· 2010-11-23 · Opracowanie publikacji GUS, Departament Finansów Preparation of the publication...

GŁÓWNY URZĄD STATYSTYCZNY

CENTRAL STATISTICAL OFFICE

POLSKI RYNEK UBEZPIECZENIOWY POLISH INSURANCE MARKET

2004-2008

Statistical Analyses and Studies Studia i analizy statystyczne

Opracowanie publikacji GUS, Departament Finansów Preparation of the publication CSO, Finance Division

kierujący Prof. nadzw. dr hab. Grażyna Ancyparowicz supervisor Dyrektor Departamentu Finansów

Associate Professor Director of the Finance Division

komentarz opracował zespół w składzie: Grażyna Ancyparowicz comment elaborated team in composition: Sławomir Dziejowski Katarzyna Siwińska Krystyna Strzelecka

tablice Halina Mrowiec-Nalepa tables

Projekt okładki Zakład Wydawnictw Statystycznych Cover design Statistical Publishing Establishment

ISSN 2081-0865

Publikacja dostępna na stronie internetowej: Publication available on website:

http://www.stat.gov.pl

PRZEDMOWA

Główny Urząd Statystyczny, w roku jubileuszu 220-lecia polskiej statystyki publicznej

przekazuje Państwu pierwsze wydanie raportu Polski rynek ubezpieczeniowy. Publikacja ta

zawiera analizę sektora ubezpieczeń w Europie Zachodniej i Środkowej, ze szczególnym

uwzględnieniem różnic między polskim rynkiem ubezpieczeń a wysoko rozwiniętymi

rynkami krajów Unii Europejskiej. Wiele uwagi poświęcono także makroekonomicznym

warunkom funkcjonowania sektora ubezpieczeń gospodarczych w Polsce, w latach

poprzedzających światowy kryzys finansowy i w czasie jego trwania. Był to, ogólnie rzecz

biorąc, pomyślny okres dla gospodarki realnej, sprzyjający rozwojowi pola

ubezpieczeniowego, zarówno pod względem wartościowym, jak i możliwości dystrybucji

nowych produktów finansowych.

Niniejsza publikacja w Aneksie Statystycznym zawiera dane z badań ilościowych oraz

zagregowane, zatwierdzone przez audytorów, informacje ze sprawozdań finansowych

zakładów ubezpieczeniowych posiadających zezwolenie na prowadzenie działalności

w Polsce. Zamieszczone w tablicach dane liczbowe, jeśli nie podano innego źródła, pochodzą

z baz administracyjnych Urzędu Komisji Nadzoru Finansowego.

Przekazując do rąk Państwa Polski rynek ubezpieczeniowy, pragnę podziękować

wszystkim osobom oraz instytucjom za cenne informacje, sugestie i wnioski, które stanowiły

i stanowić będą w przyszłości inspirację w kształtowaniu i wzbogacaniu treści tej publikacji.

Dyrektor Departamentu Finansów GUS

Prof. nadz. dr hab. Grażyna Ancyparowicz

Warszawa, grudzień 2009 r.

PREFACE

On the 220th anniversary of the polish public statistics The Central Statistical Office

provides you the first edition of Polish Insurance Market. This publication includes analysis

of insurance sector in West and Middle Europe taking into account the differences between

the polish insurance market and highly developed markets of European Union’s countries.

Also devoted much attention to macroeconomic conditions concerning functioning

of economic insurance sector in Poland in the years before the global financial crisis and its

duration. It was a successful period for real economy conducive to the development

of insurance area both in terms value and distribution possibilities of new financial products.

The present publication in Statistical Appendix has been based on data from

quantitative research and aggregated, approved by auditors information from financial

reports of insurance companies which are authorized to operate in Poland. Numerical data

presented in tables, if any source has not given, come from the Polish Financial Supervision

Authority.

I would like to thank all people and institutions for valuable information, suggestions

and conclusions which are and will be inspiration in shaping and enriching content of this

publication in the future.

Director of Finance Division CSO

Associate Professor Grażyna Ancyparowicz

Warsaw, December 2009

SPIS TREŚCI CONTENS strona Warunki działania i wyniki finansowe zakładów ubezpieczeń w latach 2007-2008 Conditions of activity and financial results of insurance companies in 2007-2008 7

I. Uwarunkowania makroekonomiczne Macroeconomic conditionings 8

I.1. Etiologia i następstwa kryzysu finansowego Aetiology and consequences of financial crisis 8

I.2. Recesja w Unii Europejskiej Recession in European Union 12

I.3. Wpływ kryzysu na polski PKB i jego komponenty Crisis’s influence on GDP and its components 22

I.4. Czynniki kształtujące popyt inwestycyjny w Polsce Factors determining investment demand in Poland 30

I.5. Bezpośrednie inwestycje zagraniczne Foreign direct investment 37

I.6. Sytuacja dochodowa gospodarstw domowych Income conditions in households 43

II. Uwarunkowania w sferze finansów Conditionings in financial area 52

II.1. Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie SA Warsaw Stock Exchange 52

II.2. Budżet państwa i dług publiczny State budget and public debt 59

II.3. Polityka pieniężna i jej instrumenty Implements of monetary policy 69

III. Ubezpieczenia gospodarcze w świetle statystyki Economic insurances in the light of statistics 76

III.1. Polaryzacja światowego i europejskiego rynku ubezpieczeń Polarization of world-wide and European insurance market 76

III.2. Składka przypisana brutto w krajach reprezentowanych w CEA Gross premiums written in countries represented in CEA 86

III.3. Struktura składki przypisanej brutto w ubezpieczeniach nie na życie Structure of gross premiums written in non-life insurance 94

III.4. Portfel inwestycyjny zakładów ubezpieczeń Investments of insurance companies 103

III.5. Profil polskiego rynku ubezpieczeniowego Profile of the Polish insurance market 107

III.6. Wyniki finansowe i standing polskich ubezpieczycielu w czasie światowego kryzysu Financial results and standing of polish insurers during the global financial crisis 114

Podsumowanie i wnioski Conditionings and Conclusions 128

Bibliografia Bibliography 131

Aneks Statystyczny Statistical Appendix 135

Uwagi ogólne General Notes 136

Słowniczek pojęć Vocabulary 136

Spis tablic List of tables 166

Tablice Tables 176-338

WARUNKI DZIAŁANIA I WYNIKI FINANSOWE ZAKŁADÓW UBEZPIECZEŃ

w latach 2007-2008

Grażyna Ancyparowicz we współpracy ze:

Sławomirem Dziejowskim II.2. Budżet Państwa

Katarzyną Siwińską II.1. Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie SA II.3. Polityka pieniężna i jej instrumenty

Krystyną Strzelecką

III.6. Wyniki finansowe i standing ubezpieczycieli w czasie finansowego kryzysu

8

I. UWARUNKOWANIA MAKROEKONOMICZNE

I.1. Etiologia i następstwa kryzysu finansowego

Globalizacja działalności gospodarczej, pojawienie się i szybkie rozpowszechnianie złożonych instrumentów finansowych, w połączeniu z dematerializacją i fetyszyzacją pienią-dza kilkakrotnie wywoływały w ostatnich trzydziestu latach zaburzenia funkcjonowania re-gionalnych rynków finansowych, lecz mimo to światowy rynek finansowy rozwijał się bardzo dynamicznie.

Wykres 1. Światowe aktywa finansowe w bln USD

Źródło: McKinsey Global Institute, Global capital markets. Entering a new era, September 2009, str. 9

Od 1990 r. światowe aktywa finansowe – akcje, prywatne i publiczne papiery dłużne, depozyty bankowe – wzrosły do 2007 r. prawie czterokrotnie, były wówczas trzykrotnie wyż-sze od globalnej wartości PKB. W jeszcze większej skali zwiększyły się globalne transfery finansowe. W latach 2002-2007 transnarodowe przepływy kapitału, w 80% generowane przez instytucje monetarne, wzrosły z 900 mld USD do 6 000 mld USD1. Banki utrzymywały płyn-ność, w coraz wyższym stopniu korzystając ze światowych zasobów pieniądza, w związku z tym bardzo szybko powiększały się transgraniczne przepływy kapitału finansowego. Na międzynarodowych rynkach dominowały depozyty i kredyty o okresie wymagalności krót-szym niż rok, rozpowszechniła się praktyka finansowania długoterminowych transakcji kapi-

1 Na ponad sześciokrotny wzrost transferów finansowych oddziaływały różnorodne czynniki: zaawansowane technologie informatyczne, inżynierię kapitałową, liberalizację dostępu do rynków finansowych. Por.: Mapping Global Capital Markets, Fifth Annual Report, McKinsey Global Institute 2008, s. 8

9

tałem krótkoterminowym. Miało to tę zaletę, że ułatwiało szybkie wycofywanie zasobów w przypadku niedostatecznej płynności lub nadmiernego ryzyka banku lub jego klienta. Glo-balizacja zwiększała prawdopodobieństwo błędnej oceny standingu instytucji finansowych. Na skutek rozprzestrzeniania się kreatywnej rachunkowości, która nie podlegała weryfikacji według jednolitych standardów, światowy system finansowy tracił przejrzystość.

Wykres 2. Relacja światowego PKB do globalnej wartości aktywów finansowych

Źródło: jak w wykresie 1.

Wykres 3. Globalne przepływy kapitału finansowego


1990 1995 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008

BIZ 0,3 0,1 1,0 1,0 0,9 0,7 0,8 1,2 1,5 2,1 1,8

akcje 0,5 0,5 0,7 0,7 0,2 0,5 0,6 1,2 1,1 0,8 1,6

papiery dłużne 0,2 0,3 1,0 1,0 1,0 1,4 2,0 2,4 2,7 2,6 -0,2

depozyty i kredyty 0,0 0,6 1,5 0,9 0,9 1,2 2,1 2,8 3,1 4,9 -1,3

-2,0

0,0

2,0

4,0

6,0

8,0

10,0

bln

USD

10

Wykres 4. Globalne przepływy kapitałowe jako % światowego PKB


W niektórych państwach, a nawet w całych regionach świata, wygenerowane zostały – niewspółmiernie duże w relacji do sfery realnej – nadwyżki pieniężne i kapitałowe2, w czym niemałą rolę odegrały wady i słabości ludzkich charakterów3. Pod presją akcjonariuszy, do-magających się szybkiego wzrostu wartości rynkowej spółek, ich zarządy – w poszukiwaniu nadzwyczajnych zysków – angażowały kapitał w ryzykowne – lecz rokujące wysoką stopę zwrotu – operacje finansowe na rynku produktów strukturyzowanych i derywatów. „Jeśli banki sprzedają wirtualne produkty posługując się wątpliwej jakości inżynierią finansową, można się było spodziewać, że w końcu taki system się załamie”4. W tych okolicznościach sfera finansowa coraz bardziej alienowała się względem sfery realnej, a wraz z tym – rosło ryzyko inwestycyjne – przy rozmyciu odpowiedzialności. Przekonanie o nieomylności – wy-stawiających oceny na podstawie danych historycznych – agencji ratingowych, umacniało przeświadczenie kadry zarządzającej, że można osiągać spektakularne sukcesy i budować własną karierę, uprawiając na wielką skalę hazard moralny (moral hazard)5, osiągając z tego tytułu wysokie premie dla siebie, korporacji i akcjonariuszy.

Nadpłynność globalnego systemu finansowego skłaniała władze monetarne najwyżej rozwiniętych państw do utrzymywania na niskim pułapie stóp oprocentowania instrumentów

2 W 2000 r. w 11 krajach relacja aktywów finansowych do produktu krajowego brutto przekraczała 350%, w 2007 r. liczba tych krajów wzrosła do 25; w tej grupie znalazły się również państwa z rynków wschodzących, takie jak Chiny i Republika Południowej Afryki. Por.: Mapping Global Capital Markets…, dz. cyt., s. 8 3 Szerzej na ten temat: J. Klebaniuk, Psychologiczne aspekty kryzysu finansowego [w:] Rynki finansowe w warunkach kryzysu pod red. M. Kalinowskiego, CEDEWU.PL Wydawnictwa Fachowe i Wyższa Szkoła Ban-kowa w Gdańsku, Warszawa 2009, str. 61-74 4 Wypowiedź M. Goliszewskiego w wywiadzie udzielonym P. Pietkunowi, Fikcyjny interwencjonizm, „Gazeta Bankowa” Nr 9(1061) z 2 marca 2009, str. 18 5 W tym kontekście hazard polega na zaspokojeniu ekscentrycznych potrzeb majątkowych, dotyczy ryzyk sztucznych (spekulatywnych) oderwanych od wielkości potrzeby majątkowej. Szerzej na ten temat por.: E. Ko-walewski, Prawo ubezpieczeń gospodarczych, Oficyna Wydawnicza Branta, Bydgoszcz-Toruń 2002, str. 34 oraz T. Michalski, Ryzyko w działalności człowieka [w:] Podstawy ubezpieczeń tom I – mechanizmy i funkcje pod red. J. Monkiewicza, Warszawa Poltext 2000, s. 21-24.

11

finansowych6. Sprawnie funkcjonujący system rozliczeń tworzył złudne poczucie bezpieczeń-stwa i skłaniał inwestorów do wychodzenia poza sferę finansów, zwiększając obroty aktywa-mi niefinansowymi. Tani i względnie łatwy dostęp do pieniądza sprzyjał spekulacjom na ryn-ku nieruchomości, zaś wysoka dynamika ich cen wywołała w wielu krajach boom budowlany, który był czynnikiem wzmacniającym ożywienie gospodarcze. W krajach o gospodarce ryn-kowej – mimo krótkoterminowych, cyklicznych wahań – utrzymywała się przez dziesięciole-cia dobra koniunktura. Przekonanie o słuszności dotychczasowej liberalnej polityki ekono-micznej umocniło się, gdy ostatecznie zbankrutowała idea centralnie planowanej gospodarki realnego socjalizmu. Praktyka coraz bardziej przeczyła fundamentalnym zasadom gospodarki kapitalistycznej, ale niezachwiana pewność, że „niewidzialna ręka rynku” naprawi ludzkie błędy, nie skłaniała do refleksji nad słusznością obranej drogi7. „Co więcej, winni krachowi systemu finansowego, do końca głosili hasła wolnorynkowe, choć łamali wszelkie zasady funkcjonowania w gospodarce kapitalistycznej – de facto niszcząc system u jego podstaw”8.

W przededniu fiaska dotychczasowej polityki monetarnej, Alan Greenspan pisał: „Ostatnia dekada bezprecedensowego wzrostu gospodarczego zarówno w większości krajów rozwiniętych, jak i rozwijających się, stanowi ostateczny dowód na dysfunkcjonalność trwa-jącego przez ponad siedemdziesiąt lat eksperymentu ekonomicznego. (…) Szokujący upadek bloku sowieckiego przyspieszył proces odchodzenia od centralnego planowania na całym świecie, (…) racjonalne podejmowanie ryzyka jest nierozerwalnie związane z postępem mate-rialnym. Gdy ten element nie istnieje, lub wywiera na nas niekorzystny wpływ, podejmujemy jedynie najbardziej niezbędne działania. Produkcja gospodarcza jest minimalna i napędza ją nie skalkulowana wola podjęcia ryzyka, lecz często przymus państwa. (…) Rynkowy kapita-lizm udowodnił swą fantastyczną wydajność”9.

Jedną z bezpośrednich przyczyn ostatniego globalnego kryzysu był prowizyjny system dystrybucji kredytów w Stanach Zjednoczonych, połączony z transferem ryzyka do wyspecja-lizowanych instytucji sekurytyzacyjnych. Zagrożenia dla stabilności systemu finansowego powstały w latach osiemdziesiątych minionego wieku, gdy – obok agend rządowych przejmu-jących dobrze wyselekcjonowane ryzyko kredytów hipotecznych – pojawiły się tam prywatne firmy sekurytyzacyjne, które wierzytelności z tego tytułu refinansowały emisją dłużnych pa-pierów wartościowych. Firmy te, określane mianem „wehikułów inwestycyjnych” akceptowa-ły – bez większych skrupułów – podwyższone ryzyko, przyczyniając się do szybkiego rozsze-rzania akcji kredytowej na rzecz klientów o niskiej zdolności kredytowej, a nawet klientów nie posiadających żadnej zdolności kredytowej. Produkty strukturyzowane oraz finansowe instrumenty pochodne, dla których instrumentem bazowym były obligacje hipoteczne (asset backed securities – ABS), kupowane następnie przez emitentów collateralized debt obliga-tion (CDO), uniemożliwiały rzetelną ocenę ryzyka przez gwarantów i ostatecznych nabyw-

6 „Mechanizm rynkowy, zrównujący wartość rzeczywistych oszczędności globalnych z poziomem inwestycji spowodował wyraźny spadek realnych stóp procentowych, [który – dod. aut.] wiązano z rosnącymi wskaźnikami ceny do zysku dla akcji, nieruchomości i (…) wszystkich przynoszących dochód aktywów”. A. Greenspan, Era zawirowań. Krok w nowy wiek, Warszawskie Wydawnictwo Literackie „Muza” SA, Warszawa 2008, str.21 7 „Światowy kryzys finansowy zrodził się w USA i innych najbardziej rozwiniętych krajach z tej prostej przy-czyny, że ich zaawansowany system bankowy i ubezpieczeniowy w warunkach globalizacji i liberalizacji obrotu, przy braku właściwej kontroli i regulacji rynku instrumentów pochodnych oraz rozlicznych mankamentach za-rządzania, uległ na dużą skalę pokusie nadużycia”. Por.: R. Michalski, Globalny kryzys finansowo-gospodarczy: przełom czy wymuszone dostosowania? [w:] Polityka gospodarcza Polski w integrującej się Europie 2008-2009. Raport roczny, Instytut Badań Rynku, Konsumpcji i Koniunktur, Warszawa 2009, str. 22 8 Wypowiedź M. Goliszewskiego w wywiadzie udzielonym P. Pietkunowi, Fikcyjny interwencjonizm, dz. cyt. 9 A. Greenspan, Era zawirowań. Krok w nowy wiek, dz. cyt. str. 560-562

12

ców złożonych instrumentów finansowych. W ten sposób sekurytyzacji podlegały nie tylko kredyty hipoteczne należycie zabezpieczone, ale także nie spełniające standardów (subprime).

Genezy kryzysu można także doszukiwać się w amerykańskiej polityce niskiej stopy procentowej, która miała być panaceum na spowolnienie gospodarcze „po krachu spółek technologicznych w 2000 r. i ataku terrorystycznym z 11 września 2001 r.”10, generując popyt na kredyty, przede wszystkim ze strony gospodarstw domowych11. „FED obniżył stopę fun-duszy federalnych do 1% i utrzymał ją na tym poziomie do czerwca 2004 r. Działanie to umożliwiło powstanie bańki na amerykańskim rynku nieruchomości. Podobne bańki można było zaobserwować w innych częściach świata, zwłaszcza w Wielkiej Brytanii, Hiszpanii i Australii. Tym, co odróżnia bańkę amerykańską od innych jest jej rozmiar i wpływ na go-spodarkę oraz na międzynarodowy system finansowy (…) [bowiem – przyp. aut.] instrumenty finansujące kredyty hipoteczne udzielone w USA były szeroko dystrybuowane na całym świecie”12.

Na początku 2007 r. kilku instytucjonalnych uczestników amerykańskiego rynku kre-dytów hipotecznych utraciło płynność finansową13, lecz opublikowany w marcu ostrzegawczy raport Mortgage Bankers Association wywołał jedynie chwilowe załamanie notowań papie-rów wartościowych. Sytuacja zmieniła się radykalnie, gdy między sierpniem 2007 r. a wrze-śniem 2008 r. dotarły do opinii publicznej informacje o zaburzeniach równowagi kilkunastu dużych firm sekurytyzacyjnych, instytucji kredytowych i działających w skali globalnej ban-ków. Podmioty, które posiadały w swych portfelach inwestycyjnych instrumenty finansowe emitowane na bazie kredytów subprime, poniosły konsekwencje braku płynności finansowej bądź niewypłacalności amerykańskich kredytobiorców. Po chwilowym uspokojeniu rynku, upadłość Lehman Brothers (15 września 2008 r.)14 wzmogła obawy przed zarażeniem tok-

10 G. Soros, Kryzys kredytowy 2008 i co to oznacza. Nowy paradygmat rynków finansowych, MT Biznes, War-szawa 2009, str. 118 11 Było to głównym celem polityki monetarnej FED, o czym pisze A. Greenspan, Era zawirowań. Krok w nowy wiek, dz. cyt. str. 8-17 12 Por.: G. Soros, Kryzys kredytowy 2008 i co to oznacza, dz. cyt., str. 119 13 Już w 2005 r. można było dostrzec pierwsze oznaki odwrócenia wzrostowego trendu cen nieruchomości w wielu amerykańskich stanach, ale sygnały te potraktowano wówczas jako zjawisko przejściowe. Wieści o zagrożeniach w segmencie subprime mortgage pojawiły się 9 lutego 2007 r., pierwszą ofiarą był New Century Financial, którego upadłość nastąpiła 2 kwietnia, jednak dopiero 1 sierpnia, gdy Bear Stearns zgłosił wniosek o ochronę przed wierzycielami dla swoich funduszy hedgingowych z nadmierną ekspozycją na ryzyko, potrak-towano to jako zagrożenie dla innych aktorów rynku finansowego. Szerzej na ten temat: W. Nawrot, Globalny kryzys finansowy XXI wieku. Przyczyny, przebieg, skutki, prognozy, Wydawnictwa Fachowe CEDEWU.PL, Warszawa 2009, str. 25-38 i 163-196 14 Upadłość tego banku – po ujawnieniu strat poniesionych przez amerykańskie fundusze rynku pieniężnego, które inwestowały w bony komercyjne – spowodowała wzrost awersji do ryzyka związanego z funduszami ryn-ku pieniężnego. Sytuację pogorszyło dodatkowo zachowanie banków, które doprowadziło do przesunięcia środ-ków z funduszy rynku pieniężnego do oferujących wyższą rentowność depozytów bankowych. Stopy procento-we niezabezpieczonych transakcji rynku pieniężnego gwałtownie wzrosły, szczególnie dla transakcji o długich terminach zapadalności. Premie za ryzyko były o wiele wyższe niż kiedykolwiek przedtem w okresie zaburzeń finansowych, lecz mimo to akcja kredytowa zamarła, co wywołało efekt domina w sektorze bankowym strefy euro. Po gwarancjach rządowych dla depozytów, pomimo że nie obejmowały one funduszy rynku pieniężnego, w ostatnich dwu miesiącach 2008 r. zanotowano dodatnie przepływy. Było to odebrane jako przejaw wzrostu zaufania rezydentów strefy euro w utrzymanie takich funduszy. Wydarzenia te wywołały znaczne ruchy pienią-dza i miały istotny wpływ na kurs walut, a w szczególności były jedną z przyczyn nagłego załamania wzrosto-wego trendu kursu złotego wobec euro i innych głównych walut światowych. Por.: Raport Roczny 2008. Euro-pejski Bank Centralny, str. 31-32 i 38 http://www.ecb.int/... oraz R. Michalski, Globalny kryzys finansowo-gospodarczy…, dz. cyt. str. 21

13

sycznymi aktywami15. Świadomość, że państwo spieszy z pomocą tylko wybranym – na pod-stawie niezbyt jasnych kryteriów – instytucjom finansowym, motywowała inwestorów do panicznej wyprzedaży wszystkich podejrzanych – ich zdaniem – aktywów16. Brak wzajemne-go zaufania w świecie międzynarodowej finansjery doprowadził jesienią 2008 r. do przej-ściowego ograniczenia akcji kredytowej (credit crunch) w skali globalnej. Wywołało to gwał-towne perturbacje na głównych rynkach kapitałowych i spadek cen na giełdach towarowych. Dążąc do przywrócenia równowagi systemu finansowego, należało odbudować społeczne zaufanie do instytucji finansowych. Działania pomocowe dla zagrożonych upadłością instytu-cji finansowych podejmowały zarówno rządy17, jak i banki centralne, lecz bez większego po-wodzenia. Bezpośrednie straty wywołane niewypłacalnością kredytobiorców, poniesione przez podmioty sektora monetarnego (głównie banki) wyniosły 1,4 bln USD, w tym ok. 30% stanowiły utracone kredyty, resztę – straty na różnego rodzaju strukturyzowanych obliga-cjach18. O wielkości strat poniesionych przez działających w skali globalnej instytucjonalnych inwestorów mówi stan światowych aktywów finansowych, których wartość obniżyła się ze 194 bln USD w 2007 r. do 178 bln USD w 2008 r.19. Jesienią 2008 r. i na początku 2009 r. wielka, skoncentrowana w czasie podaż instrumentów finansowych jeszcze bardziej pogłębia-ła spadki ich cen, wywołując ponowną falę spekulacji na rynkach walutowych, która dotarła także do Polski20. Rynki produktów strukturyzowanych w niektórych przypadkach po prostu zniknęły, brak dostępu do kredytu skłaniał do poszukiwania innych źródeł zasilania, toteż dochodowość papierów komercyjnych znacznie wzrosła. Jeszcze raz potwierdziły się, wypo-wiedziane ponad pół wieku temu słowa Ludwiga von Misesa: „sztuczny boom to nie dobro-byt, ale zwodniczy obraz dobrej koniunktury. Jego iluzoryczność sprowadza ludzi na manow-ce i staje u podstaw błędnych inwestycji oraz konsumpcji nierealnych, pozornych zysków. (…) Kryzys jest koniecznym procesem powtórnego dostrojenia struktury aktywności gospo-darczej do rzeczywistego stanu rynku (…) jest więc pierwszym krokiem powrotu do normal-nych warunków, początkiem rekonwalescencji i podstawą prawdziwej prosperity, opartej na produkcji dóbr, a nie prestidigitatorskiej sztuczce ekspansji kredytowej”21.

Deregulacja i wysoka zmienność światowych rynków pieniężnych i kapitałowych bu-dziły obawy przedsiębiorców o przeniesienie skutków kryzysu finansowego na sferę realną. W warunkach narastającej niepewności, rosnących zapasów gotowych wyrobów i pesymi-stycznie ocenianych możliwości zbytu, obniżył się stopnień wykorzystania aparatu wy-twórczego, a w konsekwencji likwidacji części miejsc pracy – zaczęło rosnąć bezrobocie. Reakcją na spadek popytu i szybkie kurczenie się portfela zamówień był spadek aktywności inwestycyjnej, na co miał również wpływ coraz trudniejszy dostęp do kredytu.

15 „Kryzys zaufania rozpoczął się w 2007 r., kiedy inwestorzy na rynkach finansowych zaczęli nawzajem wątpić w swoją wypłacalność, wskutek ogólnego niedoszacowania ryzyka w aktywach finansowych, znacznej zakumu-lowanej przez lata dźwigni oraz braku transparentności sprawozdań finansowych. Brak zaufania rozszerzył się na cały system finansowy, upośledzając jego zdolność poprawnej wyceny aktywów i pasywów. Starania jedno-czesnego zmniejszenia ryzyka i dźwigni doprowadziły do nadwyżki podaży aktywów i silnego spadku ich cen”. Por.: L. Bini-Smaghi, Restoring Confidence http://www.ecb.europa.eu 16 Zmienność kursów walut wynikała z niechęci inwestorów do posiadania aktywów w walutach krajów trzecich, z wyjątkiem walut kluczowych (USD, EUR, JPY). 17 Wsparcie rządowe dla sektora bankowego w strefie euro szacowano na 284,6 mld euro (ok. 3% PKB strefy euro). Raport roczny 2008, Europejski Bank Centralny, str. 25; http://www.ecb.europa.eu 18 Global Stability Report, IMF, Washington DC, October 2008; http://www.ecb.europa.eu 19 McKinsey Global Institute, Global capital markets, dz. cyt. str. 9 20 Por. A. Filipek, Atak i obrona, „Gazeta Bankowa” Nr 9(1061) z 9 marca 2009 r., str. 22-23 21 L. von Mises. Gospodarcze skutki łatwego pieniądza. Notatka z 24 kwietnia 1946 r. dla Komitetu Przedsię-biorców, którym Mises służył radą jako konsultant. Instytut Misesa http://mises.pl

14

I.2. Recesja w Unii Europejskiej

W Europie, początkowo nie zdawano sobie sprawy ze skali zagrożenia, jakie niosły wydarzenia na rynkach amerykańskich i azjatyckich, oczekiwano jedynie nieznacznego spo-wolnienia wzrostu gospodarki, zwłaszcza po deklaracjach Bena Bernanke’a szefa amerykań-skiej Rezerwy Federalnej, że kryzys w USA może zakończyć się w 2009 r. Tym niemniej, drastyczne globalne ograniczanie akcji kredytowej i wyprzedaż instrumentów finansowych, powstrzymały aktywność europejskich inwestorów. Spowolniło to wzrost ekonomiczny w Unii Europejskiej, mimo że do jesieni 2008 r. spadek popytu inwestycyjnego częściowo rekompensował podwyższony popyt konsumpcyjny22. Jednak w miarę pogarszającej się sytu-acji na rynku pracy i spadku dochodów dyspozycyjnych gospodarstw domowych, obniżał się popyt konsumpcyjny – a w konsekwencji – dynamika cen producentów23. Reakcją przedsię-biorstw na spadek rentowności24 było wyłączanie części aparatu wytwórczego, zmniejszanie stanu zapasów, dalsze wstrzymywanie inwestycji.

Wykres 5. Wskaźnik cen producentów i produkcja przemysłowa Przeciętna miesięczna 2005=100

Źródło: Biuletyn Statystyczny GUS 8/2009 i 10/2009, str. 216-227

22 Podstawowe znaczenie miał wzrost dochodów ludności, który nastąpił na przełomie lat 2007 i 2008. Przez pierwsze trzy kwartały 2008 r. średnia roczna stopa wzrostu wynagrodzeń na jednego pracownika wynosiła 3,3%, a więc powyżej średnich rocznych stóp wzrostu w latach 2005-2007, które – w zależności od kraju – oscy-lowały w przedziale 1,8% a 2,5%. Stopa wzrostu płac negocjowanych wzrosła w ciągu 2008 r. o 0,8-1,2 pkt proc. (poprzednio wynosiła 2,1%-2,3%), mimo negatywnych zmian na rynku pracy. Ponadto zwiększone zakupy gospodarstw domowych w pewnym stopniu wynikały z obawy o deprecjację oszczędności, mimo państwowych gwarancji dla depozytów bankowych. Raport Roczny 2008 Europejski Bank Centralny. dz. cyt., str. 67 23 Szerzej na ten temat por.: E. M. Jagiełlo, Koniunktura i handel światowy – podstawowe tendencje oraz J. Ko-tyński, Obszar euro [w:] Koniunktura gospodarcza świata i Polski w latach 2007-2010, Instytut Badań Rynku, Konsumpcji i Koniunktur, Warszawa 2009, odpowiednio str. 11 i 61-66. 24 Średnioroczny wzrost całkowitej marży zysku w 2007 r. wzrósł o 0,9 pkt proc., zaś w ciągu trzech pierwszych kwartałów 2008 r. wrócił do poziomu sprzed roku. Raport Roczny 2008 Europejski Bank Centralny, dz. cyt., str. 68 i 72

90

95

100

105

110

115

120

125

130

XII 2008 IX 2009

ceny producentów UE (27)

ceny producentów strefa €(16)ceny producentów Polska

produkcja przemysłowa ogółem UE (27) produkcja przemysłowa ogółem strefa € (16) produkcja przemysłowa ogółem Polskaprzetwórstwo przemysłowe (UE 27)przetwórstwo przemysłowe strefa € (16)przetwórstwo przemysłowe Polska

15

Wykres 6. Wskaźnik cen producentów i produkcja przemysłowa Poprzedni miesiąc=100

Źródło: Biuletyn Statystyczny GUS 8/2009 i 10/2009, str. 216-227

Wykres 7. Produkcja w budownictwie i obroty w handlu zagranicznym Przeciętna miesięczna 2005=100

Uwaga: Indeksy dla Unii Europejskiej dotyczące produkcji w budownictwie i obrotów handlu podano według przeciętnej wielkości w sierpniu 2009 r., dla Polski – we wrześniu tego samego roku.

Źródło: Biuletyn Statystyczny GUS 10/2009, str. 228-233

Załamanie koniunktury najbardziej odczuły kraje w strefie euro, które w okresie przed kryzysem były silnie uzależnione od popytu zewnętrznego. W 2008 r. przyrost eksportu państw strefy euro wyniósł ok. 1,8%, był więc znacznie mniejszy w porównaniu z 2007 r., gdy eksport wzrósł o 6,0% w relacji do 2006 r. Dane całoroczne nie obrazują dobrze rzeczy-

90919293949596979899100101102103104

I/08 II III IV V VI VII VIII IX X XI XII I/09 II III IV V VI VII VIII IX

ceny producentów UE (27)

produkcja przemys łowa ogółem UE (27)

przetwórstwo przemys łowe (UE 27)

16

wistości, bowiem na wskaźnik całoroczny miał wpływ wysoki przyrost eksportu w pierw-szym kwartale 2008 r. zaś w trzech pozostałych kwartałach wystąpiła ujemna dynamika wy-wozu25. Zgodnie z oczekiwaniami, deficyt w handlu zagranicznym krajów strefy euro pogłę-bił się w 2009 r. Opublikowane jesienią 2008 r. i w początkach 2009 r., wskaźniki z badań ankietowych na temat zamówień eksportowych w sektorze przemysłowym (industrial export orders) i badań portfela zamówień (order books) producentów eurolandu były najniższe w historii badań koniunktury26. Saldo handlu zagranicznego w poprzednich latach podnosiło w krajach eurolandu realny wzrost PKB, w 2008 r. pozostało neutralne, przy czym w pierw-szej połowie 2008 r. wywierało ono dodatni, a w drugiej – ujemny wpływ na poziom tego wskaźnika.

Poważne trudności, a w konsekwencji pogłębienie spadku PKB, przeżyły kraje, w któ-rych – podobnie jak na rynku amerykańskim – nadmiernie wzrosły ceny nieruchomości, a także kraje, w których spadkowa faza cyklu koniunkturalnego zbiegła się w czasie ze spad-kową fazą cyklu budowlanego27.

Od końca lat dziewięćdziesiątych XX w. rozpoczęła się hossa na rynku nieruchomo-ści, ale dopiero w XXI w. ich ceny w bardzo wielu krajach świata zostały wywindowane do niezwykłych wręcz poziomów28. Wartość nieruchomości w krajach rozwiniętych zwiększyła się w latach 2000-2005 o 100% łącznego PKB tych krajów. Boom budowlany, w publicysty-ce ekonomicznej, był porównywany ze skalą wzrostu kursów akcji na Giełdzie Nowojorskiej. W odniesieniu do wartości produktu krajowego brutto ówczesnych krajów rozwiniętych, war-tość akcji – w okresie międzywojennym – wzrosła o 55% PKB. Po dwu latach wysokiej dy-namiki nakładów inwestycyjnych (105,8% w 2006 r. i 104,2% w 2007 r.), w 2008 r. nastąpił gwałtowny spadek stopy wzrostu (do ok. 0,6%), a wywindowane do niebotycznych granic ceny mieszkań zaczęły spadać29. Ceny nieruchomości najszybciej spadały w krajach przeży-wających niedawno boom budowlany (Szwecja, Hiszpania, Irlandia, Wielka Brytania, nowe państwa członkowskie z Europy Środkowej). Rozpoczął się okres dekoniunktury, przy czym spowolnienie było bardziej widoczne w budownictwie mieszkaniowym niż w innych działach inwestycji prywatnych. Załamanie cen na rynku nieruchomości w krajach Europy Zachodniej było dramatyczne30 i z pewnym opóźnieniem ogarnęło region Europy Środkowej. W Irlandii ceny nieruchomości spadły o ok. 9%, według informacji ministerstwa budownictwa Hiszpa-nii, ceny domów spadły w tym kraju w 2008 r. o 3,2%. Indeks aktywności bytyjskiego sekto-

25 Raport Roczny 2008. Europejski Bank Centralny, dz. cyt., str. 73 26 Polska wobec światowego kryzysu gospodarczego, Narodowy Bank Polski, wrzesień 2009, str. 10-11 27 Rolę branży budowlanej w strukturze ekonomicznej kraju ilustruje jej istotny wkład w tworzenie PKB. W rozwiniętych gospodarkach odpowiada zwykle za 3 do 10 % PKB i 50 - 60% nakładów brutto na środki trwa-łe. Por. F. Dorward, A. Akintoye, C. Hardcastle: The Causal Relationship Between Construction Workload and Construction Price. Applied Economics Letters 5, 1998, s. 15.. 28 W czerwcu 2005 r. w artykule In Come the Waves „The Economist” pisał: „globalny wzrost cen nieruchomo-ści jest największą bańką spekulacyjną w historii”. Na przykład w Hiszpanii młodzi ludzie organizują publiczne protesty, bo zaciągając kredyty na okres 50 lat (na krótsze większości z nich nie stać) ryzykują tym, że nigdy nie będą mieli naprawdę własnego mieszkania. W 2005 r. w Hiszpanii przeciętny obywatel z kredytem hipotecznym wydawał ponad pięćdziesiąt procent swojego wynagrodzenia na spłatę tego zadłużenia. Polsce, Rumunii i Bułga-rii zmiany demograficzne, napływ emigrantów, proces doganiania cen unijnych po wejściu do UE również mu-siały wywołać wzrosty cen nieruchomości. Ceny mieszkań w tych krajach wzrosły do irracjonalnych poziomów 29 Wskaźnik poziomu cen nieruchomości mieszkaniowych jest wykorzystywany w analizach przeprowadzanych na potrzeby polityki pieniężnej w strefie euro, ze względu na fakt, że decyzje gospodarstw domowych dotyczące zaciągania kredytów wywierają istotny wpływ na podaż pieniądza i jego kreację. Więcej na ten temat por.: Eu-ropean Housing Review 2009, Royal Institution of Chartered Survey 30 Jak wyżej

17

ra budowlanego obniżył się w grudniu 2008 r. do najniższego (od 1997 r.) poziomu, a ceny spadły – w stosunku do poprzedniego roku – o 18,9% i były najniższe od 25 lat. Ceny nieru-chomości w Estonii obniżyły się w 2008 r. o ok. 23% (rok wcześniej wzrosły o 18%). W Pol-sce

ceny nowych domów i mieszkań były niższe o ok. 7%, na Węgrzech o ok. 4%. Światowy kryzys finansowy wywarł negatywny wpływ na finanse publiczne. Spadek

rentowności przedsiębiorstw i zmniejszenie – na skutek redukcji zatrudnienia dochodów go-spodarstw domowych – ograniczył wpływy budżetowe. Równocześnie powstała konieczność ekonomicznej interwencji władz państwowych, które we współpracy z bankami centralnymi, podjęły działania ukierunkowane na ochronę stabilności sektora bankowego i programy ratu-jące korporacje przemysłowe przed upadłością. Działania te pociągnęły za sobą wzrost wy-datków budżetowych, wzrost długu publicznego, a w niektórych krajach spadek kursów pa-pierów dłużnych, w tym – obligacji skarbowych. Równocześnie podjęte zostały programy osłony socjalnej oraz programy pobudzające wzrost popytu na tzw. produkty wrażliwe, w szczególności samochody osobowe i inne dobra trwałego użytku. Celem tych działań było powstrzymanie spadku produkcji, stworzenie zachęty dla kontynuowania inwestycji, a tym samym – złagodzenie tendencji do pogłębiania się regresu gospodarki narodowej.

Banki i europejskie instytucje finansowe odnotowały straty w wysokości 290 mld USD, zwolniono przy tym ok. 70 tys. pracowników. Każde państwo, w którym wy-stąpił problem zagrożenia destabilizacją sektora bankowego – na miarę swych możliwości – czyniło wszystko, by nie dopuścić do katastrofy systemu monetarnego, zarówno poprzez bez-pośrednie dokapitalizowanie banków, jak i gwarancje dla pożyczek międzybankowych. Nie-zależnie od inicjatyw rządowych, banki otrzymały wsparcie płynnościowe ze strony banków centralnych. W niektórych przypadkach interwencja organów państwa w funkcjonowanie rynku finansowego polegała na nabyciu nowo emitowanych akcji podmiotu zagrożonego upadłością – co wiązało się z częściową lub całkowitą jego nacjonalizacją31. Łącznie rządy państw strefy euro przeznaczyły w 2008 r. około 3,5% PKB na zasilenie kapitałowe i inne działania pomocowe na rzecz sektora finansowego.

W Polsce tego typu potrzeby nie wystąpiły, jednak aby nie dopuścić do paniki i runu na banki, w październiku 2008 r. Narodowy Bank Polski ogłosił „Pakiet zaufania” ułatwiają-cy bankom komercyjnym dostęp do środków złotowych i walutowych, zaś z inicjatywy rządu, już w listopadzie 2008 r. podniesione zostały ustawowe gwarancje zabezpieczające wypłacal-ność depozytów gospodarstw domowych do 50 tys. euro. W ramach nadzoru ostrożnościowe-go, Komisja Nadzoru Finansowego wydała Rekomendację S (II) dotyczącą dobrych praktyk w zakresie ekspozycji kredytowych zabezpieczonych hipotecznie, dyscyplinując banki udziela-jące kredytów na nieruchomości mieszkaniowe. Ponadto, banki zostały m. in. zobligowane do raportowania o zaangażowaniu w przedsięwzięcia obarczone wysokim ryzykiem ze względu na położenie geograficzne (Stany Zjednoczone, Rosja, Ukraina, Węgry, kraje nadbałtyckie), skalę transakcji, rodzaj instrumentu, termin zapadalności, sposoby zabezpieczenia operacji

31 Przykładem są spółki Fortis i ING. W październiku 2008 r. akcje banku Fortis zostały przejęte przez konsor-cjum rządowe Holandii, Belgii i Luksemburga. ING został dokapitalizowany przez rząd Holandii kwotą 10 mld euro. W Niemczech bank IKB otrzymał w lutym 2008 r. wsparcie w wysokości 8,1 mld euro w postaci linii kredytowej od państwowego banku KfW oraz rządu federalnego. We wrześniu rządy Belgii, Francji i Luk-semburga podjęły decyzję o dokapitalizowaniu banku Dexia kwotą 6,4 mld euro i objęciu przez te rządy nowo emitowanych akcji spółki. Ponadto rządy te udzieliły rocznej gwarancji na zobowiązania Dexii wobec innych instytucji kredytowych i pozabankowych inwestorów instytucjonalnych. Również belgijski bank KBC został dokapitalizowany kwotą 2 mld euro przez rząd regionu Flandrii (północna Belgia). Por.: Polska wobec świato-wego kryzysu gospodarczego, Narodowy Bank Polski, wrzesień, str. 10-11

18

finansowych. Dla zwiększenia stopnia dywersyfikacji zaangażowania banku wobec podmio-tów powiązanych kapitałowo lub organizacyjnie, Komisja Nadzoru Finansowego przyjęła 17 grudnia 2008 r. uchwałę w sprawie ograniczenia przestrzegania limitu koncentracji i limitu dużych zaangażowań do 100% funduszy własnych.

Europa nie była przygotowana na zbliżający się kryzys. Pod koniec 2007 r., na pod-stawie napływających z gospodarki światowej danych makroekonomicznych szacowano, że tempo wzrostu realnego PKB w krajach Unii Europejskiej, w pierwszej połowie 2008 r. tylko nieznacznie spadnie. Na początku 2008 r. obserwowano nadal wzrost tego wskaźnika, lecz pod wpływem informacji z rynków światowych, ośrodki prognostyczne zrewidowały dotych-czasowe oceny stanu europejskiej gospodarki, obniżając średnioroczny wzrost realnego PKB z 1,5-2,1% do 0,8-1,2%. W grudniu 2008 r. okazało się, że i ta prognoza była nazbyt optymi-styczna. Przyjęto wówczas, że roczny wzrost realnego PKB Wspólnoty w 2008 r. będzie za-warty w przedziale 0,8-1,2%, zaś w 2009 r. obniży się do minus 1,0-0,0%. W rzeczywistości – po dwu latach realnego wzrostu na poziomie ok. 3%, w 2008 r. PKB Unii Europejskiej (27) zwiększył się zaledwie o 0,8%, zaś w strefie euro (15) jeszcze mniej – o 0,6%. Opublikowany przez Eurostat 13 listopada 2009 r. wskaźnik dynamiki PKB (po trzech kwartałach, rok do roku) wyniósł minus 4,1%. Był zatem gorszy od oczekiwanego, ale lepszy o 0,7 pkt proc. w porównaniu z dynamiką PKB (minus 4,8%) w pierwszej połowie bieżącego roku. Optymi-ści twierdzą, że może to zwiastować „odbicie się od dna” gospodarek krajów Unii Europej-skiej32.

Wykres 8. Rzeczywista i prognozowana dynamika PKB w Unii Europejskiej

Źródło: opracowanie własne na podstawie http://epp.eurostat.ec.europa.eu/tgm

W czasie kryzysu, rynek pracy stał się jednym z najtrudniejszych, drażliwych społecz-nie obszarów interwencji państwa. W 2008 r. w eurolandzie co miesiąc traciło pracę średnio po ok. 170 tys. osób, a co gorsze – zjawisko to nasiliło się w początkach następnego roku. Indeks kosztów zatrudnienia w Unii Europejskiej, przy ogólnym trendzie wzrostowym, ce-chowała duża zmienność w krótkich odstępach czasu. Fluktuacja kosztów pracy, w warun-kach kurczącego się popytu i spadku nastrojów, motywowała pracodawców do poszukiwania

32 http://epp.eurostat.ec.europa.eu/tgm

19

oszczędności na drodze dalszej redukcji zatrudnienia33. W czasie kryzysu wskaźnik zatrud-nienia w Unii Europejskiej (27) obniżył się z 68,1% w ostatnim kwartale 2007 r. do 64,8% w połowie 2009 r. (o 3,3 pkt proc.). Stopa bezrobocia wzrosła z 7,6% w czwartym kwartale 2008 r. do 9,2% we wrześniu 2009 r. (w strefie euro z 8,2% do 9,7%).

Wykres 9. Indeks kosztów zatrudnienia Przeciętna 2008=100

Źródło: Biuletyn Statystyczny GUS 10/2009, str. 210-211

Spadek liczby pracujących i dynamiki wynagrodzeń obniżał dochody rozporządzalne gospodarstw domowych, a tym samym utrudniał przełamanie narastającej bariery popytu, która hamowała inwestycje i przyrost zapasów, a tym samym pogłębiała recesję i podnosiła stopę bezrobocia w Unii Europejskiej. Większość wysoko rozwiniętych państw członkow-skich Wspólnoty zastosowała w tej sytuacji narzędzia zalecane przez Johna Maynarda Keyne-sa w czasie „Wielkiej Depresji” (1929-1933). Nakręcanie popytu w ciężar wydatków publicz-nych, promocja zatrudnienia za cenę podwyższania długu publicznego, zyskały pierwszeń-stwo przed określoną w Maastricht dyscypliną finansów publicznych, ale nie dały pożądanych skutków. Kraje, które przyjęły inną strategię – wśród nich Polska – również naruszyły kryte-

33 W Polsce przeciętne zatrudnienie obniżyło się z 9,3 mln osób w 2007 r. do 8,0 mln osób w 2008 r., przy utrzymaniu lekkiej tendencji spadkowej w 2009 r., przede wszystkim w małych i średnich przedsiębiorstwach. Wpływ kryzysu na rynek pracy ujawnił się z opóźnieniem. Stopa rejestrowanego bezrobocia, która spadła z 11,2% w 2007 r. do 9,5% w 2008 r., w październiku 2009 r. wyniosła 11,1%. Zharmonizowana stopa bezrobo-cia wzrosła z 7,0% w grudniu 2008 r. do 8,2% w październiku bieżącego roku. Przeciętne miesięczne wynagro-dzenia zwiększyły się w 2008 r. w stosunku do 2007 r. o 6,0%, ale w 2009 r. indeksy wynagrodzeń (kwartał roku bieżącego do analogicznego kwartału poprzedniego roku) były coraz niższe (103,7% w pierwszym, 100,9% w drugim, 101,5% w trzecim kwartale). Biuletyn Statystyczny GUS 10/2009, str. 29, 33, 207 i 211.

I-III 08

IV-VI 08

VII-IX 08

X-XII 08

I-III 09

IV-VI 09

I-III 08

IV-VI 08

VII-IX 08

X-XII 08

I-III 09

IV-VI 09

ogółem w przemyśle

UE (27) 97,0 100,2 98,7 104,2 98,3 103,9 93,7 101,8 97,8 106,7 98,1 107,0

strefa € (16) 92,9 101,3 99,3 106,4 96,2 105,4 91,7 102,8 97,2 108,2 96,9 108,3

Polska 97,0 97,5 101,6 103,9 102,3 103,4 95,0 97,4 101,7 105,9 101,4 102,5

90

92

94

96

98

100

102

104

106

108

110

%

20

rium dopuszczalnego rozmiaru deficytu budżetowego w relacji do PKB, nie odnosząc sukcesu w walce z narastającym bezrobociem34.

Wykres 10. Zharmonizowana stopa bezrobocia w %

Źródło: Biuletyn Statystyczny 5/2009 i 10/2009, str. 210

Jesienią 2008 r. stało się oczywiste, że powrót gospodarek europejskich na ścieżkę wzrostu nie nastąpi samoczynnie, lecz wymaga konsekwentnych, solidarnych działań całej Wspólnoty, a w szczególności udzielenia pomocy krajom, których nie stać było na równie kosztowne jak w Niemczech, czy Francji programy interwencyjne. Komisja Europejska za-apelowała więc do zamożnych krajów zrzeszonych w Międzynarodowym Funduszu Waluto-wym, by zwiększyły one środki dostępne na walkę z kryzysem w krajach Europy Środkowej. W pierwszej kolejności uzyskano zgodę na wzrost kredytowania ze strony Niemiec i Japonii.

34 Jesienią 2008 r. rząd Niemiec przyjął na lata 2009-2010 pakiet promocji zatrudnienia o wartości 1,3% PKB, na początku bieżącego roku ogłosił rozpoczęcie dodatkowych działań o budżecie wynoszącym około 2% PKB. W lutym 2009 r. rząd Francji przekazał 0,4% PKB na działania stymulujące koniunkturę, głównie na wsparcie przemysłu motoryzacyjnego, małych przedsiębiorstw i najbardziej zagrożonych branż. Niezależnie od tego na inwestycje publiczne realizowane w latach 2010-2011 zostanie przeznaczone 1,5% francuskiego PKB. Rząd Włoch realizuje program stymulowania koniunktury na lata 2009-2010 o wartości 0,5% PKB. W Hiszpanii wiele działań mających na celu stymulację gospodarki podjęto już w pierwszej połowie 2008 r., dodatkowe plany inwestycji publicznych na lata 2008-2010 z budżetem wartym ponad 3% PKB ogłoszono w listopadzie 2008 r. W tym samym miesiącu powstał w Polsce Komitet Stabilności Finansowej, który (na wypadek nasilenia się kryzysu) opracował „Plan stabilności i rozwoju”, ukierunkowany na wzrost dyscypliny finansów publicznych i generowanie popytu inwestycyjnego. Na realizację tego planu przewidziano 91,3 mld zł, z tego 81,3 mld zł stanowiły nakłady generujące „Impulsy proinwestycyjne dla gospodarki”, a 10 mld zł –obniżone wpływy podat-kowe (z PIT 8,0 mld zł i z PTU 2,0 mld zł), które potraktowano jako czynnik zwiększający popyt konsumpcyj-ny. Wzrost inwestycji zamierzano osiągnąć rezerwując środki na poręczenia i gwarancje dla gospodarki i rynku finansowego (40 mld zł); wykreowanie dodatkowej akcji kredytowej na rzecz małych i średnich przedsiębiorstw (20 mld zł). Przewidziano ponadto wzrost wydatków na inwestycje realizowane przy wsparciu Unii Europejskiej (16,8 mld zł); inne przedsięwzięcia proinwestycyjne (łącznie 4,5 mld zł). Program polskiego rządu wsparła Rada Polityki Pieniężnej, która po okresie dość restrykcyjnej polityki pieniężnej w latach 2006-2007, od listopada 2008 r. do marca 2009 r. pięciokrotnie zredukowała podstawowe stopy procentowe. Por.: Finansowanie przez banki nieruchomości w Polsce. Stan na grudzień 2008, Urząd Komisji Nadzoru Finansowego, Warszawa 2009, str. 9 oraz G. Ancyparowicz Standing finansowy polskich banków w czasie globalnego kryzysu finansowego [w:] Rynki finansowe w warunkach kryzysu pod red. M. Kalinowskiego, CEDEWU.PL Wydawnictwa Fachowe, Warszawa 2009, str. 264-267

0123456789

1011

I/200

8 II III IV V VI VII

VIII IX X XI

XII

I/200

9 II III IV V VI VII

VIII IX

%

UE (27) strefa € (16) Polska

21

Kraje te – mimo własnych problemów – zgodziły się zwiększyć pulę dostępnych środków pomocowych, przeznaczoną głównie na podtrzymanie gwałtownie słabnącego kursu walut nowych krajów członkowskich Unii Europejskiej. W programie tym uczestniczył również Bank Światowy. Ponadto w 2009 r. na wsparcie dwunastu nowych krajów członkowskich Unia Europejska przeznaczyła 7 mld euro funduszy regionalnych, zaś Europejski Bank Inwe-stycyjny zarezerwował 11,5 mld euro na pożyczki dla krajów Europy Środkowej. Do dyspo-zycji z unijnego funduszu na ratowanie bilansów płatniczych krajów członkowskich poza strefą euro postawiono dodatkowe 15 mld euro.

Niezależnie od tych inicjatyw, wykorzystując dotychczasowe doświadczenia krajów wysoko rozwiniętych, Komisja Europejska przygotowała między październikiem 2008 r. a kwietniem 2009 r. wspólnotową koncepcję zwalczania recesji. Przyjęty przez Radę Europej-ską na szczycie w dniach 11-12 grudnia 2008 r. „Europejski plan naprawy gospodarczej”35, finansowany z budżetu Unii Europejskiej i budżetów krajowych, miał dwa podstawowe cele: stymulowanie popytu dla przeciwdziałania likwidacji miejsc pracy36 oraz zasilanie tzw. inte-ligentnych inwestycji37. W finansowych programach operacyjnych dostosowanych do tego planu przewidziano cztery obszary wsparcia sfery realnej38:

czasowe ułatwienia dostępu do finansowania przedsiębiorstw w ramach pomocy pu-blicznej,

zmniejszenie obciążeń administracyjnych oraz wspomaganie przedsiębiorczości, zwiększenie nakładów na badania i rozwój, innowacje i edukację, powszechne udostępnienie szerokopasmowej łączności internetowej.

Ponadto przewidziano podjęcie szeroko zakrojonej inicjatywy europejskiej zoriento-wanej na poprawę sytuacji na rynku pracy przy wsparciu Europejskiego Funduszu Społeczne-go i Europejskiego Funduszu Dostosowania do Globalizacji. Realizując postanowienia władz unijnych, uproszczono kryteria dostępu do środków EFS i zezwolono osobom, które utraciły 35 Parlament Europejski „z zadowoleniem przyjmuje inicjatywę Komisji prowadzącą do wdrożenia europejskie-go planu naprawy gospodarczej (plan naprawczy) w odpowiedzi na poważne spowolnienie gospodarcze; zauwa-ża, że wymiar wspólnotowy tej inicjatywy sięga 15% budżetu na program naprawczy, który należy jeszcze pilnie wdrożyć; podkreśla, że głównym priorytetem planu naprawczego musi być pobudzenie gospodarki i konkuren-cyjności Unii Europejskiej w celu ochrony przyszłości i bezpieczeństwa obywateli oraz aby uniknąć wzrostu bezrobocia; uważa, że plan naprawczy musi zatrzymać upadek gospodarki poprzez ponowne umożliwienie ryn-kom finansowym właściwego funkcjonowania, ułatwienie inwestowania i poprawę możliwości wzrostu i po-wstawania miejsc pracy przy jednoczesnym wzmacnianiu gospodarki UE i rynku pracy i poprawie ogólnych warunków wzrostu i tworzenia miejsc pracy. Rezolucja Parlamentu Europejskiego z dnia 11 marca 2009 r. w sprawie europejskiego planu naprawy gospodarczej (2008/2334(INI). 36 Przewidziano wsparcie popytu z budżetów krajowych w wysokości 170 mld euro oraz wykorzystanie na ten cel środków budżetowych i Europejskiego Banku Inwestycyjnego w wysokości 30 mld euro (łącznie 200 mld euro, tj. 1,5% unijnego PKB). Por.: Europejski plan naprawy gospodarczej, KOM(2008) 800, z dnia 26. 11. 2008 r. 37 Pod tym pojęciem rozumie się inwestycje w rozwój „kapitału ludzkiego”, inwestycje ukierunkowane na pod-niesienie efektywności energetycznej, które stworzą nowe miejsca pracy, a zarazem zapewniają oszczędność energii, inwestycje w czyste technologie, wspierające m. in. przemysł budowlany i motoryzacyjny we wchodze-niu na przyszłościowe rynki niskich emisji zanieczyszczeń, inwestycje w infrastrukturę i międzysystemowe połączenia. Por.: jak wyżej 38 Plan naprawy gospodarczej i towarzyszące mu środki zaproponowane 28 stycznia 2009 r. przez Komisję obejmują wkład Wspólnoty szacowany na 30 000 mln euro, który zostanie następująco rozdzielony na sektory: 5 000 mln euro na międzysystemowe sieci energetyczne i szerokopasmowy Internet, zaliczki w ramach funduszy strukturalnych i spójności; różne inicjatywy w ramach badań i innowacji, takie jak europejska inicjatywa na rzecz ekologicznych samochodów, fabryki jutra i energooszczędne budynki; wzrost środków na wstępne finan-sowanie najbardziej zaawansowanych projektów transeuropejskiej sieci transportowej, a także inicjatyw na rzecz MŚP oraz wspólnotowego programu na rzecz innowacji z wykorzystaniem środków już przydzielonych w dro-dze funkcjonujących lub nowych pożyczek i funduszy z EBI. Tamże, art. 74

22

źródło utrzymania w związku z kryzysem finansowym i gospodarczym, na udział w progra-mach promocji zatrudnienia finansowanych z EFDG39. Beneficjentami miały stać się przede wszystkim mniej zamożne kraje Unii Europejskiej.

Programy rządowe i wspólnotowe nie przyniosły dotychczas wyraźnych oznak prze-łamania recesji. „Wysoka skala negatywnych szoków, które dotknęły gospodarkę strefy euro podczas kryzysu, również niesie ze sobą ryzyko dłuższego niż przeciętnie oczekiwany, czasu trwania i tempa wychodzenia tego regionu z recesji”40. Dekoniunktura w wysoko rozwinię-tych krajach Unii Europejskiej i wynikający stąd spadek obrotów wewnątrz korporacyjnych oraz zahamowanie transferów kapitału utrudnia powrót na ścieżkę wzrostu wszystkim krajom Wspólnoty. Konstatacja tego faktu znalazła wyraz w prognozie Eurostatu, która przewiduje realny wzrost PKB w 2010 r. w granicach 0,5-1,6%41.

I.3. Wpływ kryzysu na polski PKB i jego komponenty

Polska, podobnie inne kraje postkomunistyczne, charakteryzuje się niskim – w stosun-ku do krajów Europy Zachodniej – poziomem rozwoju rynku finansowego, choć w okresie transformacji był to najszybciej rozwijający się segment gospodarki narodowej.

Wykres 11. Struktura aktywów instytucji finansowych w Polsce

Źródło: jak w tabl. 1

Tabl. 1. Aktywa instytucji finansowych w Polsce w mld zł

Wyszczególnienie 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 30.VI.2009

Ogółem 553,0 584,0 640,3 726,3 836,0 1023,0 1214,8 1407,0 1443,6 Banki komercyjne 439,7 434,6 455,0 499,7 539,4 624,0 729,4 963,0 976,3 Banki spółdzielcze 30,0 31,9 34,0 38,8 47,1 57,8 65,6 75,8 76,2 SKOK-i 1,8 2,5 3,3 4,2 5,3 6,0 7,3 9,5 11,1 Zakłady ubezpieczeń 47,1 57,6 65,7 77,9 89,6 108,6 126,9 137,9 140,3 Fundusze inwestycyjne 12,1 23,0 33,8 33,8 61,6 99,2 133,8 73,9 77,2 OFE 19,4 31,6 44,8 62,6 86,1 116,6 140,0 138,3 152,9 Podmioty maklerskie 2,9 2,8 3,7 5,5 6,9 10,8 11,8 8,6 9,6

Źródło: Rozwój systemu finansowego w Polsce dz. cyt., NBP

39 Szerzej na ten temat por. m.in.: E. Kaliszuk, Programy i działania kryzysowe Unii Europejskiej [w:] Polityka gospodarcza Polski w integrującej się Europie 2008-2009, dz. cyt., str. 36-53 40 Polska wobec światowego kryzysu gospodarczego, Narodowy Bank Polski, wrzesień 2009, str.13 41 Raport roczny 2008, Europejski Bank Centralny, dz. cyt., str. 23-25

23

Wykres 12. Aktywa systemu finansowego w relacji do PKB

Źródło: EU Banking Structures October 2008, European Central Bank. Eurosystem

Tabl. 2. Dynamika PKB w Polsce na tle wybranych krajów Unii Europejskiej w regionie Europy Środkowej

2008 2009

I-III IV-VI VII-IX X-XII I-III IV-VI Wyszczególnienie

Okres poprzedni=100

UE (27) 100,7 99,8 99,6 98,1 97,6 99,7

Estonia 98,9 98,5 97,0 95,5 94,0 96,6

Litwa 100,5 99,9 88,3 98,8 88,7 92,3

Łotwa 97,6 97,7 98,2 95,3 89,0 99,2

Polska 101,5 101,0 100,4 99,9 100,1 100,7

Czechy 100,1 101,2 100,5 98,7 95,2 100,1

Rumunia 103,5 101,7 99,9 97,2 95,4 98,9

Słowacja 97,8 101,7 101,2 101,2 91,4 101,4

Słowenia 101,8 100,8 100,7 95,9 93,6 100,7

Węgry 100,5 99,4 99,2 97,9 97,3 99,5

Źródło: Biuletyn Statystyczny GUS 2009, str. 206

Potencjał polskiego sektora bankowego, choć skupiał w 2007 r. prawie 50% aktywów wszystkich instytucji finansowych funkcjonujących w nowych krajach Unii Europejskiej, był wykorzystywany w stopniu najniższym w całym regionie Europy Środkowej. Wprawdzie stan taki trudno uznać za pożądany, jednak miał on swoje dobre strony, gdyż zmniejszył wrażli-wość podmiotów sfery realnej na niekorzystne zmiany w sferze finansów. Co ważniejsze, słaby rozwój rynku derywatów i brak szerszego zainteresowania polskich inwestorów instru-

2004 2005 2006 2007

Świat 323 317 346 358

Strefa euro 366 398 416 436

Czechy 119 127 126 134

Polska 79 85 97 104

Słowacja 101 111 102 114

Węgry 366 398 416 436

0

50

100

150

200

250

300

350

400

450

%

24

mentami finansowymi emitowanymi zagranicą, uchroniły polskie instytucje finansowe przed zarażeniem się importowanymi „toksycznymi” produktami finansowymi. W tych okoliczno-ściach, kryzys w systemie globalnych finansów wymusił wprawdzie znaczne przeceny akty-wów funduszy inwestycyjnych i otwartych funduszy emerytalnych, ale sektor finansowy nie doznał – poza tym – większych szkód. Nie oznacza to jednak, że gospodarka okazała się od-porna na kryzys w sferze realnej, choć recesja wystąpiła w Polsce z mniejszą siłą niż w kra-jach stanowiących jej głównych partnerów i kontrahentów.

Ostatnia dekada, a zwłaszcza pięciolecie po akcesji do Unii Europejskiej były okresem przyspieszonej restrukturyzacji i modernizacji polskiej gospodarki, czemu sprzyjał wzrost dochodów i aspiracji konsumpcyjnych wielu polskich rodzin42. W ciągu pięciu lat od akcesji do Unii Europejskiej polski PKB wzrósł (w cenach bieżących) z 843,2 mld zł do 1 266,6 mld zł (o ok. 50%). Miarą wzrostu zamożności polskiego społeczeństwa był dwu i półkrotny wzrost produktu krajowego brutto na mieszkańca w 2007 r. w porównaniu z ro-kiem 2000. Według parytetu siły nabywczej, PKB per capita zwiększył się w tym okresie z ok. 10,6 tys. USD do 15,9 tys. USD. Generowany popytem krajowym, w którym istotną rolę odgrywała wysoka dynamika spożycia43, rozwój gospodarczy utrzymywał wysoką dynamikę do trzeciego kwartału 2008 r., a spowolnienie wzrostu gospodarki w następnym kwartale nie było nazbyt silne w porównaniu z sytuacją, jaką wywołał światowy kryzys w innych krajach Europy Środkowej.

Wykres 13. Produkt krajowy brutto – narastająco ceny bieżące w mln zł

050

100150200250300350400

I kw

artał

III k

war

tał

I kw

artał

III k

war

tał

I kw

artał

III k

war

tał

I kw

artał

III k

war

tał

I kw

artał

III k

war

tał

I kw

artał

III k

war

tał

I kw

artał

III k

war

tał

I kw

artał

III k

war

tał

I kw

artał

III k

war

tał

I kw

artał

III k

war

tał

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009

mld

zł

Źródło: jak wyżej

42 Rocznik Statystyczny Rzeczpospolitej Polskiej 2008, str. 880 43 W okresie I-XII 2007 r. spożycie ogółem wzrosło (rok do roku) o 4,6%, w 2008 r. odpowiednio o 5,5%, przy czym najwyższy przyrost (o 5,9%) odnotowano w pierwszej połowie minionego roku. Do zwiększenia popytu krajowego przyczynił się m.in. napływ inwestycji zagranicznych, emigracja zarobkowa, środki z budżetu i fun-duszy strukturalnych Unii Europejskiej. Por.: Wykorzystanie środków z funduszy strukturalnych i funduszu spój-ności w ramach Narodowego Planu Rozwoju 2004-2006 oraz Narodowych Strategicznych Ram Odniesienia 2007-2013, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego.

25

Wykres 14. Produkt krajowy brutto – dane kwartalne ceny bieżące w mln zł

Źródło: Biuletyny Statystyczne GUS z lat 2007-2009 oraz Komunikat GUS o PKB z 30 listopada 2009 r.

Wykres 15. Polski PKB per capita w relacji do przeciętnego PKB per capita w Unii Europejskiej (15) w %

Źródło: Rocznik Statystyczny Rzeczpospolitej Polskiej 2009, GUS, str. 887-888

Pierwsze symptomy zbliżającego się spowolnienia pojawiły się w czwartym kwartale minionego roku, wyraźne wyhamowanie dynamiki PKB odnotowano w pierwszym kwartale 2009 r., ale w dwu kolejnych okresach sprawozdawczych można było zaobserwować niewiel-ki wzrost tego wskaźnika, generowany konsumpcją44. W ujęciu statystycznym, w trzecim kwartale 2009 r., po raz pierwszy od 2005 r. na dynamikę wzrostu ekonomicznego miał do-datni wpływ eksport netto. Wkład tego komponentu w realny wzrost PKB w okresie styczeń-

44 W stosunku do analogicznego okresu poprzedniego roku, PKB zwiększył się w pierwszym kwartale 2009 r. o 0,8%, w drugim – o 1,1%, w trzecim – o 1,7%. Biuletyny Statystyczne z lat 2007-2009 oraz Komunikat GUS z 30 listopada 2009 r. www.stat.gov.pl

46,749,7

57,2

38,741,5

46,9

2 000 2 005 2 008

nominalnie

wg parytetu siły nabywczej

26

wrzesień bieżącego roku wyniósł 3,0 pkt proc., a więc był silniejszy od wkładu spożycia ogó-łem – 1,6 pkt proc. Negatywnie na dynamikę PKB oddziaływała akumulacja (minus 2,9 pkt proc.), chociaż spadek nakładów inwestycyjnych na maszyny i urządzenia (minus 0,3 pkt proc.) był niewielki45.

Wykres 16. Dynamika niewyrównanego sezonowo PKB i jego komponentów spożycie indywidualne, nakłady brutto na środki trwałe

Analogiczny okres poprzedniego roku = 100

Źródło: Biuletyny Statystyczne GUS z lat 2007-2008

Wykres 17. Udział akumulacji, spożycia i eksportu netto w polskim PKB


45 W 2006 r. deficyt w obrotach z zagranicą osłabił o 0,5 pkt proc. dodatni wpływ popytu krajowego, w 2007 r. negatywny wpływ tego komponentu wzrósł do 2,1 pkt proc., w 2008 r. – do 0,6 pkt proc.

-5%0%5%

10%15%20%25%30%35%40%45%50%55%60%65%70%75%80%85%90%95%

100%

2006 2007 2008 I-IX 2008 I-IX 2009

spożycie akumulacja eksport netto

27

Wykres 18. Kurs złotego względem euro i amerykańskiego dolara

Źródło: NBP

Wykres 19. Struktura polskiego eksportu i importu według grup towarów w mld zł

Źródło: Biuletyn Statystyczny 10/2009, str. 176-177

Wprawdzie w 2009 r. saldo w wymianie z zagranicą pozostało ujemne, ale zmalał de-ficyt i poprawiły się relacje cen w eksporcie i imporcie. Po trzech kwartałach 2009 r. eksport wyniósł 69 997,4 mln euro (o 21,6% mniej niż przed rokiem), import –76 379,8 mln euro (spadł rok do roku o 29,5%), deficyt handlu zagranicznego obniżył się do 6 382,4 mln euro wobec 19 003,6 mln euro w analogicznym okresie ub. roku. Na ten wynik przede wszystkim miała wpływ recesja, która obniżyła w Polsce popyt na dobra zaopatrzeniowe i inwestycyjne. Deprecjacja złotego – obok negatywnych skutków – przyniosła także korzyści. Wzrosła ce-nowa konkurencyjność polskich wyrobów, nie tylko żywności i używek, ale także maszyn i urządzeń. Zmiana preferencji nabywców dotyczyła zarówno rynku krajowego, jak i zagra-nicznego. Cudzoziemcy chętniej kupowali polskie, relatywnie tanie towary, Polacy rezygno-wali z zakupu droższych importowanych produktów, na rzecz wyrobów krajowych, dzięki czemu producenci wyzbyli się nadmiernych zapasów. Ożywił się, zamierający w okresie „sil-

żywność, używki i

zwierzęta żywepaliwa

surowce i półprodukty

maszyny i urządzenia

pozostałe towary

Eksport I-IX 2008 28 13 101 128 39

Eksport I-IX 2009 34 9 91 131 42

Import I-IX 2008 22 44 134 132 42

Import I-IX 2009 25 31 116 117 45

0

20

40

60

80

100

120

140

160

mld

zł

28

nego” złotego, handel przygraniczny, w szczególności polski przemysł motoryzacyjny, sko-rzystał z okazji, jaką były premie rządu niemieckiego za zakup nowych samochodów. Niski poziom aktywności gospodarczej urealnił spekulacyjnie wydźwignięte ceny ropy naftowej, paliw płynnych i innych surowców46. W tych warunkach znacząco poprawiły się relacje ce-nowe polskiego eksportu i importu. Wzrost terms of trade stworzył przeciwwagę dla słabną-cej dynamiki wewnętrznego popytu, a tym samym wywarł istotny wpływ na dodatnią dyna-mikę PKB w Polsce.

Wykres 20. Terms of trade w polskim handlu zagranicznym narastająco, okres poprzedni=100

Źródło: Biuletyn Statystyczny GUS 10/2009, str. 41

Wykres 21. Eksport, import i saldo handlu zagranicznego w mln zł, ceny bieżące

Źródło: Rocznik Statystyczny Rzeczpospolitej Polskiej 2008, str. 550, Biuletyn Statystyczny GUS 10/2009, str. 176-177

46 Rozprzestrzenianie się kryzysu finansowego na realną sferę gospodarki gwałtownie załamało boom surowco-wego, utrzymującego się nieprzerwanie od 2003 r., w rezultacie od lipca 2008 r. do lutego 2009 r. dolarowe ceny surowców obniżyły się przeciętnie o ponad 50%, zaś ceny ropy naftowej o 65%. Por.: J. Chojna, Ceny na głów-nych światowych rynkach towarowych [w:] Koniunktura gospodarcza…, dz. cyt. str. 19-40

288 781

343 779

386 556

405 383

306 117

328 192

394 030

456 829

497 028

333 913

-39 411

-50 251

-70 273

-91 645

-27 796

2005

2006

2007

2008

I-IX 2009

saldo import eksport

95

97

99

101

103

105

107

109

I/07 III V VII IX XI I/08 III V VII IX XI I/09 III V VII

29

Wykres 22. Dynamika realna PKB i wybranych jego elementów

ceny stałe przy roku odniesienia 2000 analogiczny okres roku poprzedniego=100, szeregi wyrównane sezonowo

Źródło: GUS

Najwyższy udział w strukturze tworzenia PKB miały w 2008 r. usługi rynkowe; war-tość dodana tego sektora wzrosła realnie o 6,1% w porównaniu z 6,4% wzrostem w 2007 r. Tempo wzrostu tego sektora było relatywnie stabilne we wszystkich kwartałach 2008 r., jed-nak w czwartym kwartale minionego roku stopa wzrostu była niższa o 1,3 pkt proc. w porów-naniu z analogicznym okresem 2007 r. (wzrost odpowiednio o 5,5% i 6,8%). Wkład wartości dodanej sektora usług rynkowych w realne tempo wzrostu wartości dodanej ogółem wyniósł 3,0 pkt. proc. Na drugiej pozycji, z punktu widzenia generowania wartości dodanej ogółem, był przemysł. W 2008 r. realny przyrost wartości dodanej w tym sektorze obniżył się do 3,7%, przed rokiem wyniósł z 9,9%. Spadek dynamiki nastąpił w związku z osłabieniem ak-tywności w przemyśle w drugiej połowie roku, a zwłaszcza czwartym kwartale o 1,1% (rok do roku) w porównaniu z 6,9% wzrostem w pierwszym półroczu. Dane oczyszczone z wpły-wu czynników sezonowych wskazują na spadek poziomu aktywności w tym sektorze od trze-ciego kwartału 2008 r. Przemysł jest najbardziej wrażliwy na zmiany globalnej koniunktury, toteż można wyjaśnić to zjawisko gwałtownym obniżeniem aktywności gospodarczej na świecie. W 2008 r. wkład wartości dodanej w przemyśle w realne tempo wzrostu wartości dodanej ogółem wyniósł 0,9 pkt. proc. Wartość dodana w budownictwie wzrosła realnie w 2008 r. o 11,3% w porównaniu do 12,5% wzrostu w 2007 r. Dane dotyczące pierwszego półrocza (wzrost realny rok do roku o 17,4%) wskazywały, że wzrost wartości dodanej w budownictwie może być nawet szybszy niż w 2007 r., lecz druga połowa 2008 r. była okre-sem stopniowego ograniczania działalności budowlanej. W trzecim kwartale 2008 r. odnoto-wano 11% wzrost w tej sekcji (rok do roku), w czwartym kwartale – 5,3% (rok do roku). Wkład wartości dodanej w budownictwie w realne tempo wzrostu wartości dodanej ogółem w 2008 r. wyniósł 0,8 pkt. proc. Najmniejsze znaczenie, z punktu widzenia generowania wzrostu wartości dodanej miały od kilku lat sektory usług nierynkowych i rolnictwa. W 2008 r. wygenerowały one po ok. 0,1 pkt. proc. wzrostu wartości dodanej ogółem, przy wzroście realnym na poziomie odpowiednio 1% i 2,7%.

30

I.4. Czynniki kształtujące popyt inwestycyjny w Polsce

Spowolnienie gospodarcze w Polsce wywołał spadek popytu inwestycyjnego, uwa-runkowany nie tyle autonomicznym przebiegiem cyklu koniunkturalnego, ile pesymistycz-nym nastawieniem biznesmenów, wsłuchujących się w doniesienia mediów o nieuchronnym krachu. Zanim światowy kryzys rzeczywiście dotarł do Polski, dziennikarze poszukujący atrakcyjnych tematów podgrzewali atmosferę niepokoju, bulwersując opinię publiczną sensa-cyjnymi wiadomościami. Informacje o upadłości renomowanych zachodnich instytucji finan-sowych i transnarodowych korporacji budziły lęk, bo niektóre z nich były inwestorami strate-gicznymi w polskich bankach i zakładach ubezpieczeń. Zdarzały się przypadki wyprzedaży udziałów w przedsiębiorstwach bezpośredniego inwestowania, przedterminowe wypowiada-nie umów kredytowych. Szerzyły się pogłoski o drenażu założonych w Polsce filii, wspierają-cych macierzyste spółki, kosztem pogorszenia własnego standingu finansowego. Do tego do-szły spekulacje na rynkach finansowych, długotrwała i brzemienna w skutki bessa na giełdzie. Nagła deprecjacja złotego – korzystna dla eksporterów – gwałtownie pogorszyła warunki działania wielu firm, podniosła koszty importu, niespodziewanie zwiększyła zadłużenie go-spodarstw domowych. Część przedsiębiorstw, uwikłanych w transakcje na rynku instrumen-tów pochodnych poniosła wielkie straty z tytułu asymetrycznie złożonych umów na opcje walutowe47.

Wykres. 23. Zobowiązania polskich podmiotów z tytułu derywatów

Źródło: Międzynarodowa pozycja inwestycyjna, Narodowy Bank Polski

Od połowy 2008 r. w Polsce coraz ostrzej występowała bariera popytu, której następ-stwem był spadek marż i rentowności przedsiębiorstw oraz – niewidoczne w skali całego mi-nionego roku – zahamowanie aktywności inwestycyjnej w czwartym kwartale. Kontynuowa-ne były głównie niezbędne przedsięwzięcia modernizujące aparat wytwórczy i remonty bu-

47 Negatywna wycena z tytułu zaangażowania przedsiębiorstw w opcje walutowe na dzień 13 lutego br. wyniosła ok. 9 mld zł, ujemna wycena transakcji forward – około 7 mld złotych, swapów – około 2 mld złotych. Komuni-kat Komisji Nadzoru Finansowego z 11 marca 2009 r. http://www.knf.gov.pl

31

dynków, a także zadania realizowane przy wsparciu środkami z Unii Europejskiej48. Aktyw-ność inwestycyjna menedżerów, pesymistycznie oceniających perspektywy poprawy ko-niunktury49, była jednak za mała dla podtrzymania w 2009 r. ożywienia gospodarczego. Lekki wzrost popytu krajowego, mimo wciąż pogarszającej się sytuacji na rynku pracy utrzymywał się dzięki dodatniej dynamice konsumpcji.

Tabl. 3. Popyt krajowy i jego komponenty

Ogółem Spożycie indywidualne publiczne

Akumulacja brutto

nakłady brutto na

środki trwałe Okresy

w mln zł I-XII 2005 986 657,2 797 212,8 610 361,6 177 785,5 189 444,4 179 180,0 I-XII 2006 1 066 045,2 848 178,5 647 905,0 190 938,0 217 866,7 210 459,7 I-XII 2007 1 210 556,3 922 899,3 701 556,3 211 027,5 287 657,0 253 728,5 I-XII 2008 1 323 471,7 1 021 466,5 773 911,0 236 262,8 302 005,2 280 935,2 I-IX 2009 970 280,5 804 289,7 614 324,0 181 277,1 165 990,8 174 441,1


Wykres 24. Komponenty popytu krajowego


48 Wykonanie planu wydatków na inwestycje współfinansowane przez Unię Europejską było niskie, ze względu na braki formalne i niedostateczny stan zaawansowania projektów. G. Ancyparowicz, Analiza wykonania budże-tów jednostek samorządu terytorialnego w 2008 r. [w:] Budżety jednostek Samorządu terytorialnego w latach 2003-2008, GUS Warszawa 2009 49 Ujemny wskaźnik ogólnego klimatu koniunktury pierwszy raz pojawił się w listopadzie 2008 r. i pogłębiał się do lutego 2009 r. (minus 17,7), po dziesięciu miesiącach systematycznej poprawy nastrojów we wrześniu 2009 r. osiągnął wartość dodatnią (2,1). Biuletyn Statystyczny GUS 10/2009, str. 181-182

32

Z badań ankietowych prowadzonych przez NBP wynikało, że już w połowie 2008 r., na skutek rosnących trudności ze zbytem, zaczęły nadmiernie rosnąć zapasy wyrobów goto-wych. Wśród eksporterów odsetek respondentów (blisko 25%) wskazujących na niewystar-czający popyt, jako główną barierę mogącą zagrozić działalności przedsiębiorstwa, był naj-wyższy w historii badania. Rzadziej, niewystarczający popyt sygnalizowały podmioty oferu-jące swoje produkty wyłącznie na rynku krajowym. W tej grupie znalazło się 15% przedsię-biorstw, ale należy podkreślić fakt, że był to wskaźnik najwyższy od 2003 r. Najgorzej była oceniana sytuacja w przetwórstwie przemysłowym, gdyż w tej sekcji gospodarki narodowej spadkowa tendencja przychodów ze sprzedaży wystąpiła najwcześniej i utrzymywała się po-nad rok; trudna była również sytuacja w budownictwie. Po trzecim kwartale 2009 r. udało się większości przedsiębiorstw zlikwidować nadmierne zapasy wyrobów gotowych, dzięki czemu zwiększył się stopień wykorzystania mocy produkcyjnych, ale nadal był on niższy od długo-okresowej średniej. Znalezienie odbiorcy na oferowane przez przedsiębiorstwa produkty sta-nowi wciąż najważniejszy i najczęściej wymieniany przez respondentów problem w zarzą-dzaniu przedsiębiorstwem.

Producenci, nie mogli – w warunkach malejącej chłonności rynków zbytu – przenieść skutków wzrostu kosztów własnych na produkty finalne. Marże na sprzedaży krajowej spada-ły przede wszystkim w przetwórstwie przemysłowym, handlu, transporcie i obsłudze nieru-chomości. Zdaniem respondentów spadek marży na rynku krajowym w głównej mierze spo-wodowany był wzrostem cen czynników wytwórczych: surowców i materiałów, rzadziej – podwyżkami wynagrodzeń (te przyczyny wymieniło 39% firm). Na niedostateczny lub male-jący popyt krajowy wskazywali dopiero w drugiej kolejności (27%). Na spadek marży od-działywały ponadto nasilające się lub bardziej agresywne działania konkurencji (17% wska-zań) oraz konieczność obniżenia cen na własne produkty i usługi (13%). O wzroście marż informowały przedsiębiorstwa realizujące rentę górniczą bądź monopolową (w szczególności energetyka). Najczęściej wyjaśniały one to zjawisko podniesieniem cen na wyroby własne (30% wskazań), obniżeniem kosztów produkcji (19%), spadkiem cen surowców (19%), wzro-stem wolumenu produkcji (14%).

Wykres 25 . Wskaźnik ogólnego klimatu koniunktury w wybranych sekcjach polskiej gospodarki

Źródło: Biuletyny Statystyczne GUS 4/2009 i 10/2009, str. 182, 184, 190

-40

-20

0

20

40

60

80

I/06 IV VII X

I/07 IV VII X

I/08 IV VII X

I/09 IV VII X

przetwórstwo przemysłowe

budownictwo

działalność finansowa i ubezpieczeniowa

33

W 2008 r. marże na sprzedaży zagranicznej były w większości badanych przedsię-biorstw niższe w porównaniu z 2007 r. Respondenci przypisywali to niekorzystnym zmianom kursu walutowego (44% wskazań), wzrostowi cen surowców i płac (27%) oraz spadkowi po-pytu w kraju przeznaczenia (19%). Co ciekawe, przedsiębiorstwa, którym udało się zwięk-szyć marżę na sprzedaży zagranicznej, uznały że nastąpiło to dzięki korzystnemu kształtowa-niu się kursu walutowego (64%), podwyższeniu cen na produkty własne (14%) oraz zwięk-szeniu popytu w kraju przeznaczenia (9%)50. Zapewne, biorąc pod uwagę spadek eksportu dóbr pośrednich przy wzroście wywozu innych grup towarów, największy spadek marży do-tknął przedsiębiorstwa o dużym udziale obrotów wewnątrz-korporacyjnych w obrotach ogó-łem. Firmy te napotkały na wyższą barierę popytu niż eksporterzy dóbr finalnych.

Tabl. 4. Relacje ekonomiczne w sektorze przedsiębiorstw

2005 2006 2007 2008 2009

I-XII I-XII I-XII I-III I-VI I-IX I-XII I-III I-VI I-IX Wyszczególnienie

w % Udział liczby przedsię-biorstw wykazujących zysk netto ogółem, w tym:

76,0 79,7 82,6 66,9 71,7 73,5 76,7 62,3 69,3 76,0

Przemysł 76,6 79,5 81,7 69,8 71,8 71,3 73,1 64,6 69,0 76,6

górnictwo 86,8 89,8 93,3 69,1 85,9 86,7 89,1 46,2 79,1 86,8

przetwórstwo 76,1 79,1 81,6 70,0 71,3 71,2 72,2 64,7 68,5 76,1 wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, parę wodną i wodę

79,2 83,7 81,4 87,5 82,8 62,7 79,0 88,0 83,6 79,2

Budownictwo 83,2 87,6 88,7 55,9 68,0 76,6 88,6 54,3 66,3 83,2 Wskaźnik poziomu kosztów ogółem, w tym: 95,1 94,2 93,9 94,2 94,0 94,3 95,8 97,1 95,1 94,8

Przemysł 94,0 93,3 93,0 92,8 92,8 93,5 95,6 96,1 94,2 93,9

górnictwo 86,0 84,5 84,7 83,7 83,7 83,4 85,8 90,0 89,3 90,4


94,6 92,0 93,1 89,0 91,4 93,3 94,6 91,3 90,8 91,2

Budownictwo 97,6 95,6 94,1 97,3 94,5 93,7 93,1 99,3 94,6 93,8 Wskaźnik rentowności obrotu netto, w tym: 3,9 4,7 5,0 4,6 4,8 4,5 3,3 2,2 4,0 4,2

Przemysł 4,8 5,4 5,9 5,8 5,9 5,3 3,5 3,2 4,9 5,1

górnictwo 11,4 12,0 12,4 13,0 12,7 12,6 11,8 7,7 8,3 7,4


4,1 6,2 6,0 8,8 6,8 5,2 4,3 6,9 7,5 7,2

Budownictwo 1,7 3,5 4,9 1,6 4,3 5,1 5,7 -0,7 4,2 5,3

Źródło: Biuletyn Statystyczny GUS 9/2008, str. 98-107 i 10/2009, str. 102-113

Wyniki badań sektora przedsiębiorstw prowadzone w GUS potwierdzają opinie ankie-towanych przedsiębiorstw przemysłu przetwórczego o pogorszeniu się warunków działalności 50 Por.: Informacja o kondycji sektora przedsiębiorstw z uwzględnieniem stanu koniunktury w IV kw. 2008 oraz prognoza na I kw. 2009, Narodowy Bank Polski, Instytut Ekonomiczny, styczeń 2009

34

gospodarczej w 2008 r. Wydaje się jednak, że dla większości z nich najtrudniejszy okres już minął, chociaż najbliższe miesiące nie będą łatwe. W trzecim kwartale 2009 r. zwiększyła się liczba przedsiębiorstw wykazujących zyski, powoli spadał wskaźnik poziomu kosztów ogó-łem. Znalazło to odzwierciedlenie w poprawie rentowności – zarówno przemysłu prze-twórczego, jak budownictwa – co trochę poprawiło nastroje menedżerów. W listopadzie 2009 r. liczba optymistów i pesymistów w przedsiębiorstwach należących do sekcji przetwór-stwa przemysłowego była mniej więcej równa, w budownictwie lekko przeważali pesymiści Tradycyjnie, z największą ufnością patrzyli w przyszłość członkowie kierownictwa banków, zakładów ubezpieczeń i innych firm pośrednictwa finansowego, co potwierdza tezę, że ten sektor polskiej gospodarki okazał się bardziej odporny na światowy kryzys niż sfera realna polskiej gospodarki narodowej.

W trzecim kwartale 2009 r. pojawiły się dane statystyczne potwierdzające zahamowa-nie tendencji spadkowej w produkcji przemysłowej i budownictwie, które mogą być zapo-wiedzią powrotu gospodarki narodowej na ścieżkę zrównoważonego wzrostu51.

Tabl. 5. Nakłady inwestycyjne oraz inwestycje rozpoczęte

Ogółem Środki trwałe Budynki

i budowle

Maszyny i urządzenia techniczne

Środki transportu

Pozostałe nakłady Okresy

w mln zł I-XII 2005 131 054,9 130 923,7 70 715,7 45 728,8 13 815,0 131,2 I-XII 2006 156 568,6 156 353,9 83 807,1 52 381,4 19 146,9 214,7 I-XII 2007 191 713,6 191 604,3 103 929,8 63 824,9 22 844,4 109,3 I-XII 2008 213 465,7 213 184,0 118 329,3 67 964,3 24 735,3 281,7 I-IX 2009 64 326,2 64 273,1 26 227,0 31 988,2 5 429,6 53,1


Badania ankietowe przeprowadzane przez Narodowy Bank Polski pozwalają na po-znanie opinii przedsiębiorstw o przyczynach osłabienia aktywności inwestycyjnej na przeło-mie lat 2008 i 2009. Jak można było oczekiwać, respondenci przypisywali to zjawisko głów-nie malejącemu popytowi i wyższym cenom dóbr inwestycyjnych, co skłaniało zarządy przedsiębiorstw do obniżania stopnia wykorzystania zdolności wytwórczych. Rozbudowa potencjału produkcyjnego w tych warunkach nie była potrzebna. Zamiar rozpoczęcia nowych inwestycji częściej zgłaszały podmioty publiczne niż prywatne, najwięcej (42%) nowych pro-jektów dotyczyło przedsięwzięć realizowanych przez władze lokalne; były to zadania nie po-wodujące bezpośrednio efektów podażowych. Kontynuowano inwestycje zorientowane na unowocześnienie technologii, remonty i wymianę wyeksploatowanego majątku. Modernizacja

51 Według wstępnych danych GUS, w okresie styczeń-listopad 2009 r. produkcja sprzedana przemysłu w przed-siębiorstwach zatrudniających 9 i więcej pracowników była o 4,0% niższa w porównaniu z analogicznym okre-sem ub. roku, ale wyższa o 9,8% (w cenach stałych) niż w listopadzie 2008 r. W produkcji budowlano monta-żowej nastąpił w okresie styczeń-listopad 2009 r. wzrost produkcji budowlano-montażowej o 4,0% , w relacji do listopada 2008 r. wzrost tej produkcji oszacowano na 9,9%. Wzrosła produkcja w jednostkach zajmujących się głównie robotami związanymi z budową obiektów inżynierii lądowej i wodnej – o 23,5% oraz robotami budow-lanymi związanymi ze wznoszeniem budynków – o 5,3%. W podmiotach wykonujących głównie roboty budow-lane specjalistyczne (m.in. rozbiórka obiektów budowlanych i przygotowanie terenu pod budowę, wykonywanie instalacji budowlanych, robót wykończeniowych) produkcja była o 3,8% niższa niż przed rokiem. Dynamika produkcji przemysłowej i budowlano-montażowej w listopadzie 2009 r., „Informacje Bieżące – Wyniki Wstęp-ne” 17 grudnia 2009 r.

35

i restytucja zużytych linii produkcyjnych nie jest tak kosztowna jak tworzenie i wyposażanie nowych obiektów, co było jedną z przyczyn niskiej dynamiki nakładów inwestycyjnych.

Wykres 26. Wskaźniki płynności finansowej w sektorze przedsiębiorstw

Źródło: Biuletyny Statystyczne GUS 6/2007 str. 94, 10/2008, str. 100, 8/ 2009 i 10/2009 str. 106

Pozytywnym prognostykiem jest fakt, że ani jedno duże przedsiębiorstwo nie zamie-rzało całkowicie wycofać się z inwestycji. Redukcję nakładów inwestycyjnych zapowiedziało ok. 10% firm, przy czym odsetek przedsiębiorstw zatrudniających 2 000 lub więcej osób był wyższy (20%). W sektorze małych i średnich przedsiębiorstw 8% firm ograniczyło aktywność inwestycyjną lub zrezygnowało z rozpoczętych inwestycji. Zmniejszenie skali rozpoczętych inwestycji sygnalizowały częściej firmy prywatne niż publiczne, zaś w sektorze prywatnym – jednostki z kapitałem zagranicznym)52. Utrzymaniu wysokiego – jak na warunki kryzysowe – popytu krajowego mogłaby sprzyjać znaczna redukcja podstawowych stóp procentowych, gdyby decyzje Rady Polityki Pieniężnej dotyczące rynku międzybankowego obniżyły cenę kredytu na rynku bankowości korporacyjnej i detalicznej. Tak się jednak nie stało, nie tyle ze względu na podniesienie przez Komisję Nadzoru Finansowego norm ostrożnościowych, ile z uwagi na negatywne oceny perspektyw rozwoju sytuacji gospodarczej i wzrost awersji do ryzyka banków, które zaostrzyły warunki dostępu do kredytu53. Ograniczanie akcji kredyto-wej miało także związek ze zmianami struktury przedmiotowej i podmiotowej popytu na kre-dyt. Po redukcji zapasów, w 2009 r. zmniejszyło się zapotrzebowanie na finansowanie zapa-sów i kapitału obrotowego, jeszcze bardziej obniżył się popyt na kredyty inwestycyjne. Do spadku popytu na kredyt doszło także ze względu na zahamowanie procesu fuzji i przejęć. Wyższy popyt na kredyty zgłaszały od roku, przede wszystkim przedsiębiorstwa w trudnej sytuacji płatniczej, poszukujące źródeł finansowania restrukturyzacji zadłużenia. W tych oko-licznościach, utrudnienia w dostępie do zasilania kredytem bankowym, w mniejszym stopniu

52 Mniej niż to początkowo zakładano zamierzało wydać na rozpoczęte inwestycje 16% firm z kapitałem zagra-nicznym. Informacja o kondycji sektora przedsiębiorstw z uwzględnieniem stanu koniunktury w III kw. 2009 oraz prognoza na IV kw. 2009, dz. cyt. 53 Wzrost średniego współczynnika wypłacalności w sektorze bankowym spowodował, że sytuacja kapitałowa przestała być – w ocenie banków – czynnikiem ograniczającym podaż kredytu dla przedsiębiorstw. Pojedyncze banki o relatywnie wysokiej adekwatności kapitałowej twierdziły nawet, że ich pozycja kapitałowa sprzyja łago-dzeniu polityki kredytowej. Por. Informacja o kondycji sektora przedsiębiorstw z uwzględnieniem stanu koniunk-tury IV kwartał 2008 r. i IV kwartał 2009 r. Portal internetowy NBP.

30

40

50

60

70

80

90

100

110

I-XII I-III I-VI I-IX I-XII I-III I-VI I-IX I-XII I-III I-VI I-IX I-XII I-III I-VI I-IX

2005 2006 2007 2008 2009

% I stopnia II stopnia

36

odczuły duże – w znacznym stopniu samofinansujące się emisją papierów dłużnych i akcji – przedsiębiorstwa, ale małe i średnie zadłużone firmy znalazły się w bardzo trudnej sytuacji.

Budownictwo, a w szczególności inwestycje w mieszkalnictwie miały znaczący udział w kreowaniu wysokiej koniunktury w Polsce w latach 2006-2008. Boom inwestycyjny w tym segmencie gospodarki narodowej rozpoczął się nieco później niż ożywienie w przemyśle, a zaczął wygasać w połowie 2008 r., gdy sytuacja w budownictwie mieszkaniowym zmieniła się na niekorzyść developerów, pod wpływem załamania wzrostowego trendu nazbyt wygó-rowanych cen nieruchomości. Na koniec grudnia 2008 r. polskie zasoby mieszkaniowe sta-nowiło 13,2 mln mieszkań, w których znajdowało się 48,7 mln izb o powierzchni użytkowej 923,4 mln m². Własne mieszkanie posiadało 14,3 mln (77%) gospodarstw domowych, pozo-stałe gospodarstwa domowe albo użytkowały mieszkanie na wynajem, albo zamieszkiwały w lokalach użytkowanych wspólnie. Większość mieszkań (ponad 67%) zlokalizowana była na terenach miast, z czego na pięć wielkich aglomeracji (Warszawa, Kraków, Łódź, Wrocław i Poznań) przypadało 21,9% zasobów mieszkaniowych ogółem. Mieszkania na wsi były większe średnio o 24,5 m² od mieszkań w miastach, ale na jedno mieszkanie na wsi przypada-ło przeciętnie 3,45 osoby, w miastach – 2,63 osoby. Różnice te w pewnej mierze spowodowa-ła większa dzietność rodzin wiejskich, a także częstsze przypadki wspólnego zamieszkiwania na wsi rodzin wielopokoleniowych. Najgęściej zaludnione były mieszkania w wojewódz-twach podkarpackim i wielkopolskim, najmniej – w łódzkim i mazowieckim54. Deficyt mieszkaniowy oszacowano na ok. 1 756 mln mieszkań.

Światowy kryzys finansowy wywarł – poprzez deprecjację złotego wobec głównych walut światowych – negatywny wpływ na budownictwo mieszkaniowe, w znacznym stopniu finansowane – zabezpieczonymi hipoteką – kredytami nominowanymi w walutach obcych, ale nie znalazło to potwierdzenia w danych statystycznych opisujących sytuację tej sekcji polskiej gospodarki narodowej55.

Tabl. 6. Mieszkania oddane do użytkowania w Polsce

Okresy

Ogółe

m

Spółd

ziel

nie

mie

szka

niow

e

Bud

owni

ctw

o in

dyw

idua

lne

Prz

ezna

czon

e na

sp

rzed

aż

lub

wyn

ajem

Społe

czne

cz

ynsz

owe

Kom

unal

ne

Zakła

dow

e

I-XII 2005 114 066 8 222 63 279 33 047 5 412 3 563 543 I-XII 2006 115 353 9 032 57 594 37 960 6 013 4 423 331 I-XII 2007 133 698 8 240 71 643 45 653 5 281 2 452 429 I-XII 2008 165 189 8 647 83 338 66 703 3 205 2 722 574 I-X 2009 128 347 5 748 56 747 59 838 bd. bd. bd.


54 Gospodarka mieszkaniowa 2008, GUS, www.stat.gov.pl. 55 Po deprecjacji złotego, gwałtownie wzrosła kwota zadłużenia w walutach obcych, zarządy banków podniosły marże i prowizje od kredytów hipotecznych nominowanych w walutach obcych, pojawiły się na żądania dodat-kowych zabezpieczeń, rekompensujących wzrost ryzyka kredytodawcy. Na koniec września 2009 r. wartość zabezpieczonych hipoteką kredytów mieszkaniowych dla gospodarstw domowych wyniosła 214 mld zł (prawie dwukrotnie więcej niż w końcu 2007 r.), w tym kredyty w walutach obcych stanowiły prawie 141 mld zł (wobec 65 mld zł w grudniu 2007 r.). Sektor bankowy podstawowe dane 09/2009, Urząd Komisji Nadzoru Finansowego, http://www.knf.gov.pl. Por. także: K. Grzegrzółka, Polski kanton kredytowy, „Wprost” z 18 marca 2009 r.; N. Hałabuz, M. Samcik, Nadzór chce karać banki za zmiany umów kredytowych, „Gazeta Wyborcza” 25 marca 2009

37

W połowie 2008 r. banki zaostrzyły warunki dostępu do kredytów na nieruchomości mieszkaniowe, co miało związek z rewizją metod wyceny ryzyka. Konsekwencją restrykcyj-nej selekcji ryzyka był spadek efektywnego popytu na kredyty mieszkaniowe, co w połącze-niu ze spadkiem rentowności firm developerskich znalazło wyraz w pesymistycznych oce-nach koniunktury w budownictwie. Nie znalazło to jeszcze pełnego odzwierciedlenia w wy-nikach budownictwa w 2009 r., kontynuowane były bowiem projekty rozpoczęte wcześniej, co pozwala spodziewać się przyrostu liczby nowych mieszkań w podobnej skali jak przed rokiem. Jednak już drugi rok z rzędu zmniejsza się liczba pozwoleń na budowę, toteż w latach następnych spodziewany jest spadek liczby nowych mieszkań56. Zastój w budownictwie mieszkaniowym będzie utrudniał powrót polskiej gospodarki na ścieżkę przyspieszonego wzrostu57.

I.5. Bezpośrednie inwestycje zagraniczne

Bezpośrednie inwestycje zagraniczne są nie tylko źródłem zasilania kapitałowego, ale przede wszystkim kanałem transmisji postępu technicznego i organizacyjnego z krajów wy-soko rozwiniętych do mniej zaawansowanych w rozwoju ekonomicznym. W określonych warunkach BIZ mogą w istotnym stopniu przyczynić się do modernizacji gospodarki i ułatwić adaptację wzorców z wyżej rozwiniętego otoczenia. Motywacje zagranicznych inwestorów nie są bynajmniej altruistyczne58, mimo to, w dłuższej perspektywie procesy redeployment59, są korzystne dla kraju osiedlenia BIZ, jeśli zostanie spełniona przynajmniej część z listy niżej podanych warunków60:

przestarzałe przedsiębiorstwa, o małej sile przebicia na rynku światowym znikną lub przekształcą się w nowoczesne, dobrze zarządzane firmy, oferujące poszukiwane pro-dukty,

przedsiębiorstwa bezpośredniego inwestowania nie staną się enklawą nowoczesności, a integralną częścią gospodarki narodowej,

związki kooperacyjne przedsiębiorstw bezpośredniego inwestowania pobudzą moder-nizację krajowych zakładów pracy, zwłaszcza w komplementarnych branżach,

sytuacja pracowników branż restrukturyzowanych i prywatyzowanych z udziałem za-granicznych inwestorów nie pogorszy się, a stanowiska pracy będą lepiej wyposażone,

przeobrażenia rynku wewnętrznego będą sprzyjać podniesieniu konkurencyjności, po-zwolą na rozszerzenie skali działania i osiąganie korzyści z tego tytułu,

56 W 2007 r. wydano pozwolenia na realizację 247,7 tys. mieszkań, w 2008 r. liczba pozwoleń obniżyła się do 230,1 tys. (o 7,1%), w okresie od stycznia do końca października 2009 r. wyniosła 152,6 tys. (o 24,2% mniej niż w tym samym miesiącu poprzedniego roku). Biuletyn Statystyczny 10/2009, s.147 57 Szacuje się, że wzrost zatrudnienia w budownictwie mieszkaniowym o jednego pracownika, kreuje dwa-trzy nowe miejsca pracy w komplementarnych działach gospodarki narodowej, a każda złotówka wydana na budowę mieszkań wzbudza finalny popyt na towary i usługi rzędu 4-5 zł. A. Szelągowska, Budownictwo mieszkaniowe a koniunktura gospodarcza [w:] Polityka wzrostu gospodarczego w Polsce i w Unii Europejskiej pod red. J. Bednarczyka, S. Bukowskiego, W. Przybylskiej-Kapuścińskiej, CEDEWU.PL Wydawnictwa Fachowe, War-szawa 2008, str. 233-248 58 Szerzej na ten temat por. m. in.: G. Ancyparowicz, Bezpośrednie inwestycje zagraniczne w Polsce po akcesji do Unii Europejskiej, Zeszyty Naukowe Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego nr 77(2009), str. 90-96 59 Termin ten oznacza przenoszenie zużytych moralnie zdolności wytwórczych z krajów wysoko rozwiniętych do peryferyjnych, w których przekazane technologie i linie produkcyjne pełnią rolę sektorów wiodących. 60 M. Porter, Location, competition and economic development: Local clusters in a global economy, Economic Development Quarterly, Feb. 2000, vol. 14, str. 15; B. Nalebuff, Co-opetition [w:] Foreign Direct Investment, Technology Sourcing and Reverse Spillovers, The Manchester School, vol. 71, no. 6, December 2003, str. 659-672.

38

system edukacji, zostanie dostosowany do potrzeb zrestrukturyzowanej gospodarki, aby nie tylko wykonawcze, ale i kierownicze stanowiska stały się dostępne dla miesz-kańców kraju goszczącego BIZ,

przeniesione z wyżej rozwiniętego otoczenia, nowoczesne modele zarządzania i mar-ketingu podniosą produktywność wykorzystania kapitału ludzkiego. Większość słabiej rozwiniętych państw świata liczy na pomoc zagranicznych inwesto-

rów w wyrównaniu deficytu rodzimego kapitału, dostęp do know-how i pomoc w unowocze-śnianiu aparatu wytwórczego. Jednak decyzja inwestora zależy od atrakcyjności inwestycyj-nej kraju osiedlenia61, ocenianej na podstawie badań marketingowych, wniosków z analizy sytuacji politycznej, diagnozy perspektyw długofalowego rozwoju ekonomicznego. Najwięk-sze szanse na pozyskanie BIZ mają stabilne politycznie państwa, „raje podatkowe”, kraje o taniej i zdyscyplinowanej sile roboczej, kraje zasobne w surowce, jeśli spełniają przynajm-niej kilka spośród następujących warunków:

mają rozbudowaną infrastrukturę produkcyjną i społeczną, a w szczególności dostęp do morza, porty lotnicze, sprawny system łączności i transportu wewnętrznego,

potrafią mobilizować wewnętrzne zasoby ludzkie i materialne w realizacji inwestycji towarzyszących przemieszczaniu zdolności produkcyjnych,

ich gospodarki są powiązane z głównymi centrami przemysłowymi świata (USA, Ja-ponią i Unią Europejską),

dysponują tanią siłą roboczą o pożądanych kwalifikacjach, istnieje zakaz zrzeszania się pracowników, lub rola związków zawodowych jest mar-

ginalna, posiadają rozwiniętą sieć usług handlowych i finansowych, osiągnęły stosunkowo wysoki stopień urbanizacji, stworzyły dostatecznie duże i chłonne rynki wewnętrzne.

Państwa importujące kapitał rzadko występują w roli współinwestora, jeszcze rzadziej przyznają inwestorom zagranicznym granty, subsydiują kredyty i pożyczki, udzielają gwaran-cji finansowych. Najczęściej spotykaną formą promocji BIZ są kontrakty na zamówienia rzą-dowe i władz terenowych łączone z inwestycjami typu offset i offshore. Popularną metodą jest wydzielanie specjalnych stref ekonomicznych, gdzie firmy mogą liczyć na ulgi podatkowe i celne, mają prawo przeprowadzania rozliczeń w obcych walutach. Polityka promocyjna przyniosła większości krajów – za wyjątkiem państw azjatyckich w strefie Pacyfiku – skrom-ne rezultaty. Inwestycje bezpośrednie skoncentrowane są w regionach świata o szczególnym znaczeniu militarnym, w krajach zasobnych w złoża ropy naftowej i inne surowce strategicz-ne. Państwa w Europie Środkowej – ze względu na swe geopolityczne położenie, historię, dużą rolę związków zawodowych w życiu politycznym i społecznym – postrzegane są przez zagranicznych inwestorów jako kraje peryferyjne, o podwyższonym ryzyku. Ogranicza to dopływ inwestycji bezpośrednich, zwłaszcza typu greenfields, a Polska nie jest w wyjątkiem od tej reguły.

Dominacja kapitału obcego w wielu dziedzinach polskiej gospodarki, a w szczególno-ści – w sektorze finansowym jest konsekwencją procesu prywatyzacji dużych państwowych przedsiębiorstw, w którym zachodnie firmy odegrały rolę inwestorów strategicznych. Pojawi-

61 Pod pojęciem tym rozumie się zdolność skłonienia inwestorów zagranicznych do wyboru miejsca osiedlenia przedsiębiorstwa bezpośredniego inwestowania. Atrakcyjność inwestycyjna jest kombinacją korzyści możliwych do osiągnięcia w trakcie prowadzenia działalności gospodarczej, wynikających ze specyficznych cech obszaru, w którym działalność ta ma miejsce.

39

ły się także działające w skali globalnej korporacje, których logo można spotkać nawet w naj-bardziej egzotycznych zakątkach ziemskiego globu oraz spółki zależne, funkcjonujące w gru-pach kapitałowych kontrolowanych przez akcjonariuszy o polskim pochodzeniu. Ponad 80% kapitału napływającego do Polski w postaci BIZ pochodziło z wysoko rozwiniętych krajów „piętnastki”. Inwestorzy zagraniczni koncentrowali swą działalność w województwach o sto-sunkowo dobrze rozwiniętej infrastrukturze, natomiast regiony słabo uzbrojone, o niskim stopniu urbanizacji, nawet jeśli utworzono na ich obszarze specjalne strefy ekonomiczne (SSE), nie budziły większego zainteresowania62.

Tabl. 7. Napływ BIZ do Polski

MiesiąceI-III IV-VI VII-IX X-XII I-XIIRok

mln euro2003 1 443 824 536 1 264 4 0672004 3 958 2 765 1 526 1 988 10 2372005 2 131 1 119 1 831 3 249 8 3302006 3 900 1 999 1 202 8 640 15 7412007 4 439 3 458 4 817 4 528 17 2422008a 3 831 2 653 1 582 1 964 10 0302009 1 491 2 160 bd. bd. bd.

Źródło: Narodowy Bank Polski

Wykres 27. Napływ BIZ do Polski w mln

Źródło: Narodowy Bank Polski

62 W 2007 r. 61% przedsiębiorstw z przewagą lub 100% udziałem kapitału zagranicznego działało w wojewódz-twach: mazowieckim, dolnośląskim, śląskim i wielkopolskim, w województwach: podkarpackim i lubelskim tylko 2% firm miało dominującego udziałowca zagranicznego, zaś w warmińsko-mazurskim, podlaskim i świętokrzyskim po 1% firm. Por.: A. Żołnowski, Wpływ członkostwa Polski w UE na bezpośrednie inwestycje zagraniczne w Polsce, ekspertyza na zlecenie UKIE, Warszawa luty 2009

40

Po akcesji do Unii Europejskiej bezpośrednie inwestycje zagraniczne zaczęły szybko rosnąć, a udział Polski w transferach globalnych BIZ zwiększył się z 0,7% w 2004 r. do 1,1% w 2007 r. Jedną z przyczyn tego zjawiska było spowolnienie wzrostu gospodarczego w strefie euro, obserwowane od połowy 2007 r., które skłaniało inwestorów z tego obszaru do poszu-kiwania nowych terenów ekspansji63. Nie bez znaczenia dla lokalizacji BIZ w Polsce była poprawa ratingu naszego kraju64. Pojawiły się także inne, sprzyjające okoliczności, które – jak się później okazało – miały charakter krótkotrwały:

spełnienie kryteriów wejścia do strefy euro przez Słowację, pozytywnie nastrajało in-westorów do nowych krajów członkowskich w Europy Środkowej,

wysoka rentowność działalności gospodarczej w Polsce, która zwiększyła kwotę rein-westowanych zysków w przedsiębiorstwach bezpośredniego inwestowania,

komparatywna przewaga kosztów robocizny nowych krajów członkowskich nad kra-jami „piętnastki” w działach produkcji o dużym udziale pracy żywej,

„miękka” – zarówno w układzie globalnym, jak i w skali naszego kraju – polityka kredytowa, nie poddawana rewizji do czasu załamania światowych rynków finanso-wych.

Wykres 28. Struktura komponentów BIZ w Polsce mln euro


63 W 2004 r. wartość bezpośrednich inwestycji zagranicznych wzrosła dwu i półkrotnie w stosunku do poziomu z roku poprzedniego, lecz nie były to nowe projekty inwestycyjne, ponieważ prawie połowę wartości BIZ (5,1 mld euro) stanowiły reinwestowane zyski. Znaczny wpływ na wielkość zagranicznych inwestycji bezpo-średnich miało przejęcie przez inwestora zagranicznego zadłużenia kredytowego polskiej spółki w zamian za akcje w innej polskiej spółce. Ponieważ transakcja ta miała charakter incydentalny, w 2005 r., kwota zagranicz-nych inwestycji w kapitały własne przedsiębiorstw działających w Polsce w porównaniu z rokiem poprzednim obniżyła się o 2,9 mld euro (o 47,9%). Nastąpił również spadek o 2,3 mld euro (o 45,8%) kwoty reinwestowa-nych przez zagranicznych udziałowców zysków. W 2006 r. napływ zagranicznych inwestycji bezpośrednich wzrósł w dwójnasób, z tego środki powiększające kapitały własne przedsiębiorstw wyniosły ponad 5,6 mld euro, reinwestowane zyski ok. 4,4 mld euro, saldo obrotów kredytowych 5,1 mld euro. Strumień BIZ w 2007 r. wzrósł w stosunku do poprzedniego roku o 6,5%. Środki przeznaczone na zakup udziałów lub akcji wyniosły 4,6 mld euro, reinwestowane zyski 6,6 mld euro, dodatnie saldo obrotów kredytowych 4,5 mld euro, zaś środki przeznaczone na zakup nieruchomości 0,9 mld euro. Por.: Zagraniczne inwestycje bezpośrednie w Polsce 2004-2007, NBP 64 W marcu 2007 r. Standard & Poor's podniosła długoterminowy rating zagraniczny Polski z „BBB+” do „A-” i krótkoterminowy w walucie krajowej z „A-/A2” do „A/A1”; oceny te utrzymały się w 2008 r.

-2000-1000

0100020003000400050006000

I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I

2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009

napływ kapitału w formie udziałów lub akcji

reinwestowane zyski

kredyty inwestorów

41

Napływ do Polski kapitału z tytułu nabycia przez nierezydentów udziałów i akcji nie był wysoki, dominowały reinwestowane zyski przedsiębiorstw bezpośredniego inwestowania, zaciągane przez nie zagraniczne kredyty, zakupy nieruchomości oraz reeksport kapitału. Struktura i przestrzenne rozmieszczenie tych inwestycji powodowały, że największą wartość BIZ odnotowano w latach 2006-2007, gdy zyski przedsiębiorstw były najwyższe. Po tym okresie trend zaczął się odwracać, a strumień inwestycji stawał się – z kwartału na kwartał – coraz mniejszy65.

Wykres 29. Polskie zobowiązania z tytułu napływu BIZ w mln euro

Źródło: jak w wykresie 28

Wpływ zagranicznych inwestycji bezpośrednich na ożywienie koniunktury, polegał głównie na tym, że pobudzały one aktywność inwestycyjną polskich producentów, zarówno kooperujących jak i konkurujących z firmami należącymi do zagranicznych właścicieli. Przedsiębiorstwa, pod groźbą upadłości, bądź wrogiego przejęcia – starały się nadążać za postępem technicznym, by w porę obniżać koszty, poprawiać jakość i wzbogacać asortyment wyrobów. Sprostanie temu wyzwaniu pobudzało popyt inwestycyjny w latach 2006-2008, wymagało bowiem instalowania przyjaznych środowisku naturalnemu, materiało- i energooszczędnych linii produkcyjnych, zakupu najnowszych licencji i know-how. Pozy-tywny wpływ inwestorów zagranicznych polegał także na upowszechnianiu metod organizacji

65 Ekspansja europejskich instytucji finansowych na rynki nowych krajów członkowskich Unii Europejskiej w okresie poakcesyjnym ułatwiła im dostęp do kredytów, szczyt akcji kredytowej przypadł na lata 2006-2007. Wzrostowi akcji kredytowej nie towarzyszył jednak równie szybki wzrost depozytów krajowych, co zmuszało przedsiębiorstwa bezpośredniego inwestowania do zapożyczania się w centralach korporacji, bądź – za pośred-nictwem filii i oddziałów banków zagranicznych – na rynku międzybankowym. W okresie kryzysu finansowego, gdy wzrosła awersja do ryzyka, gwałtownie obniżyły się kredyty napływające w formie bezpośrednich inwesty-cji zagranicznych w region Europy Środkowej. Spadek napływu kredytów był najsilniejszy w krajach bałtyckich, (dynamika kredytów – rok do roku – zmniejszyła się z ponad 60% w 2006 r. do wartości ujemnych w lipcu 2009 r.) Znaczne ograniczenie akcji kredytowej dotknęło również Bułgarię i Rumunię (przyrost kredytów w 2007 r. w stosunku do 2006 r. wyniósł 60%, zaś w lipcu 2009 r. w porównaniu z lipcem 2008 r. tylko 10%). W przypadku Polski, Czech i Węgier dynamika napływu zagranicznych kredytów była o połowę mniejsza w porównaniu z okresem poprzedzającym kryzys. Por.: Polska wobec światowego kryzysu gospodarczego, Na-rodowy Bank Polski, wrzesień 2009, str.15-16

020 00040 00060 00080 000

100 000120 000140 000160 000

I kw

artał

II k

war

tał

III

kwar

tał

IV k

war

tał

I kw

artał

II k

war

tał

III

kwar

tał

IV k

war

tał

I kw

artał

II k

war

tał

III

kwar

tał

IV k

war

tał

I kw

artał

II k

war

tał

III

kwar

tał

IV k

war

tał

I kw

artał

II k

war

tał

III

kwar

tał

IV k

war

tał

I kw

artał

II k

war

tał

2004 2005 2006 2007 2008 2009

42

pracy i zarządzania personelem, wzmacniających dyscyplinę i wydajność pracy, które przejęli polscy przedsiębiorcy66.

W ocenie Urzędu Komisji Integracji Europejskiej (…) „BIZ stały się ważnym czynni-kiem wspierającym w Polsce wzrost, a także przyczyniły się do zwiększenia konkurencyjno-ści polskiej gospodarki”. (…) W przypadku zwiększonego popytu inwestycyjnego można było mówić o znacznym wzroście dynamiki nakładów na środki trwałe, (…) który był wyni-kiem napływu BIZ w efekcie wzrostu zaufania inwestorów do rynku polskiego w kontekście akcesji. Istotnym czynnikiem wzrostu był również wzrost eksportu, choć jego dynamika spa-dała (z 14% w 2004 r. do 9,1% w 2007 r.), a jej osłabienie wynikało m. in. z umacniania zło-tego względem walut głównych partnerów handlowych Polski”67.

Analiza szeregów czasowych z lat 1995-2008 wskazuje, że występuje silna korelacja (0,89) między dynamiką PKB a dynamiką nakładów brutto na środki trwałe, jednak brak jest podstaw, by przypisywać bezpośrednim inwestycjom zagranicznym rolę głównego czynnika stymulującego wzrost polskiej gospodarki w okresie poakcesyjnym. Jeśli hipoteza o niskiej wrażliwości wzrostu gospodarczego w Polsce na zasilanie zewnętrzne jest prawdziwa, to w pewnej mierze wyjaśnia ona przyczyny utrzymania dodatniej dynamiki PKB w 2009 r., podczas gdy inne – wyżej rozwinięte kraje – przeżywały okres załamania gospodarki.

Tabl. 8. Zobowiązania Polski z tytułu zagranicznych inwestycji bezpośrednich

I-III I-VI I-IX I-XII

Ogółem, w tym:

Kap

itał

wła

sny

i rei

nwes

tow

ane

zysk

i

Ogółem, w tym:

Kap

itał

wła

sny

i rei

nwes

tow

ane

zysk

i

Ogółem, w tym:

Kap

itał

wła

sny

i rei

nwes

tow

ane

zysk

i

Ogółem, w tym:

Kap

itał

wła

sny

i rei

nwes

tow

ane

zysk

i

Rok

mln euro

2004 50 307 37 289 55 203 41 861 58 586 45 333 63 601 50 793

2005 65 637 52 581 67 696 54 228 70 934 56 094 76 785 61 779

2006 79 080 63 799 80 278 63 676 84 605 65 579 95 554 74 884

2007 99 954 77 649 105 538 81 904 110 324 85 314 121 280 95 4892008a 126 929 99 782 135 806 106 394 135 537 105 540 115 961 87 7652009 106 491 78 922 113 191 85 161 bd bd bd bd


66 W syntetycznym ujęciu obrazuje to wskaźnik produkcyjności pracy, który w latach 2000-2008 wzrósł o ok. 60% (z 25,78 zł na przepracowaną godzinę do 41,57 zł), choć nadal był znacznie niższy w porównaniu z pozio-mem w wysoko rozwiniętych krajach Unii Europejskiej. W latach 2000-2003 produkcyjność pracy mierzona jako wartość produktu krajowego brutto (PKB) wytworzona w ciągu godziny pracy wynosiła w Polsce 40,5%-44,0% średniej produkcyjności w krajach Unii Europejskiej (15). W latach 2004-2008 dysproporcja ta zmniej-szyła się i wyniosła 44,5%-46,0% średniej tych krajów. 67 Wprawdzie współczynnik korelacji BIZ i PKB dla lat 2004-2009 jest wysoki (0,93), lecz w dłuższym czasie, obejmującym lata 1995-2009 ten sam współczynnik kształtował się na niskim poziomie (0,25)Por.: 5 lat Polski w Unii Europejskiej, Urząd Komitetu Integracji Europejskiej, Warszawa 2009, str. 16-35.

43

Wykres 30. Struktura polskich zobowiązań z tytułu BIZ w mln EUR


Wiosną 2008 r. wystąpiło po raz pierwszy osłabienie dynamiki napływu do Polski bezpośrednich inwestycji zagranicznych, lecz dopiero w trzecim kwartale minionego roku wyraźnie było widać zmniejszenie wartości napływu kapitału w tej formie. W tym czasie go-spodarka światowa weszła w drugą fazę kryzysu światowych finansów. Wprawdzie nadal napływały nowe zagraniczne inwestycje bezpośrednie, ale netto zaobserwowano odpływ ka-pitału w tej formie. Miało to związek z wyprzedażą udziałów w przedsiębiorstwach bezpo-średniego inwestowania przez mniejszościowych inwestorów, ograniczaniem akcji kredyto-wej na światowych rynkach finansowych, wywozem dywidend, którzy w ten sposób chcieli choć częściowo zasilić kapitały własne, spekulacjami na światowych rynkach ropy nafto-wej68. Od czwartego kwartału 2008 r. rozpoczęła się wyprzedaż akcji, udziałów, ograniczanie kredytowania ze źródeł zewnętrznych, przedterminowa spłata kredytów i pożyczek, wywóz zysków z przedsiębiorstw bezpośredniego inwestowania. Wprawdzie zmniejszyły się wów-czas zasoby kapitału ulokowane w Polsce w formie BIZ, ale były one nadal dwukrotnie wyż-sze w porównaniu z okresem przed akcesyjnym69.

I.6. Sytuacja dochodowa gospodarstw domowych

Większość gospodarstw domowych w Polsce utrzymuje się z pracy najemnej lub świadczeń społecznych, pochodnych względem wynagrodzeń. W średnim i długim okresie sytuacja na rynku pracy zależy od typu postępu technicznego, w krótkim – od koniunktury w gospodarce narodowej. Restrukturyzacja była konsekwencją eliminowania nieefektywnych

68 Na początku lipca 2008 r. cena ropy naftowej sięgała 150 USD za baryłkę i była dwukrotnie wyższa od śred-niej w 2007 r. (71,1 USD za baryłkę), po gwałtownych spadkach, od grudnia 2008 r. waha się w granicach 40-50 USD/baryłkę. Por:. J. Chojna, Ceny na głównych światowych rynkach towarowych, [w:] Koniunktura gospodar-cza świata i Polski dz. cyt., str.35 69 W przededniu stowarzyszenia Polski z Unią Europejską wynosiły one ok. 50 mld euro (238,7 mld zł), latem 2008 r., tj. gdy skumulowana wartość BIZ była najwyższa – ponad 136 mld euro (462 mld zł), w połowie 2009 r. przekraczały 110 mld euro (506 mld zł).

44

zakładów i całych branż gospodarki narodowej, co wywołało strukturalne bezrobocie. W pro-cesie modernizacji aparatu wytwórczego nieefektywne, nisko wydajne maszyny i urządzenia zostały zastąpione nowoczesnymi liniami technologicznymi. Dominacja kapitałochłonnego typu postępu technicznego70 zmniejszała zapotrzebowanie na siłę roboczą, co obrazuje spad-kowy trend zatrudnienia, skorygowany przebiegiem cyklu koniunkturalnego71.

Wykres 31. Nakłady na środki trwałe w Polsce w przeliczeniu na jednego pracującego w złotych

Źródło: Rocznik Statystyczny Rzeczpospolitej Polskiej 2000, str. 548, 2003, str. 146, 2008 str. 702, Biuletyny Statystyczne GUS z lat 2000 i 2009 oraz Kwartalne informacje o rynku pracy, „Monitoring Rynku Pracy” GUS

W latach 2005-2009 przeciętne zatrudnienie – poza gospodarstwami indywidualnymi w rolnictwie i jednostkami budżetowymi w resortach obrony narodowej i bezpieczeństwa publicznego – zwiększyło się o ok. 700 tys. osób. W sektorze przedsiębiorstw przeciętne za-trudnienie rosło szybciej niż w całej gospodarce narodowej, toteż udział zatrudnionych w sek-torze przedsiębiorstw zwiększył się z 64,6% w 2005 r. do 66,7% w 2008 r. W tym czasie ro-sło zapotrzebowanie na pracowników o wykształceniu technicznym, wykwalifikowanych robotników i innych doświadczonych specjalistów72. Wzrost popytu na pracę nastąpił w cza-sie zmniejszonej – na skutek przechodzenia na wcześniejsze emerytury i migracji zarobkowej – podaży pracowników. W tej sytuacji wzrosły szanse znalezienia pracy etatowej przez osoby bezrobotne. Ograniczaniu bezrobocia sprzyjała nowa ustawa o promocji zatrudnienia osób znajdujących się w szczególnie niekorzystnej sytuacji zawodowej. Wprowadziła ona szereg instrumentów ułatwiających kontakt między bezrobotnym a potencjalnym pracodawcą, a po-nadto nakładała na urzędy pracy obowiązek uruchamiania specjalnych programów na rzecz osób w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy73.

70 W sposób przybliżony obrazuje to ponad pięciokrotny wzrost nakładów brutto na środki trwałe w 2008 r. w porównaniu do 1995 r. 71 W Polsce, okresie prosperity liczba pracujących wzrosła z 14,4 mln osób w czwartym kwartale 2005 r. do 16,0 mln osób w analogicznym okresie 2008 r., wykazując w następnych miesiącach lekką tendencję spadkową Rocznik Statystyczny Rzeczpospolitej Polskiej 2000, str. 548, 2003, str. 146, 2008 str. 702, Biuletyny Statystyczne GUS z lat 2000 i 2009 oraz Kwartalne informacje o rynku pracy, Monitoring Rynku Pracy GUS 72 Z badań przeprowadzonych przez NBP wynikało, że braki kadrowe zgłaszało w 2007 r. 60% reprezentatywnej grupy dużych przedsiębiorstw, sygnalizując, że jest to najpoważniejsza bariera ich rozwoju. Por. Informacja o kondycji sektora przedsiębiorstw ze szczególnym uwzględnieniem stanu koniunktury w I kwartale 2008 r. Na-rodowy Bank Polski, Instytut Ekonomiczny 73 Ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (Dz. U. z 2004 r. Nr 99 poz. 101)

45

Wykres 32. Aktywność ekonomiczna ludności

Źródło: Biuletyny Statystyczne GUS: 6/2007 str. 63, 10/2008 str. 67, 5/2009, 8/2009 i 10/2009 str.73

W tych okolicznościach, bezrobocie, które w styczniu 2006 r. wynosiło ok. 2,9 mln osób, obniżyło się w październiku 2008 r. do 1,4 mln osób, a w okresie spowolnienia wzrostu gospodarczego tylko nieznacznie wzrosło.

Wykres 33. Przeciętne zatrudnienie w gospodarce narodowej

Źródło: Biuletyny Statystyczne GUS 6/2007, str. 58-59, 5/2009, 8/2009 i 10/2009, str. 68-69

X-XII

I-IIIIV-VI

VII-IX

X-XII

I-IIIIV-VI

VII-IX

X-XII

I-IIIIV-VI

VII-IX

X-XII

I-IIIIV-VI

VII-IX

2005 2006 2007 2008 2009

bierni zawodowo 14,1 14,6 14,6 14,2 14,4 14,7 14,6 14,4 14,4 14,5 14,4 14,2 14,2 14,3 14,3 14,0

bezrobotni 2,9 2,7 2,4 2,2 2,1 1,9 1,6 1,5 1,4 1,4 1,2 1,1 1,2 1,4 1,4 1,4

pracujący 14,4 14,1 14,5 14,9 14,9 14,8 15,2 15,4 15,5 15,5 15,7 16,0 16,0 15,7 15,8 16,0

0

5

10

15

20

25

30

35m

ln o

sób

46

Wykres 34. Struktura kosztów pracy w polskiej gospodarce w 2008 r. w %

Źródło: Koszty pracy w gospodarce narodowej w 2008 roku, dz. cyt., str. 5

Tabl. 9. Rynek pracy w Polsce na tle rynku pracy Unii Europejskiej (27 krajów)

2007 2008 2009

I-III IV-VI VII-IX X-XII I-III IV-VI VII-IX X-XII I-III IV-VI

Wskaźnik zatrudnienia w %

Unia Europejska 52,5 53,3 66,0 65,7 65,5 66,0 66,4 65,8 64,6 64,8

Polska 47,2 48,4 57,8 58,1 58,0 58,9 60,0 60,0 58,9 59,3

Indeks kosztów zatrudnienia; analogiczny okres poprzedniego roku = 100

Unia Europejska 103,6 103,5 103,7 103,6 104,4 103,2 103,5 104,7 101,3 103,7

Polska 110,4 111,4 111,9 111,2 112,3 110,1 109,6 107,7 105,5 106,1

Zharmonizowana stopa bezrobocia – stan w końcu okresu, w %

Unia Europejska 7,4 7,1 7,0 6,8 6,8 6,9 7,1 7,6 8,5 8,9

Polska 10,3 9,5 8,9 8,3 7,5 7,1 6,8 7,0 8,0 8,0

Źródło: Biuletyn Statystyczny nr 6/2007, str. 192-194; Biuletyn Statystyczny nr 7/2008, str. 195-198 Biuletyn Statystyczny nr 2/2009, str. 207-212, Biuletyn Statystyczny nr 9/2009, str. 207-212

W zwyżkowej fazie cyklu koniunkturalnego, zwiększyła się społeczna presja na wzrost wynagrodzeń, najpierw w przedsiębiorstwach i sekcjach gospodarki najbardziej do-tkniętych niedoborem fachowców. Wraz z podniesieniem wynagrodzeń w tej grupie pracow-ników narastały żądania płacowe pozostałych środowisk zawodowych, aktywizowały się związki zawodowe. Zawarte porozumienia w sprawie podwyżek płac skutkowały wzrostem przeciętnego miesięcznego kosztu pracy na jednego zatrudnionego z 3 111,64 zł w 2004 r. do 3 986,50 zł w 2008 r. (o 28,1%). Koszt pracy na jedną godzinę opłaconą wzrósł z 19,26 zł do 23,96 zł (o 24,4%), zaś koszt pracy na jedną godzinę przepracowaną z 22,22 zł do 27,85 zł (o 25,3%). Najwyższe koszty pracy – trzykrotnie większe od najniższego poziomu, charakte-

47

ryzującego koszty pracy w produkcji odzieży i wyrobów futrzarskich – wystąpiły w 2008 r. w jednostkach prowadzących działalność pomocniczą związaną z pośrednictwem finanso-wym (odpowiednio 1 926,11 zł i 5 733,92 zł). W sektorze publicznym koszt pracy w przeli-czeniu na jednego zatrudnionego wyniósł 4 357,52 zł, a więc był wyższy niż w sektorze pry-watnym o 15,3%. Duże zróżnicowanie przeciętnych miesięcznych kosztów płac na jednego zatrudnionego występowało między jednostkami dużymi (4 279,38 zł) i średnimi (3 165,55 zł)74.

Tempo wzrostu kosztów płac wyższe w Polsce niż przeciętnie w Unii Europejskiej, obniżyło komparatywną przewagę naszego kraju wobec innych nowych państw członkow-skich z regionu Europy Środkowej75. Było to jedną z przyczyn zmniejszenia konkurencyjno-ści polskiego eksportu w latach 2007-2008, co znalazło wyraz w przejściowym pogorszeniu terms of trade. Na rynku wewnętrznym, efekty inwestycji i lepsza organizacja pracy pozwala-ły utrzymać wysoką dynamikę wynagrodzeń, bez uszczerbku dla poziomu rentowności pro-dukcji sprzedanej, wzrost wydajności pracy na jednego zatrudnionego wyprzedzał bowiem wzrost płac76. Wyższe wynagrodzenia korzystnie wpływały na popyt gospodarstw domowych na produkty finansowe.

Wykres 35. Indeks kosztów zatrudnienia

Analogiczny okres roku poprzedniego=100

Źródło: Biuletyny Statystyczne 10/2008 str. 195-196 i 10/2009 str. 207-208

Spadek zatrudnienia rozpoczął się jesienią 2008 r. lecz – jak wspomniano – w ujęciu zagregowanym nie był zbyt gwałtowny; między wrześniem 2008 r. a wrześniem 2009 r. pracę straciło ok. 30 tys. osób, przy czym redukcja zatrudnienia w sektorze przedsiębiorstw była

74 Koszty pracy w gospodarce narodowej w 2008 roku, Główny Urząd Statystyczny, Materiał na konferencję prasową w dniu 25 listopada 2009 r. 75 W okresie od 1 stycznia 2007 r. do 30 czerwca 2009 r. indeks kosztów zatrudnienia rósł w Unii Europejskiej (27) w tempie po 3,6% kwartał do analogicznego kwartału poprzedniego roku, w strefie euro w tempie po 5,3%, a w Polsce – po 9,7%. Obliczenia własne na podstawie Biuletynów Statystycznych GUS 10/2008 str. 195-196 i 10/2009 str. 207-208 76 W latach 2006-2008 wydajność pracy (mierzona wartością dodaną brutto na jednego zatrudnionego) rosła średnio rocznie po 5,523%, zaś przeciętne miesięczne wynagrodzenia – średnio po 5,4957% rocznie. Tamże, str. 33 i 58

949698

100102104106108110112114116

I-III/07 IV-VI VII-IX X-XII I-III/08 IV-VI VII-IX X-XII I-III/09 IV-VI

UE (27) Strefa euro Polska

48

znacznie wyższa – ok. 79 tys. osób. Udział sektora przedsiębiorstw w zatrudnieniu pracowni-ków obniżył się do września 2009 r. do 66,3% (o 0,4 pkt proc.). W ciągu roku duże firmy, gdzie warunki pracy i zabezpieczenie socjalne są zazwyczaj najlepsze, zwalniały co miesiąc z pracy po ok. 6,6 tys. osób.

Wykres 36. Liczba bezrobotnych ogółem, w tym bezrobotnych bez kwalifikacji w tys. osób


Historycznie ukształtowane różnice w poziomie rozwoju gospodarczego regionów Polski, pogłębiły się w czasie transformacji ustrojowej. Na obszarach, gdzie bezrobocie ma charakter chroniczny, mobilność przestrzenna i zawodowa ludności pozostaje niska, w związku z tym dane ogólnopolskie nie obrazują dobrze sytuacji w poszczególnych woje-wództwach, powiatach i gminach. Tym niemniej, wzrost liczby miejsc pracy w Polsce, otwar-cie rynków pracy w niektórych krajach Unii Europejskiej, w połączeniu z nowymi metodami pracy z bezrobotnymi przyniosły pozytywne, uchwytne statystycznie, rezultaty.

Wykres 37. Bezrobotni w szczególnej sytuacji na rynku pracy


49

Wykres 38. Udział bezrobotnych bez kwalifikacji i bezrobotni do 25 roku życia w ogólnej liczbie bezrobotnych


Najbardziej obniżyła się populacja osób długotrwale bezrobotnych, a liczebność tej grupy nieznacznie tylko powiększyła się w czasie spowolnienia wzrostu ekonomicznego. Inna sprawa, że rzeczywisty przyrost bezrobocia może być większy od wykazanego w statystyce UP, gdyż nie wiadomo jak długo osoby wyrejestrowane pozostawały w zatrudnieniu. Pozorny może być także spadek liczby osób bezrobotnych bez kwalifikacji, nie wiadomo bowiem czy przyuczone do zawodu, wyrejestrowane z tej grupy osoby, znalazły zatrudnienie. W najgor-szej sytuacji na rynku pracy były osoby, które ukończyły 50 rok życia oraz osoby niepełno-sprawne; w tych grupach spadek bezrobocia był najmniejszy, nawet w czasie ożywienia go-spodarki. Bezrobotni zaliczeni do tych kategorii, a także długotrwale bezrobotni, praktycznie pozbawieni większych szans na zdobycie środków utrzymania dzięki własnej pracy, najczę-ściej stają się beneficjentami pomocy społecznej, trwale uzależniając się od zasiłków i innych świadczeń77.

Redukcja zatrudnienia w Polsce wyprzedziła informację o spowolnieniu dynamiki PKB. Z badań ankietowych przeprowadzonych przez Narodowy Bank Polski wynikało, że już w połowie 2008 r. większość przedsiębiorstw zmniejszyła liczbę pracowników, wzrost liczby pracowników odnotowała mniej niż połowa ankietowanych firm. Udział przedsiębiorstw, które w ciągu roku zwiększyły zatrudnienie był relatywnie wysoki i wyniósł prawie 41%, lecz w czwartym kwartale 2008 r. – po raz pierwszy od połowy 2005 r. – wyższy był odsetek firm redukujących zatrudnienie niż zwiększających je. Na początku 2009 r. wyraźny spadek wskaźnika prognoz zatrudnienia obserwowany był przede wszystkim w przedsiębiorstwach prywatnych (zarówno krajowych jak i z kapitałem zagranicznym), choć wystąpił też w przed-siębiorstwach publicznych. Nadal brakowało specjalistów o określonych kwalifikacjach, ale ich deficyt był odczuwany przez respondentów znacznie słabiej niż w okresie wysokiego po-pytu na pracę. Tylko niewielka grupka przedsiębiorstw (2,7%, tj. cztery razy mniej niż rok wcześniej) informowała o trudnościach ze znalezieniem rąk do pracy, co czwarta firma sygna-lizowała problem wakatów, odpływu pracowników, bądź trudności w pozyskaniu nowych 77 W 2008 r. gospodarstwa domowe korzystające z pomocy społecznej skupiały 3 286,9 tys. osób ( z tego w miastach 1 438,2 tys. osób, na wsi 1 848,7 tys. osób), co stanowiło 8,6% ogółu ludności Polski. Por.: A. Set-lak, A. Gubernat, M. Jurczak, J. Szarek, Beneficjenci pomocy społecznej świadczeń rodzinnych w 2008 r. Seria „Analizy Statystyczne” US Kraków 2009, str. 73

50

osób, nie traktując jednak tych zjawisk jako istotnego ograniczenia możliwości działania i rozwoju. Jedynie w budownictwie aż 49% badanych przedsiębiorstw borykało się z brakiem fachowców. O zmianach polityki kadrowej zakładów pracy na niekorzyść pracowników świadczył fakt, że liczba przedsiębiorstw, które wzrost zatrudnienia uznały za czynnik sprzy-jający poprawie swej pozycji rynkowej była ponad dwu i półkrotnie mniejsza niż rok wcze-śniej. Ankietowane przedsiębiorstwa cztery razy rzadziej niż w czwartym kwartale 2007 r. informowały o naciskach na wzrost wynagrodzeń, ponad połowa respondentów w ogóle nie zgłosiła żądań podwyżek płac i innych świadczeń na rzecz pracowników78.

Tabl. 10. Przeciętne nominalne miesięczne wynagrodzenia, emerytury i renty brutto

2009 2005 2006 2007 2008

I-III IV-VI VII-IX Wyszczególnienie

w złotych

Ogółem 2 360,62 2 475,88 2 672,58 2 943,88 3 185,61 3 081,48 3 113,86

Sektor przedsiębiorstw 2 515,70 2 643,78 2 889,09 3 185,75 3 249,29 3 276,94 3 317,45

Sfera budżetowa 2 500,89 2 621,18 2 773,63 3 101,74 3 712,90 3 115,23 3 113,54Emerytura i renta z pozarolniczego systemu ubezpieczeń społecznych

1 170,74 1 260,84 1 298,83 1 418,65 1 486,37 1 557,11 1 559,53

Emerytura i renta rolników indywidualnych

758,11 802,52 813,93 857,91 884,67 919,79 919,84

Źródło: Biuletyn Statystyczny GUS 10/2009 str. 32-35

Od jesieni 2008 r. rozpoczęły się powroty osób, które wyemigrowały w poszukiwaniu pracy do krajów Unii Europejskiej, polskie przedsiębiorstwa informowały coraz częściej o zamiarze przeprowadzenia zwolnień grupowych. Obawa przed utratą zarobków ułatwiła uzyskanie zgody społecznej na ratowanie miejsc pracy kosztem przejściowego ograniczenia praw pracowniczych. Na mocy ustawy dnia 1 lipca 2009 r. o łagodzeniu skutków kryzysu ekonomicznego dla pracowników i przedsiębiorców (Dz. U. z 2009 r. Nr 125 poz. 1035) pra-codawcy, którzy znaleźli się w kłopotach finansowych mogą liczyć na dopłaty do wynagro-dzenia pracownika podczas przestoju ekonomicznego i obniżenia wymiaru czasu pracy. Otrzymają dofinansowanie na opłacenie składek pracowników na ubezpieczenie społeczne w części płatnej przez pracodawcę (płatne z FGŚP). Pracodawcy, którzy utworzą fundusz szkoleniowy, mają możliwość renegocjacji warunków spłaty należności FGŚP powstałych przed 30 czerwca 2008 r. Mają ponadto prawo do dofinansowania kosztów szkolenia pracow-ników (maksymalnie przez 6 miesięcy) lub studiów podyplomowych (maksymalnie 12 miesięcy). Nowa ustawa stwarza wszystkim przedsiębiorcom możliwość wydłużania okre-sów rozliczeniowych czasu pracy do 12 miesięcy. Pracodawcy mogą wprowadzić indywidu-alny rozkład czasu pracy przewidujący różne godziny rozpoczynania i kończenia pracy oraz zatrudnić pracowników na podstawie umów o pracę na czas określony maksymalnie do 24 miesięcy. Uprawnienia pracownicze są o wiele skromniejsze. W szczególności, pracownik, który wyrazi zgodę na objęcie go przestojem ekonomicznym, ma prawo do świadczenia lub stypendium czy wynagrodzenia – maksymalnie przez 6 miesięcy. Łącznie dofinansowanie nie może być niższe od minimalnego wynagrodzenia za pracę, z uwzględnieniem wymiaru czasu pracy pracownika.

78 Informacja o kondycji sektora przedsiębiorstw ze szczególnym uwzględnieniem stanu koniunktury w I kwartale 2009 r. Narodowy Bank Polski, Instytut Ekonomiczny

51

Wykres 39. Realne wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw oraz świadczenia emerytalno-rentowe z ubezpieczenia społecznego

Źródło: Biuletyn Statystyczny GUS 10/2009 str. 32-35

Konsekwencją wprowadzenia w życie przywołanej ustawy o ograniczeniu skutków kryzysu, a także lęku pracowników przed utratą źródła utrzymania, była zgoda większości central związkowych i środowisk pracowniczych w Polsce na obniżenie poziomu realnych wynagrodzeń. Proces ten rozpoczął się w połowie 2008 r.; od sierpnia 2009 r. wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw – w porównaniu z analogicznym miesiącem poprzedniego roku – miały dynamikę ujemną, tendencja ta utrzymała się w trzeciego kwartale bieżącego roku.

Wykres 40. Wybrane wskaźniki koniunktury konsumenckiej niewyrównane sezonowo, prognoza na najbliższe 12 miesięcy


52

Wynagrodzenia są w Polsce silnie zróżnicowane, w zależności od zawodu, sekcji go-spodarki narodowej i sektora własności, jednak dochody większości gospodarstw domowych są niskie. Z badania przeprowadzonego przez GUS w październiku 2008 r. wynika, że tylko 6,24% ogółu zatrudnionych otrzymało wynagrodzenie miesięczne brutto, co najmniej równe dwukrotnemu przeciętnemu wynagrodzeniu w gospodarce narodowej (6 464,14 zł), połowa pracowników otrzymywała wynagrodzenie miesięczne brutto do 2 639,51 zł, wynagrodzenia brutto w kwocie nie przekraczającej 1 306,78 zł otrzymywało 10% pracowników79. Przeciętna emerytura i renta w systemie pracowniczym była niewiele wyższa od kwoty najniższego wy-nagrodzenia, a przeciętna renta rolnicza wynosiła ok. 60% tej kwoty. Niski dochód rozporzą-dzalny większości gospodarstw domowych stanowi główną przyczynę niskiej skłonności Po-laków do oszczędzania. Pod tym względem sytuacja pogorszyła się w czasie spowolnienia wzrostu gospodarczego i implikacji tego procesu na rynek pracy. Znaczna część gospodarstw domowych, które przed rokiem pozytywnie wypowiadały się o perspektywach oszczędzania pieniędzy, jesienią 2009 r. nie widziała żadnych szans odkładania choćby niewielkich sum.

W atmosferze niepewności, co do perspektyw zatrudnienia, oczekiwanego spadku do-chodów realnych i rosnącego bezrobocia, od jesieni 2008 r. oceny koniunktury przez gospo-darstwa domowe stawały się coraz bardziej pesymistyczne. Bieżący wskaźnik ufności kon-sumenckiej osiągnął najniższy poziom w marcu 2009 r. (minus 30,3%), podobnie jak wskaź-nik wyprzedzający (minus 42,2%).W wypowiedziach respondentów uczestniczących w bada-niach ankietowych koniunktury konsumenckiej w październiku 2009 r. dostrzega się jednak niewielką poprawę nastrojów. Świadczy o tym zarówno zmniejszenie liczby negatywnych opinii gospodarstw domowych o możliwościach oszczędzania, jak i wzrost liczby responden-tów oczekujących poprawy sytuacji ekonomicznej w najbliższych dwunastu miesiącach.

II. UWARUNKOWANIA W SFERZE FINANSÓW

II.1. Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie SA

Koniunktura giełdowa, mimo że kształtują ją w przeważającej mierze spekulacje pa-pierami wartościowymi, jest często traktowana jako odzwierciedlenie stanu gospodarki naro-dowej. Jeżeli nawet podczas hossy związek taki rzeczywiście istnieje, ułatwiając przedsię-biorstwom pozyskiwanie kapitału poprzez plasowanie akcji i innych papierów wartościowych z nowych emisji, badania statystyczne nie potwierdzają prawidłowości tej opinii w czasie bessy. Koniunkturę na giełdzie w niewielkim stopniu określają decyzje podmiotów działają-cych w sferze realnej, lecz emocje kierujące zachowaniem inwestorów.

Sytuację na rynku głównym Giełdy Papierów Wartościowych w Warszawie SA w znacznej mierze kształtowali inwestorzy zagraniczni, którzy pojawili się przed laty, zainte-resowani przejęciem akcji prywatyzowanych wielkich przedsiębiorstw, oferowanych w obro-cie publicznym. Utrzymujący się przez kilka sezonów zwyżkowy kurs akcji przyciągał Newe spółki i nowych inwestorów, skłaniał do wzrostu zaangażowania wszystkich, którzy liczyli na szybkie pomnażanie posiadanego kapitału80. Znaczna część inwestorów zagranicznych zwięk-szyła zaangażowanie na polskiej giełdzie w oczekiwaniu na kolejne prywatyzacje dużych przedsiębiorstw. Jednak w latach 2005-2007 nastąpiło wyraźne spowolnienie procesów pry-

79 Struktura wynagrodzeń według zawodów w październiku 2008 r. „Notatka informacyjna. Wyniki badania Z-12” Materiał na konferencję prasową w dniu 25 listopada 2009 r. GUS 80 W 2005 r. udział inwestorów zagranicznych wzrósł aż o 8 pkt proc. w stosunku do poziomu w okresie prze-dakcesyjnym, co można było interpretować jako przejaw większego zaufania do polskiego rynku finansowego. Por.: 5 lat członkostwa polski w Unii Europejskiej, dz. cyt., s. 59-65

53

watyzacji, toteż inwestorzy giełdowi nabywali nie tylko akcje spółek wchodzące do koszyka WIG20, ale również – dominujące w ofertach – akcje małych i średnich spółek. Wzrost obro-tów w tym segmencie rynku wpłynął na silny wzrost notowań tych walorów, w rezultacie wzrost indeksów mWIG40 i sWIG80 był znacznie szybszy od WIG20. Dobre nastroje na warszawskim parkiecie wykorzystały przede wszystkim towarzystwa funduszy inwestycyj-nych i inni profesjonalni inwestorzy, którzy osiągali rekordowo wysokie stopy zwrotu zachę-cające je do dalszej ekspansji, co podkręcało obroty i notowania.

Wykres 41. Struktura obrotów akcjami według grup inwestorów

Źródło: GPW

Napływ inwestycji portfelowych zwiększał strumień kapitału zaangażowanego w gieł-dowe transakcje papierami wartościowymi, lecz jeszcze szybciej rosły kapitały krajowe in-dywidualnych inwestorów. Biura i domy maklerskie prześcigały się w oferowaniu detalicz-nym klientom strukturyzowanych instrumentów finansowych, powiązanych z bardzo dyna-micznie rozwijającym się rynkiem akcji małych i średnich spółek. Gospodarstwa domowe, ulegały reklamie, powierzały funduszom inwestycyjnym oszczędności wycofywane z lokat bankowych, a nawet zaciągały na ten cel kredyty. Banki, na podstawie porozumień z towarzystwami funduszy inwestycyjnych i zakładami ubezpieczeń sprzedawały struktury-zowane produkty łączące lokatę z równoczesnym zakupem jednostek uczestnictwa. Zaufanie obietnicom krociowych zysków spowodowało, że ponad trzy czwarte nowych wpłat trafiało do najbardziej agresywnych funduszy inwestycyjnych81.

Już w pierwszej fazie światowego kryzysu finansowego inwestorzy zagraniczni zaczę-li ściągać kapitał z rynków wschodzących (emerging markets)82, co spowodowało odpływ inwestycji portfelowych nierezydentów i nieznacznie obniżyło skalę obrotów akcjami na GPW, ale szybko zrekompensował to napływ kapitałów krajowych. Sytuacja może uległaby normalizacji, gdyby równocześnie nie nastąpiło gwałtowne przemieszczanie wielkich stru- 81 M. Kalist, Fundusze inwestycyjne na GPW, „Rynek Kapitałowy” 9(200) wrzesień 2007, str. 79 82 J. Pluta, Raport. Koniec amerykańskiego snu, „Rynek Kapitałowy” 12(214) grudzień 2008, str. 66-80;

54

mieni „gorącego pieniądza”, w związku ze spekulacjami na światowych rynkach ropy nafto-wej.

Wykres 42. Polskie zobowiązania z tytułu inwestycji portfelowych w mln

Źródło: Międzynarodowa pozycja inwestycyjna NBP

Wykres 43. Obroty akcjami na Rynku Głównym GPW w mld zł

Źródło: GPW

Od trzeciego kwartału 2007 r., w miarę nasilania się spadkowej tendencji kursów ak-cji, zaczęły coraz szybciej spadać obroty na kasowym rynku GPW, indeksy zniżkowały z sesji na sesję. Majątek gospodarstw domowych ulokowany w funduszach inwestycyjnych ulegał deprecjacji, co wywołało paniczną wyprzedaż jednostek uczestnictwa. Pogorszyło to nastroje inwestorów instytucjonalnych, którzy wycofali część kapitałów z rynku papierów wartościo-

55

wych na rzecz wzrostu zaangażowania na rynku derywatów. Atrakcyjną alternatywę dla gry giełdowej stworzyły w owym czasie banki, które dążąc do podniesienia bazy depozytowej ostro rywalizowały, podnosząc oprocentowanie depozytów, z czego korzystali zarówno deta-liczni, jak i korporacyjni klienci83.

Wykres 44. Historyczny wykres indeksu WIG od 16 kwietnia 1991 r. do 21 grudnia 2009 r.

Źródło: GPW

Wykres 45. Historyczny wykres indeksu WIG20 od 16 kwietnia 1994 r. do 21 grudnia 2009 r.


83 Jednak WIG-banki miał tendencję spadkową, na co wpłynęły negatywne oceny perspektyw rozwoju sektora bankowego, ze względu na niekorzystne warunki makroekonomiczne i pogorszenie standingu finansowego ma-cierzystych korporacji finansowych.

56

Wykres 46. Historyczny wykres indeksu mWIG40 od 31 grudnia 1997 r. do 21 grudnia 2009 r.


Wykres 47. Historyczny wykres indeksu sWIG80 od 31 grudnia 1994 r. do 21 grudnia 2009 r.


Bessa na GPW nie tylko spowodowała straty inwestorów portfelowych, ale ograniczy-ła szanse rozwoju przedsiębiorstw, z trzech powodów. Po pierwsze, zniżka cen akcji wpłynęła na spadek wartości netto spółek giełdowych84, która stanowi jedno z najważniejszych kryte-riów oceny zdolności kredytowej przedsiębiorstwa. Nastąpiło to wprawdzie w czasie dość liberalnego podejścia polskich banków do oceny zdolności kredytowej klientów, lecz w dal- 84 Wartość netto spółki jest równa rynkowej wartości wyemitowanych przez nią akcji.

57

szej perspektywie utrudniło dostęp do kredytu, co dotknęło zwłaszcza małe i średnie spółki. Po drugie odpływ kapitału z rynku giełdowego drastycznie ograniczył finansowanie rozwoju przedsiębiorstw poprzez rynek giełdowy, co miało negatywny wpływ na spółki, które zamie-rzały powiększyć kapitały własne w drodze emisji akcji. W szczególności dotkliwie odczuły to młode, dynamiczne przedsiębiorstwa z rynku NewConnect. Po trzecie, przeceny papierów wartościowych negatywnie oddziaływały na rentowność inwestycji w instrumenty finansowe.

Wykres 48. Kapitalizacja rynku akcji GPW w mln zł

Źródło: GPW

Panika, jaka ogarnęła po upadłości Lehman Brothers, inwestorów działających w skali globalnej, wywołała zjawisko flight to quality, które było reakcją na wzrost – utrzymujących się od kilku lat na niskim poziomie – premii za ryzyko i fluktuacji rentowności instrumentów finansowych w wielu segmentach międzynarodowego rynku finansowego. Przemieszczenia kapitału finansowego doprowadziły do silnego wzrostu krótkoterminowych stóp procento-wych oraz spadku płynności na rynku pieniężnym w USA, strefie euro i Wielkiej Brytanii85. Inwestorzy skorzystali z tej okazji, przenosząc znaczną część kapitałów z GPW na inne, bar-dziej zyskowne rynki86.

W drugiej fazie światowego kryzysu finansowego doszło do dalszej, znacznej przece-ny akcji notowanych na warszawskiej giełdzie, przy czym największe spadki odnotowano w segmencie małych i średnich spółek, cechującym się mniejszą płynnością niż segment spółek wchodzących w skład WIG2087. Wydarzenia te dały początek długotrwałej bessie na rynku kasowym GPW. Należy jednak odnotować fakt, że dekoniunktura nie zahamowała de-

85 M. Grad, W dół, do góry, znowu spadek, „Rynek Kapitałowy” 12(214) grudzień 2008 86 Po raz pierwszy, w okresie poakcesyjnym, duży rzędu 6,3 mld zł odpływ netto kapitału nierezydentów z GPW miał miejsce w 2006 r., lecz giełda nie zareagowała negatywnie, gdyż w tym samym czasie wzrósł netto o 10,9 mld zł napływ kapitału do funduszy inwestycyjnych, a o 1,6 mld zł zwiększyło się zaangażowanie inwe-stycyjne OFE. Por.: Rozwój systemu finansowego w Polsce w 2006 r., Narodowy Bank Polski 87 Raport o stabilności systemu finansowego, czerwiec 2008 r. Narodowy Bank Polski

58

biutów nowych spółek, zaś po gwałtownym spadku kapitalizacji giełdy, pod koniec zimy 2009 r. rozpoczął się proces powolnego jej wzrostu, na co zapewne pozytywnie wpłynęły decyzje Zarządu GPW, orientujące inwestorów na wzrost płynności88. Jednak do końca trze-ciego kwartału 2009 r. warszawska giełda nie odrobiła strat sprzed roku.

Tabl. 13. Obroty na Giełdzie Papierów Wartościowych SA w Warszawie

2008 2009 2005 2006 2007

I-IX I-XII I-IX Wyszczególnienie mln zł

I-IX 2008 =100

Rynek kasowy Akcje 191 095,2 334 538,9 472 228,3 252 575,7 330 349,9 249 833,6 98,9

obroty sesyjne 175 402,7 320 290,5 455 009,5 245 094,1 319 930,8 238 894,9 97,5 obroty pozasesyjne 15 692,5 14 248,4 17 218,8 7 481,6 10 419,1 10 938,6 146,2

Prawa do akcji 5 937,9 4 157,3 7 252,3 812,3 966,4 727,3 89,5 obroty sesyjne 5 730,6 3 629,6 6 907,9 666,9 784,0 727,3 109,1 obroty pozasesyjne 207,3 527,7 344,4 145,4 182,4 – x

Prawa poboru 88,8 1 070,0 1 329,6 167,2 191,0 1,6 1,0 obroty sesyjne 88,8 1 012,8 1 162,0 167,2 176,6 1,6 1,0 obroty pozasesyjne – 57,2 167,6 – 14,4 – x

Obligacje Skarbu Państwa 5 507,0 5 537,7 3 507,8 2 582,6 5 010,3 2 357,7 91,3 obroty sesyjne 5 058,8 5 489,4 3 276,9 2 228,4 4 510,2 2 321,2 104,2 obroty pozasesyjne 448,2 48,3 230,9 354,2 500,1 36,5 10,3

Obligacje korporacyjne 44,9 13,3 29,3 03 27,0 – x obroty sesyjne 44,9 13,3 29,3 0,3 27,0 0,0 5,1 obroty pozasesyjne – – – – – – x

Obligacje komunalne – – – – – 0,1 x obroty sesyjne – – – – – 0,1 x obroty pozasesyjne – – – – – – x

Certyfikaty inwestycyjne 159,8 205,2 563,2 248,4 680,1 135,4 19,9 obroty sesyjne 159,8 189,2 551,8 243,1 673,6 135,4 55,7 obroty pozasesyjne – 16,0 11,4 5,3 6,6 – x

Produkty strukturyzowane – 1,1 25,3 112,0 168,2 188,6 191,4 obroty sesyjne – 1,1 25,3 100,0 156,2 188,2 188,2 obroty pozasesyjne – – – 12,0 12,0 0,4 3,2

Rynek terminowy Kontrakty terminowe 238 024,5 380 939,1 674 131,9 494 008,0 613 494,5 368 169,9 74,5

obroty sesyjne 238 024,5 377 406,8 662 875,6 489 398,4 606 845,9 363 894,8 74,4 obroty pozasesyjne – 3 532,2 11 256,3 4 609,6 6 648,6 4 275,2 92,7

Opcje indeksowe 139,3 282,7 468,3 321,0 465,4 303,2 94,5 obroty sesyjne 139,3 282,7 463,0 318,8 463,2 303,0 95,1 obroty pozasesyjne – – 5,3 2,2 2,2 0,2 9,9

Jednostki indeksowe 8,0 10,8 15,8 11,3 17,5 10,8 95,5 obroty sesyjne 8,0 10,8 15,8 11,3 17,5 10,8 95,5 obroty pozasesyjne – – – – – – –

NewConnect Akcje – – – – – –

obroty sesyjne – – 155,39 665,99 737,76 639,62 96,0 obroty pozasesyjne – – – – 14,96 66,89 x

Prawa do akcji – – – – – – x obroty sesyjne – – 147,17 84,26 87,09 15,34 18,2 obroty pozasesyjne – – – – – – x

Prawa poboru – – – – – – x obroty sesyjne – – – 1,57 1,59 0,49 31,1 obroty pozasesyjne – – – – – – x

Źródło: GPW

88 Mając na uwadze niską płynność niektórych spółek Giełda Papierów Wartościowych wprowadziła w 2008 r. „Program Wspierania Płynności”, który zobowiązuje spółki do zawarcia umowy z Animatorem Emitenta, pro-wadzenia sekcji relacji inwestorskich na własnej stronie internetowej oraz aktywnego z nich korzystania. Por.: Rocznik Giełdowy 2009

59

Kryzys finansowy sprzyjał rozwojowi rynku produktów strukturyzowanych89 i dery-watów. Niektórzy inwestorzy potraktowali je jako mniej ryzykowne niż papiery udziałowe, inni nabywali je zarówno ze względu na wysoką dźwignię finansową jak i dla zabezpieczenia się przed zmiennością indeksów i kursów walut90. Wcześniej tego rodzaju produkty oferowa-ne były jedynie w ramach Private Banking, lecz w czasie bessy nabywali je także średnio zamożni klienci91. W końcu 2008 roku w obrocie giełdowym notowano 51 serii obligacji. 47 serii to obligacje wyemitowane przez Skarb Państwa a cztery pozostałe to obligacje korpo-racyjne w tym trzy wyemitowane przez podmioty zagraniczne. Wartość obrotów obligacjami w systemie notowań ciągłych i transakcji pakietowych wyniosła 5 mld zł i była o 43% wyższa niż w roku 2007.

II.2. Budżet państwa i dług publiczny

W latach 2005-2007, dzięki dobrej koniunkturze, która pozytywnie wpływała na war-tość sprzedaży towarów i usług, dochody ludności i przedsiębiorstw, wpływy podatkowe ro-sły szybciej od podlegających dyscyplinie budżetowej – wydatków, co pozwalało na ograni-czanie rozmiarów deficytu budżetowego. W 2008 r. makroekonomiczne warunki realizacji dochodów budżetu państwa nie różniły się istotnie w porównaniu z poprzednimi okresami, kształt systemu podatkowego nie odbiegał znacząco od rozwiązań obowiązujących w 2007 r. Zwiększył się nieco udział budżetów lokalnych w podatku dochodowym od osób fizycznych, zmniejszył – w podatku dochodowym od osób prawnych92.

Faktyczne wykonanie wpływów budżetowych z tytułu poszczególnych podatków sta-nowiło 89,9% kwoty zakładanej w ustawie budżetowej z dnia 23 stycznia 2008 r.93, przy czym występowały istotne różnice w realizacji poszczególnych pozycji. Nie udało się więc zrealizować dochodów w kwotach określonych w ustawie budżetowej na 2008 r., ze względu na większą siłę oddziaływania czynników obniżających niż podnoszących wydajność fiskal-ną. W ocenie Ministerstwa Finansów, do najważniejszych zmian warunków makroekono-micznych, które wywarły wpływ na różnice między wykonaniem a planem dochodów budże-tu państwa na ten rok należały:

89 Produkty strukturyzowane na polskim rynku giełdowym są obecne od 2006 r., jednak ich rozwój nastąpił dopiero w 2008 r.; na rynku giełdowym zadebiutowały 34 nowe produkty strukturyzowane (w 2007 r. zaledwie 12), w tym 27 certyfikatów i 7 obligacji. 90 P. Wojciechowski, Indeks, waluta i kukurydza, „Rynek Kapitałowy” 11(213) listopad 2008 91 A. Grabuś, Struktury też mogą być ryzykowne, „Rynek Kapitałowy” 11(213) listopad 2008 92 W procesie planowania budżetów, zgodnie z art. 4 ust. 2 oraz art. 89 ustawy z dnia 13 listopada 2003 r. o dochodach jednostek samorządu terytorialnego (Dz. U. 2003 r. Nr 203, poz. 1966, z późn. zm.) wskaźnik udziału gminy w podatku od dochodów osób fizycznych (PIT) określa się w każdym roku budżetowym według algorytmu uwzględniającego liczbę mieszkańców domów pomocy społecznej (DPS) na jej obszarze. Otrzymany wynik zmniejsza się o liczbę punktów procentowych, która jest iloczynem 3,81 pkt proc. i wskaźnika mieszkań-ców domów pomocy społecznej, obliczonego łącznie dla całego kraju. Na gospodarkę finansową jednostek sa-morządu terytorialnego w 2008 r. wywarła także wpływ ustawa z dnia 7 września 2007 r. o zmianie ustawy o dochodach jednostek samorządu terytorialnego oraz ustawy z 23 października o uprawnieniach do ulgowych przejazdów środkami publicznego transportu zbiorowego ((Dz. U. Nr 191, poz. 1370 oraz Dz. U. z 2008 r. Nr 220, poz. 1429). Nowelizacja ta nastąpiła po wyroku Trybunału Konstytucyjnego w sprawie przejęcia przez budżet państwa finansowania uprawnień do bezpłatnych lub ulgowych przejazdów w krajowych pasażerskich przewozach autobusowych. Fiskalnym skutkiem zmian legislacyjnych było obniżenie o 1,9 pkt proc. wskaźnika udziału województw we wpływach z podatku dochodowego od osób prawnych posiadających siedzibę na terenie województw. 93 Dz. U. z dnia 5 lutego 2008 r., Nr 19 poz. 117

60

niższy (o 0,6 pkt proc.) od przyjętego w założeniach do ustawy budżetowej na 2008 r. wskaźnik wzrostu PKB, obrazujący wolniejszy od przewidywanego rozwój gospodar-czy,

wyższy o 0,8 pkt proc. niż przyjęto w makroproporcjach do ustawy budżetowej wzrost spożycia, na co złożył się mniejszy o 0,8 pkt proc. wzrost spożycia indywidualnego oraz wyższy o 6,5 pkt proc. wzrost spożycia zbiorowego,

wyższy o ok. 1,6 pkt proc. – w porównaniu z przyjętymi założeniami wzrost zatrud-nienia w gospodarce narodowej, wyższy o 1,9 pkt proc. średnioroczny wskaźnik cen towarów i usług konsumpcyjnych,

w relacji do przyjętych założeń.

Tabl. 11. Udział budżetów jednostek samorządu terytorialnego we wpływach z podatku dochodowego od osób prawnych (PIT) i podatku dochodowego od osób prawnych (CIT)

2003 2004 2005 2006 2007 2008

PIT CIT PIT CIT PIT CIT PIT CIT PIT CIT PIT CIT Wyszczególnienie

w %

Ogółem 30,10 5,50 45,74 24,01 47,46 24,01 47,80 24,01 48,07 24,01 48,34 22,11

Gminy 27,60 5,00 35,72 6,71 35,61 6,71 35,95 6,71 36,22 6,71 36,49 6,71

Powiaty 1,00 – 8,42 1,40 10,25 1,40 10,25 1,40 10,25 1,40 10,25 1,40

Województwa 1,50 0,50 1,60 15,90 1,60 15,90 1,60 15,90 1,60 15,90 1,60 14,00

Źródło: Ministerstwo Finansów

Dochody podatkowe wykonano na poziomie 96,8%, na co wpłynęło głównie niższe od planu (o 8,9%) wykonanie wpływów z podatku od towarów i usług oraz podatku akcyzowego (o 3,3%)94, przy wyższych (o 6,9%) wpływach z podatku dochodowego od osób fizycznych95 i podatku od gier (o 41,9%). Podatek dochodowy od osób prawnych został wykonany na za-kładanym w ustawie budżetowej poziomie. Realizację dochodów niepodatkowych przekro-czono o 4,9%, lecz i tu występowały znaczne różnice między planem a wykonaniem poszcze-gólnych pozycji ustawy budżetowej. W szczególności dywidendy z tytułu udziałów Skarbu Państwa w spółkach były mniejsze o 9,9%, zaś wpłaty z zysku od przedsiębiorstw państwo-wych i jednoosobowych spółek Skarbu Państwa – wyższe o 11,6%. Wyższe były także do-chody jednostek budżetowych (o 12,7%) i dochody zagraniczne (o 68,8%). Wpłaty jednostek samorządu terytorialnego zrealizowano zgodnie z ustawą, natomiast mniejsze (o 13,3%) były wpływy z cła. Niższe (o 52,8%) było wykonanie w pozycji „Środki z Unii Europejskiej

94 Głównymi powodami niezrealizowania prognozy wpływów z PTU w 2008 r. były: przeszacowanie dochodów z PTU na etapie planowania, wyższe od planowanych zwroty tego podatku dla osób fizycznych z tytułu niektó-rych wydatków na cele mieszkaniowe, niezrealizowanie założeń dotyczących poprawy efektywności podatkowej gospodarki (ściągalności). Niższe od planowanych wpływy z akcyzy wynikały m. in. z obniżenia popytu na paliwa, ze względu na ich wygórowaną cenę w pierwszej połowie 2008 r., co miało związek ze spekulacjami na światowych rynkach ropy naftowej, zmiany struktury popytu na wyroby tytoniowe oraz zmniejszenia sprzedaży wina i piwa. Por. Sprawozdanie z wykonania budżetu państwa w 2008 r., Ministerstwo Finansów, str. 60-62 95 W 2008 r. zmniejszyły się obciążenia z tytułu podatku dochodowego od osób fizycznych, gdyż przy rozlicze-niu tego podatku za 2007 rok wprowadzono dużą ulgę podatkową na wychowanie dzieci, i nowe, wyższe progi skali podatkowej, co m. in. miało wpływ na niższą (o 5,5%) realizację wpływów ze zryczałtowanego podatku dochodowego.

61

i z innych źródeł nie podlegające zwrotowi”, na co wpłynął niski stan zaawansowania projek-tów, spowodowany przedłużającymi się procedurami legislacyjnymi96.

Wykres 49. Struktura dochodów budżetu państwa w 2008 r.

Źródło: Sprawozdanie operatywne z wykonania budżetu państwa w 2008 r., Ministerstwo Finansów

Wydatki przewidziane w ustawie budżetowej z dnia 23 stycznia 2008 r. zrealizowano w tym samym stopniu jak dochody – 89,9%, przy wyższym zaawansowaniu wydatków bieżą-cych (90,6%) i znacznie niższym wykonaniu wydatków majątkowych (79,7%)97. Wśród wy-datków, które zrealizowano w najniższym stopniu w porównaniu do planu należy wymienić przede wszystkim środki przeznaczone na98:

finansowanie i współfinansowanie programów i projektów realizowanych ze środków funduszy strukturalnych (18 169,6 mln zł, w tym 14 940,8 mln zł to kwota nierozdy-sponowanych rezerw celowych, a 1 551,9 mln zł to środki przeznaczone na dotacje rozwojowe oraz środki na finansowanie Wspólnej Polityki Rolnej w części „Rozwój regionalny” oraz części „Środowisko”),

zakupy materiałów i usług oraz wydatki inwestycyjne w części „Obrona narodowa” (3 055,7 mln zł),

pokrycie kosztów obsługi długu publicznego krajowego i zagranicznego (2 592,9 mln zł),

realizację zadań w zakresie zabezpieczenia społecznego (1 598,5 mln zł), utrzymanie i funkcjonowanie jednostek policji i straży granicznej (604,2 mln zł), drogi publiczne krajowe (563,8 mln zł).

96 Wynikało to m. in. z opóźnienia w przygotowywaniu i naborze projektów do realizacji w związku z wprowa-dzaniem nowego systemu wdrażania programów w ramach nowej Perspektywy Finansowej NSRO 2007-2013. Późne zatwierdzenie programów przez Komisję Europejską spowodowało przesunięcie w czasie harmonogra-mów wydatków, a w konsekwencji niższą realizację dochodów. Por.: tamże, str. 57 i 94 97 W wydatkach zaplanowanych w kwocie 308 972,7 mln zł wydatki na finansowanie projektów z udziałem środków Unii Europejskiej stanowiły 45 270,3 mln zł (14,7%), z tej kwoty wydatki podlegające refundacji przez Unię Europejską wyniosły 35 282,2 mln zł (77,9%). Por.: tamże, str. 95 98 Tamże, str. 96

62

Nierozdysponowana została kwota rezerw celowych w wysokości 15 875,6 mln zł, w której 14 933,3 mln zł stanowi niewykorzystana rezerwa przeznaczona na finansowanie Wspólnej Polityki Rolnej, programów unijnych oraz kontraktów wojewódzkich. W pozostałej kwocie nierozdysponowanych rezerw znajdują się m.in. środki przeznaczone na:

zwiększenie dotacji celowych na realizację świadczeń rodzinnych, zaliczki alimenta-cyjnej, świadczeń z funduszu alimentacyjnego oraz środki na wdrożenie centralnego rejestru dłużników alimentacyjnych (470,9 mln zł),

kredyty i środki krajowe na przeciwdziałanie i usuwanie skutków klęsk żywiołowych (232,5 mln zł),

finansowanie przez Krajowe Biuro Wyborcze ustawowo określonych zadań dotyczą-cych wyborów i referendów oraz na dotacje i subwencje dla partii politycznych (38,8 mln zł),

zaopatrzenie w wyroby medyczne będące przedmiotami ortopedycznymi i środkami pomocniczymi (30,0 mln zł),

kredyt na program poakcesyjnego wsparcia obszarów wiejskich (29,6 mln zł).

Wykres 50. Struktura wydatków budżetu państwa w 2008 r.


Od 1999 r., po wprowadzeniu reformy ubezpieczeń społecznych, z roku na rok rosną kwoty przekazywane z budżetu państwa do funduszy ubezpieczeń społecznych, w tempie szybszym niż wydatki budżetu ogółem. W roku wprowadzenia reformy, dotacja budżetowa dla Funduszu Ubezpieczeń Społecznych wyniosła 9,4 mld zł, lecz już w następnym roku wzrosła do 15,4 mld zł, w 2001 r. osiągnęła poziom 21,2 mld zł, w 2002 r. – 27,0 mld zł, w 2003 r. – 28,3 mld zł. W 2004 r., dzięki kreatywnej księgowości99, powstało wrażenie, ja-koby transfery do FUS, wyrównujące niedobory funduszu emerytalnego obniżyły się, podczas

99 W latach 1999-2003 środki przekazywane do ZUS finansujące ubytek dochodów z tytułu przekazania części składek do OFE były wykazywane łącznie z dotacją z budżetu państwa. Od 2004 r. refundacja składek przeka-zanych do OFE jest wykazywana odrębnie.

63

gdy w rzeczywistości znacznie zwiększyły się. Rosły również, choć znacznie wolniej, transfe-ry na finansowanie zadań Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego, które w 2008 r. wy-niosły łącznie 15,8 mld zł.

Wykres 51. Udział transferów do FUS i FER w wydatkach budżetu państwa w %

Źródło: opracowanie własne na podstawie sprawozdań z wykonania budżetu państwa, Ministerstwo Finansów

Wykres 52. Dynamika składek, liczby ubezpieczonych oraz emerytów i rencistów w ZUS i KRUS rok poprzedni=100

Źródło: opracowanie własne na podstawie Ważniejsze informacje z zakresu ubezpieczeń społecznych za 2005, str. 6, 11 i 14 oraz za 2008, str. 7,11,13; Zestawienie liczby świadczeniobiorców KRUS i osób objętych ubezpie-czeniem społecznym rolników w latach 1991-2008 http://ww.krus.gov.pl

64

Wykres 53. Liczba ubezpieczonych i przeciętna liczba pobierających świadczenia emerytalno-rentowe


Wykres 54. Transfery z budżetu państwa do Funduszu Ubezpieczeń Społecznych

Źródło: Sprawozdania z wykonania budżetu państwa z lat 2004-1008, projekt ustawy budżetowej na 2010 r. Ministerstwo Finansów

Reforma ubezpieczeń społecznych, stanowiąca eklektyczne połączenie systemu umo-wy pokoleniowej z systemem kapitałowym, stworzyła poważne zagrożenie dla stabilności systemu finansów publicznych. Zazwyczaj dyskusje koncentrują się wokół reformy KRUS, która istotnie jest niezbędna100, lecz ograniczenie praw do ubezpieczenia osób prowadzących działalność rolniczą nie rozwiąże problemu narastającego deficytu budżetu państwa. Z każ-dym rokiem coraz więcej osób pobiera lub będzie pobierać emerytury, bądź renty pracowni-

100 E. Mączyńska, Najpierw obcinamy, a potem liczymy, „Gazeta Finansowa” z 27 listopada – 3 grudnia 2009 r.

1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008

ZUS emeryci i renciści 7231 7217 7156 7122 7129 7175 7184 7217 7303 7414

ZUS ubezpieczeni 13271 13060 12851 12761 12739 12857 13131 13354 14075 14366

KRUS emeryci i renciści 1929 1887 1842 1798 1755 1709 1662 1586 1508 1456

KRUS ubezpieczeni 1428 1452 1502 1560 1589 1540 1582 1615 1598 1574

0

2 000

4 000

6 000

8 000

10 000

12 000

14 000

w ty

s. o

sób

65

cze, w systemie zdefiniowanego świadczenia101. Równocześnie ze wzrostem zobowiązań wo-bec ubezpieczonych, w Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych pozostaje coraz mniejsza skład-ka, gdyż wszyscy ubezpieczeni wchodzący na rynek pracy są zobligowani do podpisania umowy z otwartym funduszem emerytalnym, gdzie trafia aż 37,5% ich składek emerytalnych. Środki budżetowe transferowane w latach 2004-2008 z tytułu refundacji składek były niewie-le niższe od kwoty deficytu budżetowego, a w 2007 r. nawet wyższe. Według szacunków Na-rodowego Banku Polskiego, na skutek niedoboru wpływów ze składek ubezpieczeniowych oraz wyższej – od zakładanej na etapie tworzenia ustawy budżetowej na 2009 r. – liczby świadczeniobiorców, deficyt Funduszu Ubezpieczeń Społecznych może przekroczyć 10 mld zł102. Nikt nie obliczył, jak wielkie będą transfery z budżetu państwa na refundację składek, gdy pokolenie osób uprawnionych do emerytury w systemie zdefiniowanego świad-czenia skorzysta ze swych praw, a znaczna część składki osób pracujących będzie nadal zasi-lała prywatne fundusze emerytalne.

Wykres 55. Zadłużenie funduszy zarządzanych przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych w mln zł

Źródło: Zadłużenie SFP, Ministerstwo Finansów

W ustawie budżetowej na 2008 r. deficyt (po zmianach) określono na 27,1 mld zł, a ponieważ zarówno dochody jak wydatki zrealizowano na niższym poziomie, wykonanie wyniosło 25,6 mld zł (o 5,5 % mniej od planu). W ustawie budżetowej na 2009 r. nie przewi-dziano żadnych nadzwyczajnych, zakrojonych na szeroką skalę działań antykryzysowych, za wyjątkiem przedsięwzięć zdefiniowanych w przyjętym 30 listopada 2008 r. „Planie stabilno-ści i rozwoju”. W sferze realnej podjęte działania interwencyjne rządu wynikały z programu „Impulsy proinwestycyjne dla gospodarki”, na który przeznaczono 81,3 mld zł, z tego na: poręczenia i gwarancje dla gospodarki oraz rynku finansowego 40 mld zł; wykreowanie do-datkowej akcji kredytowej na rzecz małych i średnich przedsiębiorstw – 20 mld zł; wzrost 101 W tym systemie emerytura składa się z części socjalnej (24% kwoty bazowej) oraz części indywidualnej, zależnej od okresu podlegania ubezpieczeniu i relacji indywidualnego wynagrodzenia do średniej krajowej z najlepszych lat. 102 Polska wobec światowego kryzysu gospodarczego, dz. cyt. str. 31

66

wydatków na inwestycje realizowane przy wsparciu Unii Europejskiej – 16,8 mld zł; inne przedsięwzięcia proinwestycyjne – łącznie 4,5 mld zł. Popyt konsumpcyjny miały zwiększyć niższe wpływy z podatku PIT (o 8 mld zł) i VAT (o 2 mld zł). Plan ten poszerzono wiosną 2009 r. o ustawę przewidującą pomoc w spłacie kredytów mieszkaniowych dla osób, które utraciły pracę. Jednak skuteczność zamierzeń rządowych w zakresie pobudzania inwestycji była niewielka, a wpływ spowolnienia rozwoju gospodarczego na wydajność źródeł fiskal-nych, a tym samym na stan finansów państwa okazał się bardziej negatywny od przewidywań. Pomoc na wsparcie reform systemu finansów publicznych nie dała jeszcze wymiernych rezul-tatów103. W tych okolicznościach niezbędna była nowelizacja ustawy budżetowej, przeprowa-dzona 17 lipca104. Deficyt budżetowy w bieżącym roku zwiększono do 27 186,3 mln zł, co oznacza że nie powinien on przekroczyć 2,1% PKB105. Sejm równocześnie uchwalił, że przy-rost zadłużenia nie może być wyższy od 80 000 mln zł, w tym limit na poręczenia i gwarancje wynosi 55 000 mln zł. W projekcie ustawy budżetowej na 2010 r. zakłada się, że przy wzro-ście PKB o 1,2% wpływy do budżetu państwa wyniosą 245,5 mld zł, wydatki 297,7 mld zł, co zwiększy planowany deficyt budżetu państwa do 52,2 mld zł106.

Tabl. 12. Wykonanie budżetu państwa

2005 2006 2007 2008 Wyszczególnienie

mln zł Dochody 179 772,2 197 639,8 236 367,5 253 547,3 Podatki pośrednie 115 671,8 127 412,4 146 482,1 153 677,7

od towarów i usług 75 401,0 84 439,5 96 349,8 101 782,7 akcyza 39 479,1 42 078,0 49 025,5 50 490,1

Podatek dochodowy od osób prawnych 15 762,4 19 337,5 24 540,2 27 159,7 Podatek dochodowy od osób fizycznych 24 423,0 28 125,3 35 358,5 38 658,5 Dywidendy i wpływy z zysku 3 161,5 4 045,2 3 622,5 3 319,8 Wpływy z cła 1 270,6 1 385,9 1 747,6 1 728,8 Wydatki 208 132,9 222 702,9 252 323,9 277 893,5 Ubezpieczenia społeczne 54 227,5 64 049,9 Wydatki bieżące jednostek budżetowych 40 063,5 42 096,9 45 489,8 48 505,7 Obsługa długu krajowego 21 225,1 23 287,7 22 595,8 19 994,7 Obsługa długu zagranicznego 3 585,6 4 479,5 4 904,1 5 122,0 Subwencje ogólne dla jednostek samorządu terytorialnego

32 486,6 34 540,4 36 756,2 40 459,7

Wydatki inwestycyjne 10 167,4 11 066,4 13 260,4 14 919,6 Wynik budżetu -28 360,7 -25 063,1 -15 956,4 -24 346,2

Źródło: Ministerstwo Finansów

103 Polska, w ramach międzynarodowej pomocy krajom dotkniętym skutkami kryzysu, została zaklasyfikowana do nielicznej grupy państw, które mogą bezwarunkowo wykorzystać wprowadzony przez Międzynarodowy Fundusz Walutowy instrument FCL (Flexible Credit Line – Elastyczna Linia Kredytowa). Z tego tytułu otrzyma-ła w lipcu 2009 r. pożyczkę z Banku Światowego w wysokości 1 mld euro na wsparcie reform w sektorze zarzą-dzania finansami publicznymi. Ponadto Europejski Bank Inwestycyjny udzielił Polsce w czerwcu 2009 r. dwóch pożyczek na inwestycje strukturalne (1,2 mld euro na budowę płatnej autostrady A2 i 0,6 mld euro na współfi-nansowanie budowy obwodnicy Warszawy). 104 Ustawa z dnia 17 lipca 2009 r. o zmianie ustawy budżetowej na rok 2009 (Dz. U. z 2009 Nr 128, poz. 1057). 105 Już w lipcu 2009 r., gdy deficyt sektora rządowego według ESA 95 wyniósł 3,9% PKB, Polska została objęta przez Radę Unii Europejskiej procedurą nadmiernego deficytu. Zdaniem analityków Narodowego Banku Pol-skiego, mimo zaproponowanych przez rząd działań, deficyt budżetowy w ujęciu ESA 95 wzrośnie do poziomu 5,7%-5,9% PKB, prognoza Komisji Europejskiej przewiduje jeszcze wyższy wskaźnik – 6,6% PKB. Polska wobec światowego kryzysu gospodarczego, dz. cyt. str. 52-53 106 Projekt ustawy budżetowej na 2010 r. przekazany do Sejmu RP, Ministerstwo Finansów, http://www.mf.gov.pl

67

Kryteria konwergencji finansowej krajów członkowskich Unii Europejskiej wymagają nie tylko bieżącej kontroli deficytu budżetowego, ale także utrzymania bezpiecznej proporcji między długiem publicznym a PKB107.

Wykres 56. Relacja dochodów, wydatków, deficytu budżetowego (wykonanie) i długu publicznego do polskiego PKB (w cenach bieżących)

w%

Źródło: Ministerstwo Finansów: Sprawozdania z wykonania budżetu Państwa, Zadłużenie SFP, Biuletyny Staty-styczne GUS

Wykres 57. Krajowy i zagraniczny dług Skarbu Państwa


Odziedziczone po okresie realnego socjalizmu zadłużenie państwa, zostało prawie w całości rozliczone108, jednak utrzymujące się przez cały okres transformacji ustrojowej nie-dobory budżetu państwa, samorządów terytorialnych, funduszy ubezpieczeń społecznych, 107 Art. 216 ust. 5 Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej z 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. 1997 Nr 78 poz. 483) zabra-nia zaciągania pożyczek, udzielania gwarancji i poręczeń finansowych, w następstwie których państwowy dług publiczny przekroczy 3/5 wartości rocznego produktu krajowego brutto. 108 Spłata znacznej części kredytów wobec Klubu Paryskiego oraz wykup obligacji Brady’ego na pokrycie zo-bowiązań wobec Klubu Londyńskiego obniżyły na koniec września 2009 r. zadłużenie wobec tych grup wierzy-cieli odpowiednio do 0,14% i 0,05% zadłużenia Skarbu Państwa (stanowiło to 0,51% i 0,20% zagranicznego zadłużenia Skarbu Państwa). Biuletyn Statystyczny GUS 10/2009, str. 86-87

68

a także zaciągnięte kredyty w Europejskim Banku Inwestycyjnym i Banku Światowym spo-wodowały znaczny wzrost długu publicznego. W okresie dobrej koniunktury nie przeprowa-dzono strukturalnej reformy finansów publicznych109, co stanowiło jedną z istotnych przyczyn wzrostu długu publicznego w okresie spowolnienia gospodarki. Państwowy dług publiczny wzrastał szybciej niż PKB (o 8,1%), dlatego pogorszyła się wzajemna relacja tych wielkości.

Wykres 58. Zadłużenie zagraniczne Skarbu Państwa według rodzaju instrumentu dłużnego i wierzycieli


Według stanu na 31 grudnia 2008 r. państwowy dług publiczny wyniósł 597,8 mld zł (o 13,3% więcej niż przed rokiem), w tym 565,5 mld zł (94,6%) stanowiło zadłużenie Skarbu Państwa (które wzrosło także o 13,3%). Dług jednostek samorządu terytorialnego zwiększył się do 25,0 mld zł, a jego udział w ogólnej kwocie zadłużenia państwa wzrósł do 4,2%. Za-dłużenie sektora ubezpieczeń społecznych w kwocie 2,8 mld zł stanowiło 0,5% całego długu publicznego. W strukturze zadłużenia zagranicznego dominowały obligacje (80,2% w 2008 r. wobec 75,1% w 2007 r.), znacznie mniejszy udział miały kredyty z Europejskiego Banku Inwestycyjnego (12,9% w 2008 r. wobec 10,8% w 2007 r.). W porównaniu ze stanem na ko-niec 2007 r. udział krajowego długoterminowego zadłużenia Skarbu Państwa wzrósł w ciągu 2008 r. z 53,7% do 54,6%; udział zadłużenia długoterminowego w zadłużeniu zagranicznym wyniósł 91,9%. Wierzycielami Skarbu Państwa były przede wszystkim podmioty krajowe poza systemem bankowym, choć istotną rolę odgrywały także posiadające status rezydenta banki komercyjne i spółdzielcze. Szybki wzrost długu krajowego, w warunkach niskich stóp

109 W latach ożywienia gospodarczego dokonano redukcji obciążeń fiskalnych. W lipcu 2007 r. obniżono stawkę składki rentowej opłacanej przez pracownika o 3 pkt proc., a w styczniu 2008 r. dokonano dalszej redukcji tej stawki o 2 pkt proc. w części obciążającej pracownika i 2 pkt proc. w części obciążającej pracodawcę. Narodo-wy Bank Polski ocenił, że ta decyzja ograniczyła wpływy do FUS równoważne 1,5% PKB. Możliwość odlicza-nia ulgi prorodzinne zmniejszyła wpływy do sektora finansów publicznych o kwotę stanowiącą 0,4% PKB. Łączny (skonsolidowany) deficyt sektora finansów publicznych w 2008 r. wyniósł 3,% PKB. Por.: Polska wobec światowego kryzysu gospodarczego, dz. cyt., str. 29

69

procentowych zmniejszał rentowność obligacji skarbowych w portfelach inwestorów krajo-wych, natomiast na rynkach zagranicznych wystąpiła tendencja odwrotna, gdyż potencjalni nabywcy polskich papierów dłużnych oczekiwali wysokiej premii za ryzyko. Nie zapobiegło to jednak spekulacjom, które były główną przyczyną wysokiej zmienności kursu złotego, któ-ra zwiększyła per saldo koszty obsługi długu publicznego.

Wykres 59. Zadłużenie Skarbu Państwa według kryterium rezydenta


Zahamowanie wzrostu deficytu budżetowego i długu publicznego, a następnie ich trwałe obniżenie ma fundamentalne znaczenie dla zrównoważonego rozwoju polskiej gospo-darki narodowej, zarówno jej sfery realnej, jak rynku finansowego i jego podmiotów. „Wyce-na długu publicznego stanowi bowiem podstawę dla ustalenia kosztu finansowania dla wszystkich innych podmiotów gospodarczych działających w kraju. (…) Ważnym skutkiem ograniczenia akumulacji długu publicznego będzie zmniejszenie efektu wypychania kredytu dla sektora prywatnego przez publiczny w polskim systemie bankowym”110. Pozostaje jednak kwestią otwartą, czy instytucje kredytowe oraz inni inwestorzy instytucjonalni wykażą zainte-resowanie zmniejszeniem udziału bezpiecznych papierów dłużnych emitowanych przez Skarb Państwa, na rzecz innych instrumentów finansowych, bardziej dochodowych, lecz obarczo-nych wyższym ryzykiem.

II.3. Polityka pieniężna i jej instrumenty

Ustanowiony w 1944 r. w Bretton Woods ład monetarny, z dolarem amerykańskim ja-ko kluczową walutą w globalnym systemie rozliczeń sztabowo-dewizowych, załamał się osta-tecznie 15 sierpnia 1971 r. Od tej daty, pieniądz został oderwany od jakiejkolwiek materialnej podstawy. Pozbawiony złotego parytetu, wirtualny pieniądz pełni swe funkcje wyłącznie dzięki autorytetowi władz monetarnych i zaufaniu społecznemu. Związki między rynkami towarowymi a rynkami finansowymi rozluźniły się, transakcje pieniężne i transfery kapitało-we stają się coraz bardziej niezależne względem procesów i zjawisk w sferze realnej. Jednak nadal istnieje nierozerwalny związek świata rzeczywistego i świata finansów, a spośród

110 Polska wobec światowego kryzysu gospodarczego, dz. cyt., str. 63

70

wszystkich instytucji pośrednictwa finansowego, fundamentem tego związku jest sektor ban-kowy. Bez zasilania pieniądzem bankowym nie może funkcjonować żadna współczesna go-spodarka, pieniądz pełni bowiem w systemie ekonomicznym taką samą rolę, jak opady atmos-feryczne w rolnictwie: ich brak powoduje suszę, która niszczy plony, lecz te same niszczy-cielskie skutki niesie powódź. Deflacja ogranicza możliwości rozwoju, wysoka inflacja czyni to również, gdyż w nieprzewidywalnych warunkach nie można racjonalnie gospodarować zasobami. Kontrola poziomu zasilania gospodarki narodowej w pieniądz jest domeną polityki pieniężnej111.

Stabilizacja cen, możliwa jest przez dogłębną analizę wpływu decyzji monetarnych na strefę realną112. Podstawowymi kanałami transmisji impulsów monetarnych są: kanał kredy-towy, kanał walutowy i kanał stopy procentowej. Uwzględniając zewnętrzne i wewnętrzne uwarunkowania gospodarki, polityka pieniężna wpływa na przebieg cyklu koniunkturalnego oraz na poziom aktywności gospodarczej113. Kontrolując bazę monetarną oddziałuje bowiem w dużym stopniu na podaż pieniądza, jednocześnie wpływając – poprzez kształtowanie stóp procentowych na rynku międzybankowym – na popyt na pieniądz114. W czasie rozregulowa-nia rynków finansowych, głównym zadaniem polityki pieniężnej jest przywracanie równowa-gi makroekonomicznej, minimalizacja ryzyka niewypłacalności zagrażającego dezorganizacją istotnych dla gospodarki segmentów rynku finansowego115. Zadaniem polityki pieniężnej jest odpowiednio wczesna identyfikacja „bąbli” spekulacyjnych, aby minimalizować sterowanie cenami określonego aktywa inwestycyjnego116. Mechanizm transmisji polityki pieniężnej działa z opóźnieniem, dlatego gospodarka pogrążona w kryzysie dopiero z czasem w pełni odczuje skutki działań polityki pieniężnej. W miarę poprawy warunków makroekonomicz-nych, zadaniem polityki pieniężnej będzie wycofanie zastosowanych rozwiązań i absorpcja dostarczonej płynności, aby przeciwdziałać destabilizacji cen. Z analizy Europejskiego Banku Centralnego wynika, że zagrożenie dla polityki pieniężnej powstaje na skutek przełożenia się zaburzeń z rynków finansowych na sferę realną gospodarki, czemu towarzyszy nasilenie się bezrobocia i inne negatywne zjawiska na rynku pracy117.

W Polsce, politykę pieniężną prowadzi Rada Polityki Pieniężnej, a Narodowy Bank Polski odpowiada za wprowadzenie w życie jej decyzji, a także sprawuje nadzór monetarny nad sektorem bankowym. Komisja Nadzoru Finansowego jest organem nadzoru ostrożno-ściowego, zaś Ministerstwo Finansów – regulacyjnego.

Art. 227 ust. Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej nakłada na bank centralny – Naro-dowy Bank Polski – obowiązek utrzymania stabilnej wartości polskiego pieniądza. Wypełnia-

111 Polityka pieniężna to działalność organów władzy monetarnej prowadzona w imieniu państwa, polegająca na wyborze pieniężnych celów makroekonomicznych i ich realizacji przez regulowanie podaży pieniądza i popytu na pieniądz, za pomocą wybranych instrumentów. Por. m. in.: D. Duwendag, K.H. Ketterer, Teoria pieniądza i polityka pieniężna, Poltext, Warszawa 1996, str. 277, W. Przybylska-Kapuścińska, Współczesna polityka pie-niężna, Difin, Warszawa 2008 r., str. 14 112 E. Dziwok, Znaczenie procentowych instrumentów pochodnych rynku pieniężnego w polityce banku central-nego, wyd. Akademia Ekonomiczna w Katowicach, Katowice 2009., str. 35 113 W. Przybylska-Kapuścińska, Polityka pieniężna, Wydawnictwo AE Poznań, Poznań 2002 r., str. 6 114 K. Marcinek, Narodowy Bank Polski w polskim systemie bankowym, „Promotor”, Warszawa 2009 r., str. 41 i V. Kałuzińska, Bank centralny wobec kwestii stabilności systemu finansowego [w:] Ruch prawniczy, ekono-miczny i socjologiczny pod red. T. Rabskiej, wyd. UAM, Poznań 2009 r., str. 143 115 A. Koronowski, Polityka pieniężna a kryzysy finansowe, „Gospodarka Narodowa” 10/2009 str. 33 116 R. Kurach, J. Stelmach, Polityka pieniężna wobec zjawiska baniek spekulacyjnych [w:] Ponadnarodowa i narodowa polityka monetarna na świecie, red.: M. Noga i M. Stawicka, CEDEWU PL, Warszawa 2009, str. 29-35 117 Biuletyn Miesięczny EBC, czerwiec 2009, str. 5-8

71

jąc ten konstytucyjny obowiązek, NBP opracowuje i realizuje strategię polityki pieniężnej oraz – uchwalane corocznie – założenia polityki pieniężnej.

Sejm Rzeczpospolitej Polskiej nadał Narodowemu Bankowi Polskiemu pełną autono-mię względem innych organów władzy państwowej, a pełnionej misji – pierwszeństwo przed rządowymi programami, jeśli zagrażają one stabilizacji cen. „Podstawowym celem działalno-ści NBP jest utrzymanie stabilnego poziomu cen, przy jednoczesnym wspieraniu polityki go-spodarczej Rządu, o ile nie ogranicza to podstawowego celu NBP”118. Stanowisko Sejmu w tej sprawie wynikało z wyniesionego z przeszłości doświadczenia, że stabilność cen – nie-zbędna do zbudowania trwałych fundamentów wzrostu gospodarczego – może być zagrożona, jeśli rząd realizując obietnice wyborcze, zdecyduje się na populistyczne posunięcia, ze szkodą dla długofalowych interesów państwa. Ważną przesłanką było także stworzenie prawnych gwarancji realizacji postanowień z Maastricht, ze względu na zaawansowany stan negocjacji o członkostwo Polski w Unii Europejskiej.

Od 1999 r. w realizacji polityki pieniężnej wykorzystuje się strategię bezpośredniego celu inflacyjnego. W jej ramach Rada Polityki Pieniężnej określa cel inflacyjny, a następnie dostosowuje poziom podstawowych stóp procentowych NBP tak, by maksymalizować praw-dopodobieństwo osiągnięcia tego celu. Od początku 2004 r. Narodowy Bank Polski realizuje ciągły cel inflacyjny na poziomie 2,5 proc. z dopuszczalnym przedziałem wahań +/- 1 pkt proc. Bank centralny utrzymuje poziom stóp procentowych spójny z realizowanym celem inflacyjnym, wpływając na wysokość nominalnych krótkoterminowych stóp procentowych rynku pieniężnego119. Stopy rynku pieniężnego mają wpływ na oprocentowanie kredytów i depozytów w bankach komercyjnych, a co za tym idzie na rozmiary kredytu, popyt w go-spodarce i stopę inflacji.

Decyzje Rady Polityki Pieniężnej dotyczące stosowania tych instrumentów, mimo uprzedniej symulacji, zawsze są podejmowane w warunkach niepewności. Po pierwsze, nie sposób wprowadzić do modeli wszystkich zmiennych opisujących i zmieniających rzeczywi-stość, po drugie – inercja systemu ekonomicznego, opóźniającą reakcję na zmiany warunków gospodarowania. Oznacza to, że na działalność i wyniki banków w 2008 roku i w pierwszych trzech kwartałach 2009 r. wpłynęła polityka NBP z lat poprzednich. Decyzje podjęte w okre-sie spowolnienia wzrostu gospodarczego w Polsce będą miały wpływ na funkcjonowanie sek-tora bankowego dopiero w latach następnych.

Pogarszająca się sytuacja na światowych rynkach finansowych w pierwszej połowie 2008 r. początkowo miała niewielki wpływ na funkcjonowanie polskiego sektora finansowe-go, toteż sytuacja nie wymagała interwencji banku centralnego. W analizowanym okresie nie zostały wprowadzone żadne ograniczenia płynności banków poprzez wzrost stopy rezerwy obowiązkowej, która. wynosiła 3,5% od wszystkich zobowiązań, z wyjątkiem środków uzy-skanych ze sprzedaży papierów wartościowych z udzielonym przyrzeczeniem odkupu, od których stopa rezerwy wynosiła 0%.

118 Art. 3. 1. ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o Narodowym Banku Polskim (Tekst jednolity Dz. U. z 2005 r. Nr 1 poz. 2, z późn. zm.) 119 Podstawową stopą NBP jest stopa referencyjna określająca minimalną rentowność siedmiodniowych operacji otwartego rynku, co z kolei wpływa na oprocentowanie lokat międzybankowych o porównywalnym terminie zapadalności. Stopa lombardowa oraz stopa depozytowa wyznaczają symetryczne względem stopy referencyjnej pasmo wahań jednodniowych stóp rynku pieniężnego. Pierwsza określa koszt pozyskania pieniądza przez banki w NBP, a więc maksymalny poziom oprocentowania kredytu na rynku międzybankowym, druga – cenę po jakiej bank centralny przyjmuje jednodniowe depozyty, tożsamą z minimalnym oprocentowaniem lokat międzyban-kowych.

72

Od 2004 r. Narodowy Bank Polski oddziaływał na politykę depozytowo-kredytową sektora bankowego głównie poprzez zmiany podstawowych stóp procentowych.

Wykres 60. Wskaźnik cen towarów i usług konsumpcyjnych analogiczny okres roku poprzedniego=100

Źródło: Biuletyn Statystyczny GUS 6/2007, str. 28 i 10/2009 str. 40

Wykres 61. Podstawowe stopy procentowe NBP

Źródło: NBP

W 2005 r., gdy tempo wzrostu gospodarczego było relatywnie niskie, a wskaźnik cen konsumpcyjnych kształtował się na bezpiecznym poziomie (102,1%) nastąpiła pięciokrotna redukcja podstawowych stóp procentowych. Stopa referencyjna została obniżona łącznie z 6,50% do 4,50%, stopa lombardowa z 8,00% do 6,00%, redyskonta weksli z 7,00% do 4,75%, depozytowa z 5,00% do 3,00%. Dalsze redukcje stóp procentowych nastąpiły z dniem 1 lutego i 1 marca 2006 r.; stopa referencyjna została obniżona łącznie do 4,00%, lombardowa do 5,50%, redyskonta weksli do 4,25%, depozytowa do 2,50%. W 2007 r., obserwując przy-spieszenie inflacji, Rada Polityki Pieniężnej czterokrotnie dokonywała podwyżki stóp procen-

73

towych NBP; stopę referencyjną podniesiono łącznie do 5,00%, lombardową do 6,50%, re-dyskonta weksli do 4,25%, depozytową do 3,50%. Instrument ten okazał się jednak mało sku-teczny, gdyż w listopadzie 2007 r. ceny towarów i usług konsumpcyjnych wzrosły w stosun-ku do listopada 2006 r. o 3,6% (o 1,1 pkt proc. powyżej górnej dopuszczalnej granicy celu inflacyjnego), zaś od grudnia inflacja zaczęła nabierać coraz wyższego tempa, co spowodo-wało w 2008 r. dalsze zacieśnienie polityki pieniężnej120. W 2008 r. Rada Polityki Pieniężnej sześciokrotnie dokonała zmian stóp procentowych NBP: 30 stycznia, 27 lutego, 26 marca, 25 czerwca, 26 listopada oraz 23 grudnia. W pierwszej połowie 2008 r., gdy polska gospodarka utrzymywała wysokie tempo wzrostu PKB, stopy procentowe NBP były czterokrotnie pod-wyższane łącznie o 1,0 pkt proc. Sytuacja na krajowym rynku pieniężnym związana z zakłó-ceniami płynności oraz brakiem wzajemnego zaufania uczestników rynku wpłynęła na decy-zje Rady Polityki Pieniężnej w kwestii obniżania stóp procentowych. W czwartym kwartale, wobec coraz wyraźniejszych sygnałów spadającej aktywności gospodarczej, nastąpił powrót do poziomu stóp procentowych z końca 2007 r. W styczniu 2009 r. Rada Polityki Pieniężnej dokonała redukcji podstawowych stóp procentowych o 75 pkt bazowych, w lutym o 25 pkt bazowych, w marcu o kolejne 25 pkt bazowych. Po raz ostatni obniżka stóp procentowych banku centralnego o 25 pkt bazowych nastąpiła w czerwcu 2009 r. i na tym poziomie stopy te utrzymały się w następnych miesiącach. W ślad za zmianami stopy referencyjnej ulegały zmianom krótkoterminowe stopy procentowe na rynku międzybankowym.

Wykres 62. Struktura transakcji o charakterze lokacyjnym na rynku międzybankowym w Polsce

Uwaga: Obroty netto na międzybankowym rynku transakcji o charakterze lokacyjnym są równe wartości nomi-nalnej lokat niezabezpieczonych, transakcji warunkowych oraz swapów walutowych zawartych jedynie między bankami rezydentami.

Źródło: Rozwój systemu finansowego w Polsce, Departament Systemu finansowego NBP, grudzień 2009, str. 30

120 Presję inflacyjną wywierały nie tylko uwarunkowania wewnętrzne, ale i skutki reakcji banków centralnych na spowolnienie wzrostu ekonomicznego po nagłośnieniu kryzysu subprime. We wrześniu 2007 r. FED rozpoczął proces gwałtownego obniżania stóp procentowych, zarówno z powodu obaw o pogorszenie koniunktury gospo-darczej, jak też silnych zaburzeń płynności na globalnych rynkach finansowych. Kierując się tymi samymi prze-słankami, Europejski Bank Centralny (EBC) i Narodowy Bank Szwajcarii (SNB) powstrzymały się od reakcji na wyraźnie narastająca presję inflacyjną, co zwiększyło różnicę w poziomie stóp procentowych między NBP a tymi bankami. Szerzej na ten temat: Raport o sytuacji banków, Urząd Komisji Nadzoru Finansowego, War-szawa 2008, str. 16-19

74

Operacje otwartego rynku są podstawowym instrumentem umożliwiającym utrzymy-wanie krótkoterminowych stóp procentowych na poziomie zbliżonym do stopy referencyjnej NBP, spójnym z realizacją celu inflacyjnego121. W ramach operacji otwartego rynku, w latach 2005-2008 NBP organizował regularnie, raz w tygodniu operacje podstawowe własnymi bo-nami pieniężnymi o siedmiodniowym terminie zapadalności. W pierwszym roku tego okresu operacje te były prowadzone z trzynastoma bankami – Dealerami Rynku Pieniężnego oraz Bankowym Funduszem Gwarancyjnym. Od 1 stycznia 2006 r. dostęp do tego typu operacji mają wszystkie banki uczestniczące w systemie SORBNET, jeśli posiadają rachunek w Reje-strze Papierów Wartościowych prowadzonym w NBP oraz aplikację ELBON. Operacje do-strajające i strukturalne nie były przeprowadzane, tym niemniej Narodowy Bank Polski pod-pisał stosowne umowy z trzynastoma bankami w sprawie pełnienia funkcji Dealera Rynku Pieniężnego122.

Wykres 63. Operacje otwartego rynku w mln zł

Źródło: NBP

W 2008 r. NBP, poza podstawowymi operacjami otwartego rynku, przeprowadzał operacje dostrajające. Realizując działania w ramach „Pakietu zaufania” w październiku roz-począł przeprowadzanie operacji repo, zasilających sektor bankowy w płynność. W wyniku przeprowadzenia pierwszej takiej operacji sektor bankowy został zasilony w płynność na okres 6 dni, drugiej – na 14 dni, następnej z 3-miesięcznym terminem zapadalności oraz 28-dniowej. W ramach operacji dostrajających NBP dokonał dodatkowych emisji bonów pie-niężnych, na okresy krótsze od terminu zapadalności operacji podstawowych. Pierwsza tego

121 Narodowy Bank Polski stosuje operacje podstawowe, dostrajające i strukturalne. Operacje podstawowe mają na celu bieżące sterowanie płynnością banków, w sytuacji wolnej od zagrożeń celu inflacyjnego. Operacje do-strajające (absorbujące i zasilające) podejmowane są w przypadku nieoczekiwanej krótkoterminowej zmiany płynności sektora bankowego, prowadzącej do niepożądanych – z punktu widzenia polityki pieniężnej – wahań krótkoterminowych stóp procentowych. Operacje strukturalne mają na celu długookresową zmianę płynności banków poprzez transakcje kupna-sprzedaży (także na rynku wtórnym) papierów wartościowych oraz wykup lub nowe emisje własnych długoterminowych obligacji. 122 Wybór tych banków jest uzależniony od oceny ich aktywności na rynku pieniężnym i walutowym według określonych przez bank centralny kryteriów kwalifikacyjnych Indeksu Aktywności Dealerskiej

75

typu operacja została przeprowadzona w listopadzie i miała 3-dniowy okres zapadalności. W drugiej połowie 2008 r. sytuacja credit crunch na rynku międzybankowym, wpłynęła na decyzje banków, które znacząco zmniejszyły lokowanie nadwyżek środków w ramach pod-stawowych operacji otwartego rynku, utrzymując dodatkową płynność na rachunkach bieżą-cych, kosztem składania niżej oprocentowanego depozytu na koniec dnia. Banki wolały za-rządzać własną pozycją płynnościową w terminie overnight, ograniczając lokowanie nadwy-żek środków na dłuższe terminy. W razie potrzeby, banki dla regulowania płynności mogły korzystać z instrumentów ułatwiających zarządzanie aktywami, takich jak: depozyt na koniec dnia i kredyt lombardowy oraz kredytu technicznego i śród-dziennego.

Wykres 64. Kredyt refinansowy i lombardowy Stan na 31 grudnia; w mln zł

Źródło: NBP

W 2008 r. stopa procentowa kredytu lombardowego wyznaczająca maksymalną cenę pozyskania pieniądza w NBP określała jednocześnie górną granicę wahań stóp na rynku mię-dzybankowym, zaś stopa depozytowa stanowiła ograniczenie korytarza ich odchyleń od dołu. Banki korzystały z kredytu lombardowego pod zastaw papierów wartościowych uzupełniając bieżącą płynność na rachunkach bieżących w NBP. Zabezpieczeniem kredytu lombardowego udzielonego przez NBP w ramach „pakietu zaufania” mogą być również inne dłużne papiery wartościowe zdeponowane w KDPW SA, tj. obligacje EBI, listy zastawne, obligacje komu-nalne i obligacje korporacyjne emitentów krajowych. W 2008 r. lokaty terminowe złożone przez banki wyniosły 520,1 mld zł i były 2,5-krotnie wyższe w stosunku do depozytów zło-żonych w roku poprzednim. Średni dzienny depozyt na koniec dnia wyniósł 1,4 mld zł w sto-sunku do 0,5 mld zł w roku poprzednim.

Kredyt techniczny pełni rolę instrumentu usprawniającego rozliczenia i zarządzanie płynnością w systemie bankowym; jest to kredyt nieoprocentowany, zaciągany i spłacany

76

w ciągu tego samego dnia operacyjnego, zabezpieczony skarbowymi papierami wartościo-wymi. Od 7 marca 2005 r. za pośrednictwem banku centralnego Włoch, Narodowy Bank Pol-ski przystąpił do rozliczeń w systemie TARGET. Jednym z warunków umowy o uczestnictwo w tym systemie była konieczność zapewnienia płynności rozrachunku w systemie SORBNET-EURO. Funkcję taką pełni, udzielany w euro kredyt śród-dzienny. Zabezpiecze-niem tego kredytu są również skarbowe papiery wartościowe będące przedmiotem fixingu na platformie MTS CeTO, zaakceptowane przez Europejski Bank Centralny.

W 2005 r. banki codziennie korzystały z kredytu technicznego; dzienne zadłużenie z tego tytułu wynosiło od 4,4 mld zł do 15,3 mld zł; wykorzystanie kredytu śród-dziennego było znacznie mniejsze, oscylowało wokół 300 tys. euro. W 2006 r. zasilanie banków kredy-tem technicznym kształtowało się w granicach od 4,6 mld zł do 17,1 mld zł (wzrost o ok. 48% w porównaniu z przeciętnym poziomem w poprzednim roku). W 2008 r. dzienne zasilenie banków płynnością operacyjną zamykało się w granicach od 11,3 mld zł do 19,5 mld zł. Wy-korzystanie kredytu technicznego wzrosło o 17,4% w stosunku do 2007 r. Wolumen i wartość transakcji rozliczanych w systemie SORBNET-EURO podlegały znacznym wahaniom, toteż przedział wykorzystania kredytu śród-dziennego był dość szeroki – od 251,7 tys. do 5 mln euro. W 2007 r. dzienne zasilenie banków kredytem technicznym kształtowało się w granicach 10,4 mld-18,7 mld zł (średnio o 15,2% więcej niż w 2006 r.), zaś kredytem śród-dziennym od 0,5 mln do 2,4 mln euro (średni dzienny stan zadłużenia wzrósł o 7,1% w stosunku do 2006 r.). W 2008 roku dzienne zasilenie banków płynnością operacyjną w euro wahało się w granicach od 0,5 mln do 4,2 mln euro.

III. UBEZPIECZENIA GOSPODARCZE W ŚWIETLE STATYSTYKI

III.1. Polaryzacja światowego i europejskiego rynku ubezpieczeń

Sektor ubezpieczeniowy znacznie ustępuje bankom pod względem potencjału kapita-łowego, lecz mimo to w wielu krajach o gospodarce rynkowej należy on do najbardziej pręż-nych działów gospodarki narodowej, o istotnym wpływie na sferę realną i na rynek finanso-wy. Ubezpieczenia tworzą podstawy ekonomicznej stabilizacji gospodarstw domowych i podmiotów gospodarczych, mobilizują oszczędności, pozwalają na efektywne zarządzanie ryzykiem, sprzyjają optymalnej alokacji kapitału. Jednak produkty ubezpieczeniowe są dob-rami wyższego rzędu, bowiem nabywają je klienci o relatywnie wysokim statusie majątko-wym. Dysproporcje rozwoju rynku ubezpieczeniowego są więc pochodną – uwarunkowanego historycznie – nierównomiernego rozwoju ekonomicznego w skali globalnej i regionalnej oraz wynikających stąd podziałów na zamożne kraje wysoko rozwinięte, gospodarki wscho-dzące i ubogie kraje Trzeciego Świata.

Tabl. 13. Składka przypisana brutto w ubezpieczeniach gospodarczych na świecie

1985 1991 1995 2000 2005 2006 2007 2008 Wyszczególnienie

w mld USD

Ogółem 632 1 415 2 148 2 445 3 446 3 711 4 128 4 270

Europa 164 469 643 786 1 335 1 489 1 765 1 753

Azja 124 372 756 647 765 779 812 933

Ameryka Północna 318 521 661 906 1 188 1 262 1 339 1 346

Pozostałe kontynenty 26 53 88 106 158 181 212 238

Źródło: Swiss RE; http://www.swissre.com.

77

Wykres 65. Składka przypisana brutto w ubezpieczeniach gospodarczych na świecie w mld USD

Źródło: jak w tabl. 13.

Wykres 66. Rozkład zbioru składki w 2008 r.

Uwaga: Europa obejmuje region zachodni, centralny i wschodni, łącznie z Rosją i Ukrainą, na które przypadało ok. 41% globalnego przypisu składki.

Źródło: Source: Swiss Re, Sigma No.3/2009: “World insurance in 2008” http://www.swissre.com

Podstawowym miernikiem charakteryzującym wielkość rynku ubezpieczeniowego jest wartość składki przypisanej brutto. W 1985 r. największy udział w tym rynku – 50,3% – mia-ła Ameryka Północna. W ciągu ostatnich dwudziestu trzech lat ubezpieczenia w Stanach Zjednoczonych i Kanadzie rozwijały się wolniej niż w innych krajach świata. W tym samym czasie nastąpiło bardzo silne przyspieszenie dynamiki ubezpieczeń w Europie, gdzie składka przypisana brutto wzrosła prawie jedenastokrotnie, w Azji odnotowano siedmio i pół-krotny jej wzrost, w Ameryce Północnej czterokrotny, na pozostałych kontynentach prawie siedmiokrotny. W rezultacie, w 2008 r. udział kontynentu amerykańskiego obniżył się do 31,5%, prymat należał do Europy, gdzie koncentrowało się 41,1% zebranej składki ubezpie-

78

czeniowej. Udział Azji wzrósł z 19,6% w 1985 r. do 21,9% w 2008 r., ale udział Afryki i po-zostałych najbiedniejszych części świata pozostał równie niski, jak przed ćwierć wiekiem.

Zawirowania na rynkach finansowych i wywołany nimi kryzys ekonomiczny nie zmieniły interkontynentalnej struktury światowego rynku ubezpieczeniowego. Wymagały jednak dostosowania zakładów ubezpieczeń – zwłaszcza wielkich grup kapitałowych, działa-jących w skali regionalnej bądź globalnej – do funkcjonowania w warunkach podwyższonego ryzyka. Kryzys zwiększa bowiem niepewność działalności ubezpieczeniowej, która – ze swej natury – jest obarczona większym ryzykiem niż inne dziedziny aktywności ekonomicznej. Dotychczasowe trendy rozwoju sfery realnej i rynków finansowych ulegają nagłym nieprze-widywalnym zmianom, co narusza fundamenty rachunków aktuarialnych, wymaga podnosze-nia rezerw techniczno-ubezpieczeniowych, utrudnia zarządzanie zarówno portfelem ubezpie-czeń jak i lokat. Niska rentowność przedsiębiorstw, stan upadłości wielu z nich, a także ro-snące bezrobocie i obniżenie dochodów gospodarstw domowych drastycznie zmniejszają efektywny popyt na ubezpieczenia. Akcje i inne papiery wartościowe tracą wartość, a maleją-ca stopa zwrotu z funduszy inwestycyjnych zniechęca klientów do zakupu produktów ubez-pieczeniowych połączonych z funduszem kapitałowym. Spadek kursów papierów wartościo-wych, cen nieruchomości i innych składników majątku (zgodnie z zasadą ostrożnej wyceny) wymaga przeszacowania aktywów finansowych towarzystw ubezpieczeniowych, co nega-tywnie wpływa na ich sumę bilansową, a tym samym – zdolność do ekspansji. Zakłady ubez-pieczeniowe funkcjonujące jako filie wielkich korporacji są narażone na drenaż kapitałowy ze strony macierzystych spółek lub innych akcjonariuszy domagających się przeznaczenia wy-gospodarowanych zysków na dywidendy; ogranicza to wzrost kapitałów własnych, a tym samym zdolność do akceptacji ryzyka.

Bezpośredni wpływ kryzysu finansowego w obszarze ryzyka ubezpieczeniowego ujawnia się przede wszystkim w segmencie produktów oferowanych w ubezpieczeniach na życie, w ubezpieczeniach kredytu, różnych ryzyk finansowych i gwarancji. Największe za-grożenia powoduje:

nieprawidłowa selekcja ryzyka, której skutkiem może okazać się nieprzewidziana koncentracja szkód, zbyt niski udział reasekuratora, nieadekwatne w stosunku do przyjętych zobowiązań rezerwy techniczno-ubezpieczeniowe,

błędna konstrukcja taryfy, na skutek czego ekspozycja na ryzyko ubezpieczeniowe nieoczekiwanie wzrasta w stosunku do poziomu przyjętego na etapie taryfikacji,

pogorszenie przebiegów szkodowych wywołane czynnikami zewnętrznymi, niespodziewane zwiększenie częstotliwości szkód, przedterminowe wypowiadanie umów przez klientów, brak zainteresowania klientów produktami ubezpieczeniowymi o charakterze inwesty-

cyjnym. Sytuację na europejskim rynku ubezpieczeniowym monitoruje Europejskie Stowarzy-

szenie Ubezpieczycieli (CEA123). Organizacja ta, na podstawie informacji statystycznych przekazanych przez kraje członkowskie przygotowuje rokrocznie raporty zawierające zagre-gowane dane o składce i portfelu lokat wszystkich zakładów ubezpieczeniowych stosujących standardy jednolitego rynku ubezpieczeniowego.

123 Comitè Europèen des Assurances (CEA) stanowi federację 33 organizacji reprezentujących firmy prowadzące działalność ubezpieczeniową oraz reasekurację czynną. Ze strony polskiej członkiem CEA jest Polska Izba Ubezpieczeń. Zrzeszone w organizacjach należących do CEA zakłady pozyskały łącznie w latach 2007-2008 ok. 94% składki przypisanej brutto w krajach europejskich.

79

Wykres 67. Produkt krajowy brutto według parytetu siły nabywczej na jednego mieszkańca w „starych” krajach Unii Europejskiej (15)

ceny bieżące w dolarach amerykańskich

Źródło: Rocznik Statystyczny Rzeczpospolitej Polskiej 2009, GUS, str. 888

Wykres 68. Produkt krajowy brutto według parytetu siły nabywczej na jednego mieszkańca w „nowych” krajach Unii Europejskiej (12)

ceny bieżące w dolarach amerykańskich


Syntetyczną miarą dysproporcji rozwoju gospodarczego, a zarazem miarą luki docho-dowej dzielącej wysoko rozwinięte kraje Wspólnoty (15) od nowo przyjętych jest siła nabyw-cza produktu krajowego brutto per capita. W 2000 r. w połowie „starych” krajów Unii Euro-pejskiej wskaźnik ten wyniósł 26 041 $, pięć lat później wzrósł do 32 063 $, w 2008 r. wy-niósł 35 652 $. Najwyższą (pod względem siły nabywczej) wartość PKB na mieszkańca osią-gnął Luksemburg (77 694 $), najniższą – Portugalia (23 144 $). W nowoprzyjętych krajach Wspólnoty, wskaźnik siły nabywczej PKB per capita w okresie przedakcesyjnym był znacz-

80

nie niższy. W 2000 r. w połowie państw należących do tej grupy wartość siły nabywczej PKB per capita była mniejsza od 10 758 $, w 2005 r. wskaźnik ten wzrósł do 16 285 $, w 2008 r. osiągnął 19 839 $. Najwyższy poziom zamożności wykazał Cypr (29 830 $), a w Europie Środkowej – Słowenia (27 691 $); najniższy – Bułgaria (12 341 $). W Polsce PKB per capita mierzony siłą nabywczą – 17 675 $ – był mniejszy niż w najuboższym kraju „starej” Unii Europejskiej, należy jednak odnotować, że w ciągu ośmiu lat wskaźnik ten wzrósł o 67,5%.

Wykres 69. Kanały dystrybucji ubezpieczeń na życie w wybranych krajach CEA

Źródło: CEA Statistics N°37 European Insurance In Figures, October 2009. Annex I, dz. cyt., str. 42

Wykres 70. Kanały dystrybucji ubezpieczeń nie na życie w wybranych krajach CEA

Źródło: jak w wykresie 68.

W zamożnych krajach „starej” Europy, rynek ubezpieczeniowy jest pod każdym względem lepiej rozwinięty niż rynek w krajach Europy Środkowej, gdzie negatywny wpływ wywarły nie tylko różnice w poziomie dochodów, ale względy doktrynalne. Utrzymywany przez prawie pół wieku monopol państwa, w połączeniu z autarkią sektora ubezpieczeniowe-

81

go zdeformował sektor ubezpieczeniowy w krajach realnego socjalizmu i zahamował jego rozwój. W ciągu dwudziestu lat od reaktywowania rynku ubezpieczeniowego żadnemu pań-stwu w regionie Europy Środkowej nie udało się odrobić strat z tego okresu, choć dystans dzielący je od wysoko rozwiniętych krajów Europy Zachodniej powoli, lecz systematycznie maleje.

W 2008 r., w krajach europejskich, reprezentowanych w CEA, istniało łącznie ok. 5 200 firm ubezpieczeniowych124, z których większość miała formę spółki akcyjnej lub towarzystwa ubezpieczeń wzajemnych, działalność ubezpieczeniową prowadziły także insty-tucje zorganizowane jako publiczne agencje, a nawet zwykłe spółdzielnie. Ubezpieczyciele sprzedawali swoje produkty zarówno bezpośrednio, jak i poprzez wyspecjalizowane kanały dystrybucji.

Tabl. 14. Struktura dystrybucji ubezpieczeń w wybranych krajach CEA w 2007 r. w%

Sprzedaż bezpośrednia

Agenci Brokerzy Bancassurance Pozostałe kanały

dystrybucji Kraje Na życie

Nie na życie

Na życie

Nie na życie

Na życie

Nie na życie

Na życie

Nie na życie

Na życie

Nie na życie

Austria 20,5 37,7 4,7 13,2 15,6 37,4 53,7 4,7 5,5 7,1Belgia 19,7 20,0 4,1 10,1 33,4 62,6 42,7 6,1 0,1 1,2Bułgaria 17,4 29,0 62,8 42,3 19,8 28,7 – – – – Chorwacja 34,7 69,8 42,7 20,3 0,4 2,3 18,7 1,0 3,5 6,6Francja 16,0 35,0 7,0 35,0 13,0 18,0 62,0 9,0 2,0 3,0Hiszpania 7,7 24,0 18,2 38,7 8,8 28,1 63,2 7,9 2,1 1,4Irlandia 48,9 40,7 10,2 – 40,9 59,3 – – – – Litwa 8,0 44,0 31,0 18,0 13,0 36,0 48,0 2,0 – – Luksemburg 2,7 35,0 15,8 40,0 1,9 24,6 79,7 0,4 – – Niderlandy 28,0 55,0 57,0 37,0 – – 15,0 8,0 – – Niemcy 2,8 5,1 54,6 56,1 18,0 25,5 21,6 6,6 3,0 6,7Polska 27,3 22,1 42,9 59,2 2,4 14,2 23,4 1,4 4,0 3,1Portugalia 3,6 11,6 7,9 61,1 1,0 16,4 87,3 10,0 0,2 0,9Słowacja 2,6 8,1 78,7 48,4 18,8 43,5 – – – – Słowenia 2,5 21,2 52,8 66,3 16,3 9,8 8,8 0,4 19,6 2,3Turcja 13,8 9,3 34,6 70,1 0,9 9,7 50,6 10,9 – – W. Brytania 6,9 22,6 19,7 3,7 73,4 54,1 – 10,0 – 1,4Włochy 11,2 6,4 21,1 84,4 1,4 7,4 66,3 1,8 – –


Od dziesięciu lat w wielu zachodnioeuropejskich krajach i w Turcji głównym kanałem dystrybucji ubezpieczeń na życie stała się sprzedaż produktów ubezpieczeniowych powiąza-nych z produktami bankowymi, oferowanymi we wspólnej sieci sprzedaży (bancassurance). W ostatnich latach wzrosło znaczenie nowoczesnych kanałów dystrybucji: Internetu i telefonów komórkowych. Większość zakładów ubezpieczeniowych wykorzystywała zarów-no tradycyjne jak i nowe kanały rozpowszechniania ubezpieczeń, przy czym sprzedaż bezpo-średnia i sprzedaż na odległość były częściej stosowane przez firmy w Dziale I, niż w Dziale II. Pod tym względem występowało jednak dość znaczne zróżnicowanie między

124 Liczba ta nie uwzględnia małych lokalnych towarzystw ubezpieczeń wzajemnych w Niemczech, Francji i Belgii oraz hiszpańskich regionalnych organów nadzoru ubezpieczeniowego.

82

poszczególnymi krajami reprezentowanymi w CEA. Na przykład, w Wielkiej Brytanii, gdzie dominuje system prowizyjny, nie oferuje się produktów bancassurance w ubezpieczeniach na życie, głównym kanałem dystrybucji w tym segmencie rynku pozostały firmy brokerskie. Podobny model sprzedaży polis na życie funkcjonował w Irlandii i Belgii, gdzie spopulary-zowała się także sprzedaż bezpośrednia, szeroko stosowana w Chorwacji, Szwecji, Niderlan-dach, Polsce i Austrii. Na Słowacji, w Słowenii, Bułgarii, Niderlandach, Niemczech ubezpie-czenia na życie oferowano głównie za pośrednictwem prowizyjnie wynagradzanych agentów. W akwizycji pozostałych ubezpieczeń osobowych i majątkowych dominowali we Włoszech, Turcji, Słowenii, Portugalii agenci; sprzedaż polis „non life” za pośrednictwem brokerów była w tych państwach mniej rozpowszechniona125.

Tabl. 15. Liczba zakładów ubezpieczeń w krajach CEA

Kraj 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 Ogółem 5 311 5 214 5 268 5 128 5 391 5 318 5 206 5 124 5 149Austria 77 75 73 72 71 73 72 71 71 Belgia 210 204 201 189 181 171 161 156 155 Bułgaria bd. bd. 24 30 30 31 36 37 37 Chorwacja 27 24 23 24 24 25 20 23 25 Cypr 38 36 36 34 33 33 32 34 34 Dania 252 243 228 216 213 206 201 202 202 Estonia 14 14 13 13 13 12 16 19 20 Finlandia 65 69 68 68 68 67 66 63 63 Francja 527 504 495 486 475 486 477 461 460 Grecja 110 107 102 100 99 95 90 86 87 Hiszpania 423 414 401 393 330 312 298 297 296 Irlandia 191 196 199 224 217 226 229 233 230 Islandia 13 11 10 11 11 10 10 9 9 Lichtenstein 14 19 21 23 28 32 35 37 42 Litwa 33 31 31 31 28 27 30 28 bd. Luksemburg 93 93 94 95 95 95 95 94 95 Łotwa 25 21 20 19 18 20 19 20 21 Malta 23 19 18 18 20 25 37 43 47 Niderlandy 367 353 389 379 363 352 368 352 335 Niemcy 706 690 703 640 633 632 613 609 606 Norwegia 82 96 96 96 112 116 114 115 115 Polska 65 71 74 77 74 74 72 67 66 Portugalia 88 86 85 74 70 70 76 81 84 Czechy 41 43 42 42 40 45 49 52 53 Rumunia bd. bd. 42 46 39 37 36 bd. bd. Słowacja 28 28 29 28 25 26 25 24 21 Słowenia 14 14 14 15 16 18 18 20 21 Szwajcaria 144 142 143 141 143 143 143 143 144 Szwecja 482 461 448 440 428 415 392 392 378 Turcja 63 63 58 55 53 53 53 56 59 W. Brytania 822 808 806 772 1 167 1 118 1 050 1 017 1 096 Węgry 22 23 28 28 28 28 27 31 30 Włochy 252 256 254 249 246 245 246 243 247

Uwaga: W krajach CEA działalność prowadziło 5 170 zakładów ubezpieczeniowych, w tabeli podano sumę zakładów wykazanych przez poszczególne kraje zrzeszone w tej organizacji (ok. 94% podmiotów).

Źródło: CEA Statistics N°37 European Insurance In Figures, October 2009. Annex II. http://www.cea.eu

125 CEA Statistics N°37 European Insurance In Figures, October 2009, dz. cyt., str. 8

83

Tabl. 16. Składka przypisana brutto w 2007 r. w największych europejskich grupach ubezpieczeniowych

Wyszczególnienie Razem Europa Ameryka Azja Pozostałe

Kraj Firma w mln euro Udział Europy

Ogółem 812 171 585 295 117 078 83 865 25 933 72%

Niemcy Allianz 93 656 73 664 13 304 6 688 – 79%

Francja Axa 88 400 58 344 15 912 5 304 8 840 66%

W. Brytania Prudential 84 803 32 859 10 514 41 430 0 39%

Włochy Generali 66 217 63 259 – 1 684 1 274 96%

W. Brytania Aviva 57 998 48 725 7 738 1 535 – 84%

Niderlandy Aegon 56 305 31 060 20 519 4 658 68 55%

W. Brytania Legal & 54 472 53 978 494 – – 99%

Niderlandy ING 53 963 10 253 23 537 12 632 7 541 19%

Szwajcaria Zurich 39 393 24 438 12 672 1 674 609 62%

Francja CNP 31 530 30 379 – – 1 151 96%

Francja Crédit 24 300 24 008 – – 292 99%

W. Brytania Standard 22 266 16 701 4 718 847 – 75%

W. Brytania Old 21 732 10 205 4 855 2 470 4 202 47%

Niemcy Talanx 19 130 14 390 2 815 1 059 866 75%

Belgia/Niderlandy Fortis 18 652 16 272 – 2 380 – 87%

Francja BNP 18 000 15 996 – 1 504 500 89%

Niemcy Ergo 17 385 17 385 – – – 100%

Niderlandy Eureko 14 853 14 646 – – 207 99%

Szwajcaria Swiss life 14 607 14 607 – – – 100%

Francja Groupama 14 509 14 126 – – 383 97%

Źródło: CEA Statistics N°37 European Insurance In Figures, October 2009. Annex II., dz. cyt., str. 14

W porównaniu z liczbą firm ubezpieczeniowych funkcjonujących w końcu lat dzie-więćdziesiątych XX wieku, w ostatniej dekadzie zniknęło z rynku ok. 300 ubezpieczycieli, zarówno wskutek dobrowolnej konsolidacji kapitałów, jak fali fuzji i przejęć, którą wywołały procesy liberalizacji i deregulacji rynku ubezpieczeniowego Unii Europejskiej. Jednak w ana-lizowanym okresie powstawały także liczne nowe zakłady ubezpieczeniowe, przede wszyst-kim w Wielkiej Brytanii, gdzie skoncentrowane było ponad 20% wszystkich firm ubezpie-czeniowych działających na terytorium krajów reprezentowanych w CEA. Przyrost ten z nadwyżką zrównoważył likwidację kilkudziesięciu zakładów ubezpieczeń w Szwecji i Ni-derlandach. W innych krajach reprezentowanych w CEA, w ostatnich trzech latach, liczba ubezpieczycieli była mniej więcej stabilna. Jak wspomniano, struktura podmiotowa rynku ubezpieczeniowego, podobnie jak innych segmentów rynku finansowego przekształca się na skutek konsolidacji kapitałów. Proces ten prowadzi do coraz wyższej koncentracji składki w wielkich grupach ubezpieczeniowych126. Konsolidacja kapitałów zwiększa bowiem zdol-ność instytucji finansowych do akceptacji ryzyka, podnosi ich konkurencyjność, daje szanse podwyższenia wartości rynkowej spółki, a tego zazwyczaj oczekują akcjonariusze. Z inicja-tywą konsolidacyjną występują na ogół najsilniejsze grupy kapitałowe, w wyjątkowych przy-padkach – krajowe organa nadzoru.

126 W 2007 r. na 20 największych korporacji ubezpieczeniowych przypadało 68,7% składki przypisanej brutto we wszystkich zakładach ubezpieczeń zrzeszonych w CEA.

84

Wykres 71. Udział krajów CEA w liczbie zakładów ubezpieczeń, liczbie etatów i przypisie składki

Źródło: CEA Statistics N°37 European Insurance In Figures, October 2009. Annex I.

Wykres 72. Koncentracja składki w grupach kapitałowych reprezentowanych w CEA w %


Motywacją, a zarazem siłą sprawczą centralizacji i konsolidacji kapitałów w pośred-nictwie finansowym i działalności ubezpieczeniowej jest rosnąca konkurencja na rynku usług finansowych, wywołana przyspieszeniem – w drugiej połowie lat dziewięćdziesiątych minio-nego wieku – procesów redeployment (przemieszczania w skali globalnej zdolności wytwór-czych). Podstawy prawne tych procesów powstały na mocy traktatu z Maastricht, gdy w celu poprawy warunków świadczenia transgranicznych usług finansowych w ramach Unii Euro-pejskiej, w 1995 r. wprowadzony został swobodny obrót kapitałem między wszystkimi kra-jami członkowskimi. Rozszerzeniem traktatu był, przyjęty w 1999 r. przez kraje Wspólnoty Plan działań na rzecz integracji rynków finansowych (Financial Sector Assesment Program – FSAP127), który otworzył narodowe rynki finansowe dla wszystkich osób prywatnych z kra-

127 Program ten powstał w wyniku wspólnej inicjatywy Banku Światowego i Międzynarodowego Funduszu Walutowego.

Polska Irlandia Włochy Hiszpania Niderlandy Szwecja Francja NiemcyW.

Brytania

zakłady 1% 4% 5% 6% 6% 7% 9% 12% 21%

zatrudnieni 3% 2% 5% 5% 5% 2% 15% 23% 19%

przypis składki 2% 1% 9% 6% 7% 2% 17% 16% 24%

0%

5%

10%

15%

20%

25%

85

jów członkowskich i zapoczątkował harmonizację standardów nadzoru nad rynkami finanso-wymi w krajach unijnych128.

Tabl. 17. Liczba pracowników etatowych w zakładach ubezpieczeń w krajach CEA

Kraj 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008

Ogółem 1 047 886 1 062 617 1 048 919 1 063 228 1 057 963 1 032 451 990 644 996 686 943 876

Austria 28 530 27 359 25 925 26 106 26 494 26 267 26 292 26 667 26 547

Belgia 24 898 26 293 25 912 24 722 24 506 24 004 23 752 24 048 24 355

Bułgaria bd. bd. bd. bd. bd. bd. bd. bd. bd.

Chorwacja 4 540 5 049 5 495 6 194 6 190 7 017 7 984 9 360 10 514

Cypr 1 607 1 650 1 660 1 665 1 691 1 700 1 749 1 767 1 890

Czechy 16 112 15 718 15 740 15 658 14 600 14 506 14 410 14 501 14 770

Dania 13 384 13 692 13 516 16 308 14 880 16 012 17 248 17 818 15 808

Estonia 1 669 1 623 1 552 1 458 1 444 1 364 1 458 1 458 1 458

Finlandia 11 570 10 888 11 301 11 542 11 180 10 448 10 583 10 669 10 791

Francja 136 500 138 600 139 200 138 500 138 000 143 700 143 750 143 950 144 000

Grecja 9 500 9 500 9 500 9 500 9 500 9 500 9 000 9 000 9 000

Hiszpania 45 917 55 728 47 477 48 116 45 953 49 135 48 049 47 991 bd.

Irlandia 12 289 12 842 15 000 15 227 14 989 14 000 14 000 15 000 15 000

Islandia 600 600 574 572 563 575 577 580 575

Lichtenstein bd. bd. bd. bd. 154 170 223 bd. bd.

Litwa 4 000 4 900 6 300 6 500 bd. bd. bd. 5 100 bd.

Luksemburg 2 268 2 532 2 654 2 673 2 969 3 045 3 170 3 242 3 268

Łotwa 1 587 1 799 1 786 2 837 2 988 3 333 3 800 bd. bd.

Malta 1 106 1 056 933 888 1 085 1 102 1 196 1 338 bd.

Niderlandy 48 468 50 243 50 088 48 204 53 190 52 930 52 470 52 040 51 010

Niemcy 240 200 245 400 248 100 244 300 240 800 233 300 225 700 218 900 216 300

Norwegia 9 300 9 000 9 800 9 600 9 300 9 900 9 300 9 500 9 500

Polska 32 764 32 595 29 521 28 946 28 677 28 864 28 474 27 493 29 584

Portugalia 13 623 13 700 13 105 12 575 11 835 11 829 11 518 11 295 11 295

Rumunia bd. bd. bd. 25 300 36 130 36 000 bd. bd. bd.

Słowacja 7 783 7 916 7 622 6 743 6 484 6 304 6 300 6 300 6 300

Słowenia 4 799 4 929 5 204 5 521 5 690 5 878 5 992 6 064 6 331

Szwajcaria 49 366 48 171 46 175 44 514 42 186 45 606 47 184 47 990 49 236

Szwecja 17 162 17 258 18 987 18 973 18 914 19 000 19 389 20 032 20 000

Turcja 10 302 10 168 10 750 11 426 12 140 12 837 13 550 14 563 16 007

W. Brytania 228 300 223 900 217 475 211 300 208 100 178 200 177 600 177 500 175 700

Węgry 27 478 27 762 27 587 28 069 27 226 26 001 26 131 26 242 27 806

Włochy 42 264 41 746 39 980 39 291 40 105 39 924 39 795 46 278 46 831


Efektem ubocznym konsolidacji na rynku ubezpieczeniowym było zmniejszanie licz-by etatowych pracowników w firmach ubezpieczeniowych. Jednak, po pięciu latach systema-tycznej redukcji zatrudnienia, w 2007 r. w zakładach ubezpieczeniowych krajów reprezento-wanych w CEA nastąpił wzrost liczby pracowników do 996,7 tys. osób (o 0,5%). Miało to, przede wszystkim, związek ze zwiększeniem zatrudnienia we włoskich firmach ubezpiecze-niowych, które po wprowadzeniu nowej metodologii generowania baz danych, zaangażowały ponad 4,5 tys. osób z gałęzi gospodarki powiązanych z sektorem ubezpieczeniowym. Nieza-leżnie od tego, włoscy ubezpieczyciele utworzyli ponad 2 tys. etatów dla profesjonalnych dealerów ubezpieczeniowych. W 2008 r., w porównaniu z rokiem poprzednim, w firmach

128 Więcej na ten temat por. m. in.: K. Piech, Integracja rynków finansowych, „Bank i Kredyt” 4/2007, s. 12

86

ubezpieczeniowych działających na dojrzałych rynkach europejskich, nastąpiła stabilizacja zatrudnienia, podczas gdy w zakładach zlokalizowanych w Europie Środkowej można było zauważyć lekką tendencję wzrostową liczby pracowników, która wynikała głównie z potrzeb kadrowych nowopowstających zakładów. Około 88% personelu firm ubezpieczeniowych re-prezentowanych w CEA było zatrudnionych w pełnym wymiarze godzin, jednak ranga tej grupy – mierzona przypisem składki – od kilkunastu lat systematycznie, choć powoli maleje. Udział etatowych sprzedawców w przypisie składki, który w 1996 r. wyniósł 25,6%, obniżył się do 21,2% w 2007 r. Był to skutek coraz szerszego wykorzystywania innych kanałów dys-trybucji produktów ubezpieczeniowych. Biorąc pod uwagę dotychczasowe tendencje rozwoju rynku, można sądzić, że udział etatowych pracowników w akwizycji ubezpieczeń był w 2008 r. podobny lub nieco niższy. Należy odnotować, że na rzecz towarzystw ubezpiecze-niowych, oprócz osób zatrudnionych na podstawie umów o pracę, w 2008 r. działało prawie milion niezależnych pośredników ubezpieczeniowych i osób zajmujących się outsourcingiem produktów ubezpieczeniowych.

Wykres 73. Udział etatowych pracowników firm ubezpieczeniowych w liczbie pracujących w pośrednictwie finansowym i obsłudze nieruchomości w 2007 r.

w %

Źródło: jak wyżej oraz Rocznik Statystyczny Rzeczpospolitej Polskiej 2009 GUS, str. 794

III.2. Składka przypisana brutto w krajach reprezentowanych w CEA

W 2008 r. składka przypisana brutto w obu działach ubezpieczeń, w firmach posiada-jących siedziby w krajach reprezentowanych w CEA – szacowana na ok. 1 060 mld euro – była wyższa o ok. 30% w porównaniu z 2000 r. Jednak, w stosunku do 2007 r., składka – w cenach nominalnych, przy stałym kursie euro – obniżyła się o 122 879 mln euro (o 6,4%, zaś po uwzględnieniu zmian kursów walut narodowych wobec euro – aż o ok. 10%). Spadek przypisu składki wywołany został ograniczeniem sprzedaży ubezpieczeń na największych, dojrzałych europejskich rynkach: brytyjskim (o 117 339 mln euro, tj. o 20,9%), francuskim (o 12 225 mln euro, tj. o 6,2%), włoskim (o 7 079 mln euro, tj. o 7,1%), irlandzkim (o 4 871 mln euro, tj. o 26,8%), belgijskim (o 2 162 mln euro, tj. o 6,9%). Mniejszą, niż w 2007 r. składkę, zebrały także trzy nowe kraje Unii Europejskiej: Estonia (o 33 mln euro, tj. o 7,6%), Litwa (o 46 mln euro, tj. o 7,5%), Węgry (o 161 mln euro, tj. o 4,3%). Pozostałe

87

kraje w regionie Europy Środkowej uzyskały w 2008 r. dodatnią dynamikę składki przypisa-nej brutto; liderami były Polska (wzrost o 35,4%)129 i Rumunia (o 31,4%).

Tabl. 18. Składka przypisana brutto w krajach w reprezentowanych w CEA 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008

Kraj w mln euro

Ogółem 811 878 807 159 872 594 885 269 936 274 1 015 998 1 101 107 1 182 198 1 059 319 Austria 11 679 12 470 12 615 13 128 13 974 15 295 15 589 15 874 16 214 Belgia 20 031 20 571 22 304 25 774 28 417 33 832 29 489 31 193 29 031 Bułgaria 199 228 319 342 428 554 571 769 926 Chorwacja 593 682 753 801 884 993 1 118 1 235 1 340 Cypr 568 454 485 527 550 589 637 695 742 Czechy 1 983 2 362 2 950 3 286 3 499 3 901 4 309 4 786 5 606 Dania 11 017 12 271 13 426 15 038 15 890 16 988 18 702 19 570 21 200 Estonia 102 114 139 168 203 254 284 434 401 Finlandia 11 748 11 819 12 247 12 641 13 191 14 297 14 942 15 047 16 008 Francja 131 335 128 059 131 998 142 028 158 226 175 884 197 092 195 723 183 498 Grecja 2 604 2 642 2 895 3 235 3 624 3 923 4 371 4 686 4 751 Hiszpania 40 851 41 015 48 061 40 630 45 418 48 779 52 836 54 397 58 603 Irlandia 8 321 10 518 11 208 11 884 11 998 13 580 16 150 18 204 13 333 Islandia 269 269 294 294 281 344 350 403 279 Lichtenstein bd. bd. bd. bd. 1 490 2 713 4 311 4 200 3 773 Litwa 118 133 224 242 269 313 425 606 560 Luksemburg 847 783 916 891 964 1 100 1 138 1 222 1 927 Łotwa 172 175 179 195 197 226 293 438 480 Malta 173 182 189 214 237 258 286 353 307 Niderlandy 40 371 42 335 43 995 46 782 48 816 48 245 73 377 74 882 76 175 Niemcy 131 820 136 124 140 725 147 729 152 166 157 984 161 945 162 856 164 500 Norwegia 8 022 7 872 9 172 9 498 10 381 11 968 11 945 12 965 12 764 Polska 5 199 6 095 6 006 5 646 6 091 7 717 9 631 11 580 16 897 Portugalia 7 361 7 989 8 414 9 445 10 472 13 444 13 123 13 751 15 332 Rumunia bd. bd. 434 514 614 890 1 276 2 018 2 403 Słowacja 641 736 850 1 008 1 198 1 309 1 439 1 714 2 032 Słowenia 937 1 055 1 185 1 275 1 457 1 547 1 726 1 894 2 019 Szwajcaria 30 377 33 603 36 151 33 907 32 816 32 658 31 352 30 132 33 171 Szwecja 19 671 17 751 16 964 19 264 19 169 22 541 23 148 25 083 24 078 Turcja 3 047 2 273 2 527 2 938 3 725 4 739 5 340 6 119 6 169 W. Brytania 252 689 228 691 255 226 236 746 246 212 266 587 294 269 366 572 249 233 Węgry 1 477 1 635 2 036 2 206 2 380 2 767 3 142 3 701 3 540 Włochy 67 658 76 254 87 708 96 993 101 038 109 780 106 502 99 095 92 016

Uwaga: Dane ogółem mogą różnić się od sumy danych dotyczących krajów ze względu na zaokrąglenia.

Źródło: CEA Statistics N°37 European Insurance In Figures, October 2009. Annex I, dz. cyt., str. 28 129 Zebrana w naszym kraju składka była o ok. 4 pkt proc. większa, niż średnio w Unii Europejskiej, do czego przyczyniła się wysoka dynamika sprzedaży produktów bancassurance w ubezpieczeniach na życie. Gospodar-stwa domowe rozczarowane angażowaniem oszczędności w funduszach inwestycyjnych, szukały nowych pro-duktów finansowych, o wysokiej stopie zwrotu z zainwestowanego kapitału, które obiecywały tzw. „poliso-lokaty”. Są to produkty strukturyzowane, z grupy bancassurance, zapewniające ochronę ubezpieczeniową połą-czoną z inwestycją w instrumenty pochodne. Ponieważ zawierają część „ochronną” nie podlegają podatkowi od dochodów kapitałowych, co stanowiło dodatkową zachętę do ich kupna. Produkty bancassurance były bardzo krytycznie ocenione przez Rzecznika Ubezpieczonych, który w podsumowaniu raportu z 13 grudnia 2007 r. pisał na ich temat: „konstrukcje prawne bancassurance zazwyczaj ograniczają konsumentom prawa, które przy-sługiwałyby im w pełni, gdyby zawierali umowy ubezpieczenia bez uczestnictwa banków”. Jednak nie ograni-czyło to sprzedaży „poliso-lokat”. Z danych Polskiej Izby Ubezpieczeń wynika, że w 2008 r. ponad połowa składki z ubezpieczeń grupowych na życie oraz ponad jedna trzecia z polis indywidualnych, zebrana została we współpracy z bankami. Popularność kanału bancassurance spowodowała, że zarówno ubezpieczyciele jak i banki opracowały kodeks dobrych praktyk rynku bancassurance, przyjęty w 2009 r. z inicjatywy PIU oraz Związku Banków Polskich. Por.: Podstawowe problemy bancassurance – raport Rzecznika Ubezpieczonych z 13 grudnia 2007 r., http://www.rzu.gov.pl oraz Rynek ubezpieczeniowy w Polsce w 2008 r. - informacja dla Polskiej Agencji Informacji i Inwestycji Zagranicznych, Polska Izba Ubezpieczeń, http://www.piu.org.pl

88

W przeliczeniu na jednego mieszkańca, w 2008 r. składka ubezpieczeniowa w krajach reprezentowanych w CEA wyniosła 1 805 euro (nominalnie o 10,9% mniej niż przed rokiem), z tego na ubezpieczenia na życie przypadało 1 098 euro (spadek w stosunku do 2007 r. o 16,4%), na pozostałe ubezpieczenia osobowe i majątkowe – 707 euro (o 1,0% mniej niż przed rokiem).

Wykres 74. Przeciętna składka per capita w krajach reprezentowanych w CEA w euro

Źródło: CEA Statistics N°37 European Insurance In Figures, October 2009. Annex I i II , dz. cyt., str. 29-30 i 45

Wykres 75. Składka per capita w 2008 r. w krajach reprezentowanych w CEA w euro


Jednym z mierników poziomu rozwoju rynku ubezpieczeniowego jest relacja składki przypisanej brutto do produktu krajowego brutto (penetracja). W latach 2000-2007, w więk-szości krajów reprezentowanych w CEA, składka rosła szybciej od PKB. Sytuacja uległa

928 887 949 934 1 009 1 100 1 191 1 3131 098

504 532578 607 611

649701

713

707

2 000 2 001 2 002 2 003 2 004 2 005 2 006 2 007 2 008

Dział I Dział II

0

500

1 000

1 500

2 000

2 500

3 000

3 500

4 000

4 500

5 000

Aus

tria

Bel

gia

Buł

garia

Cho

rwac

jaC

ypr

Cze

chy

Dan

iaEs

toni

aFi

nlan

dia

Fran

cja

Gre

cja

His

zpan

iaIr

land

iaIs

land

iaLi

twa

Luks

embu

rgŁ

otw

aM

alta

Nid

erla

ndy

Nie

mcy

Nor

weg

iaPo

lska

Port

ugal

iaR

umun

iaSł

owac

jaSł

owen

iaSz

waj

caria

Szw

ecja

Tur

cja

W. B

ryta

nia

Węg

ryWło

chy

Nie na życie

Na życie

89

zmianie w 2008 r. Jak już sygnalizowano, przypis składki obniżył się, natomiast nominalna wartość PKB krajów reprezentowanych w CEA wzrosła do 13 720 mld euro (o 1,7% w sto-sunku do poprzedniego roku).

Wykres 76. Przeciętna relacja składki przypisanej brutto do łącznego PKB krajów reprezentowanych w CEA

w %

5,3

2,9

4,9

2,9

5,1

3,1

4,9

3,2

5,1

3,1

5,3

3,1

5,4

3,2

5,7

3,1

4,7

3,0

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008

Dział I Dział II


Wykres 77. Relacja składki przypisanej brutto do PKB w krajach reprezentowanych w CEA

w %


90

Wykres 78. Składka przypisana brutto w działach ubezpieczeń w latach 2000-2008 w firmach reprezentowanych w CEA

w mln euro


Wykres 79. Struktura działowa przypisu składki w 2008 r. w firmach reprezentowanych w CEA

w mln euro

0

100 000

200 000

300 000

400 000

500 000

600 000

700 000

Dział I Dział II

pozostałe kraje CEA

Malta i Cypr

UE 10

UE 15


W ujęciu zagregowanym wskaźnik penetracji obniżył się z 8,8% w 2007 r. do 7,7% w 2008 r., przy dużym zróżnicowaniu jego poziomu w poszczególnych krajach. Najbardziej zwiększyła się relacja składki do PKB w Niderlandach (o 3,2 pkt proc.) i w Danii (o 2,7 pkt proc.) oraz w nowych krajach Unii Europejskiej z regionu Europy Środkowej. W tej grupie krajów największy wzrost relacji składki ubezpieczeniowej do PKB wystąpił w Polsce (o 1,9 pkt proc.), Rumunii (o 1,8 pkt proc.) i Bułgarii (o 1,3 pkt proc.). Kraje o doj-rzałych rynkach ubezpieczeniowych utrzymywały relację składki do PKB na poziomie po-przedniego roku, jednak – tam, gdzie znaczna część zbioru składki pochodziła z ubezpieczeń

0

100 000

200 000

300 000

400 000

500 000

600 000

700 000

800 000

900 000

2 000 2 001 2 002 2 003 2 004 2 005 2 006 2 007 2 008

Dział I

Dział II

91

na życie – relacja ta zmniejszyła się. Największy spadek wskaźnika penetracji odnotowano w krajach bezpośrednio dotkniętych kryzysem finansowym: Wielkiej Brytanii (o 2,0 pkt proc.), Szwajcarii (o 1,3 pkt proc.), Hiszpanii (o 0,1 pkt proc.) i Irlandii (o 0,8 pkt proc.).

Międzydziałowe proporcje składki były zróżnicowane w poszczególnych krajach, najwyższy udział ubezpieczeń na życie występował na największych rozwiniętych rynkach: brytyjskim i francuskim.

Wykres 80. Składka przypisana brutto w działach ubezpieczeń w 2008 r.

Źródło: CEA Statistics N°37 European Insurance In Figures, October 2009. Annex I, dz. cyt., str. 29-30

Utrzymujący się od kilkunastu lat wzrostowy trend ubezpieczeń na życie w czasie kryzysu finansowego załamał się na największych europejskich rynkach130. Nominalnie, przy stałym kursie euro, składka przypisana brutto w Dziale I ubezpieczeń w krajach reprezento-wanych w CEA wyniosła w 2008 r. ok. 644 mld euro wobec 766 mld euro przed rokiem. W tym ujęciu była więc mniejsza w porównaniu z poprzednim rokiem o 11,2%; po uwzględ-nieniu różnic kursowych jej spadek był jeszcze głębszy (o 15,9%). Najbardziej, bo aż o 25,7% – licząc wartość przypisu składki w cenach nominalnych, przy stałym kursie euro – obniżyła się składka w ubezpieczeniach na życie w Wielkiej Brytanii, gdzie (po uwzględnieniu różnic kursowych) regres wyniósł 36,2%. Spadek zbioru składki w ubezpieczeniach na życie wystą-pił także we Francji (o 10,6%). Ujemną dynamikę składki odnotowano ponadto w Belgii (mi-nus 11,6%), Irlandii (minus 31,5%), Włoszech (minus 11,2%), Lichtensteinie (minus 15,3%). Spadku sprzedaży na największych europejskich rynkach nie zbilansowała zwiększona akwi-zycja ubezpieczeń na życie w Portugalii (o 17,5%), Szwajcarii (o 10,1%), Hiszpanii (o 11,4%), Finlandii ( 6,9%), Austrii (o 2,2%), Niemczech (o 0,9%), Turcji (o 18,4%).

W podobnej, a nawet większej skali, jak w Europie Zachodniej, załamał się rynek ubezpieczeń na życie w byłych radzieckich republikach nadbałtyckich, lecz w większości

130 W latach poprzedzających kryzys finansowy składka przypisana brutto w ubezpieczeniach na życie rosła w tempie ok. 6% rocznie. Por.: European Insurance in Figures, dz. cyt., str. 17

0102030405060708090

100110120130140150160170180190

Aus

tria

Bel

gia

Buł

garia

Szw

ajca

ria

Cyp

r

Cze

chy

Nie

mcy

Dan

ia

Esto

nia

His

zpan

ia

Finl

andi

a

Fran

cja

W. B

ryta

nia

Gre

cja

Cho

rwac

ja

Węg

ry

Irla

ndia

Isla

ndia

Wło

chy

Lich

tens

tein

Litw

a

Luks

embu

rg

Łot

wa

Mal

ta

Nid

erla

ndy

Nor

weg

ia

Pols

ka

Port

ugal

ia

Rum

unia

Szw

ecja

Słow

enia

Słow

acja

Tur

cja

mln

eur

o

Dział I Dział II

92

nowych krajów Unii Europejskiej w Europie Środkowej składka w ubezpieczeniach na życie zwiększyła się w 2008 r. w porównaniu z rokiem poprzednim od ok. 5% (Czechy, Słowenia) do ok. 16-18% (Słowacja, Bułgaria). Rekordowo wysoka dynamika przypisu składki z ubez-pieczeń na życie (wzrost o 52,8% według stałego kursu euro, po uwzględnieniu różnic kurso-wych – o 64,6%) wystąpiła w Polsce, o czym – jak już wspomniano –w głównej mierze zde-cydowała dystrybucja produktów o charakterze ochronno-inwestycyjnym.

Tabl. 19. Składka przypisana brutto w ubezpieczeniach na życie w krajach reprezentowanych w CEA

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 Kraj

w mln euro Ogółem 526 092 504 584 542 085 536 474 573 174 639 267 693 146 766 038 644 163 Austria 5 389 5 831 5 617 5 704 6 165 7 124 7 183 7 206 7 362 Belgia 12 909 13 170 14 431 17 524 19 891 25 177 20 382 21 658 19 139 Bułgaria 23 45 76 38 52 77 95 121 142 Chorwacja 99 124 155 178 209 256 297 338 352 Cypr 382 251 260 265 266 274 294 323 341 Czechy 640 830 1 110 1 291 1 386 1 509 1 667 1 950 2 281 Dania 7 071 8 132 8 891 9 676 10 143 11 007 12 471 13 617 14 999 Estonia 19 23 29 37 52 81 84 180 127 Finlandia 9 401 9 367 9 680 9 982 10 357 11 251 11 806 11 818 12 738 Francja 90 253 84 635 85 500 92 022 105 341 120 668 140 203 137 080 122 550 Grecja 1 337 1 292 1 310 1 435 1 729 1 935 2 311 2 501 2 476 Hiszpania 23 800 22 864 26 531 17 799 19 530 21 004 23 341 23 341 26 006 Irlandia 5 986 7 168 7 253 7 644 7 930 9 739 12 327 14 594 10 000 Islandia 19 21 26 28 29 33 31 34 21 Lichtenstein bd. bd. bd. bd. 1 490 2 596 4 171 4 030 3 534 Litwa 21 26 40 62 68 84 131 228 132 Luksemburg 308 277 398 343 389 490 511 549 1 224 Łotwa 7 7 7 8 10 16 23 37 27 Malta 84 88 90 110 129 142 171 228 181 Niderlandy 23 827 25 879 24 052 25 338 35 560 25 085 26 143 26 367 25 998 Niemcy 61 225 63 287 65 018 68 574 70 343 75 244 78 455 78 901 79 600 Norwegia 3 527 4 382 5 209 5 332 6 283 7 561 7 442 8 371 8 022 Polska 2 079 2 522 2 569 2 538 2 778 3 809 5 418 6 743 11 100 Portugalia 3 789 4 487 4 562 5 402 6 250 9 136 8 762 9 369 11 012 Rumunia bd. bd. 111 122 137 235 252 448 452 Słowacja 266 321 367 410 486 571 680 853 1 066 Słowenia 181 225 268 305 429 465 541 609 643 Szwajcaria 20 202 21 944 23 612 21 154 19 585 19 229 17 847 17 477 19 907 Szwecja 14 922 13 112 11 749 12 503 12 314 15 059 15 452 17 508 17 081 Turcja 567 418 466 608 689 741 766 745 827 W. Brytania 197 289 166 844 186 570 166 375 176 560 193 979 222 918 295 249 188 422 Węgry 683 682 834 885 968 1 218 1 592 2 024 1 834 Włochy 39 784 46 329 55 294 62 780 65 627 73 471 69 377 61 439 54 565

Uwaga: Dane ogółem różnią się od sumy zbioru składki w poszczególnych krajach, ze względu na zaokrąglenia.

Źródło: CEA Statistics N°37 European Insurance In Figures, October 2009. Annex I, str. 29

W stosunku do 2000 r. składka w ubezpieczeniach nie na życie wzrosła w ciągu ośmiu lat o ok. 45%. Wyraźne przyspieszenie dynamiki składki w tym segmencie rynku, które wy-stąpiło w 2006 r., było spowodowane prywatyzacją systemu ubezpieczeń zdrowotnych w Ni-derlandach. Wartość składki w ubezpieczeniach non life w dużej mierze generowana była rozwojem motoryzacji, w szczególności dotyczyło to nowych krajów członkowskich Unii Europejskiej z regionu Europy Środkowej. Istotne znaczenie w akwizycji ubezpieczeń mająt-kowych miało także szybkie rozpowszechnianie się obowiązkowych i przymusowych ubez-pieczeń ogólnej odpowiedzialności cywilnej. Dominacja w portfelu ubezpieczeń grup ryzyka

93

wymagających zachowania ciągłości ochrony ubezpieczeniowej, zmniejszyła jego wrażliwość na wahania koniunktury. Recesja utrudniła jednak wielu firmom rozszerzanie pola ubezpie-czeniowego i zagospodarowanie nowych jego obszarów. W tych warunkach składka w Dziale II pozostała w 2008 r. na poziomie z poprzedniego roku – 415 mld euro; w ujęciu nominal-nym, po wyeliminowaniu różnic kursowych składka ta wzrosła o 2,2%.

Tabl. 20. Składka przypisana brutto w ubezpieczeniach nie na życie w krajach reprezentowanych w CEA

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 Kraj

w mln euro Ogółem 285 790 302 576 330 510 348 797 353 100 376 732 407 963 416 262 415 147 Austria 6 290 6 639 6 998 7 424 7 809 8 171 8 406 8 668 8 852 Belgia 7 122 7 401 7 873 8 250 8 526 8 655 9 107 9 535 9 892 Bułgaria 176 183 243 304 376 477 476 648 784 Chorwacja 494 558 598 623 675 737 821 897 988 Cypr 186 203 225 262 284 315 343 372 401 Czechy 1 343 1 532 1 840 1 995 2 113 2 392 2 642 2 836 3 325 Dania 3 946 4 139 4 535 5 362 5 747 5 981 6 231 5 953 6 201 Estonia 83 91 110 131 151 173 200 254 274 Finlandia 2 347 2 452 2 567 2 659 2 834 3 046 3 136 3 229 3 270 Francja 41 082 43 424 46 498 50 006 52 885 55 216 56 889 58 643 60 948 Grecja 1 267 1 350 1 585 1 800 1 895 1 988 2 060 2 185 2 275 Hiszpania 17 051 18 151 21 530 22 831 25 888 27 775 29 495 31 056 32 597 Irlandia 2 335 3 350 3 955 4 240 4 068 3 841 3 823 3 610 3 333 Islandia 250 248 268 266 252 311 319 369 258 Lichtenstein bd. bd. bd. bd. bd. 117 140 170 239 Litwa 97 107 184 180 201 229 294 378 428 Luksemburg 539 506 518 548 575 610 627 673 703 Łotwa 165 168 172 187 187 210 270 401 453 Malta 89 94 99 104 108 116 115 125 126 Niderlandy 16 544 16 456 19 943 21 444 13 256 23 160 47 234 48 515 50 177 Niemcy 70 595 72 837 75 707 79 155 81 823 82 740 83 490 83 955 84 900 Norwegia 4 495 3 490 3 963 4 166 4 098 4 407 4 503 4 594 4 742 Polska 3 120 3 573 3 437 3 108 3 313 3 908 4 213 4 837 5 797 Portugalia 3 572 3 502 3 852 4 043 4 222 4 308 4 361 4 382 4 320 Rumunia bd. bd. 323 392 477 655 1 024 1 570 1 951 Słowacja 375 415 483 598 712 738 759 861 966 Słowenia 756 830 917 970 1 028 1 082 1 185 1 285 1 376 Szwajcaria 10 175 11 659 12 539 12 753 13 231 13 429 13 505 12 655 13 264 Szwecja 4 749 4 639 5 215 6 761 6 855 7 482 7 696 7 575 6 997 Turcja 2 480 1 855 2 061 2 330 3 036 3 998 4 574 5 374 5 342 W. Brytania 55 400 61 847 68 656 70 371 69 652 72 608 71 351 71 323 60 811 Węgry 794 953 1 202 1 321 1 412 1 549 1 550 1 677 1 706 Włochy 27 874 29 925 32 414 34 213 35 411 36 309 37 125 37 656 37 451



Niektóre zachodnioeuropejskie kraje odnotowały jednak w 2008 r. spadek zbioru składki w segmencie non life w stosunku do jej wartości w poprzednim roku, w szczególności dotyczyło to: Irlandii (minus 7,7%), Szwecji (minus 4,0%), Portugalii (minus 1,4%), Wielkiej Brytanii (minus 0,8%) i Włoch (minus 0,5%). Natomiast nowe kraje członkowskie Unii Euro-pejskiej w regionie Europy Środkowej (mimo spowolnienia wzrostu, a nawet regresu gospo-darki), utrzymały dodatnią dynamikę przypisu składki w Dziale II. W znacznej mierze na dy-namikę składki w tym regionie wpłynęła niska baza odniesienia, toteż najwyższe wskaźniki przyrostu składki z ubezpieczeń non life wystąpiły w Rumunii (37,1%) i Bułgarii (20,7%).

94

Ubezpieczenia majątkowe, które dominowały w pierwszych latach po reaktywowaniu polskiego rynku ubezpieczeń, w ostatniej dekadzie zostały zmajoryzowane przez ubezpiecze-nia na życie. W 2008 r. wzrost składki w segmencie non life (o 11,2%) był w Polsce znacznie słabszy niż w segmencie ubezpieczeń na życie, chociaż wyższy od średniej dla grupy krajów reprezentowanych w CEA. Struktura działowa polskiego rynku ubezpieczeń, ukształtowana na koniec 2008 r., różniła się od struktury rynku Unii Europejskiej, ze względu na niższy (o 4,7 pkt proc.) udział ubezpieczeń majątkowych. Miało to związek nie tylko z sygnalizowa-ną wcześniej, niezwykle wysoką, utrzymującą się przez ostatnie trzy lata, dynamiką sprzeda-ży w Polsce ubezpieczeń na życie, ale także z niskim popytem na ubezpieczenia osobowe, niską skłonnością przedsiębiorstw i gospodarstw domowych do ubezpieczania mienia oraz marginalizacją gospodarki morskiej. Wzrost ilościowy składki w ubezpieczeniach majątko-wych generował przede wszystkim rozwój motoryzacji i budownictwa mieszkaniowego.

Wykres 81. Struktura działowa przypisu składki w Unii Europejskiej i w Polsce

Źródło: CEA Statistics N°37 European Insurance In Figures, October 2009. Annex I, str. 29-30

III.3. Struktura składki przypisanej brutto w ubezpieczeniach nie na życie

W latach 2000-2008 w strukturze zbioru składki firm reprezentowanych w CEA na-stąpiły zmiany, spowodowane głównie przyspieszeniem dynamiki i wzrostem udziału (o 6,2 pkt. proc.) składki z ubezpieczeń wypadkowych i chorobowych. Zwiększył się również (od 1.6 pkt proc. do 0,3 pkt proc. w poszczególnych latach) udział składki z ubezpieczeń ogólnej odpowiedzialności cywilnej. Natomiast ubezpieczenia majątkowe wykazywały w ostatnich trzech latach analizowanego okresu lekką tendencję spadkową, podobnie jak ubezpieczenia morskie, lotnicze i transportowe. Jednak najbardziej – o 5,6 pkt proc. – obniżył

61,0%

39,0%

UE (27)

Dział I

Dział II

65,7%

34,3%

Polska

Dział I

Dział II

95

się udział ubezpieczeń komunikacyjnych, które w 2008 r. ustąpiły pierwszeństwa ubezpiecze-niom chorobowych i wypadkowym. Może to być sygnałem nasycenia popytu na samochody osobowe, ale także – przejawem niezwykle ostrej konkurencji firm przyjmujących do ochrony ryzyka komunikacyjne.

Tabl. 21. Składka przypisana brutto w głównych grupach ubezpieczeń nie na życie w krajach reprezentowanych w CEA

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 Ubezpieczenia

w mln euro

Komunikacyjne 103 612 111 019 117 423 121 235 124 843 127 371 127 753 129 747 127 473

Wypadkowe i chorobowe

70 350 73 932 79 704 84 520 90 923 93 114 121 844 125 182 127 847

Majątkowe 57 700 60 912 68 280 73 385 76 206 79 106 79 847 80 267 79 372

Ogólnej OC 20 874 23 172 26 671 29 972 31 597 32 794 33 354 33 621 32 465

Morskie, lotnicze i transportowe

11 918 13 456 15 569 16 106 14 225 15 497 15 940 16 268 15 094

Pozostałe 21 336 20 085 22 863 23 579 15 306 28 850 29 225 31 177 32 897


Różnice poziomu rozwoju rynku ubezpieczeniowego między wysoko rozwiniętymi krajami Europy Zachodniej a resztą krajów reprezentowanych w CEA są ogromne. Ma to również wpływ na strukturę akwirowanych ubezpieczeń. Pewne wyobrażenie o skali istnieją-cych dysproporcji daje zestawienie średniej składki i mediany dla głównych grup ubezpieczeń non life.

Tabl. 22. Składka przypisana brutto w głównych grupach ubezpieczeń nie na życie w krajach reprezentowanych w CEA

Ubezpieczenia 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008

średnia składka w mln euro

Komunikacyjne 3 140 3 364 3 558 3 674 3 783 3 860 3 871 3 932 3 863


2 132 2 240 2 415 2 561 2 755 2 822 3 692 3 793 3 874

Majątkowe 1 748 1 846 2 069 2 224 2 309 2 397 2 420 2 432 2 405

Ogólnej OC 633 702 808 908 957 994 1 011 1 019 984


361 408 472 488 431 470 483 493 457

mediana

Komunikacyjne 1 192 889 977 1 081 1 316 1 434 1 480 1 475 1 574


164 192 149 145 146 170 194 222 425

Majątkowe 522 540 586 597 623 672 671 695 732

Ogólnej OC 92 113 94 99 112 118 120 177 130


63 70 69 65 69 73 74 80 78


Połowa państw, których firmy ubezpieczeniowe były reprezentowane w CEA zebrała składkę w ubezpieczeniach non life – w zależności od grupy ubezpieczeń – na poziomie 10-40% średniej składki w danej grupie ubezpieczeń dla 33 krajów. Relatywnie najmniejszy dy-

96

stans między rozwiniętymi a wschodzącymi rynkami występował w ubezpieczeniach komu-nikacyjnych, największy – ze względu na różnice systemowe w zakresie ochrony zdrowia – w ubezpieczeniach wypadkowych i chorobowych131.

Wykres 82. Dynamika przypisu składki w Dziale II ubezpieczeń w krajach reprezentowanych w CEA

w %


Wykres 83. Struktura przypisu składki w Dziale II ubezpieczeń w krajach reprezentowanych w CEA


131 Statystyka rynku ubezpieczeń wypadkowych i chorobowych w Danii obejmuje wszystkie ryzyka (wypadków, wypadków przy pracy, niepełnosprawności, niezdrowia) zarówno chronione przez firmy działu ubezpieczeń na życie jak i zakłady funkcjonujące w segmencie ubezpieczeń nie na życie.

85

90

95

100

105

110

115

120

125

130

135

2 001 2 002 2 003 2 004 2 005 2 006 2 007 2 008

komunikacyjne

wypadkowe i chorobowe

majątkowe

ogólnej OC

morskie, lotnicze, transportowe

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%

2 000 2 001 2 002 2 003 2 004 2 005 2 006 2 007 2 008

pozostałe

morskie, lotnicze, transportowe

ogólnej OC

majątkowe

wypadkowe i chorobowe

komuniacyjne

97

Wykres 84. Struktura zbioru składki z ubezpieczeń non life w Unii Europejskiej (15) 2008 r.


Wykres 85. Struktura zbioru składki z ubezpieczeń non life w Polsce w 2008 r.


Na przykładzie Polski, która ma największy i najbardziej rozwinięty rynek finansowy spośród wszystkim byłych krajów Demokracji Ludowej, widać ogromną lukę w zagospoda-rowaniu pola ubezpieczeniowego, dzielącą te kraje od wysoko rozwiniętych państw Unii Eu-ropejskiej. Jednak dystans ten z każdym rokiem powoli, lecz systematycznie maleje. Wpraw-dzie daleko jeszcze do pełnej konwergencji rynków ubezpieczeniowych Europy Środkowej i Zachodniej, lecz w dłuższej perspektywie wydaje się to realne. Wyższa stopa wzrostu skład-ki na rynkach wschodzących w ubezpieczeniach non life od przeciętnej dla krajów reprezen-

2 000 2 001 2 002 2 003 2 004 2 005 2 006 2 007 2 008

komunikacyjne 36,0 36,5 35,2 34,3 34,9 33,0 25,8 29,8 29,2

wypadkowe i chorobowe 25,0 24,5 24,2 24,4 26,0 25,0 30,7 31,1 32,1

majątkowe 20,1 20,0 20,5 20,9 21,6 21,0 19,5 19,3 19,3

ogólnej OC 7,5 7,8 8,2 8,8 9,2 9,0 8,4 8,3 8,2

morskie, lotnicze, transportowe 4,1 4,6 4,9 4,8 4,2 4,3 4,1 4,1 3,8

pozostałe 7,3 6,7 7,0 6,8 4,1 7,7 11,6 7,4 7,4

0

5

10

15

20

25

30

35

40

%

2 000 2 001 2 002 2 003 2 004 2 005 2 006 2 007 2 008

komunikacyjne 67,9 66,6 64,9 63,4 62,4 62,9 60,9 59,8 60,3

wypadkowe i chorobowe 5,3 5,4 5,7 5,7 5,6 5,7 6,0 6,3 7,3

majątkowe 16,7 17,7 18,4 18,8 18,4 17,6 17,6 16,8 16,3

ogólnej OC 2,9 3,2 3,4 3,8 4,2 4,5 5,0 4,9 4,8

morskie, lotnicze, transportowe 1,7 1,8 1,9 1,9 1,8 1,9 1,8 1,7 1,3

pozostałe 5,5 5,3 5,7 6,5 7,5 7,5 8,7 10,5 10,0

0

10

20

30

40

50

60

70

%

98

towanych w CEA tylko częściowo wynika z niskiej bazy odniesienia. Istotny wpływ ma tu zmniejszanie różnicy wysokości PKB per capita, a wraz z tym rosnąca zamożność społeczeń-stwa, coraz bogatsza oferta produktowa, wzrost świadomości ubezpieczeniowej. W kreacji efektywnego popytu na ubezpieczenia non life istotną rolę odgrywa wzrost wartości ubezpie-czanych dóbr oraz obowiązkowy (bądź przymusowy) charakter wielu grup ubezpieczeń od-powiedzialności cywilnej, a także rozwój ubezpieczeń finansowych. Nadal jednak barierą dla rozwoju ubezpieczeń majątkowych jest niski poziom rozporządzalnego dochodu wielu go-spodarstw domowych (zwłaszcza rolników indywidualnych, emerytów i rencistów), a także brak skutecznej alternatywy dla systemu państwowych obowiązkowych ubezpieczeń zdro-wotnych.

Wykres 86. Stopa wzrostu składki z ubezpieczeń Działu II w Polsce w relacji do stopy wzrostu składki ogółem w krajach reprezentowanych w CEA


Ubezpieczenia komunikacyjne stanowiły do 2007 r. dominującą część portfela ubez-pieczeń nie na życie we wszystkich krajach reprezentowanych w CEA. W 2008 r. według szacunków European Automobile Manufacturers Association, rejestracja nowych samocho-dów w Europie obniżyła się o ok. 8%132, co negatywnie odbiło się na akwizycji ubezpieczeń komunikacyjnych w krajach Europy Zachodniej. Składka przypisana brutto w tych ubezpie-czeniach po raz pierwszy była mniejsza niż składka zebrana w ubezpieczeniach wypadko-wych i chorobowych, a udziały obu tych grup w ubezpieczeniach non life były prawie takie same.

Wzrost wartości ubezpieczanych pojazdów, a także nadrabianie opóźnień przez kraje o słabo rozwiniętej motoryzacji powodują, że ubezpieczenia komunikacyjne utrzymują stabil-ną dynamikę wzrostu, równą mniej więcej stopie wzrostu Działu II ogółem. Jest to segment rynku zdominowany przez towarzystwa ubezpieczeniowe z wysoko rozwiniętych krajów Unii Europejskiej, na które przypadało w 2008 r. 68,9% całej składki z ubezpieczeń komunikacyj-nych, w tym na firmy: włoskie (16,4%), niemieckie (16,0%), francuskie (14,1%), brytyjskie (12,9%) i hiszpańskie (9,5%). Najgłębszy regres wartości i dynamiki zbioru składki z ubez-

132 Dla porównania warto dodać, że w 2007 r. liczba nowo zarejestrowanych samochodów wzrosła o ok. 2%. Podaję za: CEA Statistics N°37 European Insurance In Figures, October 2009, dz. cyt., str. 14

123%

182%

138%156%

127%

165%

259%

181%

301%

147%

komunikacyjne wypadkowe i chorobowe

majątkowe ogólnej OC morskie, lotnicze, transportowe

CEA

Polska

99

pieczeń komunikacyjnych wystąpił w 2008 r.: we Włoszech (o 679 mln euro, tj. o 3,2% w porównaniu z poprzednim rokiem), w Wielkiej Brytanii (o 2 447 mln euro, tj. o 1,3%), w Niemczech (o 428 mln euro, tj. o 2,1%), w Hiszpanii (o 160 mln euro, tj. o 1,3%). Francja była jedynym z głównych europejskich rynków i jednym z dwudziestu jeden krajów reprezen-towanych w CEA, w którym odnotowano wzrost składki z ubezpieczeń komunikacyjnych (o 160 mln euro, tj. o 1,5%). Wśród tych dwudziestu jeden krajów znalazły się wszystkie no-we kraje członkowskie Unii Europejskiej w regionie Europy Środkowej. W 2008 r. zebrały one łącznie w ubezpieczeniach komunikacyjnych składkę w kwocie 9 739 mln euro (o 69,8% więcej niż przed rokiem), co odpowiadało 7,6% składki w tej grupie ubezpieczeń w krajach reprezentowanych w CEA.

Składka z ubezpieczeń komunikacyjnych w Polsce wzrosła w tym czasie z 2 891 mln euro do 3 494 mln euro (o 12,2%). Zwiększyło to udział naszego kraju w składce z tych ubezpieczeń na obszarze krajów reprezentowanych w CEA z 2,2% do 2,7% (o 0,5 pkt proc.). Jednak, w 2008 r. udział Polski w składce na rynku ubezpieczeń komunika-cyjnych nowych krajów członkowskich Unii Europejskiej w regionie Europy Środkowej ob-niżył się z 50,1% do 35,9% (o 14,2 pkt proc.) na co wpłynęła głównie wysoka dynamika składki w Rumunii (wzrost o 34,1%).

Wykres 87. Składka przypisana brutto w ubezpieczeniach komunikacyjnych w 2008 r.


Składka w ubezpieczeniach wypadkowych i chorobowych w znacznej części pochodzi z komercyjnych ubezpieczeń ryzyka niezdrowia, dlatego struktura rynku odzwierciedla nie tyle pole ubezpieczeniowe, ile systemowe różnice w zakresie finansowania świadczeń me-dycznych w poszczególnych krajach reprezentowanych w CEA. W latach 2000-2008, więk-szość tych krajów odnotowała systematyczny wzrost przypisu składki w ubezpieczeniach wypadkowych i chorobowych. Ze wstępnych szacunków wynika, że składka przypisana brut-to w tych ubezpieczeniach – w ujęciu nominalnym, przy stałym kursie euro wobec walut kra-jowych – wzrosła w 2008 r. w stosunku do roku poprzedniego do127 847 mln euro, tj. o 3,0% (po uwzględnieniu zmian kursowych o ok. 2%).

W segmencie ubezpieczeń chorobowych i wypadkowych dominują dwa kraje: Niemcy i Niderlandy. W 2008 r. przypis składki wyniósł tam odpowiednio: 36 659 mln euro (28,7%

02 0004 0006 0008 000

10 00012 00014 00016 00018 00020 000

Aus

tria

Bel

gia

Buł

garia

Cho

rwac

jaC

ypr

Cze

chy

Dan

iaEs

toni

aFi

nlan

dia

Fran

c ja

Gre

cja

His

z pan

iaIr

land

iaIs

land

iaLi

twa

Luks

embu

rgŁ

otw

aM

alta

Nid

erla

ndy

Nie

mcy

Nor

weg

iaPo

lska

Port

ugal

iaR

umun

iaSł

owac

jaSł

owen

iaSz

waj

caria

Szw

ecja

Tur

cja

W. B

r yta

nia

Węg

ryWło

chy

mln

eur

o

100

składki ogółem w tej grupie ubezpieczeń) i 36 981 mln euro (28,9%). Trzecie miejsce w ran-kingu zajmuje Francja, gdzie składka w tej grupie ubezpieczeń wyniosła 16 265 mln euro. Na te trzy kraje w 2008 r. przypadało łącznie 70,3% przypisu składki w ubezpieczeniach wypad-kowych i chorobowych. Stosunkowo wysokie składki z tych ubezpieczeń zebrano w Hiszpa-nii (6 542 mln euro), Wielkiej Brytanii (6 425 ml euro) i we Włoszech (5 361 mln euro). Po uwzględnieniu udziałów tych trzech krajów poziom koncentracji składki wzrósł do 84,7%. W 2008 r. mniejszą, niż przed rokiem, wartość i ujemną dynamikę zbioru składki odnotowano w Irlandii – spadek o 14 mln euro (minus 18,9%), Wielkiej Brytanii – o 2 088 (minus 12,2%), Rumunii – o 5 mln euro (minus 7,9%).

Kraje członkowskie Unii Europejskiej w regionie Europy Środkowej zebrały łącznie w ubezpieczeniach osobowych non life 1 202 mln euro, co stanowiło zaledwie 0,6% składki przypisanej ogółem w ubezpieczeniach wypadkowych i chorobowych w krajach reprezento-wanych w CEA. Składka ta prawie w całości pochodziła z dwu krajów: Słowenii (502 mln euro) i Polski (425 mln euro). Warto odnotować fakt, że Polska, w której składka z ubezpieczeń osobowych non life wzrosła w ciągu roku o 119 mln euro (o 28,9%), znalazła się wśród krajów o najwyższej dynamice przypisu składki w tej grupie ubezpieczeń.

Wykres 88. Składka przypisana brutto w ubezpieczeniach wypadkowych i chorobowych w 2008 r.


Ubezpieczenia majątkowe, które chronią ryzyka ogniowe, kradzieżowe i klęsk żywio-łowych są zmajoryzowane przez: Wielką Brytanię, Niemcy i Francję. W 2008 r. kraje te ze-brały odpowiednio 15 235 mln euro (19,2% składki w tej grupie ubezpieczeń), 14 583 mln euro (18,4%) i 13 628 mln euro (17,2%). Te trzy kraje partycypowały łącznie w 54,7% składki przypisanej w ubezpieczeniach majątkowych. Konkurencja na tym rynku jest bardzo silna. Firmy z małych krajów i rynków wschodzących mają znikome szanse by rywalizować ze światowymi gigantami, jednak zakłady ubezpieczeń dobrze znane na lokal-nych rynkach mogą liczyć na lojalność klientów.

Składka przypisana brutto w ubezpieczeniach majątkowych w latach 2000-2008 wzro-sła nominalnie o 37,6%. W ujęciu nominalnym tendencja wzrostowa utrzymała się w 2008 r.

0

5 000

10 000

15 000

20 000

25 000

30 000

35 000

40 000

Aus

tria

Bel

gia

Dan

ia

Finl

andi

a

Fran

cja

His

zpan

ia

Nid

erla

ndy

Nie

mcy

Port

ugal

ia

Szw

ecja

W. B

ryta

nia

Wło

chy

Kra

je U

E w

EŚ

Pozo

stał

e

mln

eur

o

101

Składka z tych ubezpieczeń w kwocie 79 372 mln euro była o 2,1% wyższa niż przed rokiem, po uwzględnieniu różnic kursowych odnotowano jednak spadek przypisu składki rzędu 1%. Większość krajów reprezentowanych w CEA uzyskała dodatnią dynamikę składki z ubezpie-czeń majątkowych, za wyjątkiem: Wielkiej Brytanii, Irlandii i Szwecji. Z tych trzech krajów najsilniejszy negatywny wpływ na dynamikę składki ogółem miał spadek akwizycji ubezpie-czeń majątkowych w Wielkiej Brytanii z 17 838 mln euro w 2007 r. do 15 235 mln euro w 2008 r. (minus 0,6%). W ujęciu względnym spadek składki w Irlandii był dużo wyższy (minus 2,8%), lecz wartościowo składka obniżyła się niewiele (z 1 021 mln euro do 992 mln euro). Najgłębszy względny spadek dynamiki składki z ubezpieczeń majątkowych –minus 10,1% – odnotowano w Szwecji, lecz wartościowo regres nie był zbyt wielki (z 2 878 mln euro do 2 489 mln euro). Niemcy uzyskały składkę z ubezpieczeń majątkowych w kwocie 14 583 mln euro, lecz jej wzrost w ciągu roku o 4,0% wynikał w znacznej mierze z podniesienia składek w związku z inflacją, a nie z pozyskania nowych ubezpieczeń. Składka przypisana w tych ubezpieczeniach we Francji wyniosła 13 628 mln euro (wzrost o 2,4%).

Koncentracja w segmencie ubezpieczeń mienia była wysoka, lecz nieco zmniejszyła się w ciągu 2008 r. Na Wielką Brytanię, Niemcy i Francję przypadało łącznie w 2007 r. 56,3% składki przypisanej w ubezpieczeniach majątkowych, w następnym roku udział tych krajów obniżył się do 54,7%. Te trzy kraje zostały dotknięte katastrofalnymi ulewami i hura-ganami, których skutki nie są dotychczas oszacowane, co może w przyszłości ograniczyć dy-namikę akwizycji ubezpieczeń majątkowych w firmach obciążonym wysokimi odszkodowa-niami i świadczeniami z tytułu klęsk żywiołowych133. W pozostałych zachodnioeuropejskich krajach Unii Europejskiej składka z ubezpieczeń majątkowych wynosiła od 732 mln euro w Portugalii do 7 690 mln euro w Hiszpanii.

Wykres 89. Składka przypisana brutto w ubezpieczeniach majątkowych w 2008 r.


133 W 2007 r. przez Wielką Brytanię przeszła fala powodzi, a huragan o imieniu Kirył spustoszył Północną Eu-ropę. Kataklizmy o podobnej skali zniszczeń wystąpiły w 2008 r. (huragan Emma w marcu i Hilal w maju).

102

Nowe kraje członkowskie Unii Europejskiej w regionie Europy Środkowej zebrały łącznie w 2008 r. składkę z ubezpieczeń majątkowych w kwocie ok. 3 100 mln euro134, w tym 943 mln euro (o 7,8% więcej niż przed rokiem) stanowiła składka na polskim rynku ubezpie-czeniowym. Prawie we wszystkich krajach tego regionu dynamika przypisu składki w ubez-pieczeniach majątkowych była wyższa od dynamiki przypisu składki w Polsce, przede wszystkim ze względu na znacznie niższą bazę odniesienia135.

Ubezpieczenia ogólnej odpowiedzialności cywilnej w nomenklaturze CEA mają szer-szy zakres przedmiotowy niż w Polsce. Obejmują one nie tylko ryzyko odpowiedzialności cywilnej związanej z wykonywanym zawodem i inne klasyczne ryzyka związane z przenie-sieniem odpowiedzialności deliktowej na profesjonalny zakład ubezpieczeniowy, ale także różne ryzyka wynikające z zajmowania wysokich stanowisk w hierarchii służbowej. Podobnie jak w przypadku wszystkich ubezpieczeń majątkowych, polisa na OC jest wystawiana na okres nie przekraczający jednego roku, lecz ze względu na swój charakter ubezpieczenia te są w istocie długoterminowe. W stosunku do 2000 r., składka w ubezpieczeniach ogólnej OC wzrosła w ciągu ośmiu lat o 55,5%, lecz niesprzyjające warunki makroekonomiczne zaha-mowały utrzymujący się w poprzednich latach wzrostowy trend. Składka przypisana brutto w 2008 r. wyniosła 32 465 mln euro (o 1 156 mln euro mniej niż w poprzednim roku); w uję-ciu względnym nominalna wartość składki – przy stałym kursie euro – obniżyła się o 0,1%, po uwzględnieniu różnic kursowych spadek ten był głębszy i wyniósł ok. 3%.

W segmencie ubezpieczeń ogólnej odpowiedzialności cywilnej, podobnie jak w in-nych grupach ubezpieczeń majątkowych, składka koncentruje się w Wielkiej Brytanii, Francji i Niemczech. W 2008 r. na te trzy kraje przypadało łącznie 21 001 mln euro (64,7%) składki zebranej w tej grupie ubezpieczeń w państwach reprezentowanych w CEA. Po dodaniu 6 553 mln euro składki przypisanej w trzech kolejnych w rankingu krajów – Włochy, Hiszpa-nia i Szwajcaria – wskaźnik w tym segmencie ubezpieczeń non life wzrósł do 84,9%. Połowa krajów reprezentowanych w CEA wykazała przypis składki na poziomie 151 mln euro.

W krajach Europy Środkowej składka w ubezpieczeniach ogólnej OC wzrosła z 339 mln euro w 2000 r. do ok. 830 mln euro136 w 2008 r., tj. o ok. 145 %. Udział tych kra-jów w rynku ubezpieczeń ogólnej OC krajów reprezentowanych w CEA zwiększył się w tym okresie z 1,6% do 2,5%. Stosunkowo największy i najbardziej rozwinięty był polski rynek ubezpieczeń ogólnej OC. Składka przypisana w tej grupie ubezpieczeń w naszym kraju – 92 mln euro – stanowiła w 2000 r. 27,1% całej składki zebranej w krajach Europy Środkowej; w 2008 r. składka z ogólnej OC zwiększyła się do 277 mln euro, a jej udział zwiększył się do 33,7%. Na rozwój ubezpieczeń odpowiedzialności cywilnej w Polsce, jak już sygnalizowano, istotny wpływ wywarł obowiązkowy, bądź przymusowy charakter ubezpieczeń wielu grup zawodowych o wysokim prestiżu społecznym, których liczebność istotnie wzrosła w ostat-nich latach.

Ubezpieczenia morskie, lotnicze i transportowe (marine, aviation, transport – MAT) obejmują zarówno casco statków morskich, żeglugi śródlądowej i statków powietrznych, jak ubezpieczenia ładunku (cargo). Składka z tych ubezpieczeń wzrosła z 11 918 mln euro w 2000 r. do 15 094 mln euro w 2008 r. (o 26,6%), na co wpłynął znaczny – rzędu 1,5- 134 W tym udział Czech oszacowano na 630 mln euro. 135 Za wyjątkiem Czech i Węgier, gdzie składka kształtowała się na poziomie 600 mln euro, składka przypisana brutto w ubezpieczeniach majątkowych w pozostałych krajach tej grupy wynosiła od 64 mln euro w Łotwie do 268 mln euro w Rumunii. 136 Szacunek własny, przy założeniu, że składka w Czechach utrzymała się na poziomie ostatnich trzech lat, tj. ok. 350 mln euro.

103

2,1 mld euro) jej przyrost w latach 2001-2002. Były to ubezpieczenia zdominowane przez Wielką Brytanię, która zwiększyła swój udział w zbiorze składki z 46,6% w pierwszym roku analizowanego okresu do 55,3% w ostatnim. Poza Wielką Brytanią liczyły się w tym segmen-cie rynku ubezpieczeniowego tylko nieliczne kraje, w szczególności: Niemcy (jednak udział tego kraju zmniejszył się w ciągu ośmiu lat z 13,7% do 11,5%), Francja (spadek odpowiednio z 9,9% do 7,4%) i Hiszpania (udział tego kraju zwiększył się z 2,9% w 2000 r. do 4,3% w 2008 r.). Na te cztery kraje w 2008 r. przypadało 74,2% składki przypisanej brutto w ubezpieczeniach MAT. Połowa krajów reprezentowanych w CEA zebrała w 2008 r. skład-kę mniejszą od 76 mln euro.

Warto odnotować, że w cenach nominalnych (po wyeliminowaniu wpływu różnic kur-sowych) składka przypisana brutto w ubezpieczeniach MAT wzrosła w 2008 r. w stosunku do 2007 r. o 1,3%, lecz po uwzględnieniu wpływu zmian kursów walut krajowych wobec euro odnotowano spadek wartości składki w tych ubezpieczeniach o 7,2%.

Kraje Europy Środkowej zebrały w 2008 r. w ubezpieczeniach MAT składkę w wyso-kości 454 mln euro (3,0% składki z tych ubezpieczeń ogółem), w tym na Polskę przypadło 78 mln euro. Udział naszego kraju stanowił 17,2% składki przypisanej brutto w regionie, lecz w odniesieniu do składki w całej Europie zaledwie 0,5%. Wartość składki zebranej w Polsce była zbliżona do składki przypisanej brutto w ubezpieczenia MAT w Portugalii i Grecji.

Wykres 90. Składka przypisana brutto w ubezpieczeniach MAT w 2008 r. w mln euro


III.4. Portfel inwestycyjny zakładów ubezpieczeń

Towarzystwa ubezpieczeniowe – ze względu na obowiązek tworzenia adekwatnych do przyjętego do ochrony ryzyka i wymogów lokowania posiadanych zasobów w rentowne, bez-pieczne i płynne aktywa – należą do największych inwestorów instytucjonalnych. Wraz z rozwojem działalności ubezpieczeniowej, z roku na rok nominalna wartość lokat ubezpie-czycieli rosła szybciej niż PKB. W związku z tym zwiększyła się z 50% w 2001 r. do 55% w 2006 r. relacja bieżącej wartości lokat do PKB. W 2007 r., w pierwszej fazie światowego kry-zysu, który doprowadził do spadku rynkowej wartości aktywów finansowych, relacja ta uległa niewielkiemu pogorszeniu (o 1 pkt proc.), lecz wartość lokat wzrosła o kolejne 4% w stosun-ku do ich poziomu z poprzedniego roku. Sytuacja zmieniła się w 2008 r. Wprawdzie, w sto-

8 345

1 7301 120

686 647 915200

W. Brytania

Niemcy Francja Włochy Hiszpania Pozostałe "stare" kraje UE

Nowe kraje UE (12)

104

sunku do 2000 r. lokaty zakładów ubezpieczeniowych były nominalnie wyższe o ok. 40%, lecz w porównaniu z 2007 r. ich wartość zmniejszyła się z ok. 7 200 mld euro do ok. 6 900 mld euro (o 4,5%)137. Tak znaczny spadek wartości lokat nastąpił po raz pierwszy od 1996 r., a wywołała go nie tylko dekoniunktura na głównych giełdach światowych, ale także rosnąca awersja banków do ryzyka, której przejawem był m. in. wzrost spreadów na rynku pieniężnym. W tych warunkach, mimo recesji w gospodarce realnej, która obniżyła wartość PKB, deprecjacja lokat postępowała jeszcze szybciej. Szacuje się, że w 2008 r. rela-cja zagregowanej wartości lokat krajów reprezentowanych w CEA do ich łącznej wartości produktu krajowego brutto obniży się o dalsze 3 pkt proc., tj. do poziomu 51%138.

Tabl. 23. Lokaty zakładów ubezpieczeniowych na życie w krajach reprezentowanych w CEA

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 Kraj

w mld euro Ogółem 4 066 876 4 086 236 4 093 458 4 327 776 4 684 100 5 317 967 5 659 727 5 888 730 bd.

Austria 34 507 36 730 38 850 40 625 43 315 47 442 50 099 52 299 53 684

Belgia 74 637 81 393 85 097 99 610 119 958 148 318 161 940 172 242 169 056

Bułgaria bd. bd. bd. bd. bd. 136 221 344 391

Chorwacja 214 281 381 492 628 665 bd. 1 285 1 285

Cypr 1 672 1 382 1 151 1 277 1 330 1 567 1 907 1 958 1 603

Czechy 2 927 3 520 4 545 bd. bd. bd. bd. 7 156 8 313

Dania 118 637 117 526 120 479 131 230 144 608 167 484 183 624 189 007 192 067

Estonia 36 50 65 90 114 146 174 225 229

Finlandia 59 802 61 218 66 984 73 638 80 203 91 710 97 782 101 309 87 947

Francja 743 037 782 049 810 951 886 934 989 294 1 120 441 1 230 039 1 311 114 1 322 513

Grecja 4 051 4 014 4 040 4 752 5 529 6 580 7 621 8 678 8 700

Hiszpania 60 672 87 612 93 676 100 237 107 987 116 507 124 072 126 265 126 265

Irlandia 31 146 40 058 38 047 44 575 55 308 68 823 80 521 82 342 85 000

Islandia 27 35 34 bd. bd. bd. 80 57 12

Lichtenstein bd. bd. bd. bd. 2 850 5 813 9 746 bd. 9 746

Litwa 26 45 70 100 156 162 336 473 473

Luksemburg 21 982 23 841 23 770 28 107 33 463 42 307 51 082 57 273 57 500

Łotwa 42 45 50 47 38 47 68 50 72

Malta 351 419 475 471 603 801 1 009 1 258 1 258

Niderlandy 230 323 236 721 223 767 238 222 254 953 287 660 294 406 283 558 283 558

Niemcy 539 939 570 948 589 989 608 698 626 264 648 722 666 451 684 013 689 147

Norwegia 47 023 49 327 57 308 56 514 64 127 75 947 84 335 92 580 89 956

Polska 4 725 6 760 8 122 8 418 9 764 12 849 16 697 20 201 23 021

Portugalia 17 366 18 749 20 777 23 371 26 846 33 664 38 697 42 242 43 380

Rumunia bd. bd. 89 132 191 bd. bd. bd. bd. Słowacja 694 800 920 1 094 1 307 1 577 1 791 2 113 2 399

Słowenia 528 1 292 1 762 1 954 2 313 2 497 2 996 3 958 4 000

Szwajcaria 180 198 192 827 198 916 195 688 188 956 189 565 190 366 190 312 198 438

Szwecja 182 652 163 022 170 399 191 631 209 910 243 152 231 644 231 411 200 932

Turcja 1 564 1 441 1 676 1 897 2 252 3 615 2 882 3 166 4 273

W. Brytania 1 516 580 1 384 584 1 278 582 1 290 075 1 372 989 1 615 762 1 730 430 1 833 334 1 549 587

Węgry 1 134 1 378 bd. bd. bd. bd. bd. bd. 1 378

Włochy 190 183 218 168 250 751 297 899 338 812 383 676 398 711 388 507 358 206



137 Wartość lokat i jej dynamika zostały obliczone z uwzględnieniem różnic kursowych. 138 Na poziom tego wskaźnika wpływa przede wszystkim sytuacja w nowych krajach członkowskich Unii Euro-pejskiej, które mają bardzo niski stan lokat ubezpieczeniowych, np. na Łotwie było to w 2008 r. zaledwie 2%, zaś w Luksemburgu – 166%. Por.: CEA Statistics N°37 European Insurance In Figures, October 2009, dz. cyt., str. 22

105

Na ogólną wartość lokat szczególnie silny, negatywny wpływ miały przeceny lokat w towarzystwach ubezpieczeń na życie, gdzie skoncentrowane było ponad 80% lokat ogółem.

Tabl. 24. Lokaty zakładów ubezpieczeniowych nie na życie w krajach reprezentowanych w CEA

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 Kraj

w mld euro Ogółem 881 391 917 218 956 885 1 016 065 1 087 565 1 163 201 1 256 164 1 318 949 bd.

Austria 14 285 14 325 14 918 15 329 16 557 18 326 19 314 19 642 23 104

Belgia 26 525 27 581 27 809 28 985 31 772 30 271 31 145 30 539 29 974

Bułgaria bd. bd. bd. bd. bd. 258 339 429 bd. Chorwacja 604 712 795 843 902 1 043 bd. 1 355 bd. Cypr 155 159 177 154 165 185 207 245 275

Czechy 1 052 1 338 1 909 bd. bd. bd. bd. 2 993 3 608

Dania 11 868 12 155 12 265 13 429 14 350 16 064 17 578 18 497 17 741

Estonia 61 68 93 113 148 195 244 286 295

Finlandia 15 663 9 308 7 961 8 295 886 9 636 10 049 10 503 10 175

Francja 113 437 111 656 110 266 125 403 136 367 157 238 172 162 180 122 167 236

Grecja 1 645 1 681 1 780 2 176 2 467 2 687 2 839 3 165 3 300

Hiszpania 20 224 28 165 21 267 23 530 26 002 29 196 31 786 34 210 34 210

Irlandia 5 196 7 354 8 597 9 626 10 660 10 066 10 469 10 174 10 000

Islandia 626 580 653 bd. bd. bd. 1 420 1 286 591

Lichtenstein bd. bd. bd. bd. 583 581 579 bd. bd.

Litwa 160 161 200 221 230 260 301 368 368

Luksemburg 1 987 2 025 1 966 2 250 2 279 2 666 3 030 3 273 3 500

Łotwa 100 108 112 105 120 135 195 254 316

Malta 183 208 200 116 107 436 669 999 999

Niderlandy 27 487 27 291 27 120 29 521 33 055 37 222 40 132 38 467 38 467

Niemcy 331 228 372 896 411 592 449 577 465 567 489 833 533 294 567 355 587 212

Norwegia 11 771 11 679 13 784 13 334 13 888 16 396 17 721 20 727 20 898

Polska 3 426 4 575 4 939 4 883 5 947 7 607 9 002 10 768 12 704

Portugalia 5 057 5 041 5 190 5 325 6 007 6 565 6 755 7 204 7 653

Rumunia bd. bd. 72 91 134 107 bd. bd. bd. Słowacja 314 242 232 334 442 593 1 027 1 172 1 302

Słowenia 823 1 000 1 341 1 560 1 738 1 274 1 462 1 889 2 000

Szwajcaria 59 326 70 851 73 483 73 712 75 353 82 775 88 076 85 226 89 454

Szwecja 49 875 41 552 33 471 36 836 39 753 45 435 47 846 50 612 46 489

Turcja 1 867 1 373 1 247 1 546 1 874 2 618 3 390 4 423 6 170

W. Brytania 122 317 101 801 107 616 101 285 120 365 117 745 126 301 134 874 127 414

Węgry 1 075 1 586 1 996 bd. bd. bd. bd. bd. bd. Włochy 53 053 59 744 63 835 67 486 71 866 75 788 78 834 77 890 76 470



Ostatnie dostępne dane o strukturze lokat zakładów ubezpieczeniowych pochodzą z 2007 r. Wynika z nich, że w portfelu inwestycyjnym towarzystw ubezpieczeniowych naj-większy udział miały akcje i inne papiery wartościowe o zmiennym oprocentowaniu, lecz niewiele mniejsza była wartość obligacji i innych instrumentów wartościowych o stałej stopie procentowej. Wartość pierwszej grupy wzrosła w 2007 r. w stosunku do poziomu z 2000 r. o 29,9%, drugiej – o 53,2%. W związku z tym udział akcji i innych papierów wartościowych zmniejszył się z 37,6% w 2000 r. do 34,3% w 2007 r., natomiast udział obligacji i innych pa-pierów dłużnych o stałym oprocentowaniu wzrósł w tym okresie z 31,5% do 33,8%. Można domniemywać, że w 2008 r. udział „bezpiecznych” instrumentów finansowych, zwłaszcza zaś obligacji wzrósł i przypuszczalnie stanowiły one dominującą grupę w portfelu lokat. Wysoką dynamikę miały również pożyczki, które wzrosły w ciągu pięciu lat o 36,6%, ale ich udział w portfelu lokat obniżył się z 16,1% do 15,4%. Najwyższą stopę wzrostu osiągnęły depozyty

106

w instytucjach kredytowych, które zwiększyły się w ciągu siedmiu lat o 253,2%, jednak ich udział w lokatach ogółem był niewielki: 1,0% w 2000 r. i 2,6% w 2007 r. Lokaty w nieru-chomości stanowiły w 2000 r. 5,3% lokat ogółem i do 2006 r. miały tendencję rosnącą, lecz ich wzrost był wolniejszy niż lokat ogółem, w związku z czym ich udział wyniósł wówczas 4,5%, w 2007 r. zmniejszył się do 4,3%, ze względu na spadek cen nieruchomości.

Wykres 91. Struktura lokat według krajów i działów ubezpieczeń


Wykres 92. Struktura działowa lokat ubezpieczycieli według krajów w 2008 r.

0%10%20%30%40%50%60%70%80%90%

100%

Dział I Dział II


Charakterystyczną cechą rynków wschodzących jest niski udział ubezpieczeń na ży-cie, toteż w większości nowych krajów Unii Europejskiej z regionu Europy Środkowej domi-nują lokaty zakładów ubezpieczeń prowadzących działalność w dziale pozostałych ubezpie-czeń osobowych i majątkowych. Krańcowo odmienna sytuacja występuje na dojrzałych ryn-kach, a co więcej – występuje bardzo wysoki stopień koncentracji lokat w krajach, które są liderami w danym segmencie rynku ubezpieczeniowego. Na przykład, w Wielkiej Brytanii,

2 001 2 007 2 001 2 007 2 001 2 007

ogółem na życie nie na życie

inne kraje CEA 6,6 5,5 6,0 4,9 9,3 8,6

"Nowe" EU (12) 0,5 0,9 0,3 0,6 1,0 1,5

Pozostałe "stare" EU 26,3 28,5 26,7 29,5 25,8 23,1

Francja 17,9 20,6 19,1 22,3 12,2 13,7

Niemcy 18,9 17,3 14,0 11,6 40,7 43,0

W. Brytania 29,8 27,2 33,9 31,1 11,1 10,2

0%

20%

40%

60%

80%

100%

107

w 2007 r. 93,1% lokat przypadało na zakłady funkcjonujące w Dziale I ubezpieczeń, podobna sytuacja była we Francji – 87,9% stanowiły tam lokaty towarzystw ubezpieczeniowych na życie. Natomiast w Niemczech przewaga lokat ubezpieczycieli na życie nie była już tak wy-raźna (54,7% lokat ogółem). W„nowych” krajach Unii Europejskiej udział lokat w ubezpie-czeniach na życie był relatywnie wysoki – 66,0%, lecz na strukturę działową tych lokat silny wpływ wywarła sytuacja Polski, jako że nasz kraj ma największy i najbardziej rozwinięty rynek ubezpieczeniowy w Europie Środkowej. Wpływ polskiego sektora ubezpieczeń był bez wątpienia przeszacowany, gdyż kilka krajów tego regionu (m. in. Bułgaria, Rumunia i Wę-gry) nie podało do CEA pełnej informacji o stanie lokat swych ubezpieczycieli w 2008 r.

Wykres 93. Struktura rodzajowa lokat ubezpieczycieli w 2007 r. w mld euro


III.5. Profil polskiego rynku ubezpieczeniowego139

Polski rynek ubezpieczeniowy zaczął kształtować się dopiero w XVI w., a więc póź-niej niż w Europie Zachodniej, a co grosza w niesprzyjających warunkach, mimo to do końca XIX w. w zaborze pruskim i austriackim rozwijał się dość pomyślnie, a w okresie międzywo-jennym osiągnął przypis składki na średnim europejskim poziomie140. W 1938 r. działało sześć publicznych zakładów i siedemdziesiąt trzy prywatne towarzystwa ubezpieczeniowe, z których większość miała formę towarzystwa ubezpieczeń wzajemnych. Niechcianym dzie-dzictwem przeszłości były: słaby stopień rozwoju ochrony ubezpieczeniowej, niska świado-mość ubezpieczeniowa oraz uzależnienie od zagranicznych inwestorów i reasekuratorów. Również pod względem asortymentu oferty produktowej polski rynek ubezpieczeniowy nie

139 W porównaniach międzynarodowych niezbędne jest stosowanie „wspólnego mianownika”, którym na rynku europejskim jest euro. Jednak wielkości opisujące polski rynek ubezpieczeniowy w walutach obcych podlegają dużym wahaniom, ze względu na szeroki przedział, w którym zmieniał się w ostatnich latach kurs złotego względem głównych walut obcych. Z tego powodu niezbędnym dopełnieniem prezentacji polskiego sektora ubezpieczeniowego w statystyce CEA jest odwołanie się do źródła, tj. statystyki Urzędu Komisji Nadzoru Fi-nansowego. 140 Szerzej na ten temat por. m.in.: T. Sangowski, Historia ubezpieczeń gospodarczych w zarysie [w:] Vademe-cum ubezpieczeń gospodarczych (pośrednika ubezpieczeniowego) pod red. T. Sangowskiego, SAGA PRINTING, Poznań 2000, str. 28-44 oraz E. Kowalewski, Prawo ubezpieczeń gospodarczych, dz. cyt., str. 40-57

0

1 000

2 000

3 000

4 000

5 000

6 000

7 000

2 000 2 001 2 002 2 003 2 004 2 005 2 006 2 007

Pozostałe lokaty

Depozyty w instytucjach monetarnych

pożyczki

obligacje i inne walory o stałym oprocentowaniu

akcje i inne aktywa o zmiennym oprocentowaniu

nieruchomości

108

ustępował rynkom zachodnim, choć popyt na ubezpieczenia – ze względu na ubóstwo znacz-nej części ludności i dominację zagranicznego kapitału w przemyśle – był niski141.

Zakłady ubezpieczeniowe, które przetrwały wojnę i okupację, zostały w latach 1945-1947 zlikwidowane ze względów doktrynalnych142, gdyż realia ustroju socjalistycznego „nie pozwoliły na ukształtowanie rynku ubezpieczeniowego według światowych trendów. (...) Ujawniły się, wzorowane na modelu sowieckim, tendencje do centralizacji systemu ubezpie-czeniowego i całkowitego podporządkowania go władzom państwowym”143. Bezpośrednio po wojnie tylko nieliczne, największe firmy ubezpieczeniowe próbowały wznowić działalność, m. in. Zakład Ubezpieczeń Wzajemnych i Kasa Strażacka w Poznaniu. Jednak, z dniem 1 stycznia 1947 r. zostały one włączone do Powszechnego Zakładu Ubezpieczeń Wzajem-nych144, który dwa dni później – na mocy dekretów z 3 stycznia145 – otrzymał monopol na działalność ubezpieczeniową. W tym samym czasie Towarzystwu Reasekuracyjnemu „Warta SA”146 przyznano monopol na reasekurację czynną. O tej daty można więc mówić o ustano-wieniu duopolu w branży ubezpieczeniowej, który przetrwał bez mała pół wieku.

Polityka gospodarcza nadająca priorytet planowym zadaniom rzeczowym nie sprzyjała rozwojowi ubezpieczeń. W systemie ubezpieczeń gospodarczych coraz bardziej uwidaczniały się narzucane przez państwo elementy fiskalne, których celem było pozyskanie jak najwięk-szych zasobów na finansowanie odbudowy kraju oraz wsparcie kolejnych wieloletnich pań-stwowych planów gospodarczych147. Sytuacja ubezwłasnowolnienia sektora ubezpieczeń go-spodarczych utrzymywała się ponad dziesięć lat. W czasie tzw. „odwilży”, na mocy ustawy z dnia 2 grudnia 1958 r. o ubezpieczeniach majątkowych i osobowych (Dz. U. z 1958 r. Nr 72, poz. 357), ograniczono metody administracyjnego regulowania zakresu ochrony ubezpie-czeniowej w sektorze uspołecznionym; spółdzielnie (zaliczane wówczas do tego sektora) mo-gły ubezpieczać się na zasadach dobrowolności. Na mocy przywołanej ustawy rozszerzone zostały kompetencje „Warty”. Oprócz reasekuracji czynnej, spółka mogła prowadzić bezpo-średnie ubezpieczenia ryzyk w żegludze morskiej, handlu zagranicznym i tzw. obrocie dewi-zowym. Dla podkreślenia rangi tego wydarzenia nastąpiła zmiana jej nazwy na: Towarzystwo Ubezpieczeń i Reasekuracji „Warta” SA148. W następnych latach zakres ubezpieczeń bezpo-średnich tej firmy objął wszystkie bezpośrednie ubezpieczenia zagraniczne osób fizycznych i prawnych, co ułatwiło jej przystosowanie się do działania w warunkach konkurencji.

141 M. Szczęśniak, Zarys dziejów ubezpieczeń na ziemiach polskich, Wyd. Wyższej Szkoły Ubezpieczeń i Ban-kowości, Warszawa 2003, str. 222-225 142 Likwidacja dotyczyła dwudziestu jeden zakładów, które zawiesiły działalność w czasie okupacji, przejmowa-nych stopniowo do 1980 r. przez Powszechny Zakład Ubezpieczeń Wzajemnych (obecnie PZU SA). Więcej na ten temat por.: „Wiadomości Ubezpieczeniowe” 4/1947, str. 18 143 Tamże, str. 272 144 Ustawa z dnia 28 marca 1952 r. o ubezpieczeniach państwowych (Dz. U. z 1952 r. Nr 20, poz. 130) stworzyła podstawy prawne upaństwowienia wszystkich zakładów ubezpieczeń. Jednym z jej postanowień było prze-kształcenie PZUW w Państwowy Zakład Ubezpieczeń. 145 Dekret z 3 stycznia 1947 r. o uregulowaniu ubezpieczeń rzeczowych i osobowych (Dz. U. z 1947 r. Nr 5 poz. 23) oraz dekret z 3 stycznia 1947 r. o Powszechnym Zakładzie Ubezpieczeń Wzajemnych (Dz. U. z 1947 r. Nr 19, poz. 72) 146 Wspomnienia osób pełniących kierownicze funkcje w obu instytucjach zawarte są w jubileuszowych publika-cjach: 200 lat ubezpieczania 1803-2003. Geneza, powołanie, czas PZU, Wyd. Ośrodek „Karta”, Warszawa 2003 oraz J. Adamowski, M. Jabłonowski, Powtórne narodziny (1946-1959) [w:] Towarzystwo Ubezpieczeń i Rease-kuracji Warta SA. Zarys dziejów 1920-2000, Warszawa 2008, str. 59-83. 147 T. Sangowski, Rozwój organizacji i systemu finansowego ubezpieczeń gospodarczych w Polsce (cz. II), „Wiadomości Ubezpieczeniowe” 4-5-6/1993, str. 19 148 Podstawą prawną było niepublikowane zarządzenie Nr 198 z dnia 30 kwietnia 1959 r. Ministra Finansów. Pod ówczesną nazwą firma funkcjonuje do chwili obecnej, mimo marginalizacji portfela reasekuracji czynnej.

109

Pierwszą próbę odtworzenia rynku ubezpieczeniowego podjęto na mocy ustawy z 20 września 1984 r. o ubezpieczeniach majątkowych i osobowych (Dz. U. z 1984 r. Nr 30, poz. 160), uchwalonej z inicjatywy PZU. Ustawa ta złamała duopol tylko de iure, de facto nastąpiło to dopiero po dwu latach, gdy w maju 1988 r. zarejestrowane zostało Spółdzielcze Towarzystwo Ubezpieczeń „Westa”. W 1989 r. licencję Ministerstwa Finansów otrzymało Towarzystwo Ubezpieczeniowo-Reasekuracyjne „Polisa” SA, w następnych latach powsta-wały kolejne firmy ubezpieczeniowe. Jednakże, próba reaktywowania rynku ubezpieczeń siłami krajowych inwestorów, nie wypadła pomyślnie. Zakłady ubezpieczeniowe tworzone w pierwszej połowie lat dziewięćdziesiątych XX w., ze względu na inercję klientów, w wa-runkach niskiego popytu na ubezpieczenia, miały niewielkie szanse powodzenia w rywalizacji z duopolem PZU i TUiR „Warty” S.A. Brak kwalifikowanych kadr i know-how, błędy w kal-kulacji taryf, presja akcjonariuszy na wzrost udziału towarzystw w rynku, domaganie się wy-sokiej dywidendy, przyczyniły się do upadłości wszystkich powoływanych w tamtym okresie firm majątkowych149. Bezpośrednią i najczęstszą przyczyną było przyjmowanie do ochrony po zaniżonych cenach ubezpieczeń komunikacyjnych, od początku transformacji rozwijają-cych się najszybciej ze wszystkich grup ubezpieczeń „non life”.

Proces budowy dostosowanego do standardów Unii Europejskiej rynku ubezpieczeń rozpoczął się wraz z uchwaleniem 28 lipca 1990 r. ustawy o działalności ubezpieczeniowej, wraz z załącznikami zawierającymi nową klasyfikację grup ubezpieczeń150. Ustawa ta wpro-wadziła do polskiego prawa pierwszą generację dyrektyw ubezpieczeniowych Unii Europej-skiej, a mianowicie:

koncesjonowanie działalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej, nakaz prowadzenia działalności ubezpieczeniowej wyłącznie w jednej z dwu form:

spółki akcyjnej lub towarzystwa ubezpieczeń wzajemnych151,

149 „Wśród krajowych posiadaczy kapitału różne były motywy, które skłaniały ich do organizowania firm ubez-pieczeniowych. Niestety, najczęściej panowało przeświadczenie o prostocie prowadzenia tego rodzaju działalno-ści gospodarczej oraz bardzo szybkiej możliwości osiągnięcia znaczących zysków. Świadczyło to jednoznacznie o braku profesjonalności właścicieli przyszłych firm ubezpieczeniowych. Ponadto w latach 1988-1993 powsta-wały one na bazie bliżej nieokreślonego kapitału, co – w niektórych przypadkach – wiązało się zapewne z za-miarami spekulacyjnymi. Generalnie większość spośród dwunastu firm, jakie powstały do lipca 1990 r. była bardzo słaba kapitałowo, przy czym niekiedy kapitał podstawowy wnoszony był aportem. Pierwsze firmy ubez-pieczeniowe rozwijały się bardzo szybko (np. Westa po niecałych czterech latach zatrudniała ok. 12 000 pra-cowników, natomiast PZU w tym czasie ok. 16 000), bardzo duży był coroczny przyrost składek, co prowadziło do utraty pokrycia marginesu wypłacalności kapitałami własnymi. Niestety, z podwyższaniem tych kapitałów były – z różnych względów – poważne kłopoty. Z kolei problemy kadrowe próbowano rozwiązać czerpiąc z zasobów państwowego ubezpieczyciela, który dysponował znakomitą kadrą kierowniczą na wszystkich szcze-blach organizacyjnych, dobrze wyszkolonymi pośrednikami i likwidatorami szkód. Ponadto przez wiele lat nowi ubezpieczyciele nie dysponowali profesjonalnymi komórkami kontroli wewnętrznej. Cała uwaga i wysiłek sku-pione były na maksymalnym wzroście kwoty inkasowanych składek ubezpieczeniowych. Nic więc dziwnego, że do września 1999 r. siedem zakładów ubezpieczeń utraciło zezwolenie na prowadzenie działalności, zaś do mar-ca 2000 r. wszystkie ogłosiły upadłość”. Por.: J. Handschke, Polskie doświadczenie w formowaniu i rozwoju rynku ubezpieczeń – wybrane aspekty, „Wiadomości Ubezpieczeniowe” 3/2009, str. 66-67. 150 Tekst jednolity ustawy lipcowej zawiera Dz. U. z 1996 r. Nr 11, poz. 62 z późn. zm. Ustawa ta była wielo-krotnie nowelizowana, przetrwała do 22 maja 2003 r., gdy przyjęto pakiet aktualnie obowiązujących ustaw. 151 Przepis ten jest kontrowersyjny. Na przykład Jerzy Handschke pisze: „zasada ta jest zbyt restrykcyjna, bo-wiem uniemożliwia funkcjonowanie w ubezpieczeniach podmiotów publicznoprawnych (państwowe przedsię-biorstwa ubezpieczeniowe, organy samorządowe) oraz spółdzielczych, które spotykamy w – nielicznych – ob-cych systemach ubezpieczeniowych. Ponadto usztywnia ona ewentualną politykę ubezpieczeniową. Tak na-prawdę dzieli polskie ubezpieczenia na komercyjne i wzajemne (non-for-profit). Na dzień dzisiejszy towarzy-stwa ubezpieczeń wzajemnych stanowią margines polskiego rynku ubezpieczeniowego (ok. 2 proc. składki przypisanej), natomiast w wielu krajach zachodnioeuropejskich ich rola jest bardzo duża (ok. 50 proc. przypisa-nej składki)”. Tamże, str. 57

110

obowiązek oddzielenia działalności w zakresie ubezpieczeń na życie (Dział I) od po-zostałych ubezpieczeń osobowych i majątkowych (Dział II). Czas na dostosowanie się polskich firm ubezpieczeniowych do działania w warunkach

jednolitego europejskiego rynku ubezpieczeń miała zapewnić zasada stopniowego znoszenia ograniczeń dostępu podmiotów zagranicznych do polskiego sektora ubezpieczeniowego152. Pełne otwarcie rynku dla kapitału zagranicznego oraz niskie minimalne wymagania kapitało-we (od 240-480 tys. dzisiejszych polskich złotych dla Działu II i 960 tys. zł dla Działu I, od 1996 r. od 200-400 tys. ECU w Dziale II i 800 tys. ECU w Dziale I) ułatwiały zagranicznym ubezpieczycielom udział w akcjonariacie polskich firm ubezpieczeniowych. Nic nie stało na przeszkodzie, aby powstał polski (z formalnego punktu widzenia) zakład ubezpieczeń, posia-dający kapitał akcyjny w 100 proc. pochodzący z zagranicy. Jednak, w pierwszych latach kształtowania się polskiego rynku ubezpieczeniowego kapitał zagraniczny nie wykazywał nim większego zainteresowania, chociaż w procesie sanacji i rozwoju sektora ubezpieczeń, prawie od początku uczestniczyły zachodnie korporacje finansowe, otwierając swe filie lub wchodząc w rolę inwestorów strategicznych. Proces ten przebiegał inaczej w ubezpieczeniach na życie, gdzie od początku udział zagranicznych firm ubezpieczeniowych był znaczący, niż w pozostałych ubezpieczeniach osobowych i majątkowych, gdzie zmiany struktury podmio-towej często dokonywały się poprzez przejmowanie portfela ubezpieczeń i sieci dystrybucji bankrutujących towarzystw, w czym uczestniczyły zarówno polskie jak i zagraniczne spółki.

„W latach 1991-1997 w wyniku słabości finansowej polskich akcjonariuszy dochodzi-ło do przejmowania ich udziałów, często mniejszościowych, przez ubezpieczycieli zagranicz-nych. W tym okresie miało miejsce większość upadłości polskich firm, a więc istniała możli-wość ich taniego nabycia, z czego jednak ubezpieczyciele zagraniczni nie skorzystali. Trzeba stwierdzić, że w kwestii umocnienia swojej pozycji na polskim rynku ubezpieczeniowym mieli oni swoją dobrze przygotowaną strategię, która okazała się też bardzo skuteczna. Osta-tecznie na dzień dzisiejszy udział kapitału zagranicznego w łącznym kapitale podstawowym Działu I i II kształtuje się na poziomie ponad 80 proc. Jest zrozumiałe, że stały wzrost zna-czenia kapitału zagranicznego na polskim rynku ubezpieczeniowym po 1996 r. był efektem agresywnie rozwijającego się procesu globalizacji”153.

Tabl. 25. Zagraniczne inwestycje bezpośrednie w polskim sektorze ubezpieczeń

Ogółem Dział I Dział II Ogółem Dział I Dział IIKraj pochodzenia kapitału stan na 2008-12-31 w tys. zł struktura w %

Ogółem 3 964 105 1 783 048 2 181 057 100,00 100,00 100,00Austria 864 898 375 177 489 721 21,82 21,04 22,45Belgia 82 894 – 82 894 2,09 0,00 3,80Francja 126 888 115 125 11 763 3,20 6,46 0,54Luksemburg 30 132 15 547 14 585 0,76 0,87 0,67Niderlandy 783 655 452 099 331 556 19,77 25,36 15,20Niemcy 1 330 483 314 439 1 016 044 33,56 17,63 46,58Stany Zjednoczone 194 500 121 000 73 500 4,91 6,79 3,37Szwajcaria 75 100 35 100 40 000 1,89 1,97 1,83Szwecja 218 533 218 533 – 5,51 12,26 0,00Wielka Brytania 257 023 136 029 120 994 6,48 7,63 5,55

Źródło: Portal internetowy Komisji Nadzoru Finansowego

152 Liberalizacja dostępu była rozłożona na cztery etapy: do 1993 r., do 1997 r., do 1999 r. W 2004 r., po akcesji do Unii Europejskiej wszystkie firmy z tego obszaru mogły prowadzić działalność w Polsce na podstawie noty-fikacji. Do końca 2009 r. zgłoszono 534 notyfikacji z krajów Unii Europejskiej i EFTA, lecz zaledwie ok. 20 zakładów zagranicznych podjęło rzeczywistą działalność. http://www.knf.gov.pl 153 J. Handschke, Polskie doświadczenie w formowaniu i rozwoju rynku ubezpieczeń..., dz. cyt. str. 59

111

Obecnie zakłady ubezpieczeń z przewagą kapitału zagranicznego dominują liczebnie, zarówno w ubezpieczeniach na życie, jak i w pozostałych ubezpieczeniach osobowych i ma-jątkowych. Z jednej strony sprzyja to integracji polskiego rynku ubezpieczeń z rynkiem świa-towym, z drugiej – zwiększa wrażliwość na realne i potencjalne zagrożenia w okresie global-nej dekoniunktury. Poza największymi udziałowcami strukturę kraju pochodzenia kapitału cechuje dość duża zmienność. Największą konsekwencją wykazały się niemieckie i austriac-kie korporacje ubezpieczeniowe, których udział był w 2008 r. większy niż kilkunastu innych inwestorów wywodzących się z dojrzałych rynków.

Wykres 94. Udział kapitału zagranicznego w kapitale podstawowym ubezpieczycieli w %

Źródło: Raporty PUNU i KNF Portal internetowy Komisji Nadzoru Finansowego

Wykres 95. Kapitał zagraniczny zakładów ubezpieczeń według krajów pochodzenia w 2008 r.

Źródło: Rocznik Statystyczny Rzeczpospolitej Polskiej 2009, GUS, str. 633

34,7

19,3

55,5

75,1

74,7

71,2

72,3

16,8

10,8

62,5

77,7

77,8

80,0

83,9

0 20 40 60 80 100

1991

1995

2000

2006

2007

2008

I-IX 2009

Dział II Dział I

112

W końcu grudnia 2008 r. w grupie 30 towarzystw prowadzących działalność w ubezpieczeniach na życie, 23 miały przeważający, bądź stuprocentowy udział kapitału za-granicznego. W pozostałych ubezpieczeniach osobowych i majątkowych 22 spośród 35 ak-tywnych firm wykazały większościowy udział zagranicznych właścicieli. Po trzech kwarta-łach 2009 r. nominalna wartość kapitału podstawowego ubezpieczycieli w Dziale I wzrosła do 2 627,4 mln zł, w tym inwestorzy zagraniczni partycypowali w 1 899,9 mln zł, a ich udział obniżył się do 72,3%. W Dziale II kapitał podstawowy zakładów ubezpieczeń wzrósł do 2 780,3 mln zł, w tym inwestycje bezpośrednie zwiększyły się do 2 332,5 mln zł, a ich udział wyniósł 83,9%.

Wykres 96. Udział kapitału krajowego w sumie bilansowej, lokatach, kapitale własnym i rezerwach techniczno-ubezpieczeniowych

w %


Należy podkreślić fakt, że – w ujęciu zagregowanym – firmy ubezpieczeniowe z przewagą kapitału zagranicznego, choć liczniejsze niż firmy z większościowym udziałem polskich inwestorów, reprezentują mniejszy potencjał kapitałowy od zakładów krajowych. Decyduje o tym, ugruntowana w ciągu 200 lat, przewaga PZU i lojalność wobec tego najstar-szego polskiego ubezpieczyciela znacznej części klientów (zwłaszcza średniego i starszego pokolenia). Na marginesie niedawno toczącej się dyskusji o prywatyzacji największych pol-skich instytucji finansowych, warto przytoczyć opinię wybitnego znawcy przedmiotu, profe-sora Jerzego Handschke: „PZU SA będąc cały czas ubezpieczycielem publicznoprawnym (obecnie z minimalną przewagą kapitału państwowego), odegrał bardzo pozytywną rolę w kształtowaniu się polskiego rynku ubezpieczeniowego, szczególnie w latach 1988-1997. Być może utrudniał on proces demonopolizacji tego rynku, ale nie wynika to z jego państwowego charakteru. Zresztą z monopolisty absolutnego przeszedł na „pozycję monopolistyczną” z wyłączeniem indywidualnych ubezpieczeń na życie, w których tę pozycję dawno utracił. Sys-tematycznie traci udział w rynku, co jest najlepszym przykładem na to, że nasz rynek ubez-pieczeniowy funkcjonuje w warunkach przynajmniej formalnej, ale nie klasycznej konkuren-cji, która w dobie globalizacji, grup kapitałowych, konglomeratów finansowych itd. po prostu

113

nie istnieje. Konkurując z bardzo silnym kapitałem zagranicznym nasz państwowy ubezpie-czyciel osiąga znakomite, wręcz rekordowe wyniki finansowe (za rok obecny – tj 2009 – przyp. aut. – szacuje się na kwotę 4 mld zł, tj. ok. 1 mld euro). Nie jest to jednak efekt skali. Jest to efekt coraz lepszej organizacji i zarządzania oraz coraz wyższej jakości świadczonych usług ubezpieczeniowych. Nasz państwowy ubezpieczyciel potwierdza bliską mi tezę, że nie wszystko to, co państwowe, jest w gospodarce rynkowej złe”154.

Wykres 97. Struktura działowa zagranicznych inwestycji bezpośrednich w formie akcji i udziałów w zakładach ubezpieczeń

Źródło: Biuletyny kwartalne KNF z lat 2006-2008

Wykres 98. Koncentracja składki przypisanej brutto w pięciu największych zakładach ubezpieczeń w każdym z działów

w %

Źródło Biuletyn Kwartalny. Rynek ubezpieczeń III/2009, Część A: Informacje o zakładach ubezpieczeń KNF

154 J. Handschke, Polskie doświadczenie w formowaniu i rozwoju rynku ubezpieczeń..., dz. cyt., str. 60

0100200300400500600700800900

100011001200

2006 2007 2008 2006 2007 2008

Dział I Dział II

mln

zł Niemcy

Wielka Brytania

Niderlandy

Austria

Pozostale

32,48443,771

9,587

8,9359,460

9,7747,887

6,9556,117

3,629

0

10

20

30

40

50

60

70

80

Dział I Dział II

114

Tabl. 26. Dynamika i struktura koncentracji składki

Wyszczególnienie 2004 2005 2006 2007 2008

Składka przypisana brutto w mln zł 27 630,5 30 981,4 37 533,4 43 732,4 59 291,9

Przypis składki w dziale I w mln zł 12 735,5 15 323,5 21 035,7 25 509,4 38 986,0

Przypis składki w dziale II w mln zł 14 895,0 15 657,9 16 424,7 18 223,0 20 306,0

Udział działu I w przypisie składki w % 46,1 49,5 56,0 58,3 65,8

Udział działu II w przypisie składki w % 53,9 50,5 43,8 41,7 34,2

Udział trzech największych firm w % 53,3 50,5 47,2 42,0 42,7

Trzy największe firmy – dział I w % 65,0 60,2 56,3 51,7 53,7

Trzy największe firmy – dział II w % 68,3 67,0 64,4 62,1 59,3

Udział przypisu składki w PKB w % 3,0 3,2 3,5 3,7 4,7

Udział w PKB składki w dziale I 1,4 1,6 2,0 2,2 3,1

Udział w PKB składki w dziale II 1,6 1,6 1,5 1,6 1,6

Źródło: portal internetowy Komisji Nadzoru Finansowego

Ubezpieczenia ze swej natury są działalnością długofalową, gdzie nie tylko renomę firmy, ale i jej zdolność do akceptacji ryzyka buduje się przez wiele dziesięcioleci, mimo to dwa największe i najstarsze towarzystwa z roku na rok powoli, lecz systematycznie tracą część pola ubezpieczeniowego na rzecz małych, lecz niezwykle prężnych firm z udziałem zagranicznym155. Nadal jednak stopień koncentracji rynku jest bardzo wysoki w obu działach ubezpieczeń156.

III.6. Wyniki finansowe i standing polskich ubezpieczycieli w czasie kryzysu finansowego

W ostatnich pięciu latach, czyli od momentu wstąpienia Polski do Unii Europejskiej, można było zaobserwować stabilny rozwój sektora ubezpieczeń w Polsce, czemu sprzyjały korzystne warunki makroekonomiczne oraz zagraniczne inwestycje bezpośrednie, które wzmocniły kapitałowo upadające firmy, wylansowały nowe produkty i upowszechniły nie-konwencjonalne metody dystrybucji ubezpieczeń. Kryzys, który ujawnił się w sierpniu 2007 r. na amerykańskim rynku kredytów hipotecznych, zapoczątkował serię dramatycznych wydarzeń w gospodarce światowej i europejskiej, lecz w przeciwieństwie do wielu wysoko rozwiniętych krajów, ani polska gospodarka, ani polski sektor finansowy dotychczas nie od-czuły zbyt silnie jego negatywnych skutków157.

155 Szczegółowe informacje o poszczególnych firmach ubezpieczeniowych działających w Polsce w określonych grupach każdego działu ubezpieczeń, a w szczególności dane o wysokości przypisu składki, wartości składki na udziale własnym, odszkodowaniach i świadczeniach brutto oraz na udziale własnym, kapitale podstawowym i wartości udziałów inwestorów zagranicznych, pozycji na rynku ubezpieczeń i w danym dziale zawierają Biule-tyny rynku ubezpieczeń publikowane na portalu internetowym Komisji Nadzoru Finansowego 156 Stopień koncentracji rynku określa się zazwyczaj współczynnikiem CR, czyli udziałem w rynku kolejno największych firm, a także wskaźnikiem HHI (Herfindahl-Hirschman Index). Jeśli cztery kolejne największe firmy posiadają mniej niż 40% udziału w sprzedaży (RC4), uznaje się, że rynek jest wysoce konkurencyjny, przy udziale 40-50% jednej firmy mówi się o rynku zdominowanym, a gdy CR1 wynosi więcej niż 90%, jest to rynek faktycznie zmonopolizowany. W Unii Europejskiej za pozycję dominującą (prawie pozycję monopolistyczną) uznaje się posiadanie ponad 20% udziału przez jeden zakład ubezpieczeń (CR1>20). Wskaźnik HHJ niższy od 1000 pkt oznacza niski stopień koncentracji, przy wartościach 1000-1800 – umiarkowany, 1800 – wysoki. W 2008 r. w Polsce wskaźnik ten w segmencie ubezpieczeń nie na życie wyniósł 2 456 pkt. 157 Problemom tym w 2009 r. były poświęcone liczne konferencje naukowe, których dorobek zawarty został m. in. w publikacjach: Szanse i zagrożenia dla rynków ubezpieczeń w krajach Europy Środkowej i Wschodniej pod red. W. Sułkowskiej, „Studia i Prace Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie” Nr 7, Kraków 2009 oraz Fi-nanse 2009 – teoria i praktyka. Rynki finansowe i ubezpieczenia, pod red. W. Tarczyńskiego i D. Zarzeckiego, „Zeszyty Naukowe Nr 550 Ekonomiczne Problemy Usług Nr 50 Uniwersytet Szczeciński, Szczecin 2009

115

W długim okresie dynamika rozwoju sektora ubezpieczeń (mierzona wartością zebra-nej składki) była wyższa od tempa wzrostu PKB, przy malejącej z roku na rok przewadze ubezpieczeń majątkowych na rzecz ubezpieczeń na życie, z których pochodziło w 2008 r. dwie trzecie zbioru składki.

Wykres 99. Relacja składki ubezpieczeniowej do PKB (wskaźnik penetracji w %)

Źródło: obliczenia własne na podstawie Roczników Statystycznych, Biuletynów PUNU, KNUiFE oraz KNF

Wykres 100. Działowa struktura zbioru składki


W okresie ożywienia gospodarczego wzrosły w Polsce dochody ludności, a wraz z tym popyt na różne atrakcyjne produkty finansowe, zwłaszcza typu bancassurance, zarówno o charakterze inwestycyjnym, jak i stanowiące zabezpieczenie kredytów. Jak już wspomnia-no, globalny kryzys finansowy, który dotkliwie odczuli amerykańscy i europejscy potentaci rynku kapitałowego, wśród nich także koncerny posiadające filie w Polsce, zmienił strukturę portfela ubezpieczeń na życie. W szczególności załamały się (zdominowane przez zakłady

2,0

3,1

3,7

4,7

0,6

1,2

2,2

3,1

1,15

1,91,6 1,6

1994 2000 2007 2008

Rynek Dzial I Dzial II

65,78% 58,17%

34,22% 41,83%

I-XII 2008 I-IX 2009

Dział II

Dział I

116

z przewagą kapitału zagranicznego) ubezpieczenia na życie z funduszem inwestycyjnym, z których w ciągu 2008 r. zebrano składkę o połowę mniejszą niż w poprzednim roku. Utrwa-liła się także spadkowa tendencja zbioru składki z ubezpieczeń posagowych, pogłębiając ich marginalny charakter. Ubezpieczenia rentowe utrzymały swój marginesowy charakter. Braku-je na nie chętnych, ze względu na to, że polskie społeczeństwo jest i tak obciążone wysoką składką na ubezpieczenia społeczne, a wiara że przedsiębiorcy zechcą masowo fundować załodze Pracownicze Programy Emerytalne świadczy o zupełnej nieznajomości cech homo oeconomicus. Tego typu programami mogą być zainteresowane finansowe grupy kapitałowe, które dokonują transferów wewnątrzkorporacyjnych, optymalizując wynik finansowy158. Po-nad trzykrotny wzrost składki w ubezpieczeniach na życie połączonych z poliso-lokatami (którego głównym beneficjentem był PZU Życie S.A.), pociągnął za sobą wysokie odpisy na rezerwy techniczno-ubezpieczeniowe, już w 2008 r. pogarszając wynik techniczny w Dziale I159.

Wykres 101. Struktura polis w ubezpieczeniach na życie według grup ubezpieczeń w tys. sztuk


158 Jerzy Handschke również krytycznie odniósł się do idei PPE: „Reforma systemu emerytalnego z 1999 r. doprowadziła do wypaczenia, zniekształcenia naszego rynku ubezpieczeń życiowych. Otóż III filar obecnego sytemu emerytalnego polega na gromadzeniu środków finansowych przeznaczonych na uzupełnienie emerytury otrzymywanej z I i II filaru. Jedną z form gromadzenia tych środków jest ubezpieczenie na życie – indywidualne lub grupowe – z tzw. funduszem kapitałowym. W klasycznych ubezpieczeniach na życie (można je nazwać sensu stricte) dominuje ochrona ubezpieczeniowa, a więc funkcja ochronna, natomiast w ubezpieczeniach na życie z funduszem kapitałowym dominuje składka o charakterze inwestycyjnym, zaś zakres ochrony ubezpie-czeniowej jest w nich zminimalizowany. Wielu ubezpieczycieli gwarantuje inwestowanie 100 proc. składki ubezpieczeniowej, dając „w prezencie” ochronę ubezpieczeniową w postaci symbolicznej sumy ubezpieczenia. Tak więc w ostatnich latach należy mówić o bardzo dużym zainteresowaniu zwiększeniem zabezpieczenia finan-sowego w okresie emerytalnym, w którego organizacji uczestniczą zakłady ubezpieczeń Działu I, a nie o wzro-ście zainteresowania ochroną ubezpieczeniową”. J. Handschke, Polskie doświadczenie w formowaniu i rozwoju rynku ubezpieczeń..., dz. cyt. str. 64 159 Według informacji przekazanej do Głównego Urzędu Statystycznego przez Urząd Komisji Nadzoru Finan-sowego (10 grudnia 2009 r.), pogorszenie wyniku finansowego z tytułu gwałtownej sprzedaży ubezpieczeń tego typu nastąpiło także w 2009 r. Odszkodowania i świadczenia wypłacone brutto przez ubezpieczycieli na życie wzrosły do 21,7 mld zł (o 87,2%) w stosunku do analogicznego okresu poprzedniego roku.

0

2 000

4 000

6 000

8 000

10 000

12 000

14 000

16 000

18 000

20 000

2006 r. 2007 r. 2008 r.

Grupowe wypadkowe i chorobowe

Indywidualne wypadkowe i chorobowe

Na życie związane z funduszem kapitałowym

Posagowe i rentowe

Grupowe na życie

Indywidualne na życie

117

Wykres 102. Struktura polis w pozostałych ubezpieczeniach osobowych i majątkowych w tys.


Badania prowadzone co kwartał przez pracowników Katedry Badań Marketingowych Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu wskazywały na obniżenie dynamiki popytu na ubezpieczenia. Zaobserwowane w końcu 2007 r. – po raz pierwszy od czternastu kwartałów – zjawisko relatywnie silniejszego przyrostu liczby obsłużonych podmiotów gospodarczych niż osób fizycznych, było również notowane w ciągu całego minionego roku. W miarę upływu czasu skala tej różnicy ulegała zwiększeniu (w pierwszym kwartale odpowiednie salda różniły się o 4 pkt, natomiast w czwartym kwartale różnica przekroczyła 9 pkt proc.160. Już w pierw-szym kwartale 2008 r. (saldo koniunktury w stosunku do analogicznego okresu ubiegłego roku spadło o 16 pkt proc., a w stosunku do ostatniego kwartału o 7 pkt proc.). Ta niekorzyst-na tendencja słabnącego tempa wzrostu utrzymywała się w następnych kwartałach i w konse-kwencji w ostatnim kwartale 2008 r. saldo na poziomie zaledwie +5 punktu było najniższe od ponad sześciu lat. W pierwszym kwartale badanego roku na zwiększenie liczby klientów wskazywało 59% placówek, a na ich zmniejszenie 25%, w czwartym kwartale niewielki wzrost klientów sygnalizowało tylko 42% respondentów, a równocześnie 39% placówek zgłosiło spadek.

Niekorzystne zmiany dotyczące obsłużonych klientów – w skali całego 2008 r. – wy-stąpiły przede wszystkim w zakładach sprzedających ubezpieczenia majątkowe. Chociaż już w pierwszym kwartale zakłady te odnotowały dość gwałtowne zmniejszenie dynamiki przy-rostu klientów (spadek salda koniunktury o 14 pkt.), to jeszcze w tym okresie relatywnie wię-cej placówek wskazywało na zwiększenie liczby obsłużonych klientów (49%) niż na jej zmniejszenie (38%.). W trzech następnych kwartałach sytuacja była odwrotna i placówki czę-ściej sygnalizowały spadek liczby klientów niż ich wzrost, w szczególności w czwartym kwartale spadek zarejestrowało 53% respondentów, a wzrost tylko 36%.

Pogarszanie sytuacji w zakresie liczby obsłużonych klientów wystąpiło zarówno w firmach dużych jak i małych, ale w dużych zakładach ubytek liczby ubezpieczających się przebiegał dość łagodnie (spadek salda w ciągu roku z +16 pkt do +4 pkt), natomiast w ma-

160 M. Mocek, Wahania koniunktury na polskim rynku ubezpieczeniowym w 2008 r. w świetle wyników testu koniunktury, „Wiadomości Ubezpieczeniowe”2/2009, str. 55-56

118

łych zakładach występowały na przemian okresy relatywnej poprawy i pogorszenia, lecz w ostatecznym rozrachunku regres okazał się znacznie głębszy (saldo obniżyło się aż o 33 pkt).

Wraz ze słabnącymi przyrostami liczby obsłużonych klientów następowało również systematyczne zmniejszanie skali rejestrowanego wzrostu ogólnej liczby zawartych ubezpie-czeń. W kolejnych kwartałach badanego roku malał bowiem stale odsetek jednostek notują-cych zwiększenie liczby sprzedanych ubezpieczeń (z 76% w ostatnich miesiącach 2007 r., do 36% w ostatnim kwartale 2008 r.), a równocześnie istotnie rósł odsetek jednostek sygnalizu-jących ich spadek (z 10% do 37%). W konsekwencji powyższych niekorzystnych tendencji w ostatnim kwartale 2008 r. wystąpiła na całym rynku wyraźna stagnacja w zakresie liczby sprzedanych polis (saldo koniunktury +3 było najniższe od drugiego kwartału 2002 r.).

Relatywnie lepsza koniunktura od wyników badań liczby obsłużonych klientów oraz liczby zawartych umów ubezpieczeniowych występowała w 2008 r. w badaniu zmian warto-ści zebranej składki. Chociaż dynamika jej wzrostu w badanym okresie również wykazywała tendencję spadkową, to jednak dotyczyło to przyrostów kształtujących się na istotnie wyż-szym poziomie od rejestrowanych zmian liczby klientów. I tak, o ile w końcu 2007 r. zakłady ubezpieczeń odnotowały generalnie wyraźny wzrost pozyskanej składki (zwiększenie sygna-lizowało 84 proc. placówek, ich saldo wyniosło + 46), to tylko nieco słabszy jej przyrost na-stąpił w pierwszym kwartale 2008 r, (saldo było niższe zaledwie o 2 pkt). W stosunkowo najmniej pomyślnym czwartym kwartale zwiększenie przypisu składki zarejestrowało prawie 2/3 respondentów, a obniżenie nastąpiło tylko w ok. 20-25% placówek.

Jedną z istotnych przyczyn pogarszania się wyników badania koniunktury – oprócz malejącego zainteresowania klientów firm ubezpieczeniowych zakupem nowych ubezpieczeń – było ujawnienie się relatywnie dość silnej tendencji wzrostowej w zakresie liczby klientów rezygnujących z płacenia kolejnych rat składki. Wskazuje na to fakt, iż o ile w ostatnim kwar-tale 2007 r. odsetek placówek rejestrujących zwiększenie rezygnacji wynosił 17%., to już w pierwszych trzech miesiącach 2008 r. wzrósł on do 24%, powiększał się w następnych kwartałach do 41%. W drugiej połowie analizowanego roku odnotowano stosunkowo naj-większy od 1993 r. wzrost liczby rezygnujących. Ogólnie jednak biorąc, tempo wzrostu rezy-gnacji nie było jeszcze zbyt wysokie (kwartalne salda koniunktury wyniosły w trzecim kwar-tale +14, w czwartym +17). W każdym kwartale 2008 r. relatywnie silniejszy wzrost liczby rezygnujących wystąpił w zakładach sprzedających ubezpieczenia majątkowe niż w zakła-dach oferujących ubezpieczenia na życie. Przeważnie też w badanym roku więcej klientów rezygnujących rejestrowały firmy małe niż duże, największa różnica wystąpiła w ostatnim kwartale 2008 r., gdy małe zakłady zanotowały – w prawie co drugiej placówce – bardziej niż umiarkowany wzrost rezygnacji (saldo +27), natomiast w firmach dużych był on znacznie mniejszy (saldo +11)161.

Poza spadkiem liczby wystawionych polis w dziale II, nie wystąpiły żadne symptomy, świadczące o wpływie światowego kryzysu finansowego na wielkość i strukturę portfela ubezpieczeń, zdominowanego przez ubezpieczenia obowiązkowe, bądź zawierane pod przy-musem prawnym. Tak jak w poprzednich latach, o zbiorze składki decydował przede wszyst-kim postęp motoryzacji; relatywnie wysoka dynamika składki wystąpiła w ubezpieczeniach mienia, finansowych (zwłaszcza zabezpieczających ratalne zakupy i karty kredytowe) oraz ogólnej odpowiedzialności cywilnej (m. in. ze względu na rozszerzanie listy zawodów obję-

161 Tamże, str. 57

119

tych obowiązkiem ubezpieczenia OC). W ubezpieczeniach korporacyjnych odnotowano do-datnią, lecz słabszą niż w ubezpieczeniach osób fizycznych, dynamikę sprzedaży polis i przy-pisu składki, z wyjątkiem ubezpieczeń majątku, gdzie zaobserwowano regres. Zmniejszenie liczby odnowionych polis na dobrowolne ubezpieczenia majątkowe, bez wątpienia miało związek z pogarszającą się sytuacją przedsiębiorstw (zwłaszcza eksporterów) w drugiej po-łowie 2008 r.

Wykres 103. Składka gospodarstw domowych przypisana w grupach ubezpieczeń na życie

w mln zł

01 0002 0003 0004 0005 0006 0007 0008 0009 000

10 00011 00012 00013 00014 00015 00016 00017 00018 00019 000

2006 2007 2008

Indywidualne na życie

Grupowe na życie

Posagowe i rentowe

Na życie związane z funduszem kapitałowym

Indywidualne wypadkowe i chorobowe

Grupowe wypadkowe i chorobowe


Spowolnienie gospodarcze, pesymistyczne nastroje gospodarstw domowych i menedżerów, zaostrzenie polityki kredytowej, bessa na warszawskiej giełdzie papierów war-tościowych i wzrost bezrobocia znalazły odzwierciedlenie w statystyce sektora ubezpiecze-niowego w 2009 r. Wartość składki przypisanej brutto po trzech kwartałach 2009 r. była niż-sza o 14,5% w porównaniu z analogicznym okresem roku poprzedniego (38 354 mln zł wobec 44 871 mln zł). Wpłynęła na to przede wszystkim sytuacja w segmencie ubezpieczeń na ży-cie. Składka w Dziale I (22 309 mln zł) obniżyła się w stosunku do analogicznego okresu ubiegłego roku o 24,3%, lecz regres ten nastąpił po dwu latach spektakularnie wysokiego wzrostu sprzedaży poliso-lokat, które – z punktu widzenia zakładów ubezpieczeń nie są szczególnie atrakcyjne162. W ubezpieczeniach majątkowych po pierwszych trzech kwartałach

162 Polska Izba Ubezpieczeń, analizując sytuację sektora zwraca uwagę na to, że lawinowemu wzrostowi przypi-su składki w ubezpieczeniach na życie nie towarzyszył analogiczny wzrost zysków, gdyż składkę generował wzrost sprzedaży, nisko-marżowych polis bankowych, zwanych potocznie „antybelkami”. Izba podkreślała, że właśnie dlatego w przypadku polis na życie sam przypis składki już dawno przestał być miarodajnym wskaźni-kiem siły zakładów. Lepszym wyznacznikiem ich pozycji, szczególnie w warunkach spowolnienia gospodarcze-go są wskaźniki bezpieczeństwa towarzystw i zdrowa struktura ich aktywów. Polska Izba Ubezpieczeń zauważa, że ze sprawozdań za 2008 r. wynika, że zakłady życiowe nie mają problemów z wypłacalnością, a co najważ-niejsze, rezerwy pokrywają zdrowymi, wolnymi od ryzykownych inwestycji, aktywami. Por. 3.3. Ubezpieczenia na życie [w:] Rynek ubezpieczeniowy w Polsce w 2008 r. Informacja dla Polskiej Agencji Informacji i Inwestycji Zagranicznych. http://www/piu.org.pl

120

2009 r. składka przypisana brutto wzrosła do 16 045 mln zł (o 4,2% w porównaniu z wielko-ścią składki Działu I przed rokiem). Z ubezpieczeń komunikacyjnych pochodziło 56,3% składki, z tego 22,7% przypadało na ubezpieczenia autocasco, z 33,6% na obowiązkowe ubezpieczenia OC komunikacyjnej.

Tabl. 27. Polisy i składki przypisane brutto w ubezpieczeniach gospodarstw domowych

Ubezpieczenia (działalność bezpośrednia) 2004 2005 2006 2007 2008 Polisy w tys. szt.

Indywidualne na życie (1/I) 1 398 1 311 1 267 7 400 7 399Grupowe na życie (1/I) 6 636 6 634 6 528 274 292Posagowe i rentowe (2+4/I) 374 320 314 235 202Na życie związane z funduszem kapitałowym (3/I) 1 584 1 739 2 259 2 531 2 540Indywidualne wypadkowe i chorobowe (5/I) 3 355 3 314 3 323 5 958 6 682Grupowe wypadkowe i chorobowe (5/I) 4 001 1 176 2 445 746 1 062Osobowe (1+2/II) 6 811 7 408 7 902 8 455 8 904Komunikacyjne (3+10/II) 16 648 16 515 16 635 17 657 18 578Majątkowe (8+9/II) 9 456 10 911 11 735 13 669 12 678Finansowe (14+15+16/II) 7 15 16 27 74Transportowe, lotnicze, morskie (4+7; 5+11; 6+12) 5 6 6 19 18Pozostałe (13+17+18) 3 487 3 895 10 270 11 497 12 707

Składka przypisana brutto w mln zł Indywidualne na życie (1/I) 2 222 2 046 1 881 3 495 9 604Grupowe na życie (1/I) 3 929 4 853 6 225 6 361 18 773Posagowe i rentowe (2+4/I) 163 171 173 176 186Na życie związane z funduszem kapitałowym (3/I) 3 474 4 704 8 404 11 051 5 587Indywidualne wypadkowe i chorobowe (5/I) 466 469 486 930 1 010Grupowe wypadkowe i chorobowe (5/I) 1 810 2 045 2 561 2 530 3 069Osobowe (1+2/II) 617 657 714 773 859Komunikacyjne (3+10/II) 7 384 7 636 7 361 7 817 8 552Majątkowe (8+9/II) 1 075 1 080 1 156 1 428 1 673Finansowe (14+15+16/II) 19 31 35 78 56Transportowe, lotnicze, morskie (4+7; 5+11; 6+12) 7 7 6 87 80Pozostałe (13+17+18) 185 189 245 314 359


Wykres 104. Składka przypisana w pozostałych ubezpieczeniach osobowych i majątkowych gospodarstw domowych

w mln zł


01 0002 0003 0004 0005 0006 0007 0008 0009 000

10 00011 00012 000

2006 2007 2008

Osobowe Komunikacyjne Majątkowe Pozostałe

121

Tabl. 28. Polisy i składki przypisane brutto w ubezpieczeniach przedsiębiorstw

Ubezpieczenia (działalność bezpośrednia) 2004 2005 2006 2007 2008Polisy w tys. szt.

Osobowe (1+2/II) 595 703 867 1 083 1 263Komunikacyjne (3+10/II) 1 607 1 825 2 240 2 434 2 826Majątkowe (8+9/II) 1 303 1 582 1 744 1 594 1 661Finansowe (14+15+16/II) 612 84 157 226 321Transportowe, lotnicze, morskie (4+7; 5+11; 6+12) 21 23 26 23 27Pozostałe (13+17+18) 693 641 1 120 1 151 1 394

Składka przypisana brutto w mln złOsobowe (1+2/II) 156 183 235 343 616Komunikacyjne (3+10/II) 1 909 1 966 2 349 2 764 3 317Majątkowe (8+9/II) 1 585 1 503 1 600 1 515 1 518Finansowe (14+15+16/II) 611 634 839 1 090 1 170Transportowe, lotnicze, morskie (4+7; 5+11; 6+12) 251 274 287 205 189Pozostałe (13+17+18) 497 544 661 718 799

Źródło: Portal Internetowy Komisji Nadzoru Finansowego

Wykres 105. Zarejestrowane samochody i liczba wypadków na 1000 samochodów w tys.

Źródło: Ubezpieczenia komunikacyjne w Polsce w latach 2006-2008, Komisja Ubezpieczeń Komunikacyjnych PIU Warszawa, październik 2009

3,062,86

2,60 2,542,30

2004r. 2005r. 2006r. 2007r. 2008r.

122

W 2008 r. z obowiązkowego OC komunikacyjnego zakłady zebrały ponad 6,8 mld zł, czyli o prawie 13% więcej niż przed rokiem, lecz dynamika odszkodowań była wyższa. Za-kłady ubezpieczeniowe wypłaciły w 2008 r. 4,2 mld zł odszkodowań i świadczeń (o 13,3% więcej niż w 2007 r.). Rok 2008 przyniósł też wzrost liczby dobrowolnych ubezpieczeń ko-munikacyjnych autocasco, co miało związek z zakupami nowych samochodów. Na koniec 2008 r. taką polisę miało już ponad 4,5 mln kierowców wobec 4,2 mln rok wcześniej. Wszystkie zakłady ubezpieczeń, prowadzące w Polsce biznes komunikacyjny, zobowiązane były do przekazywania 12% składek z OC komunikacyjnej na konto Narodowego Funduszu Zdrowia163. Pogarszanie się od 2007 r. przebiegu ubezpieczeń komunikacyjnej OC miało po-nadto związek z wysoką konkurencją między mniejszymi zakładami, powstrzymaniem się liderów tego rynku od podniesienia taryf, mimo rosnących sum ubezpieczenia generujących wzrost kosztów likwidacji szkód. Dodatkowo, na zmniejszenie dochodów towarzystw prowa-dzących te ubezpieczenia miała wpływ ustawa o finansowaniu leczenia ofiar wypadków dro-gowych ze składek ubezpieczeń komunikacyjnej OC. Na wynik techniczny ubezpieczeń ko-munikacyjnych miało także negatywne oddziaływanie promowanie tych ubezpieczeń poprzez bezpłatne bonusy. Zabiegając o klientów, niektóre zakłady ubezpieczeniowe poszerzały pa-kiety ubezpieczeń dołączając gratisowo już nie tylko Zieloną Kartę, NNW i assistance, ale także ochronę mieszkań, domków letniskowych i inne ubezpieczenia mienia. W przyszłości nastąpi zapewne kolejna korekta taryfy, a w jej następstwie poprawa rentowności przebiegów ubezpieczeń komunikacyjnych164.

Wykres 106. Zabici i ranni w wypadkach komunikacyjnych


163 W 2008 r. z tytułu tzw. podatku Religi (zniesionego z końcem 2008 r.), ubezpieczyciele wpłacili na konto NFZ ponad 800 mln zł. Większość zakładów ubezpieczeń była zmuszona, w związku z tym podnieść składki, jednak polisy OC pozostały produktami nierentownymi. 164 Na portfel ubezpieczeń komunikacyjnych negatywnie oddziałuje komunikacyjna OC, która tradycyjnie jest uważana przez większość zakładów ubezpieczeniowych za ubezpieczenie nierentowne. W 2006 r. strata tech-niczna w tym ubezpieczeniu wyniosła ok. 5 mln zł., w 2007 r. zwiększyła się do prawie 128 mln zł, w 2008 r. wyniosła ponad 436 mln zł. Od 2010 r. ceny tego ubezpieczenia zapewne wzrosną, gdyż do 10 grudnia 2009 r. Polska musiała – dostosowując się do wymogów unijnych – podnieść sumę ubezpieczenia z 300 tys. euro do 500 tys. euro za szkody na mieniu i z 1 500 tys. euro do 2500 tys. euro za szkody na osobie. W związku z tym prawie wszystkie firmy ubezpieczeniowe prowadzące te ubezpieczenia zapowiedziały podwyżkę taryfy. Por.: Ubezpie-czenia komunikacyjne w Polsce w latach 2006-2008, dz. cyt. str. 24 oraz M. Bojanowski, OC będzie droższe, bo lepsze, „Gazeta Wyborcza. PL z 12 listopada 2009 r.

0

10 000

20 000

30 000

40 000

50 000

60 000

70 000

2004r. 2005r. 2006r. 2007r. 2008r.

zabici ranni wypadki

123

Polityka kredytowa banków, a także zawirowania na rynkach finansowych spowodo-wały, że lawinowo wzrosła w 2008 r. liczba polis zabezpieczających kredyty. Na koniec roku liczba umów w ubezpieczeniach różnych ryzyk finansowych wzrosła do prawie 200 tys. (przed rokiem zaledwie 61 tys.). W ubezpieczeniu mienia zebrano prawie 20 mld zł składki (o ok. 11% więcej niż przed rokiem), przeznaczając na odszkodowania 10,2 mld zł. Kryzys nie spowodował spadku liczby dobrowolnych ubezpieczeń majątkowych; zawarto na nie 40 mln umów, tj. o 3,3% więcej niż w poprzednim roku. Natomiast wpływ dekoniunktury ujawnił się w ubezpieczeniach mieszkań i domów; liczba ubezpieczonych obiektów znacznie się obniżyła (z 7,9 mln do 6,7 mln). Przedsiębiorstwa wydały na ubezpieczenia majątkowe ponad 8,7 mld zł (o 16% więcej niż rok wcześniej). Najwięcej składek (3,2 mld zł) pochodzi-ło z ubezpieczeń komunikacyjnych. Na drugim miejscu uplasowały się tradycyjne ubezpie-czenia mienia od ognia i innych żywiołów, na które wystawiono ponad 1 mln polis (o 4,5% więcej niż w 2007 r.) o wartości 780 mln zł. Zyskiwały także na popularności ubezpieczenia ogólnej OC i wypadkowe. Natomiast – wbrew tendencjom i rynku Unii Europejskiej nie na-stąpiły ani jakościowe, ani ilościowe zmiany w segmencie ubezpieczeń zdrowotnych. Z da-nych PIU wynika, że w 2008 r. w Polsce wydatki na opiekę medyczną wyniosły ok. 81 mld zł, z czego Polacy z własnej kieszeni wydali ponad 25 mld zł, a prawie 2 mld zł doło-żyli pracodawcy (dwa lata wcześniej wydatki indywidualne na ochronę zdrowia wynosiły 21,2 mld zł). Towarzystwa ubezpieczeniowe zbierają rocznie z polis medycznych 120-150 mln zł składek. Powodem tak słabego rozwoju ubezpieczeń zdrowotnych jest przede wszyst-kim brak spójnego systemu integrującego publiczną i prywatną służbę zdrowia. Ponadto pro-blemem polskiego rynku medycznego są tzw. firmy abonamentowe, które bez żadnego nadzo-ru oferują usługi quasi-ubezpieczeniowe, korzystając dodatkowo z zachęt podatkowych. Pol-ska Izba Ubezpieczeń już w 2007 r. przedstawiła projekt kompleksowej reformy ubezpieczeń zdrowotnych, który zakładał współfinansowanie usług medycznych przez pacjentów, przy jednoczesnym zachowaniu zasady solidarności społecznej165.

Wykres 107. Główne komponenty rachunku technicznego w ubezpieczeniach na życie w mln zł

Źródło: KNF

165 Rynek ubezpieczeniowy w Polsce w 2008 r., dz. cyt.

-20 000

-10 000

0

10 000

20 000

30 000

40 000

2006 2007 2008

Składka

Przychody z lokat

Odszkodowania i świadczenia

Koszty działalności ubezpieczeniowej

Wynik techniczny ubezpieczeń

124

Wykres 108. Główne komponenty technicznego rachunku nie na życie w mln zł


Tabl. 29. Główne komponenty technicznego rachunku ubezpieczeń

2004 2005 2006 2007 2008 2004 2005 2006 2007 2008Dział I Dział II Ubezpieczenia

mln złSkładki 12 427 15 048 20 585 25 046 37 324 11 698 12 745 13 684 14 971 17 193

Przychody z lokat 2 767 3 526 4 450 4 961 4 288 203 254 264 255 303

Pozostałe przychody techniczne na udziale własnym

117 128 188 337 363 160 187 105 406 150

Odszkodowania i świadczenia 6 123 7 457 8 407 10 420 19 425 7 567 7 907 8 034 9 538 10 572

Zmiana stanu innych rezerw technicz-no-ubezpieczeniowych na udziale wła-snym, w tym:

5 645 6 633 11 142 9 923 3 819 -10 -64 -167 -319 -62

zmiana stanu rezerwy w ubezpiecze-niach na życie na udziale własnym

3 053 2 036 1 862 2 143 13 940 x x x x x

Premie i rabaty łącznie ze zmianą sta-nu rezerw na udziale własnym

19 35 72 13 34 35 43 48 53 55

Koszty działalności ubezpieczeniowej 2 491 2 752 3 432 4 376 4 932 3 630 3 784 4 112 4 625 5 220

Pozostałe koszty techniczne na udziale własnym

123 131 187 179 178 450 565 460 532 1 092

Przychody z lokat netto po uwzględ-nieniu kosztów przeniesione do ogól-nego rachunku zysków i strat

249 314 318 600 -347 x x x x x

Zmiany stanu rezerw na wyrównanie szkodowości

x x x x x 26 42 -6 -37 51

Wynik techniczny ubezpieczeń 1 454 2 434 3 196 3 450 3 453 364 909 1 573 1 240 719

Źródło: portal internetowy Komisji Nadzoru Finansowego

Ustawowe ograniczenia i normy ostrożnościowe powodują, że w portfelu inwestycyj-nym zakładów ubezpieczeń dominują bezpieczne instrumenty finansowe, toteż rentowność lokat pośrednio zależy w znacznym stopniu od poziomu podstawowych stóp procentowych na rynku międzybankowym, ponieważ oddziałują one na oprocentowanie depozytów i obligacji

-10 000

-5 000

0

5 000

10 000

15 000

20 000

2006 2007 2008

Skladka

Przychody z lokat

Odszkodowania i świadczenia

Koszty dzialalnosci ubezpieczeniowej

Wynik techniczny ubezpieczeń

125

skarbowych. Jednak część lokat charakteryzowała się relatywnie wysoką ekspozycją na ryzy-ko, co po załamaniu koniunktury giełdowej przyniosło rzeczywiste i wirtualne straty, zwłasz-cza towarzystwom ubezpieczeń na życie, choć gorszy niż w 2007 r. wynik działalności loka-cyjnej wystąpił w obu działach ubezpieczeń. W 2008 r. rentowność lokat w dziale I w firmach z przewagą kapitału krajowego była dodatnia (0,56%), lecz w zakładach z przewagą kapitału zagranicznego ujemna (-14,15%), w dziale II rentowność działalności lokacyjnej była wyższa w towarzystwach z przewagą kapitału krajowego (9,16%) niż zagranicznego (2,92%).

Kryzys finansowy i spowolnienie wzrostu gospodarczego w Polsce spowodowały, że wynik techniczny (z podstawowej działalności) zakładów ubezpieczeń spadł w 2008 r. o po-nad 10% (do 4,2 mld zł), zmniejszył się także zysk netto całego sektora. Zakłady majątkowe, zanotowały wynik netto 1,2 mld zł (o ok. 40% mniej niż rok wcześniej). Niekorzystna sytu-acja na giełdzie negatywnie wpłynęła na wynik finansowy towarzystw na życie, który obniżył się w stosunku do 2007 r. o ok. 0,8 mld zł (o 24%). Ogółem wynik netto całego sektora ubez-pieczeń wyniósł w 2008 r. ponad 3,7 mld zł i był o 28% proc. gorszy niż w poprzednim roku. Jednak w 2009 r. wynik ten prawdopodobnie będzie lepszy, na co wskazują wyniki po trzech kwartałach. Wynik finansowy netto w Dziale I w kwocie ponad 3 mld zł był o 1 mld lepszy niż w tym samym okresie 2008 r. Natomiast wynik Działu II (2,5 mld zł) pogorszył się o po-nad 0,9 mld zł, na co wpłynął niekorzystny przebieg wielu grup ubezpieczeń (strata technicz-na w wysokości 860 mln zł) i przeszacowanie lokat (pogorszyło to zysk netto o 190 mln zł).

Tabl. 30. Wybrane elementy ogólnego rachunku zysków i strat zakładów ubezpieczeń

Dział I Dział II 2004 2005 2006 2007 2008 2004 2005 2006 2007 2008 Wyszczególnienie

w mln zł Wynik techniczny 1 454 2 434 3 223 3 450 3 453 364 909 1 573 1 240 719Przychody netto z lokat, w tym:

– – – – – 1 429 2 767 3 305 2 041 4 353

z papierów wartościo-wych o zmiennej kwocie dochodu

– – – – – 32 103 81 70 71

z papierów wartościo-wych o stałej kwocie dochodu

– – – – – 822 1 081 1 080 1 195 1 548

z lokat terminowych w instytucjach kredytowych

– – – – – 55 46 59 75 196

Wynik dodatni z realizacji lokat

– – – – – 450 473 567 597 210

Przychody z lokat netto przeniesione z techniczne-go rachunku ubezpieczeń na życie

249 314 319 600 -347 – – – – –

Przychody z lokat netto przeniesione do technicz-nego rachunku ubezpie-czeń majątkowych

– – – – – 203 254 264 255 303

Wynik finansowy brutto 1 741 2 771 3 503 3 962 3 083 1 805 3 494 4 384 2 480 3 621Wynik finansowy netto 1 406 2 269 2 882 3 285 2 506 1 451 2 968 3 771 2 012 3 277


Kryzys nie wpłynął negatywnie na majątek firm ubezpieczeniowych, o czym świadczy rosnąca z roku na rok suma bilansowa. Przyjmując jako kryterium wielkość posiadanego ma-

126

jątku, można uznać, że mimo światowego kryzysu, działające w Polsce zakłady ubezpieczeń pozyskując nowych klientów, umocniły swoją przewagę kapitałową. Na uwagę zasługuje znacznie większe zaangażowanie firm w dziale II niż w dziale I w podmiotach podporządko-wanych, realizujących zadania na rzecz macierzystych spółek; na koniec grudnia 2008 r. tego typu lokaty zakładów w segmencie non life osiągnęły 7,6 mld zł, a tylko 1,4 mld zł w zakładach ubezpieczeń na życie. Grupy kapitałowe w segmencie ubezpieczeń majątkowych stworzyły przede wszystkim najstarsze i najsilniejsze firmy, powierzając zadania związane z likwidacją szkód, zarządzaniem nieruchomościami, funduszami inwestycyjnymi wyspecja-lizowanym spółkom zależnym i stowarzyszonym. Natomiast – z wyjątkiem PZU Życie S.A. – większość towarzystw działających w obszarze ubezpieczeń na życie ma status podmiotu za-leżnego od macierzystych korporacji, nie ma więc potrzeby tworzenia holdingów z ich inicja-tywy.

Wykres 109. Sumy bilansowe zakładów ubezpieczeń w mln zł


Wykres 110. Wskaźnik pokrycia rezerw techniczno-ubezpieczeniowych lokatami


67 366

79 55185 191 86 301

41 16546 982

52 80158 107

2006 2007 2008 I-IX 2009

Dzial I Dzial II

020406080100120140160180

010 00020 00030 00040 00050 00060 00070 00080 000

2006 2007 2008 30.IX 2009

2006 2007 2008 30.IX 2009

Dzial I Dzial II

lokaty w mln zł rezerwy w mln zł wskaźnik pokrycia rezerw w %

127

Tabl. 31. Główne pozycje bilansu zakładów ubezpieczeń i normy ostrożnościowe

Dział I Dział II 2004 2005 2006 2007 2008 2004 2005 2006 2007 2008 Wyszczególnienie

w mln zł Suma bilansowa 45 831 53 471 67 435 79 619 85 091 32 066 36 106 41 153 47 283 52 818Wartości niematerialne i prawne 153 159 159 173 123 443 392 373 180 309

Lokaty, w tym papiery warto-ściowe:

30 112 32 848 36 950 40 409 54 463 26 946 30 612 35 157 40 796 45 113

o zmiennej kwocie dochodu 2 254 2 492 2 724 2 614 2 497 2 659 3 088 3 639 3 681 2 704o stałej kwocie dochodu 24 239 26 051 26 665 29 810 30 938 17 237 18 781 21 229 25 294 30 128

Aktywa netto ubezpieczeń na życie, gdy ryzyko lokaty ponosi ubezpieczający

14 088 18 844 28 140 36 031 26 346 – – – – –

Należności 533 553 760 816 953 3 023 3 207 3 482 3 464 3 711Kapitał własny, w tym: 6 760 7 724 8 659 11 298 11 460 11 564 14 481 17 574 21 507 24 219

podstawowy 2 105 2 212 2 243 2 335 2 504 2 488 2 513 2 542 2 637 2 727

Rezerwy techniczno-ubezpieczeniowe

37 344 44 084 55 576 65 725 71 004 19 730 21 112 22 171 24 229 26 941

Zobowiązania z tytułu depozytów reasekuratorów

505 559 623 634 1 425 431 407 442 263 265

Pozostałe zobowiązania i fundu-sze specjalne

912 688 1 931 1 383 1 449 2 017 1 765 2 460 2 135 2 608

Wskaźnik monitorowania działal-ności w %

276,5 290,0 299,9 347,3 285,8 344,2 540,9 634,0 669,3 644,5

Wskaźnik pokrycia rezerw w % 113,3 112,2 112,4 108,8 108,6 126,8 136,1 148,7 153,9 154,8Współczynnik wypłacalności w % 52,7 49,1 39,8 42,0 28,1 59,4 90,9 105,3 113,4 108,4


Wykres 111. Wskaźnik monitorowania działalności i współczynnik wypłacalności w%

020406080100120140160180

0

100

200

300

400

500

600

700

800

2006 2007 2008 30. IX. 2009

2006 2007 2008 30.IX 2009

Dział I Dział II

Wskaźnik monitorowania działalności Współczynnik wyp łacalności


Na koniec 2008 r. zagregowany wskaźnik monitorowania działalności kształtował się na kilkakrotnie wyższym poziomie od wymaganego minimum, co świadczy o niewykorzysta-nym potencjale kapitałowym, zwłaszcza w ubezpieczeniach majątkowych. Natomiast

128

w ubezpieczeniach Działu I budzi niepokój tendencja do obniżania współczynnika wypłacal-ności; przyrost środków własnych nie nadąża bowiem za ekspansją towarzystw ubezpieczeń na życie, mierzonych wartością składki przypisanej brutto. Niemniej sektor ubezpieczeń znaj-duje się w stabilnej sytuacji finansowej166.

PODSUMOWANIE I WNIOSKI

Bezpieczeństwo systemu finansowego jest atutem polskiej gospodarki. Mimo spowolnie-nia gospodarczego, kilkanaście minionych miesięcy przyniosło polskiemu rynkowi finansowemu stabilny rozwój. Relacja składki do PKB wskazuje, że Polska jest opóźniona – przynajmniej w aspekcie ilościowym – w stosunku do rynku zachodnich krajów Unii Europejskiej co naj-mniej kilkanaście lat, ale z trudem i powoli zmniejsza się ten dystans. Bez wątpienia nasz kraj ma najsilniejszą pozycję na rynku finansowym w regionie Europy Środkowej, co może być traktowane jako szansa i wyzwanie dla przyszłych pokoleń Polaków.

W okresie dobrej koniunktury gospodarczej, wzrost rentowności przedsiębiorstw i zamożności gospodarstw domowych pozwoliły na ekstensywny rozwój rynku ubezpiecze-niowego, lecz nie wywarły istotnego wpływu na zmiany jego struktury, które stają się wi-doczne dopiero w dalszej perspektywie. Stopień koncentracji zbioru składki i odszkodowań jest nadal zbyt wysoki. Spektakularny wzrost popytu na ubezpieczenia na życie wygenerowa-ły gospodarstwa domowe poszukujące możliwie atrakcyjnych warunków lokowania na krótki okres swych oszczędności. Nie jest to jednak motywacja, która pozwoliłaby oczekiwać racjo-nalnych zachowań tej grupy klientów w przyszłości. Sygnalizowane wcześniej, zjawisko wy-powiadania umów ubezpieczeniowych przez klientów indywidualnych jest typowe dla recesji i wynikało w dużej mierze z niepewnej sytuacji gospodarstw domowych. W ubezpieczeniach majątkowych – przymus prawny w połączeniu z wciąż jeszcze rosnącym rynkiem motoryzacji – jest głównym czynnikiem pobudzania wzrostu składki. Po latach regresu, w 2008 r. odno-towano niewielki wzrost ubezpieczeń przedsiębiorstw, choć popyt na ubezpieczenia korpora-cyjne jest zbyt mały w porównaniu z dojrzałymi rynkami.

W ujęciu zagregowanym zakłady ubezpieczeniowe wypełniają (w ubezpieczeniach nie na życie nawet ze znaczną nadwyżką) ustawowe normy bezpieczeństwa. Wzmocnienie kapi-tałowe pozwoliło zakładom w obu działach ubezpieczeń na akceptację większych ryzyk na udziale własnym, co z jednej strony było korzystne, gdyż zwiększało składkę netto, ale z dru-giej strony – wymuszało tworzenie większych rezerw i ponoszenie pełnych lub prawie peł-nych kosztów wypłacanych odszkodowań i świadczeń. Ograniczanie zapotrzebowania na usługi reasekuratorów w ubezpieczeniach majątkowych wiązało się także ze zmianami struk-tury popytu na usługi ubezpieczeniowe, przede wszystkim – z postępującą z roku na rok mar-ginalizacją (zazwyczaj głęboko reasekurowanych) ubezpieczeń lotniczych i morskich.

Do poprawy wyników finansowych towarzystw ubezpieczeń na życie przyczyniła się polityka banków komercyjnych (zwłaszcza o niskich wskaźnikach adekwatności kapitałowej), rywalizujących o depozyty poprzez alianse bankowo-ubezpieczeniowe i oferowanie coraz

166 W latach 2008-2009 Urząd Komisji Nadzoru Finansowego podejmował wobec podmiotów nadzorowanych działania, które obok standardowych czynności nadzorczych polegających na ocenie stabilności instytucji, iden-tyfikowaniu ryzyk systemowych i działaniach prewencyjnych koncentrowały się na dodatkowych zaleceniach i rekomendacjach, intensyfikacji monitoringu, ale także spotkaniach z zarządami podmiotów nadzorowanych i kontaktach z nadzorami macierzystymi. Miało to istotny wpływ na bezpieczeństwo funkcjonowania sektora finansowego w Polsce i zapobiegło drenażowi kapitałów przez zagranicznych udziałowców. Raport o wypłacal-ności zakładów ubezpieczeń według stanu na dzień 31 grudnia 2008 r., Urząd Komisji Nadzoru Finansowego - podsumowanie 2009 roku, 30 grudnia 2009 Portal internetowy KNF

129

bardziej atrakcyjnego oprocentowania poliso-lokat. Zjawiskiem pozytywnym jest bez wątpie-nia fakt, że bessa na warszawskiej giełdzie papierów wartościowych nie miała większego wpływu na wyniki działalności lokacyjnej ubezpieczycieli, choć w przyszłości może ograni-czyć zakup polis na ubezpieczenia połączone z uczestnictwem w funduszach inwestycyjnych na ryzyko klienta. Zagrożeniem dla rentowności zakładów prowadzących ubezpieczenia na życie może być zniechęcenie właścicieli polis z funduszem inwestycyjnym i rozwiązywanie przedterminowo umów na ubezpieczenia tej grupy.

Ostatni kryzys finansowy był kolejną próbą, nie tylko dla podmiotów rynku finanso-wego, ale także organów nadzoru. Zmiany w gospodarce światowej oraz na rynkach ubezpie-czeń, które w ostatniej dekadzie, w różnej skali dotknęły wiele krajów, wykazały konieczność modyfikacji metod i standardów sprawowania nadzoru nad rynkiem ubezpieczeń. Kryzys potwierdził potrzebę stałego monitorowania bezpieczeństwa krajowych oraz międzynarodo-wych zakładów ubezpieczeń i ubezpieczeniowych grup kapitałowych i wymiany informacji między organami nadzoru w skali globalnej. Zarówno w teorii, jak i w praktyce zarządzania sektorem ubezpieczeniowym podkreśla się rolę jak najwcześniejszej identyfikacji ryzyka w działalności zakładów ubezpieczeń i właściwego zarządzania zarówno portfelem ubezpie-czeń jak i lokat. Wiele krajowych organów nadzoru lub państw wprowadza nową koncepcję sprawowania nadzoru, tj. nadzoru opartego na ryzyku. W krajach członkowskich Unii Euro-pejskiej jest to dodatkowo związane z pracami w ramach projektu Wypłacalność II167.

Jednym ze stosowanych elementów nadzoru opartego na ryzyku, zarówno w sektorze ubezpieczeń, jak i w pozostałych sektorach rynku finansowego, są testy stresu. Testy stresu, określone przez ustawodawcę, organ nadzoru lub samodzielnie przez zakład ubezpieczeń, przeprowadzi się w celu pomiaru efektów spełnienia ryzyka na sytuację finansową zakładu ubezpieczeń. Przeznaczeniem testów stresu jest poprawne uchwycenie ekspozycji zakładu na ryzyko, poprzez badanie częstości wystąpienia sytuacji ekstremalnych, które mogą nie zostać uwzględnione w „realistycznym” modelowaniu ryzyka. Testy stresu mogą być także jedną z technik operacyjnego i strategicznego zarządzania ryzykiem w zakładach ubezpieczeń, po-nieważ ich wyniki pozwalają na identyfikację kluczowych rodzajów ryzyka i na powiązanie wymogów kapitałowych z rzeczywistym ryzykiem na jakie jest narażony dany ubezpieczy-ciel.

Szczegółowe zalecenia i wskazówki dla zakładów ubezpieczeń poddanych testom stresu są opisywane w dokumentach wydanych przez organa nadzoru. W zależności od kultu-ry prawnej odnoszą się one do zapisów ustawy o nadzorze ubezpieczeniowym lub wynikają z praktyki wydawania zaleceń nadzorowanym podmiotom. Samo sformułowanie przepisu o stosowaniu testów stresu jest zazwyczaj dość ogólne, jednak jego wykonanie jest obszernie komentowane, opisane i podbudowane przykładami; szczegółowo przedstawia się warunki przeprowadzenia testu. Standardowo nakłada się obowiązek przeprowadzenia testu stresu przynajmniej raz do roku. W większości krajów przeprowadzane są głównie testy stresu dla ryzyka rynkowego i kredytowego, tylko w niektórych państwach przeprowadzane są testy stresu dla ryzyka ubezpieczeniowego. Testy stresu dla ryzyka rynkowego związane są przede wszystkim ze zmianą stóp procentowych, cen akcji i cen nieruchomości, natomiast dla ryzyka

167 Analiza umocowań prawnych testów stresu w różnych krajach, przede wszystkim w krajach należących do Unii Europejskiej wskazuje, że zazwyczaj nie mają one charakteru ustawowego. Obowiązek ich wprowadzenia wynika z decyzji organu nadzoru, który stwierdza, że istnieje potrzeba ich stosowania, zgodnie z tendencją świa-tową i zaleceniami zewnętrznymi (misje FSAP).

130

ubezpieczeniowego testy stresu dotyczą najczęściej ryzyka śmiertelności oraz ryzyka rezy-gnacji ubezpieczonych z umów. Tego typu test został po raz pierwszy przeprowadzony w Polsce w kwietniu 2008 r.

Departament Monitorowania Ryzyk Ubezpieczeniowych wraz z Departamentem Ubezpieczeniowego Nadzoru Finansowego KNF przygotował ankietę na temat ryzyka w działalności zakładu ubezpieczeń, kontroli wewnętrznej i audytu, a następnie wysłał ją do polskich zakładów ubezpieczeń. Celem ankiety była ocena stopnia zaawansowania prac nad stworzeniem systemu zarządzania ryzykiem i funkcjonowania kontroli wewnętrznej i audytu u respondentów. W części jakościowej ankiety zakłady ubezpieczeń zostały poproszone o wskazanie kolejności pięciu kluczowych rodzajów ryzyka, z punktu widzenia zagrożeń dla działalności ubezpieczyciela. Z odpowiedzi zakładów ubezpieczeń wynikało, ze największe problemy stwarzają następujące ryzyka: systemów informatycznych, zasobów ludzkich, re-zerw, konkurencji, prawne. Ponadto, najczęściej wymienianymi przez zakłady ubezpieczeń na życie, rodzajami ryzyka były: ryzyko związane z rezygnacjami, ryzyko związane z wysoko-ścią ponoszonych kosztów, ryzyko polityczne. Zakłady funkcjonujące w dziale pozostałych osobowych i majątkowych najczęściej wymieniały jako dodatkowe ryzyka: ryzyko składki, ryzyko konkurencji, ryzyko katastroficzne.

Z odpowiedzi ilościowych wynikało, że wszystkie zakłady ubezpieczeń były narażone na ryzyko operacyjne i aż 95,1% zakładów na ryzyko rynkowe. Na to drugie ryzyko narażone były wszystkie zakłady ubezpieczeń w Dziale II oraz 89,7% zakładów ubezpieczeń w Dzia-le I, przy czym najczęściej występującym rodzajem ryzyka rynkowego było ryzyko stóp pro-centowych, na drugim miejscu – ryzyko związane z inwestowaniem w akcje. W przypadku zakładów ubezpieczeń na życie, najczęściej występującym rodzajem ryzyka było ryzyko związane z ubezpieczeniami na życie, przy czym największa liczba zakładów wskazała na ryzyko śmiertelności i ryzyko związane z rezygnacjami z umów. W przypadku zakładów przyjmujących do ochrony pozostałe ryzyka osobowe i majątkowe, 96,9% stwierdziło, że było narażone na ryzyko składki i rezerw, zaś 80,6% spośród nich było narażone na ryzyko katastroficzne. Największy udział w ryzyku rynkowym miały: ryzyko stóp procentowych i ryzyko związane z inwestowaniem w akcje168.

Biorąc pod uwagę te wyniki testów stresu, należy tym uważniej śledzić zmiany w polu ubezpieczeniowym i w sferze finansów, by obiektywnie analizować wyniki ze sprawozdań finansowych funkcjonujących na polskim rynku zakładów ubezpieczeniowych.

168 Wykorzystanie testów stresu w procesie nadzoru nad zakładami ubezpieczeń, Urząd Komisji Nadzoru Finan-sowego, 2009 r.

131

BIBLIOGRAFIA BIBLIOGRAPHY

Druki zwarte Adamowski J., Jabłonowski M., Powtórne narodziny (1946-1959) [w:] Towarzystwo Ubezpieczeń i Reasekuracji Warta SA. Zarys dziejów 1920-2000, Warszawa 2008 Ancyparowicz G., Analiza wykonania budżetów jednostek samorządu terytorialnego w 2008 r. [w:] Budżety jednostek Samorządu terytorialnego w latach 2003-2008, GUS Warszawa 2009 Ancyparowicz G., Bezpośrednie inwestycje zagraniczne w Polsce po akcesji do Unii Europejskiej, Zeszyty Na-ukowe Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego nr 77(2009) Ancyparowicz G., Standing finansowy polskich banków w czasie globalnego kryzysu finansowego [w:] Rynki finansowe w warunkach kryzysu pod red. M. Kalinowskiego, CEDEWU.PL Wydawnictwa Fachowe, Warszawa 2009 Dorward F., Akintoye A., Hardcastle C.: The Causal Relationship Between Construction Workload and Con-struction Price. Applied Economics Letters 5, 1998 Duwendag D., Ketterer K. H., Teoria pieniądza i polityka pieniężna, Poltext, Warszawa 1996 Dziwok E., Znaczenie procentowych instrumentów pochodnych rynku pieniężnego w polityce banku centralnego, wyd. Akademia Ekonomiczna w Katowicach, Katowice 2009 Finanse 2009 – teoria i praktyka. Rynki finansowe i ubezpieczenia, pod red. W. Tarczyńskiego i D. Zarzeckiego, „Zeszyty Naukowe” Nr 550 Ekonomiczne Problemy Usług Nr 50 Uniwersytet Szczeciński, Szczecin 2009 Greenspan A., Era zawirowań. Krok w nowy wiek, Warszawskie Wydawnictwo Literackie „Muza” SA, War-szawa 2008 Jagiełlo E. M., Koniunktura i handel światowy – podstawowe tendencje [w:] Koniunktura gospodarcza świata i Polski w latach 2007-2010, Instytut Badań Rynku, Konsumpcji i Koniunktur, Warszawa 2009 Kałuzińska V., Bank centralny wobec kwestii stabilności systemu finansowego [w:] Ruch prawniczy, ekono-miczny i socjologiczny pod red. T. Rabskiej, wyd. UAM, Poznań 2009 r. Klebaniuk J., Psychologiczne aspekty kryzysu finansowego [w:] Rynki finansowe w warunkach kryzysu pod red. M. Kalinowskiego, CEDEWU.PL Wydawnictwa Fachowe i Wyższa Szkoła Bankowa w Gdańsku, Warszawa 2009 Koniunktura gospodarcza świata i Polski w latach 2007-2010, Instytut Badań Rynku, Konsumpcji i Koniunktur, Warszawa 2009 Kowalewski E., Prawo ubezpieczeń gospodarczych, Oficyna Wydawnicza Branta, Bydgoszcz-Toruń 2002 Kurach R., J. Stelmach J., Polityka pieniężna wobec zjawiska baniek spekulacyjnych [w:] Ponadnarodowa i narodowa polityka monetarna na świecie, red.: M. Noga i M. Stawicka, CEDEWU PL, Warszawa 2009 Michalski R., Globalny kryzys finansowo-gospodarczy: przełom czy wymuszone dostosowania? [w:] Polityka gospodarcza Polski w integrującej się Europie 2008-2009. Raport roczny, Instytut Badań Rynku, Konsumpcji i Koniunktur, Warszawa 2009 Michalski T., Ryzyko w działalności człowieka [w:] Podstawy ubezpieczeń tom I – mechanizmy i funkcje pod red. J. Monkiewicza, Warszawa Poltext 2000 Nawrot W., Globalny kryzys finansowy XXI wieku. Przyczyny, przebieg, skutki, prognozy, Wydawnictwa Fa-chowe CEDEWU.PL, Warszawa 2009 Przybylska-Kapuścińska W., Polityka pieniężna, Wydawnictwo AE Poznań, Poznań 2002 r. Przybylska-Kapuścińska W., Współczesna polityka pieniężna, Difin, Warszawa 2008 r. Soros G., Kryzys kredytowy 2008 i co to oznacza. Nowy paradygmat rynków finansowych, MT Biznes, Warsza-wa 2009 Szanse i zagrożenia dla rynków ubezpieczeń w krajach Europy Środkowej i Wschodniej pod red. W. Sułkowskiej, „Studia i Prace Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie” Nr 7, Kraków 2009 Szczęśniak M., Zarys dziejów ubezpieczeń na ziemiach polskich, Wyd. Wyższej Szkoły Ubezpieczeń i Bankowości, Warszawa 2003 Szelągowska, A. Budownictwo mieszkaniowe a koniunktura gospodarcza [w:] Polityka wzrostu gospodarczego w Polsce i w Unii Europejskiej pod red. J. Bednarczyka, S. Bukowskiego, W. Przybylskiej-Kapuścińskiej, CEDEWU.PL Wydawnictwa Fachowe, Warszawa 2008

Artykuły w gazetach i czasopismach Filipek A., Atak i obrona, „Gazeta Bankowa” Nr 9(1061) z 9 marca 2009 r. Grabuś A., Struktury też mogą być ryzykowne, „Rynek Kapitałowy” 11(213) listopad 2008

132

Grad M., W dół, do góry, znowu spadek, „Rynek Kapitałowy” 12(214) grudzień 2008 Grzegrzółka K., Polski kanton kredytowy, „Wprost” z 18 marca 2009 r. Hałabuz N., Samcik M., Nadzór chce karać banki za zmiany umów kredytowych, „Gazeta Wyborcza” 25 marca 2009 Handschke J., Polskie doświadczenie w formowaniu i rozwoju rynku ubezpieczeń – wybrane aspekty, „Wiado-mości Ubezpieczeniowe” 3/2009 Kalist M., Fundusze inwestycyjne na GPW, „Rynek Kapitałowy” 9(200) wrzesień 2007 Koronowski A., Polityka pieniężna a kryzysy finansowe, „Gospodarka Narodowa” 10/2009 Lipka M., Największe banki Europy „Home&Market, 1/2009 Marcinek K., Narodowy Bank Polski w polskim systemie bankowym, „Promotor”, Warszawa 2009 r. Mączyńska E., Najpierw obcinamy, a potem liczymy, „Gazeta Finansowa” z 27 listopada – 3 grudnia 2009 r. Mocek M., Wahania koniunktury na polskim rynku ubezpieczeniowym w 2008 r. w świetle wyników testu ko-niunktury „Wiadomości Ubezpieczeniowe” 2/2009 Nalebuff B., Co-opetition [w:] Foreign Direct Investment, Technology Sourcing and Reverse Spillovers, The Manchester School, vol. 71, no. 6, December 2003 Piech K., Integracja rynków finansowych, „Bank i Kredyt” 4/2007 Pietkunow P., Fikcyjny interwencjonizm, „Gazeta Bankowa” Nr 9(1061) z 2 marca 2009 Pluta J., Raport. Koniec amerykańskiego snu, „Rynek Kapitałowy” 12(214) grudzień 2008 Porter M., Location, competition and economic development: Local clusters in a global economy, Economic Development Quarterly, Feb. 2000, vol. 14 Sangowski T., Rozwój organizacji i systemu finansowego ubezpieczeń gospodarczych w Polsce (cz. II), „Wia-domości Ubezpieczeniowe” 4-5-6/1993 Wojciechowski P., Indeks, waluta i kukurydza, „Rynek Kapitałowy” 11(213) listopad 2008 von Mises L., Gospodarcze skutki łatwego pieniądza. Notatka z 24 kwietnia 1946 r. dla Komitetu Przedsiębior-ców Instytut Misesa http://mises.pl

Raporty, ekspertyzy i źródłowe materiały statystyczne 200 lat ubezpieczania 1803-2003. Geneza, powołanie czas PZU, Wyd. Ośrodek „Karta”, Warszawa 2003 5 lat Polski w Unii Europejskiej, Urząd Komitetu Integracji Europejskiej, Warszawa 2009 Bini-Smaghi L., Restoring Confidence http://www.ecb.europa.eu Biuletyn Miesięczny EBC, czerwiec 2009 Biuletyny Statystyczne GUS z lat 2006-2009 CEA Statistics N°37 European Insurance In Figures, October 2009 Dynamika produkcji przemysłowej i budowlano-montażowej w listopadzie 2009 r., „Informacje Bieżące – Wyni-ki Wstępne” 17 grudnia 2009 r. EU Banking Structures October 2008, European Central Bank. Eurosystem European Housing Review 2009, Royal Institution of Chartered Survey Europejski plan naprawy gospodarczej, KOM(2008) 800, z dnia 26. 11. 2008 r. Finansowanie przez banki nieruchomości w Polsce. Stan na grudzień 2008, Urząd Komisji Nadzoru Finansowe-go, Warszawa 2009 Global Stability Report, IMF, Washington DC, October 2008; http://www.ecb.europa.eu Gospodarka mieszkaniowa 2008, GUS, www.stat.gov.pl Informacja o kondycji sektora przedsiębiorstw z uwzględnieniem stanu koniunktury w IV kw. 2008 oraz progno-za na I kw. 2009, Narodowy Bank Polski, Instytut Ekonomiczny, styczeń 2009 Informacja o kondycji sektora przedsiębiorstw z uwzględnieniem stanu koniunktury IV kwartał 2008 r. i IV kwartał 2009 r. Portal internetowy NBP. Informacja o kondycji sektora przedsiębiorstw ze szczególnym uwzględnieniem stanu koniunktury w I kwartale 2009 r. Narodowy Bank Polski, Instytut Ekonomiczny Informacja o kondycji sektora przedsiębiorstw ze szczególnym uwzględnieniem stanu koniunktury w I kwartale 2008 r. Narodowy Bank Polski, Instytut Ekonomiczny Komunikat Komisji Nadzoru Finansowego z 11 marca 2009 r. http://www.knf.gov.pl Kwartalne informacje o rynku pracy, Monitoring Rynku Pracy GUS Koszty pracy w gospodarce narodowej w 2008 roku, Główny Urząd Statystyczny, Materiał na konferencję pra-sową w dniu 25 listopada 2009 r.

133

Mapping Global Capital Markets, Fifth Annual Report, McKinsey Global Institute 2008, McKinsey Global Institute, Global capital markets. Entering a new era, September 2009 Międzynarodowa pozycja inwestycyjna, Narodowy Bank Polski Podstawowe problemy bancassurance – raport Rzecznika Ubezpieczonych z 13 grudnia 2007 r., http://www.rzu.gov.pl Polska wobec światowego kryzysu gospodarczego, Narodowy Bank Polski, wrzesień 2009 Przegląd stabilności systemu finansowego, październik 2008, Portal internetowy NBP Raport o stabilności systemu finansowego, czerwiec 2008 r. Narodowy Bank Polski Raport o sytuacji banków w 2008 r., Urząd Komisji Nadzoru Finansowego, Warszawa 2009 Raport o wypłacalności zakładów ubezpieczeń według stanu na dzień 31 grudnia 2008 r., Raport Roczny 2008. Europejski Bank Centralny http://www.ecb.int/ Roczniki Statystyczne Rzeczpospolitej Polskiej 2006-2009 Rozwój systemu finansowego w Polsce w 2006 r., Narodowy Bank Polski Rozwój systemu finansowego w Polsce, Departament Systemu finansowego NBP, grudzień 2009 Rynek ubezpieczeniowy w Polsce w 2008 r. - informacja dla Polskiej Agencji Informacji i Inwestycji Zagranicz-nych, Polska Izba Ubezpieczeń Sektor bankowy podstawowe dane 09/2009, Urząd Komisji Nadzoru Finansowego Setlak A., Gubernat A., Jurczak M., Szarek J., Beneficjenci pomocy społecznej świadczeń rodzinnych w 2008 r. Seria „Analizy Statystyczne” US Kraków 2009 Source: Swiss Re, Sigma No.3/2009: “World insurance in 2008” http://www.swissre.com Sprawozdania z wykonania budżetu państwa z lat 2004-1008, projekt ustawy budżetowej na 2010 r. Sprawozdanie operatywne z wykonania budżetu państwa w 2008 r., Ministerstwo Finansów Sprawozdanie z wykonania budżetu państwa w 2008 r., Ministerstwo Finansów Urząd Komisji Nadzoru Finansowego - podsumowanie 2009 roku, 30 grudnia 2009 Ważniejsze informacje z zakresu ubezpieczeń społecznych za 2005 Ważniejsze informacje z zakresu ubezpieczeń społecznych za 2008 Wykorzystanie środków z funduszy strukturalnych i funduszu spójności w ramach Narodowego Planu Rozwoju 2004-2006 oraz Narodowych Strategicznych Ram Odniesienia 2007-2013, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego Wykorzystanie testów stresu w procesie nadzoru nad zakładami ubezpieczeń, Urząd Komisji Nadzoru Finanso-wego, 2009 r. Zagraniczne inwestycje bezpośrednie w Polsce 2004-2007, NBP Zestawienie liczby świadczeniobiorców KRUS i osób objętych ubezpieczeniem społecznym rolników w latach 1991-2008 Żołnowski A., Wpływ członkostwa Polski w UE na bezpośrednie inwestycje zagraniczne w Polsce, ekspertyza na zlecenie UKIE, Warszawa luty 2009

Akty prawne Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej z 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. 1997 Nr 78 poz. 483) Dekret z 3 stycznia 1947 r. o Powszechnym Zakładzie Ubezpieczeń Wzajemnych (Dz. U. z 1947 r. Nr 19, poz. 72) Dekret z 3 stycznia 1947 r. o uregulowaniu ubezpieczeń rzeczowych i osobowych (Dz. U. z 1947 r. Nr 5 poz. 23) Ustawa z dnia 28 marca 1952 r. o ubezpieczeniach państwowych (Dz. U. z 1952 r. Nr 20, poz. 130) Ustawa z dnia 2 grudnia 1958 r. o ubezpieczeniach majątkowych i osobowych (Dz. U. z 1958 r. Nr 72, poz. 357) Ustawa z 20 września 1984 r. o ubezpieczeniach majątkowych i osobowych (Dz. U. z 1984 r. Nr 30, poz. 160) Ustawa z dnia 28 lipca 1990 r. o działalności ubezpieczeniowej (Tekst jednolity Dz. U. z 1966 r. Nr 11, poz. 62 z późn. zm.) Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. o Narodowym Banku Polskim (Tekst jednolity Dz. U. z 2005 r. Nr 1 poz. 2, z późn. zm.) Ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (Dz. U. z 2004 r. Nr 99 poz. 101) Ustawa budżetowa z dnia 23 stycznia 2008 r. (Dz. U. z dnia 5 lutego 2008 r., Nr 19 poz. 117) Rezolucja Parlamentu Europejskiego z dnia 11 marca 2009 r. w sprawie europejskiego planu naprawy gospo-darczej (2008/2334(INI). Projekt ustawy budżetowej na 2010 r. przekazany do Sejmu RP, Ministerstwo Finansów

ANEKS STATYSTYCZNY

STATISTICAL APPENDIX

136

UWAGI OGÓLNE

1. Dane źródłowe o rynku ubezpieczeń pochodzą z zatwierdzonych przez audytorów sprawozdań finansowych firm ubezpieczeniowych. Dane te gromadzi i przetwarza na własne potrzeby Urząd Komisji Nadzoru Finansowego, jednak – zgodnie z programem badań statystycznych statystyki publicznej – część zbiorów udostępnia w zagregowanej formie Głównemu Urzędowi Statystycznemu, m. in. w celu opracowania niniejszej publikacji.

2. W części analitycznej niniejszej publikacji wykorzystane zostały – obok danych z baz administracyjnych Urzędu Komisji Nadzoru Finansowego dane makroekonomiczne opracowywane w resorcie statystyki, materiały analityczne Narodowego Banku Polskiego oraz informacje z portalu internetowego Giełdy Papierów Wartościowych w Warszawie.

3. Tablice prezentują dane dotyczące krajowych zakładów ubezpieczeń według wartości nominalnych, bez uwzględnienia wskaźnika inflacji.

4. Terminologia i klasyfikacje przyjęte w części tabelarycznej niniejszej publikacji są całkowicie zgodne z aktami normatywnymi obowiązującymi komercyjne zakłady ubezpieczeń (ubezpieczycieli), a w szczególności z:

– ustawą z 22 maja 2003 r. o działalności ubezpieczeniowej (Dz. U. Nr. 124, poz. 1151)

– ustawą z dnia maja 2003 r. o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych (Dz. U Nr. 124, poz. 1152)

– ustawą z 22 maja 2003 r. o nadzorze ubezpieczeniowym i emerytalnym oraz Rzeczniku Ubezpieczonych (Dz. U. Nr 124, poz. 1153)

– ustawą z 22 maja 2003 r. o pośrednictwie ubezpieczeniowym (Dz. U Nr 124, poz. 1154)

– rozporządzeniem Ministra Finansów z dnia 24 grudnia 2007 r. w sprawie szczególnych zasad rachunkowości zakładów ubezpieczeń(Dz. U. Nr 248, poz. 1846)

5. W związku z elektronicznym naliczaniem tablic mogą występować różnice między danymi dotyczącymi poszczególnych kategorii finansowych, a danymi zagregowanymi.

SŁOWNICZEK POJĘĆ

Agent ubezpieczeniowy – przedsiębiorca wykonujący działalność agencyjną na podstawie umowy zawartej z zakładem ubezpieczeń i wpisany do rejestru agentów ubezpieczeniowych, upoważniony do stałego zawierania umów ubezpieczenia w imieniu i na rzecz danego zakładu ubezpieczeń.

Działalność ubezpieczeniowa – wykonywanie czynności ubezpieczeniowych związanych z oferowaniem i udzielaniem ochrony na wypadek ryzyka wystąpienia skutków zdarzeń losowych, w zakresie poszczególnych grup ubezpieczeń.

Działy ubezpieczeń – ze względu na przedmiot objęty ochroną, ubezpieczenia dzieli się na dwa działy: dział I – ubezpieczenia na życie i dział II – pozostałe ubezpieczenia osobowe i ubezpieczenia majątkowe. W obrębie poszczególnych działów wydziela się grupy ryzyka.

Kapitał podstawowy – obejmuje kapitał akcyjny w zakładach ubezpieczeń działających w formie spółek akcyjnych oraz kapitał zakładowy w towarzystwach ubezpieczeń wzajemnych.

Kapitał własny – suma wszystkich środków oddanych zakładowi do dyspozycji przez jego akcjonariuszy/udziałowców. Na kapitał własny składają się: kapitał podstawowy (krajowy i zagraniczny), należne wpłaty na kapitał podstawowy (wielkość ujemna), akcje własne (wielkość ujemna), kapitał (fundusz) zapasowy, kapitał (fundusz) z aktualizacji wyceny, pozostałe kapitały rezerwowe, zysk (strata) z lat ubiegłych oraz zysk (strata) netto.

Koszty – obejmują: odszkodowania i świadczenia na udziale własnym z uwzględnieniem zmiany stanu rezerw, zmiany stanu innych rezerw techniczno-ubezpieczeniowych, premie i rabaty dla ubezpieczonych na udziale własnym łącznie ze zmianą stanu rezerw, koszty działalności ubezpieczeniowej; pozostałe koszty techniczne na udziale własnym, koszty działalności lokacyjnej; zmiany stanu rezerw na wyrównanie szkodowości (ryzyka), pozostałe koszty operacyjne.

Koszty administracyjne – obejmują koszty zarządu i administracji oraz wszelkie koszty o charakterze ogólnym związane z działalnością ubezpieczeniową i reasekuracyjną, m.in.: koszty utrzymania biur, pocztowe

137

i telekomunikacyjne, koszty usług obcych, koszty zużycia energii, materiałów, amortyzacji środków trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych, wynagrodzenia wraz z narzutami, koszty podróży służbowych.

Koszty akwizycji – obejmują wszelkie koszty bezpośrednio związane z zawieraniem umów ubezpieczenia oraz zainkasowaniem składki (prowizje pośredników, koszty badań lekarskich oraz ekspertyz i atestów przy ocenie ryzyka ubezpieczeniowego) oraz pośrednie, w tym koszty reklamy i promocji produktów ubezpieczeniowych oraz koszty ogólne związane z badaniem wniosków i wystawianiem polis.

Koszty działalności ubezpieczeniowej – obejmują sumę kosztów akwizycji i kosztów administracyjnych pomniejszoną o otrzymane prowizje reasekuracyjne i udziały w zyskach reasekuratorów.

Liczba umów/polis – to liczba wszystkich polis aktywnych (czynnych) na koniec okresu sprawozdawczego. Jedna polisa może obejmować jedno ubezpieczenie (np. OC komunikacyjne) lub kilka rodzajów ubezpieczeń (np. OC rolników, ubezpieczenie budynków rolnych, ubezpieczenie upraw i zwierząt). Wyjątkiem są polisy grupowe, obejmujące większą liczbę osób. Zgodnie z przepisami Ustawy o działalności ubezpieczeniowej z 22 maja 2003 r. ubezpieczyciele na życie mogą zawierać ubezpieczenia wypadkowe i chorobowe (grupa 5 działu I) wyłącznie jako uzupełnienie ubezpieczeń z grup 1-4.

Liczba wypłaconych odszkodowań i świadczeń – ilość wypłaconych przez ubezpieczycieli kwot w związku z zaistniałym zdarzeniem (np. urodzeniem dziecka, wypadkiem) objętym wcześniej wykupionym ubezpieczeniem. Jest to liczba wypłat w roku kalendarzowym. Wypłaty związane z danym wypadkiem na rzecz jednego podmiotu z określonego tytułu liczy się jako jedna wypłata.

Odszkodowania i świadczenia brutto – odszkodowania i świadczenia przed uwzględnieniem udziału reasekuratorów.

Odszkodowania i świadczenia wypłacone na udziale własnym – obejmują wszelkie wypłaty z tytułu odszkodowań i świadczeń za szkody i wypadki łącznie z wszelkimi kosztami likwidacji szkód. Pozycja obejmuje również odszkodowania z tytułu koasekuracji, w części przypadającej na udział ubezpieczyciela oraz rozliczone przez cedentów odszkodowania z tytułu reasekuracji czynnej.

Osoby fizyczne – osoby nieprowadzące działalności gospodarczej (krajowe i zagraniczne), łącznie z indywidualnymi gospodarstwami rolnymi.

Otrzymane prowizje reasekuracyjne i udziały w zyskach reasekuratorów – kwoty przekazywane ubezpieczycielowi przez reasekuratora w celu współfinansowania kosztów pozyskania ubezpieczenia będącego przedmiotem reasekuracji.

Polisa/umowa ubezpieczeniowa – dokument wystawiony przez zakład ubezpieczeń potwierdzający zawarcie umowy ubezpieczenia; określa się w niej przede wszystkim kto i co ubezpiecza, sumę ubezpieczenia, okres ubezpieczenia oraz wysokość składki.

Pozostałe koszty i przychody operacyjne – koszty i przychody nie związane bezpośrednio ze zwykłą działalnością ubezpieczyciela, a w szczególności koszty i przychody związane ze: sprzedażą, likwidacją lub nie planowymi odpisami amortyzacyjnymi środków trwałych; odpisaniem inwestycji, które nie dały zamierzonego efektu gospodarczego; likwidacją wartości niematerialnych i prawnych; odpisaniem należności i zobowiązań przedawnionych, umorzonych, nieściągalnych; utworzeniem i rozwiązaniem rezerw, z wyjątkiem dotyczących operacji finansowych; odpisami aktualizującymi wartość zapasów rzeczowych składników majątku obrotowego; zapłatą lub otrzymaniem odszkodowań, kar i grzywien, otrzymaniem lub przekazaniem darowizn; otrzymaniem dotacji, subwencji i dopłat na inne cele niż nabycie lub wytworzenie środków trwałych, wykonanie prac rozwojowych.

Pozostałe koszty techniczne – w zakresie ubezpieczeń bezpośrednich i reasekuracji czynnej – w szczególności zalicza się następujące koszty:

– wpłaty na Ubezpieczeniowy Fundusz Gwarancyjny; – wpłaty na pokrycie kosztów nadzoru; – wpłaty na pokrycie kosztów działalności Polskiej Izby Ubezpieczeń; – wydatki poniesione na cele prewencyjne, mające na celu zapobieganie powstawaniu szkód i ograniczenia ich

rozmiarów; – wpłaty na rzecz Związku Ochotniczej Straży Pożarnej, – pozostałe koszty techniczne.

Pozostałe przychody techniczne – przychody, których źródłem są m.in.: – w zakresie ubezpieczeń bezpośrednich: opłaty za cesję; wpłaty za wystawienie certyfikatów, zaświadczenia duplikatów dowodu ubezpieczenia; odsetki za nieterminowe opłacenie składek ubezpieczeniowych (w przypadku ubezpieczeń obowiązkowych), bądź też nieterminowe opłacenie poszczególnych rat (w przypadku rozłożenia składki ubezpieczeniowej na raty); różne opłaty manipulacyjne,

138

– w zakresie reasekuracji czynnej: odsetki od depozytów zatrzymanych przez cedentów i odsetki karne przewidziane umową za nieterminowe regulowanie sald.

Pozostałe podmioty – podmioty, które nie zaklasyfikowały się ani do „osób fizycznych”, ani do „przedsiębiorstw” (np. fundacje. stowarzyszenia, jednostki budżetowe, itp.).

Przychody – obejmują: składkę zarobioną na udziale własnym; przychody z lokat; pozostałe przychody techniczne na udziale własnym; pozostałe przychody operacyjne.

Reasekuracja – przeniesienie pomiędzy ubezpieczycielami całości lub części ryzyka z tytułu umów ubezpieczeniowych. Polega to na przekazaniu reasekuratorowi części składek zebranych przez zakład ubezpieczeń z tytułu ubezpieczenia podlegającego reasekuracji oraz pokrywaniu przez reasekuratora przypadającej na niego części świadczeń z tytułu ubezpieczeń objętych ochroną reasekuracyjną.

Reasekuracja czynna – przejęcie przez zakład ubezpieczeń ryzyka od innego zakładu ubezpieczeniowego.

Reasekuracja bierna – przeniesienie (cesja) przez ubezpieczyciela prowadzącego działalność ubezpieczeniową w zakresie ubezpieczeń bezpośrednich części ryzyk wynikających z zawartych umów ubezpieczeniowych na ubezpieczyciela prowadzącego działalność reasekuracyjną (reasekuratora). Dzięki podziałowi ryzyka zakład ubezpieczeniowy rozszerza swoje możliwości mogąc przyjmować większe ryzyka.

Regres ubezpieczeniowy – roszczenie regresowe, jakie przysługuje zakładowi ubezpieczeń wobec osób trzecich odpowiedzialnych za szkody, z tytułu których zakład ubezpieczeń wypłacił ubezpieczonemu odszkodowanie.

Rezerwa na niewypłacone odszkodowania i świadczenia – zobowiązanie ubezpieczyciela wobec ubezpieczonych z tytułu powstałych w danym okresie szkód. Rezerwa tworzona jest w wysokości odpowiadającej ustalonej lub przewidywanej ostatecznej wartości przyszłych wypłat odszkodowań i świadczeń związanych z zaistniałymi szkodami, powiększonej o koszty likwidacji szkód.

Rezerwa na pokrycie ryzyka niewygasłego – rezerwę przeznacza się na pokrycie przyszłych szkód, świadczeń i kosztów wynikających z zawartych umów ubezpieczenia. W ubezpieczeniach działu II stanowi ona różnicę pomiędzy przewidywaną wartością przyszłych odszkodowań, świadczeń i kosztów, a sumą wielkości rezerwy składek oraz przewidywalnych przyszłych składek. W ubezpieczeniach działu I rezerwę tę ustala się metodami aktuarialnymi.

Rezerwa składek – tworzona jako składka przypisana przypadająca na następne okresy sprawozdawcze, proporcjonalnie do okresu, na jaki składka została przypisana i/lub przewidywanego ryzyka w następnych okresach sprawozdawczych.

Rezerwy techniczno-ubezpieczeniowe – rezerwy, które powinny zapewnić pełne pokrycie wszelkich bieżących i przyszłych zobowiązań, jakie mogą wyniknąć z zawartych umów ubezpieczenia. Na rezerwy techniczno-ubezpieczeniowe składają się: rezerwa składek, rezerwa na ryzyka niewygasłe, rezerwa na niewypłacone odszkodowania i świadczenia, rezerwa na wyrównanie szkodowości (ryzyka), rezerwa w dziale ubezpieczeń na życie, rezerwa gdy ryzyko lokaty ponosi ubezpieczający, rezerwa na premie i rabaty dla ubezpieczonych, pozostałe rezerwy techniczno-ubezpieczeniowe.

Składka ubezpieczeniowa – należność, którą ubezpieczający lub ubezpieczony jest zobowiązany zapłacić zakładowi ubezpieczeń za świadczenie ochrony ubezpieczeniowej w ciągu określonego okresu ubezpieczenia.

Składka przypisana brutto – kwoty składek brutto należne z tytułu zawartych w okresie sprawozdawczym umów ubezpieczenia, niezależnie od tego, czy kwoty te opłacono.

Składka zarobiona brutto – składka przypisana brutto z tytułu umów ubezpieczenia należna w okresie sprawozdawczym pomniejszona (lub powiększona) o zmiany stanu rezerw składek oraz rezerw na ryzyko niewygasłe brutto.

Składka zarobiona na udziale własnym – składka zarobiona pomniejszona o udział reasekuratorów w składce oraz pomniejszona (lub powiększona) o udział reasekuratorów w zmianie stanu rezerw.

Średnioroczna liczba pracujących – suma liczby pracujących w osobach na koniec każdego miesiąca sprawozdawczego dzielona przez liczbę miesięcy, za które sporządzane jest zestawienie.

Średnioroczne zatrudnienie – suma stanu zatrudnienia na koniec każdego miesiąca sprawozdawczego dzielona przez liczbę miesięcy, za które sporządzane jest zestawienie.

Techniczny rachunek ubezpieczeń – sprawozdanie finansowe ubezpieczycieli sporządzane wyłącznie z ich działalności ubezpieczeniowej. Wynik osiągany na podstawie tego sprawozdania to wynik techniczny, który przenoszony jest do ogólnego rachunku wyników (tj. rachunku wyników z całokształtu działalności ubezpieczycieli),

139

w celu ustalenia wyniku finansowego brutto i netto. Inny rachunek techniczny obowiązani są sporządzać ubezpieczyciele na życie, a inny pozostali ubezpieczyciele.

Towarzystwo ubezpieczeń wzajemnych – towarzystwo ubezpieczające swoich członków na zasadzie wzajemności. Uzyskanie członkostwa musi być związane z zawarciem umowy ubezpieczenia. Działalność towarzystwa musi być rentowna, ale nienastawiona na osiąganie zysku.

Ubezpieczenie bezpośrednie – ubezpieczenie wynikające z umów zawartych pomiędzy ubezpieczycielem a ubezpieczającym, bez względu na fakt pośredniczenia osób trzecich w zawarciu tych umów.

Ubezpieczenie grupowe – ubezpieczenie polegające na objęciu ochroną ubezpieczeniową większej liczby osób. Ubezpieczyciel wystawia jedną polisę. W przypadku, gdy osoba fizyczna miała zawartą umowę ubezpieczeniową grupową, a następnie w tym samym okresie sprawozdawczym zmieniła ją na indywidualną, to aby nie dublować danych, wykazano ją tylko raz, tzn. jako posiadającą ubezpieczenie grupowe.

Ubezpieczenia indywidualne – ubezpieczenia zawierane bezpośrednio przez indywidualnego zainteresowanego, niezależnie np. od ubezpieczenia grupowego zawartego w pracy.

Ubezpieczenia majątkowe – przedmiotem ubezpieczenia jest określona wartość majątkowa (przedmiotu, obiektu, materiałów, itp.) lub ubezpieczenie od odpowiedzialności cywilnej.

Ubezpieczenia obowiązkowe – ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej podmiotu lub ubezpieczenie mienia, jeśli ustawa nakłada obowiązek zawarcia umowy ubezpieczenia.

Ubezpieczenia osobowe – przedmiotem ubezpieczenia jest życie, zdrowie lub zdolność do pracy.

Ubezpieczyciele na życie – podmioty prowadzące ubezpieczenia na życie (dział I z Załącznika do Ustawy o działalności ubezpieczeniowej z dnia 22 maja 2003 r.).

Ubezpieczyciele majątkowi – podmioty prowadzące pozostałe ubezpieczenia osobowe oraz ubezpieczenia majątkowe (dział II z Załącznika do Ustawy o działalności ubezpieczeniowej z dnia 22 maja 2003 r.).

Ubezpieczyciele z przewagą kapitału zagranicznego – ubezpieczyciele, dla których udział kapitału zagranicznego w kapitale podstawowym wynosi więcej niż 50%.

Udział reasekuratorów w składce – przekazane reasekuratorom składki z tytułu umowy reasekuracyjnej.

Udział reasekuratorów w odszkodowaniach i świadczeniach – otrzymane od reasekuratorów odszkodowania i świadczenia z tytułu umowy reasekuracyjnej.

Wynik finansowy brutto – różnica pomiędzy przychodami a kosztami, skorygowana o saldo zysków i strat nadzwyczajnych (wynik dodatni jest zyskiem brutto, a ujemny stratą brutto).

Wynik finansowy netto – wynik finansowy brutto pomniejszony o obowiązkowe obciążenia z tytułu podatku dochodowego od osób prawnych i płatności z nim zrównanych na podstawie odrębnych przepisów.

Wynik z działalności operacyjnej – różnica pomiędzy przychodami a kosztami.

Wynik techniczny – wynik z działalności ubezpieczeniowej bez uwzględnienia przychodów i kosztów działalności lokacyjnej.

Zatrudnieni – do zatrudnionych zalicza się osoby zatrudnione na podstawie umowy o pracę, powołania, wyboru lub mianowania, z wyjątkiem osób zatrudnionych poza granicami kraju, przebywających na urlopach wychowawczych i bezpłatnych w wymiarze powyżej 3 miesięcy.

WSKAŹNIKI

WSKAŹNIKI USTAWOWE:

Wskaźnik monitorowania działalności – Środki własne / max (margines wypłacalności, kapitał gwarancyjny)) * 100%

Wskaźnik pokrycia rezerw – (Aktywa na pokrycie rezerw techniczno – ubezpieczeniowych / rezerwy techniczno – ubezpieczeniowe) * 100%

WSKAŹNIKI WYPŁACALNOŚCI, PŁYNNOŚCI FINANSOWEJ ORAZ ZDOLNOŚCI PŁATNICZEJ:

Współczynnik wypłacalności – (Środki własne / składka przypisana na udziale własnym) * 100%

140

Wskaźnik płynności finansowej – ((Lokaty płynne + środki pieniężne) / składka przypisana brutto) * 100%

Wskaźnik zdolności płatniczej na udziale własnym – ((Zobowiązania + fundusz ubezpieczeniowy) / (lokaty płynne + środki pieniężne)) * 100%

Wskaźnik pieniężnego pokrycia zobowiązań – ((Przepływy netto z działalności operacyjnej – dywidendy wypłacone) / (fundusz ubezpieczeniowy + zobowiązania)) * 100%

Należności do środków własnych – (Należności / środki własne) * 100%

Wskaźnik cyklu należności (w dniach) – (Średni stan należności / składka przypisana brutto) * 365

Zobowiązania do środków własnych – (Zobowiązania / środki własne) * 100%

Wskaźnik płacenia zobowiązań (w dniach) – (Średni stan zobowiązań / składka przypisana brutto) * 365

WSKAŹNIKI RENTOWNOŚCI:

Wskaźnik rentowności działalności technicznej – (Wynik techniczny / składka zarobiona na udziale własnym) * 100%

Wskaźnik rentowności działalności lokacyjnej – (Dochody z lokat / średnia wartość lokat bilansowych) * 100%

Wskaźnik rentowności sprzedaży – (Wynik finansowy netto / składka przypisana brutto) * 100%

Wskaźnik rentowności kapitałów własnych – (Wynik finansowy netto / kapitały własne) * 100%

Wskaźnik rentowności majątku – (Wynik finansowy netto / aktywa) * 100%

WSKAŹNIKI SPRAWNOŚCI DZIAŁANIA:

Dynamika składki przypisanej brutto – (Składka przypisana brutto na koniec badanego okresu / składka przypisana brutto na początek badanego okresu) * 100%

Dynamika składki przypisanej na udziale własnym – (Składka przypisana na udziale własnym na koniec badanego okresu / składka przypisana na udziale własnym na początek badanego okresu) * 100%

Dynamika odszkodowań i świadczeń wypłaconych brutto – (Odszkodowania i świadczenia wypłacone brutto na koniec badanego okresu / odszkodowania i świadczenia wypłacone brutto na początek badanego okresu) * 100%

Dynamika odszkodowań i świadczeń wypłaconych na udziale własnym – (Odszkodowania i świadczenia wypłacone na udziale własnym na koniec badanego okresu / odszkodowania i świadczenia wypłacone na udziale własnym na początek badanego okresu) * 100%

Stopa rezerw technicznych – (Rezerwy techniczno-ubezpieczeniowe na udziale własnym / składka przypisana na udziale własnym) * 100%

Wskaźnik zabezpieczenia wypłat odszkodowań i świadczeń – (Fundusz ubezpieczeniowy + kapitały własne / składka przypisana na udziale własnym) * 100%

Rezerwa składki brutto do składki przypisanej brutto – (Rezerwa składek brutto / składka przypisana brutto) * 100%

Rezerwa ubezpieczeń na życie do składki przypisanej na udziale własnym – ((Rezerwa ubezpieczeń na życie na udziale własnym + rezerwa dla ubezpieczeń na życie, jeżeli ryzyko lokaty ponosi ubezpieczający na udziale własnym) / składka przypisana na udziale własnym) * 100%

Rezerwa na nie wypłacone odszkodowania i świadczenia do odszkodowań i świadczeń wypłaconych brutto – (Rezerwa na nie wypłacone odszkodowania i świadczenia / odszkodowania i świadczenia wypłacone brutto) * 100%

Wskaźnik rotacji majątku – (Składka przypisana brutto / średnia wartość aktywów) * 100%

Wskaźnik przychodowości kapitałów własnych – (Składka przypisana na udziale własnym / kapitały własne) * 100%

Dynamika lokat – (Lokaty bilansowe na koniec badanego okresu / lokaty bilansowe na początek badanego okresu) * 100%

Udział lokat w składce przypisanej na udziale własnym – (Lokaty bilansowe / składka przypisana brutto na udziale własnym) * 100%

Ogólny wskaźnik poziomu lokat – (Lokaty bilansowe / (kapitały własne + fundusz ubezpieczeniowy)) * 100%

Współczynnik szkodowości brutto – ((Odszkodowania i świadczenia wypłacone brutto + zmiana stanu rezerw na nie wypłacone odszkodowania i świadczenia brutto) / składka zarobiona brutto) * 100%

Współczynnik szkodowości na udziale własnym – (Odszkodowania i świadczenia / składka zarobiona na udziale własnym) * 100%

Wskaźnik kosztów akwizycji – (Koszty akwizycji / składka przypisana brutto) * 100%

141

Wskaźnik kosztów administracyjnych – (Koszty administracyjne / składka przypisana brutto) * 100%

Wskaźnik kosztów działalności ubezpieczeniowej – (Koszty działalności ubezpieczeniowej / składka przypisana brutto) * 100%

Wskaźnik kosztów technicznych na udziale własnym – ((Koszty działalności ubezpieczeniowej + pozostałe koszty techniczne na udziale własnym) / składka przypisana na udziale własnym) * 100%

WSKAŹNIKI WSPÓŁZALEŻNOŚCI:

Wskaźnik zatrzymania składki – (Składka przypisana na udziale własnym / składka przypisana brutto) * 100%

Wskaźnik zatrzymania odszkodowań i świadczeń – (Odszkodowania i świadczenia wypłacone na udziale własnym / odszkodowania i świadczenia wypłacone brutto) * 100%

Wskaźnik zatrzymania rezerw techniczno-ubezpieczeniowych – (Rezerwy techniczno-ubezpieczeniowe na udziale własnym / rezerwy techniczno-ubezpieczeniowe brutto) * 100%

GENERAL NOTES

1. Source data regarding insurance market come from financial statements of insurance companies approved by auditors. The Polish Financial Supervision Authority gathers and converts these data for its own. However, according to programme of statistical surveys of official statistics, the PFSA makes part of data set accessible in aggregated form for The Central Statistical Office, for instance in order to elaborate the present publication.

2. Besides data from administrative bases of The Polish Financial Supervision Authority, in analytical part of the present publication were used macroeconomic data elaborated in statistical resort, analytical data of the National Bank of Poland and information from web site of Warsaw Stock Exchange.

3. Tables are based on data from polish insurance companies, the figures are calculated in nominal terms without inflation rate.

4. In tabular part of the present publication terminology and classification are in accordance with normative acts which oblige insurers and in particular with:

– Act of 22 May 2003 on insurance activity (Journey of Laws 2003, No. 124, Item 1151)

– Act of 22 May 2003 on compulsory insurance, Insurance Guarantee Fund and Polish Motor Insurance Bureau (Journey of Laws 2003, No. 124, Item 1152)

– Act of 22 May 2003 on Insurance and Pension Funds Supervision and on Insurance Ombudsman (Journey of Laws 2003, No. 124, Item 1153)

– Act of 22 May 2003 on insurance mediation (Journey of Laws 2003, No. 124, Item 1154)

– Decree of the Minister of Finance, dated 24 XII 2007 (Journey of Laws 2007, No. 248, Item 1846) on particular rules regarding accountancy of insurers.

5. In connection with electronic counting of tables can be found differences between data concerning particular financial categories and aggregated data.

VOCABULARY

Acquisition costs – include all costs directly connected with the conclusion of insurance contracts and collection of premiums (broker commissions, costs of medical examination, expertise and approval connected with the assessment of the insurance risk) and indirect costs, including the costs of advertising and promoting the insurance products and overhead costs connected with the examination of applications and issue of policies.

Administrative expenses – include the costs of management and administration and all costs of a general nature connected with the insurance and reinsurance activity, among other costs: office costs, postal and telecommunication costs, costs of outsourced services, costs of energy consumption, usage of materials, depreciation of tangible and intangible assets, costs of remuneration with surcharges, costs of business travel.

Capital and reserves – a sum of all capitals put at the company’s disposal by its shareholders. The equity capital consists of: subsribed capital (domestic and foreign), called-up subsribed capital (negative value), own shares (negative

142

value), reserve capital (fund), revaluation capital (fund), other reserve capital, profit (loss) from previous years and net profit (loss).

Claims paid–net of reinsurance – include all the payments on account of claims and benefits for damages and accidents including all costs of loss adjustment. The item also includes all claims on account of coinsurance and reinsurance accepted, in a portion falling on the share of the insurer.

Compulsory insurance – third-person liability insurance or property insurance, if the Act imposes a duty to conclude the insurance contract.

Costs – include: claims incurred including change in provisions, net of reinsurance, change in other technical provisions-net of reinsurance, bonuses and rebates including change in provisions-net of reinsurance, net operating expenses, other technical charges-net of reinsurance, investment charges, change in equalisation provision, other operating expenses.

Direct insurance – insurance resulting from contracts concluded between the insurer and the insured, regardless of the fact of agency in the conclusion of contracts.

Division (Branch) of insurance – the insurance is split into two divisions in respect of the object covered by the insurance: division I – life insurance and division II – non-life insurance.

Earned premiums – gross earned premiums reduced by outward reinsurance premiums and reduced (or increased) by reinsurers’ share in change of provision for unearned premiums.

Gross claims – claims before taking into account the share of reinsurers.

Gross earned premium – a gross premium written on account of the insurance contracts due within the reporting period, reduced (or increased) by the change of the state of the gross provision for unexpired risk or premium provision.

Gross profit/loss – difference between the income and costs, adjusted by the extraordinary profit and loss balance (positive result is a gross profit, negative result is a gross loss).

Gross written premium – amounts of gross premiums due on account of insurance contracts concluded within the reporting period, regardless of whether the amounts have been paid.

Group insurance – insurance consisting of insurance cover for a larger number of people. The insurer issues one policy. If a natural person had a group insurance contract concluded and then in the same reporting prior changed it to individual insurance contract, person would have been shown only once, as a group insurance holder in order to avoid duplication of data.

Income – include: earned premium; investment income; other technical income–net of reinsurance; other operating income.

Individual insurance – insurance concluded directly by the individual person concerned, regardless of, e.g., group insurance concluded at work.

Insurance activity – carrying on insurance activity connected with the offering and providing of insurance cover against the risk of occurrence of the results of accidents, in individual insurance groups.

Insurance agent – an entrepreneur carrying on agency activity on the basis of contract concluded with insurance company, who is entered into the register of insurance agents and authorized permanently to conclude insurance contracts on behalf of and for the benefit of the insurance company.

Insurance policy/contract – a document made out by the insurance company confirming that the insurance contract has in fact been concluded; defining, first and foremost, who is insuring and what, the amount of insurance, the period of insurance and the level of premium.

Insurance premium – an amount the insuring or the insured is due to pay the insurance company for the insurance cover within a defined period of insurance.

Insurance recourse – a recourse claim, the insurance company is entitled to, against third parties responsible for damages on account of which the insurance company paid a claim to the insured.

Insurers with majority of foreign capital – insurers having over 50% of share of foreign capital in the subsribed capital.

Life insurers – entities carrying on life insurance activity (division I of the Annex to the Act on Insurance Activity of 22 May 2003).

143

Mutual insurance society – a society insuring its members on mutual terms. To obtain the membership a potential member has to sign an insurance contract. The operation of the society has to be profitable but not oriented on gaining profits.

Natural persons – persons who do not carry on business activity (nationals and foreigners), including individual farms.

Net operating expenses – include a sum total of the acquisition costs and administrative expenses; reduced by the received reinsurance commissions and profit participation.

Net profit/loss – gross profit reduced by the compulsory charges on account of the corporate income tax and the leveled payments on the grounds of separate regulations.

Number of contracts/policies – a number of all active policies at the end of the reporting period. One policy can include one insurance (e.g. motor vehicle liability insurance) or several types of insurance (e.g. farmer’s liability insurance, farm buildings insurance, cultivations and animals insurance); except for collective policies covering a larger group of people. According to the regulations of the Act on Insurance Activity of 22 May 2003 the life insurers can conclude accident and sickness insurance contracts (class 5 of division I) only as addition to insurance from class 1-4.

Number of paid claims – number of amounts paid by the insurers in connection with the ensuing event (e.g. birth of a child, accident) covered with a bought insurance. This includes the number of payments in a calendar year. Payments on a specified account connected with the same accident for the benefit of one entity are considered as one payment.

Other entities – entities who were classified neither as “natural persons” nor as “enterprises” (e.g. foundations, associations, budget organizations etc.).

Other operating expenses and income – costs and revenues which are not directly connected with the usual activity of the insurer, in particular the costs and revenues connected with: sale, liquidation or unscheduled depreciation allowance of fixed assets; writing off of investments which have not yielded the intended economic result; liquidation of intangible assets, writing off of stale, remitted or unrecoverable receivables and liabilities, generation and write-back of provisions, except for provisions concerning financial operations; write-offs revaluing the stock of material components of working assets; payment or receipt of claims, penalties or fines, receipt or giving of donation, receipt of subsidies, subventions and extra money on purposes other than the purchase or production of fixed assets, developmental works.

Other technical charges – in the area of direct insurance and reinsurance accepted – in particular include the following costs:

– expenditures incurred for prevention purposes, aimed at preventing the occurrence of claims

– other technical costs.

– payments for the benefit of the Association of Voluntary Fire Brigade,

– payments to cover the costs of control;

– payments to cover the costs of the Polish Chamber of Insurance;

– payments to the Insurance Guarantee Fund;

– the area of direct insurance: assignment charges, payments for the issue of certificates, certification of duplicates of the proof of insurance; interests for late payment of premiums (in case of compulsory insurance), or late payment of the individual installments (if the insurance premium is split into several installments); various handling charges,

– the area of inward reinsurance: interests from deposits kept by the assignors and penal interest for late settlement of balances, provided for in the contract.

Other technical income – revenues that originate in:

Outward reinsurance – transferring (assigning) a portion of the risks resulting from the concluded insurance contracts by an insurer carrying on business activity in the area of direct insurance to a reinsurer. Thanks to the distribution of risk the insurance company extends its capacities and is able to cover bigger risks.

Personal insurance – the object of insurance being life, health or ability to work.

Profit/loss on operating activity – difference between the income and costs.

144

Property insurance – the subject of the insurance being a defined material value (of an object, facility, materials etc.) or a third-party liability insurance.

Property insurers – entities carrying on non-life insurance activity (division II of the Annex to the Act on Insurance Activity of 22 May 2003).

Provision for claims outstanding – provisions for claims which have been occured but not yet finally settled. The provision is generated in the amount corresponding to the determined or predicted final value of the to be paid claims connected with the occurred losses, increased by the costs of loss adjustment.

Provision for unearned premium – is generated as a written premium falling on the next reporting periods, proportionally to the period the premium has been written for and/or a risk expected in the next reporting periods.

Provision for unexpired risk – the provision is assigned to cover future damages, claims and costs resulting from the concluded insurance contracts. In the non-life insurance it is a difference between an expected value of future compensations, claims and costs and a sum of the amount of provision for unearned premiums and possible expected future premiums according to the already concluded insurance contracts. In the life insurance that provision is calculated by using actuarial methods.

Received reinsurance commissions and profit participation – amounts transferred to the insurer by the reinsurer to co-finance the costs in connection with the acquisition and administration of insurance business.

Reinsurance – transferring the whole or a portion of risk from insurance contracts between the insurers. It consists in transferring to the reinsurer a portion of premiums collected by the insurance company on account of the reinsured insurance and covering by the reinsurer a portion of benefits falling on him on account of the reinsured insurance.

Reinsurance accepted – assuming a portion of the risk by one insurance company from another insurance company.

Share of reinsurers in claims – claims and benefits received from reinsurers on account of the reinsurance contract.

Share of reinsurers in the premium – transferring a premium to reinsurer on account of the reinsurance contract.

Subscribed capital – includes stock capital in insurance companies operating in the form of joint stock companies and initial capital in mutual insurance societies.

Technical account – finance statement of the insurers drawn from their insurance business only. The result achieved on the basis of the statement is a technical result, transferred to the General Profit and Loss Account (i.e. account of results from the whole business operation of the insurers), in order to determine the net and gross profit. The life insurers and other insurers are required to draw different technical accounts.

Technical provisions – provisions which should ensure full cover of all the current and future liabilities that may result from the concluded insurance contracts. The technical provisions include: provision for unearned premium, provision for unexpired risk, provision for claims outstanding, equalization provision, life assurance provision, provision for life assurance policies where the investment risk is borne by the policyholder, provision for bonuses and rebates, other technical provisions.

Technical result – is the result from insurance activities before investment income.

RATIOS

STATUTORY RATIOS:

Activity monitoring ratio – (Available solvency margin / max (required solvency margin, guarantee fund)) * 100%

Provisions cover ratio – (Assets covering technical provisions / technical provisions) * 100%

SOLVENCY, FINANCIAL LIQUIDITY AND CAPACITY TO MAKE PAYMENTS RATIOS:

Solvency ratio – (Available solvency margin / written premiums – net of reinsurance) * 100%

Financial liquidity ratio – ((Liquid investments + cash) / gross written premiums) * 100%

Capacity to make payments ratio – net of reinsurance – ((Creditors + insurance fund) / liquid investments + cash) * 100%

Creditors cover ratio – ((Net flow from operating activities – dividends paid) / (insurance fund + creditors)) * 100%

Debtors to available solvency margin – (Debtors / available solvency margin) * 100%

145

Debtors cycle ratio (in days) – (Average debtors / gross written premiums) * 365

Creditors to available solvency margin – (Creditors / available solvency margin) * 100%

Creditors payment ratio (in days) – (Average creditors / gross written premiums) * 365

PROFITABILITY RATIOS:

Profitability ratio of technical activity – (Technical result / earned premiums – net of reinsurance) * 100%

Profitability ratio of investment activity – (Investment income / average value of balance-sheet investments) * 100%

Sales profitability ratio – (Net financial result / gross written premiums) * 100%

Equity profitability ratio – (Net financial result / capital and reserves) * 100%

Assets profitability ratio – (Net financial result / assets) * 100%

RATIOS OF ACTIVITY EFFICIENCY:

Dynamics of gross written premium – (Gross written premiums as of the end of the reporting period / gross written premiums as of the beginning of the reporting period) * 100%

Dynamics of written premiums – net of reinsurance – (Written premiums – net of reinsurance as of the end of the reporting period / written premiums – net of reinsurance as of the beginning of the reporting period) * 100%

Dynamics of gross claims paid – (Gross claims paid as of the end of the reporting period / gross claims paid as of the beginning of the reporting period) * 100%

Dynamics of claims paid – net of reinsurance – (Claims paid – net of reinsurance as of the end of the reporting period / claims paid – net of reinsurance as of the beginning of the reporting period) * 100%

Rate of technical provisions – (Technical provisions – net of reinsurance / written premiums – net of reinsurance) * 100%

Claims payment security ratio – (Insurance fund + capital and reserves / written premiums – net of reinsurance) * 100%

Provision for unearned premiums to gross written premiums – (Gross provision for unearned premiums / gross written premiums) * 100%

Life assurance provision to written premiums – net of reinsurance – ((Life assurance provision – net of reinsurance + net of reinsurance provision for life assurance policies where the investment risk is borne by the policyholders) / written premiums – net of reinsurance) * 100%

Provision for claims outstanding to gross claims paid – (Provision for claims outstanding / gross claims paid) * 100%

Assets turnover ratio – (Gross written premiums / average assets value) * 100%

Ratio of capital and reserves profitability – (Written premiums – net of reinsurance / capital and reserves) * 100%

Investment dynamics – (Balance-sheet investments as of the end of the reporting period / balance-sheet investments as of the beginning of the reporting period) * 100%

Investments share in the written premiums – net of reinsurance – (Balance-sheet investments / written premiums – net of reinsurance) * 100%

General ratio of investments level – (Balance sheet investments / (capital and reserves + insurance fund)) * 100%

Gross claims ratio – ((Gross claims paid + gross change in provision for claims oustanding) / gross earned premiums) * 100%

Claims ratio – net of reinsurance – (Claims incurred / earned premiums – net of reinsurance) * 100%

Acquisition costs ratio – (Acquisition costs / gross written premiums) * 100%

Administrative expenses ratio – (Administrative expenses / gross written premiums) * 100%

Net – operating expenses ratio – (Net – operating expenses / gross written premiums) * 100%

Ratio of technical charges – net of reinsurance – ((Net – operating expenses + other technical charges – net of reinsurance) / written premiums – net of reinsurance) * 100%

INTERDEPENDENCE RATIOS:

Premiums retention ratio – (Written premiums – net of reinsurance / gross written premiums) * 100%

Claims retention ratio – (Claims paid – net of reinsurance / gross claims paid) * 100%

Technical provisions retention ratio – (Technical provisions – net of reinsurance / gross technical provisions) * 100%

146

Wzór 1. Zakłady ubezpieczeń w Polsce – Insurance Companies in Poland

Wyszczególnienie Specification

Liczba zakładów Number of insurance companies

Przeważający kapitał krajowy Majority of domestic capital

Przeważający kapitał zagraniczny Majority of foreign capital

Sektor prywatny Private sector

Sektor publiczny Public sector

Spółki akcyjne Join-stock company

Towarzystwa ubezpieczeń wzajemnych Mutual insurance society

Główny oddział ubezpieczyciela zagranicznego Main branch of foreign company

Wzór 2. Zatrudnienie w zakładach ubezpieczeń – Employment of Insurance Companies


Ogółem Total

Kadra kierownicza Management

Doradcy Consultants

Aktuariusze Actuaries

Pozostali pracownicy, w tym: Rother employees, of which:

agenci na etatach Agents employeed full-time

Liczba agentów nieetatowych w osobach Agents employeed non full-time

147

Wzór 3. Kanały dystrybucji ubezpieczeń na życie – Distribution Channel of Life Insurance


Agenci ubezpieczeniowi Insurance agents

osoby fizyczne natural persons

osoby prawne legal persons

banki banks

spółdzielcze kasy oszczędnościowo-kredytowe Co-operative Savings and Credit Unions

pozostałe osoby prawne other legal persons

podmioty bez osobowości prawnej entities not having legal personality

Brokerzy ubezpieczeniowi i reasekuracyjni Insurance and reinsurance brokers



Wzór 4. Kanały dystrybucji pozostałych ubezpieczeń osobowych i majątkowych – Distribution Channel of Non-Life Insurance


Agenci ubezpieczeniowi Insurance agents



banki banks

spółdzielcze kasy oszczędnościowo-kredytowe Co-operative Savings and Credit Unions

pozostałe osoby prawne other legal persons

podmioty bez osobowości prawnej entities not having legal personality

podmioty działające na podstawie art. 10 ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym

entities acting under article 10 on Insurance Mediation Act

Brokerzy ubezpieczeniowi i reasekuracyjni Insurance and reinsurance brokers



148

Wzór 5. Ubezpieczenia na życie według grup – Life Insurance by Insurance Classes


Ogółema Personala

Ubezpieczenia na życie Life insurance

Ubezpieczenia posagowe, zaopatrzenia dzieci Marriage insurance, birth insurance

Ubezpieczenia na życie, związane z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym

Life insurance linked to insurance capital funds

Ubezpieczenia rentowe Annuity insurance

Ubezpieczenia wypadkowe i chorobowe, w tym Accident and sickness insurance, of which

ubezpieczenia chorobowe Sickness insurance

aSuma liczby polis z poszczególnych grup ubezpieczeń może być większa lub mniejsza od pozycji ogółem, wynika to ze specyfiki konstrukcji produktów ubezpieczeniowych.

aThe total number of policies from separate insurance groups may be higher or smaller than the total item as a result of the specificity of the structure of insurance products.

Wzór 6. Dodatkowe informacje z pozostałych ubezpieczeń osobowych i majątkowych – Additional Information of Non-Life Insurance


Wypadku, w tym: Accident, of which:

wypadku przy pracy i choroby zawodowej industrial injury and occupational disease

Choroby Sickness

Wzór 7. Wybrane ryzyka z pozostałych ubezpieczeń osobowych i majątkowych – Selected Risks of Non-Life Insurance


upraw roślinnych crop (cultivations)

zwierząt hodowlanych animals for slaughter

mieszkań i domków letniskowych flats and summer houses

149

Wzór 8. Pozostałe ubezpieczenia osobowe i majątkowe według grup – Life Insurance by Insurance Classes

Rodzaje ubezpieczeń Specification

Ogółem Total

Ubezpieczenia wypadku Accident

Ubezpieczenia choroby Sickness

Ubezpieczenia casco pojazdów lądowych Casco insurance of land vehicles

Ubezpieczenia casco pojazdów szynowych Casco insurance of railway rolling stock

Ubezpieczeniacasco statków powietrznych Casco insurance of aircraft

Ubezpieczenia żeglugi morskiej i śródlądowej Vessels in sea and inland navigation

Ubezpieczenia przedmiotów w transporcie Goods-in-transit

Ubezpieczenia szkód spowodowanych żywiołami, w tym: Fire and natural forces, of which

obowiązkowe budynków w gospodarstwach rolnych compulsory insurance of farm buildings

Ubezpieczenia pozostałych szkód rzeczowych Other damage and loss property

Ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej wynikającej z posiadania pojazdów lądowych, w tym:

Motor vehicle liability arising out of the possession of land vehicles, of which

obowiązkowe OC posiadaczy pojazdów mechanicznych compulsory third part liability insurance of owners of motor vehicles

Ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej wynikającej z posiadania pojazdów powietrznych

Aircraft liability arising out of the possession of aircraft

Ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej za żeglugę morską i śródlądową

Liability for ships in sea and inland navigation

Ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej ogólnej, w tym:

General liability, of which

obowiązkowe OC rolników compulsory third part liability insurance of farmers

pozostałe obowiązkowe other compulsory

Ubezpieczenia kredytu Credit

Gwarancja ubezpieczeniowa Shuretyship

Ubezpieczenia różnych ryzyk finansowych Various financial risks

Ubezpieczenia ochrony prawnej Legal protection

Ubezpieczenia świadczenia pomocy Assistance

150

Wzór 9. Aktywa – Assets


OGÓŁEM TOTAL ASSETS

Wartości niematerialne i prawne Intangible assets

Wartość firmy Goodwill

Inne wartości niematerialne i prawne i zaliczki na poczet wartości niematerialnych i prawnych

Other intangible assets and advances for intangible assets

Lokaty Investments

Nieruchomości Land and buildings

Grunty własne oraz prawo wieczystego użytkowania gruntu

Own land and right for perpetual use of land

Budynki, budowle oraz spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu

Buildings and co-operative property ownership

Inwestycje budowlane i zaliczki na poczet tych inwestycji

Building investments and advances for these investments

Lokaty w jednostkach podporządkowanych Investments in subordinated undertakings

Udziały lub akcje w jednostkach podporządkowanych Shares or participating interests in subordinated undertakings

Pożyczki udzielone jednostkom podporządkowanym oraz dłużne papiery wartościowe emitowane przez te jednostki

Debt securities issued by, and loans to, subordinated undertakings

Pozostałe lokaty Other investments

Inne lokaty finansowe Other financial investments

Udziały, akcje oraz inne papiery wartościowe o zmiennej kwocie dochodu oraz jednostki uczestnictwa i certyfikaty inwestycyjne w funduszach inwestycyjnych

Shares, participating interests and other variable-yield securities, units and investment certificates in investment funds

Dłużne papiery wartościowe i inne papiery wartościowe o stałej kwocie dochodu

Debt securities and other fixed-income securities

Udziały we wspólnych przedsięwzięciach lokacyjnych Participation in investment pools

Pożyczki zabezpieczone hipotecznie Loans guaranteed by mortgages

Pozostałe pożyczki Other loans

Lokaty terminowe w instytucjach kredytowych Deposits with credit institutions

Pozostałe Other investments

Należności depozytowe od cedentów Deposit debtors from ceding undertakings

Aktywa netto ubezpieczeń na życie, gdy ryzyko lokaty (inwestycyjne) ponosi ubezpieczający

Net assets for life assurance where the investment risk is borne by the policyholders

151

Wzór 9. Aktywa (dok.) – Assets (cont.)


Należności Debtors

Należności z tytułu ubezpieczeń bezpośrednich Direct insurance debtors

Należności od ubezpieczających Debtors from policyholders

od jednostek podporządkowanych from subordinated undertakings

od pozostałych jednostek from other undertakings

Należności od pośredników ubezpieczeniowych Debtors from insurance intermediaries



Inne należności Other debtors



Należności z tytułu reasekuracji Debtors arising out of reinsurance operations



Inne należności Other debtors

Należności od budżetu Budget debtors

Pozostałe należności Other debtors



Inne składniki aktywów Other assets

Rzeczowe składniki aktywów Tangible assets

Środki pieniężne Cash

Pozostałe składniki aktywów Other assets

Rozliczenia międzyokresowe Prepayments and accrued income

Aktywa z tytułu odroczonego podatku dochodowego Assets from deferred income tax

Aktywowane koszty akwizycji Deferred acquisition costs

Zarachowane odsetki i czynsze Accrued interest and rent

Inne rozliczenia międzyokresowe Other prepayments and accrued income

152

Wzór 10. Pasywa – Liabilities


OGÓŁEM TOTAL LIABILITIES

Kapitał własny Capital and reserves

Kapitał podstawowy Subscribed capital

Należne wpłaty na kapitał podstawowy (wielkość ujemna) Called-up subscribed capital (negative value)

Akcje własne (wielkość ujemna) Own shares (negative value)

Kapitał (fundusz) zapasowy Reserve capital (fund)

Kapitał (fundusz) z aktualizacji wyceny Revaluation capital (fund)

Pozostałe kapitały rezerwowe Other reserve capital

Zysk (strata) z lat ubiegłych Profit (loss) from previous years

Zysk (strata) netto Net profit (loss)

Zobowiązania podporządkowane Subordinated liabilities

Rezerwy techniczno-ubezpieczeniowe Technical provisions

Rezerwa składek i rezerwa na pokrycie ryzyka niewygasłego

Provision for unearned premiums and provision for unexpired risk

Rezerwa ubezpieczeń na życie Life assurance provision

Rezerwy na nie wypłacone odszkodowania i świadczenia Provision for claims outstanding

Rezerwy na premie i rabaty dla ubezpieczonych Provision for bonuses and rebates

Rezerwy na wyrównanie szkodowości (ryzyka) Equalisation provision

Rezerwy na zwrot składek dla członków Provisions for return of premiums to members

Pozostałe rezerwy techniczno-ubezpieczeniowe określone w statucie

Other technical provisions specified in the articles of association

Rezerwa ubezpieczeń na życie, gdy ryzyko lokaty (inwestycyjne) ponosi ubezpieczający

Provision for life assurance policies where the investment risk is borne by the policyholders

Udział reasekuratorów w rezerwach techniczno-ubezpieczeniowych (wielkość ujemna)

Reinsurers' share in technical provisions (negative value)

Udział reasekuratorów w rezerwie składek i w rezerwie na pokrycie ryzyka niewygasłego

Reinsurers' share in provision for unearned premiums and provision for unexpired risk

Udział reasekuratorów w rezerwie ubezpieczeń na życie Reinsurers' share in life assurance provision

Udział reasekuratorów w rezerwie na nie wypłacone odszkodowania

Reinsurers' share in provision for claims outstanding

Udział reasekuratorów w rezerwie na premie i rabaty dla ubezpieczonych

Reinsurers' share in provision for bonuses and rebates

Udział reasekuratorów w pozostałych rezerwach określonych w statucie

Reinsurers' share in other technical provisions specified in the articles of association

153

Wzór 10. Pasywa (dok.) – Liabilities (cont.)


Udział reasekuratorów w rezerwie ubezpieczeń na życie, gdy ryzyko lokaty (inwestycyjne) ponosi ubezpieczający

Reinsurers' share in provision for life assurance policies where the investment risk is borne by the policyholders

Oszacowane regresy i odzyski (wielkość ujemna) Estimated recourses and claims returns (negative value)

Oszacowane regresy i odzyski brutto Estimated gross recourses and claims returns

Udział reasekuratorów w oszacowanych regresach i odzyskach

Reinsurers' share in estimated recourses and claims returns

Pozostałe rezerwy Other provisions

Rezerwy na świadczenia emerytalne oraz inne obowiązkowe świadczenia pracowników

Provisions for pensions and other obligatory similar obligations

Rezerwa z tytułu odroczonego podatku dochodowego Provision for deferred income tax

Inne rezerwy Other provisions

Zobowiązania z tytułu depozytów reasekuratorów Creditors arising out of reinsurers deposits

Pozostałe zobowiązania i fundusze specjalne Creditors and special funds

Zobowiązania z tytułu ubezpieczeń bezpośrednich Creditors arising out of direct insurance

Zobowiązania wobec ubezpieczających Creditors to policyholders

Zobowiązania wobec pośredników ubezpieczeniowych Creditors to insurance intermediaries

Inne zobowiązania z tytułu ubezpieczeń Other insurance creditors

Zobowiązania z tytułu reasekuracji Creditors arising out of reinsurance operations

Zobowiązania z tytułu emisji własnych dłużnych papierów wartościowych oraz pobranych pożyczek

Creditors arising out issue of own debt securities and loans taken

Zobowiązania wobec instytucji kredytowych Amounts owed to credit institutions

Inne zobowiązania Other creditors

Zobowiązania wobec budżetu Budget creditors

Pozostałe zobowiązania Other creditors

Fundusze specjalne Special funds

Rozliczenia międzyokresowe Accruals and deferred income

Rozliczenia międzyokresowe kosztów Accruals

Ujemna wartość firmy Negative goodwill

Przychody przyszłych okresów Deferred income

154

Wzór 11. Lokaty zakładów ubezpieczeń – Investments


Ogółem Total investments – B item of balance-sheet assets

Nieruchomości Land and buildings

Lokaty w jednostkach podporządkowanych Investments in subordinated undertakings

Akcje i udziały w jednostkach podporządkowanych Shares and participating interests in subordinated undertakings

Pożyczki dla jednostek podporządkowanych Loans for subordinated undertakings

Dłużne papiery wartościowe emitowane przez jednostki podporządkowane

Debt securities issued by subordinated undertakings


Inne lokaty finansowe Other financial investments

Akcje i udziały Shares and participating interests

Jednostki uczestnictwa i certyfikaty inwestycyjne w funduszach inwestycyjnych

Units and investment certificates in investments funds

Instrumenty pochodne Derivatives

Pozostałe papiery wartościowe o zmiennej kwocie dochodu

Other variable-yield securities


Debt securities and other fixed-income securities

papiery wartościowe emitowane, poręczone lub gwarantowane przez Skarb Państwa lub organizacje międzynarodowe, których członkiem jest Rzeczpospolita Polska

Securities issued, backed or guaranteed by the Treasury or by international organizations to which Republic of Poland is a member

obligacje emitowane lub poręczone przez jednostki samorządu terytorialnego lub związki jednostek samorządu terytorialnego

Bonds issued or backed by local government entities or associations of local government entities

inne dłużne papiery wartościowe o stałej kwocie dochodu

Other fixed-income debt securities

Udziały we wspólnych przedsięwzięciach Participation in investment pools

Pożyczki zabezpieczone hipotecznie Mortgage-secured loans

Pozostałe pożyczki Other loans

Zabezpieczone gwarancjami instytucji finansowych Secured by financial guarantee institutions

Pożyczki pod zastaw praw wynikających z umów ubezpieczenia na życie

Life insurance contracts pledged loans

Inne pożyczki Other loans

Lokaty terminowe w instytucjach kredytowych Deposits with credit institutions


Depozyty u cedentów Deposits with ceding undertakings

155

Wzór 12. Rezerwy techniczno-ubezpieczeniowe – Technical Provisions


Ogółem Total

Rezerwa składek Provision for unearned premiums

Rezerwa na pokrycie ryzyka niewygasłego Provision for unexpired risks

Rezerwy na nie wypłacone odszkodowania i świadczenia

Provisions for claims outstanding

zgłoszone z oceną wysokości odszkodowań reported with an assessment of the value of claims

zgłoszone bez oceny wysokości odszkodowań reported without an assessment of the value of claims

nie zgłoszone (IBNR) not reported (IBNR)

rezerwa na koszty likwidacji szkód provision for the loss adjustment expenses

w tym: rezerwa na skapitalizowaną wartość rent of which: provision for the capitalised value of annuities

Rezerwa ubezpieczeń na życie, w tym Life assurance provision, of which

rezerwa na koszty administracyjne związane z obsługą umów

provision for administrative costs connected with the servicing of policies

rezerwa na skapitalizowaną wartość rent provision for the capitalised value of annuities


Provision for life assurance policies where the investment risk is borne by the policyholders

Rezerwa na wyrównanie szkodowości Equalisation provision

Rezerwa na premie i rabaty dla ubezpieczonych Provision for bonuses and rebates

Rezerwa na zwrot składek dla członków Provision for premiums repayment to members


Other technical provisions specified in the articles of association

156

Wzór 13. Techniczny rachunek ubezpieczeń – Balance on Technical Account


Składki Earned premiums

Składki przypisane brutto Gross written premiums

Udział reasekuratorów w składce przypisanej brutto Outward reinsurance premiums

Zmiany stanu rezerw składek i rezerwy na ryzyko niewygasłe brutto

Change in gross provision for unearned premiums and provision for unexpired risk

Udział reasekuratorów w zmianie stanu rezerw składek Reinsurers' share in change of provision for unearned premiums

Pozostałe przychody techniczne na udziale własnym Other technical income – net of reinsurance

Odszkodowania i świadczenia Claims incurred

Odszkodowania i świadczenia wypłacone na udziale własnym

Claims paid – net of reinsurance

odszkodowania i świadczenia wypłacone brutto gross claims paid

udział reasekuratorów w odszkodowaniach i świadczeniach wypłaconych

reinsurers' share in gross claims paid

Zmiana stanu rezerw na nie wypłacone odszkodowania i świadczenia na udziale własnym

Change in provision for claims outstanding – net of reinsurance

rezerwy brutto gross provisions

udział reasekuratorów reinsurers' share

Zmiany stanu innych rezerw techniczno-ubezpieczeniowych na udziale własnym

Change in other technical provisions – net of reinsurance

Koszty działalności ubezpieczeniowej Net operating expenses

Koszty akwizycji Acquisition costs

Koszty administracyjne Administrative expenses

Prowizje reasekuracyjne i udziały w zyskach reasekuratorów

Reinsurance commissions and profit participation

Pozostałe koszty techniczne na udziale własnym Other technical charges – net of reinsurance

Wynik techniczny Balance on technical account

157

Wzór 14. Techniczny rachunek ubezpieczeń na życie – Balance on Life Technical Account






Change in gross provisions for unearned premiums and provision for unexpired risk


Przychody z lokat Investment income

Przychody z lokat w nieruchomości Income from land and buildings

Przychody z lokat w jednostkach podporządkowanych Income from investments in subordinated undertakings

z udziałów lub akcji from shares or participating interests

z pożyczek i dłużnych papierów wartościowych from loans and debt securities

z pozostałych lokat from other investments

Przychody z innych lokat finansowych Income from other financial investments

z udziałów, akcji, innych papierów wartościowych o zmiennej kwocie dochodu oraz jednostek uczestnictwa i certyfikatów inwestycyjnych w funduszach inwestycyjnych

from shares, participating interests, other variable-yield securities, units and investment certificates in investment funds

z dłużnych papierów wartościowych oraz innych papierów wartościowych o stałej kwocie dochodu

from debt securities and other fixed-income securities

z lokat terminowych w instytucjach kredytowych from deposits with credit institutions

z pozostałych lokat from other investments

Wynik dodatni z rewaloryzacji lokat Gains on re-adjustments on investments

Wynik dodatni z realizacji lokat Gains on the realisation of investments

Nie zrealizowane zyski z lokat Unrealised gains on investments









Change in provision for claims outstanding – net of reinsurance



158

Wzór 14. Techniczny rachunek ubezpieczeń na życie (dok.) – Balance on Life Technical Account (cont.)




Zmiana stanu rezerwy w ubezpieczeniach na życie na udziale własnym

Change in life assurance provision – net of reinsurance



Zmiana stanu rezerw techniczno-ubezpieczeniowych na udziale własnym dla ubezpieczeń na życie, gdy ryzyko lokaty (inwestycyjne) ponosi ubezpieczający

Change in technical provision for life assurance policies where the investment risk is borne by policyholders



Zmiana stanu pozostałych rezerw techniczno-ubezpieczeniowych przewidzianych w statucie na udziale własnym

Change in other technical provisions specified in the articles of association – net of reinsurance



Premie i rabaty łącznie ze zmianą stanu rezerw na udziale własnym

Bonuses and rebates including change in provisions – net of reinsurance






Koszty działalności lokacyjnej Investment charges

Koszty utrzymania nieruchomości Maintenance of land and buildings charges

Pozostałe koszty działalności lokacyjnej Other investments charges

Wynik ujemny z rewaloryzacji lokat Losses on re-adjustments on investments

Wynik ujemny z realizacji lokat Losses on the realisation of investments

Nie zrealizowane straty na lokatach Unrealised losses on investments


Przychody z lokat netto po uwzględnieniu kosztów przeniesione do ogólnego rachunku zysków i strat

Net returns on investment including costs, transferred to the profit and loss account

Wynik techniczny ubezpieczeń na życie Balance on technical life insurance account

159

Wzór 15. Techniczny rachunek pozostałych ubezpieczeń osobowych i majątkowych – Balance on Non-Life Technical Account






Change in gross provisions for unearned premiums and provision for unexpired risk


Przychody z lokat netto po uwzględnieniu kosztów przeniesione z ogólnego rachunku zysków i strat

Net returns on investment including costs, transferred from the profit and loss account









Change in provisions for claims outstanding – net of reinsurance



Zmiany stanu pozostałych rezerw techniczno-ubezpieczeniowych na udziale własnym


Zmiany stanu pozostałych rezerw techniczno-ubezpieczeniowych brutto

Change in other gross technical provisions

Udział reasekuratorów w zmianie stanu pozostałych rezerw techniczno-ubezpieczeniowych

Reinsurers' share in change in technical provisions

Premie i rabaty na udziale własnym łącznie ze zmianą stanu rezerw na premie i rabaty








Zmiany stanu rezerw na wyrównanie szkodowości (ryzyka)

Change in equalisation provision

Wynik techniczny ubezpieczeń majątkowych i osobowych

Balance on technical non-life insurance account

160

Wzór 16. Ogólny rachunek zysków i strat zakładów ubezpieczeń – General Profit and Loss Account


Wynik techniczny ubezpieczeń majątkowych i osobowych lub wynik techniczny ubezpieczeń na życie

Technical account – non-life insurance or life insurance


Przychody z lokat w nieruchomości Income from land and buildings

Przychody z lokat w jednostkach podporządkowanych, w tym

Income from investments in subordinated undertakings, of which

z udziałów i akcji from shares and participating interests

Przychody z innych lokat finansowych, w tym Income from other financial investments, of which

z udziałów i akcji* from shares, participating interests and other variable-yield securities, units and investment certificates in investment funds


from debt securities and other fixed-income securities

Wynik dodatni z rewaloryzacji lokat Gains on re-adjustments on investments

Wynik dodatni z realizacji lokat Gains on the realisation of investments

Nie zrealizowane zyski z lokat Unrealised gains on investments

Przychody z lokat netto po uwzględnieniu kosztów, przeniesione z technicznego rachunku ubezpieczeń na życie

Net returns on investments including costs, transferred from the technical life insurance account

Koszty działalności lokacyjnej Investments charges

Koszty utrzymania nieruchomości Maintenance of land and buildings charges

Pozostałe koszty działalności lokacyjnej Other investment charges

Wynik ujemny z rewaloryzacji lokat Losses on re-adjustments on investments

Wynik ujemny z realizacji lokat Losses on the realisation of investments

Nie zrealizowane straty na lokatach Unrealised losses on investments

Przychody z lokat netto po uwzględnieniu kosztów, przeniesione do technicznego rachunku ubezpieczeń majątkowych i osobowych

Net returns on investments including costs, transferred to the technical non-life insurance account

Pozostałe przychody operacyjne Other operating income

Pozostałe koszty operacyjne Other operating expenses

Zysk (strata) z działalności operacyjnej Profit (loss) on operation activity

Zyski nadzwyczajne Extraordinary profits

Straty nadzwyczajne Extraordinary losses

Zysk (strata) brutto Gross profit (loss)

Podatek dochodowy Income tax

Pozostałe obowiązkowe zmniejszenia zysku (zwiększenia straty)

Other mandatory profit reductions (increase of losses)

Zysk (strata) netto Net profit (loss)

* oraz innych papierów wartościowych o zmiennej kwocie dochodu, a także jednostek uczestnictwa i certyfikatów inwestycyjnych w funduszach inwestycyjnych

161

Wzór 17. Sprawozdanie z przepływu środków pieniężnych zakładów ubezpieczeń – Cash Flow


Przepływy środków pieniężnych z działalności operacyjnej

Cash flow from operating activities

Wpływy Proceeds

Wpływy z działalności bezpośredniej oraz reasekuracji czynnej, w tym

Proceeds for direct activities and reinsurance accepted

wpływy z tytułu składek brutto Gross premiums proceeds

Wpływy z reasekuracji biernej Outwards reinsurance proceeds

Wpływy z pozostałej działalności operacyjnej Proceeds on other operating activities

Wydatki Expenses

Wydatki z tytułu działalności bezpośredniej i reasekuracji czynnej, w tym

Expenses for direct activities and reinsurance accepted

Zwroty składek brutto Gross premiums return

Odszkodowania i świadczenia wypłacone brutto Gross claims paid

Wydatki z tytułu akwizycji Expenses on acquisition

Wydatki o charakterze administracyjnym Administration expenses

Wydatki z tytułu likwidacji szkód i windykacji regresów

Expenses on loss adjustment and vindication of recourses

Wypłacone prowizje i udziały w zyskach z tytułu reasekuracji czynnej

Commission and profit participation on reinsurance accepted paid

Wydatki z tytułu reasekuracji biernej Outwards reinsurance expenses

Wydatki z pozostałej działalności operacyjnej Expenses on other operating activities

Przepływy z działalności lokacyjnej Cash flow form investment activities

Wpływy Proceeds

Zbycie nieruchomości Sale of land and buildings

Zbycie udziałów, akcji w jednostkach podporządkowanych

Sale of shares, participating interests in subordinated undertakings

Zbycie udziałów, akcji w pozostałych jednostkach oraz jednostek uczestnictwa i certyfikatów inwestycyjnych w funduszach inwestycyjnych

Sale of shares, participating interests other undertakings, as well as of units and investment certificates in investment funds

Realizacja dłużnych papierów wartościowych emitowanych przez jednostki podporządkowane oraz spłata pożyczek udzielonych tym jednostkom

Realisation of debt securities issued by subordinated undertakings and repayment of loans granted to those undertakings

Realizacja dłużnych papierów wartościowych emitowanych przez pozostałe jednostki

Realisation of debt securities issued by other undertakings

Likwidacja lokat terminowych w instytucjach kredytowych

Liquidation of deposits with credit institutions

Realizacja pozostałych lokat Realisation of other investments

Odsetki otrzymane Interest received

Dywidendy otrzymane Dividend received

162

Wzór 17. Sprawozdanie z przepływu środków pieniężnych zakładów ubezpieczeń (dok.) – Cash Flow (cont.)


Wydatki Expenses

Nabycie nieruchomości Purchase of land and buildings

Nabycie udziałów, akcji w jednostkach podporządkowanych

Purchase of shares, participating interests in subordinated undertakings

Nabycie udziałów, akcji w pozostałych jednostkach oraz jednostek uczestnictwa i certyfikatów w funduszach inwestycyjnych

Purchase of shares, participating interests in other undertakings, as well as of units and certificates in investment funds

Nabycie dłużnych papierów wartościowych emitowanych przez jednostki podporządkowane oraz udzielenie pożyczek tym jednostkom

Purchase of debt securities issued by subordinated undertakings and granting loans to those undertakings

Nabycie dłużnych papierów wartościowych emitowanych przez pozostałe jednostki

Purchase of debt securities issued by other undertakings

Nabycie lokat terminowych w instytucjach kredytowych Purchase of deposits with credit institutions

Nabycie pozostałych lokat Purchase of other investments

Wydatki na utrzymanie nieruchomości Expenses on maintenance of land and buildings

Pozostałe wydatki na lokaty Other investments expenses

Przepływy środków pieniężnych z działalności finansowej

Cash flow from financial activities

Wpływy Proceeds

Wpływy netto z emisji akcji oraz dopłat do kapitału Net proceeds on issue of shares and surcharge to capital

Kredyty, pożyczki oraz emisja dłużnych papierów wartościowych

Loans, credits and issue of debt securities

Pozostałe wpływy finansowe Other financial proceeds

Wydatki, w tym Expenses, of which

Dywidendy Dividend

Inne niż wypłata dywidend wydatki z tytułu podziału zysku

Payments for profit division other than dividend

Spłata kredytów, pożyczek oraz wykup własnych dłużnych papierów wartościowych

Repayment of loans, credits and redemption of own debt securities

Pozostałe wydatki finansowe Other financial expenses

Przepływy pieniężne netto razem Total net cash flow

Bilansowa zmiana stanu środków pieniężnych, w tym Change in cash on balance sheet, of which

zmiana stanu środków pieniężnych z tytułu różnic kursowych

including change in cash due to difference in exchange rates

Środki pieniężne na początek okresu Cash at the beginning of period

Środki pieniężne na koniec okresu, w tym Cash at the end of period, of which

o ograniczonej możliwości dysponowania including those of limited possibilities of allocation

163

Wzór 18. Przychody i koszty działalności zakładów ubezpieczeń – Income and Costs


Przychody ogółem Total income

Składki zarobione na udziale własnym Earned premiums



Pozostałe przychody operacyjne Other operating income

Zyski nadzwyczajne Extraordinary profits

Koszty ogółem Total costs

Odszkodowania i świadczenia na udziale własnym z uwzględnieniem zmiany stanu rezerw

Claims incurred including change in provisions – net of reinsurance

Zmiany stanu innych rezerw techniczno-ubezpieczeniowych


Premie i rabaty dla ubezpieczonych na udziale własnym łącznie ze zmianą stanu rezerw



Koszty działalności lokacyjnej Investments charges



Change in equalisation provision

Pozostałe koszty operacyjne Other operating expenses

Straty nadzwyczajne Extraordinary losses

Obowiązkowe obciążenia wyniku finansowego Other mandatory profit reductions

Wynik finansowy netto Net financial account

164

Wzór 19. Zagregowane wskaźniki efektywności – Aggregated Efficiency Ratios


Wskaźniki ustawowe w % Statutory ratios in% Wskaźnik monitorowania działalności Activity monitoring ratio Wskaźnik pokrycia rezerw Provisions cover ratio

Wskaźniki wypłacalności i płynności finansowej Solvency and financial liquidity Współczynnik wypłacalności w % Solvency ratio in% Wskaźnik płynności finansowej w % Financial liquidity ratio in % Wskaźnik zdolności płatniczej na udziale własnym w % Capacity to make payments ratio – net of reinsurance in %

Wskaźnik pieniężnego pokrycia zobowiązań w % Creditors cover ratio in % Relacja należności do środków własnych w % Debtors to available solvency margin in % Wskaźnik cyklu należności (w dniach) Debtors cycle ratio (in days) Relacja zobowiązań do środków własnych w % Creditors to available solvency margin in % Wskaźnik płacenia zobowiązań (w dniach) Creditors payment ratio (in days)

Wskaźniki rentowności w % Profitability ratios in % Wskaźnik rentowności działalności technicznej Profitability ratio of technical activity Wskaźnik rentowności działalności lokacyjnej Profitability ratio of investment activity Wskaźnik rentowności sprzedaży Sales profitability ratio Wskaźnik rentowności kapitałów własnych Equity profitability ratio Wskaźnik rentowności majątku Assets profitability ratio

Wskaźniki sprawności działania w % Ratios of activity efficiency in % Dynamika składki przypisanej brutto Dynamics of gross written premiums Dynamika składki przypisanej na udziale własnym Dynamics of written premiums – net of reinsurance Dynamika odszkodowań i świadczeń wypłaconych b. Dynamics of gross claims paid Dynamika odszkodowań i świadczeń wypłaconych na udziale własnym

Dynamics of claims paid – net of reinsurance

Stopa rezerw technicznych Rate of technical provisions Wskaźnik zabezpieczenia wypłat odszkodowań Claims payment security ratio Rezerwa składki brutto do składki przypisanej brutto Provision for unearned premiums to gross written premiums Rezerwa ubezpieczeń na życie do składki przypisanej na udziale własnym

Life assurance provision to written premiums – net of reinsurance

Rezerwa na niewypłacone odszkodowania do odszkodowań i świadczeń wypłaconych brutto

Provision for claims outstanding to gross claims paid

Wskaźnik rotacji majątku Assets turnover ratio Wskaźnik przychodowości kapitałów własnych Ratio of capital and reserves profitability Dynamika lokat Investment dynamics

Udział lokat w składce przypisanej na udziale własnymInvestments share in the written premiums – net of reinsurance

Ogólny wskaźnik poziomu lokat General ratio of investments level Współczynnik szkodowości brutto Gross claims ratio Współczynnik szkodowości na udziale własnym Claims ratio – net of reinsurance Wskaźnik kosztów akwizycji Acquisition costs ratio Wskaźnik kosztów administracyjnych Administrative expenses ratio Wskaźnik kosztów działalności ubezpieczeniowej Net – operating expenses ratio Wskaźnik kosztów technicznych na udziale własnym Ratio of technical charges – net of reinsurance

Wskaźniki współzależności w % Interdependence ratios in % Wskaźnik ogólnego zadłużenia Overall indebtedness ratio Relacja kapitałów własnych do funduszu ubezpieczen. Capital and reserves to insurance fund Wskaźnik zatrzymania składki Premiums retention ratio Wskaźnik zatrzymania odszkodowań i świadczeń Claims retention ratio

165

Wskaźnik zatrzymania rezerw techn.-ubezpieczen. Technical provisions retention ratio

166

Wzór 20. Wybrane techniczne wskaźniki efektywności – Selected Technical Efficiency Ratios


Dynamika składki przypisanej brutto Dynamics of gross written premiums

Dynamika odszkodowań i świadczeń wypłaconych brutto Dynamics of gross claims paid

Wskaźnik zatrzymania składki Premiums retention ratio

Wskaźnik zatrzymania odszkodowań i świadczeń Claims retention ratio

Współczynnik szkodowości brutto Gross claims ratio

Współczynnik szkodowości na udziale własnym Claims ratio – net of reinsurance

Wskaźnik kosztów akwizycji Acquisition costs ratio

Wskaźnik kosztów administracyjnych Administrative expenses ratio

Wskaźnik kosztów ubezpieczeniowych brutto Gross operating expenses ratio

Wskaźnik kosztów technicznych na udziale własnym Ratio of technical charges – net of reinsurance

Wskaźnik rentowności działalności technicznej brutto Profitability ratio of gross technical activity

Wskaźnik rentowności działalności technicznej na udziale własnym

Profitability ratio of technical activity – net of reinsurance

167

SPIS TABLIC

Tabl. Str.

Ogólne informacje o zakładach ubezpieczeń

Zakłady ubezpieczeń ogółem posiadające zezwolenie na prowadzenie działalności ubezpieczeniowej w Polsce Zakłady ubezpieczeń na życie posiadające zezwolenie na prowadzenie działalności ubezpieczeniowej w Polsce Zakłady pozostałych ubezpieczeń osobowych i majątkowych posiadające zezwolenie na prowadzenie działalności ubezpieczeniowej w Polsce Zakłady ubezpieczeń ogółem prowadzące działalność ubezpieczeniową w Polsce Zakłady ubezpieczeń na życie prowadzące działalność ubezpieczeniową w Polsce Zakłady pozostałych ubezpieczeń osobowych i majątkowych prowadzące działalność ubezpieczeniową w Polsce Średnioroczne zatrudnienie w zakładach ubezpieczeń ogółem Średnioroczne zatrudnienie w zakładach ubezpieczeń na życie Średnioroczne zatrudnienie w zakładach pozostałych ubezpieczeń osobowych i majątkowych Średnioroczna liczba pracujących w zakładach ubezpieczeń ogółem Średnioroczna liczba pracujących w zakładach ubezpieczeń na życie Średnioroczna liczba pracujących w zakładach pozostałych ubezpieczeń osobowych i majątkowych Średnioroczne zatrudnienie w zakładach ubezpieczeń ogółem z przeważającym udziałem kapitału krajowego Średnioroczne zatrudnienie w zakładach ubezpieczeń na życie z przeważającym udziałem kapitału krajowego Średnioroczne zatrudnienie w zakładach pozostałych ubezpieczeń osobowych i majątkowych z przeważającym udziałem kapitału krajowego Średnioroczna liczba pracujących w zakładach ubezpieczeń ogółem z przeważającym udziałem kapitału krajowego Średnioroczna liczba pracujących w zakładach ubezpieczeń na życie z przeważającym udziałem kapitału krajowego Średnioroczna liczba pracujących w zakładach pozostałych ubezpieczeń osobowych i majątkowych z przeważającym udziałem kapitału krajowego Średnioroczne zatrudnienie w zakładach ubezpieczeń ogółem z przeważającym udziałem kapitału zagranicznego Średnioroczne zatrudnienie w zakładach ubezpieczeń na życie z przeważającym udziałem kapitału zagranicznego Średnioroczne zatrudnienie w zakładach pozostałych ubezpieczeń osobowych i majątkowych z przeważającym udziałem kapitału zagranicznego Średnioroczna liczba pracujących w zakładach ubezpieczeń ogółem z przeważającym udziałem kapitału zagranicznego Średnioroczna liczba pracujących w zakładach ubezpieczeń na życie z przeważającym udziałem kapitału zagranicznego Średnioroczna liczba pracujących w zakładach pozostałych ubezpieczeń osobowych i majątkowych z przeważającym udziałem kapitału zagranicznego Kanały dystrybucji ubezpieczeń na życie ogółem – liczba podmiotów pośredniczących w zawarciu umowy ubezpieczenia Kanały dystrybucji ubezpieczeń na życie ogółem – składka przypisana brutto Kanały dystrybucji ubezpieczeń indywidualnych na życie – liczba podmiotów pośredniczących w zawarciu umowy ubezpieczenia Kanały dystrybucji ubezpieczeń indywidualnych na życie – składka przypisana brutto Kanały dystrybucji ubezpieczeń grupowych na życie – liczba podmiotów pośredniczących w zawarciu umowy ubezpieczenia Kanały dystrybucji ubezpieczeń grupowych na życie – składka przypisana brutto Kanały dystrybucji ubezpieczeń w pozostałych ubezpieczeniach osobowych i majątkowych – liczba podmiotów pośredniczących w zawarciu umowy ubezpieczenia Kanały dystrybucji ubezpieczeń w pozostałych ubezpieczeniach osobowych i majątkowych – składka przypisana brutto

1

2

3 4 5

6 7 8 9

10 11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25 26

27 28

29 30

31

32

176

176

176 177 177

177 178 178 178 179 179

179

180

180

180

181

181

181

182

182

182

183

183

183

184 184

185 185

186 186

187

187

168

Dane ilościowe – liczba polis i składka przypisana brutto

Liczba polis czynnych w ubezpieczeniach na życie – ogółem Liczba ubezpieczonych osób w ubezpieczeniach na życie – ubezpieczenia grupowe Liczba polis czynnych w ubezpieczeniach na życie – według sposobu zawarcia umowy – indywidualne Liczba polis czynnych w ubezpieczeniach na życie – według sposobu zawarcia umowy – grupowe Liczba polis czynnych w ubezpieczeniach na życie – według sposobu płacenia składek – okresowe Liczba polis czynnych w ubezpieczeniach na życie – według sposobu płacenia składek – jednorazowe Liczba polis w pozostałych ubezpieczeniach osobowych i majątkowych – ogółem Liczba polis w pozostałych ubezpieczeniach osobowych i majątkowych – według podmiotów ubezpieczających – osoby fizyczne Liczba polis w pozostałych ubezpieczeniach osobowych i majątkowych – według podmiotów ubezpieczających – przedsiębiorstwa Liczba polis w pozostałych ubezpieczeniach osobowych i majątkowych – według podmiotów ubezpieczających – pozostałe Liczba ubezpieczonych osób w ubezpieczeniach na życie – ubezpieczenia indywidualne i grupowe Składka przypisana brutto w ubezpieczeniach na życie – ogółem Składka przypisana brutto w ubezpieczeniach na życie – według sposobu zawarcia umowy – indywidualne Składka przypisana brutto w ubezpieczeniach na życie – według sposobu zawarcia umowy – grupowe Składka przypisana brutto w ubezpieczeniach na życie – według sposobu płacenia składek – okresowe Składka przypisana brutto w ubezpieczeniach na życie – według sposobu płacenia składek – jednorazowe Składka przypisana brutto w pozostałych ubezpieczeniach osobowych i majątkowych – ogółem Składka przypisana brutto w pozostałych ubezpieczeniach osobowych i majątkowych – według podmiotów ubezpieczających – osoby fizyczne Składka przypisana brutto w pozostałych ubezpieczeniach osobowych i majątkowych – według podmiotów ubezpieczających – przedsiębiorstwa Składka przypisana brutto w pozostałych ubezpieczeniach osobowych i majątkowych – według podmiotów ubezpieczających – pozostałe

Dane ilościowe – liczba wypłat i odszkodowania wypłacone brutto

Liczba wypłat w ubezpieczeniach na życie – ogółem Świadczenia wypłacone brutto w ubezpieczeniach na życie – ogółem Liczba wypłat w ubezpieczeniach na życie – według rodzaju wypłaty – okresowe Liczba wypłat w ubezpieczeniach na życie – według rodzaju wypłaty – jednorazowe Liczba wypłat w pozostałych ubezpieczeniach osobowych i majątkowych – ogółem Liczba wypłat w pozostałych ubezpieczeniach osobowych i majątkowych – według podmiotów ubezpieczających – osoby fizyczne Liczba wypłat w pozostałych ubezpieczeniach osobowych i majątkowych – według podmiotów ubezpieczających – przedsiębiorstwa Liczba wypłat w pozostałych ubezpieczeniach osobowych i majątkowych – według podmiotów ubezpieczających – pozostałe Świadczenia wypłacone brutto w ubezpieczeniach na życie – według rodzaju wypłaty – okresowe Świadczenia wypłacone brutto w ubezpieczeniach na życie – według rodzaju wypłaty – jednorazowe Odszkodowania wypłacone brutto w pozostałych ubezpieczeniach osobowych i majątkowych – ogółem Odszkodowania wypłacone brutto w pozostałych ubezpieczeniach osobowych i majątkowych – według podmiotów ubezpieczających – osoby fizyczne

33 34

35

36

37

38 39

40

41

42

43 44

45

46

47

48

49

50

51

52

53 54 55 56 57

58

59

60

61

62

63

64

188 188

189

189

190

190 191

192

193

194

195 195

196

196

197

197

198

199

200

201

202 202 203 203 204

205

206

207

208

208

209

210

169

Odszkodowania wypłacone brutto w pozostałych ubezpieczeniach osobowych i majątkowych – według podmiotów ubezpieczających – przedsiębiorstwa Odszkodowania wypłacone brutto w pozostałych ubezpieczeniach osobowych i majątkowych – według podmiotów ubezpieczających – pozostałe

Dane ilościowe – dodatkowe dane o pozostałych ubezpieczeniach osobowych i majątkowych

Liczba polis czynnych w ubezpieczeniach następstw nieszczęśliwych wypadków i choroby – według sposobu zawarcia umowy – ogółem Składka przypisana brutto w ubezpieczeniach następstw nieszczęśliwych wypadków i choroby – według sposobu zawarcia umowy – ogółem Liczba wypłat w ubezpieczeniach następstw nieszczęśliwych wypadków i choroby – według rodzaju wypłaty – ogółem Odszkodowania wypłacone brutto w ubezpieczeniach następstw nieszczęśliwych wypadków i choroby – według rodzaju wypłaty – ogółem Liczba polis czynnych w ubezpieczeniach następstw nieszczęśliwych wypadków i choroby – według sposobu zawarcia umowy – indywidualne Składka przypisana brutto w ubezpieczeniach następstw nieszczęśliwych wypadków i choroby – według sposobu zawarcia umowy – indywidualne Liczba wypłat w ubezpieczeniach następstw nieszczęśliwych wypadków i choroby – według rodzaju wypłaty – okresowe Odszkodowania wypłacone brutto w ubezpieczeniach następstw nieszczęśliwych wypadków i choroby – według rodzaju wypłaty – okresowe Liczba polis czynnych w ubezpieczeniach następstw nieszczęśliwych wypadków i choroby – według sposobu zawarcia umowy – grupowe Składka przypisana brutto w ubezpieczeniach następstw nieszczęśliwych wypadków i choroby – według sposobu zawarcia umowy – grupowe Liczba wypłat w ubezpieczeniach następstw nieszczęśliwych wypadków i choroby – według rodzaju wypłaty – jednorazowe Odszkodowania wypłacone brutto w ubezpieczeniach następstw nieszczęśliwych wypadków ichoroby – według rodzaju wypłaty – jednorazowe Liczba polis czynnych – dodatkowe informacje o ubezpieczeniach majątkowych Składka przypisana brutto – dodatkowe informacje o ubezpieczeniach majątkowych Liczba wypłat – dodatkowe informacje o ubezpieczeniach majątkowych Odszkodowania wypłacone brutto – dodatkowe informacje o ubezpieczeniach majątkowych

Dane finansowe – rynek ogółem

Aktywa zakładów ubezpieczeń – ogółem Pasywa zakładów ubezpieczeń – ogółem Lokaty zakładów ubezpieczeń – ogółem Przychody działalności lokacyjnej zakładów ubezpieczeń ogółem Koszty działalności lokacyjnej zakładów ubezpieczeń ogółem Rezerwy techniczno-ubezpieczeniowe – ogółem – brutto Rezerwy techniczno-ubezpieczeniowe – ogółem – na udziale własnym Rezerwy techniczno-ubezpieczeniowe – ogółem – na udziale reasekuratora Techniczny rachunek ubezpieczeń – ogółem Ogólny rachunek zysków i strat zakładów ubezpieczeń – ogółem Sprawozdanie z przepływu środków pieniężnych zakładów ubezpieczeń – ogółem Przychody i koszty działalności zakładów ubezpieczeń – ogółem Zagregowane wskaźniki efektywności zakładów ubezpieczeń ogółem

Dane finansowe – ubezpieczenia na życie

Aktywa zakładów ubezpieczeń na życie Pasywa zakładów ubezpieczeń na życie Lokaty zakładów ubezpieczeń na życie Przychody działalności lokacyjnej zakładów ubezpieczeń na życie Koszty działalności lokacyjnej zakładów ubezpieczeń na życie Rezerwy techniczno-ubezpieczeniowe – ubezpieczenia na życie – brutto Rezerwy techniczno-ubezpieczeniowe – ubezpieczenia na życie – na udziale własnym Rezerwy techniczno-ubezpieczeniowe – ubezpieczenia na życie – na udziale reasekuratora

65

66

67

68

69

70

71

72

73

74

75

76

77

78 79 80 81 82

83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95

96 97 98 99

100 101 102 103

211

212

213

213

213

213

214

214

214

214

215

215

215

215 216 216 216 216

217 219 221 222 223 224 225 226 227 228 229 231 232

233 235 237 238 239 240 241 242

170

Techniczny rachunek ubezpieczeń na życie Techniczny rachunek ubezpieczeń na życie (działalność bezpośrednia) Techniczny rachunek ubezpieczeń na życie – grupa 1 Techniczny rachunek ubezpieczeń na życie – grupa 2 Techniczny rachunek ubezpieczeń na życie – grupa 3 Techniczny rachunek ubezpieczeń na życie – grupa 4 Techniczny rachunek ubezpieczeń na życie – grupa 5 Ogólny rachunek zysków i strat zakładów ubezpieczeń na życie Sprawozdanie z przepływu środków pieniężnych zakładów ubezpieczeń na życie Przychody i koszty działalności zakładów ubezpieczeń na życie Zagregowane wskaźniki efektywności zakładów ubezpieczeń na życie Wybrane techniczne wskaźniki efektywności według grup ubezpieczeń na życie – grupa 1 Wybrane techniczne wskaźniki efektywności według grup ubezpieczeń na życie – grupa 2 Wybrane techniczne wskaźniki efektywności według grup ubezpieczeń na życie – grupa 3 Wybrane techniczne wskaźniki efektywności według grup ubezpieczeń na życie – grupa 4 Wybrane techniczne wskaźniki efektywności według grup ubezpieczeń na życie – grupa 5

Dane finansowe – pozostałe ubezpieczenia osobowe i majątkowe

Aktywa zakładów pozostałych ubezpieczeń osobowych i majątkowych Pasywa zakładów pozostałych ubezpieczeń osobowych i majątkowych Lokaty zakładów pozostałych ubezpieczeń osobowych i majątkowych Przychody działalności lokacyjnej zakładów pozostałych ubezpieczeń osobowych i majątkowych Koszty działalności lokacyjnej zakładów pozostałych ubezpieczeń osobowych i majątkowych Rezerwy techniczno-ubezpieczeniowe – pozostałe ubezpieczenia osobowe i majątkowe – brutto Rezerwy techniczno-ubezpieczeniowe – pozostałe ubezpieczenia osobowe i majątkowe – na udziale własnym Rezerwy techniczno-ubezpieczeniowe – pozostałe ubezpieczenia osobowe i majątkowe – na udziale reasekuratora Techniczny rachunek pozostałych ubezpieczeń osobowych i majątkowych Techniczny rachunek pozostałych ubezpieczeń osobowych i majątkowych (działalność bezpośrednia) Techniczny rachunek pozostałych ubezpieczeń osobowych i majątkowych – grupa 1 Techniczny rachunek pozostałych ubezpieczeń osobowych i majątkowych – grupa 2 Techniczny rachunek pozostałych ubezpieczeń osobowych i majątkowych – grupa 3 Techniczny rachunek pozostałych ubezpieczeń osobowych i majątkowych – grupa 4 Techniczny rachunek pozostałych ubezpieczeń osobowych i majątkowych – grupa 5 Techniczny rachunek pozostałych ubezpieczeń osobowych i majątkowych – grupa 6 Techniczny rachunek pozostałych ubezpieczeń osobowych i majątkowych – grupa 7 Techniczny rachunek pozostałych ubezpieczeń osobowych i majątkowych – grupa 8 Techniczny rachunek pozostałych ubezpieczeń osobowych i majątkowych – grupa 9 Techniczny rachunek pozostałych ubezpieczeń osobowych i majątkowych – grupa 10 Techniczny rachunek pozostałych ubezpieczeń osobowych i majątkowych – grupa 11 Techniczny rachunek pozostałych ubezpieczeń osobowych i majątkowych – grupa 12 Techniczny rachunek pozostałych ubezpieczeń osobowych i majątkowych – grupa 13 Techniczny rachunek pozostałych ubezpieczeń osobowych i majątkowych – grupa 14 Techniczny rachunek pozostałych ubezpieczeń osobowych i majątkowych – grupa 15 Techniczny rachunek pozostałych ubezpieczeń osobowych i majątkowych – grupa 16 Techniczny rachunek pozostałych ubezpieczeń osobowych i majątkowych – grupa 17 Techniczny rachunek pozostałych ubezpieczeń osobowych i majątkowych – grupa 18 Ogólny rachunek zysków i strat zakładów pozostałych ubezpieczeń osobowych i majątkowych Sprawozdanie z przepływu środków pieniężnych zakładów pozostałych ubezpieczeń osobowych i majątkowych Przychody i koszty działalności zakładów pozostałych ubezpieczeń osobowych i majątkowych Zagregowane wskaźniki efektywności zakładów pozostałych ubezpieczeń osobowych i majątkowych Wybrane techniczne wskaźniki efektywności według grup pozostałych ubezpieczeń osobowych i majątkowych – grupa 1 Wybrane techniczne wskaźniki efektywności według grup pozostałych ubezpieczeń osobowych i majątkowych – grupa 2

104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119

120 121 122 123 124 125

126

127 128

129 130 131 132 133 134 135 136 137 138 139 140 141 142 143 144 145 146 147 148

149 150

151

152

153

243 245 247 249 251 253 255 257 258 260 261 262 262 263 263 264

265 267 269 270 271 272

273

274 275

276 277 278 279 280 281 282 283 284 285 286 287 288 289 290 291 292 293 294 295

296 298

299

300

300

171

Wybrane techniczne wskaźniki efektywności według grup pozostałych ubezpieczeń osobowych i majątkowych – grupa 3 Wybrane techniczne wskaźniki efektywności według grup pozostałych ubezpieczeń osobowych i majątkowych – grupa 4 Wybrane techniczne wskaźniki efektywności według grup pozostałych ubezpieczeń osobowych i majątkowych – grupa 5 Wybrane techniczne wskaźniki efektywności według grup pozostałych ubezpieczeń osobowych i majątkowych – grupa 6 Wybrane techniczne wskaźniki efektywności według grup pozostałych ubezpieczeń osobowych i majątkowych – grupa 7 Wybrane techniczne wskaźniki efektywności według grup pozostałych ubezpieczeń osobowych i majątkowych – grupa 8 Wybrane techniczne wskaźniki efektywności według grup pozostałych ubezpieczeń osobowych i majątkowych – grupa 9 Wybrane techniczne wskaźniki efektywności według grup pozostałych ubezpieczeń osobowych i majątkowych – grupa 10 Wybrane techniczne wskaźniki efektywności według grup pozostałych ubezpieczeń osobowych i majątkowych – grupa 11 Wybrane techniczne wskaźniki efektywności według grup pozostałych ubezpieczeń osobowych i majątkowych – grupa 12 Wybrane techniczne wskaźniki efektywności według grup pozostałych ubezpieczeń osobowych i majątkowych – grupa 13 Wybrane techniczne wskaźniki efektywności według grup pozostałych ubezpieczeń osobowych i majątkowych – grupa 14 Wybrane techniczne wskaźniki efektywności według grup pozostałych ubezpieczeń osobowych i majątkowych – grupa 15 Wybrane techniczne wskaźniki efektywności według grup pozostałych ubezpieczeń osobowych i majątkowych – grupa 16 Wybrane techniczne wskaźniki efektywności według grup pozostałych ubezpieczeń osobowych i majątkowych – grupa 17 Wybrane techniczne wskaźniki efektywności według grup pozostałych ubezpieczeń osobowych i majątkowych – grupa 18

Dane finansowe – kapitał krajowy w sektorze ubezpieczeń

Aktywa zakładów ubezpieczeń – ogółem z przewagą kapitału krajowego Pasywa zakładów ubezpieczeń – ogółem z przewagą kapitału krajowego Techniczny rachunek ubezpieczeń – ogółem z przewagą kapitału krajowego Techniczny rachunek ubezpieczeń na życie z przewagą kapitału krajowego Techniczny rachunek pozostałych ubezpieczeń osobowych i majątkowych z przewagą kapitału krajowego Ogólny rachunek zysków i strat zakładów ubezpieczeń – ogółem z przewagą kapitału krajowego

Dane finansowe – kapitał zagraniczny w sektorze ubezpieczeń

Aktywa zakładów ubezpieczeń – ogółem z przewagą kapitału zagranicznego Pasywa zakładów ubezpieczeń – ogółem z przewagą kapitału zagranicznego Techniczny rachunek ubezpieczeń – ogółem z przewagą kapitału zagranicznego Techniczny rachunek ubezpieczeń na życie z przewagą kapitału zagranicznego Techniczny rachunek pozostałych ubezpieczeń osobowych i majątkowych z przewagą kapitału zagranicznego Ogólny rachunek zysków i strat zakładów ubezpieczeń – ogółem z przewagą kapitału zagranicznego

Dane finansowe – spółki akcyjne w sektorze ubezpieczeń

Aktywa zakładów ubezpieczeń – ogółem w formie spółek akcyjnych Pasywa zakładów ubezpieczeń – ogółem w formie spółek akcyjnych Techniczny rachunek ubezpieczeń – ogółem w formie spółek akcyjnych Ogólny rachunek zysków i strat zakładów ubezpieczeń – ogółem w formie spółek akcyjnych

Dane finansowe – towarzystwa ubezpieczeń wzajemnych w sektorze ubezpieczeń

154

155

156

157

158

159

160

161

162

163

164

165

166

167

168

169

170 171 172 173

174 175

176 177 178 179

180

181

182 183 184 185

301

301

302

302

303

303

304

304

305

305

306

306

307

307

308

308

309 311 313 314

316 317

318 320 322 323

325

326

327 329 331 332

172

Aktywa zakładów ubezpieczeń – ogółem w formie towarzystw ubezpieczeń wzajemnych Pasywa zakładów ubezpieczeń – ogółem w formie towarzystw ubezpieczeń wzajemnych Techniczny rachunek ubezpieczeń – ogółem w formie towarzystw ubezpieczeń wzajemnych Ogólny rachunek zysków i strat zakładów ubezpieczeń – ogółem w formie towarzystw ubezpieczeń wzajemnych

186 187 188

189

333 335 337

338

LIST OF TABLES

Table Table

Information on Insurance Companies

Insurance Companies in Total Having Licence for Operating Activity in Poland Life Insurance Companies Having Licence for Operating Activity in Poland Non-Life Insurance Companies Having Licence for Operating Activity in Poland Insurance Companies in Total According to Carried on Operating Activity in Poland Life Insurance Companies According to Carried on Operating Activity in Poland Non-Life Insurance Companies According to Carried on Operating Activity in Poland Annual Average Employment of Insurance Companies in Total Annual Average Employment of Life Insurance Companies Annual Average Employment of Non-Life Insurance Companies Annual Average Number of Person Employed of Insurance Companies in Total Annual Average Number of Person Employed of Life Insurance Companies Annual Average Number of Person Employed of Non-Life Insurance Companies Annual Average Employment of Insurance Companies in Total with Majority of Domestic Capital Annual Average Employment of Life Insurance Companies with Majority of Domestic Capital Annual Average Employment of Non-Life Insurance Companies with Majority of Domestic Capital Annual Average Number of Person Employed of Insurance Companies in Total with Majority of Domestic Capital Annual Average Number of Person Employed of Life Insurance Companies with Majority of Domestic Capital Annual Average Number of Person Employed of Non-Life Insurance Companies with Majority of Domestic Capital Annual Average Employment of Insurance Companies in Total with Majority of Foreign Capital Annual Average Employment of Life Insurance Companies with Majority of Foreign Capital Annual Average Employment of Non-Life Insurance Companies with Majority of Foreign Capital Annual Average Number of Person Employed of Insurance Companies in Total with Majority of Foreign Capital Annual Average Number of Person Employed of Life Insurance Companies with Majority of Foreign Capital Annual Average Number of Person Employed of Non-Life Insurance Companies with Majority of Foreign Capital Insurance Distribution Channels – Life Insurance – Number of Intermediary Entities to Conclusion Insurance Contracts Insurance Distribution Channels – Life Insurance – Gross Written Premiums Insurance Distribution Channels – Life Individual Insurance – Number of Intermediary Entities to Conclusion Insurance Contracts Insurance Distribution Channels – Life Individual Insurance – Gross Written Premiums Insurance Distribution Channels – Life Group Insurance – Number of Intermediary Entities to Conclusion Insurance Contracts Insurance Distribution Channels – Life Group Insurance – Gross Written Premiums Insurance Distribution Channels – Non-Life Insurance – Number of Intermediary Entities to Conclusion Insurance Contracts Insurance Distribution Channels – Non-Life Insurance – Gross Written Premiums

Quantitative Data – Number of Policies and Gross Written Premium

Number of Active Policies of Life Insurance – Total

1 2 3 4 5 6 7 8 9

10 11 12

13 14

15

16

17

18 19 20 21

22

23

24

25 26

27 28

29 30

31 32

33 34

176 176 176 177 177 177 178 178 178 179 179 179

180 180

180

181

181

181 182 182 182

183

183

183

184 184

185 185

186 186

187 187

188 188

173

Number of Insured of Life Group Insurance Number of Active Policies of Life Insurance – According to Manner of Contract Conclusion – Individual Number of Active Policies of Life Insurance – According to Manner of Contract Conclusion – Group Number of Active Policies of Life Insurance – According to Form of Premiums Payment – Periodical Number of Active Policies of Life Insurance – According to Form of Premiums Payment – Single Number of Active Policies of Non-Life Insurance – Total Number of Active Policies of Non-Life Insurance – According to Kinds of Insurance by Policyholders – Natural Persons Number of Active Policies of Non-Life Insurance – According to Kinds of Insurance by Policyholders – Enterprises Number of Active Policies of Non-Life Insurance – According to Kinds of Insurance by Policyholders – Other Entities Number of Insured of Life Individual and Group Insurance Gross Written Premium of Life Insurance – Total Gross Written Premium of Life Insurance – According to Manner of Contract Conclusion – Individual Gross Written Premium of Life Insurance – According to Manner of Contract Conclusion – Group Gross Written Premium of Life Insurance – According to Form of Premiums Payment – Periodical Gross Written Premium of Life Insurance – According to Form of Premiums Payment – Single Gross Written Premium of Non-Life Insurance – Total Gross Written Premium of Non-Life Insurance – According to Kinds of Insurance by Policyholders – Natural Persons Gross Written Premium of Non-Life Insurance – According to Kinds of Insurance by Policyholders – Enterprises Gross Written Premium of Non-Life Insurance – According to Kinds of Insurance by Policyholders – Other Entities

Quantitative Data – Number of Claims and Gross Claims Paid

Number of Claims of Life Insurance – Total Gross Claims Paid of Life Insurance – Total Number of Claims of Life Insurance – According to Kind of Claim – Periodical Number of Claims of Life Insurance – According to Kind of Claim – Single Number of Claims of Non-Life Insurance – Total Number of Claims of Non-Life Insurance – According to Kinds of Insurance by Policyholders – Natural Persons Number of Claims of Non-Life Insurance – According to Kinds of Insurance by Policyholders – Enterprises Number of Claims of Non-Life Insurance – According to Kinds of Insurance by Policyholders – Other Entities Gross Claims Paid of Life Insurance – According to Kind of Claim – Periodical Gross Claims Paid of Life Insurance – According to Kind of Claim – Single Number of Claims of Non-Life Insurance – Total Gross Claims Paid of Non-Life Insurance – According to Kinds of Insurance by Policyholders – Natural Persons Gross Claims Paid of Non-Life Insurance – According to Kinds of Insurance by Policyholders – Enterprises Gross Claims Paid of Non-Life Insurance – According to Kinds of Insurance by Policyholders – Other Entities

Quantitative Data – Additional Data of Non-Life Insurance

Number of Active Policies of Accident and Sickness Insurance – According to Manner of Contract Conclusion – Total

35

36

37

38 39

40

41

42 43 44

45

46

47

48 49

50

51

52

53 54 55 56 57

58

59

60 61 62 63

64

65

66

67

189

189

190

190 191

192

193

194 195 195

196

196

197

197 198

199

200

201

202 202 203 203 204

205

206

207 208 208 209

210

211

212

213

174

Gross Written Premium of Accident and Sickness Insurance – According to Manner of Contract Conclusion – Total Number of Claims of Accident and Sickness Insurance – According to Kind of Claim – Total Gross Claims Paid of Accident and Sickness Insurance – According to Kind of Claim – Total Number of Active Policies of Accident and Sickness Insurance – According to Manner of Contract Conclusion – Individual Gross Written Premium of Accident and Sickness Insurance – According to Manner of Contract Conclusion – Individual Number of Claims of Accident and Sickness Insurance – According to Kind of Claim – Periodical Gross Claims Paid of Accident and Sickness Insurance – According to Kind of Claim – Periodical Number of Active Policies of Accident and Sickness Insurance – According to Manner of Contract Conclusion – Group Gross Written Premium of Accident and Sickness Insurance – According to Manner of Contract Conclusion – Group Number of Claims of Accident and Sickness Insurance – According to Kind of Claim – Single Gross Claims Paid of Accident and Sickness Insurance – According to Kind of Claim – Single Number of Active Policies of Non-Life Insurance – Additional Information Gross Written Premium of Non-Life Insurance – Additional Information Number of Claims of Non-Life Insurance – Additional Information Gross Claims Paid of Non-Life Insurance – Additional Information

Financial Data – Market in Total

Assets of Insurance Companies in Total Liabilities of Insurance Companies in Total Investments of Insurance Companies in Total Investments Income of Insurance Companies in Total Investments Charges of Insurance Companies in Total Technical Provisions of Insurance Companies in Total – Gross Technical Provisions of Insurance Companies in Total – Net of Reinsurance Technical Provisions of Insurance Companies in Total – Reinsurers Share Technical Account in Total Profit and Loss Account in Total Cash Flow Statement of Insurance Companies in Total Total Income and Costs of Insurance Companies in Total Aggregated Efficiency Ratios of Insurance Companies in Total

Financial Data – Life Insurance

Assets of Life Insurance Companies Liabilities of Life Insurance Companies Investments of Life Insurance Companies Investments Income of Life Insurance Companies Investments Charges of Life Insurance Companies Technical Provisions of Life Insurance Companies – Gross Technical Provisions of Life Insurance Companies – Net of Reinsurance Technical Provisions of Life Insurance Companies – Reinsurers Share Technical Account of Life Insurance Companies Technical Account of Life Insurance Companies (Direct Business) Technical Account of Life Insurance Companies – Class 1 Technical Account of Life Insurance Companies – Class 2 Technical Account of Life Insurance Companies – Class 3 Technical Account of Life Insurance Companies – Class 4 Technical Account of Life Insurance Companies – Class 5 Profit and Loss Account of Life Insurance Companies Cash Flow Statement of Life Insurance Companies Total Income and Costs of Life Insurance Companies Aggregated Efficiency Ratios of Life Insurance Companies

68 69 70

71

72 73

74

75

76 77 78 79 80 81 82

83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95

96 97 98 99

100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116

213 213 213

214

214 214

214

215

215 215 215 216 216 216 216

217 219 221 222 223 224 225 226 227 228 229 231 232

233 235 237 238 239 240 241 242 243 245 247 249 251 253 255 257 258 260 261 262 262

175

Selected Technical Efficiency Ratios by Life Insurance Classes – Class 1 Selected Technical Efficiency Ratios by Life Insurance Classes – Class 2 Selected Technical Efficiency Ratios by Life Insurance Classes – Class 3 Selected Technical Efficiency Ratios by Life Insurance Classes – Class 4 Selected Technical Efficiency Ratios by Life Insurance Classes – Class 5

Financial Data – Non-Life Insurance

Assets of Non-Life Insurance Companies Liabilities of Non-Life Insurance Companies Investments of Non-Life Insurance Companies Investments Income of Non-Life Insurance Companies Investments Charges of Non-Life Insurance Companies Technical Provisions of Non-Life Insurance Companies – Gross Technical Provisions of Non-Life Insurance Companies – Net of Reinsurance Technical Provisions of Non-Life Insurance Companies – Reinsurers Share Technical Account of Non-Life Insurance Companies Technical Account of Non-Life Insurance Companies (Direct Business) Technical Account of Non-Life Insurance Companies – Class 1 Technical Account of Non-Life Insurance Companies – Class 2 Technical Account of Non-Life Insurance Companies – Class 3 Technical Account of Non-Life Insurance Companies – Class 4 Technical Account of Non-Life Insurance Companies – Class 5 Technical Account of Non-Life Insurance Companies – Class 6 Technical Account of Non-Life Insurance Companies – Class 7 Technical Account of Non-Life Insurance Companies – Class 8 Technical Account of Non-Life Insurance Companies – Class 9 Technical Account of Non-Life Insurance Companies – Class 10 Technical Account of Non-Life Insurance Companies – Class 11 Technical Account of Non-Life Insurance Companies – Class 12 Technical Account of Non-Life Insurance Companies – Class 13 Technical Account of Non-Life Insurance Companies – Class 14 Technical Account of Non-Life Insurance Companies – Class 15 Technical Account of Non-Life Insurance Companies – Class 16 Technical Account of Non-Life Insurance Companies – Class 17 Technical Account of Non-Life Insurance Companies – Class 18 Profit and Loss Account of Non-Life Insurance Companies Cash Flow Statement of Non-Life Insurance Companies Total Income and Costs of Non-Life Insurance Companies Aggregated Efficiency Ratios of Non-Life Insurance Companies Selected Technical Efficiency Ratios by Non-Life Insurance Classes – Class 1 Selected Technical Efficiency Ratios by Non-Life Insurance Classes – Class 2 Selected Technical Efficiency Ratios by Non-Life Insurance Classes – Class 3 Selected Technical Efficiency Ratios by Non-Life Insurance Classes – Class 4 Selected Technical Efficiency Ratios by Non-Life Insurance Classes – Class 5 Selected Technical Efficiency Ratios by Non-Life Insurance Classes – Class 6 Selected Technical Efficiency Ratios by Non-Life Insurance Classes – Class 7 Selected Technical Efficiency Ratios by Non-Life Insurance Classes – Class 8 Selected Technical Efficiency Ratios by Non-Life Insurance Classes – Class 9 Selected Technical Efficiency Ratios by Non-Life Insurance Classes – Class 10 Selected Technical Efficiency Ratios by Non-Life Insurance Classes – Class 11 Selected Technical Efficiency Ratios by Non-Life Insurance Classes – Class 12 Selected Technical Efficiency Ratios by Non-Life Insurance Classes – Class 13 Selected Technical Efficiency Ratios by Non-Life Insurance Classes – Class 14 Selected Technical Efficiency Ratios by Non-Life Insurance Classes – Class 15 Selected Technical Efficiency Ratios by Non-Life Insurance Classes – Class 16 Selected Technical Efficiency Ratios by Non-Life Insurance Classes – Class 17 Selected Technical Efficiency Ratios by Non-Life Insurance Classes – Class 18

Financial Data – Domestic Capital in Insurance Sector

117 118 119

120 121 122 123 124 125 126 127 128 129 130 131 132 133 134 135 136 137 138 139 140 141 142 143 144 145 146 147 148 149 150 151 152 153 154 155 156 157 158 159 160 161 162 163 164 165 166 167 168 169

170 171

263 263 264

265 267 269 270 271 272 273 274 275 276 277 278 279 280 281 282 283 284 285 286 287 288 289 290 291 292 293 294 295 296 298 299 300 300 301 301 302 302 303 303 304 304 305 305 306 306 307 307 308 308

309 311

176

Assets of Insurance Companies with Majority of Domestic Capital in Total Liabilities of Insurance Companies with Majority of Domestic Capital in Total Technical Account of Insurance Companies with Majority of Domestic Capital in Total Technical Account of Life Insurance Companies with Majority of Domestic Capital Technical Account of Non-Life Insurance Companies with Majority of Domestic Capital Profit and Loss Account of Insurance Companies with Majority of Domestic Capital in Total

Financial Data – Foreign Capital in Insurance Sector

Assets of Insurance Companies with Majority of Foreign Capital in Total Liabilities of Insurance Companies with Majority of Foreign Capital in Total Technical Account of Insurance Companies with Majority of Foreign Capital in Total Technical Account of Life Insurance Companies with Majority of Foreign Capital Technical Account of Non-Life Insurance Companies with Majority of Foreign Capital Profit and Loss Account of Insurance Companies with Majority of Foreign Capital in Total

Financial Data – Joint-Stock Companies in Insurance Sector

Assets of Insurance Companies in Form of Joint-Stock Companies in Total Liabilities of Insurance Companies in Form of Joint-Stock Companies in Total Technical Account of Insurance Companies in Form of Joint-Stock Companies in Total Profit and Loss Account of Insurance Companies in Form of Joint-Stock Companies in Total

Financial Data – Mutual Insurance Societies in Insurance Sector

Assets of Insurance Companies in Form of Mutual Insurance Societies in Total Liabilities of Insurance Companies in Form of Mutual Insurance Societies in Total Technical Account of Insurance Companies in Form of Mutual Insurance Societies in Total Profit and Loss Account of Insurance Companies in Form of Mutual Insurance Societies in Total

172 173 174 175

176 177 178 179 180 181

182 183 184 185

186 187 188 189

313 314 316 317

318 320 322 323 325 326

327 329 331 332

333 335 337 338

176

Tabl. 1. Zakłady ubezpieczeń ogółem posiadające zezwolenie na prowadzenie działalności ubezpieczeniowej w Polsce


Liczba zakładów 71 69 67 68 66

Przeważający kapitał krajowy 23 21 21 23 20

Przeważający kapitał zagraniczny 48 48 46 45 46

Sektor prywatny 69 67 65 66 64

Sektor publiczny 2 2 2 2 2

Spółki akcyjne 61 60 58 59 57

Towarzystwa ubezpieczeń wzajemnych 10 9 9 9 9

Główny oddział ubezpieczyciela zagranicznego

1 1 1 1 1

Tabl. 2. Zakłady ubezpieczeń na życie posiadające zezwolenie na prowadzenie działalności ubezpieczeniowej w Polsce






Sektor publiczny – – – – –




x x x x x

Tabl. 3. Zakłady pozostałych ubezpieczeń osobowych i majątkowych posiadające zezwolenie na prowadzenie działalności ubezpieczeniowej w Polsce










1 1 1 1 1

177

Tabl. 4. Zakłady ubezpieczeń ogółem prowadzące działalność ubezpieczeniową w Polsce










1 1 1 1 1

Tabl. 5. Zakłady ubezpieczeń na życie prowadzące działalność ubezpieczeniową w Polsce






Sektor publiczny – – – – –




x x x x x

Tabl. 6. Zakłady pozostałych ubezpieczeń osobowych i majątkowych prowadzące działalność ubezpieczeniową w Polsce










1 1 1 1 1

178

Tabl. 7. Średnioroczne zatrudnienie w zakładach ubezpieczeń ogółem

2004 2005 2006 2007 2008 Wyszczególnienie

w etatach

Ogółem 29 997 29 550 29 437 30 319 30 777

Kadra kierownicza 3 574 3 203 2 415 2 682 2 724

Doradcy 31 31 39 33 18

Aktuariusze 73 79 76 93 99

Pozostali pracownicy, w tym: 26 320 26 237 26 907 27 511 27 936

agenci na etatach 1 381 394 393 301 290

Liczba agentów nieetatowych w osobach

x x x x x

Tabl. 8. Średnioroczne zatrudnienie w zakładach ubezpieczeń na życie


w etatach

Ogółem 6 970 6 836 6 816 7 311 7 743

Kadra kierownicza 1 236 1 192 616 734 701

Doradcy 11 20 17 10 3



agenci na etatach 2 2 25 8 12


x x x x x

Tabl. 9. Średnioroczne zatrudnienie w zakładach pozostałych ubezpieczeń osobowych i majątkowych


w etatach

Ogółem 23 028 22 714 22 621 23 008 23 034


Doradcy 20 11 22 24 15





x x x x x

179

Tabl. 10. Średnioroczna liczba pracujących w zakładach ubezpieczeń ogółem


w osobach

Ogółem 32 748 32 982 34 661 36 178 36 033


Doradcy 41 39 53 47 35

Aktuariusze 93 93 100 106 125


agenci na etatach 2 438 1 128 1 666 1 563 1 336


50 152 53 566 65 628 63 822 58 240

Tabl. 11. Średnioroczna liczba pracujących w zakładach ubezpieczeń na życie


w osobach

Ogółem 8 014 8 163 9 072 10 209 10 270

Kadra kierownicza 1 420 1 409 914 962 1 064

Doradcy 18 26 25 18 11



agenci na etatach 117 128 629 475 336


13 407 16 215 18 801 20 791 16 679

Tabl. 12. Średnioroczna liczba pracujących w zakładach pozostałych ubezpieczeń osobowych i majątkowych


w osobach

Ogółem 24 734 24 819 25 589 25 969 25 764


Doradcy 23 13 28 29 24



agenci na etatach 2 321 1 001 1 036 1 088 1 000


36 745 37 351 46 827 43 031 41 561

180

Tabl. 13. Średnioroczne zatrudnienie w zakładach ubezpieczeń ogółem z przeważającym udziałem kapitału krajowego


w etatach

Ogółem 18 444 18 050 18 495 18 239


Doradcy 27 26 16 6

Aktuariusze 19 17 24 21

Pozostali pracownicy, w tym: 16 442 16 984 17 344 17 113

agenci na etatach 374 320 266 252


x x x x

Tabl. 14. Średnioroczne zatrudnienie w zakładach ubezpieczeń na życie z przeważającym udziałem kapitału krajowego


w etatach

Ogółem 4 530 4 450 4 673 5 126

Kadra kierownicza 817 240 308 278

Doradcy 17 12 3 0



agenci na etatach – 21 – –


x x x x

Tabl. 15. Średnioroczne zatrudnienie w zakładach pozostałych ubezpieczeń osobowych i majątkowych z przeważającym udziałem kapitału krajowego


w etatach

Ogółem 13 913 13 600 13 822 13 113

Kadra kierownicza 1 138 783 804 821

Doradcy 10 13 13 6





x x x x

181

Tabl. 16. Średnioroczna liczba pracujących w zakładach ubezpieczeń ogółem z przeważającym udziałem kapitału krajowego


w osobach

Ogółem 19 612 19 874 20 966 19 921


Doradcy 32 30 20 13





23 915 24 923 26 721 20 289

Tabl. 17. Średnioroczna liczba pracujących w zakładach ubezpieczeń na życie z przeważającym udziałem kapitału krajowego


w osobach

Ogółem 5 111 5 411 6 268 6 106


Doradcy 22 15 5 2



agenci na etatach – 206 – –


6 325 6 992 7 764 2 066

Tabl. 18. Średnioroczna liczba pracujących w zakładach pozostałych ubezpieczeń osobowych i majątkowych z przeważającym udziałem kapitału krajowego


w osobach

Ogółem 14 501 14 464 14 698 13 814

Kadra kierownicza 1 161 871 848 850

Doradcy 10 15 15 10





17 589 17 931 18 957 18 222

182

Tabl. 19. Średnioroczne zatrudnienie w zakładach ubezpieczeń ogółem z przeważającym udziałem kapitału zagranicznego


w etatach

Ogółem 11 107 11 388 11 824 12 538


Doradcy 4 13 17 12





x x x x

Tabl. 20. Średnioroczne zatrudnienie w zakładach ubezpieczeń na życie z przeważającym udziałem kapitału zagranicznego


w etatach

Ogółem 2 306 2 366 2 637 2 618


Doradcy 3 4 6 2





x x x x

Tabl. 21. Średnioroczne zatrudnienie w zakładach pozostałych ubezpieczeń osobowych i majątkowych z przeważającym udziałem kapitału zagranicznego


w etatach

Ogółem 8 800 9 022 9 186 9 920


Doradcy 1 9 11 10





x x x x

183

Tabl. 22. Średnioroczna liczba pracujących w zakładach ubezpieczeń ogółem z przeważającym udziałem kapitału zagranicznego


w osobach

Ogółem 13 370 14 787 15 213 16 113


Doradcy 7 23 27 23





29 651 40 705 37 101 37 951

Tabl. 23. Średnioroczna liczba pracujących w zakładach ubezpieczeń na życie z przeważającym udziałem kapitału zagranicznego


w osobach

Ogółem 3 051 3 662 3 942 4 163


Doradcy 4 10 13 9





9 890 11 808 13 027 14 613

Tabl. 24. Średnioroczna liczba pracujących w zakładach pozostałych ubezpieczeń osobowych i majątkowych z przeważającym udziałem kapitału zagranicznego


w osobach

Ogółem 10 318 11 125 11 271 11 949


Doradcy 3 13 14 14





19 761 28 897 24 074 23 338

184

Tabl. 25. Kanały dystrybucji ubezpieczeń na życie ogółem – liczba podmiotów pośredniczących w zawarciu umowy ubezpieczenia


liczba podmiotów pośredniczących w zawarciu umowy ubezpieczenia

Agenci ubezpieczeniowi 41 942 35 196 37 487 39 330

osoby fizyczne 39 280 33 078 32 991 32 347

osoby prawne 2 497 1 941 1 844 4 161

banki 95 170 258 372

spółdzielcze kasy oszczędnościowo-kredytowe

– 871 68 65

pozostałe osoby prawne 2 402 900 1 518 3 724

podmioty bez osobowości prawnej 165 177 2 652 2 822

Brokerzy ubezpieczeniowi i reasekuracyjni

2 195 1 976 2 034 2 218

osoby fizyczne 1 177 969 1 079 935

osoby prawne 1 018 1 007 955 1 283

Tabl. 26. Kanały dystrybucji ubezpieczeń na życie ogółem – składka przypisana brutto


w tys. zł

Ogółem 15 323 526 21 108 627 25 509 426 38 985 973

Sprzedaż bezpośrednia 5 170 149 5 951 766 6 973 392 8 943 846

przez pracowników 5 170 111 5 951 719 6 973 096 8 942 642

przez internet 38 47 62 42

przez telefon – – 233 1 163

Agenci ubezpieczeniowi 8 319 399 12 542 500 16 913 241 28 247 084

osoby fizyczne 3 788 369 4 881 136 5 335 400 4 128 973

osoby prawne 4 495 054 7 610 963 10 424 294 23 451 986

banki 2 205 800 4 300 760 5 967 947 17 405 226


– 25 783 52 957 50 934

pozostałe osoby prawne 2 289 255 3 284 420 4 403 391 5 995 825

podmioty bez osobowości prawnej 35 976 50 401 1 153 547 666 125


632 305 728 424 616 423 610 699

osoby fizyczne 143 290 199 501 120 460 108 485

osoby prawne 489 014 528 923 495 964 502 214

Inne kanały dystrybucji 1 201 674 1 885 936 1 006 370 1 184 344

185

Tabl. 27. Kanały dystrybucji ubezpieczeń indywidualnych na życie – liczba podmiotów pośredniczących w zawarciu umowy ubezpieczenia




osoby fizyczne 32 101 30 391 30 419 29 587

osoby prawne 1 356 1 613 1 515 3 551

banki 53 35 44 50


– 43 56 60

pozostałe osoby prawne 1 303 1 535 1 415 3 441

podmioty bez osobowości prawnej 127 159 2 582 2 787


1 351 1 225 1 213 1 187

osoby fizyczne 772 685 729 573

osoby prawne 579 540 484 614

Tabl. 28. Kanały dystrybucji ubezpieczeń indywidualnych na życie – składka przypisana brutto


w tys. zł

Ogółem 7 510 982 11 016 388 14 036 338 16 433 724

Sprzedaż bezpośrednia 237 346 511 884 606 701 2 546 597

przez pracowników 237 308 511 838 606 407 2 545 393

przez internet 38 47 62 42

przez telefon – – 232 1 163


osoby fizyczne 3 269 145 4 331 456 4 690 812 3 343 120

osoby prawne 3 739 456 5 871 544 7 519 079 8 929 362

banki 1 698 614 3 290 542 3 968 996 5 565 525


0 22 324 19 967 1 256


podmioty bez osobowości prawnej 31 803 35 469 935 128 407 270


112 865 148 772 53 466 43 495

osoby fizyczne 27 783 115 141 26 284 20 198

osoby prawne 85 083 33 631 27 182 23 296

Inne kanały dystrybucji 120 367 117 263 231 150 1 163 880

186

Tabl. 29. Kanały dystrybucji ubezpieczeń grupowych na życie – liczba podmiotów pośredniczących w zawarciu umowy ubezpieczenia




osoby fizyczne 18 201 15 750 15 633 15 397

osoby prawne 1 403 1 166 716 1 177

banki 77 153 228 349


– 9 68 65

pozostałe osoby prawne 1 326 1 004 420 763

podmioty bez osobowości prawnej 41 64 172 82


1 379 1 270 1 336 1 428

osoby fizyczne 656 557 549 509

osoby prawne 723 713 787 919

Tabl. 30. Kanały dystrybucji ubezpieczeń grupowych na życie – składka przypisana brutto


w tys. zł

Ogółem 7 812 544 10 092 238 11 473 088 22 552 249



przez internet – – – 0

przez telefon – – 1 0


osoby fizyczne 519 224 549 680 644 588 785 853

osoby prawne 755 598 1 739 419 2 905 215 14 522 624

banki 507 185 1 010 218 1 998 951 11 839 702


– 3 459 32 989 49 678

pozostałe osoby prawne 248 412 725 743 873 274 2 633 244

podmioty bez osobowości prawnej 4 173 14 932 218 419 258 855


519 439 579 653 562 957 567 205

osoby fizyczne 115 508 84 360 94 175 88 287

osoby prawne 403 932 495 292 468 782 478 918

Inne kanały dystrybucji 1 081 307 1 768 673 775 219 20 464

187

Tabl. 31. Kanały dystrybucji ubezpieczeń w pozostałych ubezpieczeniach osobowych i majątkowych – liczba podmiotów pośredniczących w zawarciu umowy ubezpieczenia




osoby fizyczne 32 255 35 085 45 135 40 808

osoby prawne 5 386 6 127 4 651 4 294

banki 456 1 112 1 414 1 060spółdzielcze kasy oszczędnościowo-kredytowe

– 33 42 794

pozostałe osoby prawne 4 930 4 982 3 195 2 440

podmioty bez osobowości prawnej 624 427 479 616podmioty działające na podstawie art. 10 ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym

1 434 2 017 3 250 2 768


8 050 6 702 7 664 6 745

osoby fizyczne 2 808 3 246 4 132 3 072

osoby prawne 5 242 3 456 3 532 3 673

Tabl. 32. Kanały dystrybucji ubezpieczeń w pozostałych ubezpieczeniach osobowych i majątkowych – składka przypisana brutto


w tys. zł

Ogółem 15 657 881 16 424 728 18 222 963 20 305 966



przez internet 645 1 463 22 740 52 506

przez telefon 128 121 183 887 262 985 262 435


osoby fizyczne 6 844 586 6 996 318 8 069 007 8 875 889

osoby prawne 1 870 032 2 324 810 2 431 141 3 141 441

banki 88 555 120 226 249 848 478 878spółdzielcze kasy oszczędnościowo-kredytowe

– 40 858 38 087 629 541


podmioty bez osobowości prawnej 166 966 228 573 361 840 382 895podmioty działające na podstawie art. 10 ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym

316 065 234 332 251 228 329 034


2 470 469 2 524 807 2 598 265 2 910 467

osoby fizyczne 322 566 539 587 557 870 446 432

osoby prawne 2 147 902 1 985 220 2 040 395 2 464 035

Inne kanały dystrybucji 119 895 163 243 255 893 253 800

188

Tabl. 33. Liczba polis czynnycha w ubezpieczeniach na życie – ogółem


w sztukach

Ogółem 10 977 328 10 926 186 12 103 139 12 195 656 12 273 235

Ubezpieczenia na życie 8 033 745 7 944 542 7 794 608 7 673 909 7 690 712

Ubezpieczenia posagowe, zaopatrzenia dzieci

337 761 284 373 274 417 192 769 158 826


1 639 800 1 797 392 2 317 141 2 567 240 2 578 417

Ubezpieczenia rentowe 35 786 35 743 39 426 42 583 43 245

Ubezpieczenia wypadkowe i chorobowe, w tym:

7 356 183 4 489 449 5 767 947 6 704 542 7 744 578

ubezpieczenia chorobowe 387 976 407 051 461 466 545 889 626 260


Tabl. 34. Liczba ubezpieczonych osób w ubezpieczeniach na życie – ubezpieczenia grupowe


Ogółem 20 185 023 22 601 658 26 501 953 21 559 900 22 577 425



5 – – – –


748 375 761 016 785 714 751 452 729 782



24 907 091 24 131 629 32 165 930 39 460 524 53 196 147

ubezpieczenia chorobowe 4 951 561 6 114 761 6 724 088 7 148 183 7 709 898

189

Tabl. 35. Liczba polis czynnycha w ubezpieczeniach na życie – według sposobu zawarcia umowy – indywidualne


w sztukach

Ogółem 4 282 595 4 228 447 5 504 200 11 864 555 11 911 253



337 761 284 373 274 417 192 769 158 826


1 584 039 1 739 191 2 259 473 2 530 639 2 540 186



3 355 491 3 313 789 3 323 364 5 958 368 6 682 357



Tabl. 36. Liczba polis czynnycha w ubezpieczeniach na życie – według sposobu zawarcia umowy – grupowe


w sztukach

Ogółem 6 694 732 6 697 739 6 598 939 331 101 361 982

Ubezpieczenia na życie 6 635 515 6 634 022 6 527 645 273 743 292 018


– – – – –


55 761 58 201 57 668 36 601 38 231

Ubezpieczenia rentowe 14 15 15 12 13


4 000 692 1 175 660 2 444 583 746 174 1 062 221



190

Tabl. 37. Liczba polis czynnycha w ubezpieczeniach na życie – według sposobu płacenia składek – okresowe


w sztukach

Ogółem 10 798 007 10 728 282 11 826 804 11 805 958 11 788 174



322 590 274 394 261 919 180 480 146 472


1 568 285 1 687 762 2 116 047 2 249 751 2 283 363



7 283 574 4 403 786 5 667 080 6 609 347 7 609 774



Tabl. 38. Liczba polis czynnycha w ubezpieczeniach na życie – według sposobu płacenia składek – jednorazowe


w sztukach

Ogółem 179 321 197 904 276 335 389 698 485 061

Ubezpieczenia na życie 92 211 77 180 61 503 58 647 180 579


15 171 9 979 12 498 12 289 12 354


71 515 109 630 201 094 317 489 295 054

Ubezpieczenia rentowe 503 268 360 427 510


72 609 85 663 100 867 95 195 134 804

ubezpieczenia chorobowe 289 132 103 4 331 27 669


191

Tabl. 39. Liczba polis w pozostałych ubezpieczeniach osobowych i majątkowych – ogółem

2004 2005 2006 2007 2008 Rodzaje ubezpieczeń

w sztukach

Ogółem 41 734 802 43 927 876 53 672 374 58 087 517 60 243 938

Ubezpieczenia wypadku 7 400 315 8 134 969 8 790 456 9 499 816 10 103 387

Ubezpieczenia choroby 148 644 121 069 126 728 270 379 308 066

Ubezpieczenia casco pojazdów lądowych

3 856 475 3 934 263 3 929 151 4 249 457 4 580 316

Ubezpieczenia casco pojazdów szynowych

142 194 249 512 664

Ubezpieczeniacasco statków powietrznych

432 432 470 697 822

Ubezpieczenia żeglugi morskiej i śródlądowej

8 087 7 621 8 078 12 216 12 421

Ubezpieczenia przedmiotów w transporcie

15 912 16 033 17 990 21 615 24 861

Ubezpieczenia szkód spowodowanych żywiołami, w tym:

4 952 284 5 986 923 6 547 458 7 593 173 7 787 157

obowiązkowe budynków w gospodarstwach rolnych

1 516 982 1 491 799 1 443 071 1 588 328 1 640 681

Ubezpieczenia pozostałych szkód rzeczowych

6 188 583 6 756 069 7 190 541 7 929 798 6 804 785


14 792 375 14 724 175 15 276 029 16 205 897 17 172 420

obowiązkowe OC posiadaczy pojazdów mechanicznych

13 324 158 14 025 313 14 765 497 15 764 116 16 765 441


964 987 1 104 1 455 1 596


2 592 5 445 5 907 7 215 6 992


2 726 753 2 974 226 3 289 035 3 776 107 4 914 176

obowiązkowe OC rolników 1 485 223 1 503 642 1 444 891 1 409 656 1 454 425

pozostałe obowiązkowe 59 475 57 626 91 282 112 193 80 890

Ubezpieczenia kredytu 161 452 11 693 72 211 120 700 82 148

Gwarancja ubezpieczeniowa 64 651 70 247 70 422 79 816 127 721

Ubezpieczenia różnych ryzyk finansowych

398 437 23 015 38 664 61 813 195 245

Ubezpieczenia ochrony prawnej 49 173 324 971 41 212 262 182 377 866

Ubezpieczenia świadczenia pomocy 1 512 459 1 327 111 8 221 003 8 786 639 8 985 818

192

Tabl. 40. Liczba polis w pozostałych ubezpieczeniach osobowych i majątkowych – według podmiotów ubezpieczających – osoby fizyczne


w sztukach

Ogółem 36 231 508 38 289 433 46 043 333 50 601 847 51 814 220

Ubezpieczenia wypadku 6 674 469 7 299 508 7 788 114 8 272 890 8 701 847



3 114 755 3 102 600 2 913 591 3 129 351 3 292 392


1 – – 24 63


68 65 43 114 132


3 580 2 753 2 614 7 392 7 609


407 340 373 6 343 5 752


3 918 189 4 810 265 5 284 277 6 415 756 6 569 849


1 511 487 1 488 456 1 440 185 1 584 046 1 638 342


5 537 862 6 101 191 6 450 822 7 253 501 6 108 160


13 533 453 13 412 119 13 721 147 14 527 196 15 285 727


12 258 425 12 829 349 13 334 934 14 230 917 15 030 684


294 164 212 405 424


1 136 2 921 2 933 4 324 4 031


2 289 349 2 462 434 2 702 660 3 257 482 4 336 176

obowiązkowe OC rolników 1 483 545 1 500 843 1 442 443 1 406 830 1 452 261


Ubezpieczenia kredytu 1 469 911 231 73 58



1 910 12 482 14 834 22 057 34 795


Ubezpieczenia świadczenia pomocy 1 161 649 1 126 938 7 536 530 7 995 457 8 016 234

193

Tabl. 41. Liczba polis w pozostałych ubezpieczeniach osobowych i majątkowych – według podmiotów ubezpieczających – przedsiębiorstwa


w sztukach

Ogółem 4 469 874 4 828 195 6 721 000 6 441 745 7 394 617

Ubezpieczenia wypadku 583 537 691 154 854 346 1 016 284 1 186 748



619 521 715 765 891 905 981 741 1 161 079


131 165 229 467 578


297 290 356 456 542


3 939 4 392 5 066 4 276 4 353


14 826 15 028 16 825 14 334 17 738


754 703 996 526 1 086 023 999 356 1 043 459


2 268 1 931 1 635 3 038 1 157


548 340 585 502 657 831 594 783 617 422


987 705 1 109 370 1 348 366 1 452 314 1 665 279


872 910 1 009 433 1 238 701 1 323 206 1 528 441


571 611 710 829 905


1 402 2 250 2 699 2 435 2 584


341 310 435 491 518 007 451 115 506 534

obowiązkowe OC rolników 1 007 1 506 1 284 1 654 1 043





395 258 10 270 23 492 39 325 160 036


Ubezpieczenia świadczenia pomocy 338 345 186 099 591 825 682 375 864 289

194

Tabl. 42. Liczba polis w pozostałych ubezpieczeniach osobowych i majątkowych – według podmiotów ubezpieczających – pozostałe


w sztukach

Ogółem 1 033 420 810 248 908 041 1 043 925 1 035 101

Ubezpieczenia wypadku 142 309 144 307 147 996 210 642 214 792

Ubezpieczenia choroby 534 629 741 21 898 30 125


122 199 115 898 123 655 138 365 126 845


10 29 20 21 23


67 77 71 127 148


568 476 398 548 459


679 665 792 938 1 370


279 392 180 132 177 158 178 061 173 850


3 227 1 412 1 251 1 244 1 181


102 381 69 376 81 888 81 514 79 203


271 217 202 686 206 516 226 387 221 414


192 823 186 531 191 862 209 993 206 316


99 212 182 221 267


54 274 275 456 377


96 095 76 301 68 368 67 510 71 466

obowiązkowe OC rolników 671 1 293 1 164 1 172 1 121


Ubezpieczenia kredytu 176 8 8 8 24



1 269 263 338 431 414

Ubezpieczenia ochrony prawnej 112 64 86 144 101


195

Tabl. 43. Liczba ubezpieczonych osób w ubezpieczeniach na życie – ubezpieczenia indywidualne i grupowe


Ogółem 24 467 618 26 830 105 32 006 153 33 424 455 34 488 678



337 766 284 373 274 417 192 769 158 826


2 332 414 2 500 207 3 045 187 3 282 091 3 269 968



28 262 582 27 445 418 35 489 294 45 418 892 59 878 504

ubezpieczenia chorobowe 5 258 979 6 395 182 7 043 945 7 537 822 8 159 549

Tabl. 44. Składka przypisana brutto w ubezpieczeniach na życie – ogółem


w tys. zł

Ogółem 12 613 925 15 203 001 21 035 671 25 456 586 38 937 974



146 088 150 538 146 223 137 667 131 593


4 016 331 5 609 997 9 701 546 11 958 217 6 289 132



2 276 242 2 514 601 3 047 086 3 459 780 4 078 817


196

Tabl. 45. Składka przypisana brutto w ubezpieczeniach na życie – według sposobu zawarcia umowy – indywidualne


w tys. zł

Ogółem 6 324 270 7 390 656 10 943 801 15 651 210 16 386 598



146 089 150 538 146 223 137 667 131 593


3 473 646 4 704 116 8 403 642 11 050 743 5 586 842



466 007 469 274 486 394 930 222 1 010 316


Tabl. 46. Składka przypisana brutto w ubezpieczeniach na życie – według sposobu zawarcia umowy – grupowe


w tys. zł

Ogółem 6 289 654 7 812 345 10 091 869 9 805 376 22 551 376



–1 – – – –


542 685 905 881 1 297 903 907 473 702 290



1 810 233 2 045 328 2 560 692 2 529 558 3 068 501


197

Tabl. 47. Składka przypisana brutto w ubezpieczeniach na życie – według sposobu płacenia składek – okresowe


w tys. zł

Ogółem 9 784 833 10 359 412 11 802 683 13 558 936 13 553 820



140 069 137 388 132 532 127 516 125 737


2 766 608 3 024 881 3 701 717 4 698 001 4 215 856



2 208 546 2 436 900 2 840 908 3 305 531 3 696 779


Tabl. 48. Składka przypisana brutto w ubezpieczeniach na życie – według sposobu płacenia składek – jednorazowe


w tys. zł

Ogółem 2 829 092 4 843 589 9 232 988 11 897 650 25 384 154



6 018 13 151 13 691 10 151 5 857


1 249 722 2 585 115 5 999 829 7 260 216 2 073 276



67 696 77 702 206 178 154 249 382 038


198

Tabl. 49. Składka przypisana brutto w pozostałych ubezpieczeniach osobowych i majątkowych – ogółem


w tys. zł

Ogółem 14 567 096 15 337 315 16 056 794 17 781 779 19 854 414

Ubezpieczenia wypadku 674 051 739 737 814 927 957 739 1 231 841



4 426 243 4 363 734 4 224 492 4 735 044 5 206 861


2 872 6 386 7 237 9 911 11 875


15 594 14 444 14 530 13 006 17 136


83 049 102 540 116 667 126 972 101 143


119 964 122 527 120 309 113 665 112 383


1 680 326 1 684 766 1 744 350 1 826 924 1 887 424


282 527 292 612 301 203 319 765 352 132


1 064 424 1 080 967 1 147 354 1 245 552 1 436 648


4 944 003 5 519 148 5 772 814 6 205 331 7 009 941


4 683 658 5 396 276 5 634 489 6 038 048 6 809 544


20 256 29 197 23 740 21 156 21 464


19 360 17 148 16 955 17 614 15 477


623 362 706 745 821 374 898 402 973 481






263 421 242 884 295 173 440 390 544 212



199

Tabl. 50. Składka przypisana brutto w pozostałych ubezpieczeniach osobowych i majątkowych – według podmiotów ubezpieczających – osoby fizyczne


w tys. zł

Ogółem 9 287 711 9 599 882 9 517 758 10 496 496 11 578 645




3 146 925 2 920 030 2 500 266 2 622 688 2 799 821


10 – – 289 541


629 363 58 1 650 1 242


4 875 4 795 5 136 61 071 55 253


815 489 250 16 770 16 027


667 895 688 090 733 261 908 874 1 027 992


281 237 291 414 300 153 318 291 351 060


406 672 391 498 422 871 518 982 645 246


4 237 408 4 715 625 4 861 189 5 194 692 5 751 836


4 058 502 4 669 316 4 801 116 5 125 249 5 669 504


362 330 234 4 492 5 023


553 735 748 2 258 2 049


115 380 116 004 121 956 169 667 197 655






15 569 29 296 31 544 53 861 43 497



200

Tabl. 51. Składka przypisana brutto w pozostałych ubezpieczeniach osobowych i majątkowych – według podmiotów ubezpieczających – przedsiębiorstwa


w tys. zł

Ogółem 5 009 021 5 103 459 5 970 885 6 635 568 7 610 707




1 236 293 1 268 251 1 540 363 1 868 930 2 178 219


2 806 5 880 6 403 8 775 9 492


14 099 11 978 13 215 9 188 12 238


77 844 94 959 110 976 63 856 45 046


117 542 116 614 117 421 95 302 94 321


961 234 875 854 930 929 840 509 782 433


991 915 798 1 208 786


623 710 626 888 669 367 674 469 736 012


673 143 697 389 808 531 895 457 1 138 691


596 744 625 169 736 551 802 984 1 026 022


19 668 28 014 22 579 12 921 14 818


18 790 16 310 16 171 15 090 13 359


462 216 511 459 613 797 645 906 680 162

obowiązkowe OC rolników 161 140 157 216 584





243 439 197 806 262 146 379 636 497 748



201

Tabl. 52. Składka przypisana brutto w pozostałych ubezpieczeniach osobowych i majątkowych – według podmiotów ubezpieczających – pozostałe


w tys. zł

Ogółem 270 364 633 975 568 151 649 716 665 062




43 024 175 452 183 863 243 426 228 821


56 506 834 847 1 842


867 2 103 1 257 2 168 3 656


331 2 786 555 2 046 845


1 607 5 424 2 638 1 593 2 035


51 196 120 823 80 160 77 542 77 000


299 282 252 266 287


34 043 62 582 55 116 52 101 55 389


33 452 106 134 103 093 115 182 119 414


28 412 101 791 96 822 109 815 114 018


226 853 927 3 743 1 623


17 102 36 266 69


45 766 79 282 85 621 82 828 95 664






4 414 15 782 1 483 6 893 2 967


Ubezpieczenia świadczenia pomocy 351 800 2 528 2 978 3 131

202

Tabl. 53. Liczba wypłata w ubezpieczeniach na życie – ogółem


w sztukach

Ogółem 2 503 311 2 644 844 2 629 606 2 662 305 2 980 985



53 010 51 722 47 164 43 421 38 792


298 924 304 642 271 464 304 465 463 222



808 716 851 448 871 543 886 513 947 881


aSuma liczby wypłat z poszczególnych grup ubezpieczeń może być większa lub mniejsza od pozycji ogółem, wynika to ze specyfiki konstrukcji produktów ubezpieczeniowych

Tabl. 54. Świadczenia wypłacone brutto w ubezpieczeniach na życie – ogółem


w tys. zł

Ogółem 6 065 255 7 504 184 8 432 523 10 404 796 19 337 703



129 745 143 779 169 017 175 477 177 316


1 725 075 1 931 547 2 305 021 3 745 800 6 697 692



951 552 985 548 1 025 552 1 103 658 1 192 701


203

Tabl. 55. Liczba wypłata w ubezpieczeniach na życie – według rodzaju wypłaty – okresowe


w sztukach

Ogółem 111 148 119 152 116 550 103 971 77 044



1 946 2 861 2 508 2 457 1 485


38 431 40 154 34 220 45 311 28 989



54 404 34 077 25 410 27 774 21 675



Tabl. 56. Liczba wypłata w ubezpieczeniach na życie – według rodzaju wypłaty – jednorazowe


w sztukach

Ogółem 2 392 163 2 525 692 2 513 056 2 558 334 2 903 941



51 064 48 861 44 656 40 964 37 307


260 493 264 488 237 244 259 154 434 233

Ubezpieczenia rentowe 790 905 12 732 17 919 681


754 312 817 371 846 133 858 739 926 206



204

Tabl. 57. Liczba wypłat w pozostałych ubezpieczeniach osobowych i majątkowych – ogółem


w sztukach

Ogółem 2 419 392 2 423 990 2 547 871 2 601 909 2 887 843




641 387 623 787 612 008 578 707 646 120


26 51 61 175 831


66 67 71 65 61


1 357 1 155 1 258 1 718 1 550


9 297 9 422 9 923 14 106 22 544


119 050 116 994 131 138 255 011 181 282


35 901 24 929 22 716 83 732 34 914


194 941 187 076 194 296 174 936 161 192


663 654 716 670 799 420 795 485 873 388


636 941 696 543 783 186 777 682 861 061


15 44 52 96 161


523 488 270 117 142


93 624 97 960 128 946 123 249 123 252




Gwarancja ubezpieczeniowa 658 779 448 297 299


3 218 1 435 1 862 2 346 4 014

Ubezpieczenia ochrony prawnej 925 1 240 1 574 1 728 3 535


205

Tabl. 58. Liczba wypłat w pozostałych ubezpieczeniach osobowych i majątkowych – według podmiotów ubezpieczających – osoby fizyczne


w sztukach

Ogółem 1 805 924 1 769 240 1 830 029 1 848 222 1 904 111




451 873 410 229 381 909 344 398 372 952


– – 1 7 17


9 4 6 7 5


319 215 185 1 154 1 088


393 79 35 3 546 3 923


80 701 73 840 91 019 183 801 119 289


35 535 24 736 22 475 83 337 34 805


144 314 143 402 153 477 135 720 119 928


556 510 593 662 650 787 627 572 683 485


536 549 580 301 640 415 615 160 680 563


1 2 3 3 1


30 9 10 35 35


15 832 14 737 43 264 37 535 43 846


pozostałe obowiązkowe 1 400 405 411 459 340




1 131 657 1 089 1 074 1 186

Ubezpieczenia ochrony prawnej 600 819 1 048 1 139 2 555


206

Tabl. 59. Liczba wypłat w pozostałych ubezpieczeniach osobowych i majątkowych – według podmiotów ubezpieczających – przedsiębiorstwa


w sztukach

Ogółem 529 963 560 374 655 724 727 950 955 712




181 570 201 021 225 893 231 901 270 375


26 46 60 168 814


48 57 61 57 55


1 006 919 1 060 553 450


8 852 9 326 9 875 10 542 18 613


35 864 40 117 37 627 66 688 59 548


243 106 186 334 77


46 763 39 276 37 638 37 990 39 909


102 124 116 669 144 472 164 411 186 153


95 796 110 262 138 934 159 025 176 781


13 39 49 93 160


492 476 259 82 103


70 472 74 129 79 494 82 872 77 258


pozostałe obowiązkowe 711 845 1 654 12 635 1 985




2 086 775 770 1 270 2 813



207

Tabl. 60. Liczba wypłat w pozostałych ubezpieczeniach osobowych i majątkowych – według podmiotów ubezpieczających – pozostałe


w sztukach

Ogółem 83 505 94 376 62 118 25 737 28 020


Ubezpieczenia choroby 711 115 69 181 2 155


7 944 12 537 4 206 2 408 2 793


– 5 – – –


9 6 4 1 1


32 21 13 11 12


52 17 13 18 8


2 485 3 037 2 492 4 522 2 445


123 87 55 61 32


3 864 4 398 3 181 1 226 1 355


5 020 6 339 4 161 3 502 3 750


4 596 5 980 3 837 3 497 3 717


1 3 – – –


1 3 1 – 4


7 320 9 094 6 188 2 842 2 148


pozostałe obowiązkowe 229 570 367 235 22




1 3 3 2 15


Ubezpieczenia świadczenia pomocy 411 610 720 136 191

208

Tabl. 61. Świadczenia wypłacone brutto w ubezpieczeniach na życie – według rodzaju wypłaty – okresowe


w tys. zł

Ogółem 524 584 865 791 746 359 648 346 770 277



6 033 3 434 12 371 14 509 20 030


243 169 315 381 325 291 407 367 494 093



55 232 31 150 39 094 31 232 35 382


Tabl. 62. Świadczenia wypłacone brutto w ubezpieczeniach na życie – według rodzaju wypłaty – jednorazowe


w tys. zł

Ogółem 5 540 672 6 638 394 7 686 164 9 756 450 18 567 426



123 713 140 345 156 647 160 968 157 286


1 481 906 1 616 167 1 979 729 3 338 432 6 203 599



896 320 954 398 986 458 1 072 426 1 157 319


209

Tabl. 63. Odszkodowania wypłacone brutto w pozostałych ubezpieczeniach osobowych i majątkowych – ogółem


w tys. zł

Ogółem 8 007 769 8 082 353 8 204 615 8 953 178 9 991 538




3 140 478 3 099 329 2 903 995 2 814 962 3 113 704


457 1 142 1 979 4 531 8 039


6 702 3 750 7 570 10 596 12 256


71 121 67 239 75 560 106 409 107 312


26 316 26 632 30 957 41 820 50 130


591 069 584 077 651 886 869 394 905 477


100 912 97 563 111 841 178 654 131 963


370 707 364 484 320 760 404 389 519 078


3 130 889 3 211 860 3 428 046 3 905 508 4 383 347


2 761 870 2 943 940 3 225 368 3 687 092 4 200 223


1 157 1 348 456 701 1 560


7 263 7 816 9 495 3 885 7 070


172 796 187 297 266 682 292 089 335 626






35 025 53 372 33 940 51 318 40 220



210

Tabl. 64. Odszkodowania wypłacone brutto w pozostałych ubezpieczeniach osobowych i majątkowych – według podmiotów ubezpieczających – osoby fizyczne


w tys. zł

Ogółem 5 412 225 5 284 317 5 059 142 5 319 802 5 920 331




2 187 572 2 031 670 1 765 018 1 537 177 1 624 926


–4 – 23 10 294


1 348 56 278 795 97


3 376 2 214 1 360 70 895 66 539


1 798 146 215 5 123 5 420


197 042 221 141 255 364 382 166 325 174


95 563 92 868 110 569 177 201 131 434


150 554 147 147 148 922 173 619 184 177


2 534 107 2 570 944 2 577 756 2 806 939 3 345 176


2 247 715 2 372 237 2 453 971 2 693 805 3 240 330


6 65 7 14 7


141 55 52 57 308


38 051 38 603 49 550 74 363 88 587



Ubezpieczenia kredytu –2 314 –2 225 364 –866 –10 341

Gwarancja ubezpieczeniowa 885 3 742 707 –2 932 –128


1 357 937 2 819 2 969 6 312



211

Tabl. 65. Odszkodowania wypłacone brutto w pozostałych ubezpieczeniach osobowych i majątkowych – według podmiotów ubezpieczających – przedsiębiorstwa


w tys. zł

Ogółem 2 484 916 2 663 914 3 018 665 3 572 370 4 004 232




928 108 1 027 561 1 116 346 1 270 305 1 481 596


465 1 029 1 956 4 526 7 746


2 773 3 440 7 184 9 286 8 504


67 592 54 608 73 947 34 806 39 122


24 352 26 461 30 616 36 353 44 534


382 868 351 387 380 495 474 379 568 180


4 830 4 544 885 1 228 409


212 855 210 119 166 559 227 652 331 213


565 004 610 347 812 399 1 078 589 1 014 267


486 343 543 655 740 319 975 284 936 362


1 151 1 277 449 687 1 552


7 121 7 759 9 442 3 827 6 743


126 298 138 655 190 076 211 975 243 046

obowiązkowe OC rolników 1 065 249 247 166 1 258





33 666 52 222 31 067 48 341 33 766

Ubezpieczenia ochrony prawnej 658 791 1 044 1 048 1 468


212

Tabl. 66. Odszkodowania wypłacone brutto w pozostałych ubezpieczeniach osobowych i majątkowych – według podmiotów ubezpieczających – pozostałe


w tys. zł

Ogółem 110 628 134 123 126 808 61 006 66 975


Ubezpieczenia choroby 250 76 66 328 805


24 799 40 098 22 630 7 480 7 182


–4 114 – –5 –


2 580 255 108 515 3 655


153 10 418 254 707 1 651


166 24 127 344 176


11 159 11 548 16 028 12 849 12 123


519 151 388 225 120


7 297 7 218 5 279 3 118 3 688


31 778 30 569 37 890 19 980 23 904


27 812 28 049 31 079 18 004 23 531


– 6 – – –


1 2 1 1 19


8 448 10 039 27 056 5 751 3 993


pozostałe obowiązkowe 321 454 512 486 260

Ubezpieczenia kredytu –19 152 1 395 –926 –695

Gwarancja ubezpieczeniowa 4 641 7 203 3 441 1 809 840


2 213 54 8 143


Ubezpieczenia świadczenia pomocy 201 187 234 63 98

213

Tabl. 67. Liczba polis czynnych w ubezpieczeniach następstw nieszczęśliwych wypadków i choroby – według sposobu zawarcia umowy – ogółem


w sztukach

Wypadku, w tym: 7 400 315 8 134 969 8 790 455 9 499 816 10 103 387

wypadku przy pracy i choroby zawodowej

31 663 50 751 64 732 52 929 74 067

Choroby 148 642 121 069 126 727 270 380 308 066

Tabl. 68. Składka przypisana brutto w ubezpieczeniach następstw nieszczęśliwych wypadków i choroby – według sposobu zawarcia umowy – ogółem


w tys. zł

Wypadku, w tym: 674 051 739 738 814 928 957 739 1 231 842


10 879 45 624 50 865 52 195 64 630

Choroby 144 190 148 689 168 312 197 063 294 049

Tabl. 69. Liczba wypłat w ubezpieczeniach następstw nieszczęśliwych wypadków i choroby – według rodzaju wypłaty – ogółem


w sztukach

Wypadku, w tym: 550 194 512 493 472 790 427 885 444 036


15 607 13 155 13 603 10 934 9 031

Choroby 51 326 65 791 77 450 120 010 302 180

Tabl. 70. Odszkodowania wypłacone brutto w ubezpieczeniach następstw nieszczęśliwych wypadków i choroby – według rodzaju wypłaty – ogółem


w tys. zł

Wypadku, w tym: 261 898 234 238 216 517 223 708 224 163


17 237 18 462 15 723 16 327 11 729

Choroby 66 276 60 233 63 676 70 778 89 763

214

Tabl. 71. Liczba polis czynnych w ubezpieczeniach następstw nieszczęśliwych wypadków i choroby – według sposobu zawarcia umowy – indywidualne


w sztukach

Wypadku, w tym: 6 670 990 7 375 213 7 954 808 8 817 731 9 255 826


16 652 31 055 38 083 40 013 64 292

Choroby 116 331 103 708 108 499 127 309 150 105

Tabl. 72. Składka przypisana brutto w ubezpieczeniach następstw nieszczęśliwych wypadków i choroby – według sposobu zawarcia umowy – indywidualne


w tys. zł

Wypadku, w tym: 334 453 380 524 412 758 511 124 708 369


2 590 7 346 5 991 6 135 9 778

Choroby 78 541 77 800 88 387 69 231 84 297

Tabl. 73. Liczba wypłat w ubezpieczeniach następstw nieszczęśliwych wypadków i choroby – według rodzaju wypłaty – okresowe


w sztukach

Wypadku, w tym: 55 956 46 488 38 761 35 543 1 135


1 504 – – – –

Choroby 7 606 7 959 5 932 5 619 3 560

Tabl. 74. Odszkodowania wypłacone brutto w ubezpieczeniach następstw nieszczęśliwych wypadków i choroby – według rodzaju wypłaty – okresowe


w tys. zł

Wypadku, w tym: 49 327 44 643 34 870 31 798 1 283


1 227 – – – –

Choroby 17 737 9 183 6 457 5 868 5 419

215

Tabl. 75. Liczba polis czynnych w ubezpieczeniach następstw nieszczęśliwych wypadków i choroby – według sposobu zawarcia umowy – grupowe


w sztukach

Wypadku, w tym: 729 325 759 756 835 647 682 085 847 561


15 011 19 696 26 649 12 916 9 775

Choroby 32 311 17 361 18 228 143 071 157 962

Tabl. 76. Składka przypisana brutto w ubezpieczeniach następstw nieszczęśliwych wypadków i choroby – według sposobu zawarcia umowy – grupowe


w tys. zł

Wypadku, w tym: 339 598 359 214 402 170 446 615 523 473


8 289 38 278 44 874 46 060 54 852

Choroby 65 649 70 890 79 924 127 832 209 752

Tabl. 77. Liczba wypłat w ubezpieczeniach następstw nieszczęśliwych wypadków i choroby – według rodzaju wypłaty – jednorazowe


w sztukach

Wypadku, w tym: 494 238 466 005 434 029 392 342 442 901


14 103 13 155 13 603 10 934 9 031

Choroby 43 720 57 832 71 518 114 391 298 620

Tabl. 78. Odszkodowania wypłacone brutto w ubezpieczeniach następstw nieszczęśliwych wypadków i choroby – według rodzaju wypłaty – jednorazowe


w tys. zł

Wypadku, w tym: 212 571 189 595 181 647 191 910 222 879


16 010 18 462 15 723 16 327 11 729

Choroby 48 538 51 051 57 218 64 910 84 344

216

Tabl. 79. Liczba polis czynnych – dodatkowe informacje o ubezpieczeniach majątkowych


w sztukach

upraw roślinnych 39 205 36 212 49 367 90 474 85 134

zwierząt hodowlanych 42 137 38 245 35 191 32 085 27 128

mieszkań i domków letniskowych 3 110 807 5 767 747 6 993 195 7 973 341 6 673 059

Tabl. 80. Składka przypisana brutto – dodatkowe informacje o ubezpieczeniach majątkowych


w tys. zł



mieszkań i domków letniskowych 445 729 459 212 503 716 600 333 651 303

Tabl. 81. Liczba wypłat – dodatkowe informacje o ubezpieczeniach majątkowych


w sztukach




Tabl. 82. Odszkodowania wypłacone brutto – dodatkowe informacje o ubezpieczeniach majątkowych


w tys. zł




217

Tabl. 83. Aktywa zakładów ubezpieczeń – ogółem


w tys. zł

OGÓŁEM 77 896 868 89 576 975 108 587 963 126 902 157 137 909 439

Wartości niematerialne i prawne 595 506 550 279 531 821 353 416 432 173

Wartość firmy 331 344 307 316 284 223 94 414 169 568


264 161 242 963 247 598 259 002 262 604

Lokaty 57 058 152 63 460 631 72 106 873 81 205 030 99 575 589

Nieruchomości 963 367 962 712 930 972 916 341 1 296 605


213 720 208 898 195 406 178 804 183 950


675 616 710 560 707 792 696 445 1 063 833


74 031 43 254 27 774 41 092 48 822

Lokaty w jednostkach podporządkowanych

6 069 614 6 445 143 7 048 531 9 506 743 9 030 242

Udziały lub akcje w jednostkach podporządkowanych

5 427 295 6 165 817 6 819 680 9 309 562 8 945 939


387 084 272 408 222 659 188 065 75 531

Pozostałe lokaty 255 236 6 918 6 192 9 116 8 772

Inne lokaty finansowe 50 003 074 56 027 107 64 094 713 70 768 132 89 230 029


4 913 173 5 579 805 6 362 372 6 294 973 5 200 415


41 475 447 44 832 935 47 893 933 55 103 650 61 065 659

Udziały we wspólnych przedsięwzięciach lokacyjnych

– – – – –

Pożyczki zabezpieczone hipotecznie 19 622 4 751 4 652 4 871 3 817

Pozostałe pożyczki 109 842 2 309 235 5 126 125 2 458 451 1 005 062

Lokaty terminowe w instytucjach kredytowych

3 466 967 3 299 913 4 676 426 6 794 633 21 811 240

Pozostałe 18 023 468 31 205 111 554 143 835

Należności depozytowe od cedentów 22 098 25 669 32 657 13 815 18 714


14 087 571 18 843 623 28 139 502 36 031 404 26 345 876

218

Tabl. 83. Aktywa zakładów ubezpieczeń – ogółem (dok.)


w tys. zł

Należności 3 555 851 3 760 521 4 242 568 4 280 054 4 664 287

Należności z tytułu ubezpieczeń bezpośrednich

2 417 187 2 671 435 2 802 912 2 979 047 3 489 166

Należności od ubezpieczających 2 322 479 2 543 992 2 664 709 2 849 037 3 231 485

od jednostek podporządkowanych 23 772 170 183 257 285

od pozostałych jednostek 2 298 707 2 543 822 2 664 527 2 848 781 3 231 200

Należności od pośredników ubezpieczeniowych

75 028 104 486 104 713 104 584 183 281

od jednostek podporządkowanych 4 822 1 095 339 289 5 101

od pozostałych jednostek 70 207 103 391 104 374 104 295 178 180

Inne należności 19 679 22 958 33 490 25 426 74 400



Należności z tytułu reasekuracji 707 627 614 346 703 509 679 327 557 667

od jednostek podporządkowanych 334 515 90 722 21 216 10 184 13 857


Inne należności 431 037 474 741 736 147 621 679 617 454

Należności od budżetu 117 666 162 633 158 743 136 807 183 584

Pozostałe należności 313 371 312 108 577 403 484 872 433 869



Inne składniki aktywów 900 465 1 059 760 933 313 1 229 484 1 366 536

Rzeczowe składniki aktywów 455 940 516 838 440 021 480 360 396 432

Środki pieniężne 432 331 537 726 464 977 738 487 958 611

Pozostałe składniki aktywów 12 194 5 196 28 314 10 637 11 493

Rozliczenia międzyokresowe 1 699 323 1 902 162 2 633 886 3 802 769 5 524 979

Aktywa z tytułu odroczonego podatku dochodowego

194 098 234 271 231 085 313 558 486 744

Aktywowane koszty akwizycji 1 243 149 1 399 411 1 884 644 2 779 712 3 865 148

Zarachowane odsetki i czynsze 14 445 26 271 26 461 61 892 416 345

Inne rozliczenia międzyokresowe 247 632 242 208 491 697 647 607 756 742

219

Tabl. 84. Pasywa zakładów ubezpieczeń – ogółem


w tys. zł

OGÓŁEM 77 896 868 89 576 975 108 587 963 126 902 158 137 909 440

Kapitał własny 18 324 059 22 204 600 26 233 676 32 804 374 35 679 487

Kapitał podstawowy 4 593 232 4 724 394 4 785 409 4 972 288 5 231 590

Należne wpłaty na kapitał podstawowy (wielkość ujemna)

21 361 20 079 19 928 19 339 18 744

Akcje własne (wielkość ujemna) 121 – – – –

Kapitał (fundusz) zapasowy 9 148 260 9 871 169 11 679 019 17 149 518 19 659 812

Kapitał (fundusz) z aktualizacji wyceny 3 656 435 4 291 784 5 006 404 7 077 435 6 339 611

Pozostałe kapitały rezerwowe 638 800 721 725 686 216 761 653 1 053 385

Zysk (strata) z lat ubiegłych –2 548 225 –2 621 435 –2 556 875 –2 434 741 –2 369 778

Zysk (strata) netto 2 857 039 5 237 041 6 653 431 5 297 560 5 783 612

Zobowiązania podporządkowane 5 000 5 000 5 000 – 20 330

Rezerwy techniczno-ubezpieczeniowe 57 074 134 65 196 444 77 747 166 89 953 929 97 945 741


7 180 875 7 775 751 8 565 669 10 072 856 11 951 844

Rezerwa ubezpieczeń na życie 21 185 435 23 077 167 24 964 521 27 092 055 41 538 919


12 188 142 13 038 520 13 781 061 14 909 526 16 388 568

Rezerwy na premie i rabaty dla ubezpieczonych

61 588 63 422 52 220 58 898 83 232

Rezerwy na wyrównanie szkodowości (ryzyka)

849 408 889 712 884 044 847 171 898 162

Rezerwy na zwrot składek dla członków

(.) 9 303 9 282 11 129 13 132


1 534 617 1 575 234 1 414 608 969 416 764 425


14 074 069 18 767 335 28 075 761 35 992 877 26 307 459


3 934 687 3 949 654 3 852 543 3 589 359 4 484 963


925 966 944 206 817 000 778 118 813 911

Udział reasekuratorów w rezerwie ubezpieczeń na życie

309 210 339 241 364 426 393 484 932 766


2 515 131 2 453 381 2 420 429 2 163 824 2 228 482


6 118 7 632 9 834 8 482 10 966


– – – – –

220

Tabl. 84. Pasywa zakładów ubezpieczeń – ogółem (dok.)


w tys. zł


178 262 205 194 240 853 245 451 498 837

Oszacowane regresy i odzyski (wielkość ujemna)

(.) 175 963 166 075 175 225 179 715

Oszacowane regresy i odzyski brutto (.) 192 368 184 013 193 281 208 409


(.) 16 405 17 937 18 055 28 694

Pozostałe rezerwy 1 188 528 1 351 633 1 546 454 1 536 257 1 353 171


326 154 318 560 332 786 358 404 358 449

Rezerwa z tytułu odroczonego podatku dochodowego

764 473 945 719 1 108 225 885 962 704 557

Inne rezerwy 97 901 87 354 105 444 291 891 290 165


935 728 966 526 1 065 093 897 091 1 689 595

Pozostałe zobowiązania i fundusze specjalne

2 929 921 2 453 266 4 391 453 3 517 861 4 057 296

Zobowiązania z tytułu ubezpieczeń bezpośrednich

640 262 648 570 891 468 969 557 1 377 529

Zobowiązania wobec ubezpieczających

275 505 320 680 448 671 472 190 602 273

Zobowiązania wobec pośredników ubezpieczeniowych

292 533 228 815 291 001 375 256 601 499

Inne zobowiązania z tytułu ubezpieczeń

72 224 99 075 151 796 122 111 173 757

Zobowiązania z tytułu reasekuracji 1 021 255 860 765 948 635 936 195 836 024


13 202 – – 20 062 35 282

Zobowiązania wobec instytucji kredytowych

17 311 14 802 21 625 35 904 54 939

Inne zobowiązania 947 299 684 496 2 268 549 1 124 576 1 228 813

Zobowiązania wobec budżetu 432 034 159 863 459 048 594 272 423 716

Pozostałe zobowiązania 515 264 524 632 1 809 501 530 303 805 097

Fundusze specjalne 290 592 244 633 261 176 431 567 524 709


Rozliczenia międzyokresowe kosztów

939 699 1 103 775 1 200 209 1 410 673 1 207 961

Ujemna wartość firmy 1 191 949 707 718 –

Przychody przyszłych okresów 433 295 420 399 416 824 545 839 620 536

221

Tabl. 85. Lokaty zakładów ubezpieczeń – ogółem


w tys. zł

Ogółem 57 058 153 63 460 630 72 106 872 81 204 013 99 620 579

Nieruchomości 963 367 962 712 930 972 916 340 1 296 605


6 069 615 6 445 143 7 048 531 9 506 743 9 030 242

Akcje i udziały w jednostkach podporządkowanych

5 427 295 6 165 817 6 819 680 9 309 562 8 945 938

Pożyczki dla jednostek podporządkowanych

378 862 268 641 211 269 188 065 75 531


8 222 3 767 11 391 – –



Akcje i udziały 3 599 667 3 800 010 4 032 258 3 684 996 1 866 022


1 312 568 1 755 437 2 308 260 2 582 380 3 229 461

Instrumenty pochodne 823 749 31 569 83 060 97 246


937 23 703 21 424 31 460 103 355


41 475 447 44 832 934 47 893 931 55 103 628 61 110 650


39 657 417 43 418 605 46 517 209 53 280 407 59 029 902


52 257 59 159 107 912 103 765 40 905


1 765 774 1 355 170 1 268 810 1 719 457 2 039 843

Udziały we wspólnych przedsięwzięciach

– – – – –



Zabezpieczone gwarancjami instytucji finansowych

– 88 171 171 210 92 913 26 642


80 787 85 472 85 257 82 757 84 895

Inne pożyczki 29 055 2 135 591 4 869 659 2 282 782 893 524


3 466 968 3 299 914 4 676 427 6 794 634 21 811 240

Pozostałe lokaty 17 200 374 68 23 634 48 166

Depozyty u cedentów 22 098 25 669 32 657 13 815 18 714

222

Tabl. 86. Przychody działalności lokacyjnej zakładów ubezpieczeń ogółem


w tys. zł

Ogółem 2 560 387 4 223 996 4 712 387 3 518 287 48 790

Nieruchomości 23 507 21 478 17 816 18 318 32 643


146 295 1 085 330 1 588 445 276 117 1 254


131 649 1 065 706 1 575 189 250 609 1 254


13 838 19 404 13 127 14 084 –


33 220 129 11 424 –

Pozostałe lokaty 775 – – – –

Inne lokaty finansowe 2 390 584 3 117 187 3 106 126 3 223 852 14 893

Akcje i udziały 50 671 149 116 130 201 117 029 14 742


1 094 1 389 4 553 7 640 –

Instrumenty pochodne 1 283 525 3 778 3 745 –


59 757 – 1 –


2 227 968 2 783 604 2 703 702 2 822 026 123


2 165 678 2 698 282 2 626 503 2 738 022 123


1 636 2 437 2 900 4 913 –


60 652 82 885 74 299 79 091 –


– – – – –

Pożyczki zabezpieczone hipotecznie 532 625 236 300 5

Pozostałe pożyczki 10 510 50 862 89 306 86 015 18


193 6 689 5 052 3 440 –


7 741 7 921 7 902 7 562 –

Inne pożyczki 2 575 36 252 76 352 75 013 18


97 642 130 253 174 095 185 251 5

Pozostałe lokaty 827 56 255 1 844 –

Depozyty u cedentów – – – – –

223

Tabl. 87. Koszty działalności lokacyjnej zakładów ubezpieczeń ogółem


w tys. zł

Ogółem 89 230 84 204 89 005 82 197 333 312

Nieruchomości 19 522 14 577 12 576 9 985 20 563


18 706 15 941 15 961 8 562 791


18 497 15 759 15 932 8 462 139


152 66 29 100 –


10 115 – – –

Pozostałe lokaty 47 – – – 652

Inne lokaty finansowe 51 002 53 686 60 469 63 649 311 959

Akcje i udziały 5 542 6 825 10 386 4 272 252 823


178 5 861 298 911 58 211

Instrumenty pochodne – 6 11 2 963 –


– 1 5 6 –


37 226 27 111 38 752 34 842 866


35 800 26 303 38 269 34 023 298


4 19 36 53 –


1 423 789 446 766 568


– – – – –

Pożyczki zabezpieczone hipotecznie 2 – – 129 –

Pozostałe pożyczki 14 1 430 1 457 1 299 59


– 140 135 115 –


12 1 23 1 –

Inne pożyczki 1 1 290 1 299 1 183 59


4 250 1 809 2 317 2 822 –

Pozostałe lokaty 3 789 10 643 7 242 16 405 –


224

Tabl. 88. Rezerwy techniczno-ubezpieczeniowe – ogółem – brutto


w tys. zł

Ogółem 57 074 134 65 196 443 77 747 160 89 953 927 97 945 741

Rezerwa składek 7 145 345 7 736 552 8 538 988 10 013 079 11 867 267

Rezerwa na pokrycie ryzyka niewygasłego

35 532 39 199 26 678 59 776 84 577


12 188 141 13 038 519 13 781 058 14 909 527 16 388 568

zgłoszone z oceną wysokości odszkodowań

6 307 773 6 953 670 7 229 964 8 074 882 9 323 509

zgłoszone bez oceny wysokości odszkodowań

290 260 404 804 401 459 421 479 501 594

nie zgłoszone (IBNR) 4 715 382 4 728 070 5 089 415 5 231 368 5 312 638

rezerwa na koszty likwidacji szkód 874 725 951 976 1 060 220 1 181 799 1 250 827

w tym: rezerwa na skapitalizowaną wartość rent

3 872 381 4 628 596 4 982 346 5 454 589 5 999 839

Rezerwa ubezpieczeń na życie, w tym 21 185 434 23 077 169 24 964 521 27 092 055 41 583 909


14 170 25 473 34 281 45 858 121 526

rezerwa na skapitalizowaną wartość rent

20 992 25 275 33 100 40 043 420 203


14 074 069 18 767 335 28 075 761 35 992 877 26 262 468

Rezerwa na wyrównanie szkodowości 849 409 889 712 884 044 847 171 898 162

Rezerwa na premie i rabaty dla ubezpieczonych

61 587 63 421 52 221 58 897 83 233

Rezerwa na zwrot składek dla członków

14 276 9 303 9 282 11 129 13 132


1 520 341 1 575 234 1 414 608 969 416 764 425

225

Tabl. 89. Rezerwy techniczno-ubezpieczeniowe – ogółem – na udziale własnym


w tys. zł

Ogółem 53 139 448 61 246 792 73 894 620 86 364 569 93 460 779

Rezerwa składek 6 229 496 6 802 776 7 729 639 9 236 873 11 054 488


25 415 28 771 19 028 57 863 83 446


9 673 011 10 585 140 11 360 630 12 745 703 14 160 086


4 643 330 5 298 585 5 605 978 6 521 326 7 613 577


256 871 376 552 373 424 394 645 456 773


rezerwa na koszty likwidacji szkód 739 865 833 313 910 458 1 057 177 1 161 989


3 210 532 3 877 435 4 286 044 4 702 413 5 243 726



13 653 24 893 33 698 45 237 120 909


20 426 24 796 32 610 39 522 419 693


13 895 806 18 562 140 27 834 908 35 747 426 25 763 631



55 469 55 789 42 387 50 415 72 267


14 276 9 303 9 282 11 129 13 132


1 520 341 1 575 234 1 414 608 969 416 764 425

226

Tabl. 90. Rezerwy techniczno-ubezpieczeniowe – ogółem – na udziale reasekuratora


w tys. zł

Ogółem 3 934 686 3 949 652 3 852 541 3 589 358 4 484 962

Rezerwa składek 915 849 933 777 809 350 776 205 812 779


10 117 10 428 7 650 1 913 1 131


2 515 130 2 453 379 2 420 428 2 163 824 2 228 482


1 664 443 1 655 086 1 623 986 1 553 556 1 709 932


33 389 28 252 28 035 26 834 44 821

nie zgłoszone (IBNR) 682 437 651 379 618 645 458 811 384 891

rezerwa na koszty likwidacji szkód 134 860 118 662 149 762 124 622 88 839


661 849 751 162 696 302 752 176 756 113

Rezerwa ubezpieczeń na życie, w tym 309 210 339 241 364 426 393 483 932 766


518 580 583 620 617


566 479 490 521 511


178 262 205 194 240 853 245 451 498 837

Rezerwa na wyrównanie szkodowości – – – – –


6 118 7 632 9 834 8 482 10 966


– – – – –


– – – – –

227

Tabl. 91. Techniczny rachunek ubezpieczeń – ogółem


w tys. zł

Składki 24 125 053 27 793 527 34 341 973 40 016 871 54 517 331

Składki przypisane brutto 27 630 455 30 981 407 37 533 355 43 732 388 59 291 941

Udział reasekuratorów w składce przypisanej brutto

2 846 736 2 586 848 2 280 362 2 151 656 2 946 371


706 109 613 151 783 819 1 531 495 1 857 623

Udział reasekuratorów w zmianie stanu rezerw składek

47 443 12 119 –127 202 –32 366 29 384


276 683 314 415 293 330 743 457 513 099

Odszkodowania i świadczenia 13 690 431 15 363 606 16 466 879 19 957 813 29 996 787


13 065 754 14 584 862 15 678 228 18 584 821 28 585 152

odszkodowania i świadczenia wypłacone brutto

14 320 120 15 839 089 16 831 892 19 633 373 29 592 753


1 254 366 1 254 227 1 153 664 1 048 552 1 007 601


624 677 778 744 788 651 1 372 992 1 411 635

rezerwy brutto 566 442 708 874 758 173 1 122 300 1 491 962

udział reasekuratorów –58 235 –69 869 –30 478 –250 692 80 328


5 634 464 6 568 764 10 974 310 9 604 364 3 756 865

Koszty działalności ubezpieczeniowej 6 120 909 6 536 092 7 563 684 9 000 561 10 151 528

Koszty akwizycji 3 654 026 3 774 658 4 754 584 6 079 338 7 315 489

Koszty administracyjne 3 070 084 3 324 916 3 402 586 3 494 870 3 474 149


603 201 563 482 593 486 573 646 638 110


573 146 696 520 646 748 711 347 1 270 211

Wynik techniczny 1 817 403 3 342 920 4 796 441 4 690 718 4 172 290

228

Tabl. 92. Ogólny rachunek zysków i strat zakładów ubezpieczeń – ogółem


w tys. zł


1 817 405 3 342 919 4 796 441 4 690 719 4 172 291


Przychody z lokat w nieruchomości 22 357 20 988 16 306 17 955 18 381


22 394 984 775 1 412 893 18 040 2 200 982

z udziałów i akcji 14 783 978 462 1 408 710 15 007 2 195 566

Przychody z innych lokat finansowych, w tym

911 864 1 261 796 1 288 252 1 397 270 1 894 652

z udziałów i akcji* 31 743 103 419 80 646 69 630 71 227


822 388 1 081 031 1 079 737 1 194 692 1 547 755

Wynik dodatni z rewaloryzacji lokat 23 024 26 410 20 200 9 990 29 357

Wynik dodatni z realizacji lokat 449 854 472 977 566 879 597 352 209 716

Nie zrealizowane zyski z lokat 515 063 414 397 291 648 249 366 256 339


249 104 313 550 318 944 599 533 –347 157

Koszty działalności lokacyjnej 222 146 175 230 298 119 253 724 722 120

Koszty utrzymania nieruchomości 17 859 13 152 11 195 8 724 9 851

Pozostałe koszty działalności lokacyjnej

43 382 36 468 36 666 35 376 65 383

Wynik ujemny z rewaloryzacji lokat 111 895 41 926 34 600 820 237 415

Wynik ujemny z realizacji lokat 49 010 83 684 215 657 208 804 409 471

Nie zrealizowane straty na lokatach 199 603 151 332 197 769 381 776 687 866


202 939 253 629 263 926 254 935 303 241

Pozostałe przychody operacyjne 556 530 282 120 257 224 303 729 353 532

Pozostałe koszty operacyjne 397 046 274 654 322 392 551 742 370 674

Zysk (strata) z działalności operacyjnej

3 545 862 6 265 085 7 886 581 6 441 776 6 704 193

Zyski nadzwyczajne 256 287 141 217 24

Straty nadzwyczajne 138 149 44 60 15

Zysk (strata) brutto 3 545 980 6 265 222 7 886 678 6 441 933 6 704 202

Podatek dochodowy 687 291 1 024 182 1 233 723 1 144 132 921 556


1 651 3 999 –476 240 –965


* Przychody z udziałów i akcji oraz innych papierów wartościowych o zmiennej kwocie dochodu, a także jednostek uczestnictwa i certyfikatów inwestycyjnych w funduszach inwestycyjnych.

229

Tabl. 93. Sprawozdanie z przepływu środków pieniężnych zakładów ubezpieczeń – ogółem


w tys. zł


4 674 427 5 301 303 10 472 012 11 374 930 14 215 631

Wpływy 31 293 966 36 497 349 42 841 428 46 766 738 62 938 399


28 064 581 31 247 337 38 008 832 44 154 202 59 996 678

wpływy z tytułu składek brutto 27 724 488 30 890 615 37 586 862 43 669 276 59 426 113

Wpływy z reasekuracji biernej 2 452 042 2 579 918 1 923 407 2 035 197 2 106 058

Wpływy z pozostałej działalności operacyjnej

777 343 2 670 093 2 909 189 577 340 835 663

Wydatki 26 619 539 31 196 046 32 369 416 35 391 808 48 722 769


21 388 276 23 567 591 25 916 430 30 780 346 43 002 007

Zwroty składek brutto 349 100 338 581 387 529 447 855 923 290

Odszkodowania i świadczenia wypłacone brutto

14 200 852 15 366 077 16 066 438 18 806 355 28 448 371

Wydatki z tytułu akwizycji 3 390 316 3 498 467 4 610 430 6 276 390 7 511 313

Wydatki o charakterze administracyjnym

3 237 443 3 554 183 3 683 287 4 093 313 4 182 306


x 486 716 708 275 782 581 911 485


73 408 134 080 86 472 59 359 92 065

Wydatki z tytułu reasekuracji biernej 3 288 646 3 426 263 2 630 288 2 550 356 3 020 663

Wydatki z pozostałej działalności operacyjnej

1 942 617 4 202 192 3 822 698 2 061 106 2 700 098

Przepływy z działalności lokacyjnej –4 147 861 –3 282 755 –7 418 958 –10 426 610 –12 024 326

Wpływy 446 535 482 663 651 575 972 224 811 979 732 743 1 033 542 120

Zbycie nieruchomości 17 218 71 634 55 593 12 529 89 723


43 104 24 124 101 001 282 864 98 461


3 627 045 6 805 116 14 765 973 43 914 644 76 416 494


57 493 70 587 78 925 109 026 243 379


84 598 068 85 866 846 72 815 030 72 433 062 112 828 270


349 358 771 354 539 842 496 054 216 567 820 280 597 178 866

Realizacja pozostałych lokat 6 628 458 212 579 817 383 377 773 281 995 132 233 699 457

Odsetki otrzymane 1 961 650 2 159 571 2 261 246 2 244 924 2 801 105

Dywidendy otrzymane 146 798 1 028 183 1 508 129 477 558 2 684 268

230

Tabl. 93. Sprawozdanie z przepływu środków pieniężnych zakładów ubezpieczeń – ogółem (dok.)


w tys. zł

Wydatki 450 683 343 666 934 329 979 643 769 990 159 353 1 045 566 446

Nabycie nieruchomości 16 238 13 182 7 227 5 224 248 896


385 017 249 244 469 203 629 148 733 303


4 855 000 9 264 424 20 315 091 50 031 735 78 939 157


94 920 30 567 42 974 9 874 62 484


88 955 477 88 140 822 74 473 708 79 346 426 114 199 223

Nabycie lokat terminowych w instytucjach kredytowych

349 644 494 355 112 190 497 567 624 572 246 088 612 229 676

Nabycie pozostałych lokat 6 642 204 213 645 338 385 686 074 286 054 578 235 665 034

Wydatki na utrzymanie nieruchomości

22 771 36 591 24 240 12 646 13 524

Pozostałe wydatki na lokaty 67 223 441 972 1 057 630 1 823 633 3 475 148


–453 267 –1 910 746 –3 097 992 –786 589 –1 972 034

Wpływy 601 440 268 668 532 686 379 842 1 314 644

Wpływy netto z emisji akcji oraz dopłat do kapitału

559 310 266 796 524 700 355 479 1 244 159


12 000 – 6 538 22 795 66 516

Pozostałe wpływy finansowe 30 130 1 872 1 448 1 568 3 969

Wydatki, w tym 1 054 706 2 179 414 3 630 678 1 166 431 3 286 679

Dywidendy 782 787 2 077 021 3 613 272 1 147 538 3 242 986


5 085 6 822 7 894 6 965 1 272


259 705 90 566 6 567 7 797 31 502

Pozostałe wydatki finansowe 3 156 2 361 2 610 3 642 2 001

Przepływy pieniężne netto razem 73 300 107 802 –44 938 161 731 219 270

Bilansowa zmiana stanu środków pieniężnych, w tym

72 847 96 814 –36 051 141 752 154 470


470 –2 258 –9 289 –11 087 3 769

Środki pieniężne na początek okresu 359 619 432 365 537 903 589 209 740 016

Środki pieniężne na koniec okresu, w tym

432 919 540 034 492 133 752 798 962 452

o ograniczonej możliwości dysponowania

153 179 260 726 156 513 323 278 382 775

231

Tabl. 94. Przychody i koszty działalności zakładów ubezpieczeń – ogółem


w tys. zł

Przychody ogółem 30 906 035 36 594 253 45 345 698 50 220 470 65 109 980

Składki zarobione na udziale własnym 24 125 053 27 793 527 34 341 973 40 016 871 54 517 330



276 683 314 415 293 330 743 457 513 099



Koszty ogółem 28 048 999 31 357 211 38 692 266 44 922 910 59 326 369


13 690 431 15 363 606 16 466 879 19 957 813 29 996 787


5 634 464 6 568 764 10 974 310 9 604 364 3 756 865


54 716 78 585 119 596 66 132 89 751


Koszty działalności lokacyjnej 863 671 768 702 1 371 035 3 923 390 12 718 956


573 146 696 520 646 748 711 347 1 270 211


25 535 41 959 –5 669 –36 872 50 992



Obowiązkowe obciążenia wyniku finansowego

688 942 1 028 181 1 233 246 1 144 373 920 591

Wynik finansowy netto 2 857 036 5 237 042 6 653 432 5 297 561 5 783 611

232

Tabl. 95. Zagregowane wskaźniki efektywności zakładów ubezpieczeń ogółem


Wskaźniki ustawowe w % Wskaźnik monitorowania działalności 308,40 406,85 454,25 500,59 449,95Wskaźnik pokrycia rezerw 117,98 119,86 122,69 120,91 121,23

Wskaźniki wypłacalności, płynności finansowej oraz zdolności płatniczej Współczynnik wypłacalności w % 56,06 68,63 66,48 70,14 54,64Wskaźnik płynności finansowej w % 177,70 171,49 155,86 154,41 147,43Wskaźnik zdolności płatniczej na udziale własnym w % 114,20 119,90 133,82 133,11 111,56Wskaźnik pieniężnego pokrycia zobowiązań w % 6,94 5,06 8,76 11,38 11,25Relacja należności do środków własnych w % 25,59 19,30 18,10 14,68 15,15Wskaźnik cyklu należności (w dniach) 47,61 43,10 38,91 35,57 27,53Relacja zobowiązań do środków własnych w % 21,09 12,59 18,74 12,06 13,18Wskaźnik płacenia zobowiązań (w dniach) 38,73 31,71 33,28 33,01 23,32

Wskaźniki rentowności w % Wskaźnik rentowności działalności technicznej 7,53 12,03 13,97 11,72 7,65Wskaźnik rentowności działalności lokacyjnej 7,84 9,69 9,95 4,81 –2,38Wskaźnik rentowności sprzedaży 10,34 16,90 17,73 12,11 9,75Wskaźnik rentowności kapitałów własnych 18,56 25,84 27,47 17,95 16,21Wskaźnik rentowności majątku 3,98 6,25 6,72 4,50 4,19

Wskaźniki sprawności działania w % Dynamika składki przypisanej brutto 111,55 112,13 121,15 116,52 135,58Dynamika składki przypisanej na udziale własnym 111,33 114,57 124,15 117,95 135,51Dynamika odszkodowań i świadczeń wypłaconych brutto 112,18 110,61 106,27 116,64 150,73Dynamika odszkodowań i świadczeń wypłaconych na udziale własnym 111,71 111,63 107,50 118,54 153,81Stopa rezerw technicznych 214,41 215,70 209,61 207,70 165,87Wskaźnik zabezpieczenia wypłat odszkodowań i świadczeń 288,35 293,90 284,03 286,60 229,19Rezerwa składki brutto do składki przypisanej brutto 25,86 24,97 22,75 22,90 20,01Rezerwa ubezpieczeń na życie do składki przypisanej na udziale własnym

140,30 145,45 148,74 150,18 117,87

Rezerwa na nie wypłacone odszkodowania i świadczenia do odszkodowań i świadczeń wypłaconych brutto

85,11 82,32 81,87 75,94 55,38

Wskaźnik rotacji majątku 38,49 37,00 37,88 37,14 44,78Wskaźnik przychodowości kapitałów własnych 161,04 140,12 145,56 140,86 164,55Dynamika lokat 121,60 115,68 121,80 116,95 107,41Udział lokat w składce przypisanej na udziale własnym 287,07 289,86 284,36 281,95 223,48Ogólny wskaźnik poziomu lokat 99,56 98,63 100,12 98,38 97,51Współczynnik szkodowości brutto 55,29 54,49 47,86 49,18 54,12Współczynnik szkodowości na udziale własnym 56,75 55,28 47,95 49,87 55,02Wskaźnik kosztów akwizycji 13,22 12,18 12,67 13,90 12,34Wskaźnik kosztów administracyjnych 11,11 10,73 9,07 7,99 5,86Wskaźnik kosztów działalności ubezpieczeniowej 22,15 21,10 20,15 20,58 17,12Wskaźnik kosztów technicznych na udziale własnym 27,01 25,47 23,29 23,36 20,27

Wskaźniki współzależności w % Wskaźnik ogólnego zadłużenia 71,98 71,11 72,09 70,83 70,71Relacja kapitałów własnych do funduszu ubezpieczeniowego 34,48 36,25 35,50 37,98 38,18Wskaźnik zatrzymania składki 89,70 91,65 93,92 95,08 95,03Wskaźnik zatrzymania odszkodowań i świadczeń 91,24 92,08 93,15 94,66 96,60Wskaźnik zatrzymania rezerw techniczno-ubezpieczeniowych 93,11 93,94 95,04 96,01 95,42

233

Tabl. 96. Aktywa zakładów ubezpieczeń na życie


w tys. zł

OGÓŁEM 45 831 121 53 471 319 67 435 309 79 618 994 85 090 964


Wartość firmy 45 475 41 877 39 028 44 925 37 217


107 125 116 891 119 975 128 106 85 793

Lokaty 30 111 849 32 848 139 36 949 607 40 408 675 54 462 503

Nieruchomości 226 943 228 834 226 694 248 781 388 581


76 906 76 840 75 083 89 052 94 258


140 407 142 573 138 888 136 077 268 863


9 629 9 420 12 723 23 652 25 460


1 590 522 1 381 035 1 456 580 1 585 760 1 419 023


1 049 224 1 186 822 1 284 268 1 436 928 1 410 251


295 714 189 610 166 121 139 716 –




2 254 061 2 491 763 2 723 849 2 614 265 2 496 812


24 238 741 26 051 472 26 664 882 29 809 689 30 937 637


– – – – –

Pożyczki zabezpieczone hipotecznie 5 990 267 179 82 27

Pozostałe pożyczki 101 759 591 235 2 836 249 1 752 013 579 304


1 693 793 2 103 493 3 019 199 4 294 752 18 527 372

Pozostałe 40 40 21 975 103 333 113 747

Należności depozytowe od cedentów – – – – –


14 087 571 18 843 623 28 139 502 36 031 404 26 345 876

234

Tabl. 96. Aktywa zakładów ubezpieczeń na życie (dok.)


w tys. zł

Należności 532 671 553 181 760 397 815 653 953 078


261 114 295 061 355 407 392 097 592 838

Należności od ubezpieczających 253 559 283 983 341 776 377 727 536 472




4 736 4 840 6 726 11 610 34 991

od jednostek podporządkowanych 654 – – – 5 101


Inne należności 2 819 6 238 6 905 2 760 21 375

od jednostek podporządkowanych 1 156 32 – – –





Inne należności 161 953 157 802 270 240 353 310 291 729





Inne składniki aktywów 289 486 306 651 306 602 490 163 500 808




Rozliczenia międzyokresowe 656 946 760 957 1 120 198 1 700 069 2 705 690


54 579 69 254 96 225 131 779 360 493

Aktywowane koszty akwizycji 458 528 564 610 875 423 1 341 778 1 837 551



235

Tabl. 97. Pasywa zakładów ubezpieczeń na życie


w tys. zł

OGÓŁEM 45 831 121 53 471 319 67 435 309 79 618 994 85 090 964

Kapitał własny 6 760 282 7 723 925 8 659 425 11 297 862 11 460 136



19 939 19 939 19 403 18 867 18 331

Akcje własne (wielkość ujemna) – – – – –


Kapitał (fundusz) z aktualizacji wyceny 81 344 161 256 182 321 169 880 248 292

Pozostałe kapitały rezerwowe 569 727 628 559 589 802 608 720 594 419






328 467 383 319 626 685 771 834 1 184 990



810 520 793 792 853 333 945 261 1 172 240


40 249 42 947 29 294 21 390 36 296


– – – – –


(.) – – – –


905 380 1 019 456 1 026 222 901 413 764 425


14 074 069 18 767 335 28 075 761 35 992 877 26 307 459


518 003 576 522 640 722 667 101 1 467 784


12 295 13 150 13 760 8 751 9 157


309 210 339 241 364 426 393 484 932 766


17 341 17 775 20 712 18 798 26 479


895 1 162 971 618 544


– – – – –

236

Tabl. 97. Pasywa zakładów ubezpieczeń na życie (dok.)


w tys. zł


178 262 205 194 240 853 245 451 498 837


(.) – – – –

Oszacowane regresy i odzyski brutto (.) – – – –


(.) – – – –

Pozostałe rezerwy 613 721 733 494 902 732 744 704 619 260


51 956 56 607 72 924 66 284 69 181


525 479 630 464 769 282 551 405 430 467

Inne rezerwy 36 286 46 423 60 526 127 015 119 612


504 626 559 042 623 484 634 126 1 424 656


912 469 688 017 1 931 488 1 383 217 1 449 345


248 701 294 981 417 064 465 332 675 048


194 479 231 813 311 490 319 159 423 267


45 759 54 601 94 555 121 638 212 902


8 463 8 566 11 019 24 536 38 878

Zobowiązania z tytułu reasekuracji 140 440 122 082 186 038 175 843 124 919


8 202 – – 20 062 33 282


13 047 14 741 21 597 14 938 12 318

Inne zobowiązania 424 457 186 721 1 227 490 602 830 517 284


Pozostałe zobowiązania 118 156 87 720 864 026 277 932 243 720


Rozliczenia międzyokresowe 208 907 254 344 378 088 501 358 580 692


147 504 185 508 282 070 369 161 424 372

Ujemna wartość firmy – – – – –


237

Tabl. 98. Lokaty zakładów ubezpieczeń na życie


w tys. zł

Ogółem 30 111 848 32 848 139 36 949 607 40 407 657 54 507 493

Nieruchomości 226 943 228 834 226 695 248 781 388 581


1 590 522 1 381 035 1 456 580 1 585 760 1 419 023


1 049 224 1 186 822 1 284 268 1 436 928 1 410 251


287 492 185 844 154 730 139 716 –


8 222 3 767 11 391 – –



Akcje i udziały 1 884 127 2 010 488 1 951 588 1 671 052 845 135


369 925 467 061 760 111 917 030 1 546 743

Instrumenty pochodne – 590 22 367 74 869 67 190


8 13 624 11 716 30 045 103 355


24 238 741 26 051 471 26 664 882 29 809 668 30 982 629


23 289 388 25 408 208 26 020 724 28 745 026 29 705 060


8 939 7 845 62 123 55 087 19 463


940 414 635 418 582 035 1 009 556 1 258 106


– – – – –

Pożyczki zabezpieczone hipotecznie 5 990 267 179 82 27



– 56 519 96 405 92 913 4 794


76 998 80 739 79 437 75 293 75 019

Inne pożyczki 24 761 453 976 2 660 407 1 583 808 499 490


1 693 794 2 103 494 3 019 200 4 294 753 18 527 372

Pozostałe lokaty 40 40 40 23 603 48 134


238

Tabl. 99. Przychody działalności lokacyjnej zakładów ubezpieczeń na życie


w tys. zł

Ogółem 1 603 771 1 956 437 1 994 936 2 085 021 19 433

Nieruchomości 1 150 490 1 510 362 19 305


123 901 100 555 175 552 258 078 –


116 866 87 244 166 479 235 602 –


6 626 13 091 8 944 11 052 –


– 220 129 11 424 –


Inne lokaty finansowe 1 478 720 1 855 392 1 817 873 1 826 580 128

Akcje i udziały 20 259 47 202 53 999 54 067 –


434 101 110 973 –

Instrumenty pochodne – – 3 565 661 –


– 535 – 1 –


1 405 579 1 702 579 1 623 962 1 627 333 123


1 371 492 1 668 974 1 591 982 1 586 607 123


467 464 606 2 272 –


33 620 33 141 31 375 38 454 –


– – – – –

Pożyczki zabezpieczone hipotecznie 274 440 30 10 –

Pozostałe pożyczki 8 856 20 546 20 948 31 718 –


– 4 959 2 571 2 739 –


7 607 7 758 7 733 7 408 –

Inne pożyczki 1 249 7 830 10 644 21 572 –


42 966 83 987 115 035 110 043 5

Pozostałe lokaty 351 – 224 1 772 –


239

Tabl. 100. Koszty działalności lokacyjnej zakładów ubezpieczeń na życie


w tys. zł

Ogółem 27 989 34 585 41 143 38 096 95 897

Nieruchomości 1 663 1 426 1 380 1 261 20 161


340 139 – 564 652


220 – – 491 –


72 24 – 73 –


10 115 – – –

Pozostałe lokaty 38 – – – 652


Akcje i udziały 3 113 5 028 8 280 1 521 57 569


152 5 821 249 839 16 589

Instrumenty pochodne – – – 48 –


– 1 – 5 –


17 214 10 368 24 217 17 446 866


16 483 9 960 23 929 16 779 298


4 10 31 46 –


727 398 257 620 568


– – – – –

Pożyczki zabezpieczone hipotecznie 2 – – – –

Pozostałe pożyczki 12 149 225 863 59


– 140 109 103 –


12 1 23 1 –

Inne pożyczki – 8 93 759 59


1 707 1 326 1 662 2 080 –



240

Tabl. 101. Rezerwy techniczno-ubezpieczeniowe – ubezpieczenia na życie – brutto


w tys. zł

Ogółem 37 344 119 44 084 018 55 575 813 65 724 829 71 004 329

Rezerwa składek 325 666 379 876 621 389 765 146 1 177 055


2 803 3 442 5 294 6 688 7 936


810 519 793 792 853 332 945 262 1 172 240


234 238 250 889 282 096 308 046 435 247


41 146 43 468 45 503 43 924 46 445




x x x x x



14 170 25 473 34 281 45 858 121 526


20 992 25 275 33 100 40 043 420 203


14 074 069 18 767 335 28 075 761 35 992 877 26 262 468

Rezerwa na wyrównanie szkodowości x x x x x


40 248 42 947 29 295 21 388 36 296


– – – – –


905 380 1 019 456 1 026 222 901 413 764 425

241

Tabl. 102. Rezerwy techniczno-ubezpieczeniowe – ubezpieczenia na życie – na udziale własnym


w tys. zł

Ogółem 36 826 117 43 507 497 54 935 093 65 057 728 69 536 547

Rezerwa składek 313 435 366 807 607 699 756 433 1 167 941


2 740 3 362 5 224 6 650 7 893


793 179 776 018 832 622 926 463 1 145 762


222 748 238 962 270 721 299 191 422 247


40 036 42 625 44 929 43 101 45 490




x x x x x



13 653 24 893 33 698 45 237 120 909


20 426 24 796 32 610 39 522 419 693


13 895 806 18 562 140 27 834 908 35 747 426 25 763 631



39 353 41 785 28 324 20 771 35 753


– – – – –


905 380 1 019 456 1 026 222 901 413 764 425

242

Tabl. 103. Rezerwy techniczno-ubezpieczeniowe – ubezpieczenia na życie – na udziale reasekuratora


w tys. zł

Ogółem 518 002 576 521 640 720 667 101 1 467 782

Rezerwa składek 12 231 13 070 13 690 8 713 9 114


63 80 70 38 43


17 340 17 774 20 710 18 799 26 478


11 490 11 927 11 375 8 855 12 999


1 110 842 574 823 955


rezerwa na koszty likwidacji szkód 146 198 214 407 623


x x x x x

Rezerwa ubezpieczeń na życie, w tym 309 210 339 241 364 426 393 483 932 766


518 580 583 620 617


566 479 490 521 511


178 262 205 194 240 853 245 451 498 837



895 1 162 971 618 544


– – – – –


– – – – –

243

Tabl. 104. Techniczny rachunek ubezpieczeń na życie


w tys. zł

Składki 12 426 813 15 048 417 20 585 155 25 045 801 37 324 318



236 881 201 632 213 865 295 675 1 250 743


71 857 74 333 237 262 169 458 411 318


97 857 611 1 510 405


Przychody z lokat w nieruchomości 7 715 2 329 1 510 362 339

Przychody z lokat w jednostkach podporządkowanych

123 987 100 560 174 926 258 078 263 664

z udziałów lub akcji 116 866 87 249 165 853 235 602 256 785

z pożyczek i dłużnych papierów wartościowych

6 626 13 311 9 074 22 476 6 879

z pozostałych lokat 494 – – – –

Przychody z innych lokat finansowych

2 036 583 2 461 196 2 433 644 2 506 767 3 241 558


36 823 96 476 168 639 218 455 234 933


1 932 273 2 208 716 2 095 298 2 113 530 2 333 660


58 138 100 791 128 415 130 252 633 462

z pozostałych lokat 9 350 55 213 41 291 44 529 39 503


Wynik dodatni z realizacji lokat 596 854 947 067 1 811 659 2 169 780 763 397

Nie zrealizowane zyski z lokat 1 235 916 1 497 033 2 405 222 1 904 968 828 176


116 877 127 573 188 048 336 987 363 277



6 075 715 7 473 936 8 346 589 10 331 856 19 206 938


6 151 509 7 549 263 8 432 524 10 429 934 19 359 597


75 793 75 327 85 935 98 078 152 659


47 729 –17 157 60 222 88 011 218 214

rezerwy brutto 50 981 –16 723 63 157 91 951 225 896

udział reasekuratorów 3 252 434 2 935 3 941 7 681

244

Tabl. 104. Techniczny rachunek ubezpieczeń na życie (dok.)


w tys. zł


5 644 935 6 632 922 11 141 723 9 922 900 3 819 173


3 052 689 2 035 927 1 862 190 2 142 676 13 940 003

rezerwy brutto 3 085 772 2 065 955 1 887 376 2 171 733 14 479 285

udział reasekuratorów 33 083 30 028 25 186 29 057 539 282


2 456 541 4 482 920 9 272 766 7 912 531 –9 983 842

rezerwy brutto 2 476 999 4 509 852 9 308 425 7 917 129 –9 730 456



135 705 114 076 6 766 –132 307 –136 988

rezerwy brutto 135 705 114 076 6 766 –132 307 –136 988

udział reasekuratorów – – – – –Premie i rabaty łącznie ze zmianą stanu rezerw na udziale własnym

19 431 35 317 71 754 13 387 34 361





55 581 11 362 50 109 105 748 196 462

Koszty działalności lokacyjnej 157 647 260 843 424 484 672 605 8 125 750



45 432 56 369 75 073 78 508 74 001

Wynik ujemny z rewaloryzacji lokat 5 704 1 877 2 147 17 422 96 371

Wynik ujemny z realizacji lokat 102 239 200 324 345 884 575 413 7 953 665

Nie zrealizowane straty na lokatach 284 275 181 296 450 549 2 615 285 3 183 220


123 021 131 348 187 239 178 907 178 363


249 104 313 550 318 036 599 533 –347 157

Wynik techniczny ubezpieczeń na życie

1 453 698 2 434 059 3 195 943 3 450 493 3 453 493

245

Tabl. 105. Techniczny rachunek ubezpieczeń na życie (działalność bezpośrednia)


w tys. zł

Składki 12 305 283 14 927 893 20 585 155 24 992 963 37 276 318



236 881 201 632 213 865 295 675 1 250 742


71 857 74 333 237 262 169 458 411 318


97 857 611 1 510 405


Przychody z lokat w nieruchomości 7 715 2 329 1 510 362 339


123 987 100 069 174 926 257 272 262 565



6 626 13 311 9 074 22 476 6 879



2 036 583 2 460 796 2 433 644 2 506 403 3 241 136


36 823 96 462 168 639 218 415 234 898


1 932 273 2 208 412 2 095 298 2 113 230 2 333 293


58 138 100 750 128 415 130 247 633 457




Nie zrealizowane zyski z lokat 1 235 916 1 496 862 2 405 222 1 904 788 828 013


116 877 127 573 188 048 336 987 363 276



5 989 461 7 428 856 8 346 589 10 306 718 19 185 044


6 065 255 7 504 183 8 432 524 10 404 796 19 337 703


75 793 75 327 85 935 98 078 152 659


64 058 –18 697 60 222 89 054 216 884

rezerwy brutto 67 310 –18 263 63 157 92 994 224 566


246

Tabl. 105. Techniczny rachunek ubezpieczeń na życie (działalność bezpośrednia) (dok.)


w tys. zł


5 644 935 6 632 922 11 141 723 9 922 900 3 819 173


3 052 689 2 035 927 1 862 190 2 142 676 13 940 003

rezerwy brutto 3 085 772 2 065 955 1 887 376 2 171 733 14 479 285



2 456 541 4 482 920 9 272 766 7 912 531 –9 983 842

rezerwy brutto 2 476 999 4 509 852 9 308 425 7 917 129 –9 730 456



135 705 114 076 6 766 –132 307 –136 988

rezerwy brutto 135 705 114 076 6 766 –132 307 –136 988

udział reasekuratorów – – – – –


19 431 35 317 71 754 13 387 34 361





55 581 45 284 50 109 117 220 206 440




45 432 56 358 75 073 78 501 73 994





123 021 131 348 187 239 178 907 178 363


249 104 312 909 318 036 598 574 –347 475


1 402 093 2 393 838 3 195 943 3 433 252 3 438 390

247

Tabl. 106. Techniczny rachunek ubezpieczeń na życie – grupa 1


w tys. zł

Składki 5 999 776 6 787 924 7 933 849 9 697 310 27 590 433



99 076 70 516 70 081 74 909 585 362


50 534 40 627 101 872 84 090 201 258


–414 61 187 404 276


Przychody z lokat w nieruchomości 1 025 441 1 374 327 312


29 673 37 122 85 703 138 039 127 309



5 319 11 965 8 187 20 283 6 319



1 268 144 1 623 072 1 598 412 1 611 810 2 245 272


17 120 41 165 45 938 41 470 41 639


1 211 953 1 497 910 1 435 707 1 446 289 1 609 098


30 268 69 665 96 005 96 350 568 950


Wynik dodatni z rewaloryzacji lokat 750 12 087 24 990 23 197 17 905




46 015 35 470 29 980 11 506 66 405



3 176 701 4 357 266 4 840 698 5 280 478 11 168 652


3 202 135 4 385 982 4 873 487 5 322 647 11 213 293


25 434 28 716 32 789 42 169 44 641


14 866 35 319 31 854 47 525 130 166

rezerwy brutto 14 713 35 818 32 301 48 425 131 930

udział reasekuratorów –153 499 448 900 1 764

248

Tabl. 106. Techniczny rachunek ubezpieczeń na życie – grupa 1 (dok.)


w tys. zł


2 977 501 2 004 991 1 686 666 1 875 147 13 894 183


2 902 998 1 889 793 1 625 551 1 878 417 13 926 705

rezerwy brutto 2 935 602 1 917 176 1 646 989 1 895 823 14 452 826



– 161 598 48 735 24 970

rezerwy brutto – 161 598 48 735 24 970



74 503 115 037 60 517 –52 006 –57 491

rezerwy brutto 74 503 115 037 60 517 –52 006 –57 491



13 399 23 045 47 043 5 925 30 195


Koszty akwizycji 659 282 623 503 1 041 064 1 514 556 1 966 939

Koszty administracyjne 426 977 610 747 733 897 760 437 805 004


17 122 12 460 13 024 12 693 16 316




18 995 23 284 33 929 33 413 29 799





57 292 55 508 62 961 76 518 67 047


108 011 214 823 180 127 421 310 –355 680


601 518 1 276 727 1 649 249 1 649 211 1 501 716

249



w tys. zł

Składki 144 584 149 970 144 330 135 952 124 550

Składki przypisane brutto 146 087 150 538 146 222 137 668 131 594


1 460 468 2 013 1 975 1 782


–162 91 –141 –265 5 246


–206 –10 –21 –5 –16

Przychody z lokat 84 177 96 813 96 375 102 933 81 528

Przychody z lokat w nieruchomości 58 23 38 16 12


1 235 644 3 599 4 735 4 383

z udziałów lub akcji 724 7 3 188 3 746 4 138


507 637 412 989 245



69 138 76 666 70 757 64 309 63 827


969 2 121 2 306 4 016 3 016


66 340 71 558 63 801 57 403 55 685


1 609 2 743 4 198 1 811 4 232

z pozostałych lokat 219 244 453 1 079 894

Wynik dodatni z rewaloryzacji lokat 58 646 1 257 1 176 596




3 737 1 488 1 456 680 1 406

Odszkodowania i świadczenia 130 410 140 938 171 393 176 513 174 704


129 023 143 021 168 029 174 118 175 748


129 745 143 779 169 017 175 477 177 316


722 758 989 1 359 1 568


1 387 –2 083 3 364 2 395 –1 045

rezerwy brutto 1 397 –2 101 3 361 2 433 –1 107

udział reasekuratorów 11 –18 –3 38 –62

250



w tys. zł


78 926 41 969 –4 860 –44 053 –58 465


54 265 57 115 43 970 28 464 16 031

rezerwy brutto 54 384 58 171 44 870 28 781 16 219

udział reasekuratorów 119 1 056 899 317 187


– 1 – 1 –

rezerwy brutto – 1 – 1 –



24 661 –15 146 –48 831 –72 518 –74 497

rezerwy brutto 24 661 –15 146 –48 831 –72 518 –74 497



369 69 56 –178 –91

Koszty działalności ubezpieczeniowej 40 328 34 623 37 295 30 969 29 387

Koszty akwizycji 22 856 21 197 19 334 17 282 19 142



590 166 184 113 201


Koszty utrzymania nieruchomości 83 67 65 58 89


949 1 126 1 623 849 661

Wynik ujemny z rewaloryzacji lokat 272 82 94 417 2 805

Wynik ujemny z realizacji lokat 683 4 623 6 498 11 104 19 922



1 492 1 337 1 419 1 979 1 595


5 837 6 394 6 577 19 170 –16 419


–3 094 40 356 40 483 38 374 23 141

251



w tys. zł

Składki 3 960 647 5 557 324 9 634 427 11 836 380 5 722 124



50 431 48 731 51 784 135 139 566 056


1 977 3 944 15 305 –13 301 1 120


8 2 –30 2 168

Przychody z lokat 918 954 1 195 137 1 995 055 2 358 795 1 302 695

Przychody z lokat w nieruchomości 6 565 1 839 – – –


20 649 15 008 19 811 25 932 28 186



479 – – – –



575 482 627 630 631 693 701 762 788 139


16 432 49 159 115 277 164 838 183 803


540 245 521 969 479 891 497 717 544 673


18 765 20 094 18 934 26 165 48 598

z pozostałych lokat 39 36 407 17 589 13 042 11 064

Wynik dodatni z rewaloryzacji lokat 29 – – – –


Nie zrealizowane zyski z lokat 534 550 902 391 1 884 114 1 473 433 619 193


56 806 77 821 140 496 320 795 287 811



1 702 330 1 908 575 2 276 615 3 713 530 6 618 391


1 725 073 1 931 546 2 305 019 3 745 800 6 697 692


22 743 22 972 28 404 32 269 79 301


13 964 –21 525 17 509 18 658 16 479

rezerwy brutto 14 187 –21 060 17 303 18 770 19 983

udział reasekuratorów 223 465 –206 112 3 504

252



w tys. zł


2 533 368 4 516 759 9 430 933 8 053 354 –10 061 830


76 636 35 299 158 735 189 071 –54 571

rezerwy brutto 76 423 35 154 158 616 188 946 –52 134

udział reasekuratorów –213 –145 –119 –125 2 437


2 456 541 4 482 758 9 272 168 7 863 795 –10 008 813

rezerwy brutto 2 476 999 4 509 690 9 307 826 7 868 393 –9 755 427



191 –1 298 31 488 1 554

rezerwy brutto 191 –1 298 31 488 1 554



1 131 3 383 6 973 –183 –475

Koszty działalności ubezpieczeniowej 721 050 783 714 964 486 1 158 534 980 698




12 026 9 184 9 634 88 929 171 333


Koszty utrzymania nieruchomości 2 617 847 1 2 24


22 624 29 320 36 055 41 596 41 267

Wynik ujemny z rewaloryzacji lokat 17 – – – 614




49 216 56 147 84 324 59 407 64 616


34 822 21 505 32 944 35 662 19 027


186 086 222 998 276 850 466 374 486 442

253



w tys. zł

Składki 21 593 24 128 27 992 33 828 44 140



2 789 4 497 6 922 10 744 17 181


245 450 554 861 659


127 217 266 415 324




4 928 4 371 9 020 13 776 16 968



187 465 311 774 194



42 436 51 129 48 028 46 607 50 349


750 1 734 2 051 3 616 2 954


40 483 46 707 43 906 41 808 45 720


1 077 2 146 1 581 660 1 181

z pozostałych lokat 125 541 490 523 494

Wynik dodatni z rewaloryzacji lokat 989 1 398 1 815 1 407 604




191 431 473 379 404



56 706 57 294 59 341 57 021 56 334


56 750 57 329 59 449 57 213 56 700


44 35 108 192 366


1 140 –823 –614 –357 435

rezerwy brutto 1 140 –812 –626 –357 435

udział reasekuratorów – 11 –12 – –

254



w tys. zł


47 131 59 884 12 679 8 088 10 930


10 948 45 462 17 889 16 206 18 192

rezerwy brutto 11 527 47 116 20 944 21 154 26 751



– – – – –

rezerwy brutto – – – – –



36 184 14 422 –5 210 –8 118 –7 262

rezerwy brutto 36 184 14 422 –5 210 –8 118 –7 262



18 140 90 240 803





282 551 772 1 242 2 288




548 707 1 142 519 361

Wynik ujemny z rewaloryzacji lokat 320 545 537 1 796 3 661

Wynik ujemny z realizacji lokat 578 3 677 5 373 8 986 26 846



215 231 227 607 198


9 156 9 953 14 178 25 921 –9 367


–34 288 –30 268 14 393 –2 340 –15 117

255



w tys. zł

Składki 2 178 681 2 408 548 2 844 557 3 289 493 3 795 071



83 125 77 420 83 065 72 907 80 361


19 263 29 221 119 673 98 074 203 036


582 588 209 694 –347




67 501 42 923 56 793 74 790 85 719



133 244 163 430 121



81 384 82 300 84 754 81 914 93 549


1 553 2 283 3 066 4 476 3 486


73 251 70 267 71 993 70 012 78 117


6 418 6 102 7 697 5 261 10 496

z pozostałych lokat 163 3 648 1 998 2 165 1 450

Wynik dodatni z rewaloryzacji lokat 75 245 497 490 327




10 129 12 363 15 643 3 626 7 249

Odszkodowania i świadczenia 957 402 933 116 1 010 016 1 102 403 1 236 769


924 701 962 702 1 001 907 1 081 571 1 165 919


951 552 985 548 1 025 552 1 103 659 1 192 702


26 851 22 846 23 646 22 088 26 782


32 701 –29 586 8 109 20 832 70 849

rezerwy brutto 35 872 –30 109 10 818 23 724 73 324

udział reasekuratorów 3 171 –523 2 709 2 891 2 475

256



w tys. zł


8 008 9 320 16 305 30 364 34 355


7 841 8 258 16 045 30 517 33 647

rezerwy brutto 7 835 8 339 15 958 37 030 35 623

udział reasekuratorów –6 81 –87 6 513 1 976


– – – – –

rezerwy brutto – – – – –



167 1 062 259 –153 708

rezerwy brutto 167 1 062 259 –153 708



4 515 8 679 17 591 7 584 3 928

Koszty działalności ubezpieczeniowej 646 414 666 016 654 814 895 107 1 131 525




25 561 22 922 26 495 14 242 16 302




2 317 1 921 2 324 2 124 1 905

Wynik ujemny z rewaloryzacji lokat 131 27 34 211 1 821




14 805 18 125 38 308 40 396 44 907


91 279 60 235 84 209 96 510 14 964


651 872 884 024 1 214 967 1 281 633 1 442 209

257

Tabl. 111. Ogólny rachunek zysków i strat zakładów ubezpieczeń na życie


w tys. zł


1 453 700 2 434 059 3 223 376 3 450 493 3 453 493

Przychody z lokat – – – – –

Przychody z lokat w nieruchomości – – – – –


– – – – –

z udziałów i akcji – – – – –


– – – – –

z udziałów i akcji* – – – – –


– – – – –

Wynik dodatni z rewaloryzacji lokat – – – – –

Wynik dodatni z realizacji lokat – – – – –

Nie zrealizowane zyski z lokat – – – – –


249 104 313 550 318 944 599 533 –347 157

Koszty działalności lokacyjnej – – – – –

Koszty utrzymania nieruchomości – – – – –


– – – – –

Wynik ujemny z rewaloryzacji lokat – – – – –

Wynik ujemny z realizacji lokat – – – – –

Nie zrealizowane straty na lokatach – – – – –


– – – – –




1 741 014 2 770 767 3 502 532 3 962 028 3 083 209

Zyski nadzwyczajne 93 129 – 26 8

Straty nadzwyczajne 29 21 – 21 15


Podatek dochodowy 334 698 500 794 620 571 676 773 578 261


206 761 –337 –174 –1 360



258

Tabl. 112. Sprawozdanie z przepływu środków pieniężnych zakładów ubezpieczeń na życie


w tys. zł


3 584 240 4 118 471 8 603 279 9 042 104 12 553 364

Wpływy 13 162 391 15 819 043 21 547 151 25 986 893 39 721 685


12 847 283 15 466 165 21 276 471 25 562 793 39 335 204


Wpływy z reasekuracji biernej 151 623 202 995 132 181 243 611 155 824


163 486 149 883 138 500 180 490 230 657

Wydatki 9 578 152 11 700 572 12 943 872 16 944 789 27 168 321


8 720 429 10 454 976 12 289 557 15 486 462 25 241 075



6 132 250 7 456 107 8 295 095 10 239 430 19 001 139



998 588 1 238 611 1 313 571 1 560 424 1 550 929


x 85 474 179 322 185 420 185 709


– 30 177 – – 14 230

Wydatki z tytułu reasekuracji biernej 190 333 265 350 167 267 304 133 636 522


667 390 980 246 487 048 1 154 195 1 290 724

Przepływy z działalności lokacyjnej –3 266 744 –2 862 247 –6 645 767 –8 265 701 –10 204 992

Wpływy 245 051 585 399 124 254 536 261 788 561 731 103 644 409 004

Zbycie nieruchomości 4 970 56 953 5 500 1 850 589


14 529 225 – 3 556 85 833


2 965 708 5 902 642 12 875 191 41 072 054 75 317 904


16 714 45 416 51 259 94 634 146 595


47 718 897 37 147 545 38 018 047 33 542 207 60 111 302


188 187 567 218 787 564 297 148 955 309 476 440 356 880 948


Odsetki otrzymane 1 691 340 1 885 764 1 948 902 1 899 404 2 289 538

Dywidendy otrzymane 110 274 159 556 301 773 420 741 455 811

259

Tabl. 112. Sprawozdanie z przepływu środków pieniężnych zakładów ubezpieczeń na życie (dok.)


w tys. zł

Wydatki 248 318 330 401 986 501 542 907 555 569 996 804 654 613 995

Nabycie nieruchomości – – – – 820


31 048 82 700 437 511 22 490


4 298 122 8 451 467 18 492 774 47 454 483 77 564 358


83 545 1 885 2 244 – –


50 349 133 38 622 485 38 469 099 36 068 821 57 617 740


189 236 570 219 663 019 298 117 850 312 876 921 371 394 117



3 060 1 862 1 354 1 235 1 367

Pozostałe wydatki na lokaty 41 522 94 745 198 161 398 160 643 454


–297 547 –1 218 993 –1 942 144 –637 845 –2 313 593

Wpływy 226 906 100 995 232 109 169 503 577 409


191 775 99 503 231 722 148 256 510 918


12 000 – – 20 000 63 000

Pozostałe wpływy finansowe 23 131 1 492 387 1 247 3 491

Wydatki, w tym 524 452 1 319 989 2 174 253 807 348 2 891 001

Dywidendy 505 658 1 310 681 2 173 515 799 753 2 855 862


– 200 – – –


18 017 6 600 – 5 000 30 000

Pozostałe wydatki finansowe 441 307 403 2 106 784

Przepływy pieniężne netto razem 19 948 37 231 15 368 138 558 34 779


19 213 30 251 35 259 140 419 38 269


113 33 –833 1 857 3 147



154 089 191 304 205 840 346 257 384 132


3 918 52 486 54 608 84 791 57 940

260

Tabl. 113. Przychody i koszty działalności zakładów ubezpieczeń na życie


w tys. zł





116 877 127 573 188 048 336 987 363 277


Zyski nadzwyczajne 93 129 – 26 8

Koszty ogółem 15 288 612 18 030 065 24 930 702 29 096 700 40 441 429


6 123 444 7 456 779 8 433 183 10 419 867 19 425 152


5 644 935 6 632 922 11 141 723 9 922 900 3 819 173


19 431 35 317 71 754 13 387 34 361


Koszty działalności lokacyjnej 441 922 442 139 875 147 3 287 890 11 308 970


123 021 131 348 187 239 178 907 178 363


– – – – –


Straty nadzwyczajne 29 21 – 21 15


334 904 501 555 620 234 676 599 576 901


261

Tabl. 114. Zagregowane wskaźniki efektywności zakładów ubezpieczeń na życie




Wskaźniki rentowności w % Wskaźnik rentowności działalności technicznej 11,70 16,17 15,60 13,78 9,25Wskaźnik rentowności działalności lokacyjnej 8,77 9,55 10,24 5,06 –7,66Wskaźnik rentowności sprzedaży 11,04 14,81 13,65 12,88 6,43Wskaźnik rentowności kapitałów własnych 23,07 31,34 35,19 32,92 21,87Wskaźnik rentowności majątku 3,32 4,57 4,77 4,47 2,95


278,21 273,11 250,95 247,67 176,00


13,18 10,51 10,08 9,06 6,06



262

Tabl. 115. Wybrane techniczne wskaźniki efektywności według grup ubezpieczeń na życie – grupa 1


w %

Dynamika składki przypisanej brutto 115,98 112,18 117,49 121,59 287,92

Dynamika odszkodowań i świadczeń wypłaconych brutto 121,01 136,97 111,12 109,22 210,67

Wskaźnik zatrzymania składki 98,39 98,98 99,14 99,24 97,94

Wskaźnik zatrzymania odszkodowań i świadczeń 99,21 99,35 99,33 99,21 99,60

Współczynnik szkodowości brutto 52,74 64,47 61,29 54,96 40,27

Współczynnik szkodowości na udziale własnym 53,19 64,71 61,41 54,94 40,95

Wskaźnik kosztów akwizycji 10,72 9,04 12,84 15,37 6,93

Wskaźnik kosztów administracyjnych 6,94 8,85 9,05 7,72 2,84

Wskaźnik kosztów ubezpieczeniowych brutto 17,66 17,89 21,90 23,08 9,77

Wskaźnik kosztów technicznych na udziale własnym 18,77 18,82 23,00 24,12 10,23

Wskaźnik rentowności działalności technicznej brutto 9,78 18,51 20,35 16,73 5,29

Wskaźnik rentowności działalności technicznej na udziale własnym 10,03 18,81 20,79 17,01 5,44



w %











Wskaźnik rentowności działalności technicznej brutto –2,12 26,81 27,69 27,87 17,58

Wskaźnik rentowności działalności technicznej na udziale własnym –2,14 26,91 28,05 28,23 18,58

263



w %















w %











Wskaźnik rentowności działalności technicznej brutto –139,95 –104,88 40,89 –5,20 –24,52

Wskaźnik rentowności działalności technicznej na udziale własnym –158,79 –125,45 51,42 –6,92 –34,25

264



w %













265

Tabl. 120. Aktywa zakładów pozostałych ubezpieczeń osobowych i majątkowych


w tys. zł

OGÓŁEM 32 065 746 36 105 656 41 152 654 47 283 163 52 818 475


Wartość firmy 285 869 265 439 245 195 49 489 132 352


157 037 126 072 127 623 130 896 176 811

Lokaty 26 946 304 30 612 492 35 157 267 40 796 356 45 113 087

Nieruchomości 736 424 733 878 704 277 667 560 908 024


136 814 132 058 120 323 89 752 89 692


535 209 567 987 568 903 560 368 794 970


64 401 33 834 15 051 17 440 23 362


4 479 093 5 064 108 5 591 951 7 920 983 7 611 219


4 378 071 4 978 995 5 535 412 7 872 635 7 535 687


91 370 82 798 56 539 48 349 75 531

Pozostałe lokaty 9 652 2 315 – – –



2 659 112 3 088 041 3 638 524 3 680 708 2 703 603


17 236 706 18 781 463 21 229 051 25 293 961 30 128 022


– – – – –




1 773 174 1 196 420 1 657 227 2 499 882 3 283 868

Pozostałe 17 983 428 9 231 8 221 30 089



– – – – –

266

Tabl. 120. Aktywa zakładów pozostałych ubezpieczeń osobowych i majątkowych (dok.)


w tys. zł

Należności 3 023 181 3 207 341 3 482 171 3 464 402 3 711 208


2 156 073 2 376 374 2 447 506 2 586 950 2 896 328





70 293 99 646 97 987 92 974 148 290

od jednostek podporządkowanych 4 168 1 095 339 289 0


Inne należności 16 860 16 720 26 585 22 666 53 025






Inne należności 269 084 316 939 465 907 268 370 325 724











139 519 165 017 134 860 181 779 126 252

Aktywowane koszty akwizycji 784 621 834 801 1 009 221 1 437 934 2 027 597



267

Tabl. 121. Pasywa zakładów pozostałych ubezpieczeń osobowych i majątkowych


w tys. zł

OGÓŁEM 32 065 747 36 105 656 41 152 654 47 283 164 52 818 476

Kapitał własny 11 563 776 14 480 674 17 574 251 21 506 512 24 219 351



1 423 140 525 472 413







Zobowiązania podporządkowane – – – – –



6 852 408 7 392 432 7 938 984 9 301 022 10 766 854

Rezerwa ubezpieczeń na życie – – – – –


11 377 622 12 244 728 12 927 728 13 964 266 15 216 328


21 339 20 474 22 926 37 509 46 936


849 408 889 712 884 044 847 171 898 162


(.) 9 303 9 282 11 129 13 132


629 238 555 777 388 386 68 003 –


– – – – –


3 416 684 3 373 133 3 211 821 2 922 257 3 017 179


913 672 931 056 803 240 769 367 804 754


– – – – –


2 497 789 2 435 606 2 399 718 2 145 026 2 202 003


5 223 6 470 8 863 7 864 10 422


– – – – –

268

Tabl. 121. Pasywa zakładów pozostałych ubezpieczeń osobowych i majątkowych (dok.)


w tys. zł


– – – – –


(.) 175 963 166 075 175 225 179 715



(.) 16 405 17 937 18 055 28 694



274 198 261 953 259 862 292 119 289 268


238 994 315 255 338 942 334 557 274 089

Inne rezerwy 61 615 40 931 44 918 164 877 170 553


431 103 407 484 441 609 262 966 264 940


2 017 452 1 765 249 2 459 965 2 134 644 2 607 951


391 561 353 589 474 404 504 225 702 482


81 027 88 867 137 181 153 032 179 006


246 774 174 213 196 446 253 618 388 597


63 761 90 509 140 777 97 575 134 879



5 000 – – – 2 000


4 265 61 28 20 966 42 620







792 195 918 267 918 140 1 041 512 783 589



269

Tabl. 122. Lokaty zakładów pozostałych ubezpieczeń osobowych i majątkowych


w tys. zł

Ogółem 26 946 305 30 612 491 35 157 265 40 796 356 45 113 086

Nieruchomości 736 424 733 878 704 277 667 560 908 024


4 479 094 5 064 108 5 591 951 7 920 983 7 611 218


4 378 072 4 978 995 5 535 412 7 872 635 7 535 687


91 370 82 798 56 539 48 349 75 531


– – – – –

Pozostałe lokaty 9 652 2 315 – – –


Akcje i udziały 1 715 540 1 789 522 2 080 670 2 013 944 1 020 886


942 643 1 288 376 1 548 148 1 665 350 1 682 718

Instrumenty pochodne 823 159 9 202 8 191 30 057


929 10 079 9 708 1 415 –


17 236 706 18 781 463 21 229 048 25 293 960 30 128 021


16 368 029 18 010 397 20 496 485 24 535 381 29 324 842


43 318 51 313 45 789 48 678 21 442


825 360 719 753 686 774 709 901 781 737


– – – – –




– 31 652 74 805 – 21 848


3 789 4 733 5 820 7 464 9 876

Inne pożyczki 4 294 1 681 616 2 209 252 698 974 394 034


1 773 175 1 196 420 1 657 227 2 499 882 3 283 868

Pozostałe lokaty 17 160 334 28 30 32

Depozyty u cedentów 22 098 25 669 32 657 13 815 18 714

270

Tabl. 123. Przychody działalności lokacyjnej zakładów pozostałych ubezpieczeń osobowych i majątkowych


w tys. zł

Ogółem 956 616 2 267 558 2 717 452 1 433 266 29 357

Nieruchomości 22 357 20 988 16 306 17 955 13 338


22 394 984 775 1 412 893 18 039 1 254


14 783 978 462 1 408 710 15 007 1 254


7 212 6 313 4 183 3 032 –


33 – – – –


Inne lokaty finansowe 911 864 1 261 796 1 288 252 1 397 272 14 765

Akcje i udziały 30 411 101 914 76 202 62 962 14 742


660 1 288 4 443 6 667 –

Instrumenty pochodne 1 283 525 213 3 083 –


59 222 – – –


822 388 1 081 026 1 079 740 1 194 693 –


794 186 1 029 308 1 034 521 1 151 415 –


1 169 1 973 2 294 2 641 –


27 033 49 744 42 924 40 637 –


– – – – –

Pożyczki zabezpieczone hipotecznie 258 185 206 290 5

Pozostałe pożyczki 1 653 30 316 68 358 54 297 18


193 1 730 2 481 701 –


134 163 169 154 –

Inne pożyczki 1 326 28 423 65 708 53 442 18


54 676 46 265 59 060 75 208 –

Pozostałe lokaty 476 56 31 72 –


271

Tabl. 124. Koszty działalności lokacyjnej zakładów pozostałych ubezpieczeń osobowych i majątkowych


w tys. zł

Ogółem 61 241 49 618 47 862 44 101 237 415

Nieruchomości 17 859 13 151 11 195 8 724 401


18 366 15 801 15 961 7 998 139


18 277 15 759 15 932 7 971 139


80 42 29 27 –


– – – – –



Akcje i udziały 2 429 1 797 2 106 2 751 195 253


26 41 49 72 41 622

Instrumenty pochodne – 6 11 2 915 –


– – 5 1 –


20 012 16 743 14 535 17 397 –


19 317 16 343 14 341 17 244 –


– 9 5 7 –


696 391 190 146 –


– – – – –

Pożyczki zabezpieczone hipotecznie – – – 129 –

Pozostałe pożyczki 1 1 282 1 233 436 –


– – 26 12 –


– – – – –

Inne pożyczki 1 1 282 1 207 424 –


2 543 483 655 742 –

Pozostałe lokaty 3 314 2 111 2 936 –


272

Tabl. 125. Rezerwy techniczno-ubezpieczeniowe – pozostałe ubezpieczenia osobowe i majątkowe – brutto


w tys. zł

Ogółem 19 730 015 21 112 426 22 171 347 24 229 098 26 941 412

Rezerwa składek 6 819 679 7 356 676 7 917 599 9 247 933 10 690 212


32 729 35 757 21 384 53 089 76 642


11 377 621 12 244 727 12 927 726 13 964 265 15 216 328


6 073 535 6 702 781 6 947 868 7 766 836 8 888 263


249 115 361 337 355 956 377 555 455 149


rezerwa na koszty likwidacji szkód 850 147 923 146 1 029 560 1 147 682 1 214 792


3 872 381 4 628 596 4 982 346 5 454 589 5 999 839

Rezerwa ubezpieczeń na życie, w tym x x x x x


x x x x x


x x x x x


x x x x x



21 339 20 474 22 926 37 509 46 936


14 276 9 303 9 282 11 129 13 132


614 962 555 777 388 386 68 003 –

273

Tabl. 126. Rezerwy techniczno-ubezpieczeniowe – pozostałe ubezpieczenia osobowe i majątkowe – na udziale własnym


w tys. zł

Ogółem 16 313 331 17 739 295 18 959 527 21 306 841 23 924 232

Rezerwa składek 5 916 061 6 435 969 7 121 940 8 480 441 9 886 547


22 675 25 409 13 804 51 213 75 553


8 879 832 9 809 121 10 528 009 11 819 240 13 014 324


4 420 582 5 059 623 5 335 257 6 222 135 7 191 330


216 835 333 926 328 495 351 543 411 283


rezerwa na koszty likwidacji szkód 715 433 804 682 880 012 1 023 467 1 126 576


3 210 532 3 877 435 4 286 044 4 702 413 5 243 726



x x x x x


x x x x x


x x x x x



16 116 14 004 14 063 29 645 36 514


14 276 9 303 9 282 11 129 13 132


614 962 555 777 388 386 68 003 –

274

Tabl. 127. Rezerwy techniczno-ubezpieczeniowe – pozostałe ubezpieczenia osobowe i majątkowe – na udziale reasekuratora


w tys. zł

Ogółem 3 416 684 3 373 131 3 211 820 2 922 257 3 017 180

Rezerwa składek 903 618 920 707 795 660 767 492 803 665


10 054 10 348 7 580 1 876 1 088


2 497 789 2 435 605 2 399 718 2 145 025 2 202 004


1 652 953 1 643 158 1 612 611 1 544 701 1 696 933


32 280 27 410 27 461 26 011 43 866




661 849 751 162 696 302 752 176 756 113



x x x x x


x x x x x


x x x x x

Rezerwa na wyrównanie szkodowości – – – – –


5 223 6 470 8 863 7 864 10 422


– – – – –


– – – – –

275

Tabl. 128. Techniczny rachunek pozostałych ubezpieczeń osobowych i majątkowych


w tys. zł

Składki 11 698 240 12 745 110 13 683 863 14 971 069 17 193 013



2 609 854 2 385 217 2 066 497 1 855 981 1 695 628


634 252 538 819 546 557 1 362 037 1 446 304


47 346 11 262 –127 813 –33 876 28 978


202 939 253 629 263 926 254 935 303 241


159 805 186 842 105 281 406 470 149 823



6 990 039 7 110 926 7 301 653 8 252 964 9 378 214


8 168 612 8 289 826 8 369 382 9 203 439 10 233 156


1 178 573 1 178 900 1 067 729 950 474 854 942


576 948 795 901 732 043 1 284 982 1 193 420

rezerwy brutto 515 461 725 597 698 630 1 030 348 1 266 067



–10 471 –64 158 –167 412 –318 535 –62 308


–10 471 –64 158 –167 412 –318 535 –62 308


– – – – –


35 285 43 268 47 842 52 745 55 391





547 619 552 120 562 637 467 898 441 649


450 125 565 172 459 509 532 440 1 091 848


25 535 41 959 –5 669 –36 872 50 992


363 705 908 861 1 573 065 1 240 225 718 797

276

Tabl. 129. Techniczny rachunek pozostałych ubezpieczeń osobowych i majątkowych (działalność bezpośrednia)


w tys. zł

Składki 11 468 780 12 530 027 13 432 904 14 629 326 16 809 782



2 508 565 2 280 474 1 978 783 1 773 596 1 638 740


605 677 518 611 526 323 1 354 911 1 451 817


15 923 –8 204 –120 077 –23 946 45 925


202 444 253 086 263 425 254 157 302 411


154 795 183 530 100 682 393 597 132 346



6 855 172 6 962 161 7 170 324 8 027 042 9 163 091


8 007 768 8 082 350 8 204 665 8 953 181 9 991 538


1 152 596 1 120 189 1 034 342 926 139 828 446


576 166 768 700 722 359 1 333 689 1 146 308

rezerwy brutto 494 679 714 250 687 218 1 084 040 1 198 391



–10 471 –64 158 –167 412 –318 535 –62 308


–10 471 –64 158 –167 412 –318 535 –62 308


– – – – –


35 285 43 268 47 842 52 745 50 771





535 894 530 077 535 158 441 707 421 371


442 570 560 197 453 247 523 646 1 080 680


28 107 50 379 –6 071 –37 723 50 051


344 951 933 634 1 560 539 1 183 271 715 553

277

Tabl. 130. Techniczny rachunek pozostałych ubezpieczeń osobowych i majątkowych – grupa 1


w tys. zł

Składki 648 253 693 130 753 926 820 615 952 962

Składki przypisane brutto 674 052 739 738 814 928 957 739 1 231 841


14 266 15 326 11 272 18 316 13 618


13 542 31 335 49 620 118 186 270 069


2 009 54 –110 –622 4 807


10 13 15 457 27


2 149 1 652 1 572 7 120 4 547



259 318 231 096 212 800 220 031 222 828


261 900 234 237 216 517 223 708 224 165


2 582 3 141 3 717 3 677 1 337


–13 732 3 981 10 931 3 172 4 476

rezerwy brutto –12 146 4 335 10 909 1 621 4 640

udział reasekuratorów 1 587 354 –22 –1 550 165


34 1 15 90 –101


34 1 15 90 –101


– – – – –


1 448 1 016 2 027 1 987 2 792





4 993 4 091 3 211 4 439 2 086


6 502 6 624 6 211 8 161 10 289


7 –219 1 759 2 877 –1 552


168 680 212 610 252 578 269 762 307 837

278



w tys. zł

Składki 123 670 128 364 145 945 154 088 204 685



21 501 17 383 15 138 18 122 10 794


–1 579 2 712 7 453 26 437 75 673


–598 –229 225 1 583 –2 898


– – 4 6 3


1 564 828 674 1 123 638



59 716 54 705 57 859 65 088 84 839


66 277 60 232 63 675 70 780 89 763


6 561 5 527 5 817 5 692 4 924


–7 851 2 382 2 889 266 17 646

rezerwy brutto –9 518 2 939 1 458 –150 18 527

udział reasekuratorów –1 667 558 –1 431 –416 881


– – – – –


– – – – –


– – – – –


1 149 2 785 5 228 2 586 3 092





3 485 2 695 1 883 2 607 1 557


3 989 3 936 3 210 5 426 5 996


492 185 –1 071 –1 260 –85


6 948 3 690 8 266 13 716 –9 990

279



w tys. zł

Składki 3 967 110 4 154 215 4 042 837 4 300 392 4 929 586



261 519 202 947 200 407 161 544 96 729


172 983 –19 352 –13 761 270 230 175 725


–24 630 –25 922 4 990 –2 878 –4 821


84 124 77 42 318


21 984 54 189 15 928 46 952 19 559



2 932 945 2 937 721 2 792 198 2 738 810 3 060 873


3 140 480 3 099 329 2 903 995 2 814 962 3 113 704


207 535 161 609 111 797 76 152 52 831


–87 741 –39 357 –78 241 50 824 53 973

rezerwy brutto –105 376 –52 920 –94 155 42 028 49 672

udział reasekuratorów –17 635 –13 563 –15 914 –8 796 –4 301


5 489 – –5 862 –14 223 –6 478


5 489 – –5 862 –14 223 –6 478


– – – – –


6 874 3 967 511 –1 398 779





55 435 22 699 68 791 46 713 34 763


58 099 41 734 41 185 32 845 49 795


10 854 16 389 –42 113 762 1 027


–78 830 64 386 206 400 302 801 435 035

280



w tys. zł

Składki 2 163 4 949 6 448 7 521 10 855



265 619 636 962 370


620 652 460 1 146 847


175 –165 308 –281 197


– – – – –


10 39 23 608 93

Odszkodowania i świadczenia 520 2 055 3 644 7 258 5 710


457 1 142 1 886 4 344 8 039


457 1 142 1 979 4 530 8 039


– – 93 186 0


63 913 1 758 2 914 –2 330

rezerwy brutto 66 921 1 760 2 917 –2 330

udział reasekuratorów 3 8 2 3 0


– – – – –


– – – – –


– – – – –


– – – – –

Koszty działalności ubezpieczeniowej 862 2 193 2 190 2 634 3 825

Koszty akwizycji 523 1 206 1 518 1 904 2 644

Koszty administracyjne 352 1 118 830 1 072 1 182


13 130 158 342 –


33 24 79 96 104


– 38 –38 136 456


759 677 597 –1 995 853

281



w tys. zł

Składki 5 949 5 569 7 186 6 402 8 691



9 320 8 504 7 411 6 305 7 142


–264 784 –1 070 27 1 802


–589 414 –1 002 –273 499


– – – – –


363 326 389 465 145



3 002 1 802 5 074 7 678 7 706


6 701 3 751 7 570 10 596 12 256


3 699 1 949 2 496 2 918 4 550


–421 2 359 –3 140 1 459 662

rezerwy brutto –1 738 1 957 –4 891 562 1 830

udział reasekuratorów –1 317 –402 –1 751 –898 1 168


– – – – –


– – – – –


– – – – –


– – – –32 –44





794 429 429 591 463


426 820 693 521 257


–40 107 –92 –50 395


–459 –3 202 1 312 –5 771 –3 940

282



w tys. zł

Składki 67 657 80 123 104 329 105 290 98 346



12 147 11 669 8 891 10 071 10 738


1 642 9 598 3 390 11 986 –7 964


–1 602 –1 149 –56 375 –23


3 1 1 2 2


1 366 1 979 4 816 3 611 3 023



64 126 54 417 73 351 96 906 103 368


71 121 67 239 75 560 106 409 107 312


6 995 12 822 2 209 9 503 3 944


–217 14 639 25 168 31 865 37 218

rezerwy brutto 4 314 5 451 24 315 33 094 38 302

udział reasekuratorów 4 531 –9 189 –854 1 228 1 083


88 –372 – – –


88 –372 – – –


– – – – –


123 136 274 328 208





993 191 111 111 250


4 352 4 166 6 087 5 147 4 425


–4 148 –151 – 1 024


–21 158 –18 754 –33 563 –64 746 –77 088

283



w tys. zł

Składki 87 876 93 238 93 989 91 785 93 390



32 397 23 605 22 539 21 429 19 352


–2 827 5 182 4 469 –701 1 092


–2 518 –501 688 –1 153 1 451


17 16 22 4 6


1 588 3 020 2 406 2 870 2 159



19 137 22 275 25 285 35 556 43 211


26 317 26 631 30 957 41 821 50 130


7 180 4 356 5 672 6 266 6 920


–4 710 –8 464 –830 2 727 –8 750

rezerwy brutto –3 001 –32 480 –1 446 2 684 –10 341

udział reasekuratorów 1 709 –24 016 –616 –43 –1 592


1 158 –3 480 124 –192 442


1 158 –3 480 124 –192 442


– – – – –


3 843 7 125 6 294 3 612 1 870





4 617 2 592 3 002 3 039 1 940


2 908 3 130 3 875 2 417 2 737


1 424 577 –3 488 120 379


33 816 40 925 29 765 20 672 24 528

284



w tys. zł

Składki 1 138 855 1 236 736 1 317 976 1 384 222 1 579 534



495 564 394 429 398 736 295 548 247 856


43 535 32 299 26 424 120 138 50 632


–2 373 –21 302 –1 215 –27 016 –9 401


165 – 14 20 45


24 040 23 286 10 087 41 881 14 117



434 132 433 347 521 540 730 448 714 265


591 066 584 077 651 886 869 394 905 476


156 934 150 730 130 346 138 946 191 212


32 385 –8 937 –37 657 62 757 62 030

rezerwy brutto 91 673 –124 242 –57 441 48 854 92 221

udział reasekuratorów 59 288 –115 305 –19 784 –13 902 30 191


–35 296 –57 760 –132 131 –234 437 –29 373


–35 296 –57 760 –132 131 –234 437 –29 373


– – – – –


7 213 6 085 7 316 8 432 7 703





88 792 75 897 75 241 67 216 45 322


58 531 61 589 56 114 56 812 55 146


8 119 2 417 –2 750 –77 742 221


211 034 371 677 437 680 371 865 223 636

285



w tys. zł

Składki 764 233 803 677 840 224 919 003 1 071 443



282 180 265 334 230 278 202 771 215 534


8 808 38 159 66 268 114 905 161 199


–9 204 26 200 –10 583 –8 874 11 527


144 – 36 76 99


16 876 17 376 7 193 29 646 13 360



289 900 274 821 263 278 319 335 442 720


370 706 364 483 320 760 404 390 519 078


80 806 89 662 57 482 85 055 76 358


–3 089 –7 065 –16 839 44 358 4 050

rezerwy brutto 146 –14 263 –26 745 42 244 –4 302

udział reasekuratorów 3 235 –7 197 –9 906 –2 115 –8 352


11 628 –2 646 –22 043 –49 460 –17 765


11 628 –2 646 –22 043 –49 460 –17 765


– – – – –


3 422 3 255 2 805 1 146 4 325





75 945 68 311 62 340 49 024 43 680


18 605 17 442 21 984 13 796 22 677


5 874 4 778 –6 964 –1 010 –14 088


150 260 214 314 269 976 249 157 211 354

286



w tys. zł

Składki 3 917 144 4 422 047 4 936 174 5 443 969 6 128 781



785 486 822 013 574 438 493 615 489 809


256 018 287 494 144 246 240 046 414 671


14 644 12 406 –117 956 –27 701 23 320


186 684 230 111 245 084 225 021 270 367


56 732 57 882 38 690 216 327 59 894



2 567 820 2 685 932 2 864 096 3 433 456 4 057 257


3 130 892 3 211 861 3 428 045 3 905 509 4 383 346


563 071 525 929 563 949 472 053 326 089


514 258 526 562 701 085 907 166 796 801

rezerwy brutto 309 852 604 831 734 523 680 423 734 895

udział reasekuratorów –204 407 78 269 33 438 –226 744 –61 906


– –593 –257 –1 384 –620


– –593 –257 –1 384 –620


– – – – –


2 337 488 –307 199 244

Koszty działalności ubezpieczeniowej 998 911 1 040 372 1 170 010 1 325 231 1 426 264




166 619 214 666 192 716 138 183 157 325


258 707 387 465 284 114 363 408 875 975


–1 678 –2 561 2 332 6 029 9 001


–179 796 72 374 198 874 –148 789 –705 880

287



w tys. zł

Składki 2 728 4 460 6 835 5 872 9 969



17 374 24 030 16 808 15 539 10 982


–7 686 2 203 –5 140 –122 –935


–7 840 1 496 –5 237 134 –1 448


58 64 77 –230 77


2 956 –333 2 029 941 273

Odszkodowania i świadczenia 823 1 548 3 405 –999 –798


155 990 210 510 663


1 157 1 348 456 701 1 560


1 002 358 245 191 897


668 558 3 195 –1 509 –1 460

rezerwy brutto 2 271 2 719 3 103 –1 617 –639

udział reasekuratorów 1 602 2 161 –92 –107 822


– – – – –


– – – – –


– – – – –


– – – – –


Koszty akwizycji 708 1 356 2 313 2 422 4 246



912 850 978 730 169


963 1 897 1 768 941 532


–68 –4 16 126 52


–681 –6 561 –1 116 2 051 4 075

288



w tys. zł

Składki 9 737 10 942 10 091 9 844 9 501



8 801 7 054 6 708 7 611 6 383


662 –947 44 156 –87


–159 –98 –112 –3 320


89 84 279 –6 102


1 311 644 1 350 1 146 512

Odszkodowania i świadczenia –2 289 6 073 2 622 –3 305 4 084


5 263 5 301 6 756 2 884 4 133


7 262 7 815 9 495 3 884 7 070


2 000 2 514 2 738 1 000 2 937


–7 552 772 –4 135 –6 189 –49

rezerwy brutto –31 192 –4 182 –3 061 –6 580 891

udział reasekuratorów –23 640 –4 954 1 073 –390 940


– – – – –


– – – – –


– – – – –


32 5 – – –





27 26 101 218 63


1 1 231 759 687 1 003


375 –1 398 –79 –10 –31


8 469 1 214 3 594 9 275 1 406

289



w tys. zł

Składki 425 233 499 699 611 703 669 876 758 279



163 629 160 236 182 786 184 256 172 043


31 482 47 987 30 430 51 052 46 758


–3 016 1 179 3 547 6 782 3 599


14 922 22 037 17 600 28 406 31 088


5 304 7 202 3 254 18 644 6 401



142 949 153 457 214 430 241 038 287 455


172 796 187 298 266 683 292 088 335 626


29 847 33 842 52 253 51 050 48 171


166 138 259 661 95 575 251 147 148 894

rezerwy brutto 220 550 308 221 107 017 286 384 170 212



5 287 112 –4 189 –11 151 –8 297


5 287 112 –4 189 –11 151 –8 297


– – – – –


–677 397 611 356 401





35 902 36 926 31 784 40 983 34 761


9 567 12 375 12 048 15 027 13 083


–22 349 1 120 13 882 –15 734 21 802


–30 293 –98 251 64 222 –14 636 50 408

290



w tys. zł

Składki 104 505 140 456 199 127 277 599 302 219



137 623 123 167 123 280 138 114 148 118


42 806 51 120 134 005 161 589 45 893


24 095 –677 10 948 10 074 4 239


228 249 171 342 187


9 823 9 095 7 489 13 885 4 700

Odszkodowania i świadczenia –3 226 26 365 44 804 27 680 32 686


16 875 23 118 27 193 22 169 23 663


40 117 74 598 65 340 55 106 86 815


23 242 51 480 38 147 32 937 63 152


–20 101 3 247 17 611 5 511 9 023

rezerwy brutto –24 213 –1 693 11 796 8 646 39 457

udział reasekuratorów –4 113 –4 940 –5 815 3 135 30 434


– – – – –


– – – – –


– – – – –


8 626 14 308 17 645 32 980 24 951





46 598 53 247 48 455 43 278 57 448


9 909 7 878 5 544 9 267 8 295


23 477 26 815 33 775 44 908 33 056


51 067 59 856 65 307 98 210 140 776

291



w tys. zł

Składki 64 093 69 123 74 020 68 888 97 790



49 980 52 937 56 462 62 881 83 220


10 999 23 568 25 745 69 706 53 748


4 469 9 512 5 981 14 459 19 785


35 26 35 5 5


3 436 2 352 1 769 1 931 1 011



16 107 26 584 33 894 15 953 8 190


30 158 48 862 56 779 18 387 21 053


14 051 22 278 22 886 2 434 12 863


–3 690 –6 889 2 240 –13 193 5 705

rezerwy brutto –11 014 –7 518 590 –18 853 2 490

udział reasekuratorów –7 324 –629 –1 651 –5 660 –3 216


2 – – – –


2 – – – –


– – – – –


–1 014 205 99 –580 –303





13 206 13 793 18 986 19 449 20 317


1 974 3 530 3 092 2 007 3 542


1 140 940 –461 227 –1 467


27 321 19 486 11 707 42 520 48 375

292



w tys. zł

Składki 77 196 103 791 162 681 204 847 334 069



174 041 128 415 98 705 104 071 70 008


34 663 4 736 25 043 142 890 132 670


22 478 –5 942 –8 744 11 418 –7 466


5 7 9 12 29


4 664 3 645 2 779 3 145 1 136



10 724 11 565 10 022 21 466 17 449


35 025 53 373 33 940 51 318 40 220


24 301 41 807 23 918 29 852 22 771


9 520 18 955 2 351 –13 232 11 676

rezerwy brutto 60 400 18 640 –19 431 –41 782 53 998

udział reasekuratorów 50 880 –315 –21 782 –28 550 42 323


1 129 580 –3 062 –7 760 –95


1 129 580 –3 062 –7 760 –95


– – – – –


1 908 3 490 5 310 3 127 4 753





24 958 23 673 16 514 13 570 11 396


5 491 4 140 4 277 3 416 23 280


495 1 040 –830 2 417 –1 444


–186 584 37 137 18 039 27 408

293



w tys. zł

Składki 5 548 5 642 8 397 17 101 49 297



3 746 3 341 4 666 7 233 7 800


585 2 749 4 979 12 263 16 945


331 –8 632 1 282 480


– – – – 10


8 25 15 131 106



1 427 1 397 1 918 2 364 2 948


2 378 2 626 3 216 3 718 4 571


952 1 228 1 298 1 353 1 623


858 256 –287 858 1 238

rezerwy brutto 1 606 366 –938 1 268 2 068

udział reasekuratorów 748 110 –650 410 830


11 – –7 –18 –21


11 – –7 –18 –21


– – – – –


– – – – –





6 714 5 467 6 918 6 824 7 081


158 166 318 341 350


2 –2 120 212 75


–2 199 –2 087 –2 019 –819 1 200

294



w tys. zł

Składki 56 828 73 864 111 015 142 011 170 385



38 727 19 464 19 621 25 210 28 245


–312 –1 668 23 717 14 975 13 079


252 –3 471 –2 381 –1 250 1 759


– 355 – – 47


618 322 222 3 169 673



31 120 42 492 58 534 69 006 73 485


52 960 53 448 67 811 75 881 81 354


21 840 10 957 9 277 6 875 7 869


1 379 5 127 685 2 788 5 504

rezerwy brutto 2 000 1 169 –144 2 297 6 799

udział reasekuratorów 621 –3 958 –829 –491 1 295


– – – – –


– – – – –


– – – – –


– 7 28 1 –





5 889 4 395 3 541 4 391 2 748


2 356 2 049 1 890 3 331 3 194


–14 10 82 269 1 230


199 695 9 820 21 959 35 559

295

Tabl. 148. Ogólny rachunek zysków i strat zakładów pozostałych ubezpieczeń osobowych i majątkowych


w tys. zł


363 705 908 860 1 573 065 1 240 225 718 797




22 394 984 775 1 412 893 18 040 2 200 982

z udziałów i akcji 14 783 978 462 1 408 710 15 007 2 195 566


911 864 1 261 796 1 288 252 1 397 270 1 894 652



822 388 1 081 031 1 079 737 1 194 692 1 547 755





– – – – –




43 382 36 468 36 666 35 376 65 383





202 939 253 629 263 926 254 935 303 241




1 804 848 3 494 318 4 384 049 2 479 748 3 620 985


Straty nadzwyczajne 109 128 44 38 –




1 445 3 238 –139 415 395



296

Tabl. 149. Sprawozdanie z przepływu środków pieniężnych zakładów pozostałych ubezpieczeń osobowych i majątkowych


w tys. zł


1 090 188 1 182 832 1 868 733 2 332 826 1 662 267

Wpływy 18 131 575 20 678 306 21 294 277 20 779 845 23 216 715


15 217 299 15 781 173 16 732 361 18 591 409 20 661 475


Wpływy z reasekuracji biernej 2 300 419 2 376 923 1 791 226 1 791 586 1 950 234


613 857 2 520 210 2 770 689 396 850 605 006

Wydatki 17 041 387 19 495 474 19 425 544 18 447 019 21 554 448


12 667 847 13 112 615 13 626 872 15 293 884 17 760 932



8 068 603 7 909 970 7 771 344 8 566 925 9 447 232



2 238 855 2 315 572 2 369 716 2 532 889 2 631 377


x 401 242 528 952 597 160 725 776


73 408 103 903 86 472 59 359 77 835

Wydatki z tytułu reasekuracji biernej 3 098 313 3 160 913 2 463 021 2 246 223 2 384 142


1 275 227 3 221 946 3 335 651 906 911 1 409 374

Przepływy z działalności lokacyjnej –881 116 –420 508 –773 191 –2 160 910 –1 819 335

Wpływy 201 483 897 264 527 321 435 963 023 418 001 639 389 133 116

Zbycie nieruchomości 12 248 14 681 50 093 10 679 89 134


28 575 23 899 101 001 279 308 12 628


661 337 902 474 1 890 782 2 842 589 1 098 590


40 779 25 170 27 666 14 392 96 785


36 879 171 48 719 302 34 796 983 38 890 855 52 716 968


161 171 204 135 752 278 198 905 261 258 343 840 240 297 918


Odsetki otrzymane 270 310 273 807 312 344 345 520 511 567

Dywidendy otrzymane 36 524 868 627 1 206 357 56 817 2 228 457

297

Tabl. 149. Sprawozdanie z przepływu środków pieniężnych zakładów pozostałych ubezpieczeń osobowych i majątkowych (dok.)


w tys. zł

Wydatki 202 365 013 264 947 828 436 736 214 420 162 549 390 952 451

Nabycie nieruchomości 16 238 13 182 7 227 5 224 248 076


353 969 249 162 468 503 191 637 710 813


556 878 812 957 1 822 317 2 577 252 1 374 799


11 375 28 682 40 730 9 874 62 484


38 606 343 49 518 338 36 004 609 43 277 604 56 581 483


160 407 923 135 449 171 199 449 774 259 369 167 240 835 560



19 711 34 729 22 886 11 411 12 157

Pozostałe wydatki na lokaty 25 701 347 227 859 468 1 425 473 2 831 694


–155 720 –691 753 –1 155 847 –148 744 341 558

Wpływy 374 534 167 672 300 577 210 339 737 236


367 535 167 293 292 978 207 223 733 242


– – 6 538 2 795 3 516

Pozostałe wpływy finansowe 6 999 380 1 061 321 478

Wydatki, w tym 530 254 859 425 1 456 424 359 083 395 677

Dywidendy 277 129 766 340 1 439 757 347 785 387 124


5 085 6 622 7 894 6 965 1 272


241 688 83 966 6 567 2 797 1 502

Pozostałe wydatki finansowe 2 716 2 054 2 207 1 536 1 217

Przepływy pieniężne netto razem 53 351 70 572 –60 306 23 172 184 491


53 634 66 562 –71 310 1 333 116 201


356 –2 292 –8 457 –12 944 622



278 829 348 731 286 293 406 541 578 321


149 261 208 240 101 904 238 488 324 835

298

Tabl. 150. Przychody i koszty działalności zakładów pozostałych ubezpieczeń osobowych i majątkowych


w tys. zł





159 805 186 842 105 281 406 470 149 823



Koszty ogółem 12 760 387 13 327 146 13 761 564 15 826 209 18 884 940


7 566 987 7 906 826 8 033 697 9 537 946 10 571 635


–10 471 –64 158 –167 412 –318 535 –62 308


35 285 43 268 47 842 52 745 55 391




450 125 565 172 459 509 532 440 1 091 848


25 535 41 959 –5 669 –36 872 50 992




354 038 526 626 613 012 467 774 343 690


299

Tabl. 151. Zagregowane wskaźniki efektywności zakładów pozostałych ubezpieczeń osobowych i majątkowych




Wskaźniki rentowności w % Wskaźnik rentowności działalności technicznej 3,11 7,13 11,50 8,28 4,18Wskaźnik rentowności działalności lokacyjnej 6,29 9,92 9,43 4,36 7,09Wskaźnik rentowności sprzedaży 9,74 18,95 22,96 11,04 16,14Wskaźnik rentowności kapitałów własnych 15,61 22,79 23,53 10,30 13,53Wskaźnik rentowności majątku 4,94 8,71 9,76 4,55 6,20


x x x x x


139,28 147,71 154,46 151,73 148,70



300

Tabl. 152. Wybrane techniczne wskaźniki efektywności według grup pozostałych ubezpieczeń osobowych i majątkowych – grupa 1


w %















w %











Wskaźnik rentowności działalności technicznej brutto 4,82 2,48 4,91 6,96 –20,13

Wskaźnik rentowności działalności technicznej na udziale własnym 5,62 2,87 5,66 8,90 –26,52

301



w %















w %











Wskaźnik rentowności działalności technicznej brutto 26,43 10,61 8,25 –20,13 7,18

Wskaźnik rentowności działalności technicznej na udziale własnym 35,10 13,69 9,26 –26,52 7,86

302



w %











Wskaźnik rentowności działalności technicznej brutto –2,94 –22,17 9,03 –44,37 –22,99

Wskaźnik rentowności działalności technicznej na udziale własnym –7,72 –57,49 18,25 –90,15 –45,34



w %











Wskaźnik rentowności działalności technicznej brutto –25,48 –18,29 –28,77 –50,99 –76,22

Wskaźnik rentowności działalności technicznej na udziale własnym –31,27 –23,41 –32,17 –61,49 –78,38

303



w %





Współczynnik szkodowości brutto 18,99 –4,98 25,48 38,91 35,75










w %













304



w %















w %











Wskaźnik rentowności działalności technicznej brutto –3,64 1,31 3,45 –2,40 –10,07

Wskaźnik rentowności działalności technicznej na udziale własnym –4,59 1,64 4,03 –2,73 –11,52

305



w %





Współczynnik szkodowości brutto 12,27 15,07 12,32 –4,30 4,11

Współczynnik szkodowości na udziale własnym 30,18 34,72 49,82 –17,01 –8,00





Wskaźnik rentowności działalności technicznej brutto –3,36 –22,47 –4,70 9,70 18,99

Wskaźnik rentowności działalności technicznej na udziale własnym –24,95 –147,10 –16,32 34,93 40,88



w %





Współczynnik szkodowości brutto –127,98 20,08 38,04 –15,44 51,15

Współczynnik szkodowości na udziale własnym –23,51 55,50 25,98 –33,57 42,98







306



w %











Wskaźnik rentowności działalności technicznej brutto –4,86 –13,90 7,82 –1,63 5,18

Wskaźnik rentowności działalności technicznej na udziale własnym –7,12 –19,66 10,50 –2,18 6,65



w %






Współczynnik szkodowości na udziale własnym –3,09 18,77 22,50 9,97 10,82







307



w %





Współczynnik szkodowości brutto 17,47 36,73 46,08 –0,40 14,60










w %













308



w %











Wskaźnik rentowności działalności technicznej brutto –23,03 –17,78 –11,60 –2,32 1,63

Wskaźnik rentowności działalności technicznej na udziale własnym –39,64 –36,99 –24,05 –4,79 2,43



w %













309

Tabl. 170. Aktywa zakładów ubezpieczeń – ogółem z przewagą kapitału krajowego


w tys. zł

OGÓŁEM 45 157 352 50 252 211 57 579 576 65 018 661 72 759 673


Wartość firmy – 31 24 4 980 3 429


97 150 104 591 109 142 108 423 85 435

Lokaty 40 690 964 44 953 777 50 252 799 56 535 915 65 146 340

Nieruchomości 618 146 626 351 589 709 611 098 1 019 835


138 981 136 949 124 041 135 253 150 468


441 470 451 193 439 268 437 165 821 738


37 695 38 208 26 400 38 680 47 629


4 639 541 5 186 520 5 758 932 8 147 029 7 359 972


4 350 616 4 927 720 5 534 963 7 953 786 7 326 655


282 309 254 097 217 777 184 127 33 317




3 668 686 3 988 788 4 255 049 3 888 682 2 481 512


29 627 172 31 693 107 33 407 416 38 944 771 41 999 399


– – – – –

Pożyczki zabezpieczone hipotecznie 4 867 – – – –

Pozostałe pożyczki 5 497 1 957 405 4 302 158 1 895 331 519 506


2 108 642 1 482 129 1 884 449 2 958 098 11 686 392

Pozostałe 3 894 68 27 251 80 043 63 395



1 477 706 2 140 042 3 861 161 4 642 724 3 112 437

310

Tabl. 170. Aktywa zakładów ubezpieczeń – ogółem z przewagą kapitału krajowego (dok.)


w tys. zł

Należności 1 674 718 1 758 235 1 866 355 1 655 783 1 774 035


1 163 737 1 274 212 1 234 287 1 273 129 1 359 831





22 400 34 440 43 741 43 564 51 165

od jednostek podporządkowanych 4 353 761 – – –


Inne należności 2 277 3 291 13 797 4 302 46 624






Inne należności 264 579 330 949 499 551 248 648 296 480





Inne składniki aktywów 554 009 647 487 611 745 877 116 1 017 391




Rozliczenia międzyokresowe 662 806 648 048 878 350 1 193 719 1 620 607


12 767 16 063 12 546 27 069 124 499

Aktywowane koszty akwizycji 513 012 497 874 512 653 712 493 751 399



311

Tabl. 171. Pasywa zakładów ubezpieczeń – ogółem z przewagą kapitału krajowego


w tys. zł

OGÓŁEM 45 157 352 50 252 211 57 579 577 65 018 660 72 759 673

Kapitał własny 12 620 456 15 646 901 18 771 056 24 939 404 26 273 655



11 914 11 867 11 716 11 127 10 119





Zysk (strata) z lat ubiegłych –253 211 –214 008 –190 626 –208 698 –135 027





4 053 283 4 310 709 4 270 639 4 850 424 5 026 376



8 168 468 8 447 601 8 493 129 9 017 555 9 569 149


13 464 12 096 3 952 4 428 3 897


590 859 593 016 590 279 563 563 592 192


(.) 9 303 9 282 11 129 13 132


1 479 931 1 523 212 1 384 555 935 731 733 944


1 477 443 2 138 516 3 861 161 4 642 724 3 112 437


1 678 748 1 586 217 1 397 318 1 291 577 1 409 459


309 462 285 430 151 453 199 013 165 157


429 339 297 9 061 12 721


1 368 615 1 300 149 1 245 108 1 079 074 940 484


242 299 460 560 634


– – – – –

312

Tabl. 171. Pasywa zakładów ubezpieczeń – ogółem z przewagą kapitału krajowego (dok.)


w tys. zł


– – – 3 868 290 464


(.) 76 323 56 305 69 622 70 387



(.) 3 597 3 586 3 775 2 841



289 824 277 208 284 739 305 208 301 080


348 602 391 373 354 939 201 432 94 878

Inne rezerwy 42 555 29 040 28 635 198 036 227 943


1 079 988 3 950 20 784 294 020


1 503 212 1 116 141 2 803 283 1 703 972 1 832 177


332 243 310 864 418 423 432 804 487 017


135 475 169 841 214 124 245 393 285 413


183 721 98 293 96 750 121 777 120 931


13 047 42 729 107 549 65 635 80 673



8 202 – – – –


13 059 14 751 21 599 14 394 11 256





Rozliczenia międzyokresowe 696 539 762 426 760 567 1 025 718 879 388


461 752 569 803 603 743 737 493 576 461



313

Tabl. 172. Techniczny rachunek ubezpieczeń – ogółem z przewagą kapitału krajowego


w tys. zł

Składki 13 790 970 15 116 688 17 041 830 18 246 215 27 667 075



870 497 693 137 411 180 487 288 729 489


242 179 270 007 141 884 454 687 332 953


23 579 –30 156 –126 415 47 410 4 151


91 751 139 070 69 186 136 434 139 143



8 796 847 9 025 157 9 364 688 10 642 454 14 752 665


9 243 900 9 402 349 9 763 826 10 991 177 14 978 295


447 053 377 193 399 138 348 723 225 629


319 127 282 997 242 188 671 494 767 436

rezerwy brutto 45 698 218 453 199 556 503 779 668 308

udział reasekuratorów –273 430 –64 543 –42 632 –167 715 –99 128


1 847 954 1 868 750 2 340 820 853 290 5 392 983





183 876 178 501 180 289 116 317 175 278


332 332 410 061 338 168 358 927 646 370


314

Tabl. 173. Techniczny rachunek ubezpieczeń na życie z przewagą kapitału krajowego


w tys. zł

Składki 6 105 719 6 941 189 8 694 818 9 347 539 18 298 480



10 091 10 840 11 418 34 197 406 747


17 007 –1 843 4 450 4 602 41 260


8 54 261 –40 24


Przychody z lokat w nieruchomości 1 150 490 424 362 339


19 689 13 439 79 600 106 560 121 167

z udziałów lub akcji 14 256 134 70 535 84 092 114 289


5 425 13 305 9 066 22 468 6 878

z pozostałych lokat 8 – – – –Przychody z innych lokat finansowych

1 140 048 1 303 448 1 237 488 1 211 598 1 625 306


21 008 50 832 63 732 62 013 57 504


1 091 977 1 217 478 1 124 107 1 081 954 1 201 382


26 919 34 879 45 820 66 684 366 144

z pozostałych lokat 144 259 3 829 947 276





12 941 31 716 25 409 52 170 66 913



4 164 331 4 433 864 4 780 591 5 657 326 9 593 617


4 166 807 4 435 441 4 780 951 5 661 474 9 646 237


2 476 1 577 360 4 148 52 620


47 544 –71 491 24 092 28 065 108 501

rezerwy brutto 47 522 –71 486 24 106 29 713 113 012

udział reasekuratorów –22 5 14 1 648 4 511

315

Tabl. 173. Techniczny rachunek ubezpieczeń na życie z przewagą kapitału krajowego (dok.)


w tys. zł


1 861 987 1 932 908 2 491 860 1 171 825 5 455 291


1 806 091 1 110 638 756 854 540 765 7 305 881

rezerwy brutto 1 806 055 1 110 549 756 811 549 529 7 309 542

udział reasekuratorów –36 –89 –42 8 764 3 661


–73 191 705 529 1 722 644 759 502 –1 716 807

rezerwy brutto –73 191 705 529 1 722 644 762 043 –1 426 343

udział reasekuratorów – – – 2 541 290 464


129 087 116 741 12 362 –128 441 –133 784

rezerwy brutto 129 087 116 741 12 362 –128 441 –133 784



5 515 20 308 61 773 7 811 16 235

Koszty działalności ubezpieczeniowej 959 620 1 023 874 1 097 632 1 301 502 1 472 825




3 010 2 204 3 611 6 013 43 906




14 658 23 619 36 145 33 214 22 575



Nie zrealizowane straty na lokatach 112 189 67 566 109 384 632 071 1 297 039


32 193 46 466 77 701 86 743 55 982


94 552 130 723 140 505 407 958 –500 941


838 032 1 609 075 2 294 002 2 385 053 2 349 996

316

Tabl. 174. Techniczny rachunek pozostałych ubezpieczeń osobowych i majątkowych z przewagą kapitału krajowego


w tys. zł

Składki 7 685 251 8 175 500 8 347 012 8 898 676 9 368 595

Składki przypisane brutto 8 747 257 9 159 858 9 010 884 9 754 404 9 978 903Udział reasekuratorów w składce przypisanej brutto

860 406 682 297 399 762 453 092 322 742


225 171 271 851 137 434 450 086 291 693


23 571 -30 211 –126 676 47 450 4 127


163 947 207 566 216 821 207 618 222 954


78 810 107 354 43 777 84 265 72 229

Odszkodowania i świadczenia 4 904 099 4 945 780 4 802 193 5 628 557 5 817 983Odszkodowania i świadczenia wypłacone na udziale własnym

4 632 516 4 591 293 4 584 097 4 985 128 5 159 048


5 077 093 4 966 909 4 982 875 5 329 703 5 332 058


444 577 375 616 398 778 344 575 173 010


271 583 354 487 218 096 643 429 658 935

rezerwy brutto –1 824 289 939 175 450 474 066 555 296

udział reasekuratorów –273 407 –64 548 –42 646 –169 363 –103 639Zmiany stanu pozostałych rezerw techniczno-ubezpieczeniowych na udziale własnym

–14 032 –64 158 –151 039 –318 535 –62 308


–14 032 –64 158 –151 039 –318 535 –62 308


– – – – –


22 842 24 322 14 051 28 235 22 047



Koszty administracyjne 1 209 982 1 190 745 1 214 792 1 199 045 1 095 135Prowizje reasekuracyjne i udziały w zyskach reasekuratorów

180 866 176 297 176 678 110 305 131 372


300 139 363 595 260 467 272 185 590 388


–8 133 3 812 9 374 –65 644 30 147


574 244 987 133 1 385 171 1 125 277 734 098

317

Tabl. 175. Ogólny rachunek zysków i strat zakładów ubezpieczeń – ogółem z przewagą kapitału krajowego


w tys. zł


1 412 277 2 596 208 3 679 173 3 510 331 3 084 094




20 491 961 568 1 408 746 3 352 2 172 299

z udziałów i akcji 14 763 956 665 1 405 674 655 2 169 430


721 535 1 037 045 1 013 907 1 061 217 1 374 100



658 723 898 631 868 674 933 248 1 184 091





94 552 130 723 140 505 407 958 –500 941




21 306 15 864 15 339 19 431 15 079

Wynik ujemny z rewaloryzacji lokat 62 909 32 367 845 524 87 149




163 947 207 566 216 821 207 618 222 954




2 721 590 4 951 799 6 223 274 4 673 461 5 161 322

Zyski nadzwyczajne 173 90 111 109 –





121 349 –476 240 162



318

Tabl. 176. Aktywa zakładów ubezpieczeń – ogółem z przewagą kapitału zagranicznego


w tys. zł

OGÓŁEM 32 739 516 39 324 764 51 008 387 61 883 496 65 149 766


Wartość firmy 331 344 307 285 284 199 89 434 166 139


167 011 138 372 138 457 150 579 177 170

Lokaty 16 367 189 18 506 854 21 854 074 24 669 115 34 429 249

Nieruchomości 345 220 336 361 341 262 305 243 276 770


74 739 71 948 71 365 43 550 33 482


234 146 259 367 268 524 259 281 242 095


36 335 5 046 1 374 2 412 1 193


1 430 073 1 258 624 1 289 600 1 359 714 1 670 270


1 076 679 1 238 097 1 284 717 1 355 776 1 619 284


104 775 18 311 4 883 3 938 42 214

Pozostałe lokaty 248 619 2 215 – – 8 772



1 244 487 1 591 017 2 107 323 2 406 291 2 718 904


11 848 274 13 139 828 14 486 516 16 158 879 19 066 260


– – – – –


Pozostałe pożyczki 104 346 351 830 823 967 563 120 485 556


1 358 325 1 817 784 2 791 977 3 836 535 10 124 848

Pozostałe 14 129 400 3 955 31 511 80 440



12 609 865 16 703 581 24 278 340 31 388 679 23 233 439

319

Tabl. 176. Aktywa zakładów ubezpieczeń – ogółem z przewagą kapitału zagranicznego (dok.)


w tys. zł

Należności 1 881 133 2 002 286 2 376 213 2 624 271 2 890 252


1 253 450 1 397 224 1 568 625 1 705 918 2 129 335


od jednostek podporządkowanych 545 127 146 174 178



52 628 70 046 60 972 61 020 132 116



Inne należności 17 402 19 667 19 693 21 124 27 777

od jednostek podporządkowanych 7 137 – – – –





Inne należności 166 458 143 792 236 596 373 031 320 973











181 331 218 208 218 538 286 488 362 245

Aktywowane koszty akwizycji 730 137 901 537 1 371 991 2 067 219 3 113 748



320

Tabl. 177. Pasywa zakładów ubezpieczeń – ogółem z przewagą kapitału zagranicznego


w tys. zł

OGÓŁEM 32 739 516 39 324 764 51 008 387 61 883 497 65 149 766

Kapitał własny 5 703 603 6 557 698 7 462 620 7 864 970 9 405 832



9 447 8 212 8 212 8 212 8 625



Kapitał (fundusz) z aktualizacji wyceny 256 302 383 050 453 550 334 520 481 648



Zysk (strata) netto 641 074 1 045 355 1 338 148 1 507 145 1 242 750




3 127 592 3 465 042 4 295 030 5 222 432 6 925 468



4 019 675 4 590 919 5 287 932 5 891 971 6 819 419


48 124 51 325 48 267 54 470 79 335


258 549 296 696 293 765 283 608 305 970


(.) – – – –


54 686 52 022 30 053 33 685 30 480


12 596 625 16 628 819 24 214 600 31 350 152 23 195 022


2 255 939 2 363 437 2 455 225 2 297 781 3 075 504


616 504 658 776 665 548 579 105 648 754


308 781 338 902 364 129 384 423 920 045


1 146 515 1 153 233 1 175 321 1 084 750 1 287 998


5 876 7 333 9 375 7 921 10 332


– – – – –

321

Tabl. 177. Pasywa zakładów ubezpieczeń – ogółem z przewagą kapitału zagranicznego (dok.)


w tys. zł


178 262 205 194 240 853 241 583 208 374


(.) 99 640 109 771 105 604 109 328



(.) 12 808 14 352 14 280 25 853



36 330 41 353 48 046 53 195 57 369


415 871 554 346 753 286 684 530 609 679

Inne rezerwy 55 346 58 314 76 809 93 856 62 222


934 649 965 538 1 061 143 876 307 1 395 575


1 426 709 1 337 125 1 588 169 1 813 889 2 225 119


308 019 337 706 473 045 536 753 890 512


140 030 150 839 234 547 226 798 316 860


108 812 130 521 194 251 253 479 480 567


59 177 56 346 44 247 56 476 93 085



5 000 – – 20 062 35 282


4 253 51 26 21 510 43 682

Inne zobowiązania 316 851 268 294 279 129 374 746 516 778






477 947 533 972 596 466 673 180 631 500



322

Tabl. 178. Techniczny rachunek ubezpieczeń – ogółem z przewagą kapitału zagranicznego


w tys. zł

Składki 10 334 083 12 676 838 17 300 143 21 770 656 26 850 256



1 976 238 1 893 711 1 869 182 1 664 368 2 216 882


463 930 343 144 641 935 1 076 808 1 524 669


23 864 42 276 –787 –79 776 25 232


184 931 175 344 224 144 607 022 373 957



4 268 907 5 559 706 6 313 540 7 942 367 13 832 487


5 076 220 6 436 740 7 068 066 8 642 196 14 614 458


807 313 877 034 754 526 699 830 781 971


305 550 495 747 546 464 701 498 644 198

rezerwy brutto 520 745 490 421 558 617 618 521 823 654

udział reasekuratorów 215 195 –5 326 12 153 –82 977 179 456


3 786 510 4 700 015 8 633 490 8 751 074 –1 636 117





419 324 384 980 413 197 457 329 462 832


240 814 286 459 308 580 352 420 623 841

Wynik techniczny 405 127 746 711 1 117 268 1 180 388 1 088 197

323

Tabl. 179. Techniczny rachunek ubezpieczeń na życie z przewagą kapitału zagranicznego


w tys. zł

Składki 6 321 094 8 107 228 11 963 292 15 698 262 19 025 837



226 790 190 792 202 447 261 479 843 996


54 849 76 176 232 813 164 857 370 058


89 803 350 1 550 381


Przychody z lokat w nieruchomości 6 565 1 839 1 085 – –


104 298 87 121 95 953 151 518 142 497



1 201 6 8 8 1



896 535 1 157 748 1 196 534 1 295 169 1 616 252


15 815 45 644 104 930 156 443 177 428


840 296 991 238 971 470 1 031 576 1 132 278


31 218 65 912 82 651 63 567 267 319


Wynik dodatni z rewaloryzacji lokat 281 42 14 399 5


Nie zrealizowane zyski z lokat 639 828 881 104 1 735 146 1 341 567 642 060


103 936 95 857 162 639 284 817 296 364



1 911 385 3 040 072 3 595 984 4 674 530 9 613 321


1 984 702 3 113 822 3 681 559 4 768 460 9 713 360


73 317 73 750 85 575 93 930 100 039


185 54 334 32 516 59 946 109 713

rezerwy brutto 3 459 54 763 35 437 62 239 112 884


324

Tabl. 179. Techniczny rachunek ubezpieczeń na życie z przewagą kapitału zagranicznego (dok.)


w tys. zł


3 782 948 4 700 015 8 649 863 8 751 074 –1 636 117


1 246 598 925 289 1 105 336 1 601 911 6 634 122

rezerwy brutto 1 279 717 955 406 1 130 565 1 622 205 7 169 744



2 529 732 3 777 391 7 550 122 7 153 029 –8 267 036

rezerwy brutto 2 550 190 3 804 323 7 585 781 7 155 086 –8 304 113

udział reasekuratorów 20 458 26 932 35 659 2 057 –37 077


6 618 –2 665 –5 595 –3 866 –3 204

rezerwy brutto 6 618 –2 665 –5 595 –3 866 –3 204



13 916 15 009 9 980 5 576 18 125


Koszty akwizycji 906 241 1 042 229 1 670 888 2 402 768 2 789 548



52 571 9 157 27 239 99 735 152 556


Koszty utrzymania nieruchomości 2 617 851 1 – –


30 774 32 750 38 940 45 294 51 426

Wynik ujemny z rewaloryzacji lokat 96 148 157 6 303 1 746




90 828 84 882 109 538 92 164 122 381


154 552 182 827 178 439 191 574 153 784


615 666 824 984 929 374 1 065 440 1 103 497

325

Tabl. 180. Techniczny rachunek pozostałych ubezpieczeń osobowych i majątkowych z przewagą kapitału zagranicznego


w tys. zł

Składki 4 012 990 4 569 610 5 336 851 6 072 394 7 824 417

Składki przypisane brutto 6 147 743 6 498 025 7 413 845 8 468 559 10 327 064Udział reasekuratorów w składce przypisanej brutto

1 749 448 1 702 920 1 666 735 1 402 889 1 372 886


409 081 266 968 409 122 911 951 1 154 611


23 776 41 473 –1 137 –81 326 24 851


38 992 46 063 47 105 47 317 80 287


80 995 79 488 61 505 322 206 77 593

Odszkodowania i świadczenia 2 662 888 2 961 046 3 231 504 3 909 389 4 753 652Odszkodowania i świadczenia wypłacone na udziale własnym

2 357 523 2 519 633 2 717 556 3 267 836 4 219 166


3 091 519 3 322 917 3 386 507 3 873 736 4 901 098


733 996 803 284 668 951 605 900 681 932


305 365 441 413 513 948 641 552 534 485

rezerwy brutto 517 285 435 658 523 180 556 282 710 771

udział reasekuratorów 211 920 –5 755 9 232 –85 270 176 285Zmiany stanu pozostałych rezerw techniczno-ubezpieczeniowych na udziale własnym

3 562 – –16 373 – –


3 562 – –16 373 – –


– – – – –


12 442 18 946 33 792 24 510 33 344



Koszty administracyjne 766 419 759 807 790 569 776 318 846 542Prowizje reasekuracyjne i udziały w zyskach reasekuratorów

366 753 375 823 385 958 357 593 310 276


149 986 201 577 199 042 260 255 501 460


33 668 38 146 –15 043 28 772 20 844


–210 540 –78 273 187 894 114 948 –15 301

326

Tabl. 181. Ogólny rachunek zysków i strat zakładów ubezpieczeń – ogółem z przewagą kapitału zagranicznego


w tys. zł


405 129 746 710 1 117 268 1 180 388 1 088 197




1 903 23 207 4 147 14 688 28 683

z udziałów i akcji 20 21 797 3 036 14 352 26 136


190 329 224 752 274 345 336 053 520 552



163 665 182 400 211 063 261 444 363 664





154 552 182 827 178 439 191 574 153 784




22 076 20 604 21 327 15 945 50 303





38 992 46 063 47 105 47 317 80 287




824 272 1 313 286 1 663 307 1 768 315 1 542 872



Zysk (strata) brutto 824 294 1 313 376 1 663 308 1 768 404 1 542 880



1 530 3 649 – – –1 128

Zysk (strata) netto 641 073 1 045 355 1 338 148 1 507 145 1 242 749


327

Tabl. 182. Aktywa zakładów ubezpieczeń – ogółem w formie spółek akcyjnych


w tys. zł

OGÓŁEM 77 503 626 89 110 661 107 947 606 126 142 248 137 013 325


Wartość firmy 331 344 307 285 284 199 94 414 169 568


261 279 240 426 244 456 255 696 259 446

Lokaty 56 767 473 63 105 246 71 627 710 80 632 684 98 926 325

Nieruchomości 954 084 952 193 920 543 900 985 1 280 643


209 436 204 436 190 948 174 351 179 501


670 617 705 493 701 821 685 542 1 052 320


74 031 42 264 27 774 41 092 48 822


6 069 198 6 442 430 7 046 402 9 504 464 9 027 778


5 426 879 6 164 063 6 818 642 9 308 369 8 944 592


387 084 271 449 221 568 186 979 74 414




4 890 105 5 539 588 6 327 009 6 242 360 5 167 096


41 279 307 44 595 753 47 588 346 54 727 817 60 651 980


– – – – –




3 410 658 3 241 371 4 578 564 6 671 979 21 632 044

Pozostałe 18 023 468 31 205 111 554 143 835



14 087 571 18 843 623 28 139 502 36 031 404 26 345 876

328

Tabl. 182. Aktywa zakładów ubezpieczeń – ogółem w formie spółek akcyjnych (dok.)


w tys. zł

Należności 3 490 324 3 694 528 4 153 724 4 186 515 4 542 638


2 371 687 2 626 453 2 742 858 2 915 169 3 405 987





71 434 100 409 97 553 95 639 177 131



Inne należności 18 203 20 949 30 706 25 425 74 399






Inne należności 424 806 472 716 732 441 620 507 600 526





Inne składniki aktywów 892 238 1 047 822 920 626 1 216 550 1 348 387






193 196 233 346 229 879 311 244 483 148

Aktywowane koszty akwizycji 1 229 879 1 382 040 1 841 009 2 719 986 3 783 704



329

Tabl. 183. Pasywa zakładów ubezpieczeń – ogółem w formie spółek akcyjnych


w tys. zł

OGÓŁEM 77 503 627 89 110 661 107 947 606 126 142 248 137 013 325

Kapitał własny 18 218 800 22 070 836 26 049 831 32 582 944 35 402 129



19 574 18 339 18 339 18 339 18 331




Pozostałe kapitały rezerwowe 634 109 719 041 682 375 753 803 1 033 596






7 081 371 7 660 059 8 375 382 9 831 908 11 649 919



12 136 080 12 977 168 13 693 019 14 796 864 16 261 911


61 302 63 091 51 731 58 356 82 663


847 996 888 633 883 021 845 610 893 755


(.) – – – –


1 514 547 1 568 531 1 406 937 969 416 764 425


14 074 069 18 767 335 28 075 761 35 992 877 26 307 459


3 898 417 3 922 046 3 799 450 3 523 894 4 411 887


901 851 925 221 780 503 737 644 767 709


309 210 339 241 364 426 393 430 932 508


2 502 976 2 444 758 2 403 834 2 138 888 2 201 866


6 118 7 632 9 834 8 482 10 966


– – – – –

330

Tabl. 183. Pasywa zakładów ubezpieczeń – ogółem w formie spółek akcyjnych (dok.)


w tys. zł


178 262 205 194 240 853 245 451 498 837


(.) 175 158 165 212 169 726 172 077



(.) 16 328 17 788 17 910 28 063

Pozostałe rezerwy 1 184 489 1 347 560 1 540 020 1 529 745 1 344 885


324 661 316 985 331 174 356 749 356 230


763 725 944 199 1 106 768 884 278 701 524

Inne rezerwy 96 104 86 376 102 078 288 718 287 131


935 692 966 526 1 065 093 897 091 1 689 595


2 876 380 2 399 785 4 320 308 3 435 134 3 980 179


635 867 635 608 871 656 948 194 1 358 224


275 284 315 619 438 555 464 057 594 655


288 583 221 292 282 074 363 018 590 820


72 000 98 697 151 027 121 118 172 749



13 202 – – 20 062 35 282


17 311 14 802 21 625 35 903 54 938

Inne zobowiązania 929 403 676 904 2 260 435 1 109 770 1 216 883






924 066 1 085 101 1 172 725 1 379 006 1 174 613



331

Tabl. 184. Techniczny rachunek ubezpieczeń – ogółem w formie spółek akcyjnych


w tys. zł

Składki 23 980 484 27 606 643 34 092 256 39 707 882 54 138 288



2 785 123 2 537 099 2 190 094 2 053 818 2 847 178


678 266 584 996 709 221 1 480 834 1 796 645


41 283 17 249 –144 715 –36 343 23 654


273 252 312 958 291 583 741 994 511 794



13 004 594 14 506 815 15 582 641 18 451 744 28 425 553


14 237 631 15 737 507 16 710 161 19 430 055 29 384 593


1 233 036 1 230 693 1 127 519 978 311 959 040


614 135 760 817 769 990 1 358 563 1 401 459

rezerwy brutto 551 725 690 295 731 615 1 099 525 1 480 591



5 619 421 6 559 771 10 958 843 9 597 514 3 742 560





588 184 548 332 574 433 553 934 616 546


569 257 691 995 639 661 700 056 1 241 643


332

Tabl. 185. Ogólny rachunek zysków i strat zakładów ubezpieczeń – ogółem w formie spółek akcyjnych


w tys. zł


1 823 344 3 342 394 4 778 401 4 664 563 4 149 219


Przychody z lokat w nieruchomości 22 357 20 988 16 306 17 955 18 283Przychody z lokat w jednostkach podporządkowanych, w tym

22 394 984 731 1 412 872 18 040 2 200 982

z udziałów i akcji 14 783 978 462 1 408 689 15 007 2 195 566Przychody z innych lokat finansowych, w tym

905 043 1 254 360 1 277 132 1 385 234 1 877 224

z udziałów i akcji* 31 406 102 482 76 698 67 132 68 141z dłużnych papierów wartościowych oraz innych papierów wartościowych o stałej kwocie dochodu

817 458 1 076 362 1 074 880 1 188 349 1 540 975



Nie zrealizowane zyski z lokat 514 489 413 506 289 559 246 179 249 690Przychody z lokat netto po uwzględnieniu kosztów, przeniesione z technicznego rachunku ubezpieczeń na życie

248 913 313 360 318 893 599 533 –347 157


Koszty utrzymania nieruchomości 17 368 13 152 11 183 8 712 9 634Pozostałe koszty działalności lokacyjnej

43 149 36 299 36 438 35 013 64 789



Nie zrealizowane straty na lokatach 199 381 150 963 197 451 381 343 685 864Przychody z lokat netto po uwzględnieniu kosztów, przeniesione do technicznego rachunku ubezpieczeń majątkowych i osobowych

202 939 253 629 263 926 254 935 303 241


Pozostałe koszty operacyjne 393 646 272 126 318 383 543 913 366 563Zysk (strata) z działalności operacyjnej

3 545 584 6 254 161 7 854 919 6 401 372 6 659 062




Podatek dochodowy 684 160 1 019 262 1 226 155 1 134 396 913 243Pozostałe obowiązkowe zmniejszenia zysku (zwiększenia straty)

1 577 3 721 –99 29 –1 269



333

Tabl. 186. Aktywa zakładów ubezpieczeń – ogółem w formie towarzystw ubezpieczeń wzajemnych


w tys. zł

OGÓŁEM 393 242 466 314 640 357 759 909 896 115


Wartość firmy – 31 24 – –


2 883 2 537 3 143 3 306 3 158

Lokaty 290 679 355 384 479 163 572 346 649 264

Nieruchomości 9 283 10 519 10 429 15 356 15 962


4 284 4 462 4 458 4 453 4 449


4 999 5 067 5 971 10 903 11 513


– 990 – – –


416 2 713 2 129 2 279 2 464


416 1 754 1 038 1 193 1 347


– 959 1 091 1 086 1 117

Pozostałe lokaty – – – – –



23 068 40 217 35 363 52 613 33 319


196 140 237 182 305 586 375 833 413 679


– – – – –

Pożyczki zabezpieczone hipotecznie – – – – –

Pozostałe pożyczki 5 463 6 211 27 793 3 612 4 643


56 309 58 542 97 862 122 654 179 196

Pozostałe – – – – –

Należności depozytowe od cedentów – – – – –


– – – – –

334

Tabl. 186. Aktywa zakładów ubezpieczeń – ogółem w formie towarzystw ubezpieczeń wzajemnych (dok.)


w tys. zł

Należności 65 527 65 994 88 844 93 539 121 649


45 500 44 982 60 054 63 878 83 179

Należności od ubezpieczających 40 430 38 896 50 111 54 931 77 028




3 594 4 077 7 160 8 945 6 150

od jednostek podporządkowanych – – – – –


Inne należności 1 476 2 009 2 784 1 1

od jednostek podporządkowanych – – – – –

od pozostałych jednostek 1 476 2 009 2 784 1 1


od jednostek podporządkowanych 466 – – – –


Inne należności 6 231 2 025 3 705 1 172 16 927

Należności od budżetu 250 4 697 61 15 606







Pozostałe składniki aktywów 585 853 1 828 782 2 050



902 925 1 206 2 314 3 596

Aktywowane koszty akwizycji 13 270 17 371 43 634 59 726 81 444

Zarachowane odsetki i czynsze 569 258 250 608 4 833


335

Tabl. 187. Pasywa zakładów ubezpieczeń – ogółem w formie towarzystw ubezpieczeń wzajemnych


w tys. zł

OGÓŁEM 393 242 466 314 640 357 759 910 896 115

Kapitał własny 105 259 133 763 183 844 221 431 277 358

Kapitał podstawowy 127 237 130 799 154 705 160 856 172 100


1 788 1 740 1 589 1 000 413


Kapitał (fundusz) zapasowy 29 112 42 300 58 030 84 992 119 937

Kapitał (fundusz) z aktualizacji wyceny 429 2 129 1 035 1 248 1 011


Zysk (strata) z lat ubiegłych –51 493 –48 136 –56 649 –62 971 –71 580

Zysk (strata) netto –2 930 5 727 24 471 30 455 36 515


Rezerwy techniczno-ubezpieczeniowe 245 436 279 618 396 473 479 249 567 912


99 504 115 691 190 287 240 948 301 925

Rezerwa ubezpieczeń na życie 72 102 85 159 99 679 112 407 121 221


52 063 61 352 88 042 112 663 126 657


286 331 489 542 570


1 412 1 079 1 023 1 561 4 407


(.) 9 303 9 282 11 129 13 132


20 070 6 703 7 671 – –


– – – – –


36 270 27 608 53 092 65 465 73 077


24 116 18 985 36 498 40 474 46 203


– – – 54 258


12 155 8 623 16 595 24 936 26 616


– – – – –


– – – – –

336

Tabl. 187. Pasywa zakładów ubezpieczeń – ogółem w formie towarzystw ubezpieczeń wzajemnych (dok.)


w tys. zł


– – – – –


(.) 805 863 5 499 7 637

Oszacowane regresy i odzyski brutto (.) 882 1 013 5 645 8 269


(.) 77 150 146 631



1 493 1 576 1 612 1 655 2 219


749 1 520 1 457 1 684 3 033

Inne rezerwy 1 797 978 3 365 3 174 3 034


36 – – – –


53 541 53 482 71 144 82 727 77 117


4 395 12 962 19 812 21 364 19 305


221 5 061 10 116 8 133 7 618


3 950 7 523 8 927 12 238 10 679


224 378 769 993 1 008



– – – – –


– – – 1 1

Inne zobowiązania 17 895 7 591 8 114 14 806 11 930






15 633 18 674 27 484 31 667 33 348



337

Tabl. 188. Techniczny rachunek ubezpieczeń – ogółem w formie towarzystw ubezpieczeń wzajemnych


w tys. zł

Składki 144 569 186 884 249 717 308 989 379 043



61 612 49 749 90 269 97 838 99 193


27 844 28 155 74 598 50 661 60 977


6 160 –5 130 17 514 3 976 5 729


3 431 1 456 1 747 1 463 1 306



61 160 78 047 95 587 133 077 159 599


82 490 101 582 121 732 203 318 208 160


21 330 23 534 26 145 70 241 48 561


10 542 17 927 18 661 14 429 10 175

rezerwy brutto 14 717 18 579 26 558 22 775 11 371



15 043 8 993 15 468 6 851 14 305





15 016 15 150 19 053 19 712 21 564


3 889 4 525 7 087 11 291 28 568

Wynik techniczny –5 938 524 18 039 26 155 23 071

338

Tabl. 189. Ogólny rachunek zysków i strat zakładów ubezpieczeń – ogółem w formie towarzystw ubezpieczeń wzajemnych


w tys. zł


–5 938 524 18 039 26 156 23 072


Przychody z lokat w nieruchomości – – – – 98Przychody z lokat w jednostkach podporządkowanych, w tym

– 44 21 – –

z udziałów i akcji – – 21 – –Przychody z innych lokat finansowych, w tym

6 821 7 436 11 120 12 036 17 428

z udziałów i akcji* 338 937 3 948 2 498 3 086z dłużnych papierów wartościowych oraz innych papierów wartościowych o stałej kwocie dochodu

4 930 4 668 4 857 6 342 6 781

Wynik dodatni z rewaloryzacji lokat 2 – – – –


Nie zrealizowane zyski z lokat 574 891 2 089 3 186 6 649Przychody z lokat netto po uwzględnieniu kosztów, przeniesione z technicznego rachunku ubezpieczeń na życie

191 190 51 – –

Koszty działalności lokacyjnej 761 173 357 1 606 1 636

Koszty utrzymania nieruchomości 491 – 12 12 217Pozostałe koszty działalności lokacyjnej

233 169 228 363 593

Wynik ujemny z rewaloryzacji lokat 10 – 75 – –

Wynik ujemny z realizacji lokat 27 4 42 1 231 826

Nie zrealizowane straty na lokatach 222 370 318 433 2 002Przychody z lokat netto po uwzględnieniu kosztów, przeniesione do technicznego rachunku ubezpieczeń majątkowych i osobowych

– – – – –

Pozostałe przychody operacyjne 938 1 678 1 497 4 064 1 967

Pozostałe koszty operacyjne 3 400 2 528 4 009 7 829 4 111Zysk (strata) z działalności operacyjnej

278 10 924 31 661 40 404 45 131

Zyski nadzwyczajne – 4 5 8 –


Zysk (strata) brutto 274 10 925 31 661 40 404 45 131

Podatek dochodowy 3 131 4 920 7 568 9 737 8 313Pozostałe obowiązkowe zmniejszenia zysku (zwiększenia straty)

74 278 –377 212 304

Zysk (strata) netto –2 931 5 726 24 471 30 456 36 515


· 2010-11-23 · Opracowanie publikacji GUS, Departament Finansów Preparation of the publication...

Documents

Transcript of · 2010-11-23 · Opracowanie publikacji GUS, Departament Finansów Preparation of the publication...