Literackie ekonomie

2

3

4

5

1

E K O N O M I A L I T E R A T U R Y

EKONOMICZNE TEORIE LITERATURY

EKONOMIE W LITERATURZE I KULTURZE

LITERACKIE EKONOMIE

EKONOMIA W BADANIACH LITERACKICH. ZAGADNIENIA TEORETYCZNE

EKONOMIA LITERATURY. ANTOLOGIA

Literackie ekonomiepod redakcją Pawła Wolskiego i Pawła Tomczoka

KATOWICE 2017U L U C Z

u l u c z @ i n t e r i a . p l

Redaktor serii Historia literatury polskiejMarek Piechota

Redakcja merytoryczna: Paweł Tomczok Paweł Wolski

Recenzent: Marian Bielecki

Redakcja, korekta, skład, przygotowanie do druku: Tomasz Gronau

Copyright © 2017 by Uniwersytet Śląski

Publikacja została sfinansowana ze środków Narodowego Centrum Nauki przyznanych na podstawie decyzji nr DEC-2012/05/D/HS2/03589.

Wszelkie prawa zastrzeżone.

Wydawcy: ULUCZ ulucz@interia.pl

Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego ul. Bankowa 12B, 40-007 Katowice www.wydawnictwo.us.edu.pl e-mail: wydawus@us.edu.pl

ISBN 978-83-924891-9-1 ISBN 978-83-226-3090-7 (WUŚ wersja drukowana)

Wydanie I. Ark. druk. 12,625. Ark. wyd. 12,5. Papier offsetowy III 90 g. Cena 20 zł (+VAT) Druk i oprawa: „TOTEM.COM.PL Sp. z o.o.”, Sp.K. ul. Jacewska 89, 88-100 Inowrocław

Spis treści

Wstęp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7

Paweł TomczokPodmiot kapitalistycznego pragnienia w literaturze polskiej drugiej połowy XIX wieku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13

Michał KłosińskiWidmowe ekonomie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 113

Mikołaj RatajczakFilozoficzna lektura ekonomicznych rękopisów Marksa: potencjalność i personifikacja w bezpośrednim procesie produkcji . . . . . . . . . . . . 125

Borys CymbrowskiLiteratura we wczesnej socjologii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 145

Łukasz MilenkowiczIdeologem maltuzjański i literatura: Jaszczur Balzaca . . . . . . . . . . . 169

Paweł WolskiSarkazm zreifikowanego ciała. Boks i ekonomia w Kawale pieczeni Jacka Londona . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 178

Indeks nazwisk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 195Noty o autorach . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 201

WstępEkonomia występuje w dzisiejszym podziale wiedzy jako stabilna nauka,

ugruntowana w akademickiej dyscyplinie. Podobnie jak w przypadku wielu in-nych obszarów poznania, „poważne” podejście do problemu powinno wychodzić od wiedzy zweryfikowanej naukową metodą oraz zgromadzonej w odpowiednich instytucjach. Tak rozumiana wiedza – dotycząca faktów oraz praw wywiedzio-nych z tych faktów i opisująca regularność ich występowania – przeciwstawia się fikcji, przede wszystkim literackiej. Literatura w tym podziale dotyczy więc jakoby tego, co nierzeczywiste, co wyobrażone, a przez to nieprzyczyniające się do aku-mulacji wiedzy.

O czym zatem mówi literatura? Być może jej przedmiotem nie jest faktyczna rzeczywistość; może nie poddaje swoich obiektów procedurom naukowego ba-dania. A jednak teksty literackie przedstawiają zwykle problemy jak najbardziej faktyczne, jak najbardziej rzeczywiste. Jochen Hörisch pisze o literaturze jako specyficznej wiedzy1, na którą składa się szerszy zasób informacji niż ograniczony dyscyplinarnymi wykluczeniami zbiór faktów przedstawionych w tekstach nauko-wych. Teksty literackie – choćby przez to, że zazwyczaj czytane znacznie dłużej niż szybko tracące aktualność prace naukowe – przechowują także wiele teorii już dawno odrzuconych. Stają się wtedy archiwum przeszłych obrazów świata.

Rekonstrukcje Literackich ekonomii mogą zatem poszerzyć paradygmat badań ekonomicznych o inne spojrzenie, przywołać i ponownie rozważyć teorie zapo-mniane, ale zakodowane w literaturze. Kategorie i teorie ekonomiczne obecne w tekstach literackich funkcjonują podobnie do „wędrujących pojęć” Mieke Bal2: w nowym kontekście ich znaczenie zostaje na nowo zinterpretowane, choćby poprzez tropy i figury retoryczne, dzięki którym abstrakcyjne kategorie zyskują narracyjne i wyobrażeniowe przedstawienie. Literatura może zatem zapropo-nować sprowadzenie pojęć ekonomicznych do konkretnych postaci, ich decyzji i działań. A to z kolei pozwala obserwować, jak teorie i ideologie przekładają się

1 J. Hörisch: Das Wissen der Literatur. Paderborn, München 2007.2 O kategorii wędrujących pojęć w kontekście ekonomii literatury zob. Ch. Rakow: Die Öko-

nomien des Realismus. Kulturpoetische Untersuchungen zur Literatur und Volkswirtschaftslehre 1850– –1900. Berlin, Boston 2013, s. 27–28.

Literackie ekonomie8

na możliwe sytuacje ludzkich interakcji. Przykładem takich wielokierunkowych wpływów i zależności może być homo oeconomicus – w ekonomii funkcjonujący w formie rozbudowanej antropologii jednostki skłonnej do wymiany i gromadze-nia potrzebnych jej dóbr, a w literaturze obecny jako wzorzec jednostek dążących do zdobycia majątku. Zauważmy, że w literackich fikcjach człowiek ekonomicz-ny pokazany będzie częściej od strony różnych problemów, do których prowadzi podporządkowanie życia celom monetarnym. Innego przykładu wzajemnego oddziaływania ekonomii i literatury dostarcza powiązanie języka i pieniędzy – w zachodniej tradycji rozciągające się od Heraklita do Ferdinanda de Saussure’a i Jacques’a Derridy. Jeszcze inny przykład może stanowić ekonomiczna i literacka teoria afektu – wystarczy przypomnieć, że najważniejszy autor klasycznej ekono-mii politycznej, Adam Smith, był też autorem Teorii uczuć moralnych, a problema-tyka namiętności, które zastąpić miała racjonalna kalkulacja interesów, stanowiła jedno z ważniejszych założeń dyskursu ekonomicznego. Powracający dziś w wielu dziedzinach temat afektów stanowi zatem kolejny ciekawy wspólny krąg ekonomii i literatury.

Ekonomiczne znaczenie literatury nie musi się ograniczać do funkcji rezer-wuaru odżywających po latach minionych teorii, zmumifikowanych w tekstach łatwiej niż one nasiąkających konserwującą ją auratywną, jak mawiał Walter Ben-jamin, mocą. Właśnie na przecięciu ekonomii i literatury znaleźć można bowiem potwierdzenie czasem nieco nazbyt mgliście dowodzonych tez, że ta ostatnia zaj-muje w hierarchii społecznych dyskursów miejsce wcale nie poślednie. I wcale nie trzeba się całkowicie zgadzać, z defensywnym twierdzeniem Jonathana Cullera, iż „[b]yć może literatura utraciła swą centralną pozycję jako specyficzny przed-miot badań, ale jej metody zwyciężyły: w naukach humanistycznych i społecznych wszystko jest literackie”3, gdyż wiele nurtów należących do dziedzin „praktycz-nych” (takich jak właśnie ekonomia i inne nauki społeczne) miało swoje źródło właśnie w literaturze, a rezygnacja z czerpania nowej wiedzy z wciąż niewyschnię-tego przecież źródła literatury na pewno zubożyła wiele dyscyplin, którym brak inspirującej siły literackich opisów i narracji.

Prace zebrane w tomie Literackie ekonomie przedstawiają pewien wycinek opi-sanych wyżej relacji między literaturą i ekonomią. Ich autorzy wykorzystują róż-ne możliwości dyskursu ekonomii literatury – z jednej strony badają możliwości ekonomicznej lektury tekstów literackich, z drugiej interesują ich wątki literackie i retoryczne obecne w teoriach ekonomicznych i społecznych. Dzięki temu uchwy-cony zostaje skomplikowany i wieloaspektowy ruch wymiany między ekonomią a literaturą.

3 J. Culler: Literatura w teorii. Przeł. M. Maryl. Kraków 2013, s. 54.

Wstęp 9

Pierwsza, najobszerniejsza rozprawa – Przedmiot kapitalistycznego pragnie-nia w literaturze polskiej drugiej połowy XIX wieku autorstwa Pawła Tomczoka – w pewnym sensie zarysowuje tło dla kolejnych rozdziałów. Analizując rozmaite formuły kapitalistycznej mentalności kiełkującej pomiędzy świadomością feu-dalną i mieszczańsko-kapitalistyczną (na peryferiach jednej i drugiej), ukazuje, jak kodują się one w licznych dziełach dziewiętnastowiecznej literatury polskiej, która tworzy w tym czasie dyskurs balansujący między akceptacją nowych reguł życia gospodarczego oraz troską o zachowanie tradycyjnych obyczajów i po-działów społecznych. Ten dialektyczny schemat dotyczy zarówno „kapitalizmu w feudalnym otoczeniu”, jak też kapitalizmu przemysłowego – w obu przypad-kach pojawiają się marzenia o dobrym polskim gospodarzu, który odnajduje się w nowym kapitalizmie agrarnym, oraz o dobrym polskim kapitaliście, który wprowadza uczciwe zasady do produkcji przemysłowej, opartej w tym czasie na bezwzględnym wyzysku taniej siły roboczej. Barierę dla tych marzeń stanowią obawy przed chłodną, oderwaną od tradycji, często obcą podmiotowością kapi-talistów, przedstawianych jako formy potworne, niesamowite. Artykuł wskazuje tym samym istotny punkt zwrotny (czy może raczej całą konstelację „zwrotów”, gubiących tropy binarnych podziałów na mieszczaństwo i ziemiaństwo, miasto i wieś itp.) polskiego dyskursu zmuszonego do określenia się wobec gwałtow-nych przemian gospodarczych i społecznych, którym podlegają ziemie polskiego w drugiej połowie XIX wieku.

Michał Kłosiński w Widmowych ekonomiach przedstawia badania nad lite-raturą polskich futurystów, przede wszystkim poezją Tytusa Czyżewskiego. Roz-ważania polskich wątków umieszcza w kontekście włoskiego futuryzmu i rosyjskiego konstruktywizmu, pokazując, jakie znaczenie ma mniej więcej dzie-sięcioletnie opóźnienie polskiego ruchu artystycznego, które sprawia, że polski futuryzm musi skonfrontować się nie tyle z perspektywą wojny i rewolucji, co doświadczeniem kolejnych kryzysów gospodarczych targających odrodzonym państwem. Ważnym tematem badań Kłosińskiego nad futuryzmem jest zagad-nienie ciało jako maszyny. Ten mocno obecny w europejskiej tradycji intelektu-alnej topos w XX wieku zostaje wpisany w proces mechanizacji pracy, naznaczo-nej nowymi zasadami fordyzmu i tayloryzmu. To w takim ciele, dowodzi Kłosiński, gnieżdżą się znane nam dziś „lęki ponowoczesności” przed widmową utratą podmiotowego statusu wywołaną symbiozą z mechanizmem (ciała, taśmy produkcyjnej, podziału społecznych ról). Tak jak tekst Tomczoka ukazywał w pełni grunt (niemal dosłownie – w postaci ziemi jako korporalnej wartości nostalgicznej, nie zaś zaledwie kapitału) polskiego kapitalizmu z trudem odry-wającego ekonomiczne fantazmaty od systemu folwarcznego, tak artykuł o Wid-

Literackie ekonomie10

mowych ekonomiach kontynuuje tę opowieść, wychodząc daleko w stronę fanta-zmatów współczesnych (np. w „widmologię” bytu symbolizowanego przez serial anime Ghost in the Shell).

Zanim jednak taka wizja karnalnej mechanizacji homo oeconomicus zostanie opisana w ostatnim tekście zbioru na przykładzie literatury tworzonej w symbo-licznej (choć niekoniecznie rzeczywistej) ojczyźnie kapitalizmu – Ameryce – Mi-kołaj Ratajczak i Borys Cymbrowski opiszą relację odwrotną do dotychczasowej, tj. ukażą nie funkcjonowanie ekonomii i innych nauk społecznych w literaturze, ale literatury w naukach społecznych i ekonomii.

Mikołaj Ratajczak w rozdziale Filozoficzna lektura ekonomicznych rękopisów Marksa: potencjalność i personifikacja w bezpośrednim procesie produkcji analizuje dopiero od niedawna funkcjonujący w przekładzie na język polski rękopis Karola Marksa Rezultaty bezpośredniego procesu produkcji. „Literackość” czy może raczej „literaturoznawczość” tego rozdziału książki zasadza się na tym, że stanowi nie tylko egzegezę myśli Marksowskiej, ale jest czymś w rodzaju krytycznej interpre-tacji tekstu niemieckiego filozofa w kontekście filozofii współczesnej. Na stawiane przez Ratajczaka (za recenzentami) fundamentalne pytanie – „Dlaczego warto dziś czytać Marksa?” – po lekturze jego rozprawy należy zdecydowanie wraz z au-torem odpowiedzieć: żeby zrozumieć tworzenie się przewidzianej przez Marksa nieustannej autoreprodukcji systemu kapitalistycznego w takich nieznanych mu przecież, a dziś boleśnie wpływających na nasze życie, przejawach utowarowienia życia, jak programowanie kodu DNA, binarne profilowanie obrazu twarzy czy coraz głębsze podporządkowanie ludzkiego języka i afektów celom kapitału.

Borys Cymbrowski w rozprawie Literatura we wczesnej socjologii. Przyczynek do historycznej socjologii literatury nie tyle, jak Ratajczak, traktuje analizowane tek-sty socjologów jak poddawaną hermeneutycznej wykładni literaturę (choć wspo-mina i o takim sposobie rozumienia tego tematu), ile bezpośrednio obserwuje to, jak socjologowie inspirują się literackimi tekstami. Jedna z tez jego artykułu, szczególnie bliska założeniom niniejszego tomu, głosi, że swoistym probierzem podejścia danego nurtu ekonomii lub innej nauki społecznej do badanych zjawisk jest to, czy korzysta z materiału literackiego czy też stara się od niego abstrahować. Oparcie się na literaturze – dowodzi Cymbrowski – jest zazwyczaj gwarantem tego, że obiektem badań będą ludzie, a nie uogólnione jednostki modelowe bądź anonimowe grupy społeczne. Literatura daje bowiem wgląd w intymne doświad-czenie rzutowane na intersubiektywnie komunikowalne tło literackiej fikcji, sta-nowiącej, jak wspomniano na wstępie, doskonałe źródło wiedzy o świecie.

Łukasz Milenkowicz w rozprawie zatytułowanej Ideologem maltuzjański i li-teratura tropi funkcjonowanie fundamentalnego dla współczesnej ekonomii poję-

Wstęp 11

cia ograniczoności zasobów. Autor dowodzi nie tylko tematycznej, ale i metodo-logicznej, współzależności obu wpisanych w niniejszy tom porządków: literaturoznawczego i ekonomicznego. Dokonawszy analizy obecności tego poję-cia u koryfeuszy nauk ekonomicznych, Milenkowicz postuluje pojmowanie go jako Jamesonowskiego ideologemu, tj. opartego na antagonistycznej pozycji klas pojęcia fundującego tok rozważań, i zgodnie z tym postulatem odnajduje go m.in. w Jaszczurze Balzaca, ukazując proces kurczenia się zasobów na każdym – w tym językowym – poziomie semantycznym tekstu.

Ostatni artykuł tomu – Sarkazm zreifikowanego ciała. Boks i ekonomia w Ka-wale pieczeni Jacka Londona – ukazuje funkcjonowanie większości wymienionych dotąd wątków w tekście angażującym kapitalistyczną wizję ekonomii jako racjo-nalnego rozporządzania ograniczonymi zasobami do opowieści o funkcjonowa-niu bokserskiego ciała. W Kawale pieczeni Londona krzyżują się niemal wszystkie fantazmaty tak rozumianej gospodarki: wizja ciała jako maszyny, sport jako forma wymiany, kredyt (zaufania) jako cecha osobowości itp. Czerpiąca z rozpoznań po-przednich tekstów pointa rozprawy Pawła Wolskiego daje jednak nadzieję na to, że perspektywa kapitalistyczna nie musi być ostatecznym horyzontem epistemo-logicznym. Ostatecznie bowiem autor dowodzi, że transcenduje go niepoddające się systemom teleologicznym ciało.

Paweł Tomczok Paweł Wolski

Abraham, Nicholas 113 Althusser, Louis 129, 143Amidon, Stephen 178, 192Ancuta, Katarzyna 184, 192Antoniukowa, Barbara 115, 123, 124Araszkiewicz, Feliks 95, 107Arystoteles 148, 149, 165Atwood, Margaret 184, 192Avramescu, Cătălin 173, 176

Bachórz, Józef 19, 21, 23, 31, 107, 110Baculewski, Jan 28, 29, 52, 110Badowska, Katarzyna 54, 108Balbus, Stanisław 107, 110Balzac, Bernard-François 174Balzac, Honoré de 18, 148, 170–177Balibar, Étienne 129, 143Banaszczyk, Tadeusz 153, 154, 165Bankes, James 180, 192Baran, Bogdan 38, 85, 111, 157, 167Barthes, Roland 122, 123, 191, 192Bataille, Georges 176, 177Bauman, Zygmunt 189, 190, 192Becker, Gary 179, 192Bejma, Urszula 153, 166Belcher, Jem 182Benjamin, Walter 8, 26, 83, 94, 95,

107, 190Bersani, Leo 174–177Bieńkowska, Ewa 174, 176Błoński, Jan 30, 31, 35, 107

Boczkowski, Piotr 75, 109Boddy, Kasia 178, 179, 182, 185, 189,

192Bończa-Tomaszewski, Dyzma 17Borkowska, Grażyna 29, 31, 32, 96,

107, 110, 111Bourdieu, Pierre 164, 165Breithaupt, Fritz 14, 108Broughton, John 178Brown, David 127, 143Brykalska, Maria 71, 103, 108, 111Brzozowski, Stanisław 36, 41, 57, 58,

108Bücher, Karl 158, 165Budrecki, Lech 78, 108Budrewicz, Tadeusz 45, 108Bujnicki, Tadeusz 54, 58, 71, 73, 108Burek, Tomasz 57, 108Burszta, Józef 63, 108

Camatte, Jacques 127–129, 131, 134, 135, 143

Canzler, Weert 158, 166Carlyle, Thomas 150, 165Chamisso, Adalbert von 13–15, 23, 108Chmielecki, Adam 156, 167Chmielowski, Piotr 62, 81, 83, 108Chrzanowski, Tadeusz 31, 107Cieślikowski, Jerzy 30, 34, 108Cornaro, Luigi 181, 192Cotton, Frederic 181, 193

Indeks nazwisk

Literackie ekonomie196

Crawley, Peter 182Culler, Jonathan 8 Cylwik, Ewa 171, 177Czajkowski, Krzysztof 109Czerniak, Stanisław 167Czyżewski, Tytus 114–116, 120–123

Ćwikła, Paweł 164, 165

Day, Helen 184, 192Defoe, Daniel 161Deighton, Kenneth 113, 124Derrida, Jacques 113, 114, 118Detko, Jan 28, 29, 31, 32, 108Dilthey, Wilhelm 151, 153, 155, 165Dłuski, Wiktor 129, 143Domański, Henryk 146, 166Duraj, Jakub 40, 109Durkheim, Émile 152–154, 158,

161, 165, 166Dygasiński, Adolf 62, 63, 108

Eakins, Thomas 179Elbe, Ingo 141, 143Elias, Norbert 161–163, 165Ellmers, Sven 141, 143Embree, Lester 162, 165Engels, Fryderyk 125, 126, 128, 141,

143, 144Eufinger, Jan 141, 143

Falkowski, Mateusz 130, 143Fink, Bruce 87, 108Fita, Stanisław 88, 110, 112Fletcher, Horace 181, 192Foster, John Bellamy 171, 177Franklin, Benjamin 16, 18, 20, 21,

26, 30, 82, 190Frieske, Kazimierz 166

Gawalewicz, Marian 28, 79–83, 108, 111Girard, René 13, 108Goethe, Johann Wolfgang von 151,

157, 160, 165, 166, 173Gostomski, Anzelm 16, 108Gouldner, Alvin W. 115, 151, 165Górski, Janusz 52, 108Górski, Ludwik 52Graber, David 184Grocjusz, Hugo 173Gruszecki, Artur 59, 60–62, 108

Hagemajer, Krzysztof 179, 192Hagemajerowa, Helena 179, 192Haraway, Donna 116, 124Hargrove, James 181, 192Harvey, David 129, 143Haug, Wolfgang F. 141, 143Hecker, Rolf 125, 126, 143Hegel, Georg Wilhelm Friedrich 149,

169, 170, 177Heinrich, Michael 128, 141, 143Hen, Józef 180, 188, 192Henning, Christoph 141, 143Heryng, Jerzy 184, 193Hobbes, Thomas 173Hobsbawm, Eric 65, 109Honneth, Axel 40, 109Hőrisch, Jochen 7, 169, 170, 176, 177,

182, 192Huber, Steffen 169, 177, 182, 192Hurley, Robert 119, 124Hutnikiewicz, Artur 58, 109

Ibsen, Henryk 104, 109Ihnatowicz, Ewa 54, 110Inglot, Stefan 16, 108Jameson, Fredric 10, 172–174, 177,

179, 180, 192

197Indeks nazwisk

Janiak-Staszek, Agnieszka 54, 108Janicka, Anna 109Jankowska, Hanna 166Jankowski, Edward 28, 110Jarosz, Krzysztof 176, 177Jasieński, Bruno 114–124Jedlicki, Jerzy 17, 25, 47, 65, 109Jeske-Choiński, Teodor 89, 109

Kalinowska, Maria 16, 112Karczewski, Wacław 75, 109Karpiński, Jakub 147, 148, 165Karski, Gabriel 180, 188, 192Kasperek, Andrzej 153, 166Kaufmann, Vincent 166Kesselring, Sven 166Kierczyńska, Melania 86, 88, 109Kiślak, Elżbieta 16, 112Kita-Huber, Jadwiga 169, 177, 182,

192Kizwalter, Tomasz 16, 24, 25, 109Klekot, Ewa 152Kłosiński, Krzysztof 191, 192Kłosiński, Michał 115, 124Kłoskowska, Antonina 154, 166Koberdowa, Irena 65, 109Kojder, Andrzej 146, 166Kołodziej, Karolina 76, 77, 109Korzeniowski, Józef 18–24, 109Kosiakiewicz, Wincenty 75–78, 109Kot, Karolina 13, 108Koziełek, Gerard 13, 108Kozłowski, Marek 125, 144Koźmian, Kajetan 17, 45, 108, 109Krasnodębski, Zdzisław 156, 166Kraszewski, Józef Ignacy 24–27, 54,

66, 74, 109, 110Kruse, Volker 160, 166Kryński, Stanisław 45, 108

Krzemieniowa, Krystyna 146, 166Krzyżanowski, Anatol 51, 111Krzyżanowski, Jerzy 29, 35, 109Kubacki, Wacław 96, 111Kubiak, Hieronim 146, 166Kuciński, Paweł 109Kugelmann, Ludwik 126Kula, Witold 17, 65, 109 Kulczycka-Saloni, Janina 90, 95, 106,

109Kurz, Iwona 17, 110Kwaśniewicz, Władysław 146, 166Kwiatkowska, Paulina 17, 110Kwiatkowski, Mieczysław 172, 184,

193

Lachowska, Dorota 162, 166, 190, 193

Lahire, Bernard 162, 166Landman, Adam 149, 170, 177Lane, Helen R. 119, 124Lauer, Henryk 184, 193Lepenies, Wolf 146, 150, 151, 158,

163, 166Leskiewiczowa, Janina 17, 65, 109Lévi-Strauss, Claude 172, 177Lipiński, Edward 52, 109, 129, 144Lipszyc, Adam 94Lissowski, Grzegorz 166Litwinowicz-Droździel, Małgorzata

25, 26, 109Lombroso, Cesare 188London, Jack 178–193Lucas, Rob 127Lukács, György 149, 163, 166Lukes, Steven 152, 166

Ławski, Jarosław 109Łepkowski, Tadeusz 65, 109

Literackie ekonomie198

Łęcki, Krzysztof 146, 164, 166Łukasiewicz, Juliusz 48, 109Łukasiewicz, Małgorzata 158

Maciejewska, Irena 60, 110Maciejewski, Janusz 96, 111Majkowski, Władysław 153, 166Makowiecki, Andrzej Z. 29, 107Malik, Jakub A. 88, 110, 112Malthus, Thomas 171–173Man, Paul de 186Mandel, Ernest 180, 193Marciniakówna, Anna 104, 109Markiewicz, Henryk 94, 95, 107, 110,

172Markiewicz, Kamil 161, 165Markowska, Wanda 157, 165Marks, Karol 9, 10, 15, 44, 125–144,

153, 160, 170–172Marzec, Andrzej 113, 114, 124Masefield, John 179Mayr, Georg von 158, 165Mazan, Bogdan 71, 74, 110, 111Mazurkiewicz, Filip 91, 110Mencwel, Andrzej 58, 108Meyet, Leopold 28, 29, 110Michaels, Walter Benn 176, 177, 186,

193Milton, John 157Mintz, Sidney W. 59, 110Mirzoeff, Nicolas 17, 110Mitzner, Zbigniew 59, 60, 108, 110Miziński, Jan 38, 85, 111, 157, 167Mokrosiński, Łukasz 87, 108Momro, Jakub 113–119, 124Moretti, Franco 39, 104, 110, 161,

166, 172, 177Morrison, Arthur 179Mucha, Janusz 146, 166

Nalepa, Marek 17, 109Niżnik, Józef 8, 167Nofer, Alina 52, 110Notkowski, Andrzej 17, 110

Ofierska, Maria 146, 166Orzeszkowa, Eliza 28–36, 38, 65–71,

107, 108, 110–112Osiński, Dawid Maria 103, 110Owczarz, Ewa 54, 110

Paczoska, Ewa 88, 110, 112Paszkowski, Edward 32Peiper, Tadeusz 114, 115, 124Petermann, Theodor 158, 165Pieścikowski, Edward 88, 93, 95, 110Pietkiewicz, Zygmunt 81–83, 110Pietkiewiczówna, Barbara Janina 52,

111Piotrowski, Andrzej 146, 166Płaza, Maciej 180, 192Polanyi, Karl 173, 177Popławski, Jan Ludwik 28, 110 Potocki, Andrzej 36, 110Prus, Bolesław (właśc. Aleksander

Głowacki) 33, 35, 45, 49, 83–96, 104–112

Przybysławski, Artur 186, 193Puchalska, Mirosława 75, 78, 111

Quesnay, Franciszek 52, 111

Radomski, Norbert 179, 193Rainko, Stanisław 167Rammler, Stefan 158, 166Ranke, Leopold von 150, 166Ratajczak, Mikołaj 125, 129, 137,

143, 144, 185, 186Ratzel, Friedriech 158, 165

199Indeks nazwisk

Reich, Wilhelm 15, 111Rembrandt van Rijn 160, 166Reszke, Robert 95, 107Ricardo, David 138Ritzer, George 166Robbins, Lionel 169, 177Rogowski, Zbigniew K. 180, 188, 192Rousseau, Jean-Jacques 150, 165, 186,

193Rudzki, Jerzy 65, 103, 111Rybicka, Zofia 13, 108Rychliński, Stanisław 17, 111

Sandler, Samuel 52, 71, 96, 97, 100, 101, 110, 111

Say, Jean-Baptiste 138Schäfer, Dietrich 158, 165Schmidt, Alfred, 183, 193Schütz, Alfred 162, 163, 165, 166Seem, Mark 119, 124Shakespeare, William 113, 124Sienkiewicz, Henryk 17, 36–58,

71–75, 91, 95, 108–112Simmel, Georg 158–161, 165–167Sławiński, Janusz 147, 167Sobieraj, Tomasz 80, 82, 111Sohn-Rethel, Alfred 25, 169, 185, 193Sombart, Werner 160, 161, 167Spring, Tom 182Sprod, Liam 114Starnawski, Marcin 65, 109Stawar, Andrzej 48, 50, 54, 111Stendhal (Marie-Henri Beyle) 148, 151Stern, Anatol 114, 119, 120, 124Sułkowski, Bogusław 162, 167Sweezy, Paul 129, 144Swift, Jonatan 183, 184, 185Szacki, Jerzy 146, 158, 159, 166, 167Szadkowski, Krystian 138, 144, 170, 171

Szcześniak, Magda 17, 110Sztachelska, Jolanta 30, 34–36, 111Szul-Skjoeldkrona, Ewa 152, 166

Świętochowski, Aleksander 65, 71, 72, 96–104, 108, 110, 111

Tazbir, Janusz 22, 111Thompson, Ernest Seton 184Tokarzewska, Monika 160, 167Tomanek, Paweł 145, 165Tomczok, Paweł 185, 186Torok, Maria 113Touraine, Alain 145, 167Tynecki, Jerzy 36, 38, 47, 48, 52, 70, 111Tyszka, Adam 96, 111

Wachowski, Andrew 120, 124Wachowski, Larry 120, 124Wacquant, Loïc 179, 181–183, 185, 195Waentig, Heinrich 158, 165Walters, Guy 179, 193Waryński, Ludwik 17, 110Wat, Aleksander 114Wax, Rosalie H. 163, 167Weber, Maks 38, 39, 85, 89, 111,

150–162, 166, 167, 190, 193Węgierska, Zofia 63Wójcik, Przemysław 17, 111Wyrozembski, Zygmunt Jan 125, 128,

144, 171

Zacharska, Jadwiga 90, 112Zalewski, Cezary 35, 112Zaremba, Łukasz 17, 110, Zawadzka, Maria 173, 177Zawodziński, Karol Wiktor 36, 50,

57, 112Zgorzelski, Czesław 36, 112

Literackie ekonomie200

Ziegler, Jean 171, 177Zimand, Roman 147, 167Ziółkowski, Marek 146, 166

Żabski, Tadeusz 83, 110Żbikowski, Piotr 17, 109Żeleński-Boy, Tadeusz 172, 174, 176Żmigrodzka, Maria 16, 112Żółkiewski, Stefan 164, 167

Noty o autorachPaweł Tomczok, adiunkt w Zakładzie Historii Literatury Poromantycznej

Uniwersytetu Śląskiego. Publikował w „Pamiętniku Literackim”, „Tekstach Dru-gich”, „FA-arcie”, „Śląskich Studiach Polonistycznych”. Zajmuje się marksistowską teorią literatury, badaniem negatywnych afektów w literaturze, literaturą drugiej połowy XIX wieku. Przygotowuje książkę Literacki kapitalizm. Obrazy abstrakcji ekonomicznych w literaturze polskiej drugiej połowy XIX wieku.

Michał Kłosiński, adiunkt w Zakładzie Literatury Współczesnej w Instytucie Nauk o Literaturze Polskiej na Wydziale Filologicznym Uniwersytetu Śląskiego. Członek Association des Amis de Jean Baudrillard, Utopian Studies Society oraz The Society for Utopian Studies, wieloletni uczestnik Paris Program in Critical Theory. Publikował w: „International Journal of Baudrillard Studies”, „Pamiętni-ku Literackim”, „Wielogłosie”, „FA-arcie”, „Świecie i Słowie”. Autor książek: Świat pęknięty. O poemach naiwnych Czesława Miłosza (2013) oraz Ratunkiem jest tyl-ko poezja. Baudrillard – Teoria – Literatura (2015). Aktualnie zajmuje się pro-blematyką literaturoznawczo-filozoficznej lektury i krytyki gier komputerowych w perspektywie badań nad utopiami i dystopiami oraz finalizuje prace w projekcie Ekonomia literatury.

Mikołaj Ratajczak, filozof, redaktor i tłumacz. Pracownik Instytutu Filozofii i Socjologii Polskiej Akademii Nauk, redaktor czasopisma naukowego „Prakty-ka Teoretyczna”, w latach 2012–2015 wydawca filozofii i socjologii w Wydaw-nictwie Naukowym PWN. Autor artykułów opublikowanych m.in. w „Praktyce Teoretycznej”, „Politei”, „Przeglądzie Politycznym”, „Znaku”, „Dzienniku Opinii”, „Hybris”, „Bez dogmatu”, „Kulturze liberalnej” i „Dzienniku Gazeta Prawna” oraz rozdziałów w polskich i zagranicznych monografiach naukowych. Współredaktor dwóch tomów poświęconych myśli Giorgia Agambena. Na język polski przeło-żył m.in. Kapitał 1.1. Rezultaty bezpośredniego procesu produkcji Karola Marksa (2013) oraz Rzecz-pospolitą Michaela Hardta i Antonia Negriego (2012, razem z zespołem „Praktyki Teoretycznej”). Obecnie pracuje nad monografią poświę-coną współczesnej włoskiej filozofii politycznej. Jego zainteresowania obejmują współczesną filozofię polityczną, filozoficzne zagadnienia ekonomii politycznej

Literackie ekonomie202

oraz związek między filozofią języka i filozofią podmiotu. Współzałożyciel i czło-nek stowarzyszenia Polska Sieć Dochodu Podstawowego.

Borys Cymbrowski, adiunkt w Instytucie Socjologii Uniwersytetu Opolskie-go. Zajmuje się socjologią historyczną, antropologią kulturową i socjologią jako-ściową. Ostatnio opublikował m.in. artykuł Walka klas w społeczeństwie dworskim („Kultura i Społeczeństwo” 2015, nr 1) oraz współredagował tom monograficzny (razem z Krzysztofem Frysztackim) Socjologia historyczna. Wokół wyzwań teore-tycznych i praktyki badawczej (2015). Wraz z Dorotą Rancew-Sikorą redagował numer specjalny „Przeglądu Socjologii Jakościowej” (2016, t. XII, nr 3), poświęco-ny etyce w badaniach antropologicznych. Tłumaczy także z języka niemieckiego. W jego przekładzie ukazały się: Kryształowy pałac. O filozoficzną teorię globalizacji Petera Sloterdijka (Wyd. Krytyki Politycznej, 2011) oraz Teoria partyzanta Carla Schmitta (Wyd. Krytyki Politycznej, 2016).

Łukasz Milenkowicz, doktorant na Wydziale Filologicznym Uniwersytetu Śląskiego. Realizuje projekt Od neutralizacji do figuracji. Semiotyka i narratologia form utopijnych w ramach programu „Diamentowy Grant”. Publikował w czaso-pismach internetowych i tomach zbiorowych. Interesuje się filozofią współczesną i teorią literatury oraz powieścią XIX wieku.

Paweł Wolski, pracownik Uniwersytetu Szczecińskiego, autor książek Tadeusz Borowski – Primo Levi. Prze-pisywanie literatury Holocaustu (Wyd. IBL, 2014) oraz Tadeusz Borowski. Ciało (Wyd. UŁ, 2017), a także tekstów dotyczących cie-lesności doświadczenia obozowego na przykładzie narracji sportowych, ekonomii ciała w warunkach Zagłady, kategorii autentyczności w dyskusjach nad stosowno-ścią przedstawień Zagłady itp., w czasopismach takich jak „Teksty Drugie”, „Prze-gląd Humanistyczny”, „Czas Kultury”, „FA-art” i innych. W latach 2012–2013 Fulbright Visiting Professor na Brandeis University (USA). Jest kierownikiem Szkoły Języka i Kultury Polskiej dla Cudzoziemców Uniwersytetu Szczecińskie-go i współredaktorem czasopism naukowych „Autobiografia. Literatura–Kultu-ra–Media” oraz „Narracje o Zagładzie”.