Mgr Mikołaj Klorek

58. Pułku Piechoty Wielkopolskiej (4. Pułku Strzelców Wielkopolskich)

w latach 1930-1939 - struktura, wyposażenie, uzbrojenie

Piechota Wojska Polskiego po zakończeniu demobilizacji wojska w 1921 roku stanęła

przed problemem płynnego i sprawnego przejścia ze struktur wojennych na struktury poko-

jowe. Nowy skład pułków miał gwarantować spójność oraz możliwość wydajnego szkolenia

rekruta a zarazem umożliwiać sprawne przejście na stopę wojenną.1 Przez cały okres lat dwu-

dziestych częściowo wprowadza się zmiany w strukturze pułku, jednakże są to przeważnie

zmiany czysto kosmetyczne. Wyjątkiem było wprowadzenia od dawana postulowanych plu-

tonów artylerii piechoty składających się z dwóch działonów armat 75 mm. Wdrażanie ich do

pułków rozpoczęło się od 1928 roku.2

Do 1929 roku w 58. pp nie zachodzą żadne istotne zmiany, które miałyby wpływ na

strukturę jednostki. Dopiero zarządzenia wprowadzone przez Departament Piechoty 1930

roku powodują niejako rewolucję w piechocie. Rozkaz wykonawczy nowej organizacji pie-

choty w czasie pokoju przewidywał utworzenie trzech typów pułków, różniących się od siebie

stanami ilościowymi oraz sposobem mobilizacji. Miało tu być odpowiedzią na ogólno euro-

pejską tendencje zmniejszania i restrukturyzacji jednostek związanych przede wszystkim z

brakiem odpowiednich funduszy na utrzymanie dotychczasowych stanów osobowych.3

Typ I obejmował w sumie pięćdziesiąt osiem pułków zwanych pułkami normalnymi.

Odziały te stacjonowały głównie w centrum kraju i oprócz normalnego szkolenia rekruta mia-

ły za zadanie szkolenie żołnierzy dla batalionów Korpusu Ochrony Pogranicza, batalionu

Centrum Wyszkolenia Piechoty oraz Wojskowej Składnicy Tranzytowej na Westerplatte.

Stany osobowe pułku oscylowały w okolicy tysiąca pięciuset osób a rok rocznie otrzymywał

do sześciuset pięćdziesięciu rekrutów.

1 Pokojowa struktura pułku zatwierdzona przez władze wojskowe w dniu 28 listopada 1921 roku obejmowała: dowództwo pułku, batalion sztabowy, trzy bataliony liniowe, drużynę dowódcy pułku, pluton łączności, pluton pionierów, pluton konnych zwiadowców. 2 Szerzej na temat piechoty w latach dwudziestych: Z. Jagiełło, Piechota Wojska Polskiego 1918-1939, Warsza-wa 2005 oraz M. Cieplewicz, Wojsko Polskie w latach 1921-1926, Wrocław 1998. 3 Z. Jagiełło, Piechota… .

1

Typ II, do którego zaliczał się 58. pp nazywany był pułkiem wzmocnionym. Było to

osiemnaście pułków rozmieszczonych głownie na pograniczu kraju.4 Wchodziły one poprzez

wyższe stany osobowe w skład I rzutu mobilizacyjnego. Rocznie otrzymywały około ośmiu-

set rekrutów a stan osobowy oscylował w okolicach dwóch tysięcy ludzi.

Typ III tzw. wojenne miały stany osobowe zbliżone do mobilizacyjnych (około dwóch

tysięcy trzystu żołnierzy) otrzymywały około tysiąc dziesięciu rekrutów. Grupa tych czterna-

stu pułków5 była przeznaczona do zadań osłonowych. Stacjonowały one w garnizonach nad-

granicznych. Pułki wszystkich trzech typów posiadały zbliżoną organizację różniąc się nato-

miast stanami ilościowymi.6

Stan ilościowy pułku piechoty Typ II

Skład osobowy ofic. podof. szer. razem konie 1 . Dowództwo pp 4 2 - 6 3 2. Kwatermistrzostwo 7 15 - 22 - 3. Komp. administracyjna 2 22 50 74 - 4. Pluton artylerii piechoty 2 4 31 37 24 5. Pluton lączności 1 6 52 59 7 6. Pluton pionierów 1 5 38 44 2 7. Pluton zwiadowców konnych - 1 12 13 13 8. 3 dowodztwa batalionów 3 3 3 9 3 9. 9 kompanii strzeleckich 36 117 9 10.3 kompanie karabinów maszynowych 12 39

1504 1708 39

Razem 68 214 1690 1972 100 Tab. 1: Zestawienie stanów osobowych pp typ II, Z. Jagiełło, Piechota…, s. 66.

W skład 58. pp w latach 1930-1939 wchodziły: dowództwo, kwatermistrzostwo, kom-

pania administracyjna, trzy bataliony piechoty oraz plutony specjalne. Plutony specjalne puł-

ku stanowiły: pluton łączności, pluton pionierów, kompania zwiadowców, pluton artylerii

piechoty, oraz kompania przeciwpancerna. W skład dowództwa pułku wchodził: dowódca,

jego adiutant, zastępca dowódcy, drużyna dowódcy pułku oraz lekarz7. W skład kompanii

4 Obok 58 pp były to 1,5,6,33,41,52,53,56,57,60,61,62,64,65,74,76,81 pułki piechoty. Fakt określenia poszcze-gólnych typów pułków wymaga weryfikacji. Przykładem tego może być 57 pp, który przez Z. Jagiełło zostaje przypisany do pułków Typu II a załącznik. Nr. 2 do pisma 57 pp nr 691 z dnia 31 VIII 1937 określa pułk jako Typu I. Niestety zbyt mała ilość materiałów dostępnych na ten temat uniemożliwia rozwiązanie tej nieścisłości. 5 Były to 11,44,45,48,55,73,75,77,78,79,80,84,85,86 pułki piechoty. 6 Z. Jagiełło, Piechota… . 7 Wedle rocznika oficerskiego w marcu 1939 roku w pułku było dwóch lekarzy. Lekarzem naczelnym był mjr dr Zygmunt Marian Łepkowski oraz ppor. lek. Zygmunt Łukasz Chojecki jak młodszy lekarz. Nie udało się ustalić

2

administracyjnej (gospodarczej) wchodzili: dowódca, pluton administracyjny, pluton taborów

oraz orkiestra.

Orkiestra 58. pp należała wraz z orkiestrą bratniego 57. pp do tzw. orkiestr etatowych.

Oznaczało to, że obowiązek utrzymania orkiestry należał do państwa.8. Występ orkiestr dzie-

lono na dwa typy służbowe oraz kameralne. Do występów służbowych zaliczano: parady,

msze polowe, uroczystości z oficjalnym udziałem wojska, zmiany wary capstrzyki, pogrzeby,

koncerty na placach publicznych. Do występów kameralnych zaliczano różnego rodzaju rau-

ty, zabawy taneczne czy bale karnawałowe. Do tych ostatnich najczęściej orkiestra była dzie-

lona na mniejsze zespoły, które przygrywały w czasie balów. Na czele orkiestry stał kapel-

mistrz. Był to muzyk-oficer z ukończonym specjalnym kursem na kapelmistrzów wojsko-

wych organizowanych przez Ministerstwo Oborny. Z przeanalizowanych dostępnych zdjęć

orkiestry z lat 1928-1930 wynika, że pułk posiadał orkiestrę Typu I. W skład takiej orkiestry

wchodził już wymieniony kapelmistrz, dwunastu podoficerów zawodowych. Jeden z podofi-

cerów z reguły najstarszy stopniem i doświadczeniem pełnił funkcję tamburmajora. Oprócz

kadry zawodowej w orkiestrze służyło około dwudziestu czterech elewów. Elewi byli to chło-

pacy w wieku od 14 do 17 lat, którzy ochotniczo grali w orkiestrach szkoląc się przy tym na

zawodowych muzyków.

Po ukończeniu osiemnastego roku życia elew trafiał do zasadniczej służby wojskowej.

Tam po ukończeniu pierwszego okresu szkolenia oraz fachowego kursu dla orkiestrantów

organizowanym przez Wojskową Szkołę Muzyczną w Katowicach powracał najczęściej do

swojej macierzystej orkiestry już jako podoficer-orkiestrant.

Przepisowy zestaw instrumentów obejmował: Pikulina – C,Flet x2- C, Klarnet x3 – Es,

Kornet – Es Kornet x2 – B, Alt x3 – Es, Waltornia x4 Es, Traba x4 Es, Tenor x3 – B, Baryton

– B, Puzon – alt, Puzon x2 – tenor, Bas (helikon lub tuba) – Es, Bas – Es, Wielki bęben, Wer-

bel, Talerze (czynele).Ewentualnie saksofon sopran i alt oraz fanfary (Es). 9 Orkiestra posia-

dała jeszcze grupę instrumentów smyczkowych, które umożliwiały branie udziału w koncer-

tach symfonicznych. W 1928 roku do 58. pp zostaje przeniesiony kpt. Maksymilian Chmie-

lewicz bardzo utalentowany a zarazem wymagający kapelmistrz. Jego praca razem z orkiestrą

powoduję, że od początku lat trzydziestych, orkiestra 58pp wiedzie prym wśród orkiestr gar-

czy etat lekarza młodszego byłe etatem zwykłym czy powoływano go w momencie przygotowań do mobilizacji. R. Rybka, K. Stepan, Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939, Kraków 2006. Rocznik oficerski za rok 1934 podaje jako lekarza pułku majora lek. dr Władysława Gabler. 8 Garnizon poznański posiadał jeszcze kilka nie etatowych orkiestr, które musiały utrzymywać się same lub dzięki kwotą wyasygnowanym z dowództwa danej jednostki. Były to orkiestry 15 pu, 7 psk, 7 pac, 14 pal, 7 dak, oraz 7 psap (później 7 bsap). 9 Piechota, Zeszyt 7, Londyn 1972.

3

nizonu poznańskiego. W 1937 roku kpt. Chmielewicz zostaje przeniesiony do Warszawy

gdzie obejmuję Orkiestrę Reprezentacyjną Wojska Polskiego. Nowym kapelmistrzem zostaje

kpt. Władysław Sadowski. Niestety jego konfliktowy charakter oraz brak wystarczających

kwalifikacji w stosunku do poprzednika spowodował liczne konflikty z orkiestrą, co spowo-

dowało znaczny spadek poziomu orkiestry.10

Na czele kwatermistrzostwa stał drugi zastępca dowódcy pułku, który kierował cało-

ścią spraw zaopatrzeniowych jednostki. W skład oddziału wchodził oficer mobilizacyjny wraz

z zastępcom. Byli oni odpowiedzialni bez pośrednio przed dowódcą pułku za przygotowanie i

stałą aktualizację dokumentów mobilizacyjnych. Nie udało się ustalić dokładnej listy obsady

oficerów mobilizacyjnych. Wiadomo, że na dzień 23 marca oficerem mobilizacyjnym był kpt.

Wilhelm Stanisław Konieczkowski a funkcje z-ca oficera mobilizacyjnego pełnił por. Henryk

Witold Zawadzki.11 Por. Zawadzki pełnił tą funkcję do 20 maja 1939 roku, gdy objął stano-

wisko oficera mobilizacyjnego po zdaniu funkcji przez kpt. Konieczkowskiego.12

Do bezpośredniej pomocy kwatermistrz pułku miał oficera materiałowego wraz z za-

stępcom, oficera żywnościowego, oficera płatnika, oraz personel pomocniczy składającego

się z podoficerów, szeregowych oraz pracowników cywilnych.

Każdy batalion piechoty składał się z pocztu dowódcy, plutonu administracyjnego,

trzech kompani strzeleckich oraz kompani karabinów maszynowych. W skład kompanii lino-

wej wchodziło dowódca kompani z pocztem, pluton administracyjny oraz trzy plutony pie-

choty. W skład plutonu wchodził: dowódca, zastępca w stopniu starszego podoficera, obser-

wator również w stopniu podoficera, trzy drużyny strzeleckie, biedka amunicyjna.13 Do 1934

roku występowała w plutonie sekcja garłaczy przemianowana na sekcję granatników w chwili

wdrożenia tych ostatnich na wyposażenie pułków piechoty.14 W skład drużyny wchodziło

dziewiętnaście osób. Dowódca w stopniu plutonowego, zastępca w stopniu kaprala. Bardzo

często w ramach stażu, funkcje zastępców drużyn pełnili absolwenci pułkowych szkół pod-

oficerskich w stopniu starszego strzelca. Trzynastu strzelców w tym dwóch starszych strzel-

ców jako pomocnicy podoficerów.15 Obsługa ręcznego (lekkiego) karabinu maszynowego,

10 A. Jazdon, Bo jest w orkiestrach wojskowych jakaś siła, [w] Kronika Miasta Poznania, nr 1/2005, Poznań 2005. 11 R. Rybka, K. Stepan, Rocznik oficerski... 12 Relacja H. W. Zawadzki, porucznik, 4/II/58. pp, Syg: B I 35/ D, AIPiMGS. 13 Podręcznik Szkoły… 14 Szerzej o uzbrojeniu patrz rozdział: Uzbrojenie i wyposażenie materiałowe pułku. 15 Po przeanalizowaniu dostępnych źródeł wynika, że starsi strzelcy byli najczęściej przydzielani w czasie kon-centracji letnich, w normalnym okresie szkolenia drużyna składa się tylko z szeregowców, dowódcy i zastępcy dowódcy drużyny.

4

którą stanowili: starszy strzelec–karabinowy, celowniczy oraz dwóch amunicyjnych.16 Sekcja

garłaczy składała się z dowódcy, trzech garłaczowych oraz trzech amunicyjnych.17 Po prze-

zbrojeniu sekcji w granatniki nie znacznie zmienił się skład, który teraz wynikła z ilość gra-

natników w sekcji. Regulamin piechoty cz.II podawał, że powinno być to od dwóch do trzech

granatników oraz od trzech do czterech amunicyjnych.18

W skład kompani karabinów maszynowych wchodziły trzy plutony karabinów maszy-

nowych transportowanych na biedkach, pluton km na taczankach oraz pluton moździerzy.

Każdy pluton składał się z trzech karabinów maszynowych wraz z obsługą, które stanowiły

sekcje. W skład sekcji wchodził: karabinowy d-ca sekcji, celowniczy, taśmowy, pomocniczy,

dwóch amunicyjnych oraz dwóch woźniców wraz z biedkami amunicyjną i pod ckm. Pluton

taczanek składał się z trzech analogicznych sekcji, co pluton km na biedkach z tym, że ckm

były transportowane na taczankach. Pluton moździerzy dzielił się na dwa działony. Pojedyn-

czy działon obejmował moździerz wraz z obsługą: działonowym, celowniczym, ładowni-

czym, pomocniczym, dwom amunicyjnymi oraz dwoma woźnicami biedek, amunicyjnej oraz

transportowej.19

Poprawne funkcjonowanie oraz samowystarczalność operacyjną zapewniały pułkowi

także wymienione poprzednio plutony i kompanie specjalne. Pluton łączności zapewniał ko-

munikację i stanowił niejako system nerwowy pułku.. Jego podstawowym zadaniem było w

czasie pokoju szkolenie żołnierzy–łącznościowców, zapewnienie podstawowej łączności w

polu w czasie ćwiczeń i manewrów na rzecz pułku oraz w razie mobilizacji stanowił podsta-

wę do mobilizacji pułkowego i batalionowych plutonów łączności. Dowódcą plutonu był ofi-

cer najczęściej porucznik lub kapitan łączności. Jedynym ustalonym dowódcą plutonu łączno-

ści 58. pp był porucznik Stefan Feidorow. Jest on już wymieniany jako dowódca łączności

pułku w zestawieniu z 23 marca 1939 roku a pełni tę funkcję do końca istnienia pułku.20 W

czasie P na początku lat trzydziestych dowódca miał do swojej dyspozycji: sześciu podofice-

rów – instruktorów oraz 52 strzelców służby czynnej. W skład plutonu wchodziło: siedem

patroli telefonicznych (a 4 żołnierzy), dwa patrole telefoniczne przeznaczone dla artylerii puł-

kowej (a 4 żołnierzy, dwa patrole sygnalizacji optycznej (a 2 żołnierzy), czterech łączników

konnych, trzech cyklistów, jednego motocyklisty, trzech woźniców oraz ordynans dowódcy.

W latach 1936-1937 na wyposażenie pułków weszły radiostacje N2 oraz N1 co zwiększyło 16 Regulamin piechoty, cz. II walka o użyciu oddziałów piechoty i musztra, Warszawa 1934 17 Podręcznik Szkoły… 18 Regulamin piechoty, cz. II… 19A. Konstankiewicz, Broń strzelecka i sprzęt artyleryjski formacji polskich i Wojska Polskiego w latach 1914–1939, Lublin 2003. 20 R. Rybka, K. Stepan, Rocznik oficerski...

5

ilość żołnierzy i zapewne wymusiło przeorganizowanie plutonów łączności. Niestety nie uda-

ło się ustalić dokładnych etatów plutonu po wprowadzeniu radiostacji na wyposażenie. Z.

Jagiełło w sowim opracowaniu podaje, że w latach 1931–1932 utworzono przy batalionach

telegraficznych kompanie łączności dla poszczególnych pułków piechoty.21 Informacja ta

wymaga weryfikacji, ponieważ, w tych latach utworzono dodatkowe kompanie łączności, ale

były one przeznaczone na wypadek mobilizacji do zabezpieczenia łączności sztabów po-

szczególnych dywizji.22

Głównym zadaniem plutonu pionierów, następnego z plutonów specjalnych, było za-

bezpieczenia przepraw przez przeszkody wodne dla pododdziałów pułkowych, w czasie po-

koju jak i w czasie wojny. Oprócz tego pionierzy byli przedziwni do nadzorowani budowy

fortyfikacji polowych przez kompanie strzeleckie, wykonywania zapór przeciwpiechotnych

jak i przeciwpancernych. W czasie pokoju wykonywali także różne prace ziemno-budowlane

na potrzeby pułku.23 W skład plutony wchodziły trzy drużyny pionierów. Od 1933 roku trze-

cia drużyna została przemianowana na drużynę przeciwgazową, która w razie mobilizacji

rozwijała się do etatu plutonu przeciwgazowego.24 Ustalenie struktury pokojowej, jak i wo-

jennej plutonu pionierów jest dosyć problematyczne. Nie udało się dotrzeć do źródeł opisują-

cych jednoznacznie strukturę plutonu a dotychczas publikowane materiały znacznie różnią się

od siebie. Ostatnim dowódcą plutonu pionierów w 58. pp był porucznik Witold Stanisław

Ściński.

Kompanie zwiadu stanowiące niejako oczy i uszy pułku, miały za zadanie rozpozna-

wać ruchy nieprzyjaciela w terenie na rzecz macierzystej jednostki, utrzymywać łączność

miedzy oddziałami pułku lub też w ostateczności stanowić odwód. Nie był to, teoretycznie

siła przeznaczona do prowadzenia walki liniowej25. Do połowy lat trzydziestych w pułku

funkcjonował pluton zwiadowców konnych składający się z dowódcy - podoficera oraz

dwóch sekcji jezdnych. Między rokiem 1935 a 1936 kompanie zwiadowców przechodzą re-

organizacje.26

W wyniku prób i testów władze wojskowe postanawiają rozszerzyć dotychczasowe

oddziały zwiadowców złożone tylko z jezdnych o dodatkowy pluton kolarzy. Taka struktura

przetrwała do 1939 roku. Po mobilizacji pułk wystawiał kompanie zwiadu w składzie: poczet 21 Z. Jagiełło, Piechota… 22 H. Cepa, Wybrane zagadnienia łączności armii II RP, Londyn 1997. 23 14. Dywizja Piechoty… 24 Mokra, Działoszyn 1939, Warszawa 2005. 25 J. Rzepecki, Kompania i pluton w polu, taktyka małych oddziałów piechoty, Warszawa 1932. 26 Nie udało się ustalić dokładnej daty organizacji plutonu kolarzy w kompanie zwiadowców. Można przyjąć, że wydanie Instrukcji Taktycznego Użycia Kolarzy przypadająca na lipiec 1935 roku złożyło się na powołanie plu-tonów kolarzy w pułkach piechoty.

6

dowódcy, pluton konny, pluton kolarzy i drużyna gospodarcza. Etatowo kompania liczyła:

trzech oficerów, dwudziestu jeden podoficerów, osiemdziesięciu czterech szeregowców; (ra-

zem sto osiem osób)27 . Dowódcą kompanii powinien być oficer w stopniu kapitana. Z prze-

studiowanej obsady dowódców kompanii zwiadu samej Armii Poznań wynika, że w większo-

ści wielkopolskich pułków dowództwo obejmowali najczęściej porucznicy zawodowi, a do-

wodzenie plutonami podporucznicy rezerwy z danego pułku.

Wyjątek stanowiły plutony konne, gdzie dowódcami byli podporucznicy rezerwy for-

macji kalwaryjskich. Poczet dowódcy kompani28, liczył siedmiu żołnierzy w składzie: tręba-

cz29, obserwator, luzak dowódcy30 trzech gońców, sanitariusz. Kryska Karski podaje poczet

w składzie: obserwator, luzak, sanitariusz, dwóch telefonistów, dwóch gońców. Jelonkiewicz

natomiast podaje etat dwóch obserwatorów, dwóch gońców, sanitariusza, luzaka i ordynansa..

Niestety, w swoim pamiętniku por. Jakiel nie podaje składu pocztu31.W skład plutonu konne-

go wchodził: jeden oficer- wedle etatu porucznik, ale najczęściej byli to ppor. rezerwy forma-

cji kalwaryjskich, ośmiu podoficerów- w tym jeden podoficer starszy i siedmiu podoficerów

młodszych jako dowódcy sekcji, trzydziestu pięciu szeregowych i czterdzieści sześć koni.

Pluton był podzielony na: poczet dowódcy (z-ca dowódcy plutonu, obserwator, goniec-luzak),

pięć sekcji linowych (a dowódca sekcji, pięciu zwiadowców), dwie sekcje rkm ( a dowódca

sekcji, celowniczy, amunicyjny, dwóch zwiadowców- koniowodnych).

Pluton kolarzy składał się z jednego oficera analogicznie jak w plutonie konnym ppor.

rezerwy piechoty, sześciu podoficerów, trzydziestu pięciu szeregowych i czterdziestu dwóch

rowerów. Pluton dzielił się na: poczet dowódcy (z-ca dowódcy plutonu, obserwator, goniec),

dwie drużyny po dziewiętnastu zwiadowców a dowódca, z-ca dowódcy, sekcja rkm (dowódca

sekcji, celowniczy, dwóch amunicyjnych) i trzynastu zwiadowców. Za zabezpieczenie kwa-

termistrzowskie odpowiadała drużyna gospodarcza na czele, której stał sierżant szef. Podlega-

li mu etatowo podoficerowie: broni, furażowy, gospodarczy, żywnościowy, kancelista, me-

chanik rowerowy, st. kucharz, dwóch pomocników, pięciu woźniców. Wedle Kryska-

27 Zestawienie to ustalił Krzysztof Gebhardt na podstawie materiałów zgromadzonych w AIPiMGS i chyba naj-bardziej odpowiada stanu faktycznemu. Dla porównania T. Kryska –Karski podaje stu ośmiu(trzech oficerów, dziewiętnastu podoficerów, osiemdziesięciu sześciu szeregowców). Kpt. Jelonkiewicz dowódca kompani zwiadu 73 pp.(relacja AIPiMGS SR17443) Wylicza stan na stu siedmiu żołnierzy w składzie trzech oficerów, osiemna-stu podoficerów, osiemdziesięciu siedem szeregowców z tym, że przy zliczeniu etatów wychodzi sto osiem, dodatkowy zwiadowca znalazł się w plutonie konnym. 28 Kryska Karski, Piechota. 29 Funkcja trębacza nie jest dostatecznie udokumentowana w źródłach. 30 Funkcje luzaka mógł też pełnić jeden z gońców. 31 S. Jakiel, Wrzesień zwiadowców…

7

Karskiego obsada kuchni była pomniejszona o jednego kucharza a kuchnia była dwukonna32.

Powodem tego mogło być przydzielenie innego typu kuchni.

W 1929 roku wprowadzono na wyposażenie 58. pp armaty 75 mm wz.02/26 tworząc

tym samym pułkowe plutony artylerii piechoty. Miał on za zadanie wspierać bezpośrednio

uderzanie własnych oddziałów oraz stanowić odwód ogniowy dowódcy pułku. Składał się on

z dwóch działonów armat, jednakże drugi działon pułk otrzymał dopiero miedzy majem a

końcem kwietnia 1930 roku.33 W okresie P pluton artylerii składał się z dowódcy–oficera,

podoficerskiej kadry instruktorskiej oraz szeregowych służby czynnej. Podoficerowie zawo-

dowi pełnili funkcje przede wszystkim działonowych, jaszczowych oraz funkcyjnych w plu-

tonie. Po mobilizacji pluton posiadał: dwa działony, dwa patrole łączności (konny i pieszy),

patrol zwiadowców oraz wóz taborowy. Dowództwo nad działonami zdublowali oficerowie

młodsi. Wydaje się wątpliwym, aby w czasie P funkcjonowały przy plutonie patrole zwia-

dowców oraz patrol telefoniczny konny. Przemawia za tym faktem, chociażby stan ilościowy

koni dla plutonu artylerii, który wedle rozdzielnika powinien wynosić dwadzieścia cztery

konie.34 Stanowi to dokładną liczbę potrzebną do uciągu armat i jaszczy (a sześć koni na dwa

działa i dwa jaszcze) Tymczasem na zdjęciach plutonu artylerii 58. pp z początku lat trzy-

dziestych widać działon artylerii (dwanaście koni) plus trzy konie wierzchowe. Konie wierz-

chowe dla dowódcy plutonu oraz jaszczowych i działonowych podaje także w swoim opra-

cowaniu internetowym Krzysztof Gebhardt.35

Jeśli przyjąć, że pluton faktycznie posiadał tylko konie zaprzęgowe, może to świad-

czyć, że konie wierzchowe na omawianym zdjęciu są końmi z drugiego działonu, do którego

jak wiemy armaty dostarczone dopiero w 1931 roku. Aspekt ten wymaga dalszych badań,

odpowiednie wytyczne, co do etatów plutonów artylerii piechoty zapewne znajdują się w

zbiorach CAW, do których nie udało się dotrzeć. Pierwszym dowódcą plutonu w pułku był

kapitan Bogdan Józef Holtzer36, ostatnim natomiast był porucznik artylerii Edward Suro-

wiec–Surowiński.

Ostatnim pododdziałem specjalnym, który wszedł w skład pułku była kompania prze-

ciwpancerna. Została ona utworzona w 1937 roku jako odpowiedz na postulaty wprowadzenia

środków do skutecznej i nowoczesnej obrony przeciwpancernej prowadzonej siłami pułku.

32 http://www.konsola.com.pl/wp39/piekzw.php, stan na 10 kwietnia 2008. 33 A. Konstankiewicz, Broń strzelecka… 34 Z. Jagiełło, Piechota… 35 http://www.konsola.com.pl/wp39/pp-plart.php, stan na 10 kwietnia 2008. 36 Przyjęto pisownię nazwiska kpt. Holtzera zamieszczoną w Roczniku Oficerskim z 1934 roku. Pisownia Holcer pochodzi z podpisu pod zdjęciem zamieszonym w 14 Dywizja w wojnie i pokoju z 1930roku. Warto zaznaczyć, że pod zdjęciem kadry 58 pp w tej samej publikacji kpt. Holtzer jest podpisany jako Holzer.

8

Etat przewidywał wyposażenie pułków linowych w trzy plutony po trzy armaty o ciągu kon-

nym. Pierwsze cztery armaty przeciwpancerne kaliber 37mm wz.36 firmy Bofors trafiły do

pułku do grudnia 1937, dalsze pięć uzupełniono w roku następnym. Nie udało się ustalić po-

kojowej struktury kompani. W spisie ilościowym bratniego 57. pp z dnia 31 sierpnia 1937

roku pluton ppanc (sic!) składa się z jednego oficera, trzech podoficerów, oraz trzynastu

strzelców w tym jednego ordynansa.37 Data powstania dokumentu sugeruje początkowy okres

funkcjonowania pododdziału, czyli czas, kiedy oby dwa pułki miały tylko po cztery armaty.

Można domniemywać, że w omawiany okresie pluton 58. pp posiadał podobne stany ilo-

ściowe. Po mobilizacji kompania składała się z drużyny dowódcy kompani plutonu gospo-

darczego oraz trzech plutonów przeciwpancernych (a trzy armaty). Podobnie jak w przypadku

plutonu pionierów oraz plutonu artylerii, nie udało się dokładnie ustalić struktury pododdzia-

łu. Wiadomym jest tylko, że dnia 25 września 1939 kompania złożyła zapotrzebowanie na

wyżywienie na sto osiemnaście osób. Mówi o tym meldunek sygnowany pieczęcią kompani

ppanc. 58. pp przechowywany w Sali Tradycji CSWL w Poznaniu. Ostatnim dowódca kom-

pani był porucznik Walerian Żelaźniewicz.

Lata trzydzieste to w Wojsku Polskim okres zmian i przeobrażeń również na polu

umundurowania i wyposażenia żołnierza. Dopiero na początku lat trzydziestych władze woj-

skowe rozpoczynają prace nad modyfikacją i ulepszeniem umundurowania i oporządzenia na

szerszą skalę. Do tego okresu żołnierze i oficerowie egzystują na przepisach, a co za tym idzie

na umundurowaniu i wyposażeniu pamiętającym lata Wojny 1920 roku.

Każdy żołnierz piechoty otrzymywał na początku swojej służby komplet umunduro-

wania, wyposażenia osobistego oraz oporządzenia. Umundurowanie składało się z kurtki su-

kiennej i spodni wz. 19 (zestaw garnizonowy i polowy), owijaczy wz. 23, płaszcza wz. 19,

munduru lnianego – letniego wz. 28, bielizny żołnierskiej (kalesony, koszula, onuce), roga-

tywki garnizonowej, furażerki wz. 23 oraz skórzanych trzewików.

Bluza mundurowa wz. 19 była wykonana z grubego sukna koloru khaki, posiadała wy-

soki, sztywny kołnierz z dwoma haftki. Zapinana była na pięć guzików. Poniżej linii pasa

posiadała wszyte po bokach, skośnie, dwie duże kieszenie. Naramienniki szersze u wszycia

rękawów, zwężały się przy kołnierzu i zapinane były na małe guziki mundurowe. Kurtka mia-

ła podszewkę z szarego płótna na piersiach, plecach i rękawach oraz rozcięcie z tyłu docho-

dzące do stanu. Spodnie były wykonane z tego samego materiału, co kurtki, o kroju podob-

nym do bryczesów zwężonych poniżej linii kolan.38 Posiadały one dwie kieszenie wewnętrz-

37 57 pp zał. nr 2 do pisma nr 691 z dnia 31 VIII 1937. Kserokopia w zbiorach autora. 38 Podręcznik podoficera, Warszawa 1930, s 499-500.

9

ne wpuszczone szwy po bokach na linii pasa, szlufki umożliwiające przewleczenie paska pod-

trzymującego, oraz wszyte guziki do noszenia szelek. Do spodni wz. 19 obowiązywały dwa

typy owijaczy, wz. 23 uszyte z sukna oraz nowszy model wz. 32. Te ostanie miały długość

225 cm i były wykonane z bawełny. Nowy materiał użyty do produkcji powodował, że owija-

cze były elastyczne, co dawało lepsze, a co za tym idzie wygodniejsze układanie się na no-

dze.39 Komplety te były wydawane w 58. pp aż do 1939 roku. Jedynymi zmianami, które w

tym modelu można zauważyć to: stopniowe obniżanie i zmiana kształtu kołnierza kurtki oraz

większe dopasowanie do figury żołnierza.

Jak już zostało wspomniane, żołnierze otrzymywali dwa komplety umundurowania.

Nowe - przeznaczone na zestaw garnizonowy oraz używane - przeznaczone w pole i do robót

na ternie koszar. Kurtki garnizonowe (tzw. wyjściowe) miały naszyte na kołnierz łapki pie-

choty w kolorach tradycyjnych dla tej formacji. Był to granatowy podkład z naszytym srebr-

nym wężykiem oraz wypustką w kolorze słonecznikowym. Żołnierzy 58. pp na kołnierze

przypinali dodatkowo swoją odznakę specjalny w kształcie arabskiej czwórki. Na naramien-

nikach szeregowcy nosili metalowy lub namalowany na specjalnej przesuwce numer danego

pułku.

W chłodne dni żołnierze nosili płaszcze jednakowe dla wszystkich broni lądowych z

grubego sukna barwy ochronnej – khaki. Były one zapinane na sześć guzików. Na dolnych

rogach płaszcza od wewnątrz były naszyte guziki i patki umożliwiające spięcie płaszcz z tyłu

w czasie marszu. Z tyłu przy bocznych szwach pleców były umieszczone dwie patki z guzi-

kami, umożliwiające przytrzymanie pasa głównego. Kołnierz był duży wykładany czasami

trochę innej barwy niż płaszcz (bardziej brązowa), zapinany we wcześniejszych wersjach na

pętelkę ze skóry, przyszywaną pod lewym brzegiem kołnierza i baryłeczką ze skóry prasowa-

nej na sznurku skórzanym przyszywanej pod prawym brzegiem kołnierza. W późniejszym

okresie wprowadzono wzmocnione haftki. Na kołnierzu żołnierze 58. pp nosili paski w bar-

wach piechoty a pod nimi tradycyjne czwórki, a na naramiennikach numer pułku, wykonywa-

ny analogicznie jak na kurtkach.

Mundur polowy różnił się od munduru garnizonowego tylko brakiem wszelkich ozdób

(łapek, monogramów, naszywek i oznaczeń). Do ubioru garnizonowego obowiązywała roga-

tywka wykonana z zielonego sukna z grantowym otokiem40, z daszkiem czarnym lakierowa-

nym oraz przyczepionym metalowym orłem wz. 19. W polu oraz w czasie pracy w koszarach

żołnierze nosili furażerki wz. 23. Od 1928 roku żołnierze w okresie od 15 kwietnia do 15

39 Warunki techniczne materiałów wojskowych, Owijacze bawełniane dziane Typ 1932, Warszawa 1932. 40 Otok granatowy wprowadzono jako barwę piechoty w roku 1930.

10

października mogli używać mundurów drelichowych tzw. letnich. Składał się on bluzy wz.

28, wciąganej przez głowę, posiadającej rozcięcie na piersi zapinane na trzy małe guziki. Blu-

za posiadała także naszyte na piersiach dwie małe kieszenie. W skład zestawu wchodziły

również spodnie drelichowe kroju prostego, spinane u dału brezentowymi spinaczami zapina-

nymi na dwa guziki.

Od 1932 roku rozpoczęto wprowadzenie na stan pułków piechoty nowych trzewików

ze skóry juchtowej oznaczonych jako wz. 31, jednakże przez pierwszą połowę lat trzydzie-

stych trwało jeszcze donaszanie starszych typów trzewików.41 W 1939 roku zostaje opraco-

wany nowy typ trzewików o oznaczeniu wz. 39, nie widomo jednak czy trafiły one na wypo-

sażenie pułku. Podoficerów zasadniczo obowiązywał takim sam typ umundurowania, co sze-

regowców, mieli jednak oni swoje przywileje i prawa. Tyczyło się to w szczególności podofi-

cerów zawodowych. Mogli oni posiadać mundury wz. 19 wykonane na zamówienie z mate-

riału lepszej jakości jak np. krepa, diagonal, kamgarn, szewiot. Po służbie mogli także nosić

buty wysokie typu oficerskiego. Od połowy lat trzydziestych zaczyna do pułku napływać no-

we jakościowo i wzorniczo umundurowanie.

Jedną z pierwszych zmian, jaka zachodzi wśród umundurowania szeregowych i ofice-

rów jest wprowadzenie nowych rogatywek garnizonowych wz. 35. Rogatywka była, w prze-

ciwieństwie do swojej poprzedniczki usztywniona oraz posiadała mniejszy daszek tzw. wło-

ski. Dla szeregowych i części podoficerów była wykonywana ze sukna. Podoficerowie zawo-

dowi mogli sprawić sobie rogatywkę z materiałów lepszych jakościowo, podobnie jak w

przypadku mundurów. Na podstawie analizy zdjęć 58. pp można stwierdzić, że rogatywka

zaczyna się pojawiać na przełomie 1935 a 1936 roku. Również oficerowie mieli obowiązek

wymienić rogatywki zachowując jednakże galony oraz okuty daszek charakteryzujący nakry-

cia głowy korpusu oficerskiego. Równocześnie nastąpiło wprowadzenie nowego nakrycia

głowy w pole. Od tej pory żołnierz i oficer teoretycznie, mieli wychodzić w pole w nowo-

opracowanych rogatywkach polowych wz. 35 a od 1937 roku w ulepszonych wz. 37. Pomimo

tego do 1939 roku nie udało się wyzbyć w niektórych oddziałach furażerek wz. 23. Z zacho-

wanych zdjęć 58. pp trudno na obecny stan badań określić, kiedy i w jakiej ilości rogatywki

polowe trafiały do oddziałów. Znane są tylko dwa zdjęcia pododdziałów zwiadowców 58. pp

gdzie występują w rogatywkach polowych wz. 35.

41 Warunki techniczne materiałów wojskowych Trzewiki juchtowe, wz. 31, Warszawa 1931.

11

W tym samym roku wchodzi na wyposażenie żołnierzy nowy mundur lniany, który

miał zastąpić bluzy drelichowe wz. 28.42 Zestaw składał się z bluzy i spodni. Spodnie były

podobne w kroju do spodni drelichowych z tym, że były obszerniejsze, a co za tym idzie bar-

dziej przewiewne. Kurtka była innego kroju. Zapinana na sześć guzików, jednorzędowa, po-

siadała zapinane na małe guziki cztery kieszenie. Dwie na dolnych połach i dwie na pier-

siach.. Do spinania nogawek służyły nowe spinacze zapinane na trzy guziki, posiadające moż-

liwość regulacji wielkości. Niestety nie udało się ustalić, w którym roku weszły one do użyt-

ku w pułku. W 1937 roku wprowadzono kolejny model munduru lnianego określany jako wz.

37. Różnił się on nieznacznie od poprzedniej wersji miedzy innymi ilością guzików (siedem)

oraz zastosowaniem innych technik wykończenia. Od 1937 był on powszechnie stosowany w

pułku w czasie ćwiczeń i koncentracji letnich.

Oficerowie do 1935 roku mieli obowiązek, a do maja 1937 roku mogli nosić umundu-

rowanie oficerskie wzoru ustalonego w 1919 roku.43 Kurtka oficerska wz. 19 była jednorzę-

dowa zapinana na siedem guzików z wysokim wykładanym kołnierzem z dwoma haftkami.

Na piersi i na połach naszyte były kieszenie zapinane na mały guziki mundurowe. Górne były

małe i posiadały kontrafałdę dolne natomiast były bardzo duże i miały konstrukcję mieszko-

watą.44 Spodnie były kroju bryczesów barwy ochronnej. Oficerowie nosili długie buty do

jazdy konnej zwane potocznie oficerkami, a także półbuty do spodni długich oraz wieczoro-

wych.. Od 15 października 1935 roku obowiązywał zakaz noszenia przez żołnierzy innego

koloru obuwia niż czarne.45 Oznaczenia na łapkach i naramiennikach były analogiczne jak u

szeregowych z tym, ze wszystkie monogramy były haftowane nicią metalizującą. Płaszcze

oficerskie wz. 24, dwurzędowe, obowiązywały do 1936 roku do momentu wprowadzenia dla

kadry oficerskiej i podoficerskiej nowych płaszczy wz. 36. Płaszcze te również miały wejść

na wyposażenie szeregowców służby zasadniczej jednakże nie udało się znaleźć zdjęcia

przedstawiającego ten fakt w 58. pp . Kadra podoficerska pułku występuje w tego typu płasz-

czach na zdjęciach datowanych na przełom lat 1938-1939.

Według Dz. Rozk. MSWojsk. nr 2/1935 wprowadzono do użytku nową kurtkę mundu-

rową znaną pod nazwą kurtki wz. 36. Była ona podobna w kroju do kurtek lnianych omawia-

nych już w pracy. Opis techniczny typu kurtki oprócz określenia dokładnego wyglądu i spo-

sobu wykonania, precyzyjnie określał okresy, rodzaje wersji kurtek oraz kto mógł ją nosić i

42 Przez znawców tematu między innymi Pawła Sajewskiego, kurtka ta i spodnie określane są mianem wzoru 31. Nie udało się jednak znaleźć potwierdzenia tej nazwy w źródłach. 43 Dz. Rozk. MSWojsk. nr 97/19. 44 Podręcznik podoficera…s. 499. 45 Dz. Rozk. MSWojsk. nr 4, poz. 118, 15 października 1935.

12

kiedy. W pierwszej kolejności w kurtkę mieli zaopatrzyć się oficerowie, starsi podoficerowie

oraz podchorążowie zawodowi. Nastąpić to miało do 1 maja 1937 roku.

Kurtka miała występować w trzech wariantach. Pierwszy typ miał być wykonany z

tkaniny czesankowej barwy ochronnej (krepa, kamgarn, diagonal) z przeznaczeniem dla ofi-

cerów, chorążych, oraz podchorążych zawodowych ostatniego rocznika. Drugi wariant prze-

widywał wykonanie jej z sukna żołnierskiego dla podoficerów starszych i młodszych oraz

szeregowców. Wyjątek stanowili starsi podoficerowie, którzy mieli przywilej noszenia poza

służba nowych kurtek wykonanych z tkaniny czesankowej. Trzecim wariantem była kurtka

tego samego kroju, ale wykonana z tkaniny lnianej. Była ona przeznaczona do użytku dla

wszystkich wspomnianych tutaj grup w okresie od 15 kwietnia do 15 października jako za-

miennik - letni dla poprzednich wersji tej kurtki. W opisie technicznym również znajdujemy

informacje, że wprowadzenia nowych kurtek na wyposażenie podoficerów i szeregowców

służby będzie uregulowane oddzielnym rozkazem.46 Do wybuchu wojny zdołano wprowadzić

tylko Warunki Techniczne kurtki wz. 36 (15 grudnia 1938). Nie zdołano jednak wydać rozka-

zu wprowadzającego nowych kurtek do użytku dla szeregowców i podoficerów służby zasad-

niczej, o którym jest mowa w rozkazie z 1935 roku. Nie znaleziono także żadnych relacji ani

źródeł mówiących o niedostosowaniu się przez kadrę pułku do w/w rozporządzeń dotyczą-

cych noszenia nowego rodzaju umundurowania a nieliczne zdjęcia pułku dostępne Autorowi

potwierdzają wykonanie tych rozporządzeń.

System stopni oraz ich oznaczenia na mundurach żołnierskich nie uległy istotnym

przeminą w latach 1930-1939. Stopnie żołnierskie w piechocie noszono na naramiennikach

mundurów garnizonowych, polowych, płaszczach oraz rogatywkach garnizonowych. Do

stopnia chorążego żołnierze mieli wykonane stopnie na naramiennikach z srebrnej taśmy o

szerokości 10 mm z karmazynowym obramowaniem. Z takiej samej taśmy, ale o szerokości 5

mm lub wykonane z metalu były zrobione stopnie na rogatywkach garnizonowych. Oficero-

wie na naramiennikach i rogatywkach nosili stopnie wykonane z bajorka w kolorze starego

srebra. Bardzo sporadycznie na mundury polowe – letnie oficerowie przypinali oznaczenia

stopni wykonane z metalu.

Uczniowie szkół podchorążych zawodowych nosili na naramiennikach oznaczenia

wykonane ze srebrnej taśmy dystynkcyjnej. Sam naramiennik był obszyty białym sznurkiem

grubości 3 mm wykonanym z bawełny merceryzowanej. Rękawy kurtek i płaszczy mieli ob-

szyte srebrnymi galonami szerokości 8 mm w ilości odpowiadającej latom nauki. Podchorą-

46 Dz. Rozk. MSWojsk. nr 2/1935.

13

żowie rezerwy natomiast nosili stopnie z taśmy dystynkcyjnej identycznej jak szeregowi, ale

naramienniki obszywali biało-czerwonym kręconym sznurkiem grubości 3 mm zwanym po-

tocznie makaronem. Jako absolwenci SPR, mieli obowiązek obszyć mankiet kurtki srebrna

taśmą szerokości 20 mm z czerwoną 2 mm wypustką.47 Najbardziej widoczną zmianą w stop-

niach wojskowych nastąpiła 1 lutego 1939 roku, kiedy to uległy przeobrażaniu stopnie sier-

żantów i starszych sierżantów. Zmiana polegała na wprowadzeniu między obszycie dotych-

czasowego stopnia sierżanta, tzw. winkli sierżanckiego inaczej zwanego krokiewką. Odpo-

wiednio dla sierżantów – jednego, a dla starszych sierżantów - dwa.

Pomimo, że spora ilość zdjęć 58. pp pokazuje jak wyglądały pododdziały pułku w la-

tach 1930-1039, nie wiemy natomiast jak wyglądali żołnierze po mobilizacji. Można jedynie

domniemywać, że żołnierze służby czynnej i kadra pułku wyszła na wojnę w sowich mundu-

rach. Czy z magazynów mobilizacyjnych wydawano już nowe umundurowanie wz. 36 czy

może jeszcze stare wz. 19? Tego nie wiemy, tak samo jak tego czy poborowi i rezerwiści po-

wołani do służby w okresie od marca do lipca 1939 roku otrzymywali również stare czy jed-

nak nowe mundury? Odpowiedz na to pytanie może przynieść kwerenda w CAW lub dotarcie

do nie odkrytych przez znawców tematu zdjęć 58. pp z sierpnia i września 1939 roku.

Oporządzenie osobiste szeregowych i oficerów 58. pp nie odbiegało w jakiś znaczący

sposób od średniej w innych pułkach piechoty. Określając typ i rodzaje wyposażenia korzy-

stano głównie z zachowanej ikonografii pułku tamtego okresu, oraz nie licznych dokumentów

oraz wspomnień mówiących o tym. W skład podstawowego wyposażenia strzelca plutonu

liniowego wchodził pas, ładownice, chlebak, maska przeciwgazowa, hełm, łopatka wraz z

ramką, bagnet wraz z żabką oraz tornister. Oficerowie w polu oprócz pasa, hełmu, maski

przeciwgazowej i lornetki posiadali również różnego rodzaju torby oficerskie. Żołnierzy puł-

ku można zobaczyć na zdjęciach w ubiorach defiladowych. Powodem tego jest największa

ilość zdjęć zachowanych z tych uroczystości. Można na nich rozpoznać pasy skórzane jedno

trzpieniowe wz. 31 lub wz. 35 oraz ładownice skórzane trój komorowe do amunicji systemu

mausera. W latach 1930-1939 w pułku używano dwóch typów hełmów powszechnie stoso-

wanych w piechocie. Pierwszym był hełm francuski wz. 15 pamiętający okres I Wojny Świa-

towej. Zastępuje go między 1932 a 1934 rokiem nowy hełm polskiej produkcji wz. 31, który

pozostaje na wyposażeniu do 1939 roku. Dużo nieścisłości powodują próby określenia rodza-

ju tornistra używanego przez pułk w omawianym okresie. Na początku lat trzydziestych moż-

na zobaczyć żołnierzy pułku z tornistrami wz. 25 wzorowanymi na konstrukcji niemieckiej.

47 Kawaleria samodzielna Wojska Polskiego w bitwie nad Bzura 1939, Warszawa 2005.

14

W tym okresie był on powszechnie stosowany w prawie wszystkich pułkach piechoty. Od

1933 roku następuje stopniowe wprowadzanie do pułków piechoty nowych polskich torni-

strów wz. 33. Na istniejących zdjęciach 58. pp z drugiej połowy lat trzydziestych tylko na

jednym z nich widać tornistry wz. 33 na reszcie zdjęć strzelcy nadal noszą tornistry wz. 25.

Dużo bardziej uboższym materiałem ikonograficznym dysponujemy w stosunku do występo-

wania chlebaków oraz masek przeciwgazowych. Autorowi udało się dotrzeć tylko do dwóch

zdjęć gdzie widać wyżej wymienione przedmioty wyposażenia żołnierskiego. Pierwsze z nich

zostało zamieszczone Ilustracji poznańskiej w marcu 1930 roku. Fotoreportaż tam przedsta-

wiony ukazuję ćwiczenia polowe szkoły podoficerskiej 58. pp . Widać na nich elewów w

umundurowaniu wz. 19 z tornistrami wz. 25 oraz chlebakami wz. 25 i maskami pgaz. RSC

wz. 24 w blaszanych puszkach. Taki sam typ maski widać na zdjęciu z manewrów datowa-

nych na połowę lat trzydziestych.. Nie udało się ustalić, kiedy żołnierze pułku otrzymali nowe

chlebaki wz. 33 oraz nowoczesne maski w torbach brezentowych wz. 32. Wydaje się niemoż-

liwym, aby pułk nie otrzymał tego wyposażenia, chociażby w czasie mobilizacji. Oficerowie

na dostępnych zdjęciach występują w pasach wz. 24 lub wz. 36. Te pierwsze najczęściej wi-

dzimy u starszych oficerów pułku. Znów zachodzi problem określenia z całą pewnością, jakie

wyposażenie oficerowie zabierali ze sobą w pole, ponieważ dysponujemy jednym zdjęciem z

manewrów, które wykonano prawdopodobnie w połowie lat trzydziestych. Widać na nim ofi-

cerów umundurowaniu polowym letnim z torbami oficerskimi tzw. starego typu, skórzanymi

futerałami z lornetkami oraz bronią boczną. Co ciekawe oficerowie nie posiadają masek prze-

ciwgazowych. Resztę wyposażenia można określić na przykładzie wyposażenia innych puł-

ków piechoty. Były to w drugiej połowie lat trzydziestych hełmy wz. 31, torby oficerskie no-

wego typu, różne busole kierunkowe oraz maski przeciwgazowe na pewno wydane w czasie

mobilizacji jeśli nie wcześniej.

Wyposażenie i umundurowanie pułku można określić jako zadawalające. Nie odbiega-

ło one standardami od wyposażenia innych pułków piechoty w Wielkopolsce. Wyjątki opisa-

ne powyżej wymagają jednak wnikliwszego sprawdzenia, co może przynieść rozwiązanie

niedomówień oraz wytłumaczenie ukazanych nieścisłości.

58 pułk jako oddział wywodzący się z Wojska Wielkopolskiego w latach 1919-1930,

był uzbrojony wyłącznie w broń pochodzenia niemieckiego. W innych pułkach uzbrojonych

w broń francuską, austriacką, rosyjską bądź angielską wymiana broni na standardową o kali-

brze mauserowskim 7,92 mm następowała stopniowo w latach 1921-1929. W 58. pp nie mu-

siało mieć to miejsca. Przez cały okres istnienia pułku, na wyposażaniu plutonów liniowych

był karabiny systemu Mausera wz. 98 produkcji niemieckiej oraz od 1932 roku kb wz. 98a

15

produkcji polskiej. Z karabinków na zdjęciach pułku widać jedynie kbk wz. 29 również pro-

dukcji polskiej. Karabinki te znajdowały się na wyposażeniu kompani zwiadowców. Fakt, ze

nie znaleziono wśród ikonografii żołnierzy mających na wyposażeniu niemieckie lub polskie

kbk wz. 98 nie może przesądzać o ich braku w pułku. Kwestia ta wymaga jednak dodatko-

wych badań. Do karabinów systemu Mausera w piechocie WP najczęściej używano bagnetów

wz. 27 oraz wz. 29 przenoszonych w specjalnych skórzanych żabkach. Ten ostatnie wzór naj-

częściej stosowano do kbk wz. 29.

Problematyczna jest natomiast kwestia oceny ilości zdatnych do użytku karabinów w

pułku na przestrzeni lat. Ze względu na brak środków budżetowych na jej sprawne wymiany

karabinów, władze wojskowe wprowadziły bardzo rozbudowane instrukcje pielęgnowania

broni.48 Wprowadzono również szereg przedmiotów uniemożliwiające lub ograniczające

uszkodzenie broni w czasie jej czyszczenia.49 Pomimo, że czynności te opóźniły proces zuży-

wania karabinów nie zostawiło to jednak gruntownego i cyklicznego wprowadzania nowej

broni. W zestawieniu stanu uzbrojenia w pułkach piechoty z dnia 1 maja 1930 roku wynika,

że większość pułków miała znaczny odsetek karabinów niesprawnych z uwagi na nadmierne

rozkalibrowanie luf.50 Liczby te zamieszczone w stosunku do 58. pp w opracowaniu Z. Ja-

giełły wydają się nieścisłe i wymagają weryfikacji.51

Brak jednego modelu etatowego pistoletu w WP w latach dwudziestych jak i do poło-

wy lat trzydziestych spowodowało, że mamy do czynienia z prawdziwą mozaiką broni krót-

kiej. Winnym tego było miedzy innymi rozporządzanie, mówiące o tym, że każdy oficer mógł

sam sobie nabywać broń krótką, pod warunkiem, że ich kaliber nie był mniejszy niż 7,65 mm.

Najczęściej kupowanymi w tej sytuacji były pistolety kal. 7,65 firmy Frommer lub Cebra

oraz o kalibrze 9 mm tak znanych europejskich firm jak Browning FN, Bereta czy rzadziej

spotykany Mauser lub Parabellum.52 Nie udało się ustalić, jakie marki były preferowane w

zakupach przez kadrę oficerską 58. pp .

48 Ostatnią wydaną instrukcją przed wojną w piechocie była: Instrukcja pielęgnowania borni piechoty w oddzia-łach. Warszawa 1938. 49 Dla kb i kbk systemu mausera był to np. ochraniacze wylotu lufy oraz wkładka ochronna wz. 33. 50 Z. Jagiełło, Piechota…s. 233. 51 Z. Jagiełło podaje, że w 58 pp na dzień 1 maja 1930 roku było niesprawne przeszło siedemset trzydzieści czte-ry karabinów. W procentowym braku kb podaję autor publikacji tylko 24 % sztuk niesprawnych. Co przy stanie ok. tysiąca sztuk kb w pułku już prosta arytmetyka wskazuję na błąd. Po przestudiowaniu ilości niesprawnych karabinów innych pułkach 14 DP a nawet całym DOK VII gdzie średnia kształtuję się na poziomie około 25 %. Liczba niezdatnych karabinów do strzelenia w 58 pp wydaję się być dużo zawyżona. 52 A. Konstakiewicz, Broń Strzelecka i sprzęt artyleryjski formacji polskich i Wojska Polskiego w latach 1914-1939. Lublin 2003, s.102,103.

16

Wzór broni Kal. (mm)

Długość broni (mm)

Długość lufy

(mm)

Masa broni (kg)

Prędkość początkowa

(m/s)

Pojemność magazynka

pistolety

Mauser wz. 10 7,65 153 97 0,662 290 9 Cebra wz. 16 7,65 155 85 0,740 295 9 Mauser wz. 96 7,63 290 96 1,1 400 10,20 Luger wz. 08 Parabellum 9 222 108 0,890 330 8

ViS wz. 35 9 200 120 1,0 345 8

kbk Mauser wz. 98 7,92 1100 600 3,9 845 5 wz. 29 7,92 1100 600 3,9 845 5

kb

Mauser wz. 98 7,92 1250 740 4,1 895 5 wz. 98a 7,92 1250 740 4,4 845 5

Tab. 3: Dane wybranej broni indywidualnej używanej w piechocie WP, sporządzano na podstawie danych zamieszczonych w A. Konstakiewicz, Broń Strzelecka i sprzęt artyleryjski formacji polskich i Wojska Pol-skiego w latach 1914-1939. Lublin 2003.

A. Konstakiewicz w swojej pracy na temat broni strzeleckiej w WP podaję liczbę oko-

ło dwunastu tysięcy pistoletów różnych marek znajdujących się na wyposażaniu jednostek

oraz składnic. Za wielce prawdopodobne można przyjąć, że w poznańskich pułkach a co za

tym idzie w 58. pp również znaczący odsetek pistoletów etatowych stanowiły pistolety pro-

dukcji niemieckiej, jak np. Luger P-08 Parabellum.53

W drużynach piechoty w latach 1930-1933 zostaje wprowadzony jako broń zespołowa

ręczny karabin maszynowy wz. 28, zastąpił on w pułkach wielkopolskich zbyt ciężkie nie-

mieckie lkm wz. 08/15 systemu Maxima. Nowe rkm-y były dużo mniej awaryjne, oraz dużo

lżejsze od sowich poprzedników a nauka obsługi oraz użytkowanie nie nastarczało wiele pro-

blemów. Na początku lat trzydziestych siła ogniowa kompani zostaje wydatnie wzmocniona

poprzez przekazanie do użytku z początkiem 1933 roku granatników wz. 30. Ta broń zespo-

łowa działająca jako bezpośrednie wsparcie została w 1936 roku zmodernizowana na podsta-

wie prób i wniosków przekazywanych z jednostek i weszła już powszechnie na wyposażenie

pułków jako granatnik wz. 36.54 Brak jest informacji, w którym roku granatniki zostały

53 Tamże…s.103 54 Podstawowe dane granatnika wz. 36: kaliber – 46 mm, dł. broni – 640 mm, masa broni – 8 kg, pr. Początkowa 35-95 m/s, masa pocisku – 0,76 kg, donośność – 100-800 m, A. Konstakiewicz, Broń Strzelecka

17

wprowadzone do uzbrojenia 58. pp . Jedyne znane zdjęcia poznańskich granatników to zdję-

cia z uroczystości przekazania broni żołnierzom na Placu Wolności z drugiej połowy lat trzy-

dziestych. Ostatnim typem broni zespołowej, która zapewniła bezpośrednią obronę ppanc.

plutonów były karabiny przeciwpancerne wz. 35 UR. Trafiły one z zachowaniem ścisłej ta-

jemnicy do składnicy mobilizacyjnej pułku dopiero miedzy kwietniem a lipcem 1939 roku.55

Wzór broni Kal. (mm)

Dł. broni (mm)

Masa broni (mm)

Masa podstawy

(kg)

Prędkość początko-wa (m/s)

System chłodzenia

rkm wz. 28

7,92 1110 9,5 - 853 powietrze

lkm wz. 08/15

7,92 1410 16,8 1,7 845 woda

ckm wz. 08 7,92 1200 23 27 845 woda ckm wz. 30 7,92 1200 21 26,3 845 woda

kb ppanc. wz. 35 UR

7,92 1780 9,5 - 1250 -

Tab. 4: Dane wybranej broni zespołowej używanej w piechocie WP, sporządzano na podstawie danych za-mieszczonych w A. Konstakiewicz, Broń Strzelecka...

Oprócz dostarczenia nowego wyposażenia na stan pułku następowała również stop-

niowa wymiana sprzętu na bardziej nowoczesny, miało to głównie miejsce w kompaniach

karabinów maszynowych. Między 1932 a 1935 rokiem do pułku trafiły nowe ciężkie karabiny

maszynowe polskiej konstrukcji wz. 30 systemu Browning-Colt.56 Zastąpiły one stare wysłu-

żone, choć nadal sprawne, ckm wz. 08 systemu Maxima. Ckm ten był używany przez armię

niemiecką przez cały okres I Wojny Światowej. Wszedł on na wyposażenie jednostek Wojska

Wielkopolskiego jako podstawowy typ ckm-u. Po scaleniu WW z WP pozostał na wyposaże-

niu oddziałów piechoty głównie w DOK VII i VIII aż do momentu wprowadzenia ckm-u pol-

skiej konstrukcji.

Ckm wz. 08 w latach trzydziestych w 58. pp był przewożony przede wszystkim na

drewnianej biedce pod ckm wz. 08. Do przewozu nowych karabinów maszynowych wz. 31

służyły przydzielone do pułku w 1936 roku biedki wz. 33 przystosowane właśnie do ckm wz.

30.57 Miedzy 1937 a 1938 rokiem wprowadzono na wyposażenie do kompani km taczanki

wz. 36 (a trzy na kompanie) z których stworzono pluton karabinów maszynowych na taczan-

55 A. Konstakiewicz, Broń Strzelecka… 56 Tamże. 57 Tamże, s. 113.

18

kach. W skład kompani km wchodziły także plutony broni towarzyszącej. W latach trzydzie-

stych plutony te miały na wyposażaniu moździerze kal. 81 mm systemu Stockes-Brandta

wzorów 18,28 lub 31.58. Nie udało się ustalić czy moździerze wz. 18, które zapewne trafiły na

wyposażenie pułku w drugiej połowy lat dwudziestych zostały wymienione na nowsze wzo-

ry.59 Do transportu sprzętu i amunicji podobnie jak w plutonach ckm na biedkach oraz amu-

nicji w plutonach piechoty, służyły biedki wz. 33 w tym przypadku przystosowane do trans-

portu moździerzy.

W roku 1937 na stany nowo utworzonych kompani przeciwpancernych rozpoczęto

wprowadzać natomiast nowoczesne działka przeciwpancerne wz. 36 kaliber 37 mm produko-

wanej na licencji szwedzkiej firmy Bofors. Do grudnia roku 1937 w 58. pp znajdowały się

cztery armaty tego typu. W roku następnym dotarło zaś następne pięć działek, aby uzupełnić

stan do etatowego wynoszącego dziewięć armat na kompanie, po trzy na pluton.60 Do cią-

gnięcia armat w piechocie używano przodków zaprzęgniętych w dwa konie powożone z ko-

zła. Przodek przewoził także osiemdziesiąt sztuk pocisków 37 mm.

Najcięższą bronią, jaką dysponował pułk był armaty wz. 02/26 kal. 75 mm stanowiące

wyposażenie plutonów artylerii piechoty. Były to przerobione rosyjskie działa wz. 02 z kali-

bru 76 mm poprzez wymianę koszulki lufy aby osiągnąć standartowy w Wojsku Polskim ja-

kim kaliber 75 mm. Oprócz armaty w skład działonu wchodził jaszcz. Były to jaszcze pro-

dukcji rosyjskiej przystosowane do przewozu amunicji kal. 75 mm, również przodki, w który

przewożono części amunicji uległy odpowiedniej modernizacji. Przodek mieścił trzydzieści

sześć naboi a jaszcz czterdzieści cztery. Wśród pocisków stanu wyjściowego w plutonach

piechoty około 25 % stanowiły pociski przeciwpancerne.

Armaty wz. 02/26 pomimo swojej wiekowości i nienajlepszego stanu były znaczącym

wzmocnieniem dla pułku jeśli chodzi o siłę ognia. Niestety ogólnie armaty ze względu na swa

specyfikę oraz rodzaj lotu pocisku nie najlepiej nadawały się do bezpośredniego wsparcia

ogniowego pułku piechoty. Dużo lepsze rozwiązanie stanowiła haubica, której ostry kont

ostrzału mógł zagwarantować walkę na skróconych odległościach a w razie potrzeby również

prowadzenia ognia na wprost. Niestety ilość haubic 100 mm wz. 14/19 była niewystarczająca

58 Podstawowe dane moździerzy: wz. 18: kaliber – 81 mm, dł. lufy – 1150 mm, masa broni – 57,5 kg, pr. po-czątkowa 141,5 m/s, masa pocisku – 3,2 kg, donośność – 1900 m. Wz. 28: kaliber – 81 mm, dł. lufy – 1260 mm, masa broni – 63,9 kg, pr. początkowa 70 -210 m/s, masa pocisku – 3,4 kg, donośność – 3300 m. Wz. 31: kaliber – 81 mm, dł. lufy – 1260 mm, masa broni – 60 kg, pr. początkowa 70 -210 m/s, masa pocisku – 3,4 kg (pocisk ciężki 6,5 kg), donośność – 3300 m ( pocisk ciężki 1200 m), A. Konstakiewicz, Broń Strzelecka… 59 Wydaję się to jednak możliwe, ponieważ, tabel MOB przewidują dla 6 bs mobilizowanego przez 58 pp wypo-sażenie w moździerze wz. 28. P. Zarzycki, Plan mobilizacji W, Pruszków 1995. 60 A. Konstakiewicz, Broń Strzelecka… s. 115, 206.

19

nawet dla pułków artylerii lekkiej a prace nad moździerzem 120 mm ruszyły dopiero na prze-

łomie 1938 a 1939 roku.

Armata przeciwpancernawz. 36

Armata polowa wz. 1902/26

Kaliber (mm) 37 75 Donośność (m) 7100 11000

Kąt podnoszenia lufy -10+10 -6 + 16

Kąt poziomy 50 10

Prędkość początkowa (m/s) 800 600 Masa pocisku (kg) 0,7 6,3-7,9 Wysokość linii ognia (mm) 620 — Szybkostrzelność 10 10 Masa bojowa (kg) 380 1097 Masa marszowa (kg) 930 — Długość działa na stanowisku (mm) 3050 4350 Szerokość dziala (mm) 1220 1820 Szerokość kolein (mm) 1090 928 Wysokość działa(mm) 600 1630 Długość lufy (mm) 1665 2340 Masa lufy (kg) 100 378 Rodzaj zamka klinowy śrubowy Masa zamka (kg) — 20 Jednostka ogniowa (szt.) 40 60 Trakcja konna konna Obsługa 7 7

Tab. 5: Dane techniczno-taktyczne sprzętu artyleryjskiego używanego etatowo w pułku piechoty. A. Konsta-kiewicz, Broń Strzelecka…

Niestety z powodu niedostatecznej dostępności do materiałów źródłowych zarówno

piśmiennych zgromadzonych w CAW jak i ikonograficznych, nie udało się ustalić wszystkich

aspektów z struktury oraz wyposażenia pułku. Te niejednokrotnie skromne informacje w kon-

frontacji ze stanem wiedzy na temat wyszkolenia i wyposażenia innych pułków, nie tylko

garnizonu poznańskiego, pokazują zbiorowy wysiłek, jaki poniósł pułk w latach 1930-1939.

Stan wyszkolenia, który systematycznie w przeciągu omawianych lat wzrastał nie mógł w

pełni zastąpić braku nowoczesnego sprzętu, którego wdrażanie na szerszą skale rozpoczęto

dopiero w połowie lat trzydziestych.

Nie można jednakże do końca negatywnie osądzać przygotowania i wyszkolenia pułku

na wypadek wojny. Pomimo, że nie był pułkiem pokazowym ani eksperymentalnym, wyszko-

20

21

lenie jego w wielu aspektach przewyższało poziom innych pułków DOK VII. Przyczynę tego

można także upatrywać w znakomitej bazie szkoleniowej, jakim był Obóz Ćwiczebny w Bie-

drusku oraz to, że sama infrastruktura militarna Poznania dobrze przygotowana na szkolenia

pomimo wielkości garnizonu. Wpływającym ujemnie na wyszkoleni oraz wyposażenie pułku

był fakt, że piechota Wojska Polskiego nie zakończyła całkowicie pierwszej fazy przemian i

unowocześniania, które miały zakończyć się w latach 1940-1942.

Wybuch wojny przerwał te działania. 58. pp musiał wyruszyć na wojnę podobnie jak

inne jednostki piechoty z wieloma mankamentami. Nierozwiązana sprawa restrukturyzacji

służb tyłowych oraz jej motoryzacji, której tak bardzo zabrakło w czasie przemarszów. Sys-

tem łączności, który zawiódł zupełnie z powodu niewystarczającej ilości nowoczesnego

sprzętu. Na koniec, chyba najbardziej frustrująca oficerów i żołnierzy pułku zupełna bezrad-

ność na szczeblu pułku i nikła ochrona na szczeblu dywizji w stosunku do zagrożenia lotni-

czego ze strony nieprzyjaciela, która koniec końców przyczyniała się do zagłady Czwartaków.