Wysi∏ek i wypoczynek sà nierozer-walnie ze sobà zwiàzane – stano-wià ca∏oÊç decydujàcà o rozwojuodpowiednich mechanizmówadaptacyjnych. Niew∏aÊciwa me-dyczna kontrola treningu, niezna-jomoÊç charakterystyki psychoso-matycznej sportowca i jego mo˝li-woÊci wysi∏kowych mogà spowo-dowaç nieplanowane pogorszenielub stagnacj´ wydolnoÊci zawod-nika i jego wyników. Mo˝e tak si´staç równie˝ w wyniku treningówintensywniejszych ni˝ zazwyczaj.To w∏aÊnie jest przetrenowanie.

Do dziÊ niestety nie ma jedne-go wskaênika przetrenowania.Niektóre zmiany zachodzàcew organizmie sportowca wymie-niono w ramce. W dzisiejszej dia-gnostyce jednak kluczowà rol´ za-czynajà odgrywaç testy psycholo-giczne.

Typy przetrenowaniaTradycyjnie wyró˝nia si´ dwa ty-py, odzwierciedlajàce dwa rodzajeprzecià˝enia uk∏adu autonomicz-nego (tabela). W przetrenowaniupierwszego typu dominujà objawyze strony uk∏adu wspó∏czulnego.Wyst´pujà one cz´Êciej u zawod-ników m∏odych, niedoÊwiadczo-nych, uprawiajàcych dyscyplinyszybkoÊciowo-si∏owe. W przetre-nowaniu drugiego typu mamydo czynienia z przewagà uk∏aduprzywspó∏czulnego. Ten typ prze-trenowania wyst´puje coraz cz´-Êciej we wspó∏czesnym sporcie –przewa˝nie u sportowców star-szych, trenujàcych dyscypliny wy-trzyma∏oÊciowe.

Podzia∏ taki jest przydatnyw diagnostyce stanu przetreno-wania. Przetrenowanie pierwsze-go typu jest doÊç ∏atwe do rozpo-znania i stosunkowo szybko ust´-puje po krótkiej przerwie w tre-ningach, zmniejszeniu ich inten-

sywnoÊci lub zmianie Êrodkówtreningowych. Objawy przypomi-najà nieco nadczynnoÊç tarczycy,stàd u˝ywany czasem termin„przetrenowanie basedowe”. Stanten charakteryzuje pobudzenie.

Typ drugi to jakby zahamowa-nie procesów metabolicznych.Jest on trudny do rozpoznaniaz powodu wysoce niecharaktery-stycznych objawów. Wolno ust´-puje nawet po zmniejszeniu obj´-toÊci treningowej i stosowaniuÊrodków aktywizujàcych. W pew-nym sensie przypomina chorob´Addisona i dlatego historycznienazywany by∏ przetrenowaniemaddisonowym. DziÊ nazywamy goprzetrenowaniem typu nowocze-snego, gdy˝ wyst´puje we wspó∏-

czesnym, d∏ugotrwa∏ym systemieprzygotowaƒ.

Nie ustalono, czy te dwie for-my przetrenowania sà wynikiemró˝nych rodzajów zaburzeƒ orga-nizmu. Wydaje si´, ˝e forma,,wspó∏czulna” jest poczàtkowymetapem ,,przywspó∏czulnej” formyprzetrenowania. W przesz∏oÊci,w zwiàzku z sezonowym uprawia-niem poszczególnych dyscyplinsportu, rzadko dochodzi∏o do tejformy przetrenowania. Powszech-noÊç przetrenowania przywspó∏-czulnego ma êród∏o w systemierozbudowanych zawodów pucha-

PrzetrenowanieObjawy przetrenowania sà poczàtkowo niecharakterystyczne i trudno uchwytneZespó∏ przetrenowania oznacza zmniejszenie zdolnoÊci wysi∏kowychsportowca spowodowane zbyt intensywnym i nieracjonalnym trenin-giem. Objawia si´ z∏ym samopoczuciem, zaburzeniami snu, spad-kiem masy cia∏a, bólami mi´Êni, obni˝eniem sprawnoÊci psychoru-chowej, niech´cià do treningu oraz stagnacjà lub obni˝eniem wyni-ków sportowych.

MEDYCYNA SPORTOWA Nr 12 /2006 22 66 .. 00 7722 22

Z uwagi na niebywa∏y rozwój tech-nologii treningu wspó∏czesnegosportu wyczynowego coraz cz´Êciejmamy do czynienia z zespo∏amiprzecià˝eniowymi narzàdu ruchu,rzadziej z zespo∏ami przetrenowa-nia. Te ostatnie sà niestety rozpo-znawane zbyt póêno, stàd bardzo

wa˝ne jest wczesne wykrywanie ich najwa˝niejszych objawów.Wiele czynników mo˝e usposabiaç do przetrenowania. Sà to: defi-

cyt kaloryczny, odwodnienie, niedotlenienie wysokoÊciowe, zaburze-nia snu, zespó∏ d∏ugu czasowego (jet lag).

Najwi´ksze ryzyko rozwoju zespo∏u przetrenowania wyst´pujeu osób uprawiajàcych sporty wytrzyma∏oÊciowe. Zagro˝eni sà zw∏aszczam∏odzi sportowcy uprawiajàcy biegi d∏ugodystansowe oraz biegaczepo 40. r.˝., startujàcy cz´sto w ró˝nego rodzaju maratonach. Bardzo po-datni na przetrenowanie sà wyczynowi p∏ywacy oraz wieloboiÊci i triatlo-niÊci (zwani ironmenami). Kobiety sà bardziej podatne ni˝ m´˝czyêni.

Niektórzy badacze porównujà zespó∏ przetrenowania do wwyyppaallee--nniiaa zzaawwooddoowweeggoo, oba zespo∏y cechuje bowiem podobny zespó∏ obja-wów, zw∏aszcza psychoemocjonalnych, choç czynniki sprawcze mogàsi´ skrajnie ró˝niç.

Nale˝y pami´taç, ˝e pod maskà zespo∏u przetrenowania u spor-towców mogà kryç si´ inne schorzenia: infekcje wirusowe, anemia,niedoczynnoÊç tarczycy, mononukleoza, cukrzyca, niedobór ˝elaza,zespó∏ chronicznego zm´czenia, choroby psychiczne oraz uk∏adowechoroby mi´Êni.

Prof. dr hab. med. Krzysztof Klukowski,kierownik KatedryFizjologiii Biochemii AWFw Warszawie

BIOLOGICZNE WSKAèNIKI PRZETRENOWANIA

WYDOLNOÂå FIZYCZNA: gorsza sprawnoÊç, mo-toryka, wolniejsza restytucja powysi∏kowa, mniejszatolerancja obcià˝eƒ treningowychANATOMICZNE: bolesnoÊç mi´Êni, ból okolicy l´-dêwiowo-krzy˝owej, bóle przecià˝eniowe, z∏amaniaprzecià˝eniowe i zapalenia Êci´gienFIZJOLOGICZNE: zmiany parametrów cia∏a, czyn-noÊci uk∏adu krà˝enia, przesuni´cie punktu przegi´-cia krzywej mleczanowej, zaburzenia ∏aknienia, za-burzenia ˝o∏àdkowo-jelitoweBIOCHEMICZNE: obni˝one st´˝enie hemoglobinyi ferrytyny, wzrost aktywnoÊci kinazy kreatynowej,gorsza tolerancja glukozy, obni˝one poziomy gliko-genu w wàtrobie i mi´Êniach, ujemny bilans azoto-wy, wzrost st´˝enia mocznika, zaburzenia gospodar-

ki aminokwasowej, podwy˝szone lub obni˝one st´-˝enia katecholamin i kortyzolu, spadek st´˝enia Zn,Co, Al, Se, Cu oraz obni˝ona zawartoÊç zwiàzkówmineralnych w tkance kostnejIMMUNOLOGICZNE: os∏abienie funkcji neutrofi-lów, aktywacja eozynofilów, zahamowanie syntezyIgG i IgM, podatnoÊç na infekcje górnych dróg od-dechowych, alergie, opryszczk´, powi´kszenie w´-z∏ów ch∏onnych, zahamowanie procesów gojenia PSYCHOLOGICZNE: l´k przed rywalizacjà, rezy-gnacja, apatia, spadek koncentracji, ∏atwoÊç roz-praszania uwagi, zmniejszona zdolnoÊç przetwa-rzania informacji, wzrost wra˝liwoÊci na stres(Êrodowiskowy i zwiàzany z treningiem), chwiej-noÊç emocjonalna, zwi´kszona pobudliwoÊç, zmia-ny osobowoÊci, obni˝ona samoocena, zaburzenianastroju, utrata apetytu.

Lek. Witold Furga∏, specjalista medycynysportowej, rehabilitacji i organizacji ochro-ny zdrowia, sekretarz Zarzàdu G∏ównegoPTMS, konsultant ds. medycyny sportowejwojewództwa podkarpackiego

fot.

Mar

iola

Godl

ewsk

a

fot.

Mar

iola

Godl

ewsk

a

JeÊli stres jest zbyt du˝y, podobnie jak obcià˝eniatreningowe, rozwija si´ zespó∏ przetrenowania

Przetrenowaniem sàzagro˝eni zw∏aszczasportowcy uprawiajàcydyscyplinywytrzyma∏oÊciowe

MEDYCYNA SPORTOWANr 12 /2006 22 66 .. 00 77 22 33

rowych i rozgrywek, co wià˝e si´z brakiem zró˝nicowania Êrodkówtreningowych i skróceniem czasupoÊwi´canego na przygotowanieogólne. To równie˝ efekt brakuczasu na wypoczynek i regenera-cj´ organizmu.

Przyczyny przetrenowaniaKa˝dy wysi∏ek fizyczny jest stre-sem dla organizmu. JeÊli stres jestzbyt du˝y, podobnie jak obcià˝e-nia treningowe, rozwija si´ zespó∏przetrenowania. Wiele jest hipo-tez t∏umaczàcych jego rozwój.Najbardziej wiarygodna jest teo-ria o nak∏adaniu si´ wielorakichzaburzeƒ, takich jak:

– upoÊledzenie przekaênictwanerwowo-mi´Êniowego

– miopatia– upoÊledzenie funkcji obwodo-

wych receptorów β-adrener-gicznych

– zaburzenia osi podwzgórzowo--przysadkowej

– nadmierne pobudzenie osi ko-rowo-nadnerczowej

– zaburzenia szlaków metabo-licznych

– zaburzenia funkcji oÊrodko-wych szlaków ruchowych

– niedobór w´glowodanów.

Leczenie zespo∏u przetrenowaniaNajskuteczniejszà formà leczeniazespo∏u przetrenowania jest d∏u-gotrwa∏y odpoczynek. To, jak d∏u-go powinien trwaç, aby uzyskaçpe∏nà regeneracj´, jest kwestià

spornà. W literaturze podaje si´przedzia∏y od 2 tygodni do 6 mie-si´cy. Stosowanie Êrodków farma-kologicznych celem przyspiesze-nia powrotu do pe∏nej aktywnoÊcisportowej stoi w sprzecznoÊciz etykà i prawem w sporcie,a przede wszystkim niesie ryzykodzia∏aƒ niepo˝àdanych. Najwa˝-niejsze jest wi´c zapobieganierozwojowi przetrenowania po-przez wspó∏prac´ cz∏onków ze-spo∏u szkoleniowego i pe∏ne za-ufanie do zawodnika.

Stan przetrenowania musi byçjak najszybciej rozpoznany i wni-kliwie obserwowany przez samegosportowca. DoÊwiadczony zawod-nik powinien znaç swój organizmna tyle, aby w∏aÊciwie interpreto-waç p∏ynàce z niego sygna∏y. Nale-˝y Êledziç wielkoÊç obcià˝eƒ tre-ningowych, ich atrakcyjnoÊç i mo-notonnoÊç oraz analizowaç czasniezb´dny do wypoczynku i rege-neracji. Trzeba bezwzgl´dnie prze-strzegaç zasad w∏aÊciwego ˝ywie-nia i nawadniania organizmu, do-stosowujàc je do obcià˝eƒ w upra-wianej dyscyplinie i do stylu ˝ycia.

PiÊmiennictwoIsrael S. O przetrenowaniu z internistycznegoi fizjologicznego punktu widzenia. Sport wyczy-nowy 1976;12:34P∏atonow W. Wp∏yw ró˝nych obcià˝eƒ na prze-bieg procesów zm´czenia i odnowy. Sport wy-czynowy 1980;3:3Sidorowicz W. Zagadnienie przewlek∏ego prze-cià˝enia uk∏adu ruchu u zawodników wyczyno-wych. Materia∏y szkoleniowe PKOL 1964;6Âwiderski G. Kliniczne i morfologiczne aspektyprzem´czenia mi´Êni – problem medycynysportowej. Sport wyczynowy 1976;7:37Ronikier A. Fizjologia sportu. COS, Bibliotekatrenera. Warszawa 2001Gieremek K., Dec L. Zm´czenie i regeneracjasi∏. Odnowa biologiczna. AWF Katowice 2000Jaskólski A. Podstawy fizjologii wysi∏ku fizycz-nego. AWF Wroc∏aw 2002Jegier A., Nazar K., Dziak A. Medycyna sporto-wa. PTMS 2005

Testowy Program Edukacyjny– M

edycyna Sportowa

Prosz´ wpisaç dane albo przybiç pieczàtk´ z

adresemIm

i´ inazwisko: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Adres: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Telefon: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

e-mail: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

nr prawa w

ykonywania zaw

odu: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

IspecjalnoÊç:. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

stopieƒ . . . . . . . .

IIspecjalnoÊç:. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

stopieƒ . . . . . . . .

Wyra˝am

zgod´ na przetwarzanie moich danych osobowych przez M

edical Tribune PolskaSp. zo.o. zsiedzibà wW

arszawie, ul. Gdaƒska 41, dla celów marketingo-

wych, wtym

dla marketingu produktów ius∏ug innych podm

iotów. Zgadzam si´ na otrzym

ywanie informacji handlowych przesy∏anych Êrodkam

i komunikacji elektro-

nicznej. Podane dane nie b´dà udost´pniane innym podm

iotom (odbiorcom

). Dane zosta∏y podane dobrowolnie. Ka˝dej osobie, której dane dotyczà, przys∏ugujeprawo dost´pu do

treÊci swoich danych iich poprawiania.

PPooddppiiss

Odpowiedzi prosimy nadsy∏aç do

30 sierpnia 2006 r. (decyduje data stempla pocztowego). Pod

koniec okresurozliczeniowego ka˝dy zuczestników otrzym

a certyfikat potwierdzajàcy liczb´ zdobytych punktów edukacyjnych.

Kart´ nale˝y wyciàç iodes∏aç w

kopercie na adres:M

edical Tribune PolskaSp. z

o.o., skr. pocztowa 53, 00-967 W

arszawa

Prosz´ zakreÊliç jednà odpow

iedê:1.

a)b)

c)d)

e)

2.a)

b)c)

d)e)

3.a)

b)c)

d)e)

Akredytowany przez

Polskie Towarzystw

o M

edycyny Sportowej

✁

✁

Testowy program edukacyjny akredytowany przez Polskie Towarzystwo Medycyny Sportowej

Za ka˝dà prawid∏owà odpowiedê przys∏uguje 0,2 pkt edukacyjnego.Prosimy o wype∏nienie karty odpowiedzi, wyci´cie jej i odes∏anie pocztà na podany adres.

1. Wska˝ prawdziwe stwierdzenia dotyczàceprzetrenowania:

a) to stan przewlek∏ego zm´czenia o podo-strym przebiegu

b) powstaje podczas intensywnego treninguprzy stosowaniu nieadekwatnych przerwwypoczynkowych

c) objawy sà ma∏o uchwytne i niecharaktery-styczne

d) nie ma jednoznacznego wskaênika prze-trenowania

e) wszystkie powy˝sze

2. Typy przetrenowania ustanowione w oparciuo charakter zaburzeƒ autonomicznych to:

a) typ Basedowab) typ Addisona

c) typ Hackneyad) prawid∏owe b i ce) prawid∏owe a i b

3. Objawy determinowane dysfunkcjà uk∏aduwspó∏czulnego w I typie przetrenowania to:

1) obni˝ona zdolnoÊç wysi∏kowa2) niska spoczynkowa cz´stoÊç rytmu serca

i jej szybki powrót do wartoÊci spoczynko-wych po wysi∏ku

3) zaburzenia snu4) powysi∏kowa hipoglikemia5) utrata pop´du p∏ciowego (m´˝czyêni),

zanik miesiàczekWska˝ zestaw odpowiedzi prawid∏owych:

a) 1 i 3; b) 2 i 3; c) 3 i 4; d) 3, 4, 5; e) wszystkie

Nr 1

2/2

00

6

LosacorOpakowania po 30 lub60 tabl. zawierajàcych50 mg losartanu potasu.Lek wskazany w nadci-Ênieniu t´tniczymw monoterapii lubw skojarzeniu z innymilekami przeciwnadci-Ênieniowymi.Podmiot odpowiedzial-ny: Biofarm sp. z o.o.

N o w e l e k i

N o w e k s i à ˝ k i

Podobieƒstwa i ró˝nice w obrazie klinicznym przetrenowania I i II typu

Objawy wspólne

obni˝enie zdolnoÊci wysi∏kowych

niepokój, nadmierne pobudzenie

szybkie osiàganie zm´czenia

brak motywacji podczas zawodów

zwi´kszona podatnoÊç na infekcje

zmniejszenie submaksymalnego i maksymalnego st´˝enia mleczanu

Objawy ró˝nicujàce

Uk∏ad wspó∏czulny Uk∏ad przywspó∏czulny

zaburzenia snu spokojny sen

wzrost spoczynkowej cz´stoÊci rytmu serca obni˝enie spoczynkowej cz´stoÊci rytmu serca

wzrost ciÊnienia t´tniczego niskie ciÊnienie t´tnicze

powolny powrót cz´stoÊci rytmu serca szybki powrót cz´stoÊci rytmu serca i ciÊnienia do wartoÊci prawid∏owych po wysi∏ku do wartoÊci spoczynkowych

spadek ciÊnienia po pionizacji –

– powysi∏kowa hipoglikemia

– utrata pop´du p∏ciowego (m´˝czyêni), zanik miesiàczki

Algorytmy diagnostyczne w praktyce lekarza rodzinnego. Wydanie I polskie pod redakcjà Andrzeja Steciwki. Wydawnictwo Urban & Partner.Wroc∏aw 2006. 379 str.

Kieszonkowy poradnik podzielony na 222 rozdzia∏y opisujà-ce schemat diagnostyki w najcz´stszych zaburzeniach (pre-zentuje podejÊcie „od odchylenia do rozpoznania”). Podajenajlepsze mo˝liwoÊci i badania pomocnicze – obrazowe i la-boratoryjne – w najcz´stszych jednostkach chorobowychi objawach, przedstawiajàc zasady diagnostyki w postaciprzejrzystych schematów. Ksià˝ka adresowana do studentów,sta˝ystów i lekarzy praktyków.

Sekrety ortopedii (seria Sekrety). Wydanie I polskiepod redakcjà Artura Dziaka. Wydawnictwo Urban &Partner. Wroc∏aw 2006. 494 str.

Ró˝ne zagadnienia ortopedyczne podzielono na rozdzia∏y,w których sà omawiane pod postacià pytaƒ i odpowiedzi.Forma uczàca myÊlenia, olbrzymia porcja wiedzy dostarczonaw ∏atwy i przejrzysty, niezwykle praktyczny sposób.

Chirurgia (seria Crash Course). Wydanie I polskiepod redakcjà Waldemara Kostewicza. WydawnictwoUrban & Partner. Wroc∏aw 2006. 370 str.

Podr´cznik przygotowujàcy do egzaminu z chirurgii. Niezwykle przejrzysta forma, liczne tabele, ryciny i zestawienia – pomyÊlane tak, aby zainteresowaç studenta i u∏atwiç nauk´.

fot.

Mar

iola

Godl

ewsk

a

Nasz kulomiotTomaszMajewski