2b. Rozwój demograficzny

➢ STRUKTURA LUDNOŚCI jest to rozkład w całej populacji charakterystycznych jej elementów - grupwieku, płci, stanu cywilnego, wykonywanych zawodów, wykształcenia, miejsca zamieszkania itp.

➢ Analizy struktur ludności wykorzystywane są m.in. do planowania działań z zakresu polityki społecznej lubzdrowotnej.

➢ Każdemu etapowi rozwoju demograficznego odpowiada specyficzna struktura ludności wg płci iwieku,

➢ od której zależą podstawowe procesy demograficzne:

➢ przede wszystkim urodzenia i zgony.

➢ Znajomość tej struktury jest niezwykle ważna,

➢ stanowi bowiem podstawę większości analiz demograficznych.

➢ Wiek społeczeństwa uzależniony jest od przeciętnejdługości trwania życia człowieka, która się wydłuża.

➢ W epoce kamiennej (35-40 tys. lat temu) średnia długośćżycia nie przekraczała 18-20 lat.

➢ Na początku naszej ery człowiek żył przeciętnie 22 lata.

➢ W średniowieczu – 33 lata.

➢ W 1900 r. – 50 lat.

Przeciętna trwania życia człowieka w:

1800, 1950 i 2011 roku

➢ Obecnie średnia oczekiwana długość trwania życia wmomencie urodzenia na świecie szacowana jest naokoło 69 lat (dana na rok 2016 wg CIA).

➢ Należy jednak podkreślić, iż wartość ta jest mocnozróżnicowana zarówno dla państw i regionów świata, jak idla struktury wg płci:

➢ Regiony bardziej rozwinięte: 78,0 lat

➢ Regiony mniej rozwinięte: 67,0 lat

➢ Wg kontynentów:

➢ Ameryka Północna – 80,1 lat

➢ Oceania – 77,3 lat

➢ Europa – 76,1 lat

➢ Ameryka Środkowa i Południowa – 74,5 lat

➢ Azja – 70,3 lat

➢ Afryka – 56,0 lat !!!

W 2010 roku media pokazywały tą 130-letnią Gruzinkę jako prawdopodobnie

najstarsza mieszkanka Ziemi

W 2016 roku media odnalazły człowieka, który według danych powinien mieć 145 lat

➢ Mieszkańcy krajów dobrze rozwiniętych żyją znacznie dłużej niż krajów rozwijających się, przyczym kobiety żyją dłużej niż mężczyźni.

➢ Najdłużej żyją mieszkańcy Monako, Singapuru, Japonii, San Marino, Islandii, Hongkongu, Andory,Szwajcarii – ponad 82,5 lata (wg CIA w 2016 roku).

➢ Średnia długość trwania życia w krajach rozwiniętych ustawicznie wzrasta.

➢ W wielu krajach Afryki (Czad, Gwinea Bissau, Suazi, Gabon, Republika Środkowoafrykańska,Somalia, Zambia, Lesoto, Mozambik, Nigeria, Niger, Uganda, Burkina Faso, Mali, Angola, Zimbabwe)średnia długość życia jest niska – m.in. ze względu na AIDS i opóźnienie cywilizacyjne – wynosiponiżej 60 lat.

miejsce na świecie -

1 Monaco 89,50 85,6 93,5

2 Singapur 85,00 82,3 87,8

3 Japonia 85,00 81,7 88,5

5 San Marino 83,30 80,7 86,1

6 Islandia 83,00 80,9 85,3

8 Andora 82,80 80,6 85,1

9 Szwajcaria 82,60 80,3 85,0

11 Izrael 82,40 80,6 84,4

12 Korea Południowa 82,40 79,3 85,8

14 Włochy 82,20 79,8 85,0

15 Australia 82,20 79,8 84,8

16 Szwecja 82,10 80,2 84,1

19 Kanada 81,90 79,2 84,6

20 Francja 81,80 78,7 85,1

32 Irlandia 80,8 78,5 83,2

33 Wielka Brytania 80,7 78,5 83,0

34 Niemcy 80,7 78,4 83,1

42 Stany Zjednoczone 79,8 77,5 82,1

55 Kuba 78,7 76,4 81,1

56 Czechy 78,6 75,7 81,8

miejsce na świecie -

70 Polska 77,9 73,9 81,9

92 Węgry 75,9 72,2 79,8

101 Chiny 75,5 73,5 77,9

149 Ukraina 71,8 67,1 76,9

153 Rosja 70,8 65,0 76,8

164 Indie 68,5 67,3 69,8

167 Pakistan 67,7 65,8 69,8

168 Tadżykistan 67,7 64,6 71,0

171 Birma 66,6 64,2 69,2

185 Sudan 64,1 62,0 66,3

194 Etiopia 62,2 59,8 64,7

202 Liberia 59,0 57,3 60,8

204 Kamerun 58,5 57,1 59,9

214 Nigeria 53,4 52,4 54,5

218 Somalia 52,4 50,3 54,5

220 Gabon 52,1 51,6 52,5

221 Suazi 51,6 52,2 51,0

222 Afganistan 51,3 49,9 51,3

223 Gwinea Bissau 50,6 48,6 52,7

224 Czad 50,2 49,0 51,5

➢ Analizując dane nie trudno zauważyć znaczną dysproporcję w oczekiwanej długości trwania życia wmomencie urodzenia w Europie – wyraźnie mieszkańcy Europy wschodniej i środkowej (państwanależące do byłego Bloku Wschodniego) żyją krócej w stosunku do mieszkańców Europy Zachodniej.

➢ Pokazuje to wpływ systemu komunistycznego, zachwalanego często dalej przez wielu osób w Polsce nadługość trwania życia.

➢ Pocieszający jest fakt, że z roku na rok ta różnica zmniejsza się.

➢ W ostatniej dekadzie ubiegłego stulecia obserwowano istotny postęp w wydłużaniu się przeciętnegotrwania życia w całej Polsce i ta korzystna tendencja utrzymuje się dalej.

50

55

60

65

70

75

80

85

Wiek

Lata

Mężczyźni Kobiety

➢ Dla osób urodzonych w 2016 roku rozpiętość między najwyższym i najniższym wskaźnikiem wśródwszystkich województw w Polsce wynosiła dla mężczyzn 3,4 lat i dla kobiet 2,2 lat.

➢ Mężczyźni żyją najkrócej w województwie łódzkim (72,0 lat), natomiast najdłużej w województwiepodkarpackim (75,4 lat) i małopolskim (75,3 lat).

➢ Kobiety żyją najkrócej w województwie śląskim i łódzkim (poniżej 81,0 lat), zaś najdłużej w województwiepodkarpackim (83,0 lat), małopolskim (82,9 lat), podlaskim (82,8 lat) i lubelskim (82,7 lat).

➢ STRUKTURĘ PŁCI I WIEKU można przedstawić w wartościach bezwzględnych, podając faktyczneliczby ludności w danych przedziałach (grupach) wiekowych, odrębnie dla mężczyzn i kobiet.

➢ Graficznym obrazem cech demograficznych jest PIRAMIDA PŁCI I WIEKU.

➢ Z kształtu piramidy można odczytać proporcje między liczebnością poszczególnych grup wiekowych oraznadwyżki kobiet lub mężczyzn.

➢ Nieregularności w kształcie piramidy świadczą o wyżach i niżach demograficznych, a także ubytku ludnościwskutek np. działań wojennych, emigracji i innych procesów demograficznych.

➢ Struktura ludności według wieku obrazuje procentowy rozkład kolejnych grup wiekowych w ogólnejliczbie ludności danego państwa.

➢ Według cech biologicznych w stosowanym najczęściej obecnie na świecie podziale wyróżniamy trzy głównegrupy:

➢ dzieci (0-14 lat),

➢ młodzież i dorośli (15-64 lat),

➢ osoby w wieku starszym (65 lat i więcej).

➢ Zgodnie z procentowym udział poszczególnych grup wiekowych w ogólnym zaludnieniu danegokraju wyróżniamy:

➢ społeczeństwa młode (kraje młodości demograficznej, progresywne, rozwojowe), w skład których wchodząspołeczeństwa:

➢ znajdujące się w I, II i na początku III fazy rozwoju demograficznego,

➢ krajów słabo i średnio rozwiniętych gospodarczo,

➢ cechujące się wzrastającym współczynnikiem przyrostu naturalnego, wysoką dzietnością kobiet i dość niskąlub średnią przeciętną długością trwania życia;

➢ społeczeństwa starzejące się (kraje dojrzałości demograficznej, stacjonarne, zastojowe) – społeczeństwa z IIIi IV fazy rozwoju demograficznego:

➢ krajów średnio rozwiniętych gospodarczo (o wyższym stopniu rozwoju niż w przypadku społeczeństwmłodych) oraz nieliczne kraje wysoko rozwinięte, szczególnie te, które prowadzą politykę pronatalistyczną(np. Szwecja, Irlandia);

➢ społeczeństwa stare (kraje starości demograficznej, regresywne), w skład których wchodzą społeczeństwa zIV i V fazy rozwoju demograficznego, z krajów wysoko rozwiniętych gospodarczo Europy Zachodniej,Japonii oraz z krajów Europy Środkowej i Wschodniej:

➢ cechują się one niską i bardzo niską dzietnością kobiet i stosunkowo długą przeciętną długością trwania życia(niższe wartości występują jedynie w krajach Europy Wschodniej),

➢ bardzo często występuje w nich zjawisko regresu demograficznego.

➢ Na podstawie udziału ludności w poszczególnych grupach wiekowych (kształtu piramidy wieku) wyróżnia się trzy typy społeczeństw:

TYP SPOŁECZEŃSTWA

UDZIAŁ LUDNOŚCI (W %) TYP PIRAMIDY SPOŁECZEŃSTWA

PRZYKŁAD PAŃSTWdo 19 roku życia po 65 roku życia

młode(młodości

demograficznej)(progresywne)(rozwojowe)

powyżej 30 poniżej 10

KeniaNigeria

(państwa słabo rozwinięte)

starzejące się(dojrzałości

demograficznej)(zastojowe)

(stacjonarne)

15-30 10-20

BrazyliaArgentyna

(państwa rozwijające się)

stare(starości

demograficznej)(regresywne)

poniżej 15 powyżej 20

HiszpaniaNiemcyJaponia

(państwa wysoko rozwinięte)

➢ W krajach wysoko rozwiniętych niski przyrost naturalny iwysoka przeciętna długość życia powodują stosunkowomały udział roczników młodych do 20%.

➢ Liczebność roczników najstarszych jest duża – częstopowyżej 15% i rośnie.

➢ W krajach wysoko rozwiniętych w 2016 roku żyło ponad 300mln ludzi powyżej 60 lat (na całym świecie jest ich 900 mln).

➢ Ponad 50 mln osób w krajach wysoko rozwiniętych mapowyżej 80 lat (łącznie na świecie jest ich około 125 mln).

➢ W państwach tych mówimy o starzeniu się społeczeństwa.

➢ Społeczeństwa krajów wysokorozwiniętych zaliczają się do starzejących się lub starych.

➢ Udział osób powyżej 65 lat z reguły przekracza 15%.

Struktura wiekowa ludności w wybranych krajach w latach 1950-2015 (w %)

23,2 16,0 12,9 67,1 69,1 65,9 9,7 14,9 21,2

28,6 27,0 21,8 60,4 61,6 65,1 11,0 11,4 13,1

28,7 19,2 14,6 64,6 67,1 64,0 6,8 13,7 21,4

22,7 20,1 18,5 65,9 65,9 63,8 11,4 14,0 19,1

29,4 25,0 14,9 65,4 64,9 69,5 5,2 10,1 15,5

24,0 21,7 15,0 67,8 65,8 66,9 8,3 12,5 18,1

23,6 18,4 17,7 65,8 63,9 62,1 10,7 17,7 20,2

22,7 19,2 18,0 66,0 65,1 63,9 11,3 15,7 18,1

35,4 18,3 12,9 59,7 69,7 60,8 4,9 11,9 26,3

42,5 25,6 14,0 54,6 69,4 72,9 2,9 5,0 13,1

26,6 22,0 18,7 65,2 66,8 66,3 8,2 11,2 15,0

28,1 21,8 18,8 63,2 65,6 65,4 8,6 12,6 15,8

29,7 20,7 16,0 62,6 68,0 67,9 7,7 11,3 16,1

➢ Najszybciej odsetek ludzi powyżej 60 lat wzrośnie w krajach najwyżej uprzemysłowionych.

➢ Kraje słabiej rozwinięte także będą miały znaczny wzrost w odsetku ludności powyżej 60 roku życia.

➢ Proces starzenia się społeczeństw obejmuje obecnie praktycznie wszystkie kraje wysoko rozwinięte,głównie na obszarze Europy, Ameryki PN, w Japonii, Korei Południowej, Australii.

➢ Polega on na wzroście udziału osób w średnim i podeszłym wieku w ogólnej liczbie ludności danego kraju.

➢ Powodują go najczęściej:

➢ zmniejszanie się liczby urodzeń (np. w wyniku stosowania antykoncepcji) i w konsekwencji malejący udziałdzieci (niskie wartości współczynnika dzietności – co jest konsekwencją modelu małej rodziny),

➢ spadek liczby zgonów (np. na skutek wysokiego poziomu opieki medycznej), prowadzący do wydłużania sięśredniej długości trwania życia).

➢ Starzenie się społeczeństw oddziałuje niekorzystnie na gospodarkę kraju.

➢ Wiąże się bowiem ze wzrostem wydatków na emerytury, renty oraz ochronę zdrowia.

➢ Powoduje też spadek dochodów państwa wynikający ze zmniejszania się udziału liczby osób pracujących.

➢ Problem starzenia się społeczeństw występuje też w takich krajach, jak Rosja, Białoruś, czy Ukraina.

➢ Spadek liczby urodzeń wiąże się tam głównie z trudną sytuacją materialną wielu rodzin.

➢ Innymi ważnymi przyczynami kryzysu demograficznego w tych krajach są także czynniki przyczyniające się dośmierci młodych osób w wieku produkcyjnym: samobójstwa, nieszczęśliwe wypadki w miejscu pracy(nieprzestrzegane są często podstawowe zasady bezpieczeństwa) i choroby układu sercowo-naczyniowegowywołane alkoholizmem.

➢ Wszystko to sprawia, że młodzi ludzie nie chcą się tam decydować na posiadanie potomstwa, choć w ostatnichlatach jest nieco lepiej.

➢ Społeczeństwo polskie za kilkanaście lat ze względu na obniżenie się współczynnika urodzeń iwydłużanie długości życia mocno się zestarzeje.

➢ W 2020 r. osoby w wieku poprodukcyjnym będą stanowiły ok. 20% ludności.

➢ W celu przeciwdziałaniu niekorzystnym zmianom demograficznym rząd premiera Donalda Tuskazdecydował się w 2012 roku na reformę systemu emerytalnego w Polsce i podniesienie wieku emerytalnego:

➢ do 67 lat dla mężczyzn(stopniowo do 2020 r.) i dlakobiet (do 2040 r.);

➢ stopniowe podnoszenie wiekuemerytalnego miało ograniczyćniedobór pracowników w stalerosnącej gospodarce i zwiększybezpieczeństwo finansowePolaków.

➢ W 2016 r. rząd p. premier BeataSzydło, na mocy nowej reformyemerytalnej,cofnął zmiany premiera DonaldaTuska:

➢ kobiety będą pracowaćdo 60 roku życia,

➢ mężczyźni do 65 roku życia.

➢ Proces starzenia się dotyczy także Chin, które jeszcze kilkadziesiąt lat przeżywały eksplozjędemograficzną, zdławioną krytykowaną przez kraje demograficzne polityką demograficzną,uruchomioną w 1978 roku, znaną powszechnie jako „polityka jedna rodzina – jedno dziecko”.

➢ Rodzice, którzy zdecydowali się na kolejnego potomka, zmuszeni byli płacić bardzo wysoką grzywnę.

➢ Polityka ta przyczyniła się także do wyraźnej przewagi chłopców nad dziewczynkami:

➢ na każdą urodzoną w Chinach dziewczynkę przypada ok. 1,15 chłopca, co jest związane z aborcją selektywną,

➢ Obecnie w Chinach jest blisko 35 milionów więcej mężczyzn niż kobiet.

➢ Od 1 stycznia 2016 r., w związku z szybkim starzeniem się chińskiego społeczeństwa, weszło w życie noweprawo, które zezwala na posiadanie dwójki dzieci.

➢ Najszybsze tempo starzenia się występuje oczywiście w Europie, gdzie społeczeństwo już od wielu latnie chce się decydować na większą ilość dzieci – często w tych państwach współczynnik dzietności zreguły nie przekracza 2,0 (aby liczba ludności nie spadała potrzeba przynajmniej 2,1).

➢ Przyszłość także nie rysuje się dobrze,

➢ Polska w Europie należy do krajów dla których prognozy demograficzne są wyjątkowo złe, pod koniecobecnego wieku w naszym kraju będzie mieszkać ok. 22 mln. osób (będziemy „małym krajem starych ludzi”).

Kontynent/Państwo

50-64 lat 65-79 lat 80 lat i więcej

2010 2060 2010 2060 2010 2060Świat 13,0 17,0 6,1 13,2 1,5 5,1

Afryka 7,6 12,6 3,1 6,7 0,4 1,4

Azja 12,9 19,0 5,6 15,5 1,1 5,6

Europa 19,4 16,9 12,0 17,3 4,2 10,3

Ameryka Pd. 11,9 19,0 5,4 15,3 1,4 7,1

Ameryka Pn. 18,9 16,6 9,3 14,3 3,8 8,0

Oceania 15,5 16,2 7,8 12,9 2,8 6,9

Unia Europejska 19,1 17,5 12,7 17,5 4,7 12,0

Brazylia 12,9 20,3 5,5 17,3 1,5 8,8

Chiny 16,2 19,8 6,8 20,7 1,4 8,8

Indie 11,0 19,3 4,3 13,1 0,7 3,6

Indonezja 11,1 19,7 4,8 16,0 0,7 6,4

Japonia 20,6 16,5 16,4 17,7 6,3 17,4

Rosja 20,0 16,6 9,9 17,8 2,9 6,9

USA 18,8 16,6 9,3 14,1 3,8 7,8

➢ Znacznie wolniejsze tempo starzenie występuje w Ameryce Północnej.

➢ W Stanach Zjednoczonych stosunkowo duży odsetek ludności stanowią migranci, cechujący się większądzietnością (dotyczy to Meksykanów, Afroamerykanów i Azjatów).

➢ Większość amerykan mieszka w dużych powierzchniowo domach jednorodzinnych (w Europie znaczniepopularniejsza jest zabudowa wielorodzinna), w których po prostu „jest pusto bez dzieci” – to wpływa na fakt,że decydują się oni na liczniejsze potomstwo.

➢ Ważnym faktem jest także wysoka zamożność większości obywateli.

➢ Jeszcze wolniejsze tempo starzenia się ludności od Europy i Ameryki PN, cechuje pozostałekontynenty, w szczególności Afrykę, gdzie trwa eksplozja demograficzna.

➢ W krajach słabo rozwiniętych gospodarczo wysoka śmiertelność i stale utrzymujący się wysokiprzyrost naturalny powodują:

➢ dużą liczebność roczników młodych, których odsetek liczy 30-50;

➢ małą liczebność roczników starszych, wynoszącą do 10%.

➢ Są to społeczeństwa młode.

➢ W ostatnich latach obserwuje się powolny spadek udziału ludzi młodych (do 14 roku życia) w społeczeństwie.

➢ W krajach słabo rozwiniętych znaczny odsetek ludności w strukturze wieku stanowią osoby młode.

➢ Kraje te cechuje typ młody społeczeństwa – są to kraje młodości demograficznej.

➢ W krajach tych udział osób w wieku powyżej 65 lat nie przekracza 10%.

Struktura wiekowa ludności w wybranych krajach w 2015 r. (w %)

44,0% 53,5% 2,5%47,7% 49,8% 2,5%42,8% 54,6% 2,6%41,4% 55,1% 3,5%31,8% 63,4% 4,9%31,6% 64,3% 4,1%41,9% 55,3% 2,8%50,5% 47,0% 2,6%35,0% 60,5% 4,5%43,8% 53,3% 2,9%46,7% 50,5% 2,8%39,5% 57,0% 3,5%

➢ W krajach młodości demograficznej piramida wieku przyjmuje kształt trójkąta.

➢ W raz z rozwojem demograficznym następuje powolne zwężanie się podstawy trójkąta.

➢ Strukturę płci określa WSPÓŁCZYNNIK FEMINIZACJI,

➢ który jest równy liczbie kobiet przypadającej na 100 mężczyzn.

➢ Rzadziej stosowny jest WSPÓŁCZYNNIK MASKULINIZACJI,

➢ wyrażający liczbę mężczyzn przypadającą na 100 kobiet.

➢ W krajach ROZWINIĘTYCH GOSPODARCZO zaznacza się przewaga liczebna kobiet.

➢ Jest to spowodowane:

➢ znacznie dłuższym czasem życia kobiet;

➢ większą dbałością kobiet o swój stan zdrowia;

➢ wykonywaniem lżejszych zawodów;

➢ mniejszą śmiertelnością w wypadkach w pracy i samochodowych;

➢ mniejszym uzależnieniem od nałogów;

➢ większą odpornością na stres.

➢ Liczebność kobiet i mężczyzn w różnych grupach wiekowych jest różna.

➢ Cechą charakterystyczną jest przewaga chłopców wśród ludzi młodych (rodzi się więcej chłopców).

➢ W wieku lat 40 liczebność obu populacji się wyrównuje.

➢ Jest to spowodowane wyższą umieralnością (nadumieralnością) mężczyzn w przedziale wiekowym od 30 do40 lat ze względu na:

➢ niehigieniczny tryb życia (alkohol),

➢ zawały serca.

➢ Wśród roczników starszych zdecydowanie przeważają kobiety (kobiety żyją dłużej).

➢ W wybranych krajach o wysokim poziomie gospodarczym współczynnik feminizacji przedstawia sięnastępująco (dane z 2015 r.):

➢ w Polsce – 107,

➢ w Austrii – 104,

➢ w Japonii – 106,

➢ w Niemczech – 104,

➢ w USA – 102,

➢ we Włoszech – 106.

➢ Znacznie ponad średnią są:

➢ Ukraina – 116,

➢ Białoruś – 115,

➢ Rosja – 115,

➢ ze względu na krótszy czas życia mężczyzn,

➢ W krajach tych mamy do czynienia zezjawiskiem tak zwanej NADUMIERALNOŚCIMĘŻCZYZN, spowodowanej:

➢ wypadkami,

➢ alkoholizmem,

➢ podatnością mężczyzn na choroby cywilizacyjne.

➢ W krajach słabo rozwiniętych gospodarczo liczba kobiet jest równa lub czasem nawet mniejsza odliczby mężczyzn.

➢ Jest to spowodowane:

➢ wysoką umieralnością kobiet w okresieokołoporodowym, wywołaną:

➢ złymi warunkami higienicznymi,

➢ brakiem opieki lekarskiej;

➢ wykonywaniem przez kobietyciężkiej fizycznej pracy.

➢ Współczynnik feminizacji kształtuje sięw tych krajach następująco (dane z 2015 r.):

➢ Kenia – 100,

➢ Erytrea – 100,

➢ Jemen – 98,

➢ Liberia – 98,

➢ Nigeria – 96,

➢ Gwinea Równikowa – 95,

➢ Pakistan – 95,

➢ Jordania – 95,

➢ Indie – 93.

➢ W krajach naftowych Zatoki Perskiej występuje bardzo duża dysproporcja pomiędzy liczą kobiet (jestich znacznie mniej) i mężczyzn – powodem czego jest bardzo duża imigracja do pracy przywydobyciu ropy naftowej oraz w budownictwie.

➢ Współczynnik feminizacjikształtuje się w tychkrajach następująco(dane z 2015 r.):

➢ Kuwejt – 78,

➢ Arabia Saudyjska – 77,

➢ Bahrajn – 61,

➢ Katar – 38,

➢ Zjednoczone EmiratyArabskie – 37.

➢ Kraje te cechujespecyficzna piramidapłci i wieku.

Liczebność roczników urodzonych w okresie międzywojennym maleje z przyczyn naturalnych.

Wcięcie przy grupie wiekowej 71-77 lat jest odzwierciedleniem niewielkiej liczby urodzeń oraz dużej śmiertelności niemowląt i dzieci podczas II wojny światowej.

Wybrzuszenie w przedziale wiekowym55-65 lat ukazuje powojenny wyż kompensacyjny.

Wcięcie w przedziale wiekowym 42-56 lat to niż demograficzny odnoszący się do dzieci mniej licznych roczników okupacji.

Wybrzuszenie w przedziale wiekowym30-40 lat to wyż demograficzny lat 70. i 80. XX w. będący echem powojennego wyżu kompensacyjnego.

Wcięcie w przedziale wiekowym 12-18 lat jest echem poprzedniego niżu demograficznego z lat 60. Niewielka liczba urodzeń to m.in. skutek dominującego modelu rodziny 2+1 oraz transformacji ustrojowej.

Niewielkie wybrzuszenie w przedziale wiekowym5-9 lat to słaby wyż demograficzny będący echem wyżu z lat 70. i 80. XX w.

Wąska podstawa piramidy wieku i płci świadczy o niskim przyroście naturalnym (niskiej dzietności kobiet). W celu przeciwdziałania negatywnym skutkom tego procesu został wprowadzony, m.in. program 500+.

➢ Współczynnik dzietności jest bardzo ważnym wskaźnikiem demograficznym z punktu widzeniakształtowania się obecnej i przyszłej sytuacji demograficznej danych krajów świata.

➢ Współczynnik dzietności – współczynnik określający liczbę urodzonych dzieci przypadających na jednąkobietę w wieku rozrodczym (15-49 lat).

➢ Przyjmuje się, iż współczynnik dzietności między 2,10 ÷ 2,15 jest poziomem zapewniającym zastępowalnośćpokoleń – Polska na świecie zajmuje czołowe miejsce (od końca – jest tragicznie źle, choć nieco lepiej).

KRAJ (WG CIA)(MIEJSCE NA ŚWIECIE)

WSPÓŁCZYNNIK DZIETNOŚCI (2016)

ŚWIAT 2,4

1 Niger 6,6

2 Burundi 6,0

3 Mali 6,0

4 Somalia 5,9

5 Uganda 5,8

6 Burkina Faso 5,8

7 Zambia 5,7

8 Malawi 5,5

9 Angola 5,3

20 Kamerun 4,7

26 Czad 4,5

30 Senegal 4,4

34 Madagaskar 4,1

35 Erytrea 4,1

36 Irak 4,1

KRAJ (WG CIA)(MIEJSCE NA ŚWIECIE)

WSPÓŁCZYNNIK DZIETNOŚCI (2016)

41 Sudan 3,7

43 Egipt 3,5

53 Kenia 3,1

56 Filipiny 3,1

65 Laos 2,8

67 Algieria 2,7

68 Honduras 2,7

71 Pakistan 2,7

73 Izrael 2,7

78 Indie 2,5

84 Wenezuela 2,4

92 Kazachstan 2,3

93 Argentyna 2,3

95 Meksyk 2,3

102 Indonezja 2,1

105 Arabia Saudyjska 2,1

KRAJ (WG CIA)(MIEJSCE NA ŚWIECIE)

WSPÓŁCZYNNIK DZIETNOŚCI (2016)

108 Francja 2,1

119 Islandia 2,0

122 Irlandia 2,0

139 Wielka Brytania 1,9

142 USA 1,9

143 Norwegia 1,9

179 Rosja 1,6

182 Chiny 1,6

185 Litwa 1,6

192 Ukraina 1,5

199 Hiszpania 1,5

205 Niemcy 1,4

210 Japonia 1,4

215 Polska 1,3

216 Rumunia 1,3

220 Korea PD 1,3

➢ Współczynnik małżeństw to stosunek liczby zawartych małżeństw w danym okresie do liczbyludności uprawnionej do zawierania związków małżeńskich (w wieku 15 lat i więcej).

➢ Analogicznie definiuje się współczynnik rozwodów.

KRAJ(DANE WG GUS 2017)

WSPÓŁCZYNNIK MAŁŻEŃSTWna 1000 osób

WSPÓŁCZYNNIK ROZWODÓWna 1000 osób

LICZBA ROZWODÓWna 1000 zawartych małżeństw

2000 2014 2000 2014 2014Białoruś 6,2 9,2 4,3 3,8 414

Bułgaria 4,3 3,4 1,3 1,5 430

Chorwacja 4,9 4,6 1,0 1,4 313

Czechy 5,4 4,3 2,9 2,5 587

Dania 7,2 5,0 2,7 3,4 686

Hiszpania 5,4 3,4 0,9 2,2 629

Irlandia 5,0 4,5 0,7 0,6 140

Islandia 6,3 4,6 1,9 1,6 354

Litwa 4,8 7,6 3,1 3,3 443

Niemcy 5,1 4,8 2,4 2,1 431

Polska 5,5 5,0 1,1 1,7 349

Portugalia 6,2 3,0 1,9 2,2 704

Rosja 5,4 9,2 4,3 4,7 545

Ukraina 5,6 6,7 4,0 1,1 179

Wielka Brytania 5,2 4,4 2,6 2,0 455

Australia 5,9 5,1 2,6 2,1 400

Chiny 7,1 9,6 1,0 1,8 184

Japonia 6,4 5,2 2,1 1,8 350

USA 8,3 6,8 4,1 2,8 414

➢ Powszechnym zjawiskiem jest przesunięcie średniego wieku matek rodzących dzieci.

➢ Taki trend występuje niemal we wszystkich państwach świata.

➢ W Europie średni wiek matek rodzących dzieci wzrósł w latach 2000-2014 średnio około 2 lat.

➢ Najpóźniej (średnio powyżej 31 roku życia) matki rodzą obecnie dzieci w Szwajcarii (średnio 31,8 lat),Hiszpanii (średnio 31,8 lat), Irlandii, Włoszech, Holandii i Grecji.

KRAJ(DANE WG GUS 2017)

ŚREDNI WIEK MATEKRODZĄCYCH DZIECI (W LATACH)

2000 2014Białoruś 26,6 28,0

Bułgaria 25,0 27,3

Chorwacja 27,8 29,8

Czechy 27,2 29,9

Dania 29,7 30,9

Hiszpania 30,7 31,8

Irlandia 30,4 31,6

Islandia 28,9 30,2

Litwa 26,6 29,4

Niemcy 28,8 30,9

Polska 27,3 29,1

Portugalia 28,6 30,7

Rosja 25,6 28,1

Ukraina 24,7 27,4

Wielka Brytania 28,5 30,2

Włochy 30,4 31,5

➢ W Europie najwyższy wskaźnik urodzeń pozamałżeńskich dotyczy Islandii (66,9%), zaś nieznacznieponad połowę urodzeń stanowią urodzenia pozamałżeńskie w Belgii, Bułgarii, Danii, Estonii, Francji,Norwegii, Słowenii i Szwecji.

➢ Polska należy do grupy krajów o jednym z niższych wskaźników (niższy w Europie jest jedynie na Białorusi,w Chorwacji, Grecji, Macedonii, Rosji, Szwajcarii i na Ukrainie).

➢ Generalnie w dłuższej perspektywie czasu, we wszystkich krajach Europy udział urodzeń pozamałżeńskich wliczbie urodzeń ogółem systematycznie wzrasta (wyjątkiem w latach 2000-2014 była jedynie Rosja).

KRAJ(DANE WG GUS 2017)

URODZENIA POZAMAŁŻEŃSKIE (W %)

2000 2014Białoruś 18,6 14,9Bułgaria 38,4 58,8Chorwacja 9,0 17,4Czechy 21,8 46,7Dania 44,6 52,5Francja 43,6 56,7Grecja 4,0 8,2Irlandia 31,5 35,1Islandia 65,2 66,9Litwa 22,6 29,0Niemcy 23,4 35,0Polska 12,1 24,2Portugalia 22,2 49,3Rosja 28,0 22,5Ukraina b.d. 21,1Wielka Brytania 39,5 47,6

➢ Współczynnik umieralności niemowląt to stosunek liczby zgonów niemowląt (tj. dzieci w wieku 0-1roku) do liczby urodzeń żywych.

➢ Współczynnik ten najwyższy jest w krajach słabo rozwiniętych a najniższy w Europie (w krajach UE generalniedalej zmniejsza się), Japonii i innych krajach wysoko rozwiniętych.

➢ W krajach „Starej UE-15” wskaźnik umieralności niemowląt jest przeciętnie o około 2/3 mniejszy niż w nowychkrajach UE z Europy Środkowo-Wschodniej.

KRAJ(DANE WG

UNICEF 2015)

ZGONY NIEMOWLĄT W WIEKU 0-1 LATNA 1000 URODZEŃ ŻYWYCH

1960 1980 2000 2015

1 Luksemburg brak danych 13,3 4,8 1,9

2 Islandia 21,4 9,8 4 2

3 Finlandia 26,8 8,7 4,3 2,3

4 Norwegia 22,6 10,1 4,9 2,6

6 Japonia 39,7 9,9 4,5 2,7

15 Włochy 52 16,1 5,5 3,5

28 Wielka Brytania 26,6 14,1 6,6 4,2

31 Białoruś brak danych 23,3 14,3 4,6

35 Polska 64,7 23,9 9,3 5,2

38 Kuba brak danych 20,2 8,4 5,5

42 Bahrajn 200 32,3 12,6 6,2

44 USA 30,1 15 8,4 6,5

57 Ukraina brak danych 27,4 18,5 9

58 Rosja brak danych 33 23,2 9,6

KRAJ(DANE WG

UNICEF 2015)

ZGONY NIEMOWLĄT W WIEKU 0-1 LATNA 1000 URODZEŃ ŻYWYCH

1960 1980 2000 2015

65 Chiny brak danych 62,4 36,9 10,7

66 Rumunia brak danych 42 26,9 11,1

76 Libia 281,5 70,8 28,1 13,4

92 Brazylia 171,9 95,3 32 16,4

119 Indonezja 222,4 121,1 52,3 27,2

142 Tadżykistan brak danych 130,5 93 44,8

143 Kongo 184,4 111,9 121,6 45

148 Indie 247,7 167,6 91,2 47,7

169 Sudan 178,4 142,1 105,9 70,1

177 Kamerun 281,6 181,6 150,4 87,9

180 Afganistan brak danych 249,1 137 91,1

189 Nigeria brak danych 214,4 186,8 108,8

194 Czad brak danych 240,1 190,2 138,7

195 Angola brak danych 234,1 216,7 156,9

➢ Współczynnik umieralności dzieci w wieku poniżej 5 roku życia to stosunek liczby zgonów dzieciponiżej piątego roku życia (tj. dzieci w wieku 0-4 roku) do liczby urodzeń żywych.

➢ Umieralność niemowląt (podobnie jak i umieralność dzieci w wieku poniżej 5 roku życia) stanowi ważnywskaźnik obrazujący poziom ochrony zdrowia społeczeństwa oraz opieki nad ciężarną i noworodkiem.

➢ Jego wartości są nieco większe niż współczynnika niemowląt.

KRAJ(DANE WG

UNICEF 2015)

ZGONY DZIECI W WIEKU 0-4 LATNA 1000 URODZEŃ ŻYWYCH

1960 1980 2000 2015

1 Luksemburg brak danych 11,2 3,9 1,5

2 Islandia 17,5 7,8 3,1 1,6

3 Finlandia 21,9 7,2 3,5 1,9

4 Norwegia 18,4 8,2 4 2

4 Japonia 30,4 7,4 3,3 2

15 Włochy 44,2 14,3 4,7 2,9

27 Białoruś brak danych 19,4 11,4 3,4

29 Wielka Brytania 22,9 12 5,6 3,5

34 Kuba brak danych 16,7 6,5 4

37 Polska 57,8 21 8,1 4,5

42 Bahrajn 134,5 26,8 10,9 5,3

44 USA 25,9 12,6 7,1 5,6

57 Ukraina brak danych 23 15,8 7,7

58 Rosja brak danych 27,3 19,7 8,2

KRAJ(DANE WG

UNICEF 2015)

ZGONY DZIECI W WIEKU 0-4 LATNA 1000 URODZEŃ ŻYWYCH

1960 1980 2000 2015

64 Chiny brak danych 48 30,2 9,2

66 Rumunia brak danych 34,9 23,2 9,7

75 Libia 164,5 57 24,2 11,4

96 Brazylia 129,4 75,9 28,1 14,6

119 Indonezja 148,4 85,4 41,1 22,8

139 Kongo 110,6 71,2 76,6 33,2

151 Indie 165,1 114,3 66,4 37,9

152 Tadżykistan brak danych 100,4 74,3 38,5

165 Sudan 107,4 87,9 67,8 47,6

175 Kamerun 166,9 109,2 91,9 57,1

184 Afganistan brak danych 166,1 95,4 66,3

188 Nigeria brak danych 127 112 69,4

191 Czad brak danych 126,6 105,7 85

195 Angola brak danych 138,3 128,3 96

Materiały pomocnicze do naukiOpracowane w celach edukacyjnych (niekomercyjnych)

Opracowanie i redakcja: Sławomir DmowskiKontakt: kontakt@geografia24.eu

WSZELKIE PRAWA ZASTRZEŻONE- KOPIOWANIE ZABRONIONE -