałe, – ciekłe, – gazowe. Paliwa stałe – występujące w przyrodzie to: antracyt, węgiel kamienny, węgiel brunatny, torf i drewno.


45

Paliwa ciekłe - pochodzą z przeróbki ropy naftowej lub węgla kamiennego czy brunatnego. Do paliw ciekłych stosowanych w przemyśle należą: benzyna, olej napędowy, nafta traktorowa i oleje opałowe. – benzyna - paliwo otrzymywane z przeróbki ropy naftowej lub syntezy węgla i zmieszane

z innymi składnikami i dodatkami. Paliwa te stosowane są do napędu silników spalinowych z elektrycznym zapłonem iskrowym. W zależności od składu i liczby oktanowej mają swoje nazwy handlowe. W skład benzyny, jako składnik przeciwstukowy wchodzi szkodliwy dla zdrowia i środowiska czteroetylek ołowiu. Obecnie eliminuje się ten składnik, otrzymując w ten sposób benzynę bezołowiową. Aby ją wykorzystywać, silnik musi być odpowiednio przystosowany. Im wyższa liczba oktanowa, tym większa odporność na detonację,

– oleje napędowe - frakcje ropy naftowej otrzymywane z jej destylacji. Stosowane do napędu wysokoprężnych silników spalinowych. Na oleje te mówimy potocznie: ropa lub olej dieslowski. Dzielą się one na dwa rodzaje: do silników wolno- i szybko-obrotowych. Te do silników szybko-obrotowych dzielą się na trzy typy: letnie, zimowe i do specjalnych silników okrętowych. Oleje te używane są także do mycia silników i innych mocno zaolejonych i zabrudzonych zespołów i części samochodowych,

– oleje opałowe – ekoterm. Służą do spalania w piecach i ogrzewania mieszkań oraz w przemyśle, np. podgrzewania powietrza w kabinach lakierniczych. W handlu różnią się kolorami, tj. zabarwieniem,

– mazut – paliwo ciężkie, stosowane do silników okrętowych, – nafta - stosowana do odrdzewiania połączeń śrubowych, dawniej też w lampach naftowych. Paliwa gazowe - zdolne do spalania, wieloskładnikowe mieszaniny gazów palnych i niepalnych, pochodzenia naturalnego lub sztucznego.

Osobną grupę paliw gazowych stanowią węglowodory alifatyczne lub ich mieszaniny, które są cieczami (w temperaturze otoczenia i pod ciśnieniem par własnych) - nazywanymi gazami płynnymi. Należą do nich: – LPG, – CNG. Smary: Pod względem konsystencji dzielą się na: – oleje smarowe (płynne), – smary maziste (plastyczne), – smary stałe. Pochodzenie olejów smarowych (płynnych), – mineralne, (z destylacji ropy naftowej). W tych olejach stosuje się wiele dodatków

uszlachetniających (nawet do kilkudziesięciu procent), poprawiających parametry eksploatacyjne oleju. Należą do nich: inhibitory (substancje hamujące), korozji i utleniania, detergenty (środki myjące), wypieracze wody; środki: zagęszczające, przeciwpienne, polepszające przyczepność, itp.

– roślinne i zwierzęce, (praktycznie w czystej postaci, w technice prawie nie stosowane), – syntetyczne, (oparte na związkach typu: węglowodorów, połączeń zawierających węgiel,

wodór i tlen oraz połączeń krzemu, fosforu i chlorowców). Podział olejów ze względu na przeznaczenie: – silnikowe, – przekładniowe, – przemysłowe, – hydrauliczne, – elektroizolacyjne, – do obróbki metali, – do sprężarek,


46

– konserwujące. Kryteria oceny olejów są znormalizowane, a wyniki ich pomiarów jako parametry oleju podawane są użytkownikowi (na opakowaniu). Do tych kryteriów należą: – klasa lepkości:

Lepkość jest miarą tarcia wewnętrznego cieczy. Ważną cechą oleju jest zmiana jego lepkości w zależności od temperatury. Badania te przeprowadza się w ustalonych temperaturach (otoczenia): - 180C i + 400C. W eksploatacji silnika dobór lepkości oleju zależy od przewidywanych cieplnych warunków jego pracy, strefy klimatycznej pracy, oraz ogólnego stanu technicznego. Wychodząc od „temperatury otoczenia”, amerykańskie Stowarzyszenie Inżynierów Samochodowych (SAE) opracowało system klasyfikacji lepkościowej. Dzieli on oleje na 11 klas. Letnie, 5 klas oznaczonych jest symbolami: 20, 30, 40, 50, 60. Zimowe, 6 klas, oznaczone: OW, 5W, 10W, 15W, 20W i 25W. (Niższa cyfra przed literą W oznacza, że w niższej temperaturze otoczenia może olej być stosowany). Oleje znakowane podwójną symboliką (np. 1OW-20) nazywa się wielosezonowe. W Polsce optymalną jest klasa lepkościowa SAE 15W-40. – Specyfikacja, oznaczenia wg API ([Amerykański Instytut Naftowy), do jakich silników olej jest przeznaczony i jakiej jest jakości, np. API SE - do silników z zapłonem iskrowym (S), o dobrej jakości (E). Podaje się też często firmy samochodowe lub silnikowe zalecające ten olej do swoich wyrobów. – wskaźnik lepkości. Określa zmianę lepkości oleju w funkcji temperatury. Wskaźnik 100

i więcej cechuje olej o małej zmienności lepkości. – gęstość przy 150C w kg/dcm3. – temperatura zapłonu, 0C. – temperatura płynięcia, 0C. – liczba zasadowa TBN; mg KOH/g. Przykładowe oznaczenia podające powyższe 7 kryteriów: SAE 5W-30; API SJ/CF, ACEA A1/96, FIAT 9.55535; 130; 0,865; 2100C, -400C; 9,1 mg KOH/g. Z badań wynika, że oleje syntetyczne mają znacznie więcej zalet niż oleje mineralne. Do przewodów olejowych nie należy używać takich szczeliw jak skóra, guma i klingerit. Smary maziste (plastyczne)

Smary maziste dzieli się na gatunki w zależności od składu chemicznego oleju, z którego je uzyskano i od gatunku zagęszczacza, np. smary: – maszynowe do łożysk ślizgowych (wapniowe), – do łożysk tocznych (wapniowy, sodowo-wapniowy, litowo-wapniowy, – samochodowe (litowe), – do przekładni zębatych (półpłynny), – wazelina techniczna, – ochronne, – przeciwkorozyjne, – do podwozi samochodowych, – do mechanizmów hamulcowych, – do lin, itd.

Ilościowo największą grupę tych smarów, stanowią smary zagęszczane mydłami, czyli będą to smary: wapniowe (maszynowe i wozowe); sodowe i sodowo-wapniowe. Smary stałe, działanie ich wynika z:


47

– budowy krystalicznej (płytkowej). Należą do nich: grafit, MoS2, WS2, siarczki, selenki

i tellurki tych metali, a także niobu i tantalu, oraz talk, – uzyskiwania zdolności smarowania w wysokiej temperaturze, występującej w parze trącej.

Należą do nich: mydła metali, stałe kwasy tłuszczowe i powłoki bezpośrednio wytworzone na powierzchni metalu, również niektóre metale (o niskiej temp. topnienia).

Przepracowane oleje i smary należy bezwzględnie zbierać i przekazywać do regeneracji.


48

4.7.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. Jaka jest różnica między obróbką ścierną spojonym spoiwem, a luźnym ścierniwem? 2. Jakie znasz wyroby materiałów ściernych? 3. Jakie kształty przybierają materiały ścierne? 4. Jaka jest różnica między piaskowaniem a śrutowaniem? 5. Jak tworzywa sztuczne reagują na działanie rozpuszczalników? 6. Jakie czynniki powodują starzenie tworzywa sztucznego? 7. W jakim celu dodaje się plastyfikatory do tworzywa sztucznego? 4.7.3. Ćwiczenia Ćwiczenie 1 Rozpoznaj wzrokowo i dotykowo otrzymane materiały ścierne. Określ ich rodzaje, nazwy i zastosowanie. Odczytaj naniesione oznaczenia na materiałach ściernych ze spojonym ścierniwem posiłkując się literaturą. Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) obejrzeć i wziąć do ręki każdy rodzaj materiału ściernego, 2) przyjrzeć się ich budowie fizycznej, 3) oznaczyć materiał i wynik zapisać w zeszycie, 4) odczytać oznaczenia na materiałach ściernych, 5) odczytać oznaczenia na podstawie literatury, 6) zapisać odczytane oznaczenia w zeszycie, 7) porównać wyniki z otrzymanymi po oględzinach wzrokowo-dotykowymi, 8) porównać wyniki w zespole 2-3 osobowym i zapisać wnioski w zeszycie.

Wyposażenie stanowiska pracy: – materiały ścierne o różnej wielkości ziarna, spoiwa i podłożu, do pracy na sucho i na

mokro, oraz materiały do obróbki strumieniowo-ściernej. – literatura, – plansze poglądowe, – zeszyt i długopis. Ćwiczenie 2 Rozpoznaj i opisz różnice między: klejem, pastą polerską i kitem. Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) otrzymać próbki z podanych w ćwiczeniu materiałów, 2) wziąć je do ręki i analizować za pomocą zmysłów, 3) rozpoznać otrzymane materiały próbek, 4) na podstawie literatury podać ich zastosowanie praktyczne, 5) napisać w zeszycie, czy spotkał się w życiu codziennym z tymi wyrobami, 6) wymienić się informacjami w zespole 2-3 osobowym.


49

Wyposażenie stanowiska pracy:

– próbki klejów, past polerskich i kitów, – literatura, – plansze poglądowe, – zeszyt i długopis. 4.7.4. Sprawdzian postępów Czy potrafisz:

Tak Nie

1) zdefiniować pojęcie materiału ściernego? 2) rozróżnić materiały ścierne na różnych podłożach? 3) zastosować materiały ścierne? 4) zdefiniować tworzywo sztuczne? 5) wymienić parę przykładów nazw i oznaczeń tworzyw sztucznych? 6) podać gdzie i jak oznacza się przemysłowe wyroby z tworzyw, i w jakim

zakresie temperatur mogą pracować?


50

4.8. Materiały ceramiczne ogniotrwałe: kwaśne, zasadowe i obojętne

4.8.1. Materiał nauczania Materiały ceramiczne

Materiały ceramiczne są to materiały jedno- lub wieloskładnikowe wytwarzane przez spiekanie w wysokiej temperaturze proszków surowców nieorganicznych pochodzenia głównie mineralnego, (które są głównymi składnikami skorupy i atmosfery ziemskiej).

Materiały ogniotrwałe, to materiały ceramiczne, których ogniotrwałość zwykła jest wyższa od 15000C.

Proces ceramiczny przebiega następująco: drobnoziarniste proszki ceramiczne, naturalne – tradycyjne materiały ceramiczne: glina, kaolin, kwarc, skalenie; lub proszki otrzymane syntetycznie – zaawansowane materiały ceramiczne czystych związków chemicznych otrzymanych z: tlenków, azotków, węglików, borków oraz ich kombinacji, formuje się różnymi metodami na żądany kształt, jak: – prasowanie, – odlewanie, – toczenie.

Aby można było uformować kształtkę lub ułatwić to zadanie często dodajemy wodę lub inne substancje organiczne. Uformowaną kształtkę w celu jej konsolidacji, czyli uzyskania ciała stałego wypalamy ją w temperaturze 900 – 2200 0C, proces ten nazywamy spiekaniem.

Po spiekaniu materiały ceramiczne uzyskują swoje właściwości użytkowe lub dekoracyjne. Czasami trzeba je poddać obróbce wykańczającej, jak np. szlifowanie, pokrycie szkliwem i malowaniem, gdy jest to ceramika dekoracyjna lub użytku domowego.

W strukturze materiałów ceramicznych wyróżnia się trzy główne fazy: – krystaliczną, – bezpostaciową (szklistą), przykładem tej fazy jest szkło, – gazową (wypełniającą pory), od których zależą ich właściwości.

Materiały ceramiczne mają zastosowanie w różnych dziedzinach techniki, takich jak: – budownictwo, (cegły, dachówki, płytki ścienne i podłogowe, wyposażenie łazienek i WC), – budownictwo przemysłowe, (materiały ogniotrwałe i chemicznie odporne), – technika jądrowa, – elektrotechnika i elektronika, (np. izolacja elektryczna przewodów przesyłowych), – obróbka skrawaniem metali, (materiały ścierne, narzędzia z węglików spiekanych), – oraz użytku w gospodarstwach domowych, (talerze, filiżanki). Materiały ogniotrwałe

Materiały ogniotrwałe, są to materiały i surowce ceramiczne, których ogniotrwałość zwykła odpowiada temperaturze mięknięcia wynoszącej 1580 – 1770 0C. Materiały te wykazują się następującymi cechami odpornościowymi na: – długotrwałe działanie wysokich temperatur, – zmiany temperatur w zakresie od zera do 1770 0C, – działanie czynników mechanicznych, – działanie czynników chemicznych.


51

Materiały ogniotrwałe: kwaśne, zasadowe i obojętne – wykazujące kwaśną reakcję: – materiały krzemionkowe, zawierające minimum 93% SiO2, – materiały kwarcowo-szamotowe, – materiały szamotowe, wyroby szamotowe, wypalane z glin ogniotrwałych z szamotą.

Wymagana porowatość ponad 16% (izolacja termiczna), wytrzymałość na ściskanie > 100 kg/cm2. Stosuje się jako cegłę szamotową (220 x 110 x 50 mm), lub płyty o grubości do 30 mm na ogniotrwałe przegrody pionowe, okładziny paleniskowe, itp.).

– materiały cyrkonowe, – materiały z węglika krzemu (karborundowe). – materiały wykazujące zasadową reakcję: – magnetyzowe (magnezowe), – dolomitowe, – magnezytowo-dolomitowe, – wapienne, – chromitowo-magnezytowe. – materiały wykazujące obojętną reakcję: – korundowe, – węglowe, – chromitowe,

Występują także materiały, które w zależności od składu chemicznego zmieniają swoje właściwości.

Zastosowanie materiałów ognioodpornych

Materiały ogniotrwałe mają zastosowanie: – do wykonywania wykładzin różnego rodzaju pieców przemysłowych (hutnictwo metali,

szkła, cementu) i palenisk kotłów, – do wykonywania osłon oporowych elementów grzejnych, tzw. „spirali” grzejnych, – stawiania murów oporowych ogniowych na halach przemysłowych, – i jeszcze do wykonywania trzonów pieców „kaflowych” i kuchennych. 4.8.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. Ilu składnikowy może być materiał ceramiczny? 2. Jak formuje się kształt wyrobu ceramicznego? 3. W jakich dziedzinach techniki stosowane są materiały ceramiczne? 4. Po jakim procesie wyroby ceramiczne uzyskują właściwości użytkowe i dekoracyjne? 5. Jaka jest różnica między materiałami ceramicznymi, a ceramicznymi ogniotrwałymi? 6. Jakie reakcje wykazują materiały ogniotrwałe? 4.8.3. Ćwiczenia Ćwiczenie 1 Rozpoznaj cegły ceramiczne: paloną pełną, klinkierową, szamotową, oraz kształtki: kafle piecowe, płytkę szkliwną, płytkę szamotową – określ, które są ogniotrwałe.


52

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) wziąć do ręki każdy rodzaj wyrobu, 2) przyjrzeć się budowie fizycznej i oznaczeniom, 3) zważyć cegły na wadze np. szalkowej, 4) zmierzyć długość wszystkich krawędzi cegieł, 5) wskazać które wyroby są ogniotrwałe, 6) zapisać uzasadnienie i wnioski w zeszycie.

Wyposażenie stanowiska pracy: – otrzymane wyroby ceramiczne, – literatura, – plansze poglądowe, – waga szalkowa, – przymiar liniowy, – zeszyt i długopis. Ćwiczenie 2 Podaj po 3 przykłady nazw materiałów ogniotrwałych, wykazujące reakcje kwaśną, zasadową i obojętną i na podstawie literatury podaj ich zastosowanie. Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) wpisać po trzy rodzaje materiałów do zeszytu, 2) ewentualnie skorzystać z literatury, 3) na podstawie literatury podać ich zastosowanie praktyczne, 4) napisać w zeszycie, czy spotkał się w życiu codziennym z tymi wyrobami, 5) wymienić się informacjami w zespole 2-3 osobowym.

Wyposażenie stanowiska pracy: – literatura, – plansze poglądowe, – zeszyt i długopis. 4.8.4. Sprawdzian postępów Czy potrafisz:

Tak Nie

1) zdefiniować pojęcie materiału ceramicznego? 2) zdefiniować proces i temperaturę otrzymywania wyrobu ceramicznego? 3) określić przeznaczenie materiałów ceramicznych? 4) określić cechy odpornościowe ceramicznych materiałów ogniotrwałych? 5) rozróżnić różne wyroby ceramiczne? 6) rozróżnić wyroby ogniotrwałe z grupy wyrobów ceramicznych?


53

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ INSTRUKCJA DLA UCZNIA 1. Przeczytaj uważnie instrukcję. 2. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych. 3. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi. 4. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi. ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH 1. Do wyrobów wodorozcieńczalnych stosujemy rozcieńczalnik::

a) benzynę lakową, b) wodę destylowaną, c) wodę zdejonizowaną, d) heksan.

2. Charakterystyczną cechą rozpuszczalnika jest: a) rozlewność, b) lotność, c) kożuszenie, d) zapach.

3. Za pomocą kubka Forda mierzymy: a) lepkość b) czas schnięcia powłoki, c) krycie materiału, d) ilość materiału do badań.

4. Próby techniczne w nowym produktem przeprowadzamy gdy:

a) przyjmuje się do pracy nowych lakierników, b) wprowadza w firmie nowy produkt, c) szkoli się pracowników, d) nie przeprowadza się.

5. Pył jest to cząstka o wymiarach mniejszych od:

a) 100 mikrometrów, b) 200 mikrometrów, c) 500 mikrometrów, d) 300 mikrometrów,

6. Jaki jest okres przydatności filtrów do masek indywidualnych pracowników:

a) 2,5 roku, b) 10 lat, c) 5 lat, d) nieograniczony

7. Ile kilogramów substacji szkodliwych wraz z opakowaniem może przenosić jeden

pracownik: a) 25 kg,


54

b) 20 kg, c) 15 kg, d) 35 kg.

8. Temperatura zapłonu wyrobów nanoszonych natryskiem elektrostatycznym musi być

większa od: a) 100 0C, b) 350 0C, c) 83 0C, d) 21 0C.

9. Granica między wodą miękką, a twardą w stopniach niemieckich wynosi:

a) 10 0niem., b) 7 0niem., c) 5 0niem., d) 5,5 0niem.

10. Rozpuszczalnikiem organicznym węglowodorowym alifatycznym nie jest:

a) benzyna lakowa, b) heksan, c) toulen, d) ocet drzewny.

11. Większość stosowanych mieszanek rozpuszczalników należy do grupy zapalnych, temperatura zapłonu zawiera się w granicach: a) 21 - 55 0C, b) 55 - 950C, c) ponad 100 0C d) – 30 do + 500C.

12. Oznaczenie P200 na materiale ściernym oznacza:

a) numer ziarnistości, b) rodzaj spoiwa, c) rodzaj materiału ściernego, d) przeznaczenie materiału ściernego.

13. Uzupełnij tekst: Twardość wody niewęglowa, zwana też trwałą, spowodowana jest

obecnością soli, między innymi chlorków i siarczanów. 14. Uzupełnij tekst: Do mierzenia grubości powłoki lakierniczej na pojeździe możemy użyć

grubościomierza elektronicznego z rejestracją danych. Podłoże musi być ferromagnetyczne. Obecnie są już grubościomierze mierzące grubość powłoki lakierowej na elementach aluminiowych i z tworzyw sztucznych.

15. Podaj budowę i zastosowanie włókniny ściernej:..................................................,

trójwymiarowy wyrób ścierny służy do dekoracyjnego wykańczania powierzchni, do czyszczenia i usuwania zadziorów.

16. Zdefiniuj pojęcie pigmentu i podaj pigmenty stosowane w lakierach: akrylowym, metaliku,

perle oraz ChromaFlair.


55

17. Podaj po przykładzie pigmentu dla barw: białej, czerwonej, zielonej, niebieskiej i czarnej

kolor biały - ............................................, czerwony - ...................................................,

kolor zielony - ........................................, niebieski - .....................................................,

kolor czarny - ........................................ .

18. Opisz w 5 wierszach proces produkcji farb. ................ ..................................................................................................................................... 19. Podaj źródła informacyjne o oznaczaniu opakować substancji chemicznych (w tym

niebezpiecznych dla organizmu człowieka). ....................................................................................................................................................

20. Dokończ teksty:

Podział oparty o parametr opisujący sposób schnięcia: − schnięcie fizyczne, które odbywa się ...

.............................................................................................................................................. − schnięcie chemiczne przez

........................................................................................................................................... − schnięcie chemiczne przez

............................................................................................................................................ 21. Wpisz brakujące dane: Skrót PKWiU oznacza:....................................., klasyfikacja służy do

statystyki, i do ....................... 22. Wymień wady powstające na powłoce lakierowej: ....................................................................................................................................................... 23. Skrót ABS oznacza:

a) zespół w samochodzie, b) rodzaj tworzywa sztucznego, c) Amerykańską organizację samochodową, d) Rodzaj wykładziny szamotowej.

24. Materiały ceramiczne ogniotrwałe posiadają ogniotrwałość zwykłą wyższą od:

a) 2000 0C, b) 1000 0C, c) 1500 0C, d) 1700 0C.


56

KARTA ODPOWIEDZI Imię i nazwisko.......................................................................................... Rozpoznanie materiałów lakierniczych i pomocniczych Zakreśl poprawną odpowiedź, wpisz brakujące części zdania lub wykonaj rysunek.

Nr zadania Odpowiedź Punkty

1. a b c d 2. a b c d 3. a b c d 4. a b c d 5. a b c d 6. a b c d 7. a b c d 8. a b c d 9. a b c d 10. a b c d 11. a b c d 12. a b c d

13.

14.

15.

16.

17.

18.

19.

20.

21.

22.

23. a b c d 24. a b c d

Razem:


57

6. LITERATURA 1. Bablick M.: Roboty malarskie i lakiernicze. Praktyczny poradnik w pytaniach

i odpowiedziach. Wyd. Instalator Polski, Warszawa 1999 2. Konferencja N.T. Lakiernictwo samochodowe XXI wieku. Łodź 26-28.04.2000, SIMP-

ZORPOT, Łódź 2000 3. Korozja samochodów i jej zapobieganie. Poradnik. WN-T, Warszawa 1991 4. Leksykon naukowo-techniczny. WNT, Warszawa 1989 5. Pokrycia ochronne i dekoracyjne. Poradnik .WNT, Warszawa 1967 6. Poradnik ceramiczny. Arkady, Warszawa 1963 7. Powłoki malarsko-lakiernicze. Poradnik. WNT, Warszawa 1983 8. Rączkowski B.: BHP w praktyce. Poradnik. ODDK, Gdańsk 1997 9. Saechtling: Tworzywa sztuczne. Poradnik. WN-T, Warszawa 2000 10. Sobierajska G., Neumann Zb.: Lakiernictwo samochodowe. SIMP-ZORPOT Ośrodek

Rzeczoznawstwa, Szczecin 2006 11. Spychaj T., Spychaj St.: Farby i kleje wodorozcieńczalne. WN-T, Warszawa 1996 12. Tomsia Z., Zapytkowski B.: Technologia przemysłu emalierskiego. WGH, Katowice 1960 13. Wolski Z.: Roboty malarskie. WSiP, Warszawa 1997 14. Zawadzki J.: Lakierowanie samochodów. WNT, Warszawa 1988 Periodyki – czasopisma techniczne: Lakiernictwo przemysłowe. Dwumiesięcznik. Wyd. Goldmann, Tczew. Lakiernik. Magazyn reklamowy dla lakierników i blacharzy. Miesięcznik. Wyd. Troton, Sp. z o.o. Ząbrowo k / Kołobrzegu. AutoMoto Serwis. Miesięcznik. Wyd. Instalator Polski, Warszawa. Nowoczesny Warsztat. Miesięcznik. Wyd. Goldmann, Tczew. Materiały promocyjno-reklamowe dotyczące materiałów lakierniczych i pomocniczych zamieszczone w Internecie.

5.Rozpoznawanie materiałów lakierniczych i pomocniczych

Education

Transcript of 5.Rozpoznawanie materiałów lakierniczych i pomocniczych