10 prawo spadkowe - Uniwersytet...

Prawo Spadkowe

Pojęcia

Hereditas w czasach archaicznych


Sukcesja ‘naturalna’: Dwanaście Tablic



sui



sui

agnati



sui

agnati

gentiles



sui

agnati

gentiles

Pojęcie TESTAMENTU : ograniczenia



sui

agnati

gentiles

Pojęcie TESTAMENTU : ograniczenia

testamentum calatis comitis, testamentum in procinctu

Wolność testowania


Jak obejść ograniczenia ustawowe i społeczne?



mancipatio familiae ☞ nuncupatio/lex mancipi



mancipatio familiae ☞ nuncupatio/lex mancipi

☞ testamentum per mancipationem

Mancipatio familiae

forma testamentu: testujący powierniczo sprzedaje cały swój majątek powiernikowi (familiae emptor), dołączając polecenie wydania go po śmierci wskazanej osobie/osobom

być może testator pierwotnie zastrzegał sobie prawo używania i pobierania pożytków z familia do czasu swej śmierci.

Testament mancypacyjny

FAMILIAM PECVNIAMQVE TVAM ENDO MANDATELA TVA CVSTODELAQVE MEA ESSE AIO, EAQVE, QVO TV IVRE TESTAMENTVM FA C E R E P O S S I S S E C V N DV M L E G E M PVBLICAM, HOC AEREAENEAQVE LIBRA, ESTO MIHI EMPTA Twierdzę, że twoja familia i pecunia, które w twojej są pieczy i władaniu, są moje, i niech mi będą nabyte tym spiżem i tą spiżową wagą, tak byś zgodnie z prawem mógł sporządzić testament zgodnie z publicznym uroczystym oświadczeniem

Testament mancypacyjny

HAEC ITA VT IN HIS TABVLIS CERISQVE SCRIPTA SVNT, ITA DO ITA LEGO ITA T E S TO R , I TAQV E VO S , QV I R I T E S , TESTIMONIVM MIHI PERHIBETOTE

Tak jak na tych tabliczkach i woskach zostało zapisane, tak ja daję, tak zapisuję, tak oświadczam, toteż wy Kwiryci dawajcie mi świadectwo.

Powrót ograniczeń: dlaczego?


Ustawowe (wg ius civile)


Ustawowe (wg ius civile)Lex Voconia



Lex Furia Testamentaria




Lex Falcidia (quarta Falcidia)





W prawie pretorskim (wg aequitas):





W prawie pretorskim (wg aequitas):querela inoficiosi testamenti/pars legitima

Bonorum Possessio

Pojęcie geneza

Bonorum Possessio

Bonorum Possessio

Porządek dziedziczenia wg Edyktu

Bonorum Possessio

Porządek dziedziczenia wg Edyktuliberi

Bonorum Possessio

Porządek dziedziczenia wg Edyktuliberilegitimi (& patronus)

Bonorum Possessio

Porządek dziedziczenia wg Edyktuliberilegitimi (& patronus)cognati

Bonorum Possessio

Porządek dziedziczenia wg Edyktuliberilegitimi (& patronus)cognativir & uxor

Bonorum Possessio

Porządek dziedziczenia wg Edyktuliberilegitimi (& patronus)cognativir & uxor

“Testament Pretorski”

Heres versus Bonorum Possessor

objęcie ipso iure Musi starać się o posiadanie

Sukcesja uniwersalna Sukcesja singularna in toto

hereditatis petitio & i in. skargi cywilne

interdictum quorum bonorum

Skargi cywilne przeciwko dziedzicowi  

Skargi pretorskie z fikcją


Decuius nie zostawił testamentu. Przeżyli go jego młodszy brat i emancypowany syn.



Zmarła kobieta sporządziła testament bez auctoritas tutoris, ustanawiając dziedzicem męża. Przeżył ją również młodszy brat.




Decuius sporządził dwa testamenty. W pierwszym, cywilnym, ustanowił dziedzicem A. W drugim ustanowił nim B, ale nie dokonał mancipatio familiae.




Decuius sporządził dwa testamenty. W pierwszym, cywilnym, ustanowił dziedzicem A. W drugim ustanowił nim B, ale nie dokonał mancipatio familiae.

Kto będzie dziedziczył??

Hereditatis petitio

Hereditatis petitioSędzią niech będzie X. Jeśli się okaże, że spadek po Publii należy się wedle prawa Kwiritów Aulusowi Ageriusowi, i rzecz ta nie zostanie zwrócona na wezwanie sędziego, ile byłaby ta rzecz warta, tyle niech zasądzi sędzia od Numeriusa Negidiusa dla Aulusa Ageriusa


Mąż zatem przegra proces: jego bonorum possessio to bonorum possessio sine re (“bez rzeczy”: bo może być spadku pozbawiony przez dziedzica cywilnego)


Mąż zatem przegra proces: jego bonorum possessio to bonorum possessio sine re (“bez rzeczy”: bo może być spadku pozbawiony przez dziedzica cywilnego)

gdyby nie ma żadnego pretendenta cywilnego do spadku bonorum possessio staje się cum re “rzeczywista, realna”: bo nikt nie może bonorum possessora pozbawić spadku.

Gaius

1 § 118. Należy również pamiętać, że kobieta, która jest pod opieką, musi uzyskać zgodę tutora na sporządzenie testamentu, w przeciwnym wypadku testament będzie nieważny wedle prawa cywilnego.

Gaius

1 § 118. Należy również pamiętać, że kobieta, która jest pod opieką, musi uzyskać zgodę tutora na sporządzenie testamentu, w przeciwnym wypadku testament będzie nieważny wedle prawa cywilnego.1 § 119. Pretor jednakże przyrzeka spadkobiercom wymienionym w testamencie posiadanie majątku zgodnie z treścią tabliczek testamentu, jeśli będzie on opatrzony pieczęciami 7 świadków. I jeśliby nie było nikogo, komu należałby się spadek bez testamentu na podstawie ustawy - jak na przykład brat urodzony z tego samego ojca lub stryj - albo bratanek - wtedy spadkobiercy wymienieni w testamencie będą mogli spadek zatrzymać. Takie samo jest prawo także wtedy, gdy testament jest nieważny z innego powodu, np. dlatego, że dobytek nie został sprzedany, albo testator nie wypowiedział słów nuncupatio.

Gaius

120. Lecz rozważmy, czy nawet jeśli będą brat lub stryj, uważa się ich za mających przewagę nad spadkobiercami wymienionymi w testamencie. W reskrypcie Antonina oznajmia się, że ci, którzy wystąpili o przyznanie im posiadania majątku zgodnie z treścią tabliczek testamentu sporządzonych nieprawidłowo, mogą przeciwko tym, którzy dochodzą spadku nie na podstawie testamentu, bronić się zarzutem podstępnego działania.

Gaius

149a. Czasem jednak, dziedzice wyznaczeni w testamencie przedkładani są nad dziedziców prawa cywilnego, na przykład wtedy, gdy są uchybienia formalne, bo nie sprzedano majątku obrzędowo, lub testator nie wypowiedział nuncupatio; I tak jeśli agnaci zmarłego wystąpią o spadek, ich żądanie zostanie zablokowane przez zarzut podstępnego działania na podstawie konstytucji boskiego Antonina.

Hereditatis petitio cum exceptione doli


Sędzią niech będzie X. Jeśli się okaże, że spadek po Publii należy się wedle prawa Kwiritów Aulusowi Ageriusowi, o ile Aulus Agerius nie działał w tej sprawie podstępnie, i rzecz ta nie zostanie zwrócona na wezwanie sędziego, ile byłaby ta rzecz warta, tyle niech zasądzi sędzia od Numeriusa Negidiusa dla Aulusa Ageriusa



Mąż zatem wygra proces: heres korzystając, ze swojego prawa narusza zasady słuszności, działa “podstępnie”



Mąż zatem wygra proces: heres korzystając, ze swojego prawa narusza zasady słuszności, działa “podstępnie”

bonorum possessio Męża to bonorum possessio cum re (“z rzeczą”: roszczenia heredes blokuje exceptio)

Podsumowanie

Podsumowanie

Początkowo przeważa ius civile

Podsumowanie


hereditatis petitio przeciwko Bonorum Possessorowi zawsze skuteczne (bonorum possessio cum re & sine re).

Podsumowanie



Od czasu Antonina Piusa?? Bonorum possessor sine re posługując exceptio doli paraliżuje żądanie dziedzica ustawowego

Podsumowanie



Od czasu Antonina Piusa?? Bonorum possessor sine re posługując exceptio doli paraliżuje żądanie dziedzica ustawowego

być może pretorzy już wcześniej przyznali exceptio doli w zbiegu dziedziczenia ustawowego i edyktalnego.

Czasy postklasyczne

Czasy postklasyczne

Zatarcie różnicy między BP I H

Czasy postklasyczne


Justynian próbuje przywrócić klasyczne podziały, ale nie skutecznie

Czasy postklasyczne


Justynian próbuje przywrócić klasyczne podziały, ale nie skutecznie

Nowy porządek dziedziczenia (Nov. 118)

Praetor a ius civile


iuris civilis


iuris civilis

adiuvandi gratia


iuris civilis

adiuvandi gratia

supplendi


iuris civilis

adiuvandi gratia

supplendi

corrigendi


iuris civilis

adiuvandi gratia

supplendi

corrigendi

nadawanie bonorum possessio dziedzicowi cywilnemu (heres): przyznanie ochrony interdyktalnej


iuris civilis

adiuvandi gratia

supplendi

corrigendi


stworzenie nowych kategorii uprawnionych do dziedziczenia, przy braku heredes


iuris civilis

adiuvandi gratia

supplendi

corrigendi


stworzenie nowych kategorii uprawnionych do dziedziczenia, przy braku heredes

? zablokowanie hereditatis petitio wytaczanej przez heres bonorum possessorowi, gdy to było niezgodne z aequitas.

Włączenie do dziedziczenia emancypowanych dzieci

Włączenie do dziedziczenia emancypowanych dzieci

pro & contra. Zasady, czas. collatio bonorum/dotis/donationis

Collationes

Załóżmy, że spadek jest wart 600. Czworo dzieci przeżyło spadkodawcę: emancypowany syn, którego majątek wart jest około 600, młodszym także emancypowany syn, który może się pochwalić zarobionymi 300, córka oddana w małżeństwo z manus z posagiem o wartości 300 oraz najmłodszy syn, który w chwili śmierci ojca pozostawał pod jego władzą. Jak będzie wyglądać podział majątku?

Testamenty w szczególności

Forma i wymogi

Essentialia

ustanowienie

Titus heres meus esto.

Lucius & Titus heredes mei sunto

Stichus, servus meus liber esto & heres meus esto.

ex quota NIE ex re certa

Konkretnej osoby

Cretio

Cernitoque in centum diebus proximis, quibus scies poterisque. Quod ni ita creveris, exheres esto et tum Stichus Servus meus heres esto

Niech oświadczy w ciągu 100 najbliższych dni, odkąd się dowie i będzie mógł. Jeśli zaś nie oświadczysz, bądź wydziedziczony i niech wtedy Stichus mój niewolnik będzie dziedzicem

Essentialia

Wydziedzicenie:

Publius exheres esto!

Skutki pominięcia sui/liberi

syn: testament nieważny

córka & inni sui/liberi: testament częściowo ważnys

Wydziedziczenie

Lucius Filius Meus Exheres Esto. Quicumque mihi Filius Genitus Fuerit, Exheres Esto. Ceteri omnes exheredes sunto

Niech Lucjusz, mój syn, będzie wydziedziczony, ktokolwiek zrodzi mi się synem, niech będzie wydziedziczony, niech wszyscy inni będą wydziedziczeni

Substytucja

Septimus Filius Meus Heres esto. Si Filius Meus mihi Heres non Erit, Sive Heres Erit et is Prius Moriatur, Quam in Suam Tutelam Venerit, Tunc Seius Heres Esto

Septimus syn mój niech będzie moim dziedzicem. Jeśli syn mój nie będzie dziedzicem, lub będzie dziedzicem, lecz zemrze zanim obejmie nad sobą opiekę, wtedy niech Seius będzie dziedzicem

Postanowienia szczegółowe legatum per vindicationem

Legatum per vindicationem: warunki

Publiae Uxori meae Usumfructum domi mei do lego. Lucio Filio Meo Agrum Campanum Do Lego.

Publii, mej żonie, daję zapisuję ususfructus domu mego. Lucjuszowi memu synowi daję zapisuje pole Kampańskie.

Postanowienia szczegółowe legatum per damnationem

Heres Meus Centum Modios Trittici Alexandrini Lucio et Seio dare Damnas Esto (Heres Meus Centum Modios Trittici Alexandrini Lucio et Seio Dato) Niech dziedzic mój będzie zobowiązany jakby zasądzeniem do dania Seiusowi i Lucjuszowi stu modiów pszenicy aleksandryjskiej (Niech dziedzic mój da Seiusowi i Lucjuszowi sto modiów pszenicy aleksandryjskiej)

Postanowienia szczegółowe legatum per damnationem

Heres Meus Primitivum Servum Primae filiae Meae Dato. Heres Meus Primitivum Servum Secundae filiae Meae Dato. Niech dziedzic mój da córce mojej Primiae niewolnika Primitivusa.

Postanowienia szczegółowe legatum sinendi modo

Heres meus Damnas Esto sinere Decimum Asinellum Bucefalum Sumere Sibique Habere Niech dziedzic będzie zobowiązany jakby zasądzeniem do pozwolenia, żeby Decimus wziął i miał dla siebie osiołka Bucefała.

Postanowienia szczegółowe fidecommissum

Roge Te Titi, Petoque a te, et Fidae Tuae Comitto, Ut cum Primum Possis Hereditatem meam Adire, Caio Servam Syram Reddas Restituas

Proszę Cię Titiusie, i domagam się od ciebie oraz polecam twej wierze, abyś jak tylko będziesz mógł objąć spadek mój, Gaiusowi wydał i oddał niewolnicę Syrę.

Postanowienia szczegółowe datio tutoris

Liberis Meis Uxorique Quintum Tutorem do.

Dzieciom moim i żonię daję Quintusa za tutora.

Klauzula mancypacyjna

Titius heres esto. Cernitoque in centum diebus proximis, quibus scies poterisque. Quod ni Ita Creveris, Exheres Esto et Tum Stichus Servus Meus Heres Esto. Lucius Filius Meus Exheres Esto. Quicumque mihi Filius Genitus Fuerit, Exheres Esto. Ceteri omnes exheredes sunto. Publiae Uxori meae Ususfructum domi mei do lego. Lucio Filio Meo Agrum Campanum Do Lego. Heres Meus Centum Modios Trittici Alexandrini Lucio et Seio dare Damnas Esto. Heres Meus Primitivum Servum Meus Primae filiae Meae Dato. Heres Meus Primitivum Servum Meus Secundae filiae Meae Dato. Heres meus Damnas Esto sinere Decimum Asinellum Bucefalum Sumere Sibique Habere. Roge Te Titi, Petoque a te, Ut cum Primum Possis Hereditatem meam Adire, Caio Servam Syram Reddas Restituas. Liberis Meis Uxorisque Quintum Tutorem do.

Testament

Rodzina rzymskiego weterana

Karanis

Testamentum Cai Longini Castoris

BGU I 326

Służba w flocie w Misenum,

otrzymuje obywatelstwo po honesta missio

Wraca do Karanis, sporządza testament

Tłumaczenie testamentu: Gaius Longinus Kastor, weteran zwolniony w zaszczytny sposób ze służby w flocie pretorskiej Misenum sporządził testament. Polecam by moja niewolnica Marcella w wieku lat ponad trzydziestu oraz moja niewolnica Kleopatra w wieku lat ponad trzydziestu były wolne. Każda z nich niech będzie mi dziedzicem w równych częściach. Wszyscy pozostali niech będą wydziedziczeni. Niech oświadczą każda względem swej części, jak tylko wyda im się, to stosowne, niech nie będzie można zastawić lub sprzedać (spadku). Ale gdyby wyżej wymienioną Marcellę dotknął ludzki los, chcę by jej część przypadła Sarapionowi i Socratesowi i Longusowi. Podobnie i Kleopatra, chcę by jej część przypadła Nilusowi. Ktokolwiek mi będzie dziedzicem, niech będzie zobowiązany dać, wykonać i zapewnić wszystkie te rzeczy, które są zapisane w tym moim testamencie i polecam to ich wierze.

Moja niewolnica Sarapias córka, mej wyzwolenicy Kleopatry niech będzie wolna, i daję i zapisuję jej 5 arur uprawnej ziemi, którą mam w okolicach wsi Karanis w miejscu zwanym Strusiem, podobnie jedną i ćwierć arury nieużytków, podobnie trzecią część mego domu, i podobnie trzecią część tego samego (domu), który kupiłem od Prapetheus córki Thaseus, podobnie trzecią część gaju palmowego, który mam w pobliżu kanału zwanego Starym Kanałem. Chcę by moje ciało zostało wyniesione i ubrane staraniem i pobożnością mych dziedziców.

Gdybym pozostawił jeszcze jakieś rozporządzenie napisane moją ręką lub w jakikolwiek sposób, chcę by było ważne. Niech zły podstęp trzyma się z daleka od tego testamentu.

Przy sporządzaniu tego testamentu Iulius Petronianus kupił familia za sesterca, Gaius Lucretius Saturnilus trzymał wagę, a Marcus Sempronius Heraclianus poświadczył. Testament został sporządzony we wsi Karanis w nomie Arsinoickim 17 dni przed Kalendami Listopada za konsulatu dwóch Silanusów w 30 roku panowania Imperatora Cezara Marka Aureliusa Kommodusa Antonina Piusa Szczęsnego Augusta Armeńskiego Medyjskiego Partyjskiego Sarmackiego Germańskiego, 21 dnia miesiąca Hathyr (17.10.189). Jeśli pozostawię jakikolwiek inny dokument napisany mą ręką, chcę by był ważny. Otwarto i odczytano w Metropolis Arsinoickiej na Forum Augusta w biurze podatku pięcioprocentowego od spadków i wyzwoleń, 9 dni przed Kalendami Marca za konsulatu tych, którzy są teraz konsulami, w drugim roku panowania Cesarza cezara Luciusa Septimusa Severa Pertinaxa Augusta, Mecheir 27. (21.02.194) (pozostali pieczętujący… )

Tłumaczenie tabliczek kodycylu: Ja, Caius Longinus Kastor, zaszczytnie zwolniony weteran floty pretorskiej w Misenum sporządziłem kodycyle. Marcusa Semproniusa Heraclianosa, wiernego przyjaciela i zacnego człowieka uczyniłem zarządcą wedle jego (dobrej) wiary. Daje zapisuję krewnemu Iulusowi Serenosowi 4000 sestercji. Napisałem własną ręką 7 dnia przed Idami Lutego (7.02). Longinus Akylas i Valerius Priscus je zapięczętowali. Pięczętujący: G. Longinus Akylas (rozpoznał) Julius Philoxenos (rozpoznał) Gaius Lucertius Saturnilus (rozpoznał) Gaius Longinus Kastor; Julius Gemellus, weteran. Otwarto i odczytano tego samego dnia, kiedy odpieczętowano testament.(2 ręka) Ja Gaius Lucius Germaninus, prawnik rzymski, przetłumaczyłem powyższą kopię i jest ona w zgodzie z oryginałem testamentu. verso: Caiusa Longinusa Kastora

Kleopatra ∞ Kastor ∞ Marcella

Sarapias Neilos

Sarapion Sokrates Longos

1. Żyjący w III wieku p.n.e. Rufus ma w majątku cztery domy w Rzymie, spichlerz i willę w Ostii oraz trzy statki przystosowane do transportu zboża i 5 000 sesterców w gotówce. Nie ma długów ani wierzytelności. Pragnie, aby żona będąca pod manus otrzymała willę na Capri, córka Rufia 45 000 sesterców i domy w Rzymie, a jedyny syn Maevius willę i spichlerz w Ostii oraz statki. Proszę napisać testament.

2. W 175 roku p.n.e. zwraca się do ciebie Marcus z prośbą o napisanie mu testamentu. Ma on in potestate: dwóch synów Aulusa i Maeviusa oraz córki Iulię i Tulię. Marcus chce, aby każdy syn dostał po jednym z domów w Ostii, które są w majątku Marcusa. Iulia ma otrzymać złoty naszyjnik, a Tulia niewolnika Psyllosa, którego właścicielem jest senator Vanuleius. Proszę napisać testament.

3. Żyjący w III wieku p.n.e. Lucius pragnie przekazać swój majątek jedynemu synowi. Chce on także, aby zdobyta przez syna na wojnie zbroja przypadła przyjacielowi Titiusowi, oraz żeby żona Kalpurnia dostała latyfundium koło Ostii warte jedną czwartą całego majątku Luciusa. Proszę napisać testament.

1. Majatek Filemona żyjącego w II w p.n.e. składał się z: latyfundium o wartości 300 000 sesterców), willi na Capri (o wartości 100 000 sesterców), stajni wyścigowych koni (o wartości 50 000 sesterców), nie ma żadnych długów i wierzytelności. Filemon ma żonę in manu, dwóch synów Teofila i Hermasa oraz córkę Lidię – wszyscy in potestate. Filemon pragnie, aby po jego śmierci Teofil otrzymał latyfundium, Hermas stajnię, a Lidia willę na Capri. Proszę napisać testament.

Rodzina sporządzającego testament, Aulusa, składa się z dwóch wnuczek po zmarłym synu Publiusie, dwóch wnuków po zmarłej córce Aulii oraz emancypowanego syna Quintusa. Ile musi zostawić każdej z uprawnionych osób, by na pewno jego testament się utrzymał w

roku 59 pne, 150 ne i 589 ne.

10 prawo spadkowe - Uniwersytet...

Documents

Transcript of 10 prawo spadkowe - Uniwersytet...