2008 34 2536 zdjecia druk - Aktualności · Historia garncarstwa w Medyni Głogowskiej 56 Tomasz...

1

REDAGUJE ZARZD MAOPOLSKIEGO STOWARZYSZENIA

DORADZTWA ROLNICZEGOoraz KATEDRA ROLNICTWA WIATOWEGO

I DORADZTWAUNIWERSYTETU ROLNICZEGO

IM. HUGONA KOTAJA W KRAKOWIE

PREZES ZARZDU MSDRdr hab. in. Jzef Kania

REDAKTOR ODPOWIEDZIALNYdr in. Stanisaw Legutko

31-121 Krakw, ul. Czysta 21tel. 012 662 43 31, fax 012 633 15 61

e-mail: [email protected]; www.msdr.edu.pl

Nakad 1000 egz.

Zdjcie na okadce: Agnieszka Tworzyk

Od Redakcji Nr 34(5556)/2008

Szanowni Pastwo,

Tradycyjnie najwicej miejsca powicamy w na-szym czasopimie doradztwu rolniczemu. Wiodcym artykuem w biecym numerze WiD, powico-nym zagadnieniom przepywu wiedzy i informacji od nauki do praktyki rolniczej jest art. dr hab. in. Jzefa Kani pt. Rola doradztwa w wielofunkcyjnym rozwoju rolnictwa i obszarw wiejskich.

W artykule autor nie skupia si wycznie na zagad-nieniach typowo rolniczych, ale na rnorodnoci funkcji rolnictwa w wielofunkcyjnym rozwoju obszarw wiejskich, ktrego gwnym celem jest zwikszanie zatrudnienia ludnoci w dziaalnoci pozarolniczej. Nie chodzi tu tylko o produkcyjne funkcje rolnictwa, ale gwnie o funkcje ekologiczne (ochron rodowiska i racjonaln gospodark zaso-bami naturalnymi) i spoeczne (dostp do eduka-cji) w ramach zrwnowaonego rozwoju obszarw wiejskich.

Pragniemy take zachci Pastwa do zapoznania si z artykuem dr in. Marty Pisarek i in. Ho-noraty Woos pt. Zagroda Garncarska w Medyni Gogowskiej wizytwk Podkarpacia opisujcym bardzo interesujc inicjatyw wzbogacania i pro-mocji produktu agroturystycznego w woj. podkar-packim. Garncarski Szlak w Medyni Gogowskiej w 2007 roku zosta uhonorowany certyfikatem Pol-skiej Organizacji Turystycznej w ramach konkursu na Najlepszy Produkt Turystyczny.

Polecamy take szeroki wachlarz ciekawych infor-macji zawartych w dziale wielofunkcyjny rozwj obszarw wiejskich.

yczymy udanej lektury.

Zarzd i Rada MSDR

DORADZTWO I EDUKACJA

Jzef Kania

Rola doradztwa w wielofunkcyjnym rozwoju rolnictwa i obszarw wiejskich 2

Leszek Leniak

Wyzwania dla doradztwa rolniczego w okresie transformacji ustrojowej 11

WIELOFUNKCYJNY ROZWJ OBSZARW WIEJSKICH

Jzef Kania

Znaczenie dopat bezporednich w ksztatowaniu sytuacji ekonomicznej gospodarstw rolnych w Unii Europejskiej 23

Barbara Kiebasa

Obowizki producentw rolnych wynikajce z wdroenia nowych zasad otrzymywania dopat bezporednich 27

Monika Kska

Przemiany rolnictwa w gminie Sopnice w okresie transformacji systemowej w Polsce 35

Wiesaw Tomczyk

Kierunki zmian w krajowym rolnictwie po przystpieniu Polski do Unii Europejskiej 43

Sawomir Kalinowski

Zasig ubstwa na obszarach wiejskich wojewdztwa wielkopolskiego 48

Bronisaw Brzozowski

Promowanie spdzielni w Europie. Globalne znaczenie spdzielni 53

Marta Pisarek, Honorata Woos

Zagroda Garncarska w Medyni Gogowskiej wizytwk Podkarpacia. Historia garncarstwa w Medyni Gogowskiej 56

Tomasz Wojewodzic, Renata Matysik-Pejas

Ocena wybranych elementw polityki informacyjnej gmin 63

EKOLOGIA I OCHRONA KRAJOBRAZU

Ryszard Kostuch

Kompensacja ekologiczna 70

Ryszard Kostuch

Rozprzestrzenianie si rolin 72

KRONIKA MSDR

Z kroniki aobnej

Wspomnienie mgr in. Dominik Brobar 17.09.1949 17.06.2008 76

22

DORADZTWO I EDUKACJA NR 34/5556/2008

1. Wstp

Ponadstuletnie dowiadczenie krajw zachodnich w dobitny sposb potwierdza fundamentalny wkad nauki i doradztwa rolniczego w rozwj rolnictwa. Najwyszy poziom rozwoju rolnictwa osignito w tych krajach, w ktrych stosunkowo najwczeniej zapocztkowano tworzenie instytucji doradztwa rol-niczego, cile wsppracujcego z nauk rolnicz, bd te bdcego integraln czci uczelni rolni-czych (Japonia 1893, USA 1914, Wielka Brytania 1946). Pozwalao to na szybki przepyw innowacji do praktyki rolniczej i uatwiao przekazywanie aktu-alnych problemw rolnikw do rozwizywania przez naukowcw.

Zasadniczy postp w zakresie technologii produkcji dostpnych dla rolnikw i przedsibiorcw, poczony z globalizacj rynkw i komunikacji, jaki obserwuje-my na pocztku XXI wieku, zapewnia ogromn mo-liwo poprawy jakoci ycia ludzi na caym wiecie. Wielu jednak spord ponad szeciu miliardw ludzi z tego postpu nadal nie czerpie korzyci. Std klu-czowym wyzwaniem dla spoecznoci midzynarodo-wej jest wdroenie programu rozwoju, umoliwiajce-go wszystkim uczestniczenie w korzyciach wynika-jcych z rewolucyjnych zmian w technologiach pro-dukcji, technologiach informacyjno-komunikacyjnych oraz w globalnym wzrocie gospodarczym. Zrwno-waony rozwj obszarw wiejskich, wspierany przez nauk i nowoczesne doradztwo, stanowi klucz do sprostania temu wyzwaniu, a w wielu krajach roz-wj ten powinien by filarem kadej strategii majcej na celu zmniejszenie biedy, zaspokojenie rosncych potrzeb ywnociowych oraz ochron rodowiska i jej naturalnych zasobw.

Przepyw wiedzy i informacji od nauki i polityki przez doradztwo do praktyki rolniczej (rolnikw) i od-wrotnie jest wanym zagadnieniem w procesie zmian spoeczno-ekonomicznych, zwaszcza we wzmacnia-niu zasobw ludzkich w rolnictwie. Doradcy z orga-nizacji stanowicych ogniwo Systemu Wiedzy i Infor-macji Rolniczej maj do spenienia szczeglne i bar-dzo trudne zadanie osignicie pozytywnych zmian w zachowaniu rolnikw (zmian postaw i filozofii ich

mylenia). Bowiem to nie politycy, naukowcy czy doradcy zmieniaj rolnictwo, ale waciciele gospo-darstw poprzez rozwizywanie okrelonych proble-mw i podejmowanie trafnych decyzji. Osignicie tych zmian bdzie jednak niemoliwe bez doradcw posiadajcych gruntown specjalistyczn wiedz techniczn i ekonomiczn oraz umiejtnoci komu-nikowania si z rolnikami i otoczeniem instytucjo-nalnym rolnictwa, a take bez znaczcego wsparcia doradztwa, nauki i rolnictwa ze strony pastwa oraz doradztwa ze strony nauki.

Celem niniejszego opracowania jest przedstawie-nie roli doradztwa rolniczego i niezbdnych jego dostosowa w aspekcie wdraania koncepcji trwa-ego i zrwnowaonego rozwoju obszarw wiejskich oraz uwypuklenie w tym procesie znaczenia pozako-mercyjnych funkcji rolnictwa.

2. Czym jest doradztwo?

Doradztwo (ang. extension or advisory) kojarzy si nam gwnie z dziaalnoci praktyczn doradza-niem, ktre jest zdarzeniem spoecznym polegajcym na doranym dziaaniu udoskonalajcym zachowanie jednostek lub grup przez udzia doradzajcego (do-radcy) w rozwizywaniu problemw osb, ktrym si doradza, problemw dostrzeonych nie tyle przez te osoby lub grupy, ile przez doradzajcego. Ma ono cz-sto charakter komercyjny i wystpuje wwczas pod nazw konsulting (ang. consulting). W doradztwie niekwestionowana jest wic przewaga kompetencyj-na doradcy.

Terminem pokrewnym, a czsto zamiennym do doradztwa jest poradnictwo (ang. counselling or counseling), znane w Polsce z okresu agronomii spo-ecznej 19181939, definiowane jako forma pomocy lub dziaanie spoeczne polegajce na przekazywaniu rad, porad, informacji itp. jednej jednostce bdcej w sytuacji problemowej (potrzebujcej rady) przez drug (doradc), ale take interakcja personalna o charakterze pomocowym, jak rwnie dziaalno zorganizowana prowadzona w instytucjach dorad-czych i poradniach.

Dr hab. in. Jzef Kania

Rola doradztwa w wielofunkcyjnym rozwoju rolnictwa i obszarw wiejskich

33

DORADZTWO I EDUKACJANR 34/5556/2008

Analizujc rynek usug, mona miao stwierdzi, e yjemy w erze koniunktury na doradztwo; dla jej oznaczenia ukuto angielskie wyraenie counselling boom. W krajach UE obserwuje si szybki rozwj doradztwa specjalistycznego, dotyczcego rnych dziedzin gospodarczych i spoecznych, jak np. doradz-two w zarzdzaniu, finansowe, inwestycyjne, ksigo-wo-podatkowe (rachunkowe), prawne, zawodowe, per-sonalne, kredytowe, strategiczne, logistyczne, techniczne, gospodarcze, informatyczne, polityczne itd.

Przedmiotem naszego zainteresowania w niniej-szym opracowaniu jest doradztwo rolnicze (ang. agri-cultural extension) definiowane w dziaalnoci prak-tycznej jako proces polegajcy na udzielaniu pomocy rolnikom, rodzinom rolniczym i mieszkacom obsza-rw wiejskich w podejmowaniu przez nich decyzji, dziki ktrym osigaj oni swoje cele.

Doradztwo rolnicze (ang. extension education) to rwnie dyscyplina wie-dzy (nauka o doradztwie, teoria doradz-twa, wiedza o doradztwie) zorientowana na decyzje, wykorzystujca nauki spo-eczne, takie jak: pedagogika (andrago-gika), psychologia, socjologia, komuni-kowanie spoeczne, ekonomia, zarz-dzanie, marketing, ktre to dyscypliny zorientowane s na wnioski. Programy nauczania doradztwa obejmuj m. in. takie zagadnienia, jak: podstawy teore-tyczne doradztwa, proces komunikowa-nia, zasady udzielania porad, metody i techniki pracy doradczej, metody roz-wizywania problemw, modele podej-mowania decyzji w doradztwie, marketing usug doradczych, planowanie, monitoring i metody oceny pracy doradczej, zarzdzanie projektami doradczymi, zarzdzanie organizacj doradcz.

3. Ksztatowanie rozwoju obszarw wiejskich

Doradztwo rolnicze w systemie rolnictwa uprzemy-sowionego, jakie ma miejsce w pastwach rozwini-tych, nastawione jest gwnie na maksymalizacj efektw produkcyjnych i ekonomicznych. Dominuj-cymi w ocenie tego rolnictwa s kategorie i pojcia produkcyjne oraz ekonomiczne, jak np. plony, zbio-ry, wydajno, koncentracja, skala produkcji, towaro-wo, profesjonalizacja, komercjalizacja, racjonaliza-cja, efektywno itp. Wci trudno jest wielu ekono-mistom i politykom gospodarczym, nastawionym na wymierne sukcesy ekonomiczne w rolnictwie i znaj-cym sposoby ich osigania, uwzgldni inne kryteria jego oceny czy inne drogi dochodzenia, jak np.: pry-

mat czowieka nad ekonomi, warto i cena zasobw rodowiska przyrodniczego, jako ycia itp. Trudno jest im te odnie si do wymiernych korzyci trwa-ego i zrwnowaonego rozwoju, w tym zwaszcza na obszarach wiejskich.

Obszary wiejskie, zgodnie z definicj Komisji Euro-pejskiej, to wszystkie tereny lece poza administra-cyjnym obrbem miast. Pojcie obszary wiejskie jest szersze ni wie, aczkolwiek czsto jest z ni utosa-miane lub zawane do rolnictwa.

Obszary wiejskie stanowi istotn cz geogra-ficznej specyfiki i tosamoci Unii Europejskiej. Po-nad 91% terytorium UE to obszary wiejskie, ktre zamieszkuje ponad 56% ludnoci 27 pastw czon-kowskich UE.

W Polsce obszary wiejskie zajmuj okoo 93% powierzchni kraju i zamieszkuje je 38% ludnoci, a uytki rolne bdce gwnym i tradycyjnym po-lem oddziaywania sub doradczych stanowi 60% z nich. Rodz si w tym miejscu pytania, kto ma si zaj pozostaym obszarem (40%) w sensie ksztato-wania odpowiedniego rozwoju i w poczuciu odpowie-dzialnoci za integralno tych obszarw, oraz czy gospodarstwa rolnicze s przygotowane i zdolne do realizacji wielu nowych i rnorodnych funkcji wobec zmian w otoczeniu rolnictwa wywierajcych wpyw na samo rolnictwo (wzrost kosztw pracy, wzrost cen rodkw produkcji, stagnacja lub spadek cen produk-tw rolnych, polaryzacja gospodarstw).

Krajobraz krajw UE wyrnia si swym piknem i rnorodnoci od gr po stepy, od wielkich lasw po rozlege pola uprawne. Cz obszarw wiejskich stoi jednak w obliczu powanych problemw. Wiele gospodarstw rolnych i lenych musi zwiksza swoj konkurencyjno, by mc przetrwa. Z reguy redni dochd na osob jest niszy w regionach wiejskich ni

44


w miastach, przy jednoczesnym duym zrnicowa-niu poziomu dochodowoci pomidzy gospodarstwami rynkowymi a tzw. socjalnymi. Relatywnie niski jest tam poziom wyksztacenia, opieki zdrowotnej i usug publicznych, niewystarczajcy poziom infrastruktu-ry technicznej, w tym zwaszcza kanalizacji, sieci gazowniczej i telefonicznej oraz Internetu.

Niemniej jednak obszary wiejskie maj duo do zaoferowania. Przede wszystkim dostarczaj nam podstawowych surowcw ywnociowych. Ze wzgldu na pikno natury s te atrakcyjnym miejscem wypo-czynku i rekreacji. Musimy je chroni i przeciwdzia-a zmianom klimatu. Wielu ludzi popiera pomys zamieszkania, inwestowania i prowa-dzenia dziaalnoci gospodarczej na wsi pod warunkiem, e bd tam mieli dostp do odpowiednich usug i infra-struktury.

Oznacza to, e unijna strategia liz-boska na rzecz wzrostu gospodar-czego i zatrudnienia oraz przyjta na szczycie w Gteborgu strategia na rzecz zrwnowaonego rozwoju maj istotne znaczenie zarwno dla naszych terenw wiejskich, jak i dla naszych miast.

Celem polityki rozwoju obszarw wiejskich UE jest zatem sprostanie wyzwaniom, jakie staj przed miesz-kacami obszarw wiejskich oraz wy-korzystanie ich potencjau. Podstawo-we zasady polityki rozwoju obszarw wiejskich na lata 20072013, a take instrumenty polityczne, z jakich mog korzysta pastwa czonkowskie i regiony, okrelone zostay w rozporzdzeniu Rady (WE) nr 1698/2005.

Zgodnie z nim unijna polityka rozwoju obszarw wiejskich skupia si na trzech tzw. osiach tematycz-nych. S to: poprawa konkurencyjnoci sektora rolnego i le-

nego (o 1 gospodarcza), poprawa stanu rodowiska i terenw wiejskich (o

2 rodowiskowa), poprawa jakoci ycia na obszarach wiejskich

oraz wspieranie dywersyfikacji gospodarki wiej-skiej (o 3 spoeczna).

Pastwa czonkowskie i regiony zostay rwnie zobowizane w tym rozporzdzeniu do przeniesie-nia czci rodkw na wspieranie projektw wyni-kajcych z dowiadcze zebranych podczas wdra-ania inicjatyw wsplnotowych np. w programie LEADER. Std w naszym kraju, w Planie Rozwoju Obszarw Wiejskich (PROW) 20072013 mamy rw-nie o 4 LEADER (wspierajc zadania osi 3), kt-rej celem jest wzmocnienie kapitau spoecznego na

obszarach wiejskich poprzez promowanie inicjatyw oddolnych, aktywizacj mieszkacw wsi na rzecz lokalnych spoecznoci oraz wymian najlepszych praktyk w oparciu o dziaalno Lokalnych Grup Dzia-ania (LGD).

Program Rozwoju Obszarw Wiejskich 20072013 w Polsce w obrbie wymienionych osi obejmuje nast-pujce dziaania: O 1: szkolenia zawodowe dla osb zatrudnio-

nych w rolnictwie i lenictwie, uatwianie star-tu modym rolnikom, renty strukturalne, korzy-stanie z usug doradczych przez rolnikw i posia-daczy lasw, modernizacja gospodarstw rolnych,

zwikszanie wartoci dodanej podstawowej pro-dukcji rolnej i lenej, poprawianie i rozwijanie infrastruktury zwizanej z rozwojem i dostoso-waniem rolnictwa i lenictwa (scalanie gruntw i gospodarowanie rolniczymi zasobami wodnymi), uczestnictwo rolnikw w systemach jakoci yw-noci, dziaania informacyjne i promocyjne oraz grupy producentw rolnych;

O 2: wspieranie gospodarowania na obszarach grskich i innych obszarach o niekorzystnych warunkach gospodarowania (ONW), program rolno-rodowiskowy (patnoci rolno-rodowisko-we), zalesianie gruntw rolnych oraz zalesianie gruntw innych ni rolne, odtwarzanie potencja-u produkcji lenej zniszczonego przez katastro-fy oraz wprowadzanie instrumentw zapobiegaw-czych;

O 3: rnicowanie w kierunku dziaalnoci nie-rolniczej, tworzenie i rozwj mikroprzedsi-biorstw, podstawowe usugi dla gospodarki i lud-noci wiejskiej, odnowa i rozwj wsi;

O 4 LEADER: wdraanie lokalnych strategii rozwoju, wdraanie projektw wsppracy, funk-

55


cjonowanie lokalnej grupy dziaania, nabywanie umiejtnoci i aktywizacja.

4. Wielofunkcyjno rolnictwa i obszarw wiejskich

W polskiej literaturze naukowej od kilkunastu lat dyskutuje si o wielofunkcyjnoci wsi obszarw wiejskich (multifunctionality of rural areas), rozu-miejc przez to dywersyfikacj ekonomiczn wsi, a wic zwikszenie moliwoci zatrudnienia w dzie-dzinach pozarolniczych na obszarach wiejskich.

Natomiast wielofunkcyjno rolnictwa (multi-functionality of agriculture), jako zagadnienie spo-eczno-ekonomiczne i kategoria analityczna, jest zagadnieniem mao rozpoznanym i niedostatecznie uwzgldnianym w badaniach zarwno w Polsce, jak i w innych krajach. Zainteresowanie wielofunk-cyjnoci rolnictwa stymulowane byo dotychczas gwnie dyskusj o ekonomicznych, spoecznych i politycznych podstawach legitymizacji wsparcia dla rolnictwa, zarwno na poziomie krajowym, jak i Unii Europejskiej. Stao si to wane nie tylko na uytek krajowy i unijny, ale take w dyskusjach na forum wiatowej Organizacji Handlu (WTO). W tym kontekcie wzroso znaczenie naukowej oceny kwestii wielofunkcyjnoci rolnictwa, a przede wszystkim za pozaprodukcyjnych (nierynkowych) funkcji rolnic-twa (non-commodity outputs of agriculture). Wilkin [2007] sprowadza to do stosunkowo prostego pytania: Co wytwarza wspczesne rolnictwo i jak cz tego

efektu stanowi dobra rynkowe, a jak pozarynkowe? Okazuje si, e na tak postawione pytanie odpowied nauki jest bardzo ograniczona.

Rolnictwo to bardzo zoony ukad (system), w kt-rym splataj si relacje dotyczce rnych sfer ycia: gospodarczego, spoecznego, kulturowego i przyrodni-czego. System ten jest na og badany w okruchach, tzn. poszczeglne jego skadniki s przedmiotem ana-liz dyscyplin szczegowych, np. agrotechniki, zoo-techniki, ekonomiki rolnictwa, melioracji, gospodar-ki przestrzennej, socjologii wsi itp. Jest to zreszt tendencja wystpujca we wszystkich wspczesnych dziedzinach nauki. W rezultacie lawinowy przyrost wiedzy szczegowej nie idzie w parze z przyrostem wiedzy systemowej i zrozumieniem tego, jak funkcjo-nuj i zmieniaj si ukady zoone, badane z punktu widzenia rnych dyscyplin. To zjawisko przedsta-wia si zazwyczaj w postaci prostego stwierdzenia: wielkiemu postpowi nauki nie towarzyszy lepsze rozumienie wiata. Uwagi te odnosz si w caej roz-cigoci do rolnictwa, jako ukadu zoonego, a take do tego, co nazywamy wielofunkcyjnoci rolnictwa.

Literatura naukowa bardzo dobrze opisuje produk-cyjne (rynkowe) funkcje rolnictwa. Sabo rozwinit czci bada jest ta, ktra dotyczy nietowarowych czy nierynkowych efektw dziaalnoci rolniczej. Zasadnicz trudnoci w tej dziedzinie jest identy-fikacja i klasyfikacja szerokiej gamy nierynkowych efektw rolnictwa w sferze gospodarczej, spoecznej, kulturowej i przyrodniczej. Klasyfikacj rynkowych i pozarynkowych funkcji rolnictwa przedstawia ryci-na 1.

Ryc. 1. Klasyfikacja rynkowych i pozarynkowych funkcji rolnictwa

rdo: opracowano na podstawie [Adamowicz 2000 i 2005, Zitara 2000, Wilkin 2007].

66


W zachodniej literaturze naukowej dotyczcej wie-lofunkcyjnoci rolnictwa pojawia si nowa propozy-cja klasyfikacji pozakomercyjnych funkcji rolnictwa, dzielca je na cztery grupy, tj. funkcje: zielone, b-kitne, te i biae:1. Funkcje zielone: proekologiczna agrotechnika,

ksztatowanie i ochrona krajobrazu naturalne-go i kulturowego, wspdziaanie w utrzymaniu obszarw chronionych, poprawa obiegu materii i energii, wytworzenie energii z biomasy, podtrzy-manie biornorodnoci, zapewnienie dobrostanu zwierzt gospodarskich (ryc. 2).

2. Funkcje bkitne: zarzdzanie zasobami wod-nymi, wytwarzanie energii wodnej i wiatrowej, zapobieganie powodziom, poprawa jakoci wd (ryc. 3).

3. Funkcje te: utrzymanie spjnoci i ywotno-ci obszarw wiejskich, podtrzymanie tosamoci wsi, ochrona tradycji i kultury ludowej, rozwj produkcji i usug bezporednio zwizanych z rol-nictwem, podtrzymanie i rozwj infrastruktury gospodarczej (ryc. 4).

4. Funkcje biae: zapewnienie bezpieczestwa yw-nociowego (food security), zapewnienie wysokiej

Ryc. 2. Funkcje zielone

rdo: opracowano na podstawie [Huylenbroeck i in. 2007]

Ryc. 3. Funkcje bkitne

rdo: opracowano na podstawie [Huylenbroeck i In. 2007]

77


jakoci zdrowotnej ywnoci (food safety), zapew-nienie rnorodnoci ywnoci, wytwarzanie yw-noci funkcjonalnej, produkcja rolna na potrzeby farmaceutyczne (ryc. 5).

Wilkin [2007] wyranie podkrela, e pozakomercyj-ne (inaczej pozarynkowe non-commodity outputs) funkcje rolnictwa s na og powizane z jego funk-cjami produkcyjnymi. Zjawisko to okrela si jako nierozdzielno (jointness) tych dwch rodzajw funk-cji. Aby mogy by realizowane te pierwsze, rolnictwo musi istnie i dziaa w drugiej sferze aktywnoci

produkcyjnej. Wiele powyszych nieprodukcyjnych funkcji rolnictwa ma charakter produktu ubocznego lub efektu zewntrznego dziaalnoci produkcyjno-komercyjnej. Dostrzeenie i docenienie wielofunkcyj-noci rolnictwa skania wic do ochrony i wspierania rolnictwa jako szczeglnego dziau gospodarki.

Rycina 6 ilustruje dugookresowe tendencje zmian midzy produkcyjnymi i konsumpcyjnymi funkcjami obszarw wiejskich.

Produkcja rolna zmniejsza swj udzia w zestawie funkcji, jakie speniaj obszary wiejskie na rzecz funkcji konsumpcyjnych i pozarolniczych funkcji

Ryc. 4. Funkcje te


Ryc. 5. Funkcje biae


88


produkcyjnych. Wpyw na t tendencj maj czynni-ki zarwno popytu, jak i poday. W wielu krajach UE uytki rolne bdce w dyspozycji rolnikw stanowi ju poniej 50% terytorium kraju. Wysoka produk-tywno rolnictwa pozwala na wyczenie z produkcji rolnej na inne cele znacznego odsetka ziemi, zwasz-cza tej mniej urodzajnej. Ronie zapotrzebowanie na cele rekreacyjne, zalesianie i cele rezydencjalne. Od 2000 r. zwiksza si w Polsce odsetek i liczba ludno-ci mieszkajcej na wsi; podobne tendencje wystpuj w kilku innych krajach UE. Mieszkacy wsi, zarwno ci przebywajcy tam od dawna, jak i nowi przybysze oczekuj zwikszonej oferty produktw i usug, bd-cych przejawem wielofunkcyjnoci rolnictwa i wsi.

5. Zrwnowaony rozwj obszarw wiejskich

Pojcie to zostao stworzone przez Hansa Carla von Carlowitza. Oznaczao sposb gospodarowania la-sem, propagowany na pocztku XIX w. przez wszyst-kie niemieckie wysze szkoy lene. Termin ten zosta przeoony na jzyk angielski jako Sustained Yield Forestry i przyjty przez ruch ekologiczny w latach osiemdziesitych XX w. jako Sustainable Develop-ment (zrwnowaony i trway ekorozwj, trway roz-wj, samopodtrzymujcy, stay).

Raport wiatowej Komisji rodowiska i Rozwoju ONZ pt. Nasza Wsplna Przyszo (Raport Brund-tland) definiuje: Zrwnowaony rozwj to taki roz-wj, ktry zapewnia zaspokojenie rosncych potrzeb wspczesnego spoeczestwa bez naruszania moli-woci zaspokojenia potrzeb przyszych pokole.

Wedug ekonomistw rolnych taki rodzaj rozwoju (w rolnictwie, lenictwie i rybowstwie) konserwujc gleb, zasoby wodne, roliny oraz genetyczne zasoby

zwierzt, nie degraduje rodowiska, wykorzystuje odpowiednie technologie, jest ywotny ekonomicznie i akceptowany spoecznie.

W tradycyjnym ujciu modelu zrwnowaonego rozwoju, definicje formuowane przez ekonomistw rolnych postrzegaj go jako proces, w ktrym powin-ny by realizowane jednoczenie cele ekonomiczne, spoeczne i ekologiczne, a wic proces, w ktrym nastpuje harmonizowanie tych celw (ryc. 7).

Tak wic, przy planowaniu skutecznej strategii zrwnowaonego rozwoju musz by uwzgldnione powysze cele obejmujce nastpujce priorytetowe problemy:1. Rozwj ekonomiczny wzrost gospodarczy i spra-

wiedliwy podzia korzyci: uatwienie dostpu do rynkw pracy dla pastw

rozwijajcych si, finansowanie rozwoju,

Ryc. 6. Obszary wiejskie jako miejsce produkcji i konsumpcji

rdo: [Wilkin 2007]

Ryc. 7. Tradycyjne, trjktne ujcie modelu zrwnowaonego

rdo: [Kozowski 1997, Adamowicz 2000]a

99


zmiana nieproporcjonalnych wzorcw konsumpcji,

zmiany w technologiach produkcji.2. Rozwj spoeczny:

walka z ubstwem, dostp do edukacji, ochrona zdrowia, opieka spoeczna.

3. Rozwj ekologiczny ochrona rodowiska i racjonalna gospodarka zasobami natu-ralnymi: ograniczenie zanieczyszczenia rodo-

wiska, ochrona zagroonych wyginiciem ga-

tunkw zwierzt i rolin, promocja odnawialnych rde energii.

W systemowym ujciu modelu zrwnowao-nego rozwoju uwzgldnia si ponadto trzy inne cele, tj. rozwj techniczno-technologicz-ny, rozwj przestrzenny i rozwj etyczny (ryc. 8).

Wedug prawa ochrony rodowiska w systemowym ujciu modelu zrwnowaonego rozwoju obok celw wczeniej ju przytaczanych bardzo du uwag przywizuje si rwnie do rozwoju instytucjonalne-go [Kassenberg 2007].

6. Wyzwania dla doradztwa w aspekcie zrwnowaonego rozwoju obszarw wiejskich

W kontekcie przedstawionej problematyki wielo-funkcyjnoci wsi i rolnictwa oraz zrwnowaonego rozwoju obszarw wiejskich pojawiaj si nowe zada-nia (wyzwania) dla sub doradczych, a mianowicie: wdraanie systemw produkcji integrowanej

i ekologicznej w gospodarstwach rolnych; zwikszanie wiadomoci rodowiskowej miesz-

kacw wsi: doradztwo ma dy do tego, aby spoeczno

wiejska postrzegaa siebie jako cz systemu biologicznego, bowiem to rolnicy wykorzystu-jcy potencja rodowiska wpywaj na jego jako i stwarzaj dla niego okrelone zagro-enia,

rolnicy powinni by zatem wiadomi, jakiego rodzaju zagroenia niesie za sob prowadzona przez nich dziaalno;

stymulowanie wrd dorosych i modziey pozy-tywnych postaw etycznych i gotowoci do podj-cia opieki nad rodowiskiem: doradztwo musi nauczy swoich klientw

nowego podejcia, tj. rwnowagi pomidzy ro-dowiskiem a rozwojem gospodarstw,

prowadzenie procesu ksztacenia opartego na wynikach bada: dziaania doradcze nie mog by w konflikcie

ze rodowiskiem, lecz winny stymulowa jego odnawianie;

upowszechnianie wrd rolnikw zasad polityki ekologicznej wobec rolnictwa oraz instrumentw wsparcia w ramach polityki ekologicznej finanso-wanej ze rodkw krajowych i budetu UE;

pomoc czonkom spoecznoci lokalnych w rozwi-zywaniu problemw rodowiskowych przy pomo-cy multidyscyplinarnych zespow oraz prowa-dzenie bd udzia w sesjach dotyczcych plano-wania strategicznego i operacyjnego rozwoju spo-ecznoci lokalnych.

7. Wnioski

1) Strategia rozwoju rolnictwa i wsi w Polsce powin-na wykorzystywa zarwno koncepcj rozwo-ju zrwnowaonego, uwzgldniajc rwnowa-g sfery ekonomicznej, spoecznej i ekologicznej, jak te koncepcj wielofunkcyjnego rozwoju rol-nictwa, dajcego szans na dywersyfikacj pro-dukcji i lepsze wykorzystanie dostpnych zaso-bw. Zrwnowaenie i wielofunkcyjno rozwoju wsi i rolnictwa stwarza korzyci zarwno w sfe-rze zasobw, zwaszcza pochodzcych ze rodo-wiska naturalnego, jak te w sferze efektw gospodarowania i wynikajcych z nich dochodw ludnoci.

2) Rozwj zrwnowaony jakkolwiek jest koncepcj globaln to jednak musi by oparty na racjonal-nych przesankach rozwoju regionalnego i lokal-

Ryc. 8. Systemowe ujcie modelu zrwnowaonego rozwoju

rdo: [Siemiski 2001]

1010


nego, zgodnie z zasad Myl globalnie dzia-aj lokalnie. W lokalnej spoecznoci konieczne jest: zrozumienie idei trwaego i zrwnowaonego

rozwoju, zrozumienie zachodzcych procesw rozwojo-

wych, uwiadomienie sobie dalekosinych zagroe,

ogranicze i barier, identyfikacja najwaniejszych problemw i ich

rozwizywania, znajdowanie rodkw na realizacj wyznaczo-

nych celw.3) We wdraaniu zrwnowaonego i wielofunkcyjne-

go rozwoju naley wykorzysta dorobek rnych dziedzin nauki i stosowa podejcie interdyscy-plinarne, w ktrym wiodc rol moe odegra doradztwo rolnicze.

4) Konieczne s odpowiednie programy edukacyjne, skierowane do rolnikw i mieszkacw obszarw wiejskich w zakresie: wspczesnych pozarynkowych funkcji rolnic-

twa, wiedzy rodowiskowej (KDPR, dobrostan zwie-

rzt, cross-compliance), rozwoju przedsibiorczoci rolniczej i pozarol-

niczej, w tym agroturystyki, przekwalifikowania rolnikw i przygotowania

ich do innych zawodw, organizacji grup producentw rolnych, podejcia LEADER w aktywizacji mieszka-

cw obszarw wiejskich i budowania kapitau spoecznego na wsi (cele osi 3 i 4 PROW 20072013),

wyjcie z now ofert do modziey w ramach klubw 4-H (w miejsce programw typowo rol-niczych programy alternatywne, multidyscy-plinarne i aplikacyjne).

Wszystkie dziaania na rzecz lepszego zrozumienia trwaego i zrwnowaonego rozwoju oraz jego wdro-enia wymagaj wysokich kwalifikacji zawodowych pracownikw doradztwa. Doradztwo musi zatrud-nia rwnie specjalistw posiadajcych przygoto-wanie techniczne w nietradycyjnych dziedzinach, takich, jak: ekologia, ekonomia ekologiczna, socjo-logia, ekoturystyka, antropologia, nauki polityczne, zarzdzanie rodowiskiem, rozwj spoeczny, hydro-logia, chemia rolna, inynieria wodna, polityka pu-bliczna, biologia, agronomia, mikrobiologia, meteoro-logia, itp.

Uniwersytet Rolniczy w KrakowieKatedra Rolnictwa wiatowego i Doradztwa

Literatura1. Adamowicz M. 2000. Rola polityki agrarnej w zrwno-waonym rozwoju obszarw wiejskich. Roczniki Naukowe, Seria (II) 1, Warszawa Pozna Zamo.2. Adamowicz M. 2005. Zrwnowaony i wielofunkcyjny rozwj rolnictwa a agronomia, Annales Vol. LX Sectio E, UMCS, Lublin.3. Boland H. 1995. Podstawy komunikowania w doradz-twie. CDiEwR, Pozna.4. Kania J. 2003. Wyzwania dla doradztwa w aspekcie zrwnowaonego rozwoju obszarw wiejskich. Acta Agra-ria et Silvestria, ser. Agraria, Sekcja Ekonomiczna, XL, Krakw.5. Kania J. 2007. Doradztwo rolnicze w Polsce w wietle potrzeb i dowiadcze zagranicznych. Zesz. Nauk. AR, nr 440, ser. Rozprawy, z. 318, Krakw.6. Kassenberg A. 2007. Zrwnowaony rozwj a progra-mowanie i wdraanie funduszy strukturalnych. Instytut na rzecz Ekorozwoju, Warszawa.7. Klepacki B. 2000. Zrwnowaony rozwj terenw wiej-skich wybrane aspekty teoretyczne. Roczniki Naukowe ser. (II) 1, Warszawa Pozna Zamo.8. Kozowski S. 1997. W drodze do ekorozwoju. PWN, Warszawa.9. Rling N., Engel P. 1991. From a knowledge system perspective: concepts and issues. [W:] Proceedings of the European seminar on Knowledge Management and Infor-mation Technology. Agricultural University, Department of Extension Science, Wageningen, 315.10. Runowski H. 2002. Rozwj zrwnowaony rolnictwa i gospodarstw rolniczych [W:] Wie i Rolnictwo Perspek-tywy rozwoju. IERiG, IRWiR, SGH, Warszawa.11. Siemiski J.L. 2001. Koncepcje sustainable deve-lopment rozwoju zrwnowaonego i trwaego obszarw wiejskich w Polsce (szanse i moliwoci). Mat. konf. nauk., IUNG, Puawy.12. Huylenbroeck G. van i inni. 2007. Multifunctiona-lity of Agriculture: A Review of definitions, Evidence and Instruments, www.livingreviews.org/lrlr-2007-3.13. Van den Ban A.W., Hawkins H.S. 1997. Doradztwo rolnicze, wyd. I polskie. MSDR, Krakw.14. Verma S., Coreil P. 2000. Rola doradztwa rolnicze-go w zrwnowaeniu potrzeb rozwojowych i wymogw rodowiska [W:] Kierunki zmian w systemach doradztwa rolniczego na wiecie (red. nauk. J. Kania i M. Drygas). MSDR zs. w AR, Krakw.15. Wiatrak A.P. 2001. Polityka ekologiczna w zrw-nowaonym rozwoju rolnictwa. Zagadnienia Doradztwa Rolniczego nr 1.16. Wilkin J. 2007. Wielofunkcyjno rolnictwa i obsza-rw wiejskich [W:] Wyzwania przed obszarami wiejskimi i rolnictwem w perspektywie 20142020. Nowe ycie Gospodarcze, nr 21.17. Zitara W. 2000. Zrwnowaony rozwj obszarw wiejskich. Roczniki Naukowe, ser. (II) 1, Warszawa Poz-na Zamo.

1111


Zmiany w systemie doradztwa rolniczego spowodo-wane z jednej strony wzmocnieniem pozycji gospo-darstw indywidualnych przez nadanie im konsty-tucyjnej trwaoci jako rodzinnym gospodarstwom rolnym, a z drugiej strony procesem transfor-macji ustrojowej i wprowadzaniem gospodarki ryn-kowej rozszerzyy pole dziaania doradztwa rolni-czego.

Zadania doradztwa wynikajce z realizacji poli-tyki rolnej pastwa w odniesieniu do wsi i rolnic-twa systematycznie rosn od momentu podpisania ukadu stowarzyszeniowego Polski z Uni Euro-pejsk. Wynika to z rnic w wielu zagadnieniach, jakie wystpuj w rolnictwie polskim w porwnaniu z krajami UE. Zmniejszenie tych rnic byo jednym z wyzwa dla caego systemu doradztwa rolniczego w Polsce.

W latach osiemdziesitych powstaa potrzeba na-dania Orodkom Doradztwa Rolniczego charakteru samorzdowego. Std w 1990 r. podjto ich reorga-nizacj, ktra polegaa na oddzieleniu od organizacji doradczej gospodarstw rolnych i zweryfikowaniu ka-dry doradczej. Powoano te spoeczne rady doradz-twa rolniczego, co stao si istotne z punktu widzenia uspoecznienia organizacji doradczych. Redukcj ka-dry wymusia rwnie trudna sytuacja gospodarcza kraju i kopoty budetowe. Jej liczebno zmniejszo-no prawie o poow. W 1989 r. Wojewdzkie Orodki Postpu Rolniczego zatrudniay ponad 10 tys. dorad-cw, natomiast w 1991 w Orodkach Doradztwa Rol-niczego pracowao niespena 6 tys. osb. Pod wzgl-dem wyksztacenia kadra ta zachowaa takie same proporcje jak przed reorganizacj. Jedna trzecia to doradcy ze rednim, a dwie trzecie z wyszym wy-ksztaceniem.

Nowe zadania dla doradcw wywoane procesem transformacji ustrojowej

Doradcy rolni, jak wynika z bada ankietowych1 i analizy prac konkursowych2, s grup zawodow majc poczucie niedoceniania i braku poczucia sta-bilnoci zawodowej. Wywiera to negatywny wpyw na poziom aktywnoci i zaangaowania w wykony-wane zadania. Pomimo tych negatywnych zjawisk doradcy rolni wielokrotnie udowadniali, e stanowi liczc si si sprawcz w rozwoju rolnictwa i obsza-rw wiejskich.

Doradcy rolni bezporednio wsppracujc z rolni-kami, a nawet caymi ich rodzinami, nawizuj trwa-e stosunki, co tworzy zobowizanie do sprostania problemom, na ktre napotyka gospodarstwo rolne. Okres po 1990 r. szczeglnie obfitowa w rnego rodzaju trudne sytuacje w gospodarstwach rolnych wynikajce z transformacji gospodarczej.

Sprostanie nowym zadaniom wymagao wprowa-dzenia nowych form wsppracy doradcw z rolnika-mi, a take podnoszenia wiedzy i doskonalenia umie-jtnoci doradczych.

Spord wszystkich doradcw objtych badaniem ankietowym na pytanie o nowe zadania dla doradcw wywoane procesem transformacji ustrojowej, odpo-wiedziao 271 osb, tj. 78,6% wszystkich responden-tw. Analiza odpowiedzi pozwolia ustali nastpu-jce grupy problemw okrelajce nowe zadania dla doradcw rolnych wywoane procesem transformacji ustrojowej: 1. Doskonalenie zawodowe poprzez doksztacanie

i samoksztacenie przez doradcw rolnych. 2. Doradztwo dla rolnikw w zakresie opracowywa-

nia wnioskw o dopaty i dotacje.

Mgr Leszek Leniak

Wyzwania dla doradztwa rolniczego w okresie transformacji ustrojowej

1 Badania ankietowe przeprowadzone przez autora artykuu w kocu 2006 i na pocztku 2007 r. na prbie 345 doradcw rolnych.

2 Konkurs zorganizowany w 2006 r. przez CDR Oddzia w Krakowie na pamitniki, wspomnienia i wypowiedzi trzech pokole doradcw rolnych pod hasem Z polskimi rolnikami ku nowoczesnej wsi.

1212


3. Doradztwo dla rolnikw w zakresie dostosowania gospodarstw do zasad wolnego rynku.

4. Ksztatowanie wiadomoci rolnikw w kierunku otwierania si na programy pomocowe UE.

5. Doradztwo ekonomiczne i w zakresie rozwoju przedsibiorczoci na obszarach wiejskich.

6. Pomoc rolnikom w opracowaniu biznesplanw. 7. Systematyczne poznawanie nowych przepisw

prawnych, w tym rwnie prawa UE. 8. Doradztwo w zakresie wdraania nowych tech-

nologii w produkcji rolniczej. 9. Promowanie tworzenia i wspieranie grup produ-

centw rolnych.10. Inne (np. zadania zlecone przez Ministerstwo

Rolnictwa i Rozwoju Wsi; przekonywanie rolni-kw, e prowadzenie gospodarstw w grach moe by opacalne).

11. Brak moliwoci identyfikacji nowych zada ze wzgldu na krtki sta pracy w doradztwie.

Spord wszystkich respondentw 74, tj. 21,4% nie udzielio odpowiedzi na pytanie VI.1. ankiety (Jakie nowe zadania stany przed Pani/Panem po 1990 roku, wynikajce z procesu transformacji ustrojo-wej?).

Ze wzgldu na znaczc liczb doradcw, ktrzy nie wypowiedzieli si na temat nowych zada, pre-zentujemy poniej zwiz charakterystyk tej grupy ankietowanych.

Wrd 74 doradcw 29 (39,2%) legitymuje si sta-em pracy w doradztwie rolniczym poniej 5 lat, 34 (45,9%) nie pracowao w doradztwie rolniczym przed 1990 r., a 30 (40,5%) legitymuje si mniej ni pi-cioletnim staem pracy w doradztwie rolniczym po 1990 r., 20 osb (27,0%) nie przekroczyo 30 roku ycia, a 21 (28,4%) liczyo w czasie prowadzenia bada ankietowych wicej ni 50 lat.

Informacje powysze uprawniaj do sformuowa-nia pogldu, e wikszo respondentw, ktrzy nie udzielili odpowiedzi na pytanie o nowe zadania wy-nikajce z procesu transformacji ustrojowej miaa istotne powody, aby tak postpi.

Uzasadniaj to midzy innymi krtki sta w do-radztwie rolniczym, a co istotniejsze fakt, e ponad 2/5 respondentw nie pracowao w doradztwie rolni-czym przed 1990 r., a take mody wiek ponad 1/4 nie przekroczya 30 roku ycia w chwili wypeniania ankiety.

Na wykresie 1 przedstawiono wizualizacj nowych zada, jakie zdaniem doradcw rolnych wywoa

Wykres 1. Nowe zadania dla doradcw rolnych wywoane procesem transformacji ustrojowej

rdo: badania wasne

1313


proces transformacji ustrojowej zwaszcza w odnie-sieniu do zmian w systemie gospodarczym. Pokazane na wykresie wskaniki procentowe odnosz si do liczby doradcw, ktrzy w badaniach ankietowych udzielili odpowiedzi na pytanie o nowe zadania.

Charakterystyka respondentw, ktrzy zidentyfi-kowali nowe zadanie wywoane procesem transfor-macji ustrojowej, wedug pci, wyksztacenia, wieku, stau pracy w doradztwie rolniczym przed i po 1990 r. oraz cznej liczby lat pracy w Orodkach Doradztwa Rolniczego przedstawia tabela nr 1.

Dominujce cechy charakterystyczne dla poszcze-glnych grup respondentw, ktrzy uznali jako nowe zadania dla doradztwa rolniczego wywoane proce-sem transformacji ustrojowej:1. Doskonalenie zawodowe poprzez doksztacanie

i samoksztacenie przez doradcw rolnych: pe mczyni: 33 osoby (51,6%); wyksztacenie wysze: 56 osb (87,5%); wiek 4049 i powyej 50 lat: po 27 osb (po 42,2%); sta w doradztwie rolniczym przed 1990 r. nie pracowa: 16 osb (25%); sta w doradztwie rolniczym po 1990 r. 1620 lat: 25 osb (39%); sta pracy w Orodkach Doradztwa Rolniczego 1620 i 2630: po 12 osb (po 18,7) w stosunku do tej grupy respondentw.

2. Doradztwo dla rolnikw w zakresie opracowywa-nia wnioskw o dopaty i dotacje: pe mczy-ni: 31 osb (50,8%); wyksztacenie wysze: 52 osoby (85,2%); wiek 4049 lat: 25 osb (41,0%); sta w doradztwie rolniczym przed 1990 r. do 5 lat: 20 osb (32,8%); sta w doradztwie rolniczym po 1990 r. 1620 lat 32 osoby (52,4%); sta pracy w ODR-ach 2125 lat: 17 osb (27,9%) w stosun-ku do tej grupy respondentw.

3. Doradztwo dla rolnikw w zakresie dostosowa-nia gospodarstw do zasad wolnego rynku: pe mczyni: 20 osb (64,5%); wyksztacenie wysze: 26 osb (83,9%); wiek 4049 lat: 16 osb (51,6%); sta w doradztwie rolniczym przed 1990 r. 610 lat: 13 osb (41,9%); sta w doradz-twie rolniczym po 1990 r. 1620 lat: 17 osb (54,8%); sta pracy w ODR-ach 2125 lat: 9 osb (29,0%) w stosunku do tej grupy respondentw.

4. Ksztatowanie wiadomoci rolnikw w kierun-ku otwierania si na programy pomocowe UE: pe mczyni: 15 osb (57,7%); wyksztacenie wysze: 23 osoby (88,5%); wiek 4049 lat: 13 osb (50,0%); sta w doradztwie rolniczym przed 1990 r. 610 lat: 11 osb (42,3%); sta w doradz-twie rolniczym po 1990 r. 1620 lat 15 osb (57,7%); sta pracy w ODR-ach 2125: 11 osb (42,3%) w stosunku do tej grupy respondentw.

5. Doradztwo ekonomiczne i w zakresie rozwoju przedsibiorczoci na obszarach wiejskich: pe mczyni: 13 osb (52,0%); wyksztacenie

wysze: 21 osb (84,0%); wiek 4049 lat: 12 osb (48,0%); sta w doradztwie rolniczym przed 1990 r. 610 lat: 10 osb (40,0%); sta w doradz-twie rolniczym po 1990 r. 1620 lat: 16 osb (64,0%); sta pracy w ODR-ach 2125lat: 10 osb (40,0%) w stosunku do tej grupy responden-tw.

6. Pomoc rolnikom w opracowaniu biznesplanw: pe kobiety: 8 osb (80,0%); wyksztacenie wysze: 10 osb (100,0%); wiek powyej. 50 lat: 5 osb (50,0%); sta w doradztwie rolniczym przed 1990 r. 610 lat: 7 osb (70,0%); sta w doradz-twie rolniczym po 1990 r. 1620 lat: 10 osb (100,0%); sta pracy w ODR-ach 2125 lat: 6 osb (60,0%) w stosunku do tej grupy respon-dentw.

7. Systematyczne poznawanie nowych przepisw prawnych, w tym rwnie prawa UE: pe po poowie; wyksztacenie wysze: 8 osb (80,0%); wiek pow. 50 lat: 6 osb (60,0%); sta w doradz-twie rolniczym przed 1990 r. nie pracowa 6 osb (60,0%); sta w doradztwie rolniczym po 1990 r. 610 i 1620 lat: po 4 osoby (po 40,0%); sta pracy w ODR-ach 610 lat: 4 osoby (40,0%) w stosun-ku do tej grupy respondentw.

8. Doradztwo w zakresie wdraania nowych tech-nologii w produkcji rolniczej: pe mczyni: 7 osb (70,0%); wyksztacenie wysze: 7 osb (70,0%); wiek 4049 i pow. 50 lat: po 4 osoby (po 40,0%); sta w doradztwie rolniczym przed 1990 r. 1115 lat 5 osb (50,0%); sta w doradz-twie rolniczym po 1990 r. 1620 lat: 5 osb (po 50,0%); sta pracy w ODR-ach 05 i 2630 lat: po 3 osoby (po 30,0%) w stosunku do tej grupy respondentw.

9. Promowanie tworzenia i wspieranie grup produ-centw rolnych: pe mczyni: 4 osoby tj. 80,0 proc.; wyksztacenie wysze: 5 osb (100,0%); wiek 3039 i powyej 50 lat: po 2 osoby (po 40,0%); sta w doradztwie rolniczym przed 1990 r. nie pracowa: 2 osoby (40,0%); sta w doradztwie rolniczym po 1990 r. 1620 lat: 3 osoby (60,0%); sta pracy w ODR-ach 610 lat: 2 osoby (40,0%) w stosunku do tej grupy respondentw.

10. Inne ni wyej wymienione: pe mczyni :4 osoby (57,1%); wyksztacenie wysze: 4 osoby (57,1%); wiek 4049 lat: 3 osoby (42,8%); sta w doradztwie rolniczym przed 1990 r. nie praco-wa: 4 osoby (57,1%); sta w doradztwie rolniczym po 1990 r. 1620 lat: 3 osoby (42,8%); sta pracy w ODR-ach 05, 610 i 2125 lat: po 2 osoby (28,6%) w stosunku do tej grupy respondentw.

11.Brak moliwoci identyfikacji nowych zada ze

wzgldu na krtki sta pracy w doradztwie: pe kobiety: 14 osb (63,6%); wyksztacenie wy-

1414


rdo: badania wasne

Nowe zadania dla doradcw

rolnych wywoane procesem

transformacji ustrojowej

Wskaniki Dos

kona

leni

e za

wod

owe

popr

zez

doks

zta

cani

e i s

amok

szta

cen

ie p

rzez

do

radc

w r

olny

ch.

Dor

adzt

wo

dla

roln

ikw

w z

akre

sie

opra

cow

ywan

ia w

nios

kw

o d

opa

ty

i dot

acje

Dor

adzt

wo

dla

roln

ikw

w z

akre

sie

dost

osow

ania

gos

poda

rstw

do

zasa

d w

olne

go r

ynku

Ksz

tat

owan

ie

wia

dom

oci

rol

nik

w

w k

ieru

nku

otw

iera

nia

si

na

prog

ram

y po

moc

owe

UE

Dor

adzt

wo

ekon

omic

zne

i w z

akre

sie

rozw

oju

prze

dsi

bior

czo

ci n

a ob

szar

ach

wie

jski

ch

Pom

oc r

olni

kom

w o

prac

owan

iu

bizn

es p

lan

w

Syst

emat

yczn

e po

znaw

anie

now

ych

prze

pis

w p

raw

nych

, w t

ym r

wni

e

praw

a U

E

Dor

adzt

wo

w z

akre

sie

wdr

aan

ia

now

ych

tech

nolo

gii w

pro

dukc

ji ro

lnic

zej

Prom

owan

ie t

wor

zeni

a i w

spie

rani

e gr

up p

rodu

cent

w r

olny

ch

Inne

Bra

k m

oliw

oci

iden

tyfik

acji

now

ych

zada

ze

wzg

ldu

na

krt

ki s

ta

prac

y w

dor

adzt

wie

Liczba wskaza 64 61 31 26 25 10 10 10 5 7 22

Pe

kobieta

mczyzna

brak danych

31

33

0

26

31

4

11

20

0

10

15

1

12

13

0

8

2

0

5

5

0

3

7

0

1

4

0

4

3

0

14

8

0

Wyk

szt.

wysze

licencjat

rednie

brak danych

56

2

5

1

52

0

5

4

26

0

3

2

23

0

3

0

21

0

2

2

10

0

0

0

8

0

1

1

7

0

1

2

5

0

0

0

4

0

2

1

22

0

0

0

Wie

k

do 30 lat

3039

4049

pow. 50

brak danych

3

6

27

27

1

8

3

25

23

5

1

2

16

12

0

1

1

13

11

0

1

2

12

10

0

0

2

3

5

0

1

2

1

6

1

2

0

4

4

0

0

2

1

2

0

1

2

3

1

0

15

4

3

0

0

Sta pracy w doradztwie rolniczym (w latach)

Prze

d 19

90 r

okie

m

nie pracowa

do 5

610

1115

1620

2125

pow. 25

brak danych

16

13

15

13

3

1

0

3

15

20

16

3

2

1

0

4

3

7

13

5

2

0

0

1

7

1

11

3

2

0

1

1

5

4

10

4

0

0

0

2

0

0

7

3

0

0

0

0

6

0

2

2

0

0

0

0

4

1

0

5

0

0

0

0

2

0

1

1

1

0

0

0

4

0

2

0

0

1

0

0

19

2

0

0

0

0

0

1

Po 1

990

roku

do 5

610

1115

1620

2125

brak danych

9

10

16

25

1

3

12

4

6

32

1

6

1

7

5

17

0

1

1

3

6

15

0

1

1

3

3

16

0

2

0

0

0

10

0

0

1

4

0

4

0

1

3

1

1

5

0

0

0

2

0

3

0

0

2

2

0

3

0

0

15

6

0

1

0

0

cz

nie

w O

DR

-ach

05

610

1115

1620

2125

2630

pow. 30

brak danych

8

4

9

12

8

12

7

4

12

2

5

12

17

4

5

4

1

2

2

8

9

4

4

1

1

3

3

1

11

3

3

1

1

2

1

2

10

5

1

2

0

0

0

0

6

4

0

0

1

4

1

1

1

1

1

0

3

1

0

1

0

3

2

0

0

2

0

0

1

1

1

0

2

2

0

0

2

0

1

0

14

7

0

1

0

0

0

0

Tabela 1. Zestawienie danych charakteryzujcych poszczeglne grupy respondentw

1515


sze: 22 osoby (100,0%); wiek do 30 lat: 15 osb (68,2%); sta w doradztwie rolniczym przed 1990 r. nie pracowa: 19 osb (86,4%); sta w doradz-twie rolniczym po 1990 r. do 5 lat: 15 osb (68,2%); sta pracy w ODR-ach 05 lat: 14 osb (63,6%) w stosunku do tej grupy respondentw.

Jak wynika z analizy odpowiedzi, doradcy uznali, e najwaniejsze zadanie wynikajce z procesu trans-formacji ustrojowej to: doskonalenie zawodowe, doksztacanie i samoksztacenie samych doradcw oraz nowe zadanie wynikajce gwnie z wprowadze-nia rnorodnych form pomocy dla rolnictwa indy-widualnego jak np. kredyty preferencyjne, a take pomocy wynikajcej z procesu integracji Polski z Uni Europejsk, takiej jak dopaty bezporednie czy rnego rodzaju programy pomocowe. Te nowe formy pomocy finansowej wymagay: doradztwa dla rolnikw w zakresie opracowywania wnioskw o dopaty i dotacje, a take pomocy w zakresie opra-cowywania biznesplanw. Warto rwnie podkreli, e doradcy zidentyfikowali nowe zadanie polegajce na: doradztwie w zakresie dostosowania gospodar-stwa rolnego do wymogw wolnego rynku.

Aktywno doradcw celem sprostania wyzwaniom transformacji ustrojowej

Transformacja ustrojowa wywoaa potrzeb nowych dziaa doradcw rolnych. Wynikao to ze zmian za-chodzcych w podejciu samych rolnikw do doradz-twa rolniczego. Doradcy sami musieli zidentyfikowa i zrozumie nowe zadania, aby mc na nie odpowie-dzie waciwymi dziaaniami i zachowaniami.

Analiza materiau zgromadzonego w wyniku bada ankietowych i konkursu pamitnikarskiego pozwala przynajmniej w czci odpowiedzie na pyta-nia o sposoby radzenia sobie doradcw z wyzwania-mi, jakie przyniosy zmiany ustrojowe w Polsce.

Spord wszystkich doradcw objtych badaniem ankietowym na pytanie o podjte przez nich dziaa-nia w celu sprostania wyzwaniom, ktre przynis proces transformacji ustrojowej, odpowiedziao 271 (78,6%) wszystkich respondentw. Analiza odpo-wiedzi pozwolia ustali nastpujce grupy dziaa doradcw, ktre odpowiaday na nowe potrzeby:1. Systematyczne doksztacanie si poprzez udzia

w kursach, a take samodzielne poszukiwanie aktualnych informacji i samoksztacenie.

2. Podnoszenie kwalifikacji zawodowych poprzez uczestnictwo w studiach podyplomowych.

3. Nabywanie nowych umiejtnoci, zwaszcza w zakresie posugiwania si komputerem, korzy-stania z poczty elektronicznej i Internetu.

4. Przekwalifikowanie si i specjalizacja w kierunku przedsibiorczoci i rozwoju obszarw wiejskich.

5. Nie mam zdania; zbyt krtko pracuj; nie podej-mowaem takich dziaa.

6. Inne, np. wypracowywanie nowego stylu i nowej filozofii ycia w celu radzenia sobie w nowej rze-czywistoci; wyjazdy do gospodarstw rolnych w krajach czonkowskich UE; wyjazdy na rne imprezy targowe i wystawowe; nawizanie wsp-pracy z uczelniami rolniczymi.

Spord wszystkich respondentw 74 (21,4%) nie udzielio odpowiedzi na pytanie VI.2. ankiety (Jakie Pani/Pan podja/podj dziaanie aby sprosta

wyzwaniom, ktre przynis proces transformacji

ustrojowej?).Ze wzgldu na znaczn liczb doradcw, ktrzy nie

wypowiedzieli si na temat podejmowanych dziaa w celu sprostania wyzwaniom, jakie przynis proces transformacji ustrojowej, poniej zwiza charakte-rystyka tej grupy respondentw.

Wrd 74 doradcw 32 (43,2%) legitymuje si sta-em pracy w doradztwie rolniczym poniej 5 lat, 39 (52,7%) nie pracowao w doradztwie rolniczym przed 1990 r., a 33 (44,6%) posiada sta pracy w doradz-twie rolniczym po 1990 r. poniej 5 lat, 21 (28,4%) nie przekroczyo 30 roku ycia, a 18 (24,3%) w czasie prowadzenia bada ankietowych miao wicej ni 50 lat.

Informacje powysze uprawniaj, analogicznie jak w przypadku pytania o nowe zadania wywoane procesem transformacji ustrojowej, do sformuowa-nia pogldu, e wikszo respondentw, ktrzy nie udzielili odpowiedzi na pytanie o to, jakie dziaania podjli aby sprosta wyzwaniom, ktre przynis pro-

ces transformacji ustrojowej miaa istotne powody, aby tak postpi.

Uzasadniaj to m.in. krtki sta w doradztwie rolniczym, a co istotniejsze fakt, e ponad poowa respondentw nie pracowaa w doradztwie rolniczym przed 1990 r., a take mody wiek blisko 3/10 nie przekroczya 30. roku ycia w chwili wypeniania ankiety.

Na wykresie nr 2 przedstawiono wizualizacj dziaa, jakie doradcy podejmowali w odpowiedzi na transformacj ustrojow. Pokazane na wykresie wskaniki procentowe odnosz si do liczby dorad-cw, ktrzy w badaniach ankietowych udzielili odpo-wiedzi na pytanie o podejmowane dziaania w odpo-wiedzi na wyzwania wynikajce ze zmian ustrojo-wych w Polsce po 1990 r.

Charakterystyk respondentw, ktrzy opisali dziaania podejmowane w odpowiedzi na wyzwania wywoane procesem transformacji ustrojowej przed-stawia tabela nr 2.

1616


W tabeli ujto wskaniki odnoszce si do: pci, wyksztacenia, wieku, stau pracy w doradztwie rol-niczym przed i po 1990 roku oraz cznej liczby lat pracy w Orodkach Doradztwa Rolniczego, stosujc zasad wyboru najwyszego wskanika w kadej kategorii wskaza.

Dominujce cechy charakterystyczne dla poszcze-glnych grup respondentw, ktrzy okrelili dziaa-nia stanowice odpowied na wyzwania wywoane procesem transformacji ustrojowej:1. Systematyczne doksztacanie si poprzez udzia

w kursach, a take samodzielne poszukiwanie aktualnych informacji i samoksztacenie: pe mczyni: 94 osoby (53,7%); wyksztacenie wy-sze: 147 osb (84,0%); wiek powyej 50 lat: 74 osoby (po 50,3%); sta w doradztwie rolniczym przed 1990 r. nie pracowa: 50 osb (28,6%); sta w doradztwie rolniczym po 1990 r. 1620 lat: 79 osb (45,1%); sta pracy w ODR-ach 2125 lat: 40 osb (22,8%) w stosunku do tej grupy respon-dentw.

2. Podnoszenie kwalifikacji zawodowych poprzez

uczestnictwo w studiach podyplomowych: pe

mczyni: 15 osb (60,0); wyksztacenie wy-sze: 25 osb (100,0%); wiek 4049 lat 12 osb (48,0%); sta w doradztwie rolniczym przed 1990 r. 610 lat:12 osb (48,0%); sta w doradz-twie rolniczym po 1990 r. 1620 lat: 15 osb (60,0%); sta pracy w ODR-ach 2125 lat: 8 osb (32,0%) w stosunku do tej grupy respondentw.

3. Nabywanie nowych umiejtnoci zwaszcza

w zakresie posugiwania si komputerem, korzy-stania z poczty elektronicznej i Internetu: pe kobiety: 16 osb (66,7%); wyksztacenie wy-sze: 21 osb (87,5%); wiek 4049 lat: 14 osb (58,3%); sta w doradztwie rolniczym przed 1990 rokiem 610 lat: 13 osb (54,2%); sta w doradz-twie rolniczym po 1990 r. 1620 lat: 20 osb (83,3%); sta pracy w ODR-ach 2125 lat: 12 osb (50,0%) w stosunku do tej grupy responden-tw.

4. Przekwalifikowanie si i specjalizacja w kierun-ku przedsibiorczoci i rozwoju obszarw wiej-skich: pe po poowie; wyksztacenie wy-sze: 7 osb tj. 87,5 proc.; wiek powyej 50 lat: 4 osoby (50,0%); sta w doradztwie rolniczym

Wykres 2. Dziaania doradcw rolnych w odpowiedzi na wyzwania wywoane procesem transformacji ustrojowej

rdo: badania wasne

1717


Dziaania podejmowane przez doradcw rolnych

w odpowiedzi na wyzwania wywoane

procesem transformacji

ustrojowej

Wskaniki Syst

emat

yczn

e do

kszt

aca

nie

si

popr

zez

udzi

a w

kur

sach

, a t

ake

sam

odzi

elne

po

szuk

iwan

ie a

ktua

lnyc

h in

form

acji

i sam

oksz

tac

enie

Podn

osze

nie

kwal

ifika

cji z

awod

owyc

h po

prze

z uc

zest

nict

wo

w s

tudi

ach

pody

-pl

omow

ych

Nab

ywan

ie n

owyc

h um

iej

tno

ci

zwa

szcz

a w

zak

resi

e po

sug

iwan

ia s

i

kom

pute

rem

, kor

zyst

ania

z p

oczt

y el

ek-

tron

iczn

ej i

Inte

rnet

u

Prze

kwal

ifiko

wan

ie s

i i

spec

jaliz

acja

w

kier

unku

prz

edsi

bio

rczo

ci i

roz

woj

u ob

szar

w w

iejs

kich

Nie

mam

zda

nia;

zby

t kr

tko

pra

cuj

; ni

e po

dejm

owa

em t

akic

h dz

iaa

Inne

np.

: wyp

raco

wyw

anie

now

ego

styl

u i n

owej

filo

zofii

yc

ia w

cel

u ra

dzen

ia

sobi

e w

now

ej r

zecz

ywis

toc

i; w

yjaz

-dy

do

gosp

odar

stw

rol

nych

w k

raja

ch

czo

nkow

skic

h U

E; w

yjaz

dy n

a r

ne

impr

ezy

targ

owe

i wys

taw

owe;

naw

iza

-ni

e w

sp

prac

y z

ucze

lnia

mi r

olni

czym

i

Liczba wskaza 175 25 24 8 15 24

Pe

kobieta mczyznabrak danych

8094

1

1015

0

1680

440

690

714

3

Wyk

szta

-ce

nie

wyszelicencjatredniebrak danych

1472

188

25000

21021

7001

14010

18051

Wie

k

do 30 lat30394049pow. 50brak danych

14186774

2

42

1270

01

1490

10340

120210

15990

Sta pracy w doradztwie rolniczym (w latach)

Prze

d 19

90 r

okie

m

nie pracowado 5 610111516202125pow. 25brak danych

50334730

5208

62

1222100

17

1311001

10231001

121000101

68232012

Po 1

990

roku

do 5 610111516202125brak danych

24303379

09

532

1500

102

2001

010601

1031100

172

1013

cz

nie

w O

DR

-ach

056101115162021252630pow. 30brak danych

24171626402815

9

34138240

1016

12211

01002131

103010010

25233432

Tabela 2. Zestawienie danych charakteryzujcych poszczeglne grupy respondentw

rdo: badania wasne

1818


przed 1990 r. 1115 lat: 3 osoby (37,5%); sta w doradztwie rolniczym po 1990 r. 1620 lat: 6 osb (75,0%); sta pracy w ODR-ach powyej 30 lat: 3 osoby (37,5%) w stosunku do tej grupy respondentw.

5. Nie mam zdania; zbyt krtko pracuj; nie podej-

mowaem takich dziaa: pe mczyni: 9 osb (60,0%); wyksztacenie wysze: 14 osb (93,3%); wiek do 30 lat: 12 osb (80,0%); sta w doradz-twie rolniczym przed 1990 r. nie pracowa: 12 osb (80,0%); sta w doradztwie rolniczym po 1990 r. do 5 lat: 10 osb (66,6%); sta pracy w ODR-ach 05 lat: 10 osb (66,6%) w stosun-ku do tej grupy respondentw.

6. Inne np.: wypracowywanie nowego stylu i nowej filozofii ycia w celu radzenia sobie w nowej rze-czywistoci, wyjazdy do gospodarstw rolnych

w krajach czonkowskich UE, wyjazdy na rne imprezy targowe i wystawowe, nawizanie wsp-pracy z uczelniami rolniczymi: pe mczyni: 14 osb (58,3%); wyksztacenie wysze: 18 osb (75,0%); wiek 4049 i powyej 50 lat: po 9 osb (po 37,5%; sta w doradztwie rolniczym przed 1990 r. do 5 lat: 8 osb (33,3%); sta w doradz-twie rolniczym po 1990 r. 1620 lat: 10 osb (41,7%); sta pracy w ODR-ach 610 lat: 5 osb (20,8%) w stosunku do tej grupy respondentw.

Jak wynika z analizy odpowiedzi doradcy uznali, e najwaniejszym dziaaniem, jakie podjli reagujc na proces transformacji ustrojowej, byo: Systematyczne doksztacanie si poprzez udzia w kursach, a take samodzielne poszukiwanie aktualnych informacji

i samoksztacenie. Prawie 65% respondentw, ktrzy udzielili odpowiedzi na pytanie, opisao rnorodne formy zdobywania aktualnych informacji, szkole, seminariw, wyjazdw studyjnych, nawizywania kontaktw zagranicznych w celu poszerzania wie-dzy i doskonalenia umiejtnoci doradczych.

Ponad 9% (25 doradcw rolnych), chcc sprosta nowym zadaniom, podjo systematyczn nauk na studiach podyplomowych. Natomiast niespena 9% respondentw (24 doradcw rolnych) postanowio si nauczy posugiwania komputerem, w tym korzysta-nia z Internetu i poczty elektronicznej. Oglnie w r-nych formach doskonalio swoje umiejtnoci i zdo-bywao wiedz 224 respondentw, co stanowi ponad 82% proc. spord tych, ktrzy udzielili odpowiedzi na pytanie, a blisko 65% wszystkich doradcw obj-tych badaniem ankietowym.

Analizujc zgromadzony materia poznawczy, mo-na sformuowa pogld, e doradcy rolni trafnie od-czytali zadania, jakie przed nimi postawi proces transformacji ustrojowej. Doradcy nie tylko okrelili te zadania, ale wdroyli je do praktyki.

wiadomo nowego w funkcjonowaniu gospo-darstw rolnych, zrozumienie obaw i postaw rolnikw wobec tego nowego stao si dla doradcw wyzwa-niem najwaniejszym w latach 90. XX wieku.

Informacja, wiedza, umiejtnoci i wola dziaania jest tym, co mogo ocali ich autorytet wrd rolnikw i mieszkacw wsi.

Jak wynika z przedstawionej analizy, doradcy po-radzili sobie z wyzwaniami i podjli dziaania, dzi-ki ktrym ich pozycja w rodowiskach rolniczych nie ulega obnieniu, a wysiek przynis podane re-zultaty.

Wyzwania dla doradztwa rolniczego wywoane procesem transformacji ustrojowej w pamitnikach doradcw

Spord 74 prac, ktre doradcy rolni nadesali na kon-kurs na pamitniki, wspomnienia i wypowiedzi pod hasem Z polskimi rolnikami ku nowoczesnej wsi, 23 autorw w szerokiej i interesujcej formie opisa-o nowe wyzwania dla doradztwa rolniczego, jakie narzuci proces transformacji ustrojowej w Polsce. Natomiast co drugi autor prac konkursowych w spo-sb poredni odnis si do problematyki zwizanej z sytuacj doradcw rolnych po przeomie 1990 r. i osobistych dowiadcze zwizanych z tym okresem.

Zofia Szalczyk [033] opisaa wiele wtkw, przed-stawiajc konkretne sytuacje w rolnictwie i zachowa-nia doradztwa rolniczego, ktre byy odpowiedzi na te sytuacje. (...) W latach dziewidziesitych kredy-ty preferencyjne byy jednym z pierwszych pozytyw-nych posuni w polityce rolnej i odwanym rolni-kom pomogy unowoczeni gospodarstwo, urucho-

mi nowe kierunki produkcji. Przyczyniy si take do

modernizacji wielu mleczar, zakadw przetwrstwa

misnego i przetwrni owocowo-warzywnych.Branowy program mleczarski dziki szczeglnym

preferencjom kredytowym dopomg rolnikom pro-

ducentom mleka w modernizacji obr, mechaniza-cji doju, odnowie stad podstawowych krw mlecz-

nych i w kocowym efekcie w uzyskaniu opacalnych kwot mlecznych w ramach WPR. Kilka spdzielni mleczarskich zmodernizowao linie technologiczne,

wybudowao nowe obiekty i znacznie poszerzyo ofer-t rynkow.

W tych pozytywnych przemianach mieli swj nie-

may udzia doradcy, pomagajc rolnikom nie tylko

w przygotowaniu dokumentacji do bankw. Dorad-cy przekonywali rolnikw do nowych przedsiwzi,

pokazujc konkretne przykady kalkulacji opacalno-

ci inwestycji oraz pokazujc przykady zrealizowa-

nych inwestycji.

1919


Nieraz widziaam, jak doradca niczym ojciec lub

starszy brat prowadzi oniemielonych rolnikw to

do bankw, to do ODR. Doradcy znaj to uczucie

satysfakcji, gdy widz, e dziki ich poradom kiepska

chopska zagroda stopniowo przeksztaca si w nowo-czesne gospodarstwo rolne.

Wielokrotnie modzi ludzie po przejciu gospo-

darstwa po rodzicach przychodzili do nas z prob o opracowanie biznesplanu i wniosku na kredyt pre-ferencyjny. Niektrzy dokadnie wiedzieli, co chc

zrobi, jednak wikszo nie miaa wasnego zda-

nia, ale ufaa doradcom. Dla maych gospodarstw

doradzalimy pracochonne uprawy, jak na przykad

warzywa w gruncie.To dziki pomysom doradcw powstaway mikro-

rejony upraw specjalnych, jak rejony uprawy szpa-

ragw w powiecie nowotomyskim, warzyw grunto-wych w powiecie redzkim, pieczarek w powiatach grodziskim i wolsztyskim, cebuli w powiecie gnie-nieskim. Decyzje o wikszych inwestycjach rolnicy zawsze podejmowali sami.

Pod koniec lat dziewidziesitych wielokrotnie

doradzalimy rolnikom, aby nie likwidowali stad

byda mlecznego, gdy wiadomo, e po wejciu Pol-

ski do UE opacalno produkcji mleka podniesie si.

Trafno tej porady potwierdzi czas.

Trudna sytuacja ekonomiczna w rolnictwie, niskie dochody rodzin rolniczych na pocztku lat dziewi-

dziesitych spowodoway, e suba doradcza zacza

z wasnej woli poszukiwa sposobw pomocy rolni-kom w poprawie opacalnoci produkcji, zdobywaniu innych pozarolniczych rde dochodw dla ludnoci

rolniczej.

W Orodkach Doradztwa Rolniczego narodziy si

rne nowe pomysy na zwikszenie dochodw rol-

niczych. Tam powstay pierwsze projekty przedsi-

wzi edukacyjnych dotyczcych przedsibiorczoci

na obszarach wiejskich, pozyskiwania przez rolnikw

dodatkowych dochodw, upowszechniania agrotury-

styki, sprzeday bezporedniej, rolnictwa ekologiczne-

go, organizacji pomocy wzajemnej rolnikw. ODR-y

prowadziy szkolenia liderw wiejskich, pomagay

tworzy pierwsze grupy producentw rolnych.

We wszystkich ODR-ach zaczto organizowa wy-

stawy rolnicze majce na celu przyblienie rolnikom

lokalnego rynku rodkw produkcji i firm obsugu-jcych rolnictwo. W niektrych Orodkach, jak na przykad w Barzkowicach, Szepietowie, Bratoszewi-cach, Sielinku wystawy rolnicze nabray ponadre-

gionalnego znaczenia i stanowi wane wydarzenia w krajowym programie dziaalnoci promujcej rol-nictwo i wie.

Due, praktyczne znaczenie miao opracowywanie

przez Orodki analiz ekonomicznych diagnozujcych

opacalno produkcji w rolnictwie. Kalkulacje rol-

nicze pokazyway, jaka bya faktyczna opacalno

rolnictwa i jak ksztatoway si dochody rolnikw. Wanym etapem w rozwoju ODR-w byo wczenie suby doradczej do opiniowania planw przedsi-

wzi gospodarczych (biznesplanw) niezbdnych

przy ubieganiu si o kredyty preferencyjne oraz do dziaa zwizanych z prowadzeniem rachunkowoci rolnej przez modych rolnikw, biorcych kredyty pre-

ferencyjne z linii mody rolnikPomoc rolnikom przy opracowywaniu biznespla-

nw zaowocowaa realnym wpywem doradcw na

zmiany w gospodarstwach rolnych i skutecznym pod-niesieniem umiejtnoci ekonomicznych wrd rolni-

kw. W latach dziewidziesitych zaczto wdraa rachunkowo roln wedug unijnych standardw.

(...) Ju od pocztku lat dziewidziesitych ODR-y popularyzoway wiedz o Europejskich Wsplnotach Gospodarczych. Prowadzilimy szkolenia, wydawali-

my ulotki, pisalimy artykuy o Wsplnotowej Poli-tyce Rolnej i problemach zwizanych z integracj Polski z Uni Europejsk.

Moim zdaniem dziki dziaaniom edukacyjnym

ODR-w spoeczno rolnicza zostaa lepiej poinfor-

mowana o funkcjonowaniu Unii Europejskiej ni inne grupy zawodowe (...).

Edward Bodkowski [043], podobnie jak Zofia Szal-czyk, wiele miejsca w swej pracy konkursowej po-wica problemom wynikajcym ze zmian zachodz-cych w rolnictwie i na wsi po wprowadzeniu zasad gospodarki rynkowej. Zwraca uwag na przeniesienie w pracy doradcw rolnych punktu cikoci z doradz-twa technologicznego na ekonomiczne, w tym promo-wanie przedsibiorczoci na obszarach wiejskich.

(...) Od roku 1992 nastpuje rozwj agroturystyki, gdy na terenie wojewdztwa jeleniogrskiego w rejo-nach grskich i podgrskich znajduje si dua ilo gospodarstw rolnych, ktre z racji pooenia, nie s w stanie utrzyma si z produkcji rolnej. Gospodar-stwa te dysponuj najczciej duymi domami miesz-

kalnymi, pooonymi w ciekawej klimatycznie i krajo-brazowo okolicy, wystarczajc iloci siy roboczej,

pewnymi tradycjami w obsudze ruchu turystyczne-go. Te naturalne uwarunkowania predysponuj wiele

gospodarstw do przestawienia typowych gospodarstw

rolnych w kierunku agroturystyki.W swojej pracy doradczej (...) Wojewdzki Orodek

Doradztwa Rolniczego realizuje ten temat poprzez

organizacje szkole, konferencji, kursw oraz wyjaz-

dw dla rolnikw zainteresowanych podejmowaniem

dziaalnoci agroturystycznej. Efektem tej pracy

jest (...) okoo 200 gospodarstw agroturystycznych w byym wojewdztwie jeleniogrskim.

Najwiksze zmiany w doradztwie rolniczym doko-nay si w okresie transformacji ustrojowej i reform

2020


gospodarczych. Okres ten spowodowa powstawanie

i formuowanie nowych oczekiwa i potrzeb w sto-sunku do doradcw. Wszystkie omawiane przemiany

doprowadziy do poszukiwania form, metod i sposo-bw dziaania doradztwa rolniczego, ktre musiao

sprosta wyzwaniom okresu reformy rynkowej i inte-gracji z Uni Europejsk oraz zmieniajcymi si wraz z tym potrzebami rolnikw.

Dominujce w poprzednim okresie doradztwo tech-nologiczne coraz silniej jest powizane z ekonomik produkcji, a wic ze sposobami obniania kosztw produkcji, poprawiania jakoci produktu z zachowa-niem ekologii i etyki produkcji.

Programy doradcze powicone zagadnieniom eko-

nomii rynku rolnego i informacji staj si prioryteto-wymi. Wprowadzone zostay do realizacji programy

w zakresie: rozwoju przedsibiorczoci w rolnictwie, doradztwa socjalno-bytowego, wielofunkcyjnego roz-

woju wsi i rolnictwa, rozwoju spoecznoci lokalnych, alternatywnych rde dochodu (rkodzielnictwo,

usugi, rzemioso agroturyzm), ekologicznych metod

gospodarowania w rolnictwie (...).Tradycyjne formy doradztwa rolniczego, oparte na

wiedzy z zakresu technologii uprawy i hodowli zeszy na drugi plan. Transformacja ustrojowa wywoaa potrzeb szerszego spojrzenia na rolnictwo, rolnikw, a zwaszcza obszary wiejskie.

Maria Psujek [063] odnosi si do tej problematyki, opisujc proces zmian w systemie doradztwa rolni-czego. (...) Upowszechniajc nowoci zakadalimy demonstracje i wdroenia, dostarczalimy rodki produkcji. Tymczasem na wsi zaczo by coraz go-

rzej. Wci brakowao rodkw produkcji, jeeli nie

nawozw, to rodkw ochrony rolin albo materiaw

budowlanych.

Naszym, doradcw celem nadrzdnym byo ju nie

tylko rolnictwo, ale take poprawa warunkw ycia

i pracy ludnoci wiejskiej. Podpowiadalimy, jak mona poprawi sytuacj materialn rodziny pracu-

jcej w mao dochodowym gospodarstwie.Na pocztku lat dziewidziesitych zachcali-

my do zakadania gospodarstw agroturystycznych. Jednoczenie zmienilimy charakter naszej pracy.

Praca musi da wymierny efekt, dlatego prowadzo-

na jest tylko z tymi rolnikami, ktrzy chc korzysta z naszych usug, poniewa widz w swoich gospodar-stwach moliwoci rozwojowe. Wic od tej pory pra-

cowalimy z tymi, ktrzy zdecydowali si na rozwj konkretnego kierunku produkcji.

W 1996 roku zwracajc si do rolnikw, opisa-

am w formie przystpnej systemy gospodarowania. Chciaam przybliy w prosty sposb metody rolnic-twa konwencjonalnego, ekologicznego i integrowa-nego. Namawiaam take na agroturystyk. Tutaj

posuyam si mow wiejsk, a swoje sowa skie-rowaam do gospody wiejskich.

U nas na wschodzie zawsze bylimy bardziej zaco-

fani, a w skali kraju rozwj rolnictwa te ksztatowa si na kocu tabeli wojewdztw. Wic agroturystyka te bya dopiero w powijakach.

(...) O kierunkach rozwoju sadownictwa wykad prowadzi prof. dr hab. Eberhard Makosz z Akade-mii Rolniczej w Lublinie. Pan Profesor przypomnia, e w sadownictwie, podobnie jak w innych gaziach produkcji rolniczej, wymogiem rynku jest dostarcza-

nie produktu jednego asortymentu, w przypadku owocw nawet jednego gatunku. Odbiorca nie bdzie

przyjmowa maych partii rnych gatunkw. Ko-

czy si funkcjonowanie maych sklepikw, racj bytu

bd miay supermarkety, ktre potrzebuj duych

iloci towaru jednolitego gatunku.() Cay mj wywd zmierza do powtrzenia za

Panem Profesorem, e jeden sadownik nic nie zdzia-

a, ale grupa producentw np. zrzeszenie sadownikw

ma tak szans. Bo kady ju wie, e dla grup pro-

ducentw przewidziana jest pomoc.

Teresa Zaworska [031] odnosi si w swej pracy kon-kursowej do nowych zada dla doradztwa rolniczego w kontekcie wymogw, jakie stawia prawo unijne wobec rolnictwa i rozwoju obszarw wiejskich.

(...) Weszlimy do Unii Europejskiej. Praca dorad-cw i specjalistw zakadowych, nadal jest bardzo trudna, natomiast wymagania stawiane doradcom

stale rosn.

Do dotychczasowych obowizkw doradcw doszy

nowe zadania fundusze strukturalne, ktre stano-

wi najwaniejsz cz naszej pracy. Musimy pomc

rolnikom, by w jak najszerszym zakresie mogli sko-rzysta z unijnych dotacji.

A co za tym idzie: znajomo przepisw, progra-

mw, konieczno tworzenia potrzebnej dokumenta-

cji, do ktrej wikszo rolnikw zupenie nie przy-

wizuje uwagi, wic obowizek ten spada na dorad-

cw (...)

Maria Szotkowska [011] w swej pracy konkurso-wej napisaa o zachowaniach rolnikw i postawach doradcw rolnych, wywoanych nowymi zadaniami wynikajcymi ze zmian w rolnictwie spowodowanych procesem transformacji ustrojowej.

(...) Duymi krokami przybliay si zmiany. Roz-poczo si kwotowanie mleka. Szkolenia, szkolenia

i jeszcze raz szkolenia, a pniej wypenianie wnio-skw, w moim wypadku o przyznanie kwot mlecz-nych. Ludzie czsto nie mogli zrozumie idei takiego

przedsiwzicia. Indywidualnie wymagali cigego

doradztwa. Jedni ogromnie si denerwowali, inni

podchodzili do problemu z kpin no c, rnie

2121


byo! Najwiksz jednak cz stanowili gospodarze,

ktrzy chcieli mie wszystko w porzdku, ale nie wiedzieli, od czego zacz, a na czym skoczy! Istny zamt! Wreszcie bezradno ich wobec wypeniania

wnioskw bya ogromna. Doszo do tego, e przy

duym stole siedziao kilku naraz rolnikw i zbioro-wo pomagaam wypenia wnioski, gdy nie mogam

nady robi to indywidualnie. Tumaczyam kad

rubryk i sama wypisywaam osobom najstarszym.(...) Przeom na pewno stanowiy wnioski na dopa-

ty bezporednie. Rolnicy zachowywali si bardzo r-

nie. Jedni byli do nich bardzo pozytywnie nastawieni

i mona stwierdzi, e czekali na nie z ciekawoci i nadziej na polepszenie warunkw ekonomicznych w swoich gospodarstwach, inni zupenie nie mogli zrozumie tej idei, a pozostali nie chcieli nawet o nich sysze, bo twierdzili, e to jaki podstp i wietrzy-li puapk, w ktr chce ich kto zapa. Nie byo atwo.

(...) Porad indywidualnych setki. Cigle te same lub podobne pytania! A potem pomoc w wypenia-niu wnioskw! Mimo szkole mao kto umia, cho

w czci, zrobi to sam. Pewnie ja mam specyficzny teren, ale sytuacje byy bardzo rne. Cz ludzi

przynosia faktycznie potrzebne dokumenty i mona im byo atwo pomc, ale reszta! Byli ludzie, ktrzy

za adne skarby nie umieli swoich dziaek rozpozna

na mapach, lub z kolei dali, aby im pomc nie przy-noszc ze sob prawie adnych danych.

Sytuacja troch uspokoia si, gdy pierwsi rolnicy

dostali pienidze. Nastpni przyszli tumaczc si,

e nie mieli pojcia, e to tak wyglda, e ssiad nie

chcia, to on te itd. Wszyscy zapragnli zwikszy

swj domowy budet i lawina wnioskw ruszya! (...)

Jan Purta [071] przedstawi w swojej wypowiedzi konkursowej podobny problem.

(...) Mimo ogromnej pracy nie udao si wszyst-kim mieszkacom wsi wpoi potrzeby uczestniczenia

w szkoleniach, co miao ujemny wpyw na pozyski-wanie przez szereg rolnikw rodkw finansowych

z Unii Europejskiej. Spnienie si z przygotowaniem dokumentacji do niektrych dziaa w ramach SOP i PROW bardzo drogo kosztowao rolnikw, ktrzy nie mogli skorzysta z pomocy finansowej, poniewa rodki na te cele zostay wykorzystane w cigu 30 dni i aktualnie czekaj na Program Rozwoju Obsza-rw Wiejskich, ktry realizowany bdzie w latach 20072013 (...)

Piotr Koczko [007], odwoujc si do swoich do-wiadcze w pracy wdroeniowej z rolnikami, pod-nis problem dobrego przykadu jako skutecznej metody w przekonywaniu rolnikw do stosowania nowych rozwiza w swych gospodarstwach.

(...) Uwaam, e pomimo wprowadzenia gospodar-ki rynkowej, jako metod we wprowadzaniu postpu

rolniczego na pierwszym miejscu naley wymieni

gospodarstwa wdroeniowe wsppracujce z ODR-em. Z moich dugoletnich dowiadcze nad wdraa-niem postpu do rolnictwa wynika, e na wyobrani

rolnika, na jego pozytywne motywacje, a ostatecznie na podjcie decyzji produkcyjnych nic tak nie oddzia-

uje, jak dobry przykad innego rolnika, ssiada,

u ktrego mona dan nowo czy innowacj zoba-czy, odwzorowa i ewentualnie zastosowa w swoim gospodarstwie. Szkolenie i wiedza zawodowa bardzo pomaga w tym zakresie. Tak zasad zawsze kiero-waem si w pracy.

Micha Kik [018] z niepokojem odnosi si do nowe-go, ktre wraz ze zmianami po 1990 r. oraz przy-stpieniem Polski do UE pojawio si w polskim rol-nictwie. Pokazuje w swej pracy konkursowej, jakie s rnice w podejciu do przyszoci rolnictwa ludzi starszych i modych. Niepokoi si o przetrwanie ma-ych rodzinnych gospodarstw produkujcych ywno metodami tradycyjnymi.

(...) Coraz wicej z tych ludzi dostrzega, e dawne czasy ju nie wrc, e rynek rzdzi si innymi pra-

wami, e trzeba si do tego dostosowa, lub zmieni

rdo utrzymania. Wiele osb tu, w Maopolsce, pra-cuje zawodowo w Krakowie lub Nowej Hucie, bardzo wiele obecnie szuka szczcia za granic. A cz osb pozostajca w domu zajmuje si gospodarstwem, kt-rego gwn rol zazwyczaj jest produkcja na wasne

potrzeby.

Wiele osb, szczeglnie w starszym wieku zajmuje si t przydomow gospodark bardziej z przyzwy-czajenia ni z potrzeby. Narzekaj na mode pokole-nie, ktre nie widzi w cikiej pracy na roli adnej rozrywki, ani sposobu na spdzanie wolnego czasu

po pracy. Takie gospodarstwa upadn i znikn wraz ze mierci tych, ktrzy jeszcze na si, czsto wbrew

zdrowemu rozsdkowi i dbaoci o wasne zdrowie, siej, orz, doj. Oni nie potrafi robi nic innego

i nie potrafi marnotrawi czasu na odpoczynek.Wrd modszych daje si odczu ch do zmian, do

modernizacji, oni chc duo wiedzie, szukaj, pyta-

j, sigaj po wszelkie moliwe rodki pomocowe. Oni

mog tworzy nowoczesne rolnictwo.

Czyme ono ma jednak by? Oby nie byy to tylko

ogromne manufaktury, produkujce duo i tanio ywno, jak obecnie mona kupi w hipermarke-tach. Taka poywno ma by jak wszechobecna

podkultura. Szybko, barwnie, krzykliwie szkoda

tylko, e bez smaku. A przecie chciaoby si czu, co si je i czerpa z tego przyjemno. Miejmy wic nadziej, e w trakcie przemian w naszym rolnictwie ominiemy okres bdw i wypacze, jaki mia miejsce

2222


w krajach zachodnich i zachowamy to, co najlepsze w naszej rodzinnej strukturze rolnej. Oby wspieranie gospodarstw niskotowarowych i ekologicznych przy-nioso dobre efekty i nie zostaa zaprzepaszczona szansa na ich zachowanie i rozwj.

A w korytarzu agencji, w kolejce do zoenia wnio-sku mona usysze czsto:

Panie, a po co to wszystko, wypenianie, nerww tyle, czasu

A co pan chcesz? Kas to pan potem bierzesz,

nie? Nie ma nic za darmo.

Jest wic chyba promyk nadziei, w tym tunelu nie-pewnoci i marazmu. Niech polski rolnik, zmierzajc ku nowoczesnoci, wniesie w ni wartoci, ktre moe niekoniecznie z ni s kojarzone. A przecie bez nich rolnictwo stanie si puste jak ta ywno, ktrej smak

wszyscy okrelaj jednym mianem: trociny (...).

Zdzisaw Soszyski [037] opisujc swoje odczucia i pogldy na zmiany zachodzce w rolnictwie odnis si bezporednio do sytuacji doradcw rolnych i spo-sobu, w jaki doradcy s traktowani przez wadze pastwowe. Pastwowe jednostki doradztwa rolni-czego s jednym z najwaniejszych narzdzi oddzia-ywania na rolnikw w kontekcie realizacji zada wynikajcych ze Wsplnej Polityki Rolnej UE i kra-jowej polityki wobec obszarw wiejskich i rolnictwa w Polsce.

(...) System dofinansowywania inwestycji w gospo-darstwach rolnych ze rodkw UE jest tak skonstru-

owany, e rolnik musi wpierw zobowiza si do

wykonania inwestycji, pniej wykona j z wasnych lub poyczonych rodkw, a dopiero po jej odbiorze przez ARiMR, dostaje zwrot pienidzy.

() Myl jednak, e przy tak duych wydatkach na inwestycje winny znale si znacznie wiksze

rodki na wyjazdy dla doradcw i rolnikw do gospodarstw na zachodzie i to nie tylko po to, aby je zwiedzali, lecz po to, aby odbywali w nich praktyki. Dotyczy to zwaszcza modych doradcw i rolnikw znajcych zachodnie jzyki, lecz przy naszych skrom-

nych gaach, nie mogcych sobie pozwoli na takie

wyjazdy prywatne. Obecnie naley sobie zda spraw

i z tego, e rolnik od doradcy zaczyna wymaga wie-dzy na tematy technologiczne i na tematy zwizane z dotacjami pochodzcymi z Unii Europejskiej. Lata 2005 i 2006 byy wanie tego przykadem.

Rok 2007 moe spowodowa to, e przestaniemy

mc pomaga wszystkim rolnikom z powodu braku czasu. Uwaam, e do niektrych dziaa mona by

bardziej dopracowa wymogi, dotyczy to zwaszcza

pomocy dla modych rolnikw i gospodarstw nisko-towarowych.

W Kanadzie obserwowaem wsk specjalizacj

doradcw, mieli oni znacznie mniej rolnikw do

obsugi. My jednak dugo nie bdziemy mieli takiego

wyposaenia, jakie mia ju wtedy doradca kanadyj-

ski. Rozwizanie tego problemu, zaczyna by wane

dzisiaj, gdy rolnicy po chwilowej fascynacji doradca-

mi firm paszowych, czy chemizacyjnych, zaczynaj

poszukiwa obiektywnej informacji, a my ni obecnie praktycznie nie dysponujemy.

Podsumowanie

Transformacja ustrojowa przyniosa istotne zmiany w rolnictwie i na obszarach wiejskich. Rolnictwo jako dzia gospodarki narodowej poddane zostao oddzia-ywaniu mechanizmw rynkowych, ktre wywoay nowe zjawiska dotychczas nieznane rolnikom.

Posiadana wiedza i umiejtnoci w prowadzeniu gospodarstwa rolnego okazay si niewystarczajce, aby sprosta wyzwaniom, jakie przyniosy reformy ekonomiczne.

W tym kontekcie doradztwo rolnicze stano przed nowymi wyzwaniami, na ktre nie byo przygotowa-ne. W pierwszej kolejnoci doradcy musieli zidentyfi-kowa nowe wyzwania, jakie przynis proces trans-formacji ustrojowej do rolnictwa i na polsk wie.

Jak wynika z analizy zgromadzonego materiau poznawczego (badania ankietowe, wypowiedzi dorad-cw nadesane na konkurs pamitnikarski), doradcy rolni poradzili sobie z okreleniem nowych zada, ktre powinni podj, by sprosta wyzwaniom wywo-anym transformacj ustrojow.

Za najwaniejsze zadanie, jakie stoi przed nimi, uznali potrzeb poszerzania wiedzy i doskonalenia umiejtnoci doradczych. Sam fakt uwiadomienia sobie, e najwaniejsza jest wiedza, i to wiedza z no-wych obszarw problemowych, naley oceni pozy-tywnie.

Umiejtno krytycznej samooceny i wyznaczanie sobie obszarw wiedzy, jak naley uzyska, stano-wio o utrzymaniu przez doradcw rolnych wysokiej pozycji wrd rolnikw.

Analizujc wypowiedzi doradcw zawarte w odpo-wiedziach na pytania ankiety, a take szersze opisy i oceny sytuacji, w jakiej znaleli si doradcy rolni po 1990 r., naley odnotowa czsto powtarzane opi-nie o niedocenianiu przez wadze wszystkich szcze-bli roli, jak odgrywa doradztwo rolnicze w yciu mieszkacw wsi i w procesach modernizujcych rolnictwo.

To, co rwnoway ze nastroje wrd doradcw, to szacunek i uznanie ze strony rolnikw.

Centrum Doradztwa RolniczegoOddzia w Krakowie

2323

WIELOFUNKCYJNY ROZWJ OBSZARW WIEJSKICHNR 34/5556/2008

Wstp

Przed przystpieniem Polski do Unii Europejskiej przewaay wrd rolnikw postawy niechci i obaw zwizanych z integracj naszego kraju z Uni. Jed-nake ju w 2003 r., podczas referendum w sprawie naszego czonkostwa, wikszo mieszkacw wsi, tj. 66% opowiedziaa si za tym historycznym krokiem. Obecnie, w cztery lata po akcesji, rolnicy nale do najwikszych zwolennikw integracji europejskiej. Jest to najlepszy dowd, e proces ten okaza si dla nich korzystny.

W wietle osignitych rezultatw po akcesji Pol-ski do UE mona uzna, e nie potwierdziy si czarne scenariusze powszechnie prezentowane przed 2004 r. Integracja europejska nie doprowadzia do masowej redukcji maych gospodarstw i zuboenia mieszkacw wsi. Polski rynek ywnociowy nie zo-sta zalany produktami z innych krajw czonkow-skich, nastpio wrcz odwrotne zjawisko. Zarwno nasze gospodarstwa rolne, jak i instytucje rzdowe poradziy sobie z dystrybucj i absorpcj rodkw unijnych i ich stosunkowo efektywnym wykorzy-staniem.

Korzyci dla rolnikw po akcesji do UE

Najwaniejsze korzystne zmiany dla rolnikw, bd-ce efektem czonkostwa Polski z UE s nastpujce: wydatne zwikszenie transferu rodkw publicz-

nych (krajowych i unijnych) do rolnictwa, co zwikszyo dochody rolnikw oraz poprawio relacje dochodw rolniczych w stosunku do caej gospodarki (tab. 1),

wzrost cen skupu wikszoci produktw rolnych, szybki wzrost eksportu produktw rolno-spoyw-

czych, zwikszenie napywu rodkw na obszary wiej-

skie, nakierowane na inwestycje infrastruktural-ne i dywersyfikacj ekonomiczn,

stabilizacja polityki rolnej,

podniesienie standardw jakociowych wielu pro-duktw rolnych (np. mleczarskich i misnych),

silniejsze powizanie wsparcia publicznego dla rolnictwa z ochron rodowiska naturalnego.

W latach 20032006 wydatki na realizacj polityki rolnej pochodzce zarwno ze rde unijnych, jak i krajowych wzrosy 3,5-krotnie (z 5 080 mln z do 18 515 mln z).

Patnoci bezporednie w rolnictwie

Bardzo wane znaczenie zarwno dla poprawy sytu-acji dochodowej w rolnictwie, jak i dla zmiany sto-sunku polskich rolnikw do UE byo zastosowanie uproszczonej formuy podziau patnoci bezpored-nich, ktr Polska wynegocjowaa w traktacie akce-syjnym. Jest to system patnoci zwizanej z obsza-rem uytkw rolnych; jego wprowadzenie byo sto-sunkowo proste i umoliwio wikszoci rolnikw skorzystanie z tej formy wsparcia.

Celem patnoci bezporednich w krajach UE jest zabezpieczenie odpowiedniego poziomu dochodw rolnikw, bez potrzeby podwyszenia cen dla kon-sumentw. Po raz pierwszy patnoci bezporednie zostay wypacone polskim rolnikom w okresie 18 padziernika 2004 r. 30 wrzenia 2005 r. Grupie

Dr hab. in. Jzef Kania

Znaczenie dopat bezporednich w ksztatowaniu sytuacji ekonomicznej gospodarstw rolnych w Unii Europejskiej

2424

WIELOFUNKCYJNY ROZWJ OBSZARW WIEJSKICH NR 34/5556/2008

okoo 1,4 mln beneficjentw przekazane zostao 6,3 mld z w ramach jednolitej i uzupeniajcej patnoci obszarowej.

Wysoko stawek dopat, z ktrych korzystali pol-scy rolnicy zobrazowano w tabeli 1.

W roku bazowym 2004, tj. w roku naszego przyst-pienia do Unii Europejskiej, wynegocjowana koperta finansowa w euro, powierzchnia referencyjna upraw rolin podstawowych i specjalnych oraz dopata z budetu krajowego pozwoliy na uzyskanie stosun-kowo korzystnej stawki dopat JPO+UPO 503,31 z, ktra w latach 20042007 zwikszaa si o 5% rocz-nie, a od roku 2007 do 2010 r. wzrasta o 10% rocz-

nie zgodnie z Traktatem akcesyjnym. Spadek kursu euro do zotwki w analizowanym okresie spowodo-wa znacznie niszy poziom stawek dopat ni zaka-dano, szczeglnie w 2005 r. (507,35 z).

W latach 20042006 polscy rolnicy otrzymali w postaci dopat bezporednich cznie 20,4 mld z. W przeliczeniu na hektar uytkw rolnych wynosio to rednio 463 z w 2004 r. i 527 z w 2006 r. Patnoci bezporednie, chocia powszechnie dostpne, okazay si czynnikiem silnie rnicujcym sytuacj ekono-miczn gospodarstw; wielkoobszarowe gospodarstwa rolne otrzymuj setki tysicy, a nawet miliony zo-tych rocznie (np. Spdzielcza Agrofirma Witkowo

Tabela 1. Wysoko dopat bezporednich w rolnictwie polskim

Rodzaj dopatyRok

2004 2005 2006 2007 2008

Dopaty podstawowe (JPO) ogem w mln euro 660,00 823,20 997,50 1145,80 1432,20

JPO z / ha 210,53 225,00 276,28 301,00 339,30

Dopata uzupeniajca UPO z / ha 292,78 28,235 313,45 294,00 269,34

Dopata uzupeniajca PZ z / ha 438,00 379,55

Razem JPO + UPO 503,31 507,35 589,73 595,00 608,64

Razem JPO + PZ 739,00 718,85

Kurs wymiany Euro 4,0000 3,9185 3,9713 3,7730 3,3967

rdo: MRiRW

Tabela 2. Tworzenie dochodw w indywidualnych gospodarstwach rolnych FADN w latach 20042007

WyszczeglnienieLata

2004 2005 2006 2007

Wielko ekonomiczna [ESU] 9,6 9,7 9,8 9,8

Powierzchnia uytkw rolnych [ha] 16,49 16,69 16,61 16,61

Produkcja ogem [z] 84 453 80 384 82 582 104 047

Zuycie porednie [z] 49 272 48 429 49 183 59 630

Amortyzacja [z] 12 672 13 065 12 771 13 219

Koszt czynnikw zewntrznych [z] 3 141 3 025 3 079 3 577

Podatki [z] 837 882 790 887

Dopaty do dziaalnoci operacyjnej [z] 2 748 8 694 13 317 12 161

Dochd z rodzinnego gospodarstwa rolnego [z] 20 741 22 540 28 598 37 417

Wzrost dochodw 2006/2004 i 2007/2006 [%] 37,9 30,8

Udzia dopat bezp. w dochodach gosp. [%] 13,2 45,4 64,2 58,6

rdo: IERiG

2525

WIELOFUNKCYJNY ROZWJ OBSZARW WIEJSKICHNR 34/5556/2008

7 667 tys. z, Top Farms Gubczyce 7 659 tys. z, Top Farms Wielkopolska 7 454 tys. z), a w gospodar-stwach drobnych jest to zazwyczaj kilkaset zotych, bd kilka tysicy zotych.

Z bada Komisji Europejskiej wyni

2008 34 2536 zdjecia druk - Aktualności · Historia garncarstwa w Medyni Głogowskiej 56 Tomasz...

Documents

Transcript of 2008 34 2536 zdjecia druk - Aktualności · Historia garncarstwa w Medyni Głogowskiej 56 Tomasz...