ul. Rynek 10/1, 62 – 200 Gniezno

Raport o Stanie

Powiatu Gnieźnieńskiego

Gniezno 2005

SPIS TREŚCI

pkt stronaI. Wstęp 3II. Informacje ogólne 31. Potencjał przyrodniczy 32. Potencjał gospodarczy 6III. Rynek pracy, zasoby ludzkie, edukacja, turystyka i kultura 121. Ludność 122. Rynek pracy 143. Edukacja i sport 274 Turystyka i rekreacja 355 Kultura 52IV. Sektor produkcyjny 551. Potencjał podmiotów gospodarczych 552. Przemysł i przedsiębiorczość 623. Małe i średnie przedsiębiorstwa 634. Rolnictwo i rozwój obszarów wiejskich 67V. Infrastruktura służąca rozwojowi gospodarczemu i społecznemu. 781. Infrastruktura techniczna 781.1. Infrastruktura komunikacyjna 781.2. Infrastruktura elektroenergetyczna 831.3. Infrastruktura gazowa 841.4. Infrastruktura telekomunikacyjna 852. Ochrona środowiska i infrastruktura ochrony środowiska 853. Infrastruktura społeczna 1063.1. Osadnictwo i mieszkalnictwo 1063.2. Pomoc społeczna udzielana mieszkańcom 1083.3. Opieka medyczna 1133.4. Bezpieczeństwo mieszkańców 1153.4.1. Bezpieczeństwo mieszkańców w zakresie sytuacji pożarowej i innych

miejscowych zagrożeń115

3.4.2. Bezpieczeństwo mieszkańców w zakresie przestępczości 1183.4.3. Bezpieczeństwo sanitarne i weterynaryjne 1203.5. Urząd Starostwa 1213.6. Współpraca Powiatu i integracja społeczności lokalnej 1423.7. Budżet Powiatu Gnieźnieńskiego 1454. Środki pomocowe na realizację działań zawartych w Planie Rozwoju

Lokalnego148

2

I. WstępRaport o stanie Powiatu Gnieźnieńskiego stanowi podstawowy dokument wyjściowy do przeprowadzenia analizy SWOT, czyli określenie jego silnych i słabych stron oraz szans i zagrożeń. Na mocy ustawy z dnia 5 czerwca 1998r. o Samorządzie Powiatowym mieszkańcy Powiatu Gnieźnieńskiego utworzyli z mocy prawa z dniem 1 stycznia 1999 r. lokalną wspólnotę samorządową.Powiat od tego czasu wykonuje określone ustawami zadania publiczne o charakterze ponadgminnym w zakresie:

edukacji publicznej; promocji i ochrony zdrowia; pomocy społecznej; polityki prorodzinnej; wspierania osób niepełnosprawnych; transportu zbiorowego i dróg publicznych; kultury oraz ochrony zabytków i opieki nad zabytkami; kultury fizycznej i turystyki; gospodarki wodnej; ochrony środowiska i przyrody; rolnictwa, leśnictwa i rybactwa śródlądowego; porządku publicznego i bezpieczeństwa obywateli; ochrony przeciw powodziowej, w tym wyposażenia i utrzymania powiatowego

magazynu przeciwpowodziowego, ochrony przeciw pożarowej i zapobiegania innym nadzwyczajnym zagrożeniom życia i zdrowia ludzi oraz środowiska;

przeciwdziałania bezrobociu oraz aktywizacji lokalnego rynku pracy; ochrony praw konsumenta; utrzymania powiatowych obiektów i urządzeń użyteczności publicznej oraz obiektów

administracyjnych; obronności; promocji powiatu; współpracy z organizacjami pozarządowymi.

Do zadań publicznych powiatu należy również zapewnienie wykonywania określonych w ustawach zadań i kompetencji kierowników powiatowych służb, instytucji i straży. Powiat może ponadto na uzasadniony wniosek zainteresowanej gminy przekazać jej zadania z zakresu swojej właściwości na warunkach ustalonych w porozumieniu.

II. Informacje ogólne1. Potencjał przyrodniczy

Rzeźba powierzchni terenu Powiaty Gnieźnieńskiego oraz warunki geologiczne i glebowe zostały ukształtowane przez zlodowacenie środkowopolskie i bałtyckie.Najwyższym wzniesieniem Powiatu Gnieźnieńskiego jest Wał Wydartowski – 167 m. n.p.m.Na omawianym obszarze przeważają gleby bielicowe i rdzawe (60%) oraz płowe i brunatne (20%).Powiat Gnieźnieński podobnie jak cała część wschodnia Wielkopolski jest najmniej zasobna w wodę w porównaniu z innymi regionami kraju i terenami Wielkopolski. Powiat Gnieźnieński jest pod wpływem klimatu umiarkowanego przejściowego, oceaniczno – kontynentalnego z względnie małymi sumami opadów atmosferycznych i okresem wegetacyjnym wynoszącym około 230 dni. Średnie roczne temperatury powietrza dla Powiatu Gnieźnieńskiego wynoszą około 8 C, a liczba dni z pokrywą śnieżną wynosi w

3

granicach 50 dni. Najmniejsze opady występują na terenie Gminy Niechanowo. Z tego też powodu obszar ten leży w strefie największych deficytów wodnych. Niedobór wody mierzony różnicą rocznych sum opadowych i rocznej wartości parowania wody wynosi około 300 mm.Opady na terenie Powiatu Gnieźnieńskiego można scharakteryzować na podstawie danych z posterunków IMGW w Witkowie, Czerniejewie i Gnieźnie. Średni opad normalny wyznaczony dla tych stacji wynosi od 528 do 561 mm i maleje z zachodu na wschód. Najwyższe opady występują w lipcu i sierpniu, a najniższe w lutym i marcu. Różnica między sumą opadów roku wilgotnego i suchego wynosi w Czerniejewie i Witkowie odpowiednio: 556 i 527 mm.Z punktu widzenia hydrologii istotne znaczenie mają długotrwałe okresy opadów niskich jak i okresy o wysokich sumach opadów.Według badań posterunku IMGW w Gnieźnie średnioroczne opady w ujęciu wieloletnim zostały określone na poziomie 554 mm. Tylko jednak w roku 1998 wielkość opadów zbliżała się do tego stanu (526 mm). W latach późniejszych ilość opadów była niższa (1999 – 427,0 mm; 2000 – 465,8 mm; 2001 – 426,4 mm; 2002 – 478,5 mm; 2003 – 232,4 mm). W związku z tym grunty rolne na terenie Powiatu Gnieźnieńskiego potrzebują renowacji drenowania. Większość tego typu urządzeń ma od 80 do 120 lat.Ze względu na trudne warunki wodne konieczne jest podjęcie działań mających na celu zatrzymanie jak największej ilości wody na terenie Powiatu. Konieczne jest prowadzenie zadrzewień śródpolnych, ochrona tych zadrzewień (szczególnie przed wycinką) oraz ochrona wszelkich oczek wodnych. Środki na zadrzewienie śródpolne można uzyskać m. in. z Funduszu Ochrony Gruntów Rolnych.Lasy w Powiecie Gnieźnieńskim zajmują około 14,3% powierzchni (w Wielkopolsce 25,8%). Wynika z tego, że w zakresie zalesienia w Powiecie Gnieźnieńskim jest jeszcze wiele do zrobienia. Najbardziej zalesioną gminą Powiatu jest gmina Czerniejewo, w której to lasy stanowią 30,12%. Dużym stopniem zalesienia charakteryzują się gminy: Mieleszyn (24,9%) oraz Witkowo (21,27%). Pozostałe gminy Powiatu posiadają lesistość w przedziale od 5,05% do 14,36%. Szczegółowe dane dotyczące powierzchni lasów państwowych i prywatnych przedstawia tabela.Powierzchnia lasów w Powiecie Gnieźnieńskim.

Jednostka Samorządu

terytorialnego

Lasy [ha] Powierzchnia [ha]

Lesistość[%]Ogółem W tym prywatne

Powiat ogółem 18183,8 1376,0 125434 14,5%Miasto Gniezno 494,2 19,3 4089 12,09%Gniezno 2555,6 226,6 17799 14,36%Czerniejewo 3374,1 87,1 11201 30,12%Kiszkowo 913,9 152,9 11458 7,98%Kłecko 665,1 93,1 13170 5,05%Mieleszyn 2470,8 180,8 9924 24,9%Łubowo 1045,6 129.6 11341 9,22%Niechanowo 933,8 111,8 10531 8,87%Trzemeszno 1807,9 209 17481 10,34%Witkowo 3922,8 165,8 18440 21,27%

Na terenie Powiatu Gnieźnieńskiego znajdują się dwa parki krajobrazowe: Legnicki Park Krajobrazowy oraz Powidzki Park Krajobrazowy im. generała Dezderego Chłopowskiego.

4

Przewidywane kierunki zmian związane są z jednej strony ze zwiększeniem powierzchni leśnych poprzez zalesianie, a z drugiej z przebudową drzewostanów zgodnie z występującymi siedliskami, co szczegółowo określają operaty urządzeniowe w poszczególnych nadleśnictwach.Podstawowym celem jest ochrona ekosystemów leśnych oraz zalesianie nieużytków i zwiększanie zalesiania gruntów, które nie są używane do produkcji rolnej. Ponadto należy stopniowo zamieniać strukturę gatunkową lasów, w taki sposób, aby zmniejszyć zagrożenie pożarowe, dostosować je do funkcji rekreacyjnych i ochronnych, zwiększyć ich atrakcyjność poznawczą oraz zmniejszyć zagrożenia ze strony szkodników. Konieczne jest współdziałanie z właścicielami lasów, w celu udostępnienia i zagospodarowania lasów dla celów turystyki i rekreacji.Narastająca od lat degradacja środowiska przyrodniczego i wzmożone oddziaływanie niekorzystnych czynników biotycznych, abiotycznych i antropogenicznych stanowią coraz większe zagrożenie dla lasów występujących na terenie Powiatu Gnieźnieńskiego. Wśród najbardziej niebezpiecznych zagrożeń antropologicznych należy wyróżnić: zanieczyszczenie powietrza gazami i pyłami; obniżanie poziomu wód gruntowych; nadmierne rozdrobnienie obszarów leśnych; schematyczną gospodarkę leśną nastawiona tylko na pozyskiwanie surowca; wzmożoną penetrację lasów przez ludzi, zanieczyszczanie i zaśmiecanie terenów leśnych; pożary.Te negatywne zjawiska skłaniają do stopniowego przeprofilowania działalności gospodarczej w kierunku zrównoważonej gospodarki leśnej, kierującej się następującymi zasadami: koncentracją lasu trwałego, zasadą powszechnej ochrony lasów, dalszym powiększeniem zasobów leśnych, prowadzeniem obok produkcyjnej, proekologicznej i środowiskowotwórczej gospodarki

leśnej.Mówiąc o lasach występujących na terenie Powiatu Gnieźnieńskiego warto zauważyć, że lasy w klimatyczno - geograficznej strefie położenia Polski są najbardziej naturalną formacją przyrodniczą, stanowiącą niezbędny czynnik równowagi ekologicznej, ciągłości życia biologicznego i przyrodniczej różnorodności krajobrazu, a także neutralizacji zanieczyszczeń i degradacji środowiska. Zachowanie lasów jest nieodzownym warunkiem ograniczania procesów erozji gleb i stepowienia krajobrazu oraz ochrony zasobów wodnych i regulacji stosunków wodnych w krajobrazie. Przyjęta w 1991 r. ustawa o lasach przewartościowała ich społeczne i gospodarcze znaczenie, stawiając funkcje środowiskotwórcze i społeczne lasów na równi z funkcjami produkcyjnymi. Rozwój leśnictwa zgodnie z zawartymi w niej ustaleniami jest gwarancją zachowania dużej bioróżnorodności obszarów leśnych. Pełna realizacja postanowień ustawy jest dużym wyzwaniem dla sektora leśnego, zakłada ona bowiem: zachowanie lasów i ich korzystnego wpływu na środowisko; ochronę lasów, w tym szczególnie lasów stanowiących naturalne fragmenty przyrody; ochronę gleb i terenów szczególnie zagrożonych; produkcję drewna i innych produktów użytkowania lasu.Wspomniane wcześniej działania na rzecz zachowania trwałości lasów polegają w szczególności na: diagnozowaniu stanu lasów; monitorowaniu zachodzących zmian oraz zagrożeń czynnikami biotycznymi, abiotycznymi

i antropogenicznymi;

5

opracowywaniu i realizowaniu długofalowych programów leśnictwa, w tym planów urządzania lasów dla programów nasiennictwa, przebudowy drzewostanów i ochrony przyrody;

wyznaczaniu i ochronie cennych pod względem różnorodności biologicznej ekosystemów leśnych i śródleśnych;

prowadzeniu przebudowy drzewostanów według zasad dostosowania składu gatunkowego drzewostanów do warunków siedliskowych;

realizowaniu programu małej retencji wodnej lasów (ograniczenie degradacji stosunków wodnych uznano za jeden z czynników decydujących o trwałości lasów);

przeciwdziałaniu zagrożeniom pożarowym (Lasy Państwowe w ostatnich latach stworzyły nowoczesny system wczesnego wykrywania pożarów oraz osiągnęły wysoką sprawność organizacyjną jednostek ratownictwa przeciwpożarowego, wyposażonych w nowoczesny sprzęt gaśniczy naziemny i powietrzny);

propagowaniu w społeczeństwie idei ochrony lasów między innymi, poprzez organizo-wanie ośrodków edukacji leśnej, wydawanie materiałów informacyjnych i propagando-wych, współpracę ze szkołami, z samorządami itp.;

rozwijaniu współpracy z zagranicą, w tym zawieraniu umów o współpracy, uczestniczeniu w regionalnych (europejskich) i światowych konferencjach (udział w pracach międzyna-rodowych organizacjach leśnych).

Konsekwentna realizacja powyższych ustaleń powinna w perspektywie XXI wieku zapewnić następujące korzyści: poprawę jakości lasów; zwiększenie lesistości kraju do 33 %; uporządkowanie granicy rolno-leśnej; zwiększenie właściwości retencyjnej lasów i złagodzenie deficytu wodnego; zwiększenie wielkości akumulacji tlenku węgla, do 20 % emisji krajowej; poprawę mikroklimatów; zwiększenie różnorodności biologicznej lasów; zwiększenie zasobów drzewnych w lasach o 20 %; pełną waloryzację zasobów przyrody leśnej; zwiększenie ilości drzew ponad 80-letnich do 25 % ogółu; poprawę jakości lasów prywatnych.Gospodarka leśna kładzie największy nacisk na następujące działania: ochrona różnorodności zasobów genowych i różnorodności gatunkowej flory i fauny oraz ochrona różnorodności ekosystemowej, zagospodarowanie turystyczne lasów, pozyskanie drewna i gospodarka łowiecka oraz rozwój usług leśnych.

Wnioski:

stosunkowo mała lesistość terenów w Powiecie Gnieźnieńskim, deficyt opadów atmosferycznych niekorzystnie wpływający na rozwój rolnictwa, zły stan urządzeń melioracyjnych.

2. Potencjał gospodarczy

Powiat Gnieźnieński leży w środkowozachodniej części Polski w Województwie Wielkopolskim i zajmuje powierzchnię blisko 1254 km2 Należy on do największych w województwie zarówno pod względem liczby ludności jak i powierzchni. Ponad 140 tys. mieszkańców stanowi 4,2% ogółu ludności województwa. Gęstość zaludnienia w Powiecie (112 os/km2) jest taka sama jak przeciętna gęstość zaludnienia w województwie. Powiat Gnieźnieński leży na Wysoczyźnie Gnieźnieńskiej będącej częścią Niziny Wielkopolskiej, w rejonie dogodnym pod względem komunikacyjnym i strategicznym.

6

W granicach administracyjnych powiatu leżą następujące gminy: Gniezno (miasto), Witkowo (miasto i gmina), Trzemeszno (miasto i gmina), Kłecko (miasto i gmina), Czerniejewo (miasto i gmina), Gniezno (gmina), Kiszkowo (gmina), Łubowo (gmina), Niechanowo (gmina), Mieleszyn (gmina).Ważnym czynnikiem rozwoju Powiatu Gnieźnieńskiego są jego zasoby naturalne. Największe bogactwo stanowi ziemia. Wysoki odsetek użytków rolnych określa rolniczy charakter Powiatu. Użytki rolne zajmują 73,51% powierzchni. W 2002 roku istniało tu 4768 gospodarstw indywidualnych.Gniezno, Pierwsza Stolica Polski leży na skrzyżowaniu dróg międzynarodowych i krajowych oraz linii kolejowych, 50 km na północny wschód od Poznania. Droga nr 5 (E-261), wiodąca z Pragi przez Wrocław, Poznań do Bydgoszczy i Gdańska, przeprowadzona jest przez Gniezno wygodnym obejściem tranzytowym. W przyszłości droga ta będzie przebudowana i stanie się dwujezdniową drogą ekspresową. Wiodącą na południe, drogą do Wrześni (droga krajowa nr 15 Toruń - Bydgoszcz) można dojechać do węzła autostrady A2 (Berlin - Poznań - Warszawa - Moskwa). Wygodne drogi międzynarodowe i wojewódzkie pozwalają sprawnie dojechać z Gniezna w rejon Polski północno - wschodniej i północno - zachodniej. W Gnieźnie spotyka się także kilka ważnych linii kolejowych z Wrocławia i Poznania, z Jarocina (szlak z Górnego Śląska i Krakowa), z Gdańska i Bydgoszczy oraz Olsztyna. W odległości około 50 km od Gniezna, w Poznaniu znajduje się międzynarodowe lotnisko pasażerskie i cargo - Poznań Ławica. Stali operatorzy połączeń na tym lotnisku to Polskie Linie Lotnicze LOT, Skandynawskie Linie Lotnicze SAS, European Air Express EAE i Austriackie Linie Lotnicze AA. Z lotniska Poznań Ławica uruchomiono już także (dzięki staraniom samorządu województwa oraz miasta Poznania) tanie linie lotnicze: Wizair oraz Skayeurope.Bliska odległość, jaka dzieli miejscowości położone w Powiecie Gnieźnieńskim od Poznania, sprawia, że przedsiębiorcy prowadzący działalność na jego terenie mają dogodny dostęp do imprez wystawienniczych organizowanych przez Międzynarodowe Targi Poznańskie (MTP). Obecna oferta Międzynarodowych Targów Poznańskich dotyczy 142 branż gospodarki, dla których organizowane są 42 sektorowe imprezy targowe: inwestycje przemysłowe, budownictwo, motoryzacja, informatyka, poligrafia, logistyka, rolnictwo i przemysł rolno-spożywczy, ekologia, medycyna, turystyka, moda, wyposażenie domów i mieszkań - to tylko niektóre przykłady. Są to największe targi wśród odbywających się w Polsce, często zaliczane także do czołówki europejskiej.

Za realizacją inwestycji w Powiecie Gnieźnieńskim, przemawia fakt, że będą one znajdowały się nie tylko w centrum Polski, ale także w centrum Europy, gdzie można dogodnie:

- dolecieć samolotem (tylko około 50 km dzielił poszczególne miejscowości Powiatu Gnieźnieńskiego od międzynarodowego lotniska pasażerskiego i cargo - Poznań - Ławica);

- dojechać samochodem (w Polsce jest 66 drogowych, ogólnodostępnych przejść granicznych: 18 na zachodzie, 32 na południu i 16 na wschodzie. Można do nich dogodnie dojechać, gdyż przez Powiat Gnieźnieński, jak już wcześniej wspomniano, przebiega skrzyżowanie ważnych dróg międzynarodowych i krajowych);

- dojechać pociągiem (dzięki dogodnemu połączeniu kolejowemu z Poznaniem można korzystać z szerokiej gamy pociągów Euro City oraz Inter City, które kursują z większych miast polskich do Berlina, Hamburga, Kolonii, Bratysławy, Pragi, Wiednia, Budapesztu, Wilna, Moskwy itd. Euro Night Warszawa - Kolonia zapewnia wygodne połączenie w kierunku Paryża, Brukseli, Londynu i wielu miast w Niemczech);

- dojechać autobusem (w odległości około 50 km od Gniezna, bezpośrednio z Poznania, dostępne są dogodne połączenia autokarowe z Amsterdamem, Kopenhagą, Paryżem, Londynem, Hamburgiem, Pragą i Rzymem).

7

Wśród 35 powiatów Województwa Wielkopolskiego Powiat Gnieźnieński jest czwartym pod względem liczby mieszkańców i szóstym pod względem powierzchni. Charakteryzuje się on również stosunkowo dużą gęstością zaludnienia na tle innych powiatów Wielkopolski.

Nazwa jednostki samorządu

terytorialnego

Powierzchniaw km2*

Ludność Gęstość zaludnieniaosoby/ km2ogółem w tym kobiety

Powiat ogółem 1.254,3 140.109 71.614 111,70Gminy miejskie

Gniezno 40,9 70.128 36.491 1.714,62Gminy miejsko - wiejskie

Czerniejewo 112,00 6864 3385 61,29Kłecko 131,7 7636 3854 57,98Trzemeszno 174,8 13.981 7050 79,98Witkowo 184,4 13.490 6792 73,16

Gminy wiejskieGniezno 178,0 8241 4115 46,30Kiszkowo 114,6 5289 2596 46,15Łubowo 113,4 5177 2598 45,65Mieleszyn 99,2 4000 2055 40,32Niechanowo 105,3 5303 2678 50,36

Powiat Gnieźnieński ma stosunkowo dobre perspektywy rozwoju. Stolica Powiatu – Miasto Gniezno to jeden z 5 ośrodków subregionalnych Wielkopolski. Ośrodki te mają być lokomotywą rozwoju gospodarki oraz społeczności lokalnej. Niepokojące jest to, że poza Poznaniem pozostałe ośrodki subregionalne rozwijają się znacznie słabiej, na co wskazuje PKB przypadający na mieszkańca. Według szacunków GUS wartość PKB na 1 mieszkańca w 2002 roku wyniosła w Reginie 21.072 zł. przy średniej krajowej 20.431 zł. Tylko jeden podregion – miasto Poznań – charakteryzował się wyższym wskaźnikiem od średniej krajowej. Wartość tego wskaźnika dla miasta Poznania wyniosła 41.013 zł. W pozostałych podregionach wskaźnik mieścił się w przedziale od 18.407 zł. (podregion poznański) do 15.451 zł. (podregion kaliski). Szczególnie niepokojące jest załamanie tempa wzrostu PKB po 2001 roku.O ile w mieście Poznaniu skutkowało to osłabieniem tempa wzrostu, to w pozostałych podregionach zarejestrowano wyraźny spadek.Osłabienie wzrostu PKB w Wielkopolsce grozi pogłębieniem zróżnicowań wewnątrzregionalnych. Na szczęście obecnie notowany jest wzrost PKB, który daje szansę na zrównoważony rozwój regionu.Stolica powiatu otoczona jest równomiernie przez osiem gmin co zdecydowanie ułatwia komunikację i rozwój Gniezna jako ośrodka subregionalnego. Liczą na to samorządy ościenne (samorządy gminne).Podobnie jak w Wielkopolsce, także w Powiecie Gnieźnieńskim nastąpiło osłabienie wzrostu PKB, który obecnie nieznacznie wzrasta.Stan gospodarki i poziom życia mieszkańców Powiatu Gnieźnieńskiego pozostają w ścisłym związku z finansami publicznymi. Wielkość budżetów gmin i Powiatu określają poziom życia mieszkańców i wpływają bezpośrednio na możliwości rozwojowe. Łączne dochody budżetów gmin, liczone na jednego mieszkańca są bardzo zróżnicowane.

Nazwa jednostki

2002 2003 2004Dochód Liczba Dochód Wartość Dochód Liczba Dochód Wartość Dochód Liczba Dochód Wartość

8

samorząduterytorialnego

budżetu(zł.)

mieszk.(os.)

na 1mieszk.

(zł.)

inwestycji (%)

budżetu(zł.)

mieszk.(os.) na 1

mieszk.(zł.)

inwestycji(%)

budżetu(zł.)

mieszk.(os.) na 1

mieszk.(zł.)

inwestycji

(%)

Powiat 78.171.719,00 139.712 559,52 9,88 69.965.420,00 139899 500,11 7,46 77.134.230,00 140298 549,79 6,76

Gmina Gniezno

10.493.338,00 28,71 10.603.722,00 24,33 12.189.673,00 21,30

Gmina Kiszkowo

8.803.403,00 5.269 1.670,79 23,00 8.607.783,00 5325 1.616,49 29,00 10.384.460,00 5327 1.949,40 18,80

Gmina Kłecko

10.633.437,00 7.818 1.360,12 12,82 10.077.670,00 7788 1.293,10 19,79 11.658.984,00 7816 1.491,68 19,17

Gmina Łubowo

7.032.646,00 5.133 1.370,08 14,28 8.314.523,00 5188 1.602,65 24,62 8.706.970,00 5338 1.631,13 22,62

Gmina Mieleszyn

5.937.437,00 4.101 1.447,80 28,67 6.617.478,00 4119 1.606,57 32,95 6.296.654,00 4128 1.525,35 3,07

Gmina Niechanowo

6.883.179,22 5.658 1.216,54 0,14 6.956.113,48 5636 1.234,23 3,39 8.054.721,81 5601 1.438,09 10,90

Gmina Trzemeszno

17.929.971,00 14.345 1.249,91 8,90 18.900.375,00 14275 1.324,02 21,43 19.868.689,00 14325 1.386,99 6,12

Gmina Witkowo

17.160.695,00 13.496 1.271,54 15,31 17.961.894,00 13.508 1.329,72 18,38 19.817.141,00 13.508 1.467,07 23,75

Samorządy w miarę swoich możliwości finansowych część budżetu przeznaczają na rozwój, czyli na inwestycje. Poszczególne gminy Powiatu Gnieźnieńskiego wydają na ten cel 0,14% do 32,95% swych dochodów rocznie. Jak pokazuje powyższa tabela wydatki te są nierównomiernie rozłożone w poszczególnych latach i zróżnicowane dla poszczególnych gmin. W roku 2003 dochody wielkopolskich gmin osiągnęły wartość 1.406 zł na mieszkańca przy średniej dla kraju 1.416 zł. Średni dochód w powiatach wielkopolski na mieszkańca wynosił 869,6 zł, przy średniej krajowej 1.008,8 zł. Niższe dochody na jednego mieszkańca przekładały się z reguły na niższe wydatki. O ile gminy Powiatu Gnieźnieńskiego posiadały dochody zbliżone a niekiedy przekraczające średnie dochody przypadające na jednego mieszkańca w Wielkopolsce i w kraju, o tyle dochody Powiatu przypadające na jednego mieszkańca są znacznie niższe niż średnia wojewódzka i krajowa. Niepokoić może również fakt, że z roku na rok spada w Powiecie wielkość wydatków inwestycyjnych. Tendencja ta, mająca na uwadze możliwość pozyskania środków pomocowych powinna się diametralnie zmienić.Wyniki budżetów gmin, oraz Powiatu były podobnie jak w Wielkopolsce i całym kraju ujemnie.

Oceniając możliwości rozwojowe Powiatu Gnieźnieńskiego, warto jest spojrzeć na niego przez pryzmat Wielkopolski.Powiaty grodzkie w Wielkopolsce charakteryzują się znacznie zróżnicowaną atrakcyjnością inwestycyjną. Najwyższy jej poziom ma Leszno, wysoką atrakcyjnością cechuje się Kalisz i Ostrów, natomiast Konin - przeciętną. Spośród miast powiatowych Piła, Gniezno, Ostrów Wlkp., Kościan, Szamotuły i Września charakteryzują się wysoką atrakcyjnością inwestycyjną (klasa A i B). Atrakcyjność powyżej przeciętnej mają Oborniki, Nowy Tomyśl, Środa Wlkp.,Koło, Śrem, Jarocin i Kępno (klasa C). Jedynie Rawicz, Krotoszyn, Gostyń, Wolsztyn, Słupca, Wągrowiec, Chodzież i Turek są przeciętnie atrakcyjne inwestycyjnie (klasa D).Można, więc powiedzieć, że Powiat Gnieźnieński posiada wysoką atrakcyjność dla inwestorów.Dla porównania potencjału poszczególnych gmin na terenie Powiatu Gnieźnieńskiego możemy wykorzystać roboczą wersję rankingu gmin województwa wielkopolskiego, przygotowaną na początku 2004 roku przez Wielkopolskie Biuro Planowania Przestrzennego. Dokumentu tego, podobnie jak każdego innego rankingu, nie można jednak traktować w pełni obiektywnie. Jest to spowodowane przyjęciem określonych kryteriów, które mają zawsze charakter mniej lub

9

bardziej subiektywny. Do analizy przyjęto następujące cechy zgrupowane w działach:

Sfera aktywności społecznej i warunków życia:- współczynnik aktywności zawodowej,- osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą na 1000 mieszkańców,- udział zatrudnionych w usługach (materialnych i niematerialnych) na ogół

zatrudnionych,- saldo migracji na 1000 mieszkańców,- liczba fundacji i stowarzyszeń na 1000 mieszkańców,- frekwencja wyborcza (udział w wyborach samorządowych),- udział mieszkań skanalizowanych w ogólnej liczbie mieszkań.

Finanse gminy:- wydatki z budżetu gminy na cele inwestycyjne w ogóle wydatków,- dochody własne budżetów gmin na 1 mieszkańca,- wydatki z budżetu gmin ogółem w zł na 1 mieszkańca,- wydatki z budżetu gminy na gospodarkę komunalną i ochronę środowiska w zł na 1

mieszkańca,- udział środków własnych gmin w ogólnych wydatkach,- wydatki z budżetu gminy na kulturę w zł na 1 mieszkańca.

Atrakcyjność Inwestycyjna:- liczba podmiotów gospodarczych zarejestrowanych w rejestrze REGON na 1000

mieszkańców (bez osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą),- udział ludności z wyższym wykształceniem w ogóle ludności w wieku

produkcyjnym,- udział spółek z kapitałem zagranicznym w ogóle spółek prawa handlowego,- rola ośrodka gminnego w układzie osadniczym województwa,- liczba pracujących w instytucjach otoczenie biznesu (sekcja „I” = pośrednictwo

finansowe) na 1000 mieszkańców,- odległość siedziby gminy od najbliższego węzła na autostradzie A-2 w km w linii

prostej. Dostępność węzłów drogowych:

- przebieg dróg wojewódzkich przez teren gminy,- przebieg dróg krajowych przez teren gminy,- odległość siedziby gminy do najbliższego ośrodka regionalnego lub

subregionalnego,- liczba stacji na trasach kolejowych o państwowym znaczeniu na terenie gminy.

Rolnictwo:- wskaźnik jakości rolniczej przestrzeni produkcyjnej,- liczba gospodarstw indywidualnych o powierzchni powyżej 10 ha w ogólnej liczbie

gospodarstw indywidualnych,- powierzchnia gruntów indywidualnych gospodarstw rolnych o wielkości do 10 ha

ogólnej powierzchni gospodarstw indywidualnych. Rekreacja:

- przynależność gminy do regionów przyrodniczo – krajobrazowych,- liczba działek letniskowych na terenie gminy do ogółu działek letniskowych w

województwie,- liczba miejsc noclegowych ogólnodostępnych na 1000 mieszkańców,- liczba zabytków generujących turystykę.

Przyjęto następujący udział poszczególnych działów w generowaniu oceny końcowej: Strefa aktywności społecznej w warunkach życia – 20%;

10

Finanse gminy – 25%; Atrakcyjność inwestycyjna – 40%; Rolnictwo – 5%; Rekreacja – 10%.

Wszystkie wartości poszczególnych cech zostały poddane normalizacji. W ten sposób uzyskano dla każdej gminy w każdym dziale tzw. wskaźnik syntetyczny. Dla powiatu gnieźnieńskiego otrzymano następujące wyniki:

Jednostka Samorządu

Terytorialnego

Strefa aktywności społecznej i warunków życia

Finanse gminy Aktywność inwestycyjna

wskaźnik syntetyczny

miejsce ogółem

miejsce w powiecie

wskaźnik syntetyczny

miejsce ogółem

miejsce w powiecie

wskaźnik syntetyczny

miejsce ogółem miejsce w powiecie

Miasto Gniezno Gmina Gniezno

44,93 31 1 25,64 83 3 40,86 8 1

Gmina Trzemeszno 30,71 185 8 21,78 116 6 27,1 86 4Gmina Czerniejewo 31,87 171 7 17,89 153 8 30,94 56 3Gmina Witkowo 38,31 97 2 22,93 109 5 26,93 89 5Gmina Łubowo 37,53 105 3 18,86 140 7 31,42, 53 2Gmina Kiszkowo 35,37 132 4 35,04 31 2 22,29 145 7Gmina Kłecko 32,27 167 6 24,38 98 4 21,33 155 8Gmina Mieleszyn 32,38 165 5 39,65 22 1 19,78 171 9Gmina Niechanowo 30,64 186 9 13,21 193 9 24,45 113 6

Jednostka Samorządu

TerytorialnegoRolnictwo Rekreacja Ocena końcowa

wskaźnik syntetyczny

miejsce ogółem

miejsce w powiecie

wskaźnik syntetyczny

miejsce ogółem

miejsce w powiecie

wskaźnik syntetyczny

miejsce ogółem

miejsce w powiecie

Miasto Gniezno Gmina Gniezno

51,58 81 9 32,89 37 2 40,49 16 1

Gmina Trzemeszno 54,3 65 8 26,04 47 3 27,75 98 6

Gmina Czerniejewo 58,86 45 6 4,29 120 9 26,6 111 8

Gmina Witkowo 56,41 50 7 45,47 19 1 31,53 56 2

Gmina Łubowo

61,29 37 5 19,42 63 7 29,8 72 4

Gmina Kiszkowo 61,8 34 4 21,05 53 5 29,95 69 3

Gmina Kłecko

71,16 16 2 20,17 57 6 26,66 109 7

Gmina Mieleszyn 62,97 31 3 22,56 50 4 29,7 74 5

Gmina Niechanowo 77,76 6 1 9,61 100 8 24,06 151 9

Gmina Gniezno w powyższej analizie połączona została z miastem Gniezno, zajmując w Powiecie Gnieźnieńskim pierwsze miejsce pod względem posiadanego potencjału rozwojowego. Na tak wysoką pozycję wpłynęło (analitycznie) połączenie Gminy z miastem Gniezno. Wskazuje to jednak na konieczność podjęcia bliskiej współpracy w zakresie rozwoju społeczności lokalnych między miastem Gniezno a Gminą Gniezno.

Wnioski:

dogodne położenie względem największych szlaków komunikacyjnych w Wielkopolsce,

dogodne położenie względem Stolicy Regionu – Poznania, marginalne znaczenie Gniezna jako ośrodka subregionalnego,

11

niskie dochody budżetu Powiatu przypadające na jednego mieszkańca, zróżnicowane nakłady finansowe na inwestycje przeznaczane przez Powiat i gminy

leżące na jego terenie, aktywizacja terenów wzdłuż głównych szlaków komunikacyjnych, wykorzystanie Gniezna jako ośrodka subregionalnego do rozwoju Powiatu.

III. Rynek pracy, zasoby ludzkie, edukacja, turystyka i kultura1. Ludność

Powiat Gnieźnieński zamieszkuje około 140.109 osób (ogółem). Gęstość zaludnienia na terenie Powiatu wynosi średnio 112 osób/ km2 i jest tylko nieznacznie niższa niż średnia dla województwa (113 osób/ km2) oraz dla Polski (122 osób/ km2). Kobiety w liczbie 71.614 stanowią 51,1% populacji Powiatu. Dla województwa średnia wartość wynosi (51,5%) ludności.W roku 2003 ludność w wieku produkcyjnym stanowiła w Powiecie Gnieźnieńskim podobnie jak w Wielkopolsce około 63% ogółu ludności (w kraju – 62,9%), natomiast w wieku nieprodukcyjnym było około 37% (w kraju 37,1%).Odsetek ludności w wieku przedprodukcyjnym (poniżej 17 lat) w Powiecie Gnieźnieńskim kształtował się podobnie jak w województwie i osiągnął on 23,7%. Natomiast odsetek osób w wieku poprodukcyjnym wynosił w Powiecie Gnieźnieńskim około 13,1% (dla kraju 15,2%).Stosunkowo wysoki odsetek ludności w wieku poprodukcyjnym jest efektem jej starzenia się. Procesy te wpływają na stan i strukturę ludności czynnej i biernej zawodowo. Wysoki jest również w Powiecie Gnieźnieńskim odsetek ludzi młodych, którzy wkrótce zasilą grupę produkcyjną. Pozwala to z jednej strony na pomyślne rokowania dla gospodarki Powiatu (także w dalszych latach), z drugiej strony biorąc pod uwagę stosunkowo wysokie bezrobocie panujące w Powiecie może powodować pogłębienie się problemów na lokalnym rynku pracy. Dlatego tym ważniejsze jest właściwe określenie potrzeb przemysłu i przedsiębiorczości w rejonie Powiatu Gnieźnieńskiego oraz monitorowanie potrzeb na terenie powiatów ościennych, a także całej Wielkopolski, tak, aby odpowiednio dostosować do potrzeb rynku pracy system edukacyjny na terenie Powiatu Gnieźnieńskiego. Działanie to powinno zwiększyć szanse szczególnie młodych ludzi na znalezienie pracy. Powiat Gnieźnieński zaliczany jest do obszarów o wysokiej stopie bezrobocia i stosunkowo niskim poziomie życia. Na jego terenie występuje kilka inwestycji zagranicznych (daje to szanse na stopniową stabilizację na lokalnym rynku pracy), wysoki poziom prywatyzacji i średni poziom wykształcenia ludności. W tym zakresie powinna nastąpić jednak zasadnicza poprawa w związku z uruchomieniem dwóch publicznych uczelni: Kolegium Europejskiego i Wyższej Szkoły Zawodowej. Wysokie bezrobocie występujące na terenie Powiatu Gnieźnieńskiego oraz jego struktura, powoduje, że mamy do czynienia ze stosunkowo niskim poziomem aktywności społeczności lokalnej. Dodatkowo na terenie Powiatu Gnieźnieńskiego można zaobserwować niski poziom życia mieszkańców, który dotyczy (podobnie jak to ma miejsce w całej Wielkopolsce) znacznej części ludności rolniczej o słabej mobilności przestrzennej. Powiat Gnieźnieński, podobnie jak całe województwo wielkopolskie zaliczany jest do rejonów (obszarów) o niskich średnich płacach. Przeciętne miesięczne wynagrodzenie w Wielkopolsce wyniosło (w 2003 r.) 2.114 zł, przy średniej krajowej 2.205 zł. Przeciętna miesięczna emerytura i renta brutto z pozarolniczego systemu ubezpieczeń wynosiła w 2003 r. w Wielkopolsce 989,21 zł, (w kraju 1.092 zł).

12

Poziom przeciętnej miesięcznej emerytury i renty brutto rolników indywidualnych wyniósł w 2003 r. w Wielkopolsce 726,56 zł (średnia wartość w całym kraju wyniosła 727 zł). Prognozę demograficzną dla Powiatu Gnieźnieńskiego można oprzeć na wynikach Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań z 2002. Dla Powiatu Gnieźnieńskiego można przyjąć szacunki zbliżone do analiz przeprowadzonych dla Województwa Wielkopolskiego. Powiat Gnieźnieński ze względu na swoją specyfikę będzie charakteryzował się ujemnym bilansem migracyjnym i dodatnim bilansem naturalnym.Szacuje się, że liczba ludności Wielkopolski będzie wzrastała do 2020 r. (o 1,6%), ale potem ulegnie zmniejszeniu, osiągając w roku 2030 poziom 99,6% liczby ludności z roku 2003. Dla porównania, w całym kraju szacuje się, że liczba ludności w roku 2030 wyniesie 93,5% wielkości z roku 2003. W prognozowanym okresie nastąpią zmiany w strukturze ludności według grup wiekowych. Liczebność grupy wiekowej 0-17 lat (grupa przedprodukcyjna), pomimo nieznacznych wahań, zmniejszy się do 2020 roku o 24,3% a do 2030 roku osiągnie 67,2% wielkości z roku 2003. Udział tej grupy wiekowej w populacji województwa wielkopolskiego obniży się z 22,9% w roku 2003 do 17,0% w roku 2020 i do 15,4% w roku 2030.Udział grupy ludności w wieku produkcyjnym (18-59/64 lat), po okresie wzrostu do 2010 roku, zacznie się obniżać i zmniejszy się z 63,4% w roku 2003 do 61,5% w roku 2020, by w roku 2030 osiągnąć 59,3% populacji województwa.Ludność w wieku emerytalnym to jedyna grupa, w której w całym okresie prognozowanym przewidywany jest stały, znaczący wzrost liczby ludności. Do roku 2020 liczba ludności w wieku poprodukcyjnym zwiększy się w porównaniu do roku 2003 o 59,3%, a do 2030 roku – o 83,9% (w kraju w tym czasie tylko o 65,3%). Będzie to bardzo istotny problem dla Wielkopolski, w wymiarze większym niż średnio w kraju. Będzie to również poważny problem dla Powiatu Gnieźnieńskiego. Przygotowując Strategię rozwoju na najbliższe lata trzeba ten problem mieć również na uwadze.Zmiany w grupie ludności w wieku nieprodukcyjnym (łącznie przedprodukcyjnym i poprodukcyjnym) o przewidywanej dynamice wzrostu do 2030 roku 110,9% wobec 93,1% w przypadku ludności w wieku produkcyjnym (w kraju odpowiednio 105,4% wobec 86,4%), spowodują wzrost współczynnika obciążenia demograficznego, który według prognoz wynieść ma 69 osób w wieku nieprodukcyjnym na 100 osób w wieku produkcyjnym (w kraju 72 osoby).Biorąc pod uwagę podział części populacji w wieku od 0 do 24 lat na poszczególne grupy wiekowe należy stwierdzić, że generalnie prognoza liczby ludności w Wielkopolsce we wszystkich tych grupach wykazuje tendencję malejącą. I tak do 2020 roku populacja dzieci w wieku 0 - 2 lata (grupa „żłobkowa”) zmniejszy się o 7,5% w stosunku do roku 2003, następnie tendencja spadkowa pogłębi się, by w 2030 roku osiągnąć 70% wielkości z roku 2003.Podobna tendencja jest przewidywana dla grupy w wieku 3 - 6 lat (grupa „przedszkolna”). Do 2020 roku liczebność tej grupy zmniejszy się o 10,2%, a w roku 2030 będzie to 71,5% stanu z roku 2003.Grupa w wieku 7 - 12 lat (dzieci objęte zakresem szkolnictwa podstawowego) do 2020 roku ulegnie zmniejszeniu o 25,4%, a w roku 2030 osiągnie 68,7% wielkości z 2003 roku. Największy spadek w tej grupie wiekowej przewidywany jest do roku 2010, potem jego tempo ulegnie zmniejszeniu.W grupie młodzieży objętej szkolnictwem gimnazjalnym (13 - 15 lat) regularny spadek liczebności populacji będzie występował do roku 2020. Ulegnie ona zmianie w najbliższych 17 latach i zmniejszy się o około 55,5 tys. osób, tj. o około 36,2%. Po roku 2020 przewiduje się w tej grupie wieku stabilizację na poziomie nieco ponad 97 tys. osób.

13

W grupie wiekowej 16 - 18 lat (młodzież objęta szkolnictwem ponadgimnazjalnym) do 2020 roku spadek populacji wyniesie aż 41% (ponad 69 tys. osób). Przewiduje się, że w roku 2030 liczebność tej grupy młodzieży stanowić będzie zaledwie 58,5% stanu z 2003 roku.Bardzo duży spadek populacji przewidywany jest także w grupie wieku 19 - 24 lat. Do 2020 roku populacja ta zmniejszyć się ma o ponad 39%, tj. o ponad 142 tys. osób. W kolejnym dziesięcioleciu nastąpi dalszy spadek w tej grupie - o kolejne 6,5%. W 2030 roku będzie to więc ok. 54% populacji tej grupy z 2003 roku. To największy przewidywany spadek wielkości populacji wśród wszystkich grup wiekowych w województwie wielkopolskim. Zbliżone wnioski można przyjąć również, tak jak wcześniej wspomniano dla Powiatu Gnieźnieńskiego.Prognozy demograficzne oraz zmiany w tym zakresie, jakie nastąpią w ciągu kilkunastu najbliższych lat spowodują konieczność podjęcia określonych działań w różnych dziedzinach życia mieszkańców Powiatu Gnieźnieńskiego.Szczególne wyzwania będą stały przed systemem edukacji, który z jednej strony będzie musiał być dostosowany do spadku liczby uczniów na wszystkich szczeblach edukacji, z drugiej zaś strony będzie musiał być w sposób ciągły dostosowany do potrzeb rynku pracy. Zmniejszenie się liczby uczniów w poszczególnych szkołach czy też w poszczególnych klasach nie musi wcale oznaczać ich likwidacji. Sytuację tą można wykorzystać do podniesienia jakości kształcenia, co w dobie budowania społeczeństwa opartego na informacji i wiedzy może w znaczny sposób przyczynić się do podniesienia się konkurencyjności gospodarki Powiatu Gnieźnieńskiego i całego regionu.

Wnioski:

gęstość zaludnienia zbliżona do średniej wyznaczonej dla województwa wielkopolskiego,

niski poziom życia mieszkańców, szczególnie ludności wiejskiej, spodziewany wzrost liczby ludności w wieku nieprodukcyjnym (przedprodukcyjnym i

poprodukcyjnym), przewidywany spadek liczby młodzieży uczącej się na wszystkich szczeblach edukacji, planowany znaczny (wyższy niż średnio w kraju) przyrost ludności w wieku

emerytalnym oraz spadek w grupie dzieci i młodzieży 0-24 lat, otwarcie się unijnego systemu edukacji dla młodzieży, otwarcie unijnego rynku pracy,

2. Rynek pracy

W Powiecie Gnieźnieńskim notowane są jedne z najwyższych wskaźników bezrobocia w województwie wielkopolskim.Na dzień 31.12.2004 r. w Powiecie Gnieźnieńskim stopa bezrobocia wyniosła 24,0% i plasowała Powiat Gnieźnieński na ósmym miejscu wśród 31 powiatów ziemskich w Wielkopolsce. Wyższa stopa bezrobocia została zanotowana tylko w powiatach: czarnkowsko – trzcianeckim (24,3%), jarocińskim (24,3%), pleszewskim (24,3%), kolskim (24,9%), słupeckim (25,7%), wągrowieckim (26,1%) oraz w powiecie złotowskim (26,8%).Bezrobocie w Powiecie Gnieźnieńskim ma charakter strukturalny i długotrwały. Jest ono spowodowane przekształceniami, jakie nastąpiły przede wszystkim w przemyśle lekkim. Doprowadziły one do upadku wielu zakładów produkcyjnych zlokalizowanych na terenie miasta Gniezna. Największy przyrost bezrobocia nastąpił w miesiącach styczeń – luty 2004 r. (25,3%). Bezrobocie wzrasta jednak sukcesywnie z nieznacznymi wahaniami od 1998 r. (9,5%). W okresie tym upadły Wielkopolskie Zakłady Obuwia „Polania” w Gnieźnie, Garbarnia, Fabryka Galanterii „Lech” oraz wiele innych zakładów produkcyjnych. Mimo, że w międzyczasie powstało wiele nowych firm, tendencji nie udało się odwrócić, a bezrobocie

14

jest jednym z najważniejszych problemów, jakie w najbliższych latach powinien rozwiązać samorząd powiatowy. Trudna sytuacja na rynku pracy w Powiecie Gnieźnieńskim wynika również ze zbyt małych migracji wewnętrznych (np. w ramach województwa wielkopolskiego) i zagranicznych. Dający się obecnie zaobserwować ciągły wzrost liczby ludności w wieku produkcyjnym jest tylko w niewielkim stopniu zagospodarowany popytem na pracę ze strony pracodawców. Nawet, jeśli są tworzone nowe miejsca pracy, różnią się one bardzo istotnie od wcześniej likwidowanych. Powstają często w innych gałęziach gospodarki, wymagają innych kwalifikacji i lokowane są często na innym terenie. Na sytuacje na rynku pracy w Powiecie Gnieźnieńskim wpływa niewątpliwie także niedostosowany do rynku pracy system kształcenia. Zbyt wolno reaguje on na nadchodzące zmiany na rynku pracy. Niedostosowany system kształcenia do potrzeb rynku pracy jest szczególnie niebezpieczny w przypadku bezrobotnych odchodzących z rolnictwa. Nie mogą oni znaleźć zatrudnienia ani w usługach, ani w produkcji, gdyż najczęściej zakończyli oni edukację na szkole podstawowej. Na przestrzeni ostatnich lat zmniejsza się odsetek osób, które posiadają prawo do zasiłku. Wyraźnie zauważalna jest także tendencja, że prawdopodobieństwo podjęcia pracy przez osobę bezrobotną, zwłaszcza w środkowym i początkowym okresie pobierania zasiłku jest niewielkie. Wzrost liczby bezrobotnych bez prawa do zasiłku wiąże się z wydłużającym się czasem pozostawania osób bezrobotnych bez pracy, a szczególnie z powiększającym się odsetkiem pozostających bez pracy ponad 12 miesięcy a zatem długotrwale bezrobotnych, co w praktyce niejednokrotnie oznacza trwałą dezaktywację zawodową.Długotrwale bezrobotni na koniec 2004r. stanowili w Powiecie Gnieźnieńskim 24% wszystkich zarejestrowanych bezrobotnych. Dla porównania w Wielkopolsce było to 49,9% ogólnej liczby zarejestrowanych w powiatowych urzędach pracy.Wydłużający się czas pozostawania bez pracy jest związany z bardzo istotnym trendem na rynku pracy w Powiecie Gnieźnieńskim i całej Wielkopolsce – zmianą struktury popytu na pracę. Popyt przesuwa się w kierunku pracowników o wyższych kwalifikacjach. Okazuje się, że osoby o niskich kwalifikacjach nie tylko zarabiają relatywnie mniej, ale także zmalały ich szanse na znalezienie jakiegokolwiek zatrudnienia. Na rynku pracy najgorzej rysuje się sytuacja osób bez stażu pracy. W grupie tej przeważają młode osoby poszukujące pracy, które są najczęściej słabo wykształcone i mało aktywne. Ci najzdolniejsi wciąż się uczą i znajdują się w grupie osób biernych na rynku pracy.Generalnie można stwierdzić, że poziom wykształcenia wśród zatrudnionych jest wysoki, co świadczy wyraźnie o wysokich wymaganiach pracodawców w stosunku do poziomu edukacji osób zatrudnionych. Dla osób młodych, wchodzących na rynek pracy, poprzeczka jest więc od początku wysoka. W dużym stopniu jest to związane z upowszechnieniem się nowoczesnych technologii w produkcji. Tymczasem edukacja zawodowa nie nadąża za zmianami procesów produkcyjnych.Sytuacja na rynku pracy w zakresie wykształcenia bezrobotnych w Powiecie Gnieźnieńskim jest podobna do sytuacji zaobserwowanej w województwie wielkopolskim. Wskazuje ona na dwa najważniejsze wyzwania: zagospodarowanie młodych zasobów pracy oraz zagospodarowanie zasobów pracy o niższych kwalifikacjach. W związku z powyższym działania powinny zostać nakierowane na trzy cele:

podnoszenie wykształcenia potencjalnych i nowych zasobów pracy przez podnoszenie współczynnika powszechności nauczania młodzieży, w tym zwiększenie liczby studentów;

kształcenie i dokształcanie pracowników o niskich kwalifikacjach, aby podtrzymywać ich aktywność zawodową;

15

aktywizacja długotrwale bezrobotnych (często są to osoby o tzw. niskiej zatrudnialności, głównie z powodu bardzo niskich kwalifikacji i jednoczesnego występowania problemów w rodzaju: uzależnienia, schorzenia chroniczne, niepełnosprawność czy dysfunkcje życia rodzinnego). Dla poprawy sytuacji w tym zakresie należałoby wprowadzić poradnictwo zawodowe, a niekiedy pomoc terapeutyczną i rehabilitacyjną. Konieczne byłoby także stworzenie dla osób długotrwale bezrobotnych zachęt do korzystania z instytucji kształcenia dla dorosłych oraz zwiększenie ich mobilności zawodowej i przestrzennej - to istotne instrumenty działania na tym polu.

Warto jest również zwrócić uwagę na sezonowość bezrobocia, która widoczna jest również na terenie Powiatu Gnieźnieńskiego. Najwięcej osób podejmuje pracę w kwietniu i maju. Najwięcej wchodzących na rynek pracy (absolwenci) rejestruje się jako bezrobotni we wrześniu i październiku. Także w miesiącach zimowych obserwuje się znaczne pogorszenie na rynku pracy, co w dużym stopniu wynika z cyklu prac w rolnictwie.Na podkreślenie zasługuje fakt, że w całym okresie transformacji tylko ponad 5% tempo wzrostu gospodarczego gwarantowało zwiększenie zatrudnienia i spadek bezrobocia, co dowodzi, iż elastyczność rynku pracy nie jest wysoka, a sam charakter wzrostu gospodarczego jest zbyt kapitałochłonny.Rosnące w ostatnim czasie PKB w Polsce pozwala bardziej optymistycznie patrzeć w przyszłość.Problem bezrobocia dotyczy wszystkich grup społecznych. Coraz częściej dotkliwie doświadcza on również mieszkańców wsi, którzy stanowią znaczną część mieszkańców Powiatu Gnieźnieńskiego. Dotyczy to szczególnie obszarów, gdzie zlikwidowano Państwowe Gospodarstwa Rolne. Zjawisko bezrobocia na wsi ma nieco inny charakter niż w mieście. Jest ono trwalsze, a wiejski rynek pracy mniej elastyczny. Zjawisko to szczególnie dotkliwiej dotyka grupę osób w stosunkowo najgorszej sytuacji materialnej i bytowej - osoby żyjące w rodzinach nie posiadających gospodarstw rolnych. Na przestrzeni ostatnich kilku lat osoby zatrudnione w rolnictwie w niepokojąco szybkim tempie traciły i nadal tracą pracę. Mimo to liczba osób nadal pracujących w rolnictwie stanowi około 25% wszystkich pracujących w kraju. Tylko nieliczne gospodarstwa osiągają dochody z pozarolniczej działalności gospodarczej. Świadczy to o tym, iż rozwój przedsiębiorczości na wsi jest powolny, a pozarolnicze miejsca pracy są nieliczne. Należy także pamiętać, że bezrobociu rejestrowanemu na wsi towarzyszy tzw. bezrobocie ukryte, które w skali kraju szacowane jest nawet na kilkaset tysięcy osób. Szczególnie znaczące jest ono na terenie Powiatu Gnieźnieńskiego.Sytuacja mieszkańców wsi i obszarów wiejskich na rynku pracy jest trudna również dlatego, że często nie posiadają oni kwalifikacji poszukiwanych przez pracodawców. Wynika to głównie z ich niewielkiego pozarolniczego doświadczenia zawodowego lub nieodpowiedniego wykształcenia do wykonywania prac pozarolniczych. Jest to m. in. wynikiem ograniczonego dostępu młodzieży wiejskiej do szkolnictwa wyższego i średniego, niedostatecznie rozwiniętego systemu kształcenia ustawicznego dla dorosłych oraz częstego pozostawania bez pracy przez dłuższy czas. Największa skala bezrobocia na wsi występuje w rodzinach nie posiadających gospodarstwa rolnego. Z tych właśnie rodzin wywodzi się znacząca liczba bezrobotnych na wsi, a stopa bezrobocia w gospodarstwach bezrolnych w 1995 roku wynosiła średnio 24,3% (wg Mikrospisu). Przez ostatnie 50 lat warunki systemowe w Polsce nie sprzyjały definitywnemu wychodzeniu z rolnictwa i ze wsi. Urbanizacja nie nadążyła za industrializacją, co sprzyjało rozwojowi migracji wahadłowej między miastem a wsią. Była tzw. migracja niedefinitywna, polegająca

16

na migracji zawodowej, a nie przestrzennej, która jest związana ze zmianą miejsca zamieszkania. Szczególnie można było to obserwować w przypadku wielkich grup pracowników dowożonych z terenów wiejskich do nie istniejących już dzisiaj lub działających w ograniczonym zakresie: Wielkopolskich Zakładów Obuwia „Polania”, Garbarni, Polanexu, Fabryki Galanterii „Lech” oraz wielu innych państwowych zakładów produkcyjnych.Mówiąc o bezrobociu na terenach wiejskich zawsze trzeba mieć świadomość, że publikowane wartości liczbowe lub procentowe odzwierciedlają tylko pewien stan prawny. Dlatego też do bezrobocia wiejskiego trzeba zawsze podchodzić bardzo ostrożnie. Bezrobocie statystyczne, zapisane za pośrednictwem liczb nie zawsze jest adekwatnym obrazem kryjącego się pod tą nazwą zjawiska społecznego. Podanej liczby bezrobotnych w żadnym wypadku nie można traktować jako skali potrzebnych miejsc pracy dla ludności wiejskiej. Utożsamienie tych wielkości stanowi zasadnicze nieporozumienie. Po pierwsze nie jest to jedyna forma bezrobocia na wsi, po drugie – liczba ta nie jest tożsama z liczbą osób rzeczywiście skłonnych podjąć pracę, po trzecie wreszcie nie można oczekiwać, że tworząc pewną liczbę miejsc pracy uzyska się zmniejszenie bezrobocia o tą właśnie liczbę. Zjawisko to będzie szczególnie widoczne w przypadku Gminy Gniezno, która staje i będzie stawała się miejscem zintensyfikowanego inwestowania. Tworząc miejsca pracy na jej terenie można się spodziewać, że będą ubiegały się o nie także osoby z miasta Gniezna i gmin ościennych. Przeprowadzony w 1996 roku Powszechny Spis Rolny, wykazał, że bezrobocie występujące w formie jawnej jest charakterystyczne dla wiejskiej ludności pozachłopskiej, w niewielkim stopniu występuje w grupie użytkowników działek rolnych, a wśród ludności chłopskiej jest zjawiskiem o bardzo małej skali. Można przyjąć, że około 85 ÷ 90% bezrobotnych na wsi (bezrobocie jawne) przebywała w gospodarstwach domowych pozachłopskich, a zaledwie około 10 ÷ 15% w gospodarstwach domowych chłopskich. Co ważniejsze, większość z nich skupiona jest w gospodarstwach obszarowo małych, tradycyjnie już łączących pracę w gospodarstwie z pracą poza nim (tzw. chłopsko – robotnicze lub dwuzawodowe), a więc w rodzinach, których model socjologiczny można potraktować jako pośredni między tradycyjnym chłopskim i pracowniczym. To, że bezrobocie jawne w rodzinach chłopskich jest tak małe powodowane jest przez specyfikę rolnictwa chłopskiego (w tym sprzyjające rozwiązania prawne). W gospodarstwie rolnym o charakterze rodzinnym każdy członek rodziny znajdzie zatrudnienie – zarówno wówczas, gdy jego pracą jest potrzebna w gospodarstwie, jak i wtedy, gdy jest niepotrzebna, ale nie może on znaleźć zatrudnienia poza gospodarstwem. Rolnictwo chłopskie pełni więc wobec członków rodzin rolniczych niejako funkcję socjalną, dostarcza im zatrudnienia nie tylko wtedy, gdy jest to uzasadnione względami ekonomicznymi, ale również wtedy, gdy praca ta jest w gospodarstwie zbędna.Podczas Powszechnego Spisu Rolniczego w roku 1996, okazało się, że w gospodarstwach chłopskich liczonych razem z działkami rolnymi wśród zatrudnionych znajduje się 827 tys. osób, których praca w rolnictwie jest zbędna. Można, więc powiedzieć, że zatrudnienie ich w gospodarstwie oznacza ukryte bezrobocie. Warto podkreślić, że osoby te nie są bezrobotnymi według kryteriów ustawy o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu skutkom bezrobocia, nie są więc zarejestrowane jako bezrobotne. W rozumieniu przepisów tej ustawy mają one pracę w gospodarstwie chłopskim (działce rolnej).Wśród zbędnych w rolnictwie chłopskim są osoby, które utraciły pracę poza gospodarstwem oraz takie, które nigdy wcześniej nie pracowały bądź ukończyły naukę w szkole i podjęły pierwszą pracę w życiu. Trudności dzieci chłopskich ze znalezieniem zatrudnienia poza gospodarstwem powodują, że pozostają one w gospodarstwie i pomagają rodzicom. Ten właśnie mechanizm jest odpowiedzialny za relatywnie duży udział osób młodych wśród zbędnych w rolnictwie. O ile stopa zbędności dla całej zbiorowości pracujących w gospodarstwach chłopskich wynosi 19,6%, to dla tzw. młodego wieku produkcyjnego (18 ÷

17

45 lat) jest prawie dwa razy wyższa (36,4%). Oznacza to, że co trzeci pracujący w rolnictwie w wieku największej mobilności przestrzennej i podatności na zmianę kwalifikacji zawodowych jest w gospodarstwie niepotrzebny, a pracuje w nim ze względu na brak innych możliwości. Tendencja ta będąca uogólnieniem sytuacji w całym kraju, potwierdza się zarówno w Wielkopolsce jak i w Powiecie Gnieźnieńskim.Stopa bezrobocia na wsi dla konkretnych województw różni się znacząco w skali kraju. Jest to uwarunkowane przede wszystkim czynnikami demograficzno - zawodowymi oraz historycznymi.Najgorzej sytuacja przedstawia się na obszarach wiejskich Ziem Zachodnich i Północnych, gdzie odchodzenie od dawnej uspołecznionej części rolnictwa w latach 90 - tych przybrało najmniej pożądaną formę.Źródła utrzymania przeniosły się tutaj w stronę form niezarobkowych (obciążając budżet) zamiast w stronę alternatywnych kierunków zatrudnienia. Stopa bezrobocia na obszarach wiejskich w województwach tego regionu jest znacząco wyższa od średniej krajowej i sięga aż 33,8% w województwie warmińsko - mazurskim, 33,7% w zachodniopomorskim i 27,7% w lubuskim. Wiejski rynek pracy w Wielkopolsce jawi się na tle całego kraju dość korzystnie. Stopa bezrobocia kształtuje się na poziomie 17,0% i należy do najniższych w Polsce. Jest to specyficzny region o mieszanej strukturze agrarnej: rodzinnej i wielkoobszarowej, relatywnie wysokiej kulturze rolnej, dobrej strukturze wykształcenia ludności wiejskiej i wysokiej aktywności społecznej (np. najwyższa frekwencja w wyborach, najwyższy stopień samoorganizacji społecznej w lokalnych stowarzyszeniach). Relatywnie gęstsza sieć ośrodków miejskich oraz dobrze ukształtowane centra sieci osadniczej wiejskiej, przy korzystnych uwarunkowaniach demograficznych i społecznych, sprzyjały w ostatnich latach zarówno przekształceniom w rolnictwie jak i rozwojowi lokalnej przedsiębiorczości. Trzeba jednak podkreślić, że także w Wielkopolsce występuje duże zróżnicowanie w stopie wiejskiego bezrobocia. Niezwykle korzystne na tle całej Wielkopolski jawi się sytuacja w zakresie bezrobocia na wsi w Powiecie Gnieźnieńskim. Notowane jest tutaj najniższe wiejskie bezrobocie – 7,5% (nieco wyższe bezrobocie notowane jest w powiecie poznańskim – 8,7%). Z najwyższym bezrobociem na terenach wiejskich mamy natomiast do czynienia w powiatach Północnej Wielkopolski (złotowskim - 24,2%, chodzieskim - 23,7% i czarnkowsko - trzcianeckim - 22,6%). Najmniejsze wiejskie bezrobocie notowane jest w centralnej Wielkopolsce (powiat poznański 8,7% i gnieźnieński 7,5%). Wartości tych nie należy jednak przekładać na rzeczywisty poziom bezrobocia jako niekorzystnego zjawiska publicznego, o czym wspomniano wcześniej. Dlatego też mimo korzystnych wskaźników liczbowych w całej Wielkopolsce oraz Powiecie Gnieźnieńskim, trzeba wprowadzić rozwiązania mające na celu pomoc bezrolnej ludności wiejskiej, której jest szczególnie ciężko na rynku pracy. Jest jej znacznie trudniej w porównaniu z ludnością zamieszkujących w miastach. Należy także pamiętać, że regiony zdominowane przez rolnictwo marginalnie, niskotowarowe nie są w stanie dynamizować rozwoju gospodarki obszarów wiejskich.Poniżej przedstawione na wykresach aktualną sytuację w zakresie bezrobocia, panującą na terenie Powiatu Gnieźnieńskiego.

styczeń luty marzec kwiecień maj czerwiec lipiec sierpień wrzesień październik listopad grudzień1998 4 497 4 537 4 488 4 077 4 029 3 933 3 983 3 961 4 055 4 122 4 158 6 2531999 6 622 7 177 7 366 7 195 7 064 7 186 7 380 7 401 7 606 7 367 7 513 7 5972000 8 179 8 468 8 458 8 292 8 175 8 109 8 366 8 446 8 714 8 710 8 988 9 4452001 10 139 10 281 10 264 10 038 9 913 9 994 10 238 10 388 10 674 10 619 11 044 11 470

18

2002 12 096 12 332 12 365 12 310 11 988 12 258 12 384 12 392 12 460 12 565 12 832 13 1492003 13 483 13 637 13 589 13 279 12 964 12 852 12 641 12 487 12 299 12 392 12 399 12 8852004 13 264 13 253 13 042 12 766 12 426 12 651 12 251 12 244 11 968 11 966 12 102 12 7372005 12 812 12 900

styczeń luty marzec kwiecień maj czerwiec lipiec sierpień wrzesień październik listopad grudzień1998 10,9% 11,0% 10,8% 9,8% 9,6% 9,5% 9,6% 9,5% 9,7% 9,9% 9,9% 10,8%1999 12,5% 13,4% 13,7% 13,4% 12,9% 13,1% 13,4% 13,4% 13,9% 13,5% 13,7% 13,9%2000 14,9% 15,3% 15,3% 15,1% 14,9% 14,8% 15,2% 15,4% 16,0% 16,0% 16,5% 17,2%2001 18,3% 18,5% 18,5% 18,1% 18,0% 18,2% 18,6% 19,2% 19,6% 19,5% 20,2% 21,0%2002 21,8% 22,1% 22,2% 22,2% 21,8% 22,1% 22,3% 22,3% 22,4% 22,5% 23,0% 23,4%2003 24,0% 24,2% 24,1% 23,7% 23,3% 23,1% 22,8% 22,4% 22,1% 22,3% 22,3% 23,0%2004 25,3% 25,3% 25,1% 24,7% 24,2% 24,5% 23,9% 23,9% 22,8% 22,8% 23,0% 24,0%2005 24,0% 24,2%

Procentowy udział bezrobotnych do liczby mieszkańców

19

Nazwa Miasta lub gmin %

m. Gniezno 9,51% 2m. i gm. Czerniejewo 8,93% 3m. i gm. Kłecko 8,90% 4gm. Gniezno 5,73% 10gm. Kiszkowo 8,19% 8gm. Łubowo 7,33% 9gm. Mieleszyn 8,78% 5gm. Niechanowo 8,59% 6m. i gm. Trzemeszno 10,27% 1m. i gm. Witkowo 8,20% 7

Nazwa Miasta lub gmin

sty-04 lut-04 mar-04 kwi-04 maj-04 cze-04 lip-04 sie-04 wrz-04 paź-04 lis-04 gru-04

m. Gniezno 7 032 6 955 6 890 6 686 6 531 6 624 6 443 6 427 6 358 6289 6 403 6 707m. i gm. Czerniejewo 675 677 638 642 620 644 606 621 599 612 603 647m. i gm. Kłecko 688 698 677 682 650 676 660 672 651 676 650 691gm. Gniezno 488 490 490 486 484 482 467 472 460 454 453 458gm. Kiszkowo 443 461 440 442 410 432 413 418 410 420 416 443gm. Łubowo 389 396 374 371 351 366 361 367 357 360 372 377gm. Mieleszyn 360 371 372 364 355 367 347 360 347 354 348 358gm. Niechanowo 431 430 415 418 397 418 393 401 386 412 433 449m. i gm. Trzemeszno 1 633 1 641 1 627 1 572 1 557 1 548 1 525 1 454 1 397 1357 1 350 1 473m. i gm. Witkowo 1 125 1 134 1 119 1 103 1 071 1 094 1 036 1 052 1 003 1032 1 074 1 134Razem gminy 6 232 6 298 6 152 6 080 5 895 6 027 5 808 5 817 5 610 5 677 5 699 6 030Razem 13 264 13 253 13 042 12 766 12 426 12 651 12 251 12 244 11 968 11 966 12 102 12 737

20

Dynamika wzrostów i spadków ilości osób bezrobotnych w roku 2004

Nazwa Miasta lub gmin

sty-04 lut-04 mar-04 kwi-04 maj-04 cze-04 lip-04 sie-04 wrz-04 paź-04 lis-04 gru-04

m. Gniezno 3,59% -1,09% -0,93% -2,96% -2,32% 1,42% -2,73% -0,25% -1,07% -1,09% 1,81% 4,75%

m. i gm. Czerniejewo 2,12% 0,30% -5,76% 0,63% -3,43% 3,87% -5,90% 2,48% -3,54% 2,17% -1,47% 7,30%

m. i gm. Kłecko 3,30% 1,45% -3,01% 0,74% -4,69% 4,00% -2,37% 1,82% -3,13% 3,84% -3,85% 6,31%

gm. Gniezno 2,09% 0,41% 0,00% -0,82% -0,41% -0,41% -3,11% 1,07% -2,54% -1,30% -0,22% 1,10%

gm. Kiszkowo 0,91% 4,06% -4,56% 0,45% -7,24% 5,37% -4,40% 1,21% -1,91% 2,44% -0,95% 6,49%

gm. Łubowo 2,10% 1,80% -5,56% -0,80% -5,39% 4,27% -1,37% 1,66% -2,72% 0,84% 3,33% 1,34%

gm. Mieleszyn 2,56% 3,06% 0,27% -2,15% -2,47% 3,38% -5,45% 3,75% -3,61% 2,02% -1,69% 2,87%

gm. Niechanowo 4,87% -0,23% -3,49% 0,72% -5,02% 5,29% -5,98% 2,04% -3,74% 6,74% 5,10% 3,70%

m. i gm. Trzemeszno 2,64% 0,49% -0,85% -3,38% -0,95% -0,58% -1,49% -4,66% -3,92% -2,86% -0,52% 9,11%

m. i gm. Witkowo 0,54% 0,80% -1,32% -1,43% -2,90% 2,15% -5,30% 1,54% -4,66% 2,89% 4,07% 5,59%

Statystyka bezrobocia w Powiecie Gnieźnieńskim na koniec 2004 roku

Kobiety % do ogółu

Ogółem % do ogółu % kobiet do il. osób w danej kategorii

Statusy bezrobotnych Zarejestrowani bezrobotni

6948 - 12737 - -

w tymosoby bezrobotne z prawem do zasiłku

1127 16,2% 2732 21,4% 41,25%

Osoby do 25 roku życia

1794 25,8% 3322 26,1% 54,00%

Poszukujący pracy 25 0,4% 62 0,5% 40,32%Wiek bezrobotnych 15-17 0 0

18-24 1794 25,8% 3322 26,1% 54,00%25-34 2014 29,0% 3486 27,4% 57,77%35-44 1557 22,4% 2697 21,2% 57,73%45-54 1473 21,2% 2867 22,5% 51,38%

21

Statystyka bezrobocia w Powiecie Gnieźnieńskim na koniec 2004 roku

Kobiety % do ogółu

Ogółem % do ogółu % kobiet do il. osób w danej kategorii

55-59 110 1,6% 331 2,6% 33,23%60-64 0 0,0% 34 0,3% 0,00%

Poziom wykształcenia

Wyższe 252 3,6% 370 2,9% 68,11%Policealne i średnie zawodowe

1585 22,8% 2417 19,0% 65,58%

Średnie ogólnokształcące

752 10,8% 984 7,7% 76,42%

Zasadnicze zawodowe

2550 36,7% 5123 40,2% 49,78%

Gimnazjum i poniżej 1809 26,0% 3843 30,2% 47,07%

22

W Powiecie Gnieźnieńskim najniższe bezrobocie w odniesieniu do liczby mieszkańców notowane jest w gminie Gniezno. Jest to powodowane przede wszystkim bardzo dobrym położeniem i dostępnością różnorodnych środków komunikacji. Tereny wiejskie zlokalizowane blisko ośrodków subregionalnych (takim ośrodkiem jest Gniezno i Poznań) z reguły charakteryzują się większą aktywnością ich mieszkańców w poszukiwaniu pozarolniczych źródeł utrzymania. Ze względu na posiadane możliwości osoby te robią to skuteczniej niż w innych rejonach. Mieszkańcy Gminy mogą bez problemu dojechać do Gniezna czy do Poznania, gdzie możliwości znalezienia pracy są większe niż na terenach wiejskich. Najwyższe bezrobocie w Powiecie Gnieźnieńskim w odniesieniu do liczby mieszkańców notowane jest natomiast w gminie Trzemeszno.Analizując bezrobocie na terenie Powiatu Gnieźnieńskiego należy mieć zawsze na uwadze także bezrobocie ukryte, które jak już wcześniej wspomniano może wynosić na terenach wiejskich nawet od kilku do kilkunastu procent.Na terenie całego Powiatu konieczne jest prowadzenie dalszych działań mających na celu pomoc osobom pozostającym bez pracy, szczególnie osobom o niskich kwalifikacjach, bez zawodu, długotrwale bezrobotnym. Powiat za pośrednictwem Powiatowego Urzędu Pracy, może w tym zakresie podjąć współpracę z gminami organizując dla bezrobotnych np. różne rodzaje robót publicznych. Gminy mogą brać również czynny udział w różnorodnych formach aktywnego zwalczania bezrobocia organizowanych przez Wojewódzki Urząd Pracy. W roku 2004 były to: Program „Rowy”, Program „Lepsza Droga” oraz Program aktywizacji zawodowej osób bezrobotnych „Zielone Wakacje”.W Powiecie Gnieźnieńskim w programie „Rowy” brało udział 11 bezrobotnych z gminy Łubowo i Trzemeszno (w Wielkopolsce w Programie wzięło udział 1011 osób). Głównym celem programu była aktywizacja zawodowa osób długotrwale bezrobotnych, pochodzących z terenów wiejskich. Pozwoliło to m. in. na zapobieganie zjawisku wykluczenia społecznego i na zdobycie przez uczestników Programu dodatkowych kwalifikacji oraz źródeł utrzymania. Program polegał na prowadzeniu prac melioracyjnych na terenie województwa wielkopolskiego: odmulanie, wykaszanie, konserwacja urządzeń melioracyjnych. W Powiecie Gnieźnieńskim w Programie „Lepsza droga” uczestniczyło 8 osób (w Wielkopolsce było to 118 osób). Uczestnicy programu wykonywali pracę w ramach robót publicznych, które związane były z konserwacją nawierzchni oraz sprzątaniem i

23

porządkowaniem poboczy dróg województwa wielkopolskiego. Obowiązki pracodawcy podjął w tym Programie Wielkopolski Zarząd Dróg Wojewódzkich w Poznaniu.W Programie „Zielone Wakacje” w Powiecie Gnieźnieńskim wzięły udział 92 osoby (na 616 osób w Wielkopolsce), najwięcej w Wielkopolsce.Celem programu była organizacja wolnego czasu dzieciom, których rodziców nie stać było na sfinansowanie ich wyjazdów wakacyjnych oraz aktywizacja zawodowa osób bezrobotnych skierowanych do pracy jako opiekunowie koloni.Z powyższej analizy wynika, że bezrobocie jest bardzo poważnym problemem społecznym, które dotyka wszystkie grupy społeczne.W Powiecie Gnieźnieńskim zarejestrowanych jest w systemie Regon 13.600 podmiotów gospodarczych. Z tego 428 podmiotów współpracuje z powiatowym Urzędem Pracy (3,1%). Daje to najgorszy współczynnik w tym zakresie wśród wszystkich PUP w Wielkopolsce. Jest to zjawisko na tyle niepokojące, że efektywność działań aktywizacyjnych zależy także w pewnym stopniu od liczby pracodawców współpracujących na danym terenie z Powiatowym Urzędem Pracy. Osiągnięcie pozytywnych efektów w polityce rynku pracy uwarunkowane jest również współdziałaniem głównych uczestników powiatowego rynku pracy. Chodzi tutaj przede wszystkim o współdziałanie władz powiatowych, a także innych organizacji zainteresowanych problematyką rynku pracy w regionie. Wydaje się, że współdziałanie takie do tej pory nie jest ani wystarczająco aktywne, ani usystematyzowane. Ogranicza to się przede wszystkim do konsultacji oraz sporadycznej wymiany doświadczeń i usług pomiędzy powiatowym urzędem pracy i lokalnymi organizacjami pozarządowymi. Trudno jest w takiej sytuacji narzucić standardy usług, nie mówiąc o kompleksowej, spójnej polityce rynku pracy, zarazem uwzględniającej lokalną i regionalną specyfikę.Należy również podkreślić, że w prowadzeniu dobrej polityki rynku pracy znaczącą rolę odgrywają oprócz postaw prawnych, finansowych i organizacyjnych, także kadry.Największe zagrożenie w tej kwestii stanowi częsta wymiana kadr oraz stosunkowo niewielkie zatrudnienie w PUP. Powoduje to, że na jednego pośrednika przypada często ponad 2 tys. bezrobotnych. Trudno w takich warunkach o realną politykę rynku pracy zorientowaną na użytkownika - osobę bezrobotną, potrzebującą porady, wsparcia, budzenia do aktywności. Szansą na uaktywnienie publicznych służb zatrudnienia jest możliwość przyznania im odpowiednich dodatków do wynagrodzenia. Mogą je otrzymać w myśl rozporządzenia Rady Ministrów z 21 marca 2005 r. pośrednicy pracy, doradcy zawodowi, specjaliści ds. rozwoju zawodowego, specjaliści ds. programów, liderzy klubów pracy, asystenci EURES, kierownicy liniowi EURES oraz doradcy EURES. Wysokość dodatku będzie zależeć m.in. od oceny ich jakości pracy dokonanej przez bezpośredniego przełożonego. Dodatek będzie przyznawany na maksymalnie trzy miesiące. Koszt dodatków do wynagrodzeń będzie finansowany ze środków Funduszu Pracy, natomiast pochodne od wynagrodzeń - ze środków budżetowych Jednostek Samorządu Terytorialnego lub Ochotniczych Hufców Pracy.Aktywna polityka rynku pracy powinna być zgodna z zapotrzebowaniem na rynku pracy oraz możliwościami i umiejętnościami osób pozostających bez pracy oraz osób biernych zawodowo. Usługi świadczone przez publiczne służby zatrudnienia oraz pozostałe instytucje rynku pracy powinny się wzajemnie uzupełniać, aby zapewnić uczestnikom rynku pracy kompleksową pomoc. Przede wszystkim należy wzbudzić w osobach poszukujących pracy większe zaangażowanie, większą mobilność i chęć podnoszenia kwalifikacji zawodowych. Istotna jest także zmiana w postrzeganiu samej pracy i funkcji urzędów pracy. Usługi świadczone przez Powiatowy Urząd Pracy powinny być traktowane jako uzupełnienie działań osoby bezrobotnej na rynku pracy. W odniesieniu do poszczególnych grup społecznych działania te powinny mieć zróżnicowany charakter i intensywność.

24

W przyszłości w ramach aktywnych form zwalczania bezrobocia wśród młodzieży promowane będą m.in. warsztaty z aktywnego poszukiwania pracy, staże, zajęcia z przygotowania zawodowego oraz wolontariat. Priorytetem będzie jednak kształcenie ustawiczne pozwalające podnosić młodym ludziom swoje kwalifikacje. W odniesieniu do osób długotrwale bezrobotnych planowany jest rozwój pośrednictwa pracy. Prowadzone będą również szkolenia zawodowe oraz szkolenia w zakresie poszukiwania pracy. Najważniejszym z planowanych działań są programy aktywizujące opisywaną grupę osób bezrobotnych. Mając na względzie niskie kwalifikacje, często zanik motywacji i chęci do pracy, zasadne jest kontynuowanie programów aktywizujących dla osób długotrwale bezrobotnych: „Rowy” i „Lepsza droga” w Powiecie Gnieźnieńskim. Działania w ramach ww. programów powinny zostać zintensyfikowane. Dotychczas opisane działania mają szanse realizacji, gdyż zostały one zapisane w Planie działań na rzecz zatrudnienia w województwie wielkopolskim na 2005 r.

Do priorytetów tego Planu należą: integrowanie działań służb rynku pracy, pomocy społecznej i partnerów rynku pracy

mających na celu opracowanie, realizację i promocję innowacyjnych programów skierowanych do osób bezrobotnych, w tym głównie pozostających długotrwale bez pracy, zagrożonych wykluczeniem społecznym,

podejmowanie zintegrowanych działań instytucji rynku pracy oraz partnerów społecznych na rzecz osób bezrobotnych i biernych zawodowo, szczególnie na rzecz młodzieży, osób długotrwale bezrobotnych i mieszkańców terenów wiejskich,

dostosowanie do zmian na rynku pracy, w szczególności poprzez reorientację zawodową osób zagrożonych procesami restrukturyzacyjnymi oraz mieszkańców terenów wiejskich,

kształcenie i wychowanie młodzieży w celu aktywizacji zawodowej, zatrudnianie młodzieży, przeciwdziałanie marginalizacji i wykluczeniu społecznemu,

aktywizacja zawodowa osób powyżej 50 roku życia, wspieranie w kształceniu i podejmowaniu zatrudnienia osób niepełnosprawnych, propagowanie zasady równości kobiet i mężczyzn w zatrudnieniu oraz

antydyskryminacyjnych przepisów prawa pracy, ścisła współpraca pomiędzy instytucjami rynku pracy a instytucjami edukacyjnymi,

dotycząca przede wszystkim informacji na temat zawodów deficytowych i nadwyżkowych oraz korelacji kierunków kształcenia z potrzebami rynku pracy,

ciągłe podwyższanie standardów usług świadczonych przez instytucje rynku pracy i inne instytucje współdziałające, poprzez doskonalenie umiejętności zawodowych i szkolenie zatrudnionej kadry,

ścisłe współdziałanie służb zatrudnienia oraz pozostałych instytucji polityki społecznej w celu zapewnienia osobom bezrobotnym kompleksowego wsparcia,

wspieranie przedsiębiorczości poprzez ułatwianie przedsiębiorcom podejmowania inwestycji oraz wspomaganie tworzenia i rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw,

wzrost świadomości osób bezrobotnych związany z możliwościami stojącymi przed nimi na regionalnym rynku pracy,

wzrost umiejętności poszukiwania zatrudnienia wśród osób bezrobotnych przekładający się na wzrost zatrudnienia,

wzrost liczby osób korzystających z doradztwa zawodowego, wzrost skuteczności poradnictwa zawodowego i pośrednictwa pracy, co powinno

przełożyć się na zmniejszenie liczby osób bezrobotnych zarejestrowanych w urzędach pracy,

podnoszenie jakości informacji i poradnictwa zawodowego na terenie województwa; rozszerzenie działalności poprzez zorganizowanie nowych zajęć informacyjnych i warsztatowych oraz opracowanie nowych i uaktualnianie dotychczas dostępnych

25

publikacji, co przyczyni się do podwyższenia jakości usług świadczonych przez doradców zawodowych,

wzrost wśród klientów urzędów pracy umiejętności radzenia sobie w sytuacji odmowy, oceny oraz konfliktu interesów,

poszerzenie perspektyw zawodowych pracowników urzędów pracy, wyzwolenie większej aktywności zawodowej, co powinno przełożyć się na wzrost wskaźnika odpływu z bezrobocia i znalezienie zatrudnienia przez większą ilość mieszkańców województwa,

zwiększenie szans zwalnianych osób na znalezienie nowego miejsca pracy poprzez wzrost kwalifikacji osobistych i zawodowych osób objętych programami pomocy, zgodnie z aktualnymi wymogami rynku pracy, zwiększenie zdolności komunikacyjnych i motywacji do poszukiwania pracy,

upowszechnienie usług EURES, zwiększenie dostępu do ofert pracy dla osób poszukujących pracy lub zainteresowanych zmianą zatrudnienia poprzez udzielanie pomocy w korzystaniu z portalu EURES,

wyrównanie szans mieszkańców terenów wiejskich i miast w procesie poszukiwania pracy,

wzrost kompetencji pracowników instytucji rynku pracy w zakresie obsługi i pomocy osobom niepełnosprawnym,

wzrost kompetencji zawodowych osób niepełnosprawnych oraz wzrost umiejętności w zakresie skutecznego poszukiwania zatrudnienia

wzrost gotowości pracodawców do zatrudniania osób niepełnosprawnych, większy dostęp osób zagrożonych społeczną marginalizacją do informacji na temat

edukacji i rynku pracy, zalegalizowanie porównywalnej, lub większej niż w 2004 r. liczby umów o pracę lub umów cywilno-prawnych dotyczących wykonywania pracy zarobkowej.

Wnioski:

wysoki poziom bezrobocia rejestrowany w Powiecie Gnieźnieńskim, zwiększająca się liczba bezrobotnych pozbawionych prawa do zasiłku, strukturalny i utrwalony charakter bezrobocia, niedostosowany do potrzeb rynku pracy system edukacji, brak monitoringu rynku pracy pod kątem zapotrzebowania na specjalistów, duża liczba bezrobotnych pozostająca długotrwale bez pracy, brak systemowego podejścia do przekwalifikowywania się osób bezrobotnych oraz ich

ustawicznego kształcenia, brak świadomości co do potrzeby podnoszenia kwalifikacji wśród bezrobotnych, niskie bezrobocie rejestrowane na obszarach wiejskich, które jest zwiastunem

wysokiego bezrobocia ukrytego, stosunkowo niska aktywność osób bezrobotnych w poszukiwaniu zatrudnienia,

w tym samozatrudniania się, niewystarczające do potrzeb rynku pracy działania Powiatowego Urzędu Pracy, niewielka zdolność i chęć migracji zarobkowej szczególnie wśród osób bezrobotnych, niska aktywność w zakresie przedsiębiorczości mieszkańców Powiatu Gnieźnieńskiego,

3. Edukacja i sport

Zadaniem Powiatu Gnieźnieńskiego w zakresie edukacji jest organizacja szkolnictwa na poziomie ponadgimnazjalnym oraz szkolnictwa specjalnego. Zadanie to jest realizowane

26

poprzez stworzenie sieci szkól ponadgimnazjalnych oraz szkół specjalnych, w skład której wchodzą:

I Liceum Ogólnokształcące im. B. Chrobrego, II Liceum Ogólnokształcące im. Dąbrówki, III Liceum Ogólnokształcące im. Jana III Sobieskiego, Zespół Szkół Ekonomiczno-Odzieżowych, Zespół Szkół Ponadgimnazjalnych nr 1, Zespół Szkół Ponadgimnazjalnych nr 2, Zespół Szkół Ponadgimnazjalnych nr 3, Zespół Szkół Ponadgimnazjalnych nr 4, Zespół Szkół Specjalnych im. Janusza Korczaka, Zespół Szkół Gimnazjum i Liceum im. M. Kosmowskiego, Zespół Szkół Ponadgimnazjalnych w Trzemesznie, Zespół Szkół Ponadgimnazjalnych w Witkowie,

Szkoły te obsługiwane są przez wysoko wykwalifikowaną kadrę pedagogiczną.

Placówki edukacyjne na terenie Powiatu Gnieźnieńskiego kontynuują i nawiązują kontakty z innymi placówkami położonymi na terenie innych powiatów, województw i państw. Pozwala to dyrektorom, nauczycielom i uczniom poprzez wymianę doświadczeń oraz pobyt na „innym” terenie pozyskać nową wiedzę, doświadczenie oraz korzystać z nowoczesnych pomocy dydaktycznych. Kontakty szkół Powiatu Gnieźnieńskiego ze szkołami z zaprzyjaźnionych miast przedstawiają się następująco:

I LO Gniezno – wymiana zagraniczna młodzieży szkolnej ze szkołami w:- Holandii miasto Hertogenbosch,- Francji miasto Feim Malo,- Niemczech miasto Speyer, Syade,- Litwie miasto Trakai,- Danii miasto Helsinger,- Wielkiej Brytanii miasto Tuxford,

II LO Gniezno – wymiana zagraniczna młodzieży szkolnej ze szkołami w:- Danii miasto Roskilde,- Niemczech miasto Kaiserslautern,

III LO Gniezno – Wymiana zagraniczna młodzieży szkolnej, ze szkołami w:- Niemczech miasto Cuxhaven,- Holandii miasto Veendam,

Zespół Szkół Rolniczych Gniezno – wymiana zagraniczna młodzieży ze szkołą w:- Niemczech miasto Rotenburg,

Zespół Szkół Ponadgimnazjalnych Nr 3 Gniezno – wymiana zagraniczna młodzieży szkolnej ze szkołami w:

- Holandii miasto Veendam, Zespół Szkół Ponadgimnazjalnych Nr 2 Gniezno – wymiana zagraniczna młodzieży

szkolnej ze szkołą w:- Niemczech miasto Brunszwing,

Zespół Szkół Ponadgimnazjalnych Nr 4 Gniezno – wymiana zagraniczna młodzieży szkolnej ze szkołą w:

- Niemczech miasto Cuxhaven,Kierunki kształcenia w szkolnictwie ponadgimnazjalnym w Powiecie Gnieźnieńskim przedstawiają się następująco:

27

Profile i zawody kształcenia w szkołach powiatu gnieźnieńskiego od 1 września 2004 roku

Nazwa szkołylicea profilowane –

3 letnie Technika- 4 letnie Zasadnicza Szkoła Zawodowa ( 2-3 letnia)

profil Zawód zawódZespół Szkół Gimnazjum Liceum im .M. Kosmowskiegow Trzemesznie

ekonomiczno- - administracyjny

Zespół Szkół Ekonomiczno-Odzieżowych w Gnieźnieul. Chrobrego 23

ekonomiczno - administracyjny

technik ekonomista krawiectechnik handlowiec sprzedawca

zarządzanie informacją technik technologii odzieży

Zespół Szkół Ponadgimnazjalnych Nr 1w Gnieźnie ul. Sobieskiego20

technik agrobiznesu

technik rolnik

technik mechanizacji rolnictwa

Zespół SzkółPonadgimnazjalnych Nr 2w Gnieźnieul. Cieszkowskiego 17

mechatroniczny technik elektryk elektryk

technik elektronik elektromechanik pojazdów samochodowych

technik mechanik mechanik pojazdów samochodowych

technik informatyk operator obrabiarek skrawających

Zespół Szkół Ponadgimnazjalnych Nr 3 w Gnieźnie ul. Sienkiewicza 6

leśnictwo i technologiadrewna

technik budownictwa murarz

stolarz

cukiernik

usługowo - gospodarczy

piekarz

fryzjer

wielozawodowa

Zespół SzkółPonadgimnazjalnych Nr 4im. Jana Kilińskiegow Gnieźnie ul. 22 lipca 106

socjalny technik technologii żywności kucharz małejgastronomii

usługowo- gospodarczy kucharz

technik organizacji usług gastronomicznych

Zespół Szkół Ponadgimnazjalnychim. Hipolita Cegielskiegow TrzemesznieUl. Mickiewicza 33

technik handlowiec mechanik pojazdów samochodowych

wielozawodowa

wielozawodowa

Zespół Szkół Ponadgimnazjalnychim. D. Chłapowskiego w Witkowieul. Warszawska 29

technik ekonomista wielozawodowa

technik żywienia i gospodarstwa domowego

Planowane oddziały w liceach ogólnokształcących na rok szkolny 2004/2005

Nazwa szkoły UkierunkowanieI Liceum Ogólnokształcąceim. Bolesława Chrobrego

biologiczno-chemicznekulturowo – artystyczne

28

w Gnieźnieul. Kostrzewskiego 3

językowesportowepolitechnicznematematyczno- informatycznaakademickieedukacji europejskiej

II Liceum Ogólnokształcąceim. Dąbrówkiw Gnieźnieul. Ks. Prym. M. Lubieńskiego3/5

matematyczno-fizycznymatematyczno-informatycznebiologiczno- chemiczneogólne

Zespół SzkółOgólnokształcącychim. Jana III Sobieskiegow Gnieźnieul. Sobieskiego 20

humanistyczne(dzienn.-teatral)lingwistyczneturystyczno - ekologicznematematyczno-informatycznenauk społecznychogólne

Zespół SzkółLiceum Ogólnokształcąceim. Michała Kosmowskiegow TrzemeszniePl. Kosmowskiego 5

matematyczno-informatycznehumanistyczneprzyrodniczeedukacja europejska

Zespół Szkół Ponadgimnazjalnych Nr 2w Gnieźnieul. Cieszkowskiego 17

matematyczno-informatyczneogólne

Zespół Szkół Ponadgimnazjalnychim. Dezyderego Chłapowskiegow Witkowie ul. Warszawska 29

ogólne

Stan techniczny szkół, dla których organem założycielskim jest Starostwo Powiatowe w Gnieźnie sukcesywnie się poprawia. Środki przeznaczane przez ostatnie lata na oświatę doprowadziły do przeprowadzenia wielu remontów bieżących jak i inwestycji. Przeprowadzono m. in. termomodernizację i wymieniono stolarkę okienną. Potrzeby remontowe placówek edukacyjnych na terenie Powiatu Gnieźnieńskiego są jednak cały czas znaczące. Placówki oświatowe zgłaszają także takie problemy jak: brak sal sportowych, sal komputerowych czy laboratoriów potrzebnych do realizacji programu nauczania poszczególnych przedmiotów. Otrzymane środki z subwencji nie pozwalają jednak na wykonywanie planowych remontów, dlatego szkoły i placówki wykonują najczęściej tylko te prace, które są konieczne do zapewnienia względnie bezpiecznych i higienicznych warunków. Remonty bieżące najczęściej wykonywane są ze środków wypracowanych przez szkoły (środek specjalny), Rady Rodziców, sponsorów i dotacji Starostwa. Wielka w tym zasługa dyrektorów szkół którzy swoją przedsiębiorczością i zaradnością stwarzają warunki umożliwiające realizację procesu wychowania i kształcenia młodzieży.Wyposażenie i stan techniczny środków dydaktycznych można określić jako dobry, jednak nie we wszystkich szkołach. W kilku wyposażenie jest niewystarczające, przestarzałe: stary sprzęt komputerowy, braki w sprzęcie audiowizualnym, pomocach dydaktycznych (mikroskopy, modele, szkielety, okazy), braki książek w bibliotekach (słowniki, encyklopedie). Mimo tych bolączek większość szkół stwierdza, że wyposażenie w pomoce naukowe jest wystarczające do realizacji programu nauczania.Trudniejsza jest sytuacja w warsztatach szkolnych, gdzie park maszynowy jest przestarzały, często 20 – 30 letni.

29

Zadaniem Powiatu jest nie tylko organizowanie edukacji na poziomie ponadgimnazjalnym i specjalnym, ale także troska aby wiedza i umiejętności nabyte podczas nauki pokrywały się z wymogami pracodawców. Obecnie nie wypracowano jeszcze standardów w zakresie monitoringu potrzeb edukacyjnych, które pozwalałyby właściwie kreować i tworzyć systemy edukacyjne, szczególnie w szkołach ponadgimnazjalnych. Powoduje to, że ciągle brakuje korelacji między edukacją a potrzebami rynku pracy. Oferta edukacyjna na poziomie ponadgimnazjalnym jest w Powiecie Gnieźnieńskim zadowalająca. To tutaj zlokalizowana jest największa w Wielkopolsce liczba szkół policealnych (podobna sytuacja jest także w powiecie pilskim) i jest ona większa od liczby szkół ogólnokształcących.Poza wieloma szkołami ponadgimnazjalnymi na terenie Powiatu Gnieźnieńskiego mieści się filia Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu – Kolegium Językowe oraz do niedawna działała także filia Politechniki Poznańskiej. Od 2004 roku zastąpiła ją Wyższa Szkoła Zawodowa, która przejęła szeroko rozumiane szkolnictwo zawodowe. Boryka się ona jednak z poważnymi problemami lokalnymi.W roku 2001 swoją działalność rozpoczęło Collegium Europaeum Gnesnense, elitarna uczelnia, kształcąca przyszłe kadry „europejskie” na kierunkach: filologia, specjalność komunikacja europejska oraz pedagogika, specjalność edukacja europejska. Są to trzyletnie studia licencjackie. W Gnieźnie prowadzone są także Międzywydziałowe Indywidualne Studia Humanistyczne (MISH) - pięcioletnie studia magisterskie. Kolegium prowadzi także program „Akademia Artes Liberales” – Międzyuczelniane Indywidualne Studia Humanistyczne. Collegium Europaeum Gnesnense to miejsce, które kształci ludzi rozumiejących duchowe korzenie tożsamości europejskiej, ale przy tym posiadających odpowiedni poziom wiedzy praktycznej (prawniczej, pedagogicznej, językowej, informatycznej), pozwalający im z powodzeniem funkcjonować w rozrastających się instytucjach, współpracujących ze strukturami Unii Europejskiej. Codzienna egzystencja w europejskiej wspólnocie wymagać będzie odpowiednich kompetencji, w które systematycznie wyposażani zostają studenci Collegium. Dzięki swojemu wykształceniu mogą oni stać się “tłumaczami” nowej rzeczywistości w swoich środowiskach, a więc naturalnymi liderami społecznymi. W Gnieźnie uruchomiła także studia na poziomie licencjatu Gnieźnieńska Wyższa Szkoła Humanistyczno – Menedżerska “Milenium”. Szkoła ta zarówno w trybie dziennym jak i zaocznym kształci m.in. na kierunku Marketing i Zarządzanie w specjalnościach: “Organizacja i Zarządzanie małymi i średnimi przedsiębiorstwami” oraz “Zarządzanie biznesem w Zjednoczonej Europie”.Młodzież może w Gnieźnie zdobywać także kwalifikacje na poziomie wyższym w zawodzie pielęgniarki, dzięki podpisaniu stosownego porozumienia między władzami Akademii Medycznej a Marszałkiem Województwa Wielkopolskiego.Niewielka odległość, jaka dzieli miejscowości Gminy Gniezno od Poznania, sprawia, że młodzież bez problemu może także korzystać ze zlokalizowanej tam bazy dydaktycznej. Może studiować ona na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza, Akademii Ekonomicznej, Politechnice Poznańskiej, Akademii Wychowania Fizycznego, Akademii Rolniczej, Wyższej Szkole Bankowej, Wyższej Szkole Komunikacji i Zarządzania i wielu innych. Problemem w zdobywaniu coraz to nowych i wyższych kwalifikacji może być brak środków finansowych. Doskonałą formę wsparcia najzdolniejszej, ale mniej zamożnej młodzieży Powiatu Gnieźnieńskiego może stanowić specjalnie utworzony fundusz stypendialny, który poza środkami od samorządu mógłby pozyskiwać także środki od sponsorów.

Wśród szkół ponadgimnazjalnych, dla których organem założycielskim nie jest Starostwo Powiatowe i uczelni wyższych możemy wyróżnić:

Wyższe Prymasowskie Seminarium Duchowne, ul. Seminaryjna 2;

30

Uniwersytet im. Adama Mickiewicza Collegium Europaeum Gnesnense , Gniezno, ul. Kostrzewskiego 5-7;

Instytut Teologiczny, Gniezno; ul. Seminaryjna 2; Uniwersytet Adama Mickiewicza, Kolegium Językowe w Gnieźnie; ul. Kostrzewskiego 3; Wyższa Szkoła Zawodowa w Gnieźnie; ul. Sobieskiego 18; Policealne Studium Finansów, Gniezno; ul. Sobieskiego 20; Prywatne L.O. dla Dorosłych; Gniezno, 22-lipca 106; Prywatne L.O. dla Dorosłych - Piast; Gniezno; Sienkiewicza 6; Gnieźnieńskie Centrum Informatyczne, Prywatne Policealne Studium Zawodowe

Ekonomiczno-Informatyczne, Gniezno, ul. Sienkiewicza 6; Policealna Szkoła Zarządzania i Finansów, Gniezno, ul. Sobieskiego 20: Towarzystwo Edukacji Bankowej - Szkoły Policealne, Gniezno, Sobieskiego 20:

- Szkoła Informatyki i Internetu,- Szkoła turystyki,- Studium Zdrowia i Urody,- Szkoła Europejska Euro-College,- Szkoła Zarządzania i Finansów,- Studium Edukacji Społecznej,- Szkoła Języków (j. angielski i j. niemiecki),- Studium Projektowania i Reklamy.

System edukacji na poziomach podstawowym, gimnazjalnym oraz ponadgimnazjalnym w Powiecie Gnieźnieńskim podobnie jak w Wielkopolsce obsługiwany jest przez w miarę równomiernie rozmieszczoną sieć placówek edukacyjnych. Mimo tego widoczne są wyraźne dysproporcje, szczególnie w zakresie wyposażenia ich w niezbędny sprzęt, pomoce naukowe, pracownie, laboratoria.Większość szkól wiejskich w Powiecie Gnieźnieńskim nie posiada sal gimnastycznych. Dla porównania w Wielkopolsce 60% szkół wiejskich nie posiada sal gimnastycznych, a w kilkunastu gminach nie ma ani jednej takiej sali. Należy dążyć do likwidacji czynników, które utrudniają młodzieży z rejonów zmarginalizowanych (szczególnie obszarów wiejskich) dostęp do edukacji, co w konsekwencji pogłębia ich marginalizację. Do czynników tych należą: brak w środowisku zamieszkania placówek oświatowych (np. na wsi przedszkoli czy dostępu do zajęć pozalekcyjnych i pozaszkolnych), utrudnienia komunikacyjne szczególnie związane z dostępem do szkół ponadgimnazjalnych czy też czynniki materialne (brak środków na edukację dzieci w rodzinach o niskich dochodach).Warto zauważyć, że diagnoza oświaty w województwie wielkopolskim wykazała, że dostęp do edukacji przedszkolnej i na poziomie ponadpodstawowym w Powiecie Gnieźnieńskim jest stosunkowo swobodny i pozbawiony utrudnień. Jedynie niepełnosprawni nie zawsze mogą w swobodny sposób korzystać z edukacji. Niepełnosprawnych uczniów jest około 3,0% całej populacji dzieci i młodzieży (według szacunków dla wielkopolski), spośród których około 0,05% nie korzysta (szczególnie w środowiskach wiejskich) z żadnych form nauki i opieki.

Konieczna jest poprawa jakości kształcenia w szkołach wiejskich i szkołach zawodowych. Dotyczy to zarówno warunków nauczania, jak i stopnia wyposażenia szkół. Znajomość języków obcych wśród młodzieży i dorosłych mieszkańców Powiatu podobnie jak i województwa jest niewystarczająca. Pod względem nauczania języków obcych województwo wielkopolskie zajmuje w Polsce w zakresie języka rosyjskiego 9 miejsce, języka angielskiego 15 miejsce a języka niemieckiego 4 miejsce. Należy podjąć działania upowszechniające nauczanie języków obcych, szczególnie języka angielskiego w zasadniczych szkołach zawodowych oraz tworzyć warunki do kształcenia ustawicznego i kształcenia na odległość ( w tym zakresie).

31

W szkołach i placówkach Powiatu Gnieźnieńskiego działają :- Szkolne Kluby Sportowe (SKS)- Uczniowskie Kluby Sportowe (UKS)- Ludowe Zespoły Sportowe (LZS)

Szkolny Związek Sportowy „Wielkopolska” zajmuje się :- organizacją całorocznego systemu imprez w ramach Igrzysk Młodzieży Szkolnej i

Mistrzostw Szkół Średnich (na szczeblu szkoły, gminy lub miasta, rejonu, województwa, powiatu)

- organizacją sportowych wakacji w formie obozów wyjazdowych- prowadzeniem szkolenia sportowego w Międzyszkolnym Ośrodku Sportowym - współorganizacją imprez masowych w ramach promocji sportu dzieci i młodzieży (np.

Ogólnopolski Bieg Lechitów, Bieg Osiedla Winiary, Bieg Niechana w Niechanowie, Bieg im. Jana Kilińskiego w Trzemesznie).

Dyscypliny sportu uprawiane przez młodzież szkolną na terenie Powiatu to: piłka nożna, ręczna, siatkówka, koszykówka, hokej na trawie, lekka atletyka, szachy, warcaby, gimnastyka, turystyka. Dyscypliny te są uprawiane w ramach Uczniowskich Klubów Sportowych, które są organizatorami lub współorganizatorami wielu imprez sportowo-rekreacyjnych na terenie Powiatu.Ludowe zespoły sportowe popularyzują sport i turystykę w środowisku wiejskim. Głównym ich akcentem działania jest 15 imprez wojewódzkich i 4 powiatowe eliminacje w ramach współzawodnictwa o Puchar Marszałka Województwa Wielkopolskiego. Dzieci, młodzież i dorośli zrzeszeni w LZS Powiatu Gnieźnieńskiego czynnie biorą udział w tych zawodach. Szczególnie aktywny jest udział w Rankingu Powiatów Wielkopolski. Dużą popularnością cieszą się również : Turniej „Piłkarska Kadra Czeka” oraz Drużynowe Mistrzostwa Wielkopolski w tenisie stołowym.Wśród imprez sportowych organizowanych w Powiecie znajdują się m.in.:

- Indywidualne mistrzostwa powiatu w biegach przełajowych dziewcząt i chłopców,- Mistrzostwa powiatu w koszykówce dziewcząt i chłopców,- Mistrzostwa powiatu w siatkówce dziewcząt i chłopców,- Mistrzostwa powiatu w piłce ręcznej dziewcząt i chłopców,- Mistrzostwa powiatu w piłce nożnej,- Drużynowe i indywidualne mistrzostwa powiatu w tenisie stołowym,- Mistrzostwa Powiatu w pływaniu dziewcząt i chłopców,- Mistrzostwa Powiatu w tenisie ziemnym dziewcząt i chłopców.

W chwili obecnej w Powiecie Gnieźnieńskim znajdują się dwie pełnowymiarowe hale sportowe: Hala Ośrodka Sportu i Rekreacji w Trzemesznie oraz Hala Gnieźnieńskiego Ośrodka Sportu i Rekreacji w Gnieźnie.Hala w Trzemesznie spełnia wszelkie warunki funkcjonalności, jeżeli chodzi o organizację imprez sportowych i artystycznych. Hala w Gnieźnie tych wymogów nie spełnia.Uzasadniając potrzebę budowania takiej hali w Gnieźnie należy zwrócić głównie uwagę na :

- duże zapotrzebowanie społeczne na uczestniczenie w imprezach sportowych, zarówno przez zawodników jak i kibiców,

- duże zapotrzebowanie na organizację masowych imprez rekreacyjnych takich jak m.in. amatorskie rozgrywki halowej piłki nożnej, koszykówki, siatkówki, sportowa rywalizacja zakładów pracy,

- duże zapotrzebowanie na organizacje imprez o charakterze rozrywkowym (występy artystyczne, prezentacje dorobku kulturalnego gmin Powiatu Gnieźnieńskiego),

- stworzenie warunków do organizacji zawodów ligowych i turniejów ogólnopolskich oraz międzynarodowych w różnych dyscyplinach sportów halowych,

32

- centralne położenie hali w przypadku organizowania zawodów o charakterze powiatowym,

- hala powinna posiadać widownię na minimum 1500 miejsc, boiska do wszystkich zespołowych gier sportowych wraz z niezbędnym sprzętem i urządzeniami sportowymi, powinna posiadać dwie duże elektroniczne tablice wyników, odpowiednie zaplecze socjalne dla zawodników, trenerów, gabinet odnowy biologicznej, salkę konferencyjną, kawiarnię,

- hala powinna być dostosowana do użytkowania przez osoby niepełnosprawne,- nowa hala to większe możliwości prowadzenia zajęć z wychowania fizycznego dla

dzieci i młodzieży gnieźnieńskich szkół podstawowych, gimnazjów, zawodowych szkól i liceów.

Brak takiej hali widowiskowo – sportowej uniemożliwia przeprowadzenie imprez sportowych z udziałem publiczności, co obniża rangę rozgrywanych w Gnieźnie zawodów.Gniezno posiada bardzo dobrze wyposażony basen dla pływających. Nie posiada on jednak urządzeń o charakterze rekreacyjnym, przez to nie odpowiada on współczesnym standardom, i oczekiwaniom lokalnej społeczności a także odwiedzającym miasto turystom. Brak funkcji rekreacyjnych, podobnie jak brak brodzika dla małych dzieci oraz basenu rehabilitacyjnego powoduje, iż lokalna społeczność korzysta z obiektów w innych miastach. Biorąc pod uwagę, że w pozostałych miejscowościach Powiatu nie ma tego typu obiektów, konieczna jest jego budowa (np. rozbudowa istniejącego obiektu przy ul. Jolenty).Na terenie Powiatu znajdują się ponadto następujące obiekty sportowe: boisko piłkarskie klubu Mieszko Gniezno (pełnowymiarowe 102 x 60 m, na którym możne

zasiąść około 3000 widzów) wraz z dwoma boiskami treningowymi, ul. Strumykowa 8, Gniezno;

sala sportowa (w oparciu o nią prowadzona jest szkółka piłki nożnej chłopców oraz szkółka koszykówki dziewcząt) ul. Jolenty 5, Gniezno;

stadion hokejowy ze sztuczną nawierzchnią (w oparciu o ten stadion prowadzona jest szkółka hokeja na trawie dziewcząt oraz szkółka hokeja na trawie chłopców) ul. Paczkowskiego 4, Gniezno;

hala sportowa GOSiR (w oparciu o nią działa szkółka piłki nożnej chłopców oraz szkółka hokeja na trawie dziewcząt i chłopców), ul. Cymsa, Gniezno;

stadion żużlowy (na stadionie tym mogą odbywać się zawody żużlowe oraz mecze hokeja na trawie. Stadion należy do najładniejszych tego typu obiektów w Polsce, ma długość 348 metrów oraz nowoczesną bandę zamontowaną w roku 1997), ul. Wrzesińska, Gniezno;

boisko Witkowo i Trzemeszno, Stadion Miejski Witkowo, ul. Sportowa 15; Stadion Miejski Trzemeszno, ul. Sportowa 19.

W Powiecie Gnieźnieńskim działają także następujące kluby i sekcje sportowe: Gnieźnieński Klub karate YOSHITAKA DOJO, ul. Wyszyńskiego 16/16, Gniezno

(Zasadniczym celem instruktorów Klubu jest ogólny rozwój fizyczny, psychiczny i duchowny u młodych adeptów sztuk walki Karate do Shotokan),

Klub Sportowy „Mieszko” Gniezno, ul. Strumykowa 8, Gniezno (W ramach klubu funkcjonują: I Zespół seniorów- III Liga, II Zespół seniorów - klasa A - grupa 1, Juniorzy starsi - klasa okręgowa, Trampkarze starsi - klasa A- grupa 1, Trampkarze młodsi - klasa A - grupa 1, Młodzicy - klasa okręgowa, Orlicy, Oldboye - liga weteranów),

Towarzystwo Sportowe „Spartakus”, Bł. Jolenty 5, Gniezno (Głównymi celami działalności towarzystwa są: rozwijanie różnych form sportu i kultury fizycznej, a co za tym idzie pozytywnych cech charakteru, propagowanie sportu i aktywnych form rekreacji ruchowej oraz rehabilitacji, integrowanie środowisk sportowych),

33

Gnieźnieński Klub Kolarstwa Górskiego, Gniezno (Celem klubu, który od 2002 roku działa w ramach Klubu Olimpijczyka - jest popularyzowanie sportu /kolarstwa górskiego/ przede wszystkim wśród dzieci i młodzieży. Klub organizuje liczne imprezy, w których z roku na rok bierze udział coraz większa liczba uczestników. Klub promuje także typową rekreacje rowerową po okolicy Gniezna /tereny Gminy Gniezno/, w której biorą udział całe rodziny),

Szkółka piłkarska GOSiR Gniezno, ul. Bł. Jolenty 5, Gniezno (Szkółka szkoli chłopców w następujących kategoriach wiekowych: „Żaki”- chłopcy uczęszczający do I i II klas szkoły podstawowej oraz „Orlicy” - chłopcy uczęszczający do III i IV klasy szkoły podstawowej),

Gnieźnieńskie Towarzystwo Triathlonowe „DIAMENT- GOSiR”, ul. Paczkowskiego 4, Gniezno (W ramach Towarzystwa działa sekcja pływacka, w której trenuje 17 zawodniczek i 38 zawodników oraz sekcja triathlonowa, w której trenuje 7 zawodniczek i 25 zawodników),

Szkółka tenisa stołowego „STELLA - GOSiR”, ul. Konopnickiej 6, Gniezno (szkółka liczy 20 osób - dzieci w wieku od 6 do 11 lat /zarówno chłopcy jak i dziewczęta/),

Szkółka hokeja na trawie chłopców, ul. Paczkowskiego 4, Gniezno (w szkółce uczą się gry w hokeja chłopcy w wieku 13 lat i młodsi),

Szkółka hokeja na trawie dziewcząt, ul. Cymsa, Gniezno (Szkółka liczy 25 osób w przedziale wiekowym 8-14 lat).

Starostwo Powiatowe prowadzi działania promujące i popularyzujące sport szczególnie wśród dzieci i młodzieży. Organizuje ono jak już wcześniej wspomniano mistrzostwa powiatu indywidualne i zespołowe w różnych dyscyplinach sportu.Dla zapewnienia właściwego dostępu do kultury fizycznej dzieci i młodzieży oraz osób dorosłych, poszczególne gminy Powiatu Gnieźnieńskiego zamierzają rozwijać posiadaną przez siebie bazę sportowo – rekreacyjną. Gminy planują w związku z tym ubiegać się o dofinansowanie w ramach „Programu rozwoju bazy sportowej w Województwie Wielkopolskim”. Środki dostępne w tym programie pochodzą z dopłat do stawek w grach losowych Totalizatora Sportowego.Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 15 stycznia 2003 r. w sprawie funkcjonowania funduszu dopłat do stawek w grach losowych Totalizatora Sportowego z dopłat mogą być finansowane inwestycje, które polegają na budowie, rozbudowie, przebudowie lub modernizacji i wyposażeniu obiektów w urządzenia do uprawiania sportu, oraz remonty obiektów, w szczególności: hal i pawilonów sportowych, pływalni krytych, lodowisk, boisk i stadionów oraz innych specjalistycznych obiektów sportowych.Gmina może ubiegać się o dofinansowanie w wysokości 1/3 wartości kosztorysowej przedsięwzięcia. Dofinansowanie nie obejmuje takich obiektów towarzyszących jak gastronomia, część hotelowa, rekreacyjna, rehabilitacyjne czy zagospodarowanie terenu wokół obiektu.

Umowa o dofinansowanie zawarta pomiędzy Gminą (inwestorem) a Ministerstwem Edukacji Narodowej i Sportu obejmuje okres 24 miesięcy, w których inwestor zobowiązany jest zakończyć zadanie. Najmniejsze roczne dofinansowanie może wynieść 100.000 PLN. Warunkiem ubiegania się o ujęcie w programie jest środowiskowy charakter obiektu. Oznacza to, że musi on być dostępny dla ogółu społeczności lokalnej, a nie tylko dla uczniów danej szkoły, czy zawodników pojedynczego klubu. Najbliższy program będzie tworzony na lata 2007 – 2010. Rozbudowa istniejącej bazy sportowej na terenie gmin Powiatu Gnieźnieńskiego jest konieczna nie tylko ze względu na obecnych jej mieszkańców, ale także z myślą o przyszłych mieszkańcach, którzy od samorządów (gmin) będą bardzo często oczekiwali typowo miejskich standardów. W celu realizacji tych zadań, w poszczególnych

34

gminach powinny powstać Plany Rozwoju Bazy Sportowej. Działania podjęte z wykorzystaniem ww. środków muszą być skierowane, jak wcześniej wspomniano do ogółu społeczności lokalnej oraz powinny mieć znamiona działań systematycznych.

Wnioski:

brak pomieszczeń dydaktycznych dla Wyższej Szkoły Zawodowej w Gnieźnie, rozbudowana oferta dydaktyczna na wszystkich szczeblach edukacyjnych, od szkoły

podstawowej po szkolnictwo wyższe, brak działań monitorujących i korelujących oczekiwania rynku pracy z profilami

kształcenia, nierównomierne wyposażenie placówek dydaktycznych, szczególnie na poziomie

szkoły średniej i gimnazjum, brak sal gimnastycznych przy szkołach, brak hali widowiskowo-sportowej w stolicy Powiatu Gnieźnieńskiego, która spełniałaby

wszystkie wymogi takiego obiektu, brak kalendarza imprez sportowo-rekreacyjnych skupiającego imprezy na poziomie

gminnym i Powiatowym, brak basenu spełniającego jednocześnie funkcje sportowe i rekreacyjne, zróżnicowany stan techniczny bazy dydaktycznej i sportowej w Powiecie

Gnieźnieńskim.

4. Turystyka i rekreacja

Turystyka jako dziedzina gospodarki wykazuje szczególnie szybkie tempo rozwoju. Eksperci Światowej Organizacji Handlu i Turystyki prognozują, że przemysł turystyczny należy do tych sektorów gospodarki, które na początku naszego wieku cechować będzie najlepsza sytuacja na rynku pracy. Z uwagi na to, że działalność turystyczna wkracza w inne dziedziny gospodarki (transport, rolnictwo, handel, inwestycje, itp.) turystyka na charakter interdyscyplinarny. Tak więc, przemysł turystyczny to szansa rozwoju gospodarczego, której nie można zaprzepaścić i nie można nie dostrzegać. Podobnie jak na rynku światowym, również w Powiecie Gnieźnieńskim, turystyka może przyczynić się do zmniejszenia bezrobocia, szczególnie na obszarach wiejskich (m.in. agroturystyka, coraz bardziej rozwijająca się w ostatnich latach). Spośród rozlicznych walorów turystycznych Powiatu Gnieźnieńskiego, na czoło wysuwają się walory historyczno-religijne związane z początkami państwowości Polski, Chrztem Polski, miejscem spoczynku św. Wojciecha oraz koronacjami królów polskich. Przez tereny Powiatu Gnieźnieńskiego przebiega Szlak Piastowski będący jedną z najciekawszych tras turystycznych w Polsce. Najchętniej odwiedzanymi miejscami na szlaku są: Wielkopolski Park Etnograficzny koło Dziekanowic, Ostrów Lednicki, Katedra i Muzeum Początków Państwa Polskiego w Gnieźnie. Do najważniejszych zabytków regionu należy: Katedra Gnieźnieńska-miejsce spoczynku św. Wojciecha i koronacji królów Polski. Podstawowym atutem Gniezna jest bogactwo zabytków o charakterze sakralnym oraz zabytków będących siedzibami dostojników kościelnych. Należą do nich: Pałac Arcybiskupi wybudowany w latach 1830-36, Pałac Biskupi z XIX w oraz Kościół św. Jerzego (pierwotnie romański przebudowany w końcu XVIII w.) otoczony od strony północnej przez zabytkowe kanonie. Największa z nich – Kolegiata Potockiego mieści zbiory archidiecezji gnieźnieńskiej (jednej z większych zbiorów kościelnych pod względem bogactwa w Polsce). W bezpośrednim sąsiedztwie rynku znajdują się dwa dalsze zabytki sakralne: gotycki kościół farny oraz kościół franciszkanów wraz z klasztorem. Na głównej osi komunikacyjnej szlaku piastowskiego znajdują się drewniany barokowy kościół w Łubowie (z ok. 1660) oraz Bazylika w Trzemesznie, której historia sięga XII w.

35

Oprócz zabytków sakralnych niewątpliwą atrakcją regionu są liczne muzea i skanseny a także obiekty o charakterze archeologicznym. Oprócz wspomnianego muzeum archidiecezjalnego na uwagę zasługuje Muzeum Początków Państwa Polskiego w Gnieźnie. Najbardziej znanym w regionie jest jednak kompleks muzealno – skansenowo – archeologiczny Lednogóra, na który składają się:

- Wielkopolski Park Etnograficzny w Dziekanowicach - utworzony w 1975r. (zajmuje obszar ok. 20 ha i jest jednym z największych skansenów w Europie),

- Muzeum Pierwszych Piastów na Lednicy,- Mały Skansen zawierający kilka zabytkowych budynków z terenu Wielkopolski. - Ostrów Lednicki – wyspa na jeziorze Lednica wraz ze skansenem Archeologicznym,

pozostałościami grodziska wczesnośredniowiecznego i ruinami Książęcego Pallatium z X w. Spośród zabytków ziemi gnieźnieńskiej bardzo znany jest także zespół pałacowy w Czerniejewie. Centralną część stanowi pałac z dwoma krótkimi skrzydłami. Przed pałacem znajdują się dziedziniec i przeddziedziniec, po bokach którego znajduje się wozownia i stajnia. Całość utrzymana jest w stylu klasycystycznym. Teren Powiatu Gnieźnieńskiego to bogactwo jezior i lasów, dlatego też posiada bardzo atrakcyjne tereny turystyczne i rekreacyjne i ma naturalne warunki do rozwoju funkcji turystycznych. Warunki te nie są jednak w pełni wykorzystywane.Przez teren Powiatu Gnieźnieńskiego przebiega wiele szlaków turystycznych i ścieżek rowerowych. W tej kwestii jest jednak wiele jeszcze do zrobienia. Konieczne jest skatalogowanie wszystkich tych szlaków i stworzenie z nich spójnego produktu turystycznego (foldery, mapki itp.)Dla rozwoju szlaków turystycznych niezwykle cenne będzie również utworzenie Wojewódzkiego Systemu Szlaków Pieszych, który uporządkuje sytuację w zakresie szlaków pieszych i będzie stanowił źródło informacji o przebiegu i długości najważniejszych szlaków o znaczeniu wojewódzkim.Dla rozwoju ścieżek rowerowych na terenie Powiatu Gnieźnieńskiego konieczna jest skuteczna współpraca samorządu powiatowego i poszczególnych samorządów gminnych.Na podkreślenie zasługuje fakt, że na terenie Wielkopolski coraz większym powodzeniem cieszą się również nowo powstające szlaki konne. Szlaki takie zostały wyznaczone w bardzo atrakcyjnym rejonie promującym turystykę konną w Wielkopolsce, na terenie działania Międzygminnego Związku „Wielkopolska Gościnna” (Pakosław, Pępowo, Jutosin, Miejska Górka, Rawicz). Warto byłoby takie szlaki wytyczyć i zorganizować także na terenie Powiatu Gnieźnieńskiego. Powiat ma do tego niewątpliwie predyspozycje.Jak już wcześniej wspomniano przez teren Powiatu Gnieźnieńskiego przebiega Szlak Piastowski jeden z trzech ważnych szlaków kulturowych Wielkopolski (poza Szlakiem Piastowskim przez teren Wielkopolski biegnie także Szlak Cysterski i Romański). Szlak Piastowski to nie tylko jedna z najciekawszych atrakcji turystycznych Wielkopolski, ale także jedna z ważniejszych atrakcji turystycznych w skali kraju. Biegnie on od Poznania do Kruszwicy a Ostrów Legnicki, Gniezno i Trzemeszno są jego głównymi etapami. Na trasie Szlaku Piastowskiego leży również Lednica, Łubowo i Wylatowo. Szlak Piastowski to nazwa trasy turystycznej łączącej trzy grody stołeczne z okresu wczesnopiastowskiego: Poznań, Gniezno i Kruszwicę. Szlak Piastowski od wielu lat należy do najpopularniejszych tras wycieczek autokarowych w kraju. Obok głównego odcinka istnieją jeszcze boczne odgałęzienia Szlaku wiodące przez miejscowości ciekawe pod względem krajobrazowym m.in. Biskupin, Żnin, Lubostroń, Czerniejewo i Gicz. Wartościowe zabytki i pamiątki historyczne poza Gnieznem znajdują się także m. in. nad Jeziorem Legnickim – Ostrów Legnicki i Wielkopolski Park Etnograficzny, w Trzemesznie, Mogilnie, Strzelnie, Inowrocławiu i Kościelcu.

36

Punktem wyjścia Szlaku jest Poznań. Cały Szlak pomyślany jest jako trasa okrężna, podzielony został na sześć odcinków:

- Poznań – Ostrów Legnicki – Gniezno (75 km),- Gniezno – Kruszwica – Inowrocław (53 km),- Inowrocław – Żnin – Gniezno (91 km),- Gniezno – Gicz – Poznań (69 km),- Inowrocław – Orchowo – Trzemeszno (58 km),- Wenecja – Dąbrowa – Mogilno (26 km).

Atrakcyjne położenie Szlaku Piastowskiego w Powiecie Gnieźnieńskim daje możliwość kreowania produktu turystycznego w kierunku:

utrzymania popytu na produkt turystyczny („Szlak Piastowski”) wśród mieszkańców Wielkopolski i Polski,

sprostania konkurencji na rynku międzynarodowym.Aby sprostać tym zadaniom należy podjąć działania ukierunkowane na:

poprawę jakości istniejącego produktu, zwiększenie jego aktywności marketingowej, poprawy jakości i rozbudowy istniejącej bazy noclegowej.

Różnorodność walorów turystycznych Powiatu Gnieźnieńskiego stwarza znaczne możliwości zarówno czynnego wypoczynku w urokliwym krajobrazie jak i wzbogacenia wiedzy o przeszłość i kulturze mając na uwadze mnogość obiektów kultury materialnej (kościoły, pałace oraz inne obiekty zabytkowe) zlokalizowanych na jego terenie.Restauracja tego typu obiektów, przy jednoczesnym utworzeniu wokół nich infrastruktury turystycznej umożliwiałoby utworzenie z nich produktu markowego dla różnych form turystyki (biznesowa, weekendowa, wypoczynkowa, tranzytowa, czy wycieczki objazdowe), co ma znaczący wpływ na wzrost efektywności świadczonych usług.Władze Powiatu powinny wspierać poprzez doradztwo i szkolenia rozbudowę infrastruktury służącej do obsługi ruchu turystycznego. Powinny także inspirować do tworzenia nowych obiektów i atrakcji turystycznych dla turystów wypoczywających w regionie, przedłużających sezon, a także umożliwiających zwiększenie odporności turystyki na wahania pogodowe.

Jeziora Powiatu Gnieźnieńskiego.

Dzięki rzeźbie powierzchni terenu Powiatu Gnieźnieńskiego oraz warunkom geologicznym i glebowym, które zostały ukształtowane przez zlodowacenie środkowopolskie i bałtyckie, rejon ten jest bardzo bogaty w liczne większe i mniejsze jeziora. Na terenie Powiatu Gnieźnieńskiego zlokalizowanych jest 40 jezior.Tylko na terenia miasta Gniezna występują 3 duże jeziora o łącznej powierzchni 50,89 ha (Jezioro Winiary - 19,37ha, Jezioro Święty Krzyż - 16,19ha oraz Jezioro Jelonek - 15,33ha). Dla celów rekreacyjnych wykorzystywane jest jednak tylko Jezioro Winiary. Nie uregulowane kwestie własności terenu oraz liczne enklawy ochronne ustanowione dla miejsc poboru wody pitnej powodują, że nie jest tworzona wokół tego jeziora infrastruktura techniczna podnosząca jego atrakcyjność dla mieszkańców miasta Gniezna i ewentualnych turystów. W innych gminach Powiatu Gnieźnieńskiego sieć jezior jest równie imponująca. Spośród jezior położnych na terenie Powiatu na szczególna uwagę zasługują: - Jezioro Niedzięgiel

(Skorzęcińskie) położone w południowo-wschodniej części Powiatu Gnieźnieńskiego, na terenie gminy Witkowo, w granicach Powidzkiego Parku Krajobrazowego. Jest jednym z większych jezior położonych na obszarze województwa wielkopolskiego (550,9 ha),

- Jezioro Wierzbiczańskie położone 7 km na wschód od Gniezna na terenie gminy Gniezno (189,3ha),

- Jezioro Lednickie położone na terenie gminy Łubowo (339,1ha),

37

- Jezioro Gorzuchowskie położone na terenie gminy Kłecko (109,05ha),- Jezioro Kłecko położone na terenie gminy Kłecko (186,86 ha),- Jezioro Ostrowite Prymasowskie na terenie gminy Trzemeszno (289,04ha).

Jezioro NiedzięgielJezioro Niedzięgiel posiada powierzchnię 550,9 ha, objętość 30089,9 tyś. m3, głębokość maksymalną 21,5 m i głębokość średnią 5,5 m. Powierzchnia zlewni całkowitej wynosi 45,7 km2. Leży ono w granicach Powidzkiego Parku Krajobrazowego. Jest jednym z największych jezior w województwie. Większe od niego jest jedynie Jezioro Powidzkie. Hydrograficznie umiejscowione jest przy dziale wodnym na stanowisku szczytowym między zlewniami Warty i Noteci. Jezioro posiada niewielkie zasilenia wodami powierzchniowymi. Odpływ stanowi Noteć Zachodnia, która bierze początek z Jeziora Niedzięgiel. Linia brzegowa jest bardzo urozmaicona i długa, a powierzchnia dna pofałdowana. Na jeziorze znajduje się 5 wysp, z których największa to Znicz (3 ha). Jest ona miejscem lęgowym ptaków chronionych oraz łownych, a także miejscem rozmnażania się wydry. Od strony północnej do jeziora przylegają lasy, które stanowią 41% powierzchni zlewni bezpośredniej, grunty orne zajmują około 41% a łąki 13% obszaru zlewni. Pozostała część to zabudowania wiejskie.Jezioro ze względu na typ rybacki zaliczane jest do jezior sielawowych, udostępniane jest do połowów rybackich. Gospodarkę rybacką opartą o rozwój naturalny i zarybienie, prowadzi prywatny dzierżawca.Jezioro jest intensywnie wykorzystywane w celach rekreacyjno - wypoczynkowych, głównie przez osoby przebywające na terenie OW w Skorzęcinie oraz właścicieli licznych zabudowań letniskowych. Zbiornik jest objęty strefą ciszy.Źródłem zanieczyszczeń jeziora są spływy z pól, okoliczne wsie, z których zanieczyszczenia dopływać mogą z wodami cieków, o czym świadczy ich stan czystości, a także kąpielisko w Skorzęcinie i stanowiska wędkarskie. Jezioro Niedzięgiel jest zbiornikiem umiarkowanie podatnym na wpływy z zewnątrz, o czym świadczy II kategoria podatności na degradację. Badania przeprowadzone w 2001 roku pozwoliły zakwalifikować wody jeziora pod względem fizyko - chemicznym do II klasy czystości. Wskaźnik sanitarny (miano Coli) kwalifikuje jezioro do III klasy.W związku z tym, że Jezioro Niedzięgiel jest jednym z większych akwenów wodnych Wielkopolski należy kontrolować natężenie ruchu rekreacyjno - wypoczynkowego, szczególnie nielegalną zabudowę letniskową, która często znajduje się w pasie ochronnym jeziora. Ponadto należy uporządkować gospodarkę ściekową pobliskich miejscowości, aby nie dopuścić do dalszej degradacji tak pięknego akwenu. Powinien w tym pomóc Program rozwoju turystyki i rekreacji na terenie Gminy Witkowo oraz włączenie się w te działania samorządu powiatowego.

Jezioro WierzbiczańskieJezioro Wierzbiczańskie położone jest 7 km na wschód od Miasta Gniezno. Jest zbiornikiem typu rynnowego, o osi podłużnej w kierunku wschód - zachód. Ma kształt nieregularny, linia brzegowa jest urozmaicona, z licznymi półwyspami i zatoczkami. Brzegi, za wyjątkiem zachodniego brzegu jeziora, są wysokie, w niewielkim stopniu zalesione. Efektem silnego wypłycania części zachodniej jest wyniesienie w postaci wyspy o powierzchni około 0,3 ha. Z części tej wyodrębniło się Jezioro Buczek (Byczek). Zbiornik objęty jest strefą ciszy.Zlewnię bezpośrednią jeziora stanowią głównie grunty orne - 63,0% oraz łąki - 7,95%. Wzdłuż północnego i południowego brzegu rozciągają się tereny leśne. Jedyne zabudowania stanowią: ośrodek wypoczynkowy w Kujawkach oraz budynki gospodarstwa rolnego w okolicy wypływu rzeki Wełny. Prywatna zabudowa rekreacyjna znajduje się na wschodnim brzegu w Wymysłowie gmina Trzemeszno. Na terenie Gminy Gniezno wydzielono również około 200 działek rekreacyjno - letniskowych. Jezioro ma średnią głębokość - 6,7m. W

38

najgłębszym miejscu ma 21,6 m. Zbiornik zaliczany jest do typu sielawowego, gospodarkę rybacką w tym akwenie realizuje Zakład Rybacko - Wędkarski PZW w Poznaniu. Według obowiązującego systemu oceny, w oparciu o badania przeprowadzone w 2001 roku Jezioro Wierzbiczańskie jest zbiornikiem umiarkowanie podatnym na degradację, (II kategoria podatności) oraz umiarkowanie zanieczyszczonym (II klasa czystości wód). Obniżenie jakości wód w jeziorze związane jest z brakiem tlenu w warstwie naddennej (21,6m), dużą koncentracją soli mineralnych, znaczącą ilością fosforanów oraz substancji organicznych niepodatnych na rozkład przez mikroorganizmy (ChZT - latem - poza klasą). Stan sanitarny odpowiada II klasie czystości.

Jezioro JankowskieJezioro Jankowskie położone jest około 6 km na wschód od Gniezna. Jest zbiornikiem rynnowym, wydłużonym w kierunku północ - południe, stosunkowo płytkim (średnia głębokość 5,83 m, głębokość maksymalna 12,95 m), otoczonym w 95% lasem liściastym. Jezioro to położone jest na przepływie rzeki Wełny. Dno jeziora stromo opadające, od strony brzegów jest lekko zamulone, można jednak spotkać również miejsca piaszczyste. Bardzo dobrze rozwinięta roślinność zanurzona tworzy łąki podwodne w płytszych miejscach zbiornika, szczególnie przy odpływie. Jezioro objęte jest sferą ciszy. Teren zlewni całkowitej zagospodarowany jest głównie przez rolnictwo z nieliczną zabudową wiejską. Zlewnię bezpośrednią jeziora zajmują głównie grunty orne (76,14%). Tereny leśne otaczające jezioro od południa i zachodu mają powierzchnię 159 ha. Gospodarkę rybacką na jeziorze prowadzi Wędkarskie Koło Środowiskowe w Gnieźnie, akwen jest udostępniany do wędkowania. Zbiornik wykazuje słabą odporność na czynniki zewnętrzne. Zaliczany został do III kategorii podatności na degradację. Wpływ na to miały cechy związane z morfometrią misy jeziornej oraz niski procent stratyfikacji wód. Niekorzystny wpływ ma jakość wód w jeziorze ma typowo rolnicze zagospodarowanie zlewni bezpośredniej. Cały czas istnieje groźba dopływu zanieczyszczeń z ośrodka wypoczynkowego oraz działek rekreacyjnych usytuowanych wokół zbiornika. Funkcjonujące nad jeziorem kąpielisko zostało dopuszczone bez zastrzeżeń do użytkowania. Stan czystości Jeziora Jankowskiego został określony po raz pierwszy w 2001 roku. Ocena ogólna wskazuje na obniżoną jakość wód zbiornika. Jezioro jest zaliczone do III klasy czystości. Ponadto w odniesieniu do Jeziora Jankowskiego stwierdzono brak tlenu w warstwie naddennej, pozaklasową warstwę przewodności elektrolitycznej właściwej oraz wysokie stężenie fosforanów latem w warstwie przydennej. Stan sanitarny odpowiadał I klasie czystości.Wody rzeki Wełny zasilającej jezioro nie wpływają w znaczący sposób na stan czystości jego wód, większość badanych parametrów odpowiada I i II klasie czystości. Wełna na wypływanie z jeziora w trakcie badań prowadziła wody odpowiadające II klasie czystości.Jak już wcześniej wspomniano nad Jeziorem Jankowskim znajduje się ośrodek wypoczynkowy, który obecnie jest własnością osoby prywatnej, wcześniej był zarządzany przez Gnieźnieński Ośrodek Sportu i Rekreacji w Gnieźnie. Ośrodek położony jest w lesie sosnowym nad brzegiem jeziora. Stanowi on doskonałe miejsce wypoczynku dla turystów. Do ich dyspozycji oddanych jest 177 miejsc noclegowych w 3 - osobnych domkach murowanych i 6 - osobowych domkach fińskich, wyposażonych w kuchnię i łazienkę. Turyści mogą także korzystać z całodobowego parkingu strzeżonego oraz pola namiotowego. Na polu namiotowym dostępnych jest około 60 miejsc noclegowych oraz 10 stanowisk do przyczep campingowych. Zarówno do dyspozycji turystów wypoczywających (przyjeżdżających nad Jezioro Jankowskie na wypoczynek pobytowy) jak i turystów przyjeżdżających nad jezioro na jeden dzień jest udostępnione kąpielisko strzeżone, wypożyczalnia sprzętu wodnego, kawiarnia, smażalnia ryb oraz punkt małej gastronomii. Na terenie ośrodka można także spędzać czas aktywnie. Można np. zorganizować turniej plażowej piłki siatkowej czy zorganizować spotkanie wokół ogniska.

39

Na terenie ośrodka i wzdłuż brzegów jeziora jest wiele terenów do spacerowania i biegania. W pobliżu jeziora znajduje się także kompleks rekreacyjny „Kalina”, gdzie czas wolny spędza wielu Gnieźnian.Historia Jankowa Dolnego sięga średniowiecza. Wiadomo, że dobra te należały do rodu Porajów. Pochodzi stąd wiele cennych znalezisk archeologicznych świadczących o niebagatelnym znaczeniu tego miejsca w przeszłości. Odkryto tutaj wczesnośredniowieczne grodzisko pierścieniowe o obwodzie wałów około 100 m użytkowane w XI-XII w., oraz gród obronny z ok. XIV w. Stąd pochodzą wyjątkowo cenne znaleziska kafli gotyckich z XV w. Atrakcją Jankowa Dolnego są pozostałości wiatraka typu wieżowego (holenderskiego) z 1896 r. Warto byłoby ten wiatrak (z wykorzystaniem unijnych środków pomocowych) odrestaurować.

Jezioro StrzyżewskieJezioro Strzyżewskie położone jest na wschód od Gniezna. Zbiornik tworzą dwie krzyżujące się w środkowej i najgłębszej partii jeziora rynny. Przez rynnę leżącą w kierunkupołudniowo - północnym przepływa rzeka Wełna. Zbiornik ma rozczłonkowaną budowę i dość dobrze rozwiniętą linię brzegową, z licznymi półwyspami i zatoczkami. Brzegi, za wyjątkiem południowego są niskie, w niewielkim stopniu zalesione. Są one otoczone lasem liściastym oraz łąkami. Wąski pas litoralu zajmuje 90% linii brzegowej.Roślinność wodna zanurzona oraz o liściach pływających, zajmuje powierzchnię 6,5 ha, tj. 13% powierzchni jeziora. Jezioro jest zaliczane do akwenów stosunkowo płytkich (głębokość średnia to 5,8 m w najgłębszym miejscu jezioro to ma 13,3 m).Teren zlewni całkowitej zagospodarowany jest głównie przez rolnictwo z liczną zabudową wiejską. Zlewnię bezpośrednią jeziora stanowią w 70% grunty orne i w 16% łąki. Tereny leśne na południowym brzegu mają powierzchnię 174 ha. Jedyne zabudowania w zlewni bezpośredniej to wieś Strzyżewo Kościelne na północno - wschodnim brzegu.Jezioro zaliczane jest do typu leszczynowego. Gospodarkę rybacką na tym akwenie realizuje Zakład Rybacko - Wędkarski PZW w Poznaniu. Jezioro nie jest wykorzystywane w celach rekreacyjnych i turystycznych, objęte jest sferą ciszy. Jezioro Strzyżewskie jest zbiornikiem podatnym na wpływy z zewnątrz (III kategoria podatności na degradację) oraz znacznie zanieczyszczone (III klasa czystości wód).Niekorzystnymi dla jeziora parametrami, wpływającymi na podwyższoną podatność na degradację są cechy morfometryczne związane z misą zbiornika oraz zlewniowe. Niekorzystne działanie zlewni na jezioro zmniejsza częściowe zadrzewienie wzdłuż brzegów jeziora i porastające je roślinność wynurzona.

Jezioro Piotrowskie.Jezioro Piotrowskie położone jest na północny - wschód od Gniezna. Jest kolejnym zbiornikiem rynnowym na przepływie rzeki Wełny. Wełna przepływa powyżej przez trzy zbiorniki wodne - Jezioro Wierzbiczańskie, Jankowskie i Strzyżewskie, wypływając z Jeziora Piotrowskiego płynie dalej przez Jezioro Ławiczno, Biskupiec i Zioło. Jezioro jest zbiornikiem płytkim, o wydłużonym kształcie (średnia głębokość 3,4 m w najgłębszym miejscu jezioro ma 7,9 m). Otoczenie stanowi od północy las liściasty, od południa grunty orne. Strefa przybrzeżna obejmuje obszar 21ha (40% powierzchni jeziora). Pas listoralu zajmuje 84% linii brzegowej jeziora.Zlewnia bezpośrednia jeziora to obszar 2,76 km2 (bez powierzchni jeziora). Największą jej część zajmują grunty orne - 63,68%. Tereny leśne otaczające jezioro od północnego - wschodu i północnego - zachodu mają powierzchnię 804 ha.Jezioro Piotrowskie zaliczane jest do typu leszczynowo - sandaczowego. Gospodarkę rybacką prowadzi Zakład Rybacko - Wędkarski PZW w Poznaniu. Zbiornik nie został zagospodarowany na potrzeby turystyki i rekreacji, objęty jest strefą ciszy. Jezioro jest bardzo podatne na wpływy z zewnątrz (nie odpowiada ustalonym kategoriom podatności na

40

degradację) oraz znacznie zanieczyszczonym (III klasa czystości wód). Przyczyniają się do tego niekorzystne cechy morfometryczne: mała głębokość, długa linia brzegowa w stosunku do objętości zbiornika oraz brak stratyfikacji.

Jezioro WełnicaJezioro Wełnica zajmuje powierzchnię 14,1 ha. Nie jest udostępnione do celów rekreacyjnych. Dla jeziora tego został ustanowiony przez Wojewodę Wielkopolskiego tzw. obręb hodowlany, który służy do chowu i hodowli ryb. Ustanowienie obrębu hodowlanego dla „Jeziora Wełnica” ogranicza prawo do powszechnego korzystania z śródlądowych powierzchniowych wód publicznych. Warunek dostępu do jeziora przez rolników pojących zwierzęta jest spełniony poprzez drogę dojazdową od ul. Wełnickiej w Gnieźnie.

Jezioro LednickieJezioro Lednickie zajmuje powierzchnie lustra wody – 339,1 ha. Maksymalna szerokość jeziora dochodzi do 825 m., a głębokość do 15,1 m. Jezioro Lednica posiada cztery wyspy o łącznej powierzchni 9,70 ha. Na największej z nich Ostrowie Lednickim o powierzchni 7 ha znajdują się cenne zabytki kultury materialnej i duchowej okresu pierwszych Piastów.Odgałęzienie rynien odchodzących od rynny Jeziora Lednica wypełnia kilka mniejszych jezior na zachód (J. Skrzetuszewskie, J. Głębokie, J. Sławno) i na północ (J. Linie, J. Bakorce, J. Kamionek).Przez teren Lednickiego Parku Krajobrazowego przechodzi topograficzny dział wody III rzędu, oddzielający od J. Lednica wszystkie pozostałe wyżej wymienione jeziora. Do Jeziora Lednica wpada kilka niewielkich cieków wodnych tworzących zlewnię o pow. 38,4 km2 . W południowym krańcu J. Lednica bierze początek niewielka rzeczka Główna, która w Poznaniu wpada do Warty.Jezioro tylko w nieznacznym stopniu wykorzystywane jest dla celów rekreacyjnych. Jezioro objęte jest strefą ciszy.

Rzeki Powiatu Gnieźnieńskiego

Rzeki Powiatu mają łącznie długość 243,8 km, natomiast kanały 13,9 km. Do głównych rzek Powiatu zalicza się takie rzeki jak: Wełna, Mała Wełna, Struga Gnieźnieńska, Struga Witkowska oraz Meszna.

Wełna Jest dopływem Warty o całkowitej długości 117,8 km. Wypływa z położonego niedaleko Gniezna Jeziora Wierzbiczańskiego. Wpada do Warty w Obornikach, w 206,0 km jej prawego biegu. Przepływa przez liczne jeziora m.in. Strzyżweskie, Zioło, Rogowskie, Tonowskie, Łęgowskie. System rzeczny Wełny jest dobrze rozwinięty. Rzeka przyjmuje szereg dopływów. Najważniejsze z nich to: Nielba, Stuga Gołaniecka, Struga Sokołowska, Mała Wełna, Flinta. Wg regionalizacji fizyczno-geograficznej J. Kondrackiego dorzecze Wełny obejmuje fragmenty pojezierzy: Gnieźnieńskiego, Chodzieskiego oraz Kotliny Gorzowskiej. W strukturze użytkowania gruntów dominują tereny rolnicze. One też stanowią poważne źródło zanieczyszczenia wód powierzchniowych. Poza nimi jakość rzeki kształtuje się pod wpływem zanieczyszczeń odprowadzanych głównie z terenów miejskich.

Mała WełnaLewy dopływ rzeki Wełny o długości 83,8 km, który wpływa do niej w 29,4 km w miejscowości Rogoźno. Wg danych IMGW w Poznaniu z roku 1980 źródła rzeki znajdują się koło Chwałówka, natomiast wg Rejonowego Zarządu Melioracji i Urządzeń Wodnych w Gnieźnie Mała Wełna ma swe źródła na zachód od Gniezna między miejscowościami Strychowo i Rzegnowo. Pod względem administracyjnym poszczególne fragmenty zlewni wchodza w skład gmin: Mieleszyn, Kłecko i Kiszkowo.

41

Od źródeł do wysokości Kłecka rzeka płynie z południa na północ, wykorzystuje zatorfioną rynne Kłeckowsko-Łubowską. Przepływa kolejno przez nieduże jeziora: Żydówko, Owieczki, Mistrzewskie, Dębnickie, Działyńskie i Biskupickie. Od miejscowości Biskupice Jeziorne rzeka zmienia swój kierunek na południowo zachodni płynąc przez rynnę jezior: Kłeckowskiego i Gorzuchowskiego, na której dnie zalegają piaski rzeczne. Wypływ z jeziora Gorzuchowskiego kończy górny bieg Małej Wełny. W środkowym biegu rzeka płynie torfiastą doliną, która pokrywa szeroki pas zbudowany z gliny zwałowej. Omija od strony południowej miejscowość Kiszkowo kierując się na północ, a następnie na wysokości wsi Kuklin na zachód aż do jeziora Rościnno (Skockiego w Skokach). Na tym odcinku rzeka przyjmuje wiele dopływów. Środkowy bieg rzeki posiada liczne urządzenia piętrzące, służące do nawadniania łąk oraz sterowania poborem i spustem wód z obiektów stawowych hodowli ryb. Dalszy bieg rzeki przebiega przez inny Powiat. Około 150 m poniżej jeziora Rogoźno, Mała Wełna uchodzi do Wełny. Całkowita powierzchni zlewni Małej Wełny wynosi 688km2. prawie wszystkie jeziora dorzecza Małej Wełny są pochodzenia lodowcowego (dominują jeziora rynnowe). Łączna powierzchnia jezior wynosi 1244,3 ha. Obszar zlewni Małej Wełny jest zwodociągowany prawie w 100%, nie jest jednak w pełni skanalizowany. Największe zagrożenie dla wód stanowią punktowe źródła zanieczyszczeń – zrzuty ścieków komunalnych. Oczyszczalnie ścieków zlokalizowane są w miejscowościach: Łubowo Strychowo, Działyń, Kłecko, Zakrzewo, Kiszkowo, Turostowo. Ścieki produkcyjne powstają w ubojni w Łagiewnikach Kościelnych (na terenie obiektu budowana jest oczyszczalnia ścieków) oraz w gorzelni w Działyniu, która pobiera wodę z jeziora Działyńskiego na cele produkcyjne i odprowadza do niego wody pochłodnicze. Na terenie zlewni Małej Wełny, zlokalizowanych jest kilka zakładów rolnych zajmujących się hodowlą bydła i trzody oraz uprawą roślin. Zanieczyszczenia rzeki mogą także pochodzić z gospodarstw rybackich, użytkujących zarówno jeziora jak i stawy, licznie skanalizowane wzdłuż biegu rzeki.

Wełnianka (Struga Gnieźnieńska)Wełnianka jest lewobrzeżnym dopływem Wełny. Uchodzi do niej w 98 km jej biegu. Zbiera wody z powierzchni 55,9 km2. Jej zlewnia ma charakter wybitnie rolniczy. Do Wełnianki odprowadzane są odczyszczone ścieki z Gniezna. Liczące przeszło 70 tys. mieszkańców miasto jest skanalizowane. Na jego potrzeby pracuje oczyszczalnia mechaniczno - biologiczna przyjmująca ścieki w ilości 10 tys. m3 na dobę (przepustowość oczyszczalni wynosi 30 tys. m3 na dobę). Strugę Gnieźnieńską można uznać za jeden z najbardziej zanieczyszczonych dopływów Wełny.

Meszna wraz ze Strugą WitkowskąRzeka Meszna jest prawobrzeżnym dopływem rzeki Warty. Uchodzi do niej w jej środkowym biegu, na równoleżnikowym odcinku biegnącym wzdłuż Pradoliny Warszawsko-Berlińskiej, w 367,8 km, na wysokości 75 m npm. Całkowita długość rzeki wynosi 37,2 km. Meszna wypływa z południowego krańca Jeziora Powidzkiego, na wysokości 97,8 m npm.Pod względem administracyjnym obszar ten leży, na terenie gmin: Słupca i Strzałkowo (na całości gmin), Powidz, Niechanowo, Witkowo, Ostrowite, Lądek i Września (na części gmin), Trzemeszno, Orchowo, Kleczew, Golina i Kołaczkowo (na małych fragmentach gmin). Całość biegu rzeki przypada na powiat słupecki, natomiast główne jej dopływy to tereny powiatu wrzesińskiego i gnieźnieńskiego.Północną część dorzecza Meszny stanowią różne poziomy piasków sandrowych. Na wschód od Meszny, a na zachód od doliny Strugi Bawół (głównego dopływu Meszny) rozpościera się erozyjny poziom sandrowy zbudowany z glin lub rozmytych glin morenowych. Dna dolin Meszny i Strugi Bawół wypełnione są przeważnie osadami piaszczystymi oraz organicznymi. Południowa część dorzecza Meszny zbudowana jest z glin zwałowych. Obszar pokryty

42

glinami charakteryzuje się dość gęstą siecią rzeczną, a obszar sandrowy lesistością. Część zlewni Meszny należy do Powidzko - Bieniszewskiego Obszaru Krajobrazu Chronionego.Wody rzeki Meszny wykorzystywane są w celach rolniczych, przede wszystkim. do nawodnień łąk. Pobór wody z rzeki Meszny do celów nawadniających w 2000 roku wynosił 38 tys. m3 wody, nawadniając 181 ha użytków zielonych. Meszna jest rzeką typowo nizinną, krainą brzany i leszcza. W celu retencjonowania wód rzeki do nawadniania, powyżej Słupcy na użytkach zielonych, nieużytkach i dołach potorfowych wybudowano zbiornik Słupca. Głównym dopływem rzeki Meszny, jak już wcześniej wspomniano jest Struga Bawół (Witkowska), uważana często za źródłowy ciek Meszny (ze swoim prawostronnym dopływem Strugą Rudnik), a uchodząca doń w 3,4 km. Meszna łącznie z dopływami odwadnia obszar o powierzchni 705,3 km2.W granicach zlewni Meszny znajduje się 6 jezior (w tym zbiornik zaporowy – Jezioro Słupeckie o powierzchni 258 ha). Powyżej 50 ha mają 3 jeziora: Powidzkie, Kosewskie i Słupeckie.Największe zanieczyszczenie wód Meszny zaznacza się poniżej Słupcy. Zlokalizowane są tu dwa zakłady odprowadzające ścieki do Meszny. Bezpośrednio oczyszczalnia w Słupcy, pośrednio poprzez Kanał Sierakowski ścieki Przedsiębiorstwa Produkcyjno-Handlowego Konspol Bis oraz z kanalizacji burzowej Słupcy.Na całej długości rzeki Meszny i Strugi Bawół (Witkowskiej) utrzymywały się pozanormatywne stężenia w grupie biogenów. Wśród biogenów pozanormatywne stężenie utrzymujące się na całej długości badanych rzek występowało w związkach fosforowych, natomiast w związkach azotowych przekroczenie występowało głównie w azocie azotynowym i ogólnym.

Rekreacja na terenie Powiatu Gnieźnieńskiego

Niewątpliwym atutem Powiatu Gnieźnieńskiego jest zaliczanie jego fragmentu do najatrakcyjniejszych rejonów pod względem turystyki i rekreacji w Wielkopolsce. Chodzi tutaj o rejon „Powidzko - Skorzęciński”, który swoim zasięgiem obejmuje teren gminy Witkowo. Rejon ten kwalifikuje się dla wypoczynku pobytowego, wyjazdów weekendowych jak i dla ruchu turystycznego. W Wielkopolsce wyróżniono także rejon: Kórnicko - Zaniemyski, Międzychodzko - Sierakowski, Przemęcki, Puszczy Zielonki, Skocki, Ślesiński, Wągrowiecki i Wolsztyński.Najważniejszym pod względem rekreacyjno - wypoczynkowym akwenem wodnym Powiatu Gnieźnieńskiego i Gminy Witkowo oraz rejonu „Powidzko - Skorzęcińskiego” jest jezioro Niedzięgiel (Skorzęcińskie). Posiada ono powierzchnię 550,9 ha, objętość 30089,9 tys. m3, głębokość maksymalną 21,5 m. i głębokość średnią 5,5 m. Powierzchnia zlewni całkowitej wynosi 45,7 km2. Jedną z najważniejszych atrakcji rejonu „Powidzko – Skorzęcinskiego jest OW w Skorzęcinie. Ośrodek jest nie tylko ewenementem w skali województwa ale także w skali kraju.Na terenie ośrodka znajduje się duży zespół ośrodków rekreacyjnych i domków letniskowych na ponad 6000 miejsc noclegowych, camping oraz liczne prywatne działki rekreacyjne.Na terenie ośrodka znajdują się:

domki w segmentach - 756, domki wolnostojące - 71, trampy - 93, domy wczasowe - 6 oraz domki w hangarach – 14.

Zdecydowana większość właścicieli domków letniskowych na terenie OW Skorzęcin to dzierżawcy prywatni (451). Wśród dzierżawców można także wyróżnić 50 firm. Podczas sezonu na terenie ośrodka działa także 49 przedsiębiorców w różnych branżach.

43

Prywatne działki zajmują się prawie wzdłuż całej linii brzegowej Jeziora Niedziegiel. Wyjątkowo liczna zabudowa znajduje się w miejscowości Wylatkowo.W celu ochrony środowiska przyrodniczego i zachowania krajobrazu, tereny północno - wschodnie gminy Witkowo zostały objęte (utworzonym) Powidzkim Parkiem Krajobraz-owym. Jest to teren niezwykle atrakcyjny dla turystów i wczasowiczów oraz mieszkańców Gminy Witkowo, którzy poszukują ciszy, spokoju i odprężenia. Powidzki Park Krajobrazowy został utworzony na mocy rozporządzenia Nr 18 Wojewody Konińskiego z dnia 16 grudnia 1998r. Zajmuje on powierzchnię 24.600 ha na terenie następujących gmin: Kleczew, Orchowo, Ostrowite, Powidz, Słupca, Wilczyn i Witkowo.Na terenie Powiatu Gnieźnieńskiego obejmuje on jedynie fragment gminy Witkowo. Zajmuje on powierzchnię 4.900 ha i obejmuje Jeziora: Niedzięgiel, Białe, Czarne, Piłka i Ostrowickie, lasy, zadrzewienia, pola uprawne, łąki i pastwiska oraz tereny osadnicze we wsiach: Wiekowo, Skorzęcin, Gaj, Sokołowo i Ostrowite Prymasowskie. PPK obejmuje 26,57% powierzchni gminy Witkowo.Powidzki Park Krajobrazowy obejmuje obszar chroniony ze względu na wartości przyrodnicze oraz walory krajobrazowe i został utworzony w celu popularyzacji tych wartości w warunkach zrównoważonego rozwoju. Mimo, że grunty rolne i leśne oraz inne nieruchomości znajdujące się w granicach parku krajobrazowego pozostawia się w gospodarczym wykorzystaniu, należy zauważyć, że na jego terenie mogą być wprowadzone m. in. następujące zakazy:

realizacji przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko, likwidacji i niszczenia zadrzewień śródpolnych, przydrożnych i nadwodnych, jeżeli nie

wynikają z potrzeby ochrony przeciwpowodziowej lub zapewnienia bezpieczeństwa ruchu drogowego lub wodnego a także budowy, odbudowy, utrzymania, remontów lub naprawy urządzeń wodnych,

wykonywania prac ziemnych trwale zniekształcających rzeźbę terenu, z wyjątkiem prac związanych z zabezpieczeniem przeciwosuwiskowym lub budową, odbudową, utrzymaniem, remontem lub naprawą urządzeń wodnych,

dokonywania zmian stosunków wodnych, jeżeli zmiany te nie służą ochronie przyrody lub racjonalnej gospodarce rolnej, leśnej, wodnej oraz rybackiej,

budowania nowych obiektów budowanych w pasie szerokości 100 m od brzegów linii rzek, jezior i innych zbiorników wodnych, z wyjątkiem obiektów służących turystyce wodnej, gospodarce wodnej lub rybackiej,

wylewania gnojowicy, z wyjątkiem nawożenia gruntów rolnych, prowadzenia chowu i hodowli zwierząt metodą bezściółkową, tworzenia otwartych rowów ściekowych i zbiorników ściekowych, organizowania rajdów motorowych i samochodowych, używania łodzi motorowych i innego sprzętu motorowego na otwartych zbiornikach

wodnych.Warto zauważyć, że miejscowe plany zagospodarowanie przestrzennego w części dotyczącej parku krajobrazowego i jego otuliny wymagają uzgodnienia z Wojewodą Wielkopolskim.Na terenie PPK występuje wiele cennych miejsc pod względem przyrodniczym. Są to brzegi jezior porośnięte roślinnością łąkową i bagienną, jeszcze nie zdewastowane jak półwysep we wsi Wiekowo, łąki w Skorzęcinie przy Jeziorze Niedzięgiel, Jezioro Piłka wraz z przyległymi lasami i łąkami. Miejsca takie powinny zostać uznane za użytki ekologiczne.Użytkami ekologicznymi są zasługujące na ochronę pozostałości ekosystemów mających znaczenie dla zachowania różnorodności biologicznej - naturalne zbiorniki wodne, śródpolne, śródleśne oczka wodne, kępy drzew i krzewów, bagna, torfowiska, płaty nie użytkowanej roślinności, starorzecza, siedliska przyrodnicze oraz stanowiska rzadkich lub chronionych

44

gatunków roślin, zwierząt i grzybów, ich ostoje oraz miejsca rozmnażania lub miejsca sezonowego przebywania.Warto jest również rozważyć możliwość wyznaczenia użytków ekologicznych na innych terenach Powiatu Gnieźnieńskiego.Ta forma ochrony przyrody może być powoływana tylko na szczeblu gminy - uchwałą Rady Gminy. Dlatego też inicjatywa w tej sprawie powinna leżeć po stronie gminy.Samo powołanie użytku ekologicznego, nie wystarczy by chronić populację interesujących nas gatunków roślin czy zwierząt. W wielu przypadkach konieczne będzie zaangażowanie rzeczowe i finansowe władz samorządowych oraz społeczności lokalnej.Atrakcyjne tereny zarówno dla uprawiania rekreacji, jak i turystyki posiada również gmina Gniezno. Szczególnie atrakcyjna jest część wschodnia i północno - wschodnia gminy, która urozmaicona jest doliną rzeki Wełny. Ciąg jezior, przez które przepływa rzeka stanowi dogodne warunki do budowy obiektów rekreacyjnych, sportowych i wypoczynkowych.Pierwsze na szlaku jest Jezioro Piotrowskie, które wcina się w duży kompleks leśny liczący kilkaset hektarów (Lasy Królewskie). Jezioro Strzyżewskie czeka na zagospodarowanie. Natomiast częściowo zagospodarowane są jeziora: Jankowskie (35,71 ha) i Wierzbiczańskie (189,3 ha). W rozwoju turystyki, szczególnie tej aktywnej doskonałą rolę odgrywają „tanie” formy noclegowe – campingi. Ta forma turystyki w Powiecie Gnieźnieńskim nie jest niestety rozwinięta na poziomie oczekiwanym przez turystów.Miejsca przeznaczone dla wypoczynku biwakowego zlokalizowane powinny być w miejscach atrakcyjnych krajobrazowo i rekreacyjnie (np. w sąsiedztwie lasów czy kąpielisk). Należy też pamiętać, że camping nie jest i nigdy nie będzie sam w sobie celem przyjazdu turysty.Warto też zauważyć, że budowa campingu w mieście uzasadniona jest wtedy, gdy znajdowałby się on w bezpośrednim sąsiedztwie obiektów (terenów) o charakterze rekreacyjnym, bądź innych zachęcających turystę do zatrzymania się na dłuższy okres czasu.Inną przesłanką budowy campingu w mieście jest obsługa turystów odwiedzających region z powodu organizowanych w pobliżu imprez masowych (koncerty, festiwale, pielgrzymki, itp.).W przypadku Gniezna brak jest zagospodarowanych obiektów rekreacyjnych. Nie odbywają się też masowe imprezy, które przyciągałyby większe ilości turystów. Dlatego też budowa campingu w mieście nie wydaje się uzasadniona.Na terenie Powiatu Gnieźnieńskiego bardzo prężnie rozwija się agroturystyka. Jest to prężnie rozwijająca się na całym świecie forma turystyki. Agroturystyka w skrócie to wypoczynek z dala od zgiełku miasta, aczkolwiek na tyle blisko by podróż do gospodarstwa agroturystycznego nie była męcząca. To forma odpoczynku u rolnika w funkcjonującym gospodarstwie rolnym. Można tam mieszkać, jadać (także wspólnie z gospodarzami), uczestniczyć w niektórych pracach polowych, obserwować hodowlę zwierząt i uprawę roślin. Gospodarze zapewniają z reguły domową atmosferę oraz zdrową i świeżą żywność.Wypoczynek na wsi to przestrzeń, swoboda, świeże powietrze, zieleń, a także możliwość czynnego uprawiania sportów letnich i zimowych.To także wiele propozycji spędzania wolnego czasu oferowane przez gospodarzy: festyny, pokazy związane z rolnictwem, usługi gastronomiczne z tradycyjną kuchnią regionalną, itp.Szczególnie dogodne warunki dla rozwoju usług agroturystycznych mają gospodarstwa zlokalizowane w pobliżu jezior i lasów.Dysponując takimi walorami przyrodniczymi, zasobami kulturalnymi i coraz większa dynamiką działań lokalnych i regionalnych należy przygotować jeszcze odpowiednią infrastrukturę turystyczną. Szczególnie dotyczy to bazy noclegowej. Obecnie mankamentem jest jeszcze niewystarczająca liczba obiektów noclegowych dostosowanych do określonych potrzeb i niezadowalająca w części przypadków jakość świadczonych usług. Uwagi te

45

dotyczą obiektów noclegowych o średnim standardzie, na które jest obecnie największe zapotrzebowanie.W aspekcie rozwoju agroturystyki na terenie Powiatu Gnieźnieńskiego warto zauważyć, że nie tylko pojedyncze obiekty architektury czy inne wybrane przejawy kultury materialnej i nie materialnej są dziedzictwem kulturowym wsi. Dziedzictwem jest wszystko, co można zobaczyć, wysłuchać, odczuć, wyuczyć w „najmniejszej ojczyźnie”, do której trafia upragniony gość. Należy też pamiętać, że o atrakcyjności zaproszenia na wieś nie zawsze decydują „rzeczy wielkie”: strome góry, rozległe jeziora, przepastne lasy czy morze. Jest wielu amatorów wypoczynku w stronach mniej ludnych, a od krajobrazowych atrakcji ceniona bywa bardziej gościnność, cisza bezpieczeństwo. Należy także pamiętać o tym, że współczesna, gospodarna, dobrze rozwijająca się wieś, nawet pozbawiona wielu przejawów tradycji, może być także ciekawa dla gości. Osoby przybywające na wieś interesują się także i nowoczesnością, zwracając jednak uwagę na poszanowanie tradycji, a zwłaszcza regionalnych odrębności. Atrakcyjnymi turystycznie i godnymi opieki są nie tylko te obiekty, które urzędowo uznano za zabytki. Mogą być nimi „kandydaci” do miana zabytków, ale także obiekty świadczące o odrębności kulturowej regionów czy miejscowości. Walorami takimi mogą cechować się na przykład kapliczki, których występowanie na danym terenie wzbogaca krajobraz i świadczy o kulturze mieszkańców.Jak wcześniej wspomniano na terenie Powiatu Gnieźnieńskiego można wyróżnić różnorodne obiekty architektury wiejskiej. Trzeba je jednak w odpowiedni sposób wykorzystać i wyeksponować. Mogą one w szczególny sposób zwiększyć atrakcyjność agroturystyki na terenie Powiatu Gnieźnieńskiego. Szczególną uwagę należy zwrócić na obiekty sakralne, zespoły pałacowo – parkowe, parki wiejskie, wiejskie domy mieszkalne, dwory, karczmy itp.

Obiekty sakralne - KościołyKościoły i obiekty sakralne zlokalizowane na wsi mają dla przybyszów znaczenie religijne i kulturowe. Kościoły niejednokrotnie pozostały najlepszymi świadkami historii. Zachowały się bardzo cenne elementy wystroju świątyń: obrazy, rzeźby, witraże itp. Kościoły zajmują pozycję dominującą wśród obiektów architektonicznych. Ważne, by były one we właściwy sposób udostępnione. Troska zarządców świątyń o zabezpieczenie dóbr kultury, wobec licznych niestety przypadków kradzieży, powoduje, że kościoły są zamykane, także w ciągu dnia. Warto jednak umieścić informację o możliwości ich zwiedzenia. Bardzo cenne są noty o historii i zabytkach kościołów udostępniane w ich wnętrzach, a także skromne ulotki czy pocztówki, które turysta może nabyć. Informacjami o świątyniach oraz świadczonych posługach religijnych powinni dysponować również gospodarze kwater. Na szczególną uwagę zasługuje znajdujące się na terenie Powiatu Gnieźnieńskiego drewniane budownictwo sakralne, które może stanowić niezwykle atrakcyjny punkt turystyczny. Najstarsze z nich znajdują się w Łubowie (Kościół pw. św. Mikołaja, zbudowany w 160 r.) i Sokolnikach (Kościół pw. św. Stanisława Biskupa, zbudowany w latach 1682 – 1712). Ponadto drewniane obiekty sakralne znajdują się również w Dębnicy (Kościół pw. św. Mikołaja, wzniesiony w 1726 r.), Kamieńcu (Kościół pw. św. Jakuba Apostoła, zbudowany w latach 1722 – 1724), Kiszkowie (Kościół pw. św. Jana Chrzciciela, dobudowany w 1733 r., do murowanej Kaplicy pw. Najświętszej Panny Marii z końca XVII w.), Łagiewnikach Kościelnych (Kościół pw. Bożego Ciała, zbudowany w 1741 r.), Niechanowie (Kościół pw. św. Jakuba), Pawłowie (Kościół pw. św. Marcina, zbudowany w 1762 r.), Sławnie (Kaplica cmentarna pw. Rozalii, zbudowana w 1785 r.) oraz w Waliszewie (Kościół pw. św. Katarzyny, zbudowany w latach 1759 r.).

Zespoły pałacowo - parkowe

46

Zespoły pałacowo - parkowe bardzo często powstawały na wsi jako stałe lub okresowe siedziby swoich właścicieli. Takie obiekty można odnaleźć praktycznie w każdym powiecie i większości gmin. Nie wszystkie są w dobrym stanie, niektóre nie zostały przystosowane do przyjęcia gości, a nawet o tych dobrze przygotowanych nie wiedzą wszyscy zainteresowani. W latach Polski Ludowej niektóre z tych obiektów, po odebraniu dawnym właścicielom, były użytkowane niewłaściwie, co doprowadziło do ich dewastacji, a następnie porzucenia. Zespoły pałacowo - parkowe pełnią dziś różne funkcje. To muzea, obiekty noclegowe, konferencyjne, czy mieszkaniowe. W wielu przypadkach oznaczać to może zamknięcie zabytku dla publiczności. Należy mieć świadomość, że udostępnianie pałacu zwiedzającym może znacznie utrudnić funkcjonowanie obiektu jako np. ośrodka pracy twórczej, ośrodka konferencyjnego, czy też prywatnej siedziby właścicieli. Warto jednak, aby takie obiekty bywały choć w części i w ograniczonym czasie (np. kilka razy w roku) udostępniane publiczności. Nie wszystkie obiekty pałacowo - parkowe mogą pełnić rolę muzeum. Jednak nawet w przypadku takich obiektów, które są prywatnymi siedzibami, ośrodkami szkoleniowymi, hotelami, restauracjami, warto nakłonić właścicieli do wygospodarowania choćby jednego pomieszczenia na małą kolekcję pamiątek. O atrakcyjności turystycznej pałaców jak i zamków, nie musi decydować ich wielkość lub oryginalność rozwiązań architektonicznych. Bardzo często najważniejsza jest gościnność gospodarzy i stworzenie atmosfery, która pozostaje w pamięci przez długie lata. W Powiecie Gnieźnieńskim na szczególną uwagę zasługuje barokowo – klasyczny zespół pałacowo – parkowy w Czerniejewie. Został on zbudowany w XVIII w.

Parki wiejskiePozostałością zespołów pałacowo - parkowych są często tylko parki wiejskie. Zaniedbane, niekiedy uważane za niczyje, pozbawione opieki - nie wystawiające najlepszego świadectwa nie tylko gospodarzom gmin, właścicielom parków, ale także mieszkańcom.Parki tego typu mogą zostać przekształcone w tzw. parki rozrywki, które są niezwykle popularne w innych krajach. To obiekty tworzone z myślą przede wszystkim o turystach. Ich celem jest dostarczenie dobrej zabawy, a jednocześnie wiedzy, właśnie z zakresu kultury poszczególnych regionów. Warto wspierać tego rodzaju inicjatywy, dbając jednocześnie, aby parki prezentowały przeszłość narodu, tradycję, legendy, kulturę ludową. Parki rozrywki mogą powstawać z inspiracji osób prywatnych, a także samorządów i stowarzyszeń. Warto nakłaniać potencjalnych sponsorów do udziału w finansowaniu takich przedsięwzięć. Mogą one być przecież dla nich skuteczną reklamą. Zabytkowe parki zachowały się w całym kraju. Mogą i powinny być one nie tylko obiektami godnymi zwiedzania, lecz także miejscem wielu imprez, plenerów artystycznych itd. Warto dokonać przeglądu takich obiektów także w Powiecie Gnieźnieńskim.

Wiejskie domy mieszkalneWiejskie domy mieszkalne mogą być atrakcyjne przede wszystkim jako obiekty wiekowe, zadbane pełniące swoją pierwotną rolę mieszkalną, ale także jako obiekty do zwiedzania (muzea, izby pamięci), miejsca zamieszkania (kwatery), obiekty gastronomiczne, galerie, sklepy i miejsca imprez kulturalnych. Zabytkowe chaty wiejskie rzadko pełnią dziś dawną rolę. Trudno też nakłaniać mieszkańców, by nie dokonywali we wnętrzach swoich siedzib jakichkolwiek zmian umożliwiających poprawę i unowocześnienie warunków życia. Niekiedy jednak właściciele „niepotrzebnych” już domostw chętnie odstępują je przybyszom z zewnątrz, którzy przeznaczają chaty na cele letniskowe oraz wynajmują je czasami turystom. To dobra szansa ochrony tych obiektów, a także zwiększenia atrakcyjności i poprawy bazy noclegowej. Pamiętać trzeba, że dziedzictwo kulturowe wsi to nie tylko pojedyncze zadbane obiekty, zbudowane w regionalnym stylu. Znaczenie ma ogólna estetyka całej zabudowy, która jest dowodem kultury mieszkańców. Podnosi ona atrakcyjność

47

turystyczną ich miejscowości. Kontrasty pomiędzy zabytkową chatą muzeum, wypieszczoną i gościnną, a pospolitą architekturą wsi zabudowanej takimi samymi (dodatkowo jeszcze zaniedbanymi) domami - pudełkami mogą być dla gości wprost odstraszające.

DworySzlachta wywodziła się z rycerstwa, a dwory polskie są bardzo specyficznym składnikiem polskiego krajobrazu kulturalnego. Stało ich kiedyś na naszych ziemiach bardzo dużo. Mieszkańcy dworów nie zawsze byli zamożniejsi od chłopów. Różniły te stany społeczne tradycje. Wielu dworom, po odebraniu prawowitym właścicielom, powierzono inne role i teraz bądź są zdewastowane, bądź czekają na nowych (lub dawnych) właścicieli. Na szczególną uwagę turystów zasługują dwory będące miejscem ważnych wydarzeń. Ich atrakcyjność mogą podnieść kąciki poświęcone historii, a także imprezy np. koncerty, odczyty czy wystawy.

KarczmyPrzy polskich drogach zawsze znajdowały się, dość regularnie rozmieszczone liczne karczmy i zajazdy obsługujące mieszkańców i podróżnych. Usytuowanie karczem wynikało z konieczności umożliwienia odpoczynku podróżnym i ich koniom. Ponowny wzrost znaczenia transportu kołowego, rozwój turystyki i zainteresowanie turystów regionalnymi odrębnościami skłania do rekonstrukcji karczem, a nawet przywrócenia karczemnej roli dawnym obiektom, które w czasach PRL stały się np. lokalami mieszkalnymi, magazynami, klubami rolnika lub popadły w ruinę. Warto zauważyć, że karczma jak swoista wizytówka wsi bywa dla podróżnych obiektem pierwszego kontaktu z gminą, który czasem bywa kontaktem jedynym.

Kuźnie, młyny, wiatraki, folusze, kaszarnie i inne obiekty rzemiosła i drobnego przemysłu wiejskiego zachowały się tylko sporadycznie, a prawdziwą rzadkością jest ich pełna sprawność. Tym większą będą one atrakcją turystyczną, im częściej uda się ponownie uruchomić zabytkowe maszyny i nawet przywrócić niewielką produkcję i sprzedaż wyrobów z myślą o ruchu turystycznym. Zabytkami techniki są stare koleje, w tym dworce i stacyjki kolejowe. Te ostatnie zwłaszcza po likwidacji wielu lokalnych połączeń, bywają opuszczone i zaniedbane, a mogłyby pełnić rolę ośrodków kultury, hoteli, gospod, zielonych szkół itp. Organizując ofertę kulturalną dla turystów przybywających na wieś warto wykorzystać talenty ludzi tam mieszkających. Szczególnie przydatne dla rozwoju turystyki wiejskiej, w tym agroturystyki a co za tym idzie szansą na ożywienie wsi mogą okazać się talenty gawędziarskie, kronikarskie, plastyczne i muzyczne. Talenty takie wyłaniają liczne konkursy i przeglądy. Warto organizować je na szczeblu Powiatowym. Atrakcyjni dla turystów mogą okazać się także wiejscy artyści. Wiejscy: pisarze, malarze i inni twórcy nie zawsze mogą brać udział w imprezach w oddalonych miejscowościach. Możliwość zaprezentowania się przed publicznością - gośćmi wiejskich kwater może być dla nich okazją do zdobycia rozgłosu. Warto, by pracownie twórców były odpowiednio oznakowane, ich adresy trafiły do informatorów, a dzieła do miejscowych sklepów czy punktów sprzedaży przy ośrodkach kultury. Mapa atrakcji turystycznych Powiatu nigdy nie jest pusta. Nie jest tak, że nie można wskazać żadnych miejsc atrakcyjnych. Warto, więc najpierw przygotować mapę - magazyn atrakcji turystycznych najbliższych okolic, po czym wykorzystując liczne pomysły, ułożyć różnorodne programy turystyczne. Propozycje mogą dotyczyć różnych form turystyki, w tym: pieszej, rowerowej, jeździeckiej itp. Takiej formy turystyki nie propaguje się jeszcze niestety w Powiecie Gnieźnieńskim w formie gotowego produktu turystycznego.Na bazie posiadanego potencjału Powiat wspólnie z gminami powinien więc stworzyć kompleksową ofertę złożoną z kilku lub kilkunastu propozycji spędzania czasu na jego

48

terenie. Oferta powinna być ciekawa, atrakcyjna i profesjonalnie przygotowana. Powinna zawierać propozycje dla turysty ceniącego spokój i aktywny wypoczynek. Powinna obejmować jeden dzień wypoczynku, 2, 3, 7, 14 dni, aż do miesiąca, a może jeszcze dłużej. Najlepiej w tej sprawie powołać grupę inicjatywną złożoną ze specjalistów i zainteresowanych rolników, a także przedstawicieli Urzędu Gminy Gniezno i Starostwa Powiatowego (zajmujących się tą tematyką).Członkowie grupy inicjatywnej muszą sami wierzyć w słuszność sprawy, muszą umieć przekonywać innych, ale także nie mogą obiecywać kokosów, gruszek na wierzbie, a zwłaszcza natychmiastowych zysków. Później można pomyśleć o nadaniu tej grupie odpowiedniej formy organizacyjnej. Można również zrezygnować z tworzenia nowych instytucji - wykorzystując już istniejące, sprawdzone mające doświadczenie. Na terenie Powiatu Gnieźnieńskiego można skorzystać z doświadczeń PTTK Ziemi Gnieźnieńskiej, Biura Informacji Turystycznej, czy też innych organizacji.Do pomocy w organizowaniu turystyki wiejskiej można wykorzystać Ośrodki Doradztwa Rolniczego, dysponujące specjalistami i bazą lokalową. Warto by podczas szkoleń pracownicy tych ośrodków uwzględniali szersze ujęcie atrakcji kulturalnych w ofertach turystycznych. Dobrym pomysłem dla tworzenia i proponowania oferty turystycznej na wsi jest utworzenie stowarzyszenia agroturystycznego, dobrowolnej organizacji samorządowej samych rolników. Na terenie Powiatu Gnieźnieńskiego tworzone jest właśnie takie stowarzyszenie.W wielu sytuacjach do rozwoju agroturystyki wzbogaconej o ofertę kulturalną przyczynia się duchowieństwo, przypominając o tradycyjnej polskiej gościnności, właściwych postawach etycznych, gospodarności, rzetelności, tradycji. Sojusznikiem takich działań są parafie.Znaczącą misję do wypełnienia wobec turystyki wiejskiej, a zwłaszcza jej aspektów kulturowych mają placówki oświatowe zlokalizowane na wsi. Przede wszystkim chodzi o wychowanie młodzieży w duchu gościnności, gospodarności i poczucia piękna. Konieczne jest przekazanie wiedzy o najbliższej ojczyźnie (najlepiej praktycznie w trakcie wycieczek) i rozmiłowanie w niej, wyrobienie poczucia dumy, poszanowania przyrody i zabytków.Aby wszystkie dotychczasowe działania przyniosły sukces konieczna jest właściwa promocja posiadanej na danym terenie oferty turystycznej i kulturalnej. Promocję i informację turystyczną należy organizować na różnych szczeblach i w różnych miejscach: gospodarstwa agroturystyczne (informacja powinna być dostępna nie tylko dla gości

danego gospodarstwa agroturystycznego), we wsi, w siedzibie Gminy (wspólny punkt informacji turystycznej), obsługujący

wszystkie gospodarstwa agroturystyczne, w pobliskich obiektach atrakcyjnych turystycznie, w hotelach, na stacjach benzynowych,

w zajazdach (ulotki, foldery itp.), w Powiatowym Centrum Informacji Turystycznej, na targach turystycznych, imprezach, festynach, w polskich ośrodkach informacji turystycznej, w prasie, radiu, telewizji i internecie.

Turystom przybywającym na wieś warto jest również pokazać i pozwolić skosztować regionalnych specjalności kulinarnych oraz wytwórczości wiejskiej. Dla zwiększenia atrakcyjności turystycznej wsi można reaktywować produkcję niektórych wyrobów ludowych. Ważne jest aby turysta mógł uczestniczyć w procesie przygotowania produkcji, jak i samej produkcji. Ważne rodzaje wyrobów ludowych to: tkaniny (kilimy, dywany, pasiaki, hafty i koronki, stroje ludowe), wyroby z metali (krzyże, kraty, balustrady, okucia, narzędzia, galanteria metalowa,

odlewy),

49

wyroby z drewna (meble, sprzęty domowe, zabawki, ozdoby z wiórów, rzeźba), wyroby z gliny (kafle, garnki, donice, figurki), wyroby ze skóry (kożuchy, torby, paski ozdobne, kierpce, sakwy, portmonetki), wyroby plecionkarskie ze słomy, wikliny, korzenia i trawy (meble, kosze, sita, kapelusze,

maty, zabawki, ozdoby), wyroby z papieru (wycinanki, naklejanki, pająki, sztuczne kwiaty).

Powiat i gminy powinny wziąć na siebie promowanie, inicjowanie, reaktywowanie, rękodzielnictwa. Szczególnie korzystna byłaby prezentacja rzemiosła oraz pokazy i wystawy prac, jeśli oczywiście na danym terenie taka możliwość istnieje.W Powiecie Gnieźnieńskim generalnie, brak jest zróżnicowanej gamy oferowanych produktów turystycznych. Stosunkowo słaba jest promocja wielu atrakcji kulturalnych i przyrodniczych, a także niedostatecznie rozwinięta jest sieć punktów informacyjnych. Na terenie Powiatu Gnieźnieńskiego brakuje również hoteli, moteli i pensjonatów o wysokim i średnim standardzie z adekwatnym do rzeczywistości systemem kategoryzacji. W większości przeważa zdekapitalizowana, sezonowa baza noclegowa o znikomych możliwościach poprawy jakości świadczonych w nich usług. Największe zagęszczenie hoteli ma miejsce w Gnieźnie.Również baza gastronomiczna wykazuje poważne braki ilościowe i jakościowe. Tu także widać ogromne zróżnicowanie pomiędzy poszczególnymi rejonami Powiatu Gnieźnieńskiego.Rozwojowi turystyki w Powiecie Gnieźnieńskim nie sprzyjają: zły stan techniczny i mała przepustowość dróg szczególnie tych wiodących do jezior i terenów atrakcyjnych pod względem turystycznym, słabe zagospodarowanie dróg dla obsługi podróżnych, brak moteli, parkingów, sprawnego systemu pomocy drogowej oraz dostatecznego oznakowania dla potrzeb ruchu turystycznego. Atrakcją turystyczną Powiatu Gnieźnieńskiego jest również Gnieźnieńska Kolejka Wąskotorowa. Powstała ona już w 1883 r., kiedy to właściciele cukrowni postanowili połączyć Gniezno i Odrowąż.Rozwój kolejki oraz początek przewozów osobowych nastąpił 1 stycznia 1896 r., kiedy to Powiat Witkowski odkupił ją od cukrowni i uruchomił połączenie z Gniezna do Arcugowa przez Niechanowo. Gwałtowny rozwój motoryzacji obniżył znaczenie kolejki wąskotorowej. Gnieźnieńska Kolej Wąskotorowa odżyła w latach 90-tych, kiedy to uzyskała samodzielność organizacyjną w ramach PKP. Rozpoczęto organizowanie imprez turystycznych z udziałem kolejki w roli głównej. Jazda kolejką stwarza możliwości łatwego kontaktu z historią, ponieważ szlaki kolejowe, budynki dworcowe jak i tabor przenoszą turystę o kilkadziesiąt lat wstecz. Trasa przejazdu kolejki biegnie z: Gniezna przez Niechanowo, Witkowo, Powidz, Przybrodzin do Anestazewa (i powrót tą samą trasą).

Powiatowe Centrum Informacji Turystycznej powstało w kwietniu 2001 roku w celu obsługi turystów odwiedzających nasz powiat, a także z myślą o promocji turystycznej naszego regionu. Głównym zadaniem Centrum jest dostarczanie informacji o atrakcjach turystycznych powiatu oraz odbywających się na terenie naszego powiatu imprezach kulturalno – sportowych. Powiatowe Centrum Informacji Turystycznej ma na celu, poprzez swoją działalność, przyczynić się do wydłużenia czasu pobytu turystów w naszym powiecie. Współpracuje ono z krajowymi i międzynarodowymi instytucjami i organizacjami związanymi z turystyką. PCIT uczestniczy w krajowych i zagranicznych targach oraz giełdach turystycznych. Do udostępnienia w Centrum są wydawnictwa turystyczne oraz oferty turystyczne z całego kraju, pośredniczymy w popularyzacji ofert turystycznych. PCIT korzysta z ogólnopolskich komputerowych systemów informacji turystycznej. Powiatowe Centrum Informacji Turystycznej profesjonalnie obsługuje turystów z kraju i zza granicy. Udziela także informacji na temat zaplanowania danej wycieczki. W Centrum można załatwić praktycznie wszystko, począwszy od wiadomości o Powiecie Gnieźnieńskim i Szlaku

50

Piastowskim, po wyczerpujące i szczegółowe informacje o bazie noclegowej, hotelowej, campingowej i agroturystycznej w całej Polsce. W Powiatowym Centrum Informacji Turystycznej można zaopatrzyć się w materiały promocyjne naszego powiatu, czyli wszelkiego rodzaju opisy i informacje o powiecie, w trzech wersjach językowych (polski, angielski, niemiecki). Ponadto do nabycia w Centrum są także różnego rodzaju wydawnictwa, to znaczy plany miast, mapy poszczególnych regionów Polski jak również mapy szczególne, takie jak: mapa zamków w Polsce, mapa ukrytych skarbów w Polsce, mapa ochrony przyrody oraz przewodniki wszelkiego rodzaju. Najświeższym nabytkiem Centrum jest nowa mapa Powiatu Gnieźnieńskiego – jest to drugie wydanie mapy – zaktualizowane.

Polskie Towarzystwo Turystyczno Krajoznawcze – PTTK Odział Ziemi GnieźnieńskiejW 1933 roku z inicjatywy ówczesnego Starosty Gnieźnieńskiego – Juliana Suskiego powstał Odział Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego, co zapoczątkowało zorganizowaną działalność turystyczną i krajoznawczą mającą na celu poznanie i rozsławienie miejsc ziemi gnieźnieńskiej. Polskie Towarzystwo Turystyczno Krajoznawcze realizuje statutowe zadania związane z rozwojem turystyki, krajoznawstwa. W strukturach PTTK działają Koła i Kluby takie jak :Koło Przewodników PTTK – ( 1960 rok), które w chwili obecnej skupia czynnych 35 osób, Klub Górski „Ornak’’( 1971 rok), który skupia w chwili obecnej 130 członków, Klub Turystyki Kolarskiej – ‘’Łoś ‘’ ( 1991 rok), Klub Wodny „Horyzont’’ oraz liczne Koła działające przy Zakładach Pracy, a także Komisje:Komisja Turystyki Pieszej Komisja Turystyki Górskiej Komisja Krajoznawcza Komisja Ochrony Przyrody Komisja Opieki nad Zabytkami Komisja Turystyki Wodnej Komisja Turystyki Motorowej Komisja Młodzieżowa Komisja Kół ZakładowychW ostatnim czasie powstało 5 Szkolnych Kół Krajoznawczo Turystycznych Oddział PTTK Ziemi Gnieźnieńskiej. Szkolne Koła rozwijają zamiłowanie do wędrownictwa wśród młodzieży szkół podstawowych i ponadpodstawowych realizując organizowanie rajdów, wypraw górskich, wycieczek szkoleniowych i poprzez pogadanki, organizowanie wspólnych wycieczek. Istotną rolę odgrywa także propagowanie turystyki masowej i rodzinnej.W Oddziale działa liczna kadra programowa towarzystwa: piloci, przewodnicy turystyczni, przodownicy turystyki pieszej i górskiej, znakarze szlaków turystycznych. W ostatnich latach Oddział PTTK Ziemi Gnieźnieńskiej był organizatorem imprez ogólnopolskich takich jak: V Kongres Krajoznawstwa Polskiego – wrzesień 2000 rok oraz XXX Centralny Zlot Krajoznawców – sierpień 2002 rok.

Wnioski:

wysoki potencjał i atrakcyjność Powiatu Gnieźnieńskiego pod względem turystyki i rekreacji,

duża ilość zabytków kojarzonych szczególnie z początkiem państwowości polskiej, „Szlak Piastowski” jako sztandarowy produkt turystyczny Powiatu Gnieźnieńskiego, brak nowych produktów turystycznych opierających się na walorach rekreacyjno-

turystycznych (gospodarstwa agroturystyczne, jeziora, parki, lasy, itp.), liczne jeziora i rzeki, które są lub mogą być zagospodarowane rekreacyjnie, rzeki, które można byłoby wykorzystać dla potrzeb aktywnej rekreacji (np. spływy

kajakowe itp.),

51

zaliczenie terenu OW w Skorzęcinie i Jeziora Niedzięgiel do najatrakcyjniejszych rejonów pod względem turystyki i rekreacji w Wielkopolsce,

dobre warunki dla rozwoju agroturystyki, brak planu działania mającego na celu rozwój turystyki na terenie Powiatu

Gnieźnieńskiego, brak odpowiednio przygotowanych miejsc noclegowych o średnim standardzie, brak dodatkowych poza historycznymi atrakcji turystycznych, które zatrzymałby

turystów w Gnieźnie (Powiecie Gnieźnieńskim) dłużej niż jeden dzień, rosnący popyt na zdrową żywność, wzrost popytu na usługi turystyczne i rekreacyjne powiązane wykorzystaniem z

bogactwa środowiska naturalnego.

5. Kultura

Kultura, szczególnie ta charakterystyczna dla danego regionu może być doskonałą propozycją spędzenia wolnego czasu zarówno dla turystów jak i mieszkańców danego terenu. Konieczna jest jednak właściwa jej promocja, w tym przygotowanie kalendarza spójnego dla całego Powiatu Gnieźnieńskiego.Mieszkańcy Powiatu Gnieźnieńskiego oraz turyści mają doskonały dostęp do instytucji kultury zlokalizowanych szczególnie w Gnieźnie, Witkowie oraz Trzemesznie.Do Głównych instytucji kulturalnych zlokalizowanych na terenie największych ośrodków miejskich można zaliczyć: Młodzieżowy Dom Kultury (MDK), ul. Roosevelta 42

Młodzieżowy Dom Kultury jest placówką oświatowo – kulturalną, działającą jako placówka oświaty pozaszkolnej. Organem prowadzącym placówkę jest Starostwo Powiatowe w Gnieźnie, nadzór pedagogiczny sprawuje Kuratorium Oświaty w Poznaniu. MDK organizuje zajęcia pozalekcyjne dla dzieci i młodzieży w formach stałych (pracownie i koła zainteresowań) oraz w formach okazjonalnych poprzez organizację imprez kulturalnych. W placówce działa 51 stałych grup i zespołów, w zajęciach uczestniczy ponad 600 uczestników z różnych typów szkół i przedszkoli. Placówka organizuje rocznie około 100 imprez masowych.Koła i zespoły MDK w Gnieźnie: pracownia plastyczna, pracownia komputerowa, zespoły tańca ludowego: „Gnieźnianie” oraz „Mali Gnieźnianie”, koło rytmiki i tańca nowoczesnego, zespoły wokalne: „Fantazja”, „Gama”, „Alma”,„Pikolino”, „Nutki”, „Wajolin” zespoły keyboardowe: „Klawiaturka”, „Demo”, Artystyczny Klub Przedszkola, młodzieżowe zespoły rockowe, orkiestra rozrywkowa MDK, grupa teatralna „Dramat”, grupa kabaretowa „Żart”, teatrzyk dziecięcy „Hurraaa”, gimnastyka korekcyjna, dział imprez masowych.

Miejski Ośrodek Kultury (MOK), ul. Łubieńskiego 11Miejski Ośrodek Kultury kładzie przede wszystkim nacisk na pracę ze stałym uczestnikiem. Bieżący podział klubów i sekcji obrazuje kierunki podejmowanych w ośrodku działań. Odbiorcą proponowanej oferty MOK są zarówno dzieci, młodzież jak i

52

dorośli. Średnio rocznie podejmuje się w Ośrodku około 300 przedsięwzięć, dla liczby około 60.000 odbiorców.Na liczbę 300 przedsięwzięć składają się: koncerty, spektakle, imprezy dla dzieci i młodzieży, festyny rekreacyjno - kulturalne, wystawy, imprezy zlecone i usługi.Świadczone usługi obejmują: obsługę elektroakustyczną i elektryczną, scenografię i oprawę plastyczną.W MOK możemy wyróżnić następujące pracownie i kółka zainteresowań: szkółka szachowa, pracownia rzeźby i płaskorzeźby, malowanie na szkle, zespół taneczny: „Arabeska”, „Abstrakcja”, „Ekspresja”, „ Ekspresik”, klub radiestetów, Dziecięca Pracownia Plastyczna, Pracownia haftu artystycznego, Klub Plastyka Amatora, Gimnastyka korekcyjna,

Miejsko – Gminne lub Gminne Ośrodki Kultury są również zlokalizowane w Trzemesznie, Witkowie, Niechanowie, Czerniejewie oraz innych miejscowościach Powiatu. Ośrodki te różnią się standardem, potencjałem i zaangażowaniem w realizację usług na rzecz lokalnej społeczności.

Kino „Piast”, ul. Jana Pawła II Kino „Piast” prowadzi działalność ciągłą, mając w swoim repertuarze przede wszystkim filmy należące do grupy „hitów” kinowych. Przy kinie działa także klub dyskusyjny.

Teatr im. Aleksandra Fredry ul. A. Mickiewicza 9Teatr im. Aleksandra Fredry w Gnieźnie dysponuje profesjonalną grupą artystów. Dla mieszkańców Powiatu Gnieźnieńskiego to często jedyna możliwość na bezpośredni kontakt z kulturą na wysokim poziomie. W repertuarze teatru są zarówno sztuki najwyższego formatu: „Antygona”, „Pan Tadeusz”, „Balladyna”, „Moralność Pani Dulskiej”, „Kordian”, „Skąpiec”, „Kartoteka”, „Wesołe Kumoszki z Windosu” czy „Rapsod o Świętym Wojciechu”, jak i przedstawienia skierowane głównie do dzieci: „Dziadek do Orzechów”, „Królowa Śniegu”, „Pinokio”, „Kubuś Puchatek”, „Pierścień i róża”, „Czarodziejska lampa Aladyna”, „Przyjaciel Wesołego Diabła”.

Biblioteki:Na terenie Gniezna znajduje się biblioteka publiczna z licznymi filiami rozlokowanymi w całym mieście: Biblioteka publiczna - centrala - ul. Mieszka I 16, Oddział dziecięcy - ul. Mieszka I 15, Filia nr 1, ul. Krucza 3, Filia nr 2, ul. Staszica 12a, Filia nr 3, ul. Zabłockiego 1, Filia nr 6, ul. Staszica 12a, Filia nr 9, os. Jagiellońskie 29.

Biblioteki znajdują się również:- w Trzemesznie, Biblioteka Publiczna Miasta i Gminy;

53

- w Witkowie, Miejsko – Gminna Biblioteka Publiczna;- w Mielżynie, Miejsko – Gminna Biblioteka Publiczna w Witkowie, filia w Mielżynie;- w Kołaczkowie, Miejsko – Gminna Biblioteka Publiczna w Witkowie, filia w

Kołaczkowie;- w Kłecku, Biblioteka Publiczna Miasta Kłecka i Powiatu Gnieźnieńskiego;

Mieszkańcy Powiatu, ale przede wszystkim turyści mają możliwość zwiedzania różnych zabytków zlokalizowanych na terenie Powiatu Gnieźnieńskiego, a szczególnie na terenie Gniezna.Można tutaj wyróżnić: Muzeum Początków Państwa Polskiego, Gniezno, ul. Kostrzewskiego 1. Muzeum

przystosowane jest do zwiedzania przez osoby niepełnosprawne. Kiosk muzealny oferuje wydawnictwa związane z aktualnymi wystawami (katalogi, foldery, składanki, plakaty), publikacje naukowe i popularyzatorskie oraz pamiątki dotyczące Gniezna, regionu i Szlaku Piastowskiego. Wystawy stale dostępne w muzeum: „Kultura Piastów Polskich”, „Piastów Malowane Dzieje”, „Gniezno Średniowieczne”, „Gniezno Nowożytne”, „Życie i działalność generała J.H. Dąbrowskiego”.

Muzeum Pierwszych Piastów na Lednicy na terenie, którego dostępne są wykopaliska dokumentujące życie i działalność pierwszych Piastów,

Muzeum Archidiecezji Gnieźnieńskiej, Gniezno, ul. Seminaryjna 2. Wśród zbiorów posiadanych przez Muzeum Archidiecezji Gnieźnieńskiej można wyróżnić przede wszystkim zbiory skarbca katedralnego, portrety trumienne, stolarstwo portretowe i sakralne, tkaniny liturgiczne, medale, monety i plakiety oraz pamiątki prymasowskie.

Gniezno i Powiat Gnieźnieński to jednak nie tylko muzea. Na wzgórzu Lecha znajduje się najważniejszy zabytek Gniezna - gotycka Katedra, która związana jest z kultem Świętego Wojciecha oraz pierwszymi koronacjami królewskimi. Najbardziej znanym jej zabytkiem są spiżowe „Drzwi Gnieźnieńskie”, oraz srebrna trumna z relikwiami Świętego Wojciecha. Przed Katedrą znajduje się pomnik pierwszego koronowanego władcy Polski - Bolesława Chrobrego (wzorowany jest on na zniszczonym przedwojennym pomniku Pierwszego Króla Polski).Oprócz Katedry zaliczanej do skarbu kultury, w Gnieźnie na uwagę zasługują także inne obiekty sakralne. Wśród nich możemy wyróżnić usytuowany na historycznym Wzgórzu Panieńskim gotycki Kościół i Klasztor Franciszkanów, na wzgórzu Świętojańskim Kościół pod wezwaniem Jana Chrzciciela, czy Kościół Farny pod wezwaniem Świętej Trójcy.

Wnioski:

ogólnie dostępna oferta kulturalna zarówno w ujęciu biernym, jak i czynnym, atrakcyjne dla mieszkańców i turystów obiekty muzealne oraz zabytki, dostępność kultury na wysokim poziomie – teatr, realizacja wielu imprez masowych (ogólnie dostępnych) o charakterze kulturalnym, brak jednolitego i ogólnie dostępnego kalendarza imprez kulturalnych, który

gwarantowałby większe zainteresowanie się nimi ze strony mieszkańców Powiatu i turystów,

aktywna postawa placówek kulturalnych oraz kulturalno-oświatowych wobec dzieci i młodzieży,

IV. Sektor produkcyjny1. Potencjał podmiotów gospodarczych

W Powiecie Gnieźnieńskim zarejestrowanych jest w systemie REGON ponad 13 tys. przedsiębiorstw. Z tego tylko 409 firm działa w sektorze publicznym, a pozostałe firmy

54

działają w sektorze prywatnym. W Powiecie działa siedem przedsiębiorstw państwowych i 64 spółdzielnie. Struktura przemysłu, jaka panowała w regionie do lat 90 - tych, spowodowała, że obecnie działające na tym terenie rodzinne firmy, zajmują się przede wszystkim: produkcją odzieży, obuwia, akcesoriów dla obuwnictwa, budownictwem, produkcją okien, przetwórstwem rolno - spożywczym, produkcją mebli, obróbką metali oraz produkcją maszyn.Potencjał, potrzeby i oczekiwania przedsiębiorców z terenu Powiatu Gnieźnieńskiego można określić na podstawie akcji ankietowania przeprowadzonej w okresie od 12 listopada do 31 grudnia 2003 r. przez ankieterów Gnieźnieńskiej Agencji Rozwoju Gospodarczego Sp. z o.o. Odwiedzili oni 950 przedsiębiorstw, prowadzących działalność gospodarczą w Powiecie Gnieźnieńskim. Odwiedzono małe, średnie i duże firmy z następujących miejscowości: Gniezno, Kłecko, Niechanowo, Trzemeszno oraz Witkowo. Spośród nich odpowiedzi ankieterom zdecydowało się udzielić 736 małych, średnich i dużych przedsiębiorstw. Akcja została przeprowadzona przy współpracy następujących firm: MATRIX.PL, Web Constructor - System DMF, BZ WBK S.A. O/Gniezno oraz Przedsiębiorstwa Wielobranżowego HAWA z Gniezna (partnerów akcji). Akcja ankietowania dostarczyła przede wszystkim szeregu cennych i ciekawych informacji nt. funkcjonowania, a także potrzeb, szczególnie małych i średnich przedsiębiorstw z terenu Powiatu Gnieźnieńskiego. Informacje te posłużyły Gnieźnieńskiej Agencji Rozwoju Gospodarczego Sp. z o.o. do wnikliwego przeanalizowania swojej oferty i ewentualnego dokonania stosownych korekt. Materiał ten pozwoli również dokonać analizy potencjału podmiotów gospodarczych działających na terenie Powiatu Gnieźnieńskiego.

Liczba zatrudnionychW większości ankietowane firmy zatrudniały do 9 pracowników (89,54%), z czego dużą część stanowi samozatrudnienie. Ponad 6% to firm zatrudnia od 10 do 49 pracowników oraz 1,77% firm zatrudnia od 50 do 249 pracowników. W grupie 722 firm, które udzieliły informacji, znalazły się 3 przedsiębiorstwa duże (0,41%), w których zatrudnienie przekroczyło 250 osób. 14 respondentów odmówiło podania liczby osób zatrudnionych w firmie.Można stwierdzić, że struktura respondentów odpowiada ogólnie występującej tendencji, zarówno w Wielkopolsce, jak i całym kraju. Zdecydowanie największą grupę przedsiębiorców stanowią firmy małe i średnie, w tym tzw. mikrofirmy.

Lp. Liczba zatrudnionych Liczba Udział [%]

1. 0-9 659 89,542. 10-49 47 6,393. 50-249 13 1,774. powyżej 250 3 0,41

Razem 722 98,105. brak odpowiedzi 14 1,90

Przychody ze sprzedaży w 2002 roku.Sprawą godną uwagi jest fakt, że aż 225 przedsiębiorców (co stanowi 30,57%) odmówiło udzielenia odpowiedzi na pytanie o przychody firmy w 2002 r. Oznacza to dużą nieufność i ostrożność przedsiębiorców. Przychody ze sprzedaży w 2002 r. w przypadku 64,4% wszystkich ankietowanych przedsiębiorstw zamknęły się w przedziale do 1 mln zł. Przychody w przedziale od 1 do 10 mln zł zadeklarowało 26 firm (3,53%). Jedno przedsiębiorstwo zadeklarowało natomiast przychody ze sprzedaży w 2002 r. powyżej 100 mln zł.

55

Lp. Przychody ze sprzedaży w 2002 roku Liczba Udział [%]

1. do 1 mln zł 474 64,402. od 1 mln zł do 10 mln zł 26 3,533. od 10 mln zł 100 mln zł 10 1,364. ponad 100 mln zł 1 0,14

Razem 511 69,435. brak odpowiedzi 225 30,57

Branża dominująca736 ankietowanych firm reprezentowało różne branże działalności gospodarczej. Branżami dominującymi były handel (56,1%) oraz usługi (17,8%). Kolejną grupę stanowiły: hotele i restauracje (5,16%), przetwórstwo przemysłowe (5,03%) oraz budownictwo (4,89%). 2% ankietowanych firm odmówiło podania informacji nt. profilu swojej działalności.Według poszczególnych sekcji Europejskiej Klasyfikacji Działalności przedsiębiorstwa działające w Powiecie Gnieźnieńskim można by zakwalifikować następująco:

Lp. Sekcja EKD Ilość Udział [%]1. Handel hurtowy i detaliczny;

naprawa pojazdów mechanicznych, motocykli oraz art. użytku

osobistego i domowego

413 56,11

2. Przetwórstwo przemysłowe 37 5,033. Obsługa nieruchomości, wynajem,

nauka i usługi związane z prowadzeniem działalności

gospodarczej

40 5,43

4. Budownictwo 36 4,895. Transport, gospodarka

magazynowa i łączność11 1,49

6. Pozostała działalność usługowa komunalna, społeczna i

indywidualna

131 17,80

7. Edukacja 9 1,228. Ochrona zdrowia i opieka

społeczna6 0,82

9. Hotele i restauracje 38 5,16Razem 721 97,96

10. brak odpowiedzi 15 2,04

Zapotrzebowanie na różne formy dofinansowania działalności gospodarczejNajwiększym zainteresowaniem cieszyła się możliwość pozyskania środków finansowych oraz stosownych narzędzi umożliwiających rozwój firmy (272 firmy), a także możliwość

56

skorzystania z przedakcesyjnych i strukturalnych funduszy pomocowych w zakresie rozwoju firmy (233 firmy). Ponad 24% ankietowanych firm jest zainteresowanych uzyskaniem kredytu inwestycyjnego lub obrotowego; prawie 20% - przygotowaniem wniosku o uzyskanie dofinansowania w ramach funduszy przedakcesyjnych i strukturalnych. Ponad 18% ankietowanych przedsiębiorstw chciałoby skorzystać z dotacji inwestycyjnej. Średnio około 120-130 przedsiębiorstw wyraziło zainteresowanie odnośnie wykonania dla nich lub udzielania im pomocy w przygotowaniu biznes planu (w większości nieodpłatnie w ramach doradztwa Punktu Konsultacyjno-Doradczego) oraz uzyskania poręczenia kredytu.

Lp. Formy wsparcia działalności gospodarczej

Liczba Udział [%]

1. Pozyskanie środków finansowych oraz stosownych

narzędzi umożliwiających rozwój firm

272 36,96

2. Uzyskanie kredytu inwestycyjnego lub obrotowego

177 24,05

3. Uzyskanie poręczenia kredytu 125 16,984. Wykonanie biznes planu; w tym: 126 17,12

w ramach doradztwa PKD 117 15,90odpłatnie 9 1,22

5. Przygotowanie wniosku o uzyskanie dofinansowania w

ramach funduszy przedakcesyjnych i

strukturalnych

147 19,97

6. Skorzystaniem z przedakcesyjnych i

strukturalnych funduszy pomocowych, w tym w zakresie:

449 61,01

dotacji inwestycyjnych 136 18,48poprawy jakości wyrobów i

usług80 10,87

rozwoju firmy 233 31,66

Szkolenia odpłatne dla MSPKształcenie ustawiczne jest coraz bardziej cenioną formą inwestowania w pracowników, a pośrednio także w firmę. Wiedza i informacja, a właściwie szybki do niej dostęp, to niezwykle ważna wartość szczególnie w prowadzeniu nowoczesnej działalności gospodarczej. Trudna sytuacja wielu firm przekłada się jednak na ograniczone możliwości ich inwestowania w edukację. Firmy z reguły wybierają nieodpłatne szkolenia.W związku z tym nic dziwnego, że odpłatnymi szkoleniami w poszczególnych tematykach zainteresowanie wyraziła znikoma liczba firm (w przedziale od 4% do 11%).

Lp. Nazwa szkolenia Liczba Udział [%]

1. BHP i p.-poż. 81 11,012. Obsługa komputera 54 7,343. Obsługa internetu 35 4,764. Skuteczna sprzedaż 83 11,285. Negocjacje w biznesie 35 4,76

57

Lp. Nazwa szkolenia Liczba Udział [%]

6. Marketing (analiza marketingowa firmy)

54 7,34

7. Szkolenie w zakresie finansów (analiza finansowa firmy)

36 4,89

Usługi informacyjne i inneDuże zainteresowanie przedsiębiorców wiedzą i informacją przejawia się natomiast w 400 odpowiedziach twierdzących na pytanie odnośnie bezpłatnych usług doradczych i informacyjnych, a także 486 odnośnie otrzymywania bezpłatnego informatora, będącego przeglądem aktualnych informacji niezbędnych w prowadzeniu nowoczesnej firmy. Stosunkowo duże zainteresowanie firmy wykazywały zagadnieniami związanymi z przystąpieniem Polski do UE. Chęć udziału w szkoleniu „Mały i średni przedsiębiorca w Unii Europejskiej” zgłosiło, bowiem 369 ankietowanych, co stanowi 50% wszystkich ankietowanych.

Lp. Rodzaj usługi Liczba Udział [%]1. Bezpłatne usługi doradcze i

informacyjne z zakresu prawa, finansów, podatków, ZUS, itp.

400 54,35

2. Bezpłatny informator i-informacje,

e-informacji, które dostarczają na bieżąco informacji nt.

finansów, podatków, prawa, ZUS, itp.

486 66,03

3. Pośrednictwo GARG Sp. z o.o. w

zatrudnieniu pracownika

159 21,60

4. Bezpłatne szkolenie "MSP w UE", dotyczące

podatków, certyfikatów oraz innych uwarunkowań

związanych z akcesją Polski do UE

369 50,14

5. Informacje nt. zagranicznychi polskich przedsiębiorstw poszukujących partnerów

handlowych w Polsce

241 32,74

Możliwość otrzymywania bezpłatnych ofertZnaczna część firm wyraziła otwarcie na wszelkiego rodzaju „nowinki” technologiczne, przede wszystkim informatyczne.

58

Lp. Rodzaj nowej usługi Liczba Udział [%]1. W zakresie telekomunikacji

(telefonów komórkowych, faksów, drukarek, itp..)

285 38,72

2. W zakresie informatyki (komputerów, oprogramowań)

303 41,17

3. W zakresie internetu (usług hostingowych, sprzedaży

przez internet, e-learningu, produkcji stron

internetowych, itp.)

297 40,35

Reprezentowanie MSP na lokalnym rynku - udział w spotkaniachChęć udziału w spotkaniach biznesowych oraz informacyjno-szkoleniowych odbywających się w Powiecie Gnieźnieńskim zadeklarowało ponad 35% przedsiębiorców. Zainteresowanie tworzeniem Izby Gospodarczej wyraziła grupa 27% badanych.

Lp. Rodzaj aktywności Liczba Udział [%]1. Udział w spotkaniach

biznesowych organizowanych na terenie Powiatu Gnieźnieńskiego

259 35,19

2. Udział w tworzeniu Gnieźnieńskiej Izby

Gospodarczej, jako silnego przedstawiciela interesów

przedsiębiorców w Powiecie Gnieźnieńskim

201 27,31

3. Udział w innych spotkaniach informacyjno-szkoleniowych

organizowanych przez instytucje wspierające małe i

średnie przedsiębiorstwa

263 35,73

Dostęp do internetuDostęp do internetu posiada ponad połowa ankietowanych firm (63,86%). Jego posiadaniu sprzyja, tak jak w przypadku posiadania sprzętu komputerowego, zatrudnianie większej liczby pracowników, prowadzenie współpracy gospodarczej z zagranicą, czy też lokalizacja w miastach. Internet służy małym i średnim firmom przede wszystkim do zdobywania informacji o klientach i kontrahentach na stronach www, komunikacji poprzez e-mail oraz - w mniejszym stopniu - do ściągania plików i programów i udostępnianiu informacji o sobie na stronach www.Generalnie przedsiębiorcy są bardziej zorientowani na przepływ informacji - a także towarów - od strony otoczenia internetowego do swojej firmy, niż w przeciwnym kierunku. W

59

stosunkowo małym stopniu wykorzystują możliwości darmowego korzystania z usług internetowych.Głównym powodem niespełnienia nadziei pokładanych w internecie jest niedostateczna jakość połączeń. Mimo tego zdecydowana większość firm swoje doświadczenia internetowe ocenia pozytywnie. Ogólnie można powiedzieć, że przedsiębiorców mających dostęp do internetu cechuje pozytywny stosunek do tego coraz bardziej popularnego narzędzia komunikacji. Ankietowani przedsiębiorcy w większości uważają, że internet spełnia ich oczekiwania oraz, że jest lub będzie im potrzebny (blisko 90%).Wśród czynników sprzyjających rozwojowi internetu w firmach, które mają już do niego dostęp, należy wymienić przede wszystkim jednoznaczne powiązanie przyszłej działalności firm z wykorzystaniem internetu. Ponad 70% szefów firm ocenia, że wkrótce trudno będzie prowadzić działalność gospodarczą bez dostępu do internetu.Rozwojowi zastosowań internetu w małych firmach sprzyja także przychylna postawa przedsiębiorców wobec elektronicznej formy sprawozdawczości - uznają oni za dogodną elektroniczną formę przesyłania sprawozdań do ZUS, czy w przyszłości do urzędu skarbowego. Zdaniem przedsiębiorców znacznie skraca to czas, zarówno sporządzania dokumentów, jak również ich przekazywanie poszczególnym instytucjom.

Inwestycje zagraniczneWażną rolę dla unowocześnienia gospodarki Powiatu Gnieźnieńskiego, podobnie jak i gospodarki całego kraju spełniają bezpośrednie inwestycje zagraniczne (BIZ). Powodują one najczęściej wprowadzenie nowych technologii, a także nowych form zarządzania i organizacji. Mimo, że województwo wielkopolskie charakteryzuje się znacznym zaangażowaniem inwestorów zagranicznych, to w Powiecie Gnieźnieńskim jest tylko 22 takich inwestorów. W większości inwestorzy zagraniczni ulokowali się w Gnieźnie. Dotychczasowy napływ bezpośrednich inwestorów zagranicznych doprowadził do powstania w Wielkopolsce 4,5 tys. przedsiębiorstw z udziałem tego kapitału. Ponad 80% podmiotów z kapitałem zagranicznym przypada jednak na Poznań i subregion poznański, natomiast w większej części gmin ich liczba nie przekracza 10. Wśród przedsiębiorstw z kapitałem zagranicznym działających w Powiecie Gnieźnieńskim możemy wyróżnić:

- Matsushita Battery Poland” (kapitał japoński),- „Paroc Polska” Sp. zo.o. (kapitał fiński),- „Alco-Pegro” Sp. zo.o. (kapitał francuski),- „Euroverlux” Sp. z o.o. (kapitał francuski),- „LNB Poland” Sp. z o.o. (kapitał holenderski),- „Scanclimber” Sp. z o.o. (kapitał finski),- „Izopol” Sp. z o.o. (kapitał duński),- „NB Polska” Sp. z o.o. (kapitał duński),- „NB Polska” Sp. z o.o. (kapitał duński),- „NM Polska” Sp. z o.o. (kapitał duński),- Fehling Polska Sp. z o.o. (kapitał niemiecki),- „Jeremias” Sp. z o.o. (kapitał niemiecki),- „AHOLD Polska” Sp. z o.o. (kapitał holenderski),- „NETTO” Sp. z o.o. (kapitał duński),- Polimeni international, llc., „Galeria Gnieźnieńska”(kapitał amerykański),- „Esso” Exxon Mobil Poland Sp. z o.o. (kapitał niemiecki),- „Statoil Polska” Sp. z o.o. (kapitał duński),- „Biedronka” Jeronimo Martins Sp. z o.o. (kapitał portugalski),- „Cantaert Poland” Sp. z o.o. (kapitał belgijski),

60

- „Trepko” Sp. z o.o. (kapitał duński),- „Eurocash” Sp. z o.o. - EMPIK Sp. z o.o.(kapitał luxemburski),- Compensa S. A. (kapitał austriacki).

Rozwój przedsiębiorczości w Powiecie Gnieźnieńskim jest determinowany przez czynniki wewnętrzne, istotne uwarunkowania lokalne i regionalne oraz czynniki makroekonomiczne. Do korzystnych uwarunkowań rozwoju przedsiębiorczości należą przede wszystkim: rosnąca liczba przedsiębiorstw, szczególnie podmiotów małych i średnich, rosnący ich potencjał ekonomiczno-wytwórczy, wysokie kwalifikacje pracowników i długie tradycje niektórych branż, zdecydowana przewaga własności prywatnej, obecność kapitału zagranicznego, korzystna struktura rodzajowa przedsiębiorstw oraz ich działania eksportowe. Do głównych czynników utrudniających rozwój przedsiębiorczości należy zaliczyć: niedostateczne wyposażenie kapitałowe i dekapitalizację majątku dużej części firm, słabo rozwinięte powiązania integracyjne przedsiębiorstw, zbyt małą liczbę przedsiębiorstw „wysokiej techniki” i „dużej szansy”, korzystanie w działalności innowacyjnej głównie z własnych pomysłów, a tylko w niewielkim zakresie z projektów oferowanych przez jednostki badawcze, wysokie koszty własne i niską rentowność dużej części przedsiębiorstw, zwłaszcza publicznych. Dalszy rozwój przedsiębiorczości zarówno w Powiecie Gnieźnieńskim jak i w Wielkopolsce wymaga eliminacji lub przynajmniej ograniczenia niekorzystnego oddziaływania wszystkich tych zjawisk.Wymienione wyżej czynniki lokalne i regionalne kształtują atrakcyjność inwestycyjną. Są one syntetyczną miarą charakteryzującą daną Jednostkę Samorządu Terytorialnego. Pod tym względem stolica Regionu - Poznań znajduje się w czołówce miast wojewódzkich (obok Warszawy, Krakowa i Wrocławia). Na taką pozycję miasta wpływa w szczególności wysoka jakość rynku pracy, korzystny klimat społeczny, relatywnie wysoka jakość infrastruktury technicznej, skuteczność realizowanej transformacji, dostępność komunikacyjna i aktywność marketingowa. Mniej korzystnie natomiast wypadają oceny jakości infrastruktury otoczenia biznesu i możliwości wypoczynkowych. Na niekorzyść miasta przemawiają natomiast wysokie koszty prowadzenia działalności gospodarczej. Dlatego też stosunkowo niewielką odległość miejscowości Powiatu Gnieźnieńskiego od Poznania można zaliczyć do czynników korzystnych.

Wnioski:

stosunkowo duża liczba przedsiębiorstw zarejestrowana w systemie REGON, przewaga mikroprzedsiębiorstw zatrudniających do 9 osób, często firm

jednoosobowych, przewaga firm handlowych, brak środków w firmach na szkolenia podnoszące kwalifikacje i pozyskiwanie funduszy

pomocowych, stosunkowo szeroki dostęp firm z terenu Powiatu Gnieźnieńskiego do Internetu oraz

wyrażona przez nie potrzeba korzystania z tej formy komunikacji, stosunkowo niewielka liczba inwestycji zagranicznych na terenie Powiatu

Gnieźnieńskiego, niewielki potencjał innowacyjny rodzimych firm, niewielkie możliwości i determinacja do rozwijania swoich firm przez przedsiębiorców, niewielka odległość miejscowości Powiatu Gnieźnieńskiego od Poznania, co ma

pozytywny wpływ na rozwój przedsiębiorczości, niebezpieczeństwo marginalizacji kapitału rodzimego i upadku podmiotów

niekonkurencyjnych.

61

2. Przemysł i przedsiębiorczość

W gospodarce Powiatu Gnieźnieńskiego ważną pozycje zajmuje przemysł. Stanowi on źródło utrzymania dla znacznej części ogółu pracujących. Cechą charakterystyczną przemysłu w Powiecie Gnieźnieńskim jest zdecydowana przewaga przedsiębiorstw małych i średnich, których zaletą jest duża mobilność i elastyczność w dostosowaniu się do reguł gry rynkowej.Generalnie Powiat pod względem gospodarczym charakteryzuje się strukturą rolno – przemysłową z dominującym ciążeniem na rolnictwo i przetwórstwo rolno – spożywcze ponad innymi gałęziami gospodarki. W Powiecie zarejestrowanych jest ponad 13 tys. różnej wielkości podmiotów gospodarczych. Do największych należą: Matsushita Battery Poland S.A., Scanclimber Sp. z o.o., Trepko Sp. z o.o., Okręgowa Sp-nia Mleczarska, San – Dal PPHU, Euroverlux Sp. z o.o., Akwa S.C., NB Polska Sp. z o.o., Paroc Polska Sp. z o.o., PPHU Izopol S.A., Przedsiębiorstwo Przemysłu Ziemniaczanego Trzemeszno, Dynea Sp. z o.o., Przedsiębiorstwo Produkcji Meblarskiej Sp. z o.o., Alco-Pegro Sp. z o.o., Witowa Sp. z o.o., Spółdzielnia Mleczarska w Witkowie.

Pomyślna przyszłość Powiatu Gnieźnieńskiego i jego mieszkańców zależy w dużej mierze od tempa i jakości rozwoju gospodarczego w tym rozwoju przemysłu. Władze Powiatu nie mogą co prawda bezpośrednio angażować się w prowadzenie działalności gospodarczej ale mogą wpływać na warunki dla rozwoju gospodarczego przez odpowiednią politykę w dziedzinie infrastruktury technicznej i społecznej a także mogą oddziaływać przez tworzenie klimatu sprzyjającego przedsiębiorczości, współpracy gospodarczej i innowacyjności. Najważniejszym zadaniem Powiatu w sferze gospodarczej jest współpraca z lokalnymi podmiotami gospodarczymi i sprzyjanie ich rozwojowi. Szczególne znaczenie powinno tu mieć odpowiednie stymulowanie i kreowanie rynku pracy.Kolejnym zadaniem jest troska o znalezienie zewnętrznego kapitału i nowych inwestorów szczególnie w zakresie przemysłu. Brakuje jednak odpowiedniego przygotowania terenów inwestycyjnych. Istotne jest w szczególności aby wspierać i przyciągać przedsiębiorstwa dające pracownikom w długim czasie pewne i dobrze wynagrodzone miejsca pracy.Z punktu widzenia rozwoju lokalnego ważne jest wspieranie przedsięwzięć zmierzających do budowania więzi gospodarczych i kooperacyjnych między podmiotami gospodarczymi działającymi w regionie oraz wspieranie współpracy między jednostkami naukowymi a lokalną gospodarką. Pomocne dla samorządu mogą okazać się tutaj strukturalne środki pomocowe UE.Na władzach Powiatu ciąży również dostosowanie szkolnictwa zawodowego do aktualnych potrzeb lokalnej i regionalnej gospodarki oraz pobudzenie przedsiębiorczości. W tym zakresie konieczna wydaje się współpraca z utworzoną przez samorządy lokalne Powiatu Gnieźnieńskiego – Gnieźnieńską Agencją Rozwoju Gospodarczego. Atutem Powiatu Gnieźnieńskiego wpływającym na rozwój przedsiębiorczości jest zaliczenie jego stolicy – miasta Gniezna do jednego z pięciu ośrodków subregionalnych w Wielkopolsce oraz niewielka odległość do Poznania - jednego z ważniejszych ośrodków przemysłowych w Polsce.Wyzwaniem naszych czasów stojącym także przed samorządami w zakresie rozwoju gospodarczego jest ograniczenie jego oddziaływania na środowisko oraz pozyskiwanie takich nowych przedsiębiorstw, które spełniają wymagania ochrony środowiska. Oferowanie przez Powiat Gnieźnieński atrakcyjnego i czystego środowiska powinno być atutem przy przyciąganiu nowoczesnych podmiotów gospodarczych oraz turystów.

Wnioski:

brak odpowiednio przygotowanych terenów inwestycyjnych,

62

brak korelacji między profilami kształcenia a potrzebami rynku pracy, szczególnie zaś potrzebami zakładów pracy,

niewielka odległość do lotniska Ławica i Międzynarodowych Targów Poznańskich, zwiększenie się popytu na towary pochodzące z Polski (w związku z wejściem do Unii

Europejskiej), dogodne warunki dla inwestycji zagranicznych.

3. Małe i średnie przedsiębiorstwa

Rozwój sektora małych i średnich przedsiębiorstw wywiera szczególnie w ostatnich latach znaczący wpływ na rozwój społeczno - gospodarczy Powiatu Gnieźnieńskiego oraz województwa wielkopolskiego. Podobnie jak w Polsce, w Wielkopolsce, także w Powiecie Gnieźnieńskim ponad 99% firm zaliczane jest do sektora MSP. W tym 94,7% to mikroprzedsiębiorstwa, które zatrudniają do 9 osób, 4,3% to podmioty zatrudniające od 10 do 49 osób, a 0,9% to podmioty zatrudniające od 50 do 249 osób. W ponad 60% firm pracuje tylko 1 osoba. Przedsiębiorstwa duże (zatrudniające ponad 250 osób) stanowią jedynie 0,13% wszystkich podmiotów działających na terenie Powiatu Gnieźnieńskiego. Udział sektora MSP w ogólnej liczbie podmiotów w 2003 roku utrzymuje się na poziomie średniej wojewódzkiej i krajowej i wynosi 99,9%.Sektor małych i średnich przedsiębiorstw pełnił dotychczas główną rolę w absorpcji wolnej siły roboczej, zarówno w miastach, jak i na obszarach wiejskich Powiatu Gnieźnieńskiego Sektor ten stworzył miejsca pracy dla znacznej części osób zwalnianych z restrukturyzowanych dużych przedsiębiorstw państwowych.Firmy te działają głównie w handlu i naprawach, w produkcji, głównie w produkcji odzieży, obuwia, maszyn pakujących i spożywczych oraz części samochodowych, obsłudze nieruchomości i firm, w budownictwie oraz w transporcie, gospodarce magazynowej i łączności.Rozwój przedsiębiorczości w Powiecie Gnieźnieńskim, podobnie jak w Wielkopolsce i całym kraju ogranicza wiele czynników o charakterze strukturalnym. Brak efektywnego systemu finansowo - edukacyjnego, a także stabilnego i jasnego prawa marnują aktywność gospodarcza wielu mieszkańców Powiatu Gnieźnieńskiego. Ani w Powiecie Gnieźnieńskim, ani też w Wielkopolsce (podobnie zresztą jak w całym kraju) nie ma spójnych systemów kształcenia przedsiębiorców. Wpływa to szczególnie negatywnie na konkurencyjność i innowacyjność małych i średnich przedsiębiorstw. Nieliczne programy o bardzo ograniczonym zasięgu , zarówno krajowe, jak i lokalne, nie zaspokajają potrzeb na tego rodzaju działania.Przedsięwzięcia związane np. ze szkoleniem przedsiębiorców, ze względu na uwarunkowania finansowe i organizacyjne, mogą być realizowane jedynie w ograniczonym zakresie. Różnorodne szkolenia organizowane przez firmy komercyjne częstokroć nie odpowiadają na zapotrzebowanie przedsiębiorców i mają niski poziom merytoryczny. Małe i średnie przedsiębiorstwa, a małe szczególnie odczuwają duże trudności, albo wręcz nie są w stanie wprowadzić rozwiązań innowacyjnych. Bariera ta przede wszystkim związana jest z wysokimi kosztami opracowania i wdrożenia innowacji, znacznie przekraczającymi możliwości kapitałowe większości przedsiębiorstw.Atutem Powiatu Gnieźnieńskiego jest posiadanie instytucji wspierającej rozwój przedsiębiorczości. Jest nią utworzona przez samorządy Powiatu Gnieźnieńskiego, Gnieźnieńska Agencja Rozwoju Gospodarczego Sp. z o.o. Prowadzi ona Punkt Konsultacyjny Polskiej Agencji Rozwoju Przedsiębiorczości oraz Zamiejscowy Punkt Informacyjny Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego.

Przedsiębiorcy z terenu Powiatu Gnieźnieńskiego oraz osoby rozpoczynające działalność

63

gospodarczą mogą korzystać z pomocy udzielanej przez Gnieźnieńską Agencję Rozwoju Gospodarczego Sp. z o.o. nieodpłatnie. Agencja jest jednostką nie nastawioną na osiągnięcie zysku.Celem GARG Sp. z o.o. jest kreowanie i koordynowanie wszelkich działań w Powiecie Gnieźnieńskim ukierunkowanych na rozwój gospodarczy i społeczny regionu. Cel ten jest realizowany m.in. poprzez:

udzielanie poręczeń kredytów zaciąganych przez małe i średnie firmy, a także osoby bezrobotne w celu tworzenia nowych miejsc pracy oraz rozwijania działalności gospodarczej;

doradztwo podstawowe i zaawansowane z zakresu marketingu, zarządzania, podatków, prawa itp.;

szkolenia dla właścicieli małych i średnich firm oraz klientów indywidualnych; udzielanie informacji na temat pozyskiwania nowych partnerów handlowych oraz

poszukiwania nowych rynków zbytu; pomoc udzielaną małym i średnim firmom w ubieganiu się o krajowe oraz unijne środki

pomocowe; pomoc udzielaną samorządom w organizowaniu szkoleń oraz seminariów dla

przedsiębiorców i osób pragnących podjąć działalność gospodarczą na terenie danej gminy;

pomoc udzielaną władzom lokalnym w ubieganiu się o środki pomocowe, w tym tworzenie strategii rozwoju, planów rozwoju lokalnego, studiów wykonalności itp.

Każdej osobie prywatnej oraz małej i średniej firmie za pośrednictwem specjalnie przygotowanej kadry Agencja gotowa jest pomóc m.in. w: pozyskaniu zewnętrznych źródeł finansowania; napisaniu biznes planu; poszukaniu informacji na temat prowadzenia działalności gospodarczej w Unii

Europejskiej oraz informacji na temat eksportu i importu; ubieganiu się o unijne oraz krajowe środki pomocowe przeznaczone dla małych i

średnich firm; poszukaniu i zatrudnieniu odpowiedniego pracownika; założeniu małej i średniej firmy; poszukaniu pomieszczeń niezbędnych do prowadzenia określonej działalności

gospodarczej i terenów do inwestowania; poszukaniu partnerów handlowych i kooperantów; uzyskaniu wiedzy z zakresu obsługi komputera i internetu; dotarciu do określonych aktów prawnych; dotarciu do aktualnych informacji na temat prowadzenia działalności gospodarczej.

Gnieźnieńska Agencja Rozwoju Gospodarczego pomaga również w realizacji zadań samorządom lokalnym.Agencja wykonała m.in.:

- Strategię Rozwoju Gminy Niechanowo,- Strategię Rozwoju Gminy Gniezno,- Plan rozwoju turystyki i rekreacji na terenie Gminy Witkowo, - Programy gospodarki odpadami dla gminy: Gniezno, Łubowo, Trzemeszno, Witkowo,

Kiszkowo, Czerniejewo, Niechanowo oraz dla miasta Gniezno.- Plany ochrony środowiska dla gminy: Gniezno, Łubowo, Trzemeszno, Witkowo,

Kiszkowo, Czerniejewo, Niechanowo, Mieleszyn oraz dla miasta Gniezno.- Studia wykonalności:

na rewitalizację obiektów powojskowych przy ul. Wrześińskiej w Gnieźnie na cele edukacyjne.

64

w zakresie systemów odprowadzania ścieków – „Uregulowanie gospodarki ściekowej wsi Mieleszyn poprawą warunków bytowych jej mieszkańców”,

w zakresie systemów odprowadzania ścieków – „Budowa Kanalizacji sanitarnej we wsiach: Obórka, Zdziechowa, Mączniki”,

w zakresie systemów wodociągowych i odprowadzania ścieków – „Budowa sieci wodociągowej, kanalizacji sanitarnej i deszczowej w ul. Witkowskiej w Gnieźnie”

dla inwestycji realizowanej przez Powiatowy Zarząd Dróg w Gnieźnie – „Przebudowa drogi powiatowej nr 05774 granica województwa (Polędzie Dolne) – Kruchowo”,

dla inwestycji realizowanej przez Powiatowy Zarząd Dróg w Gnieźnie – „Przebudowa i modernizacja drogi powiatowej nr 05760, 32431 Jastrzębowo – Jankowo Dolne”.

Działalność Agencji gwarantuje szczególnie małym i średnim firmom z terenu Powiatu Gnieźnieńskiego dostęp do informacji, szkoleń i doradztwa umożliwiających ich rozwój. Jest to tym ważniejsze, że większość ze 100 instytucji wspierających przedsiębiorczość w Wielkopolsce (izby gospodarcze, ośrodki informacji gospodarczej, inkubatory przedsiębiorczości, ośrodki innowacji i technologii, ośrodki doradcze, instytucje finansowe) zlokalizowanych jest w Poznaniu, co utrudnia dotarcie do nich przedsiębiorcom z innych części województwa.Przy GARG Sp. z o.o. mimo wcześniejszych założeń nie udało się uruchomić inkubatora przedsiębiorczości. Wynikło to głównie z powodu braku możliwości lokalowych. Mając jednak na uwadze, że tego typu instytucje - parki naukowo - technologiczne i inkubatory technologiczne są odpowiedzialne za kontakty z uczelniami i ośrodkami naukowo - badawczymi oraz dyfuzję rozwiązań ze sfery naukowo - badawczej do przedsiębiorstw warto byłoby w przyszłości taki inkubator technologiczny, inkubator przedsiębiorczości zrealizować.Obecnie na terenie województwa wielkopolskiego funkcjonuje tylko 1 park naukowo - technologiczny. Jest nim Poznański Park Naukowo - Technologiczny przy Fundacji Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Działalność prowadzą także 2 inkubatory prowadzone przez Kaliski Inkubator Przedsiębiorczości oraz Inkubator Przedsiębiorczości w Ostrzeszowie. Wśród podstawowych barier rozwoju parków technologicznych i inkubatorów wymienić należy brak kapitału i niski poziom świadomości o roli tego typu instytucji w rozwoju lokalnym i regionalnym.Warto zauważyć, że instytucje tego typu będzie można stworzyć na terenie Powiatu Gnieźnieńskiego m.in. w oparciu o zapis powstałej w 2004 r. Regionalnej Strategii Innowacji. Zakłada ona utworzenie sieci współpracy między instytucjami wsparcia, tworzenie konsorcjów instytucji otoczenia biznesu (w tym nauki) oraz lokalnych ośrodków wsparcia, dysponujących wyspecjalizowanymi kadrami i bliskich terytorialnie firmom. Planowane jest utworzenie nowych inkubatorów technologicznych, centrów innowacji i transferu technologii oraz budowa Poznańskiego Inkubatora Zaawansowanych Technologii.Na terenie Powiatu działa Cech Rzemiosła i Małej Przedsiębiorczości (przy ul. Tulskiej 15), który jest członkiem Izby Rzemieślniczej w Poznaniu. Zrzesza on rzemieślników wszystkich branż oraz właścicieli małych firm. Przyjmuje on w poczet członków na zasadzie dobrowolności podmioty gospodarcze, prowadzące działalność na podstawie ustawy prawo o swobodzie gospodarczej i ustawy o rzemiośle. Reprezentuje członków Cechu wobec organów administracji państwowej i samorządowej, organizacji społecznych i gospodarczych. Udziela pomocy rzemieślnikom w zakresie prawa pracy, przepisów podatkowych, ubezpieczeń społecznych, ustawodawstwa gospodarczego itp. Wydaje również biuletyn informacyjny „Rzemiosło”.

65

Należy tutaj zauważyć, że różnego rodzaju organizacje zrzeszające przedsiębiorców działające na terenie Powiatu są stosunkowo mało aktywne i uwikłane politycznie co zniechęca przedsiębiorców do przystąpienia do nich oraz ograniczenia ich wiarygodności w środowisku.Konieczne jest utworzenie na terenie Powiatu organizacji zrzeszającej przedsiębiorców, które nie byłyby zaangażowane politycznie, dzięki czemu skuteczniej mogłyby reprezentować interesy wszystkich przedsiębiorców.

Wnioski:

bardzo niski odsetek firm innowacyjnych, pogarszająca się kondycja przedsiębiorstw, ograniczony dostęp do finansowych instrumentów wsparcia przedsiębiorstw, stosunkowo dobre połączenia komunikacyjne zwiększające atrakcyjność inwestycyjną

wielu obszarów, brak perspektyw rozwoju w ocenie wielu firm, szczególnie tych najmniejszych,

jednoosobowych, brak inkubatora przedsiębiorczości i/lub parku technologicznego, możliwość nieodpłatnego korzystania z działalności pomocowo – informacyjno -

doradczej Gnieźnieńskiej Agencji Rozwoju Gospodarczego Sp. z o.o., brak organizacji faktycznie zrzeszających przedsiębiorców z terenu Powiatu

Gnieźnieńskiego, brak umiejętności i wiedzy nt. pozyskiwania środków pomocowych wśród

przedsiębiorców, stosunkowo mały potencjał finansowy firm (szczególnie tych najmniejszych).

4. Rolnictwo i rozwój obszarów wiejskich

Ogólna charakterystyka sytuacji w rolnictwiePolska gospodarka w wyniku przemian lat 90-tych zmieniła się z centralnie sterowanej w rynkową. Także rolnik stał się przedsiębiorcą, który w swojej działalności powinien kierować się zasadami ekonomi stosując narzędzia marketingowe. W swoim gospodarstwie powinien wprowadzić on najbardziej wygodny i odpowiedni dla siebie system zarządzania, a swoje produkty (zarówno pod względem ilości jak i jakości) powinien dostosować do potrzeb rynku.Konkurencyjna gospodarka rynkowa, której podporządkowani są wszyscy (przedsiębiorcy, rolnicy, studenci, zwykli mieszkańcy itd.), wymaga umiejętności wykorzystania w praktyce zasad ekonomii i podejmowania decyzji w oparciu o rachunek ekonomiczny.Obserwacje cen wskazują na zmieniającą się opłacalność produkcji rolniczej. Wśród przyczyn malejącej opłacalności produkcji rolniczej można wyróżnić:

- spadek cen na produkty rolne z równoczesnym wzrostem cen środków do produkcji,- wyższe wymagania jakościowe,- pojawiające się produkty z importu, itp.

Analizując sektor rolny, należy zwrócić uwagę na fakt, że konkurencyjność na rynku rolnym będzie sukcesywnie się zwiększała. Jest to związane m.in. z postępem biologicznym i technologicznym, wzrostem wydajności pracy, rosnącymi wymaganiami konsumentów itp.Obecna sytuacja zmusza rolników do obniżenia kosztów jednostkowych produkcji. Można to osiągnąć poprzez zwiększenie wydajności produkcji oraz poprawę jakości produktów. Oszczędności rolnik powinien szukać przede wszystkim w obniżeniu kosztów zmiennych (dla produkcji roślinnej to np. koszty nasion, środków ochrony roślin, nawozów, koszty maszyn i ciągników, koszty usług, oprocentowania kredytów itp. Dla produkcji zwierzęcej to koszty pasz własnych i pochodzących z zakupu, koszty dodatków paszowych, zakupu zwierząt,

66

„remontu” stada, inseminacji, usług weterynaryjnych, maszyn i urządzeń, energii, oprocentowania kredytów, bielenia, dezynfekcji pomieszczeń inwentarskich itp.). Wprowadzając oszczędności w gospodarstwie rolnym należy pamiętać, że:

oszczędności powinno się szukać zawsze w tych kosztach, które są najwyższe, zespołowe użytkowanie maszyn daje większe korzyści ekonomiczne, stosowanie kwalifikowanego materiału siennego daje wymierne korzyści, także

ekonomiczne, prowadzenie odpowiedniego zmianowania daje szansę na wyższe plony, przed wyborem nawozu należy przeprowadzić dokładną analizę ekonomiczną oraz

analizę zawartości składników pokarmowych w glebie, ochrona roślin powinna być stosowana w sposób wyselekcjonowany, koszt paszy to 65% kosztów produkcji zwierzęcej (konieczne jest stosowanie

zbilansowanej dawki pokarmowej oraz zagwarantowanie wysokiej jakości paszy).Jednym z atutów Powiatu Gnieźnieńskiego, podobnie zresztą jak całej Wielkopolski jest dobrze rozwinięte rolnictwo. Cechuje się ono wysokim poziomem rozwoju produkcji rolnej. Wpływ na taką sytuację ma korzystne położenie geograficzno - ekonomiczne, wysoki poziom koncentracji ziemi i kapitału oraz korzystna na tle województwa wielkość gospodarstw rolnych, wynosząca średnio około 14 ha (w Wielkopolsce - 9,91 ha, w Polsce - 8,44 ha, w UE - ok. 18,9 ha). Znaczna część gospodarstw na terenie Powiatu Gnieźnieńskiego uzyskuje plony na poziomie zbliżonym do osiąganych w krajach Europy Zachodniej.

Podstawowe informacje o rolnictwie w Powiecie GnieźnieńskimPowiat Gnieźnieński, podobnie jak Wielkopolska posiada duże zasoby ziemi wykorzystywanej rolniczo. Na ogólną powierzchnię Powiatu wynoszącą ponad 125 tys. ha, prawie 92 tys. ha, tj. 73,3% zajmują użytki rolne, a około 18 tys. ha, tj. 14,4% ha, zajmują lasy. Na całkowitą powierzchnię użytków rolnych składają się: grunty orne 88,4%, łąki i pastwiska stanowią 8,4%, a sady zajmują ok. 3,2% użytków. Dla porównania użytki rolne w Wielkopolsce zajmują 59%, a lasy 25,8%. Na całą powierzchnię użytków rolnych składają się: grunty orne - 85%, łąki i pastwiska - 14% oraz sady - 1%.

Udział użytków rolnych w Powiecie Gnieźnieńskim.

Jednostka Samorządu

Terytorialnego

użytki rolne lasy i grunty leśne

pozostałe grunty

i nieużytkiogółem grunty orne sady łąki pastwiska

Powiat 91977 81335 951 4887 2804 18052 15405Gniezno – m. 1786 1557 45 135 49 542 1761

Gniezno – gm. 13263 12083 87 845 248 2507 2029Czerniejewo 6976 6027 324 414 211 3352 873

Kiszkowo 9369 8041 71 736 521 926 1163Kłecko 11205 10476 70 239 420 621 1344

Łubowo 9106 7836 78 669 523 1010 1225Mieleszyn 6668 4489 19 100 60 2407 849

Niechanowo 8647 8196 14 260 177 1016 868Trzemeszno 12815 11675 70 1070 - 1767 2899

Witkowo 12142 10955 173 419 595 3904 2394

Lekkie i bardzo lekkie gleby pokrywające Powiat Gnieźnieński reprezentowane są przez następujące klasy:

- gleby brunatnoziemne (brunatne i pseudobielicowe),- gleby bielicoziemne,- gleby pobagienne (mułowe i torfowe),

67

Największą część powierzchni zajmują gleby brunatnoziemne. W większości (68%) na terenie Powiatu Gnieźnieńskiego występują grunty orne od III a do IV b klasy bonitacyjnej. Jakość gleb jest zaś bardzo istotnym czynnikiem dla rozwoju rolnictwa warunkującym wysokość i jakość uzyskiwanych plonów.

Bonitacja jakości gleb Powiatu Gnieźnieńskiego

Jednostka Samorządu

Terytorialnego

Klasy bonitacyjne gruntów ornych wyrażone w [%]I II III a III b IV a IV b V VI VI RZ

PowiatGnieźnieński

0 3 22 10 23 13 21 8 0

Czerniejewo 0 5 30 8 18 9 26 4 0Gniezno 0 1 21 7 25 13 25 8 0Gniezno – Miasto

0 0 14 12 28 15 23 8 0

Kiszkowo 0 1 12 10 19 23 28 6 1Kłecko 0 4 31 11 27 12 14 1 0Łubowo 0 2 23 8 26 7 26 8 0Mieleszyn 0 1 22 12 28 12 20 4 1Niechanowo 0 5 40 16 18 10 7 4 0Trzemeszno 0 1 10 13 32 22 12 8 2Witkowo 0 9 20 5 12 6 26 21 1

Największymi gminami pod względem powierzchni upraw oraz liczby gospodarstw są: Gniezno, Witkowo i Trzemeszno. Natomiast pod względem procentowego udziału gruntów ornych dominują gminy: Niechanowo, Kiszkowo, Łubowo, Czerniejewo i Kłecko. Powiat Gnieźnieński, podobnie jak cała Wielkopolska, charakteryzuje się wysoką wydajnością produkcji rolnej, a wyniki te są w głównej mierze zasługą tradycyjnie wysokiej kultury rolnej i poziomu gospodarowania, pomimo przeciętnych warunków glebowych, klimatycznych i zasobów wodnych. Warto zauważyć, że wysokie plony oraz obsada zwierząt na 100 ha użytków rolnych lokują Powiat Gnieźnieński na czele klasyfikacji powiatów w województwie wielkopolskim. Zarówno produkcja roślinna, jak i zwierzęca zostały objęte po 1 maja 2004 r. nowymi mechanizmami interwencji, które pozwalają na planowanie wielkości produkcji i skupu.Unijnymi mechanizmami w formie skupu interwencyjnego objęte są np. rynek pszenicy, jęczmienia, kukurydzy, natomiast produkcja mleka, cukru, skrobi ziemniaczanej, lnu i konopi oraz tytoniu objęte są kwotowaniem. Dopłaty do eksportu stosuje się do wieprzowiny i wołowiny.Na terenie Powiatu Gnieźnieńskiego występują także obszary upraw warzyw i sadownictwo.Powiat, podobnie jak województwo wielkopolskie wykazuje dużą zdolność przystosowania się do zmian na rynku. Przykładem są pojawiające się nowe uprawy, jak szparagi, pieczarki oraz żywność ekologiczna, a także tworzenie gospodarstw rybackich, czy hodowli koni. Wzrost zapotrzebowania na żywność ekologiczną powoduje, że produkcja ta w rolnictwie zyskuje na znaczeniu i może stanowić szansę dla rozwoju i restrukturyzacji gospodarstw rolnych.

Rolnictwo ekologiczneTrwający od kilkunastu lat szybki rozwój rolnictwa ekologicznego na świecie jest odpowiedzią na zapotrzebowanie ze strony konsumentów na bezpieczną żywność o wysokich walorach biologicznych i żywieniowych. Wynika on również z coraz powszechniejszej troski o ochronę środowiska. Ten ostatni czynnik jest obecnie szczególnie eksponowany przy

68

tworzeniu nowych ram wspólnej polityki rolnej UE.Cel, który powinien być osiągnięty przez kraje Wspólnoty, to uzyskanie przez gospodarstwa ekologiczne 10-20% udziału w produkcji żywności. Rolnictwo ekologiczne może być rozwijane w ramach Programu Rolnośrodowiskowego. Realizują go obowiązkowo wszystkie Państwa członkowskie Unii Europejskiej. Jego celem jest realizacja działań na rzecz środowiska przyrodniczego. Udział w programie jest dla rolników dobrowolny. Rolnik, który przystąpi do Programu Rolnośrodowiskowego otrzyma odpowiednie środki finansowe. Liczba kontrolowanych (nadzorowanych) ekologicznych gospodarstw w Polsce w roku 1998 była niewielka - zaledwie 410. W roku kolejnym ich liczba wzrosła do 555, zaś w 2003 r. osiągnęła poziom ponad 2 200. Ich łączna powierzchnia przekroczyła 50 tys. ha. Mimo tego wzrostu Polska nadal wyraźnie odstaje od krajów o podobnej strukturze rolnictwa i wielkości powierzchni. Dla porównania, we Włoszech jest obecnie ok. 60 tys. gospodarstw tego typu i zajmują one powierzchnię 1,2 mln ha. W tej dziedzinie wyprzedzają nas również najbliżsi sąsiedzi: Niemcy, Czesi oraz Węgrzy.W związku z tym, że rolnictwo ekologiczne nabiera coraz większego znaczenia i może stać się satysfakcjonującym źródłem przychodów dla rolników, konieczne jest promowanie go na terenie Powiatu Gnieźnieńskiego. Ideą gospodarowania ekologicznego jest oszczędzanie energii, szczególnie pochodzącej z nieodnawialnych źródeł i optymalizacja produkcji, czyli uzyskiwania plonów nie degradujących gleby i wody. Gospodarowanie ekologiczne to także taka produkcja zwierzęca, która wykorzystuje maksymalnie własne zasoby pasz. Produkcja ekologiczna jest ściśle nadzorowana. Kontrolowane są: gospodarstwa, podejmujące produkcję metodami ekologicznymi, prowadzące taką produkcję, jednostki przetwarzające płody ekologiczne i prowadzące nimi obrót. Należy zauważyć, że kontroluje się przede wszystkim sposób produkcji. Okres przekształcania gospodarstwa rolnego trwa dwa lata (pod kontrolą), po których rolnik może uzyskać certyfikat wydawany na 12 miesięcy. Oznaczenie produktów ekologicznych polega na umieszczeniu na etykiecie opakowania napisu „produkt rolnictwa ekologicznego”, nazwy producenta i numeru certyfikatu zgodności oraz nazwy i numeru jednostki certyfikującej. Ustawa przewiduje kary dla osób nie zachowujących obowiązujących zasad. Kontrolę przeprowadza Polskie Centrum Badań i Certyfikacji, Biuro ds. Badań i Certyfikacji - Oddział w Pile, AGRO BIO TEST Sp. z o.o. i BIOEKSPERT s.c. w Warszawie oraz Jednostka Certyfikacji Produkcji Ekologicznej PNG Sp. z o.o. w Zajączkowie. Poraz pierwszy regulacje dotyczące rolnictwa ekologicznego zostały uchwalone przez Radę EWG w 1991 r. Było to Rozporządzenie Rady (EWG) 2092/91 w sprawie produkcji ekologicznej produktów rolnych oraz znakowania produktów rolnych i środków spożywczych zawarte w Dz. U. WE L198 z dnia 22 lipca 1991 r. Kolejne lata przynosiły dalsze doprecyzowanie przepisów w zakresie metod produkcji ekologicznej, najpierw roślinnej a następnie zwierzęcej (w Rozporządzeniu Rady EC 1804/1999 z dnia 19 lipca 1999r.). Obecnie przepisy UE w sposób bardzo szczegółowy regulują zasady produkcji żywności ekologicznej i funkcjonowania całego systemu kontroli i certyfikacji. Skonsolidowany tekst rozporządzenia europejskiego znajduje się stronie internetowej Ministerstwa Rolnictwa. Przystępując do rolnictwa ekologicznego, rolnik pod nadzorem inspektora jednostki certyfikującej sporządza plan przestawienia gospodarstwa na ekologiczne metody produkcji. W tym planie będzie zapisane, co rolnik w okresie “przestawiania” (2 lata) ma wykonać w swoim gospodarstwie, jakie będzie stosował środki ochrony roślin, nawożenia oraz w jaki sposób i jakimi paszami będzie żywił zwierzęta. Pierwsza kontrola w sezonie wegetacyjnym jest zapowiedziana i termin jej jest ustalony. W ciągu roku mogą być przeprowadzone również kontrole niezapowiedziane mające na celu sprawdzenie, czy producent dotrzymuje

69

przyjętych zobowiązań.W rolnictwie ekologicznym jak już wcześniej wspomniano nie prowadzi się kontroli produktu, kontroluje się sposób produkcji i na niego udziela się certyfikatów. System ten ma być podstawowym gwarantem dla konsumenta, ze środki żywnościowe znajdujące się na rynku oznakowane jako produkty rolnictwa ekologicznego faktycznie spełniają wymogi zasad produkcji metodami ekologicznymi.Rolników podejmujących taką produkcję często traktuje się lekceważąco. Szczególnie zjawisko to uwidacznia się na terenach bardzo intensywnej produkcji rolniczej. Konieczne jest, więc podjęcie działań zmierzających do rozpowszechnienia tej formy gospodarowania także na terenie Powiatu Gnieźnieńskiego. Działania takie warto podjąć w porozumieniu z Departamentem Rolnictwa, Geodezji i Kartografii Urzędu Marszałkowskiego Województwa Wielkopolskiego oraz Wielkopolską Izbą Rolniczą, które koordynują program rozwoju rolnictwa ekologicznego w Wielkopolsce.Program taki (na lata 2004 – 2006) został przyjęty aby rolnictwo Wielkopolski mogło sprostać wyzwaniu, jakim jest rozwój produkcji ekologicznej. Obejmuje on przede wszystkim działania o charakterze edukacyjnym, organizacyjnym i marketingowym. Celem programu jest przekazanie wiedzy rolnikom, która umożliwia podjęcie produkcji rolnej metodami ekologicznymi. Program ten ma się przyczynić do zwiększenia liczby gospodarstw ekologicznych. Adresatami programu są rolnicy z województwa Wielkopolskiego, zainteresowani przestawieniem gospodarstw na produkcję ekologiczną a także rolnicy już prowadzący certyfikowane gospodarstwa ekologiczne, pragnący poszerzyć posiadaną wiedzę. Rolnicy, którzy zdecydują się na rozwijanie rolnictwa ekologicznego mogą liczyć na finansowe wsparcie. Jego poziom jest uzależniony od rodzaju upraw (uprawy rolnicze, użytki zielone i uprawy warzywne, w tym zioła oraz uprawy sadownicze). Pomoc finansowa zwana płatnością rolnośrodowiskową jest udzielona w wysokości:

100 % stawki podstawowej – za powierzchnię do 100 ha, 50 % stawki podstawowej – za powierzchnię od 100,01 ha do 300 ha, 10 % stawki podstawowej – za powierzchnię powyżej 300 ha.

Płatność rolnośrodowiskowa może być udzielana w wysokości 120 % stawki podstawowej, jeżeli produkcja roślinna w jego gospodarstwie rolnym jest zbilansowana z produkcją zwierzęcą.

ZalesieniaZalesienia na terenach o słabych glebach mogą być szansą dla wielu rolników z Powiatu Gnieźnieńskiego. Niestety nie jest to sposób myślenia zyskujący zwolenników. Dlatego konieczne jest prowadzenie odpowiednich działań promocyjnych w tym zakresie.Realizacja zalesień przez rolników wiąże się z konkretnymi korzyściami finansowymi. Płatność związana z zalesieniem będzie ustalona na podstawie powierzchni gruntów (na ha) i wypłacane w cyklu rocznym (jednorazowo – dotację do zalesienia, przez 5 lat premia pielęgnacyjna, przez 20 lat premia zalesieniowa).Płatności w ramach wsparcia zalasienia są zróżnicowane w zależności od ukształtowania terenu oraz rodzaju nasadzeń (liściaste i iglaste). Powinny one wynosić:

dotacje do zalesiania od 3400 do 6200 zł/ ha, grodzenie siatką 2 – metrową – 1800 zł, inne metody osłony przed zwierzyną 570 zł, premia pielęgnacyjna – od 400 do 520 zł/ ha, premia zalesieniowa – 1000 zł.

Propagowanie zespołowego działania w rolnictwieTworzenie grupy producentów rolnych (GPR) jest koniecznością, ze względu na zwiększenie

70

się możliwości ich konkurowania na rynku krajowym, a co ważniejsze także na Jednolitym Rynku Unii Europejskiej oraz na Rynkach Wschodnich.Do głównych barier hamujących tworzenie GPR należą:

„sztywny” podział na 17 produktów i 19 typów grup produktów, dla których można tworzyć GPR, uniemożliwiając tym samym elastyczne reagowanie asortymentem i podażą swoich produktów na zmiany rynkowych trendów i popytu;

podwójne opodatkowanie: podatkiem rolnym rolnika indywidualnego (członka GPR) i podatkiem dochodowym GPR (członkowie grupy płacą grupowe składki);

niechęć rolników do tracenia na rzecz grupy części swojej swobody działania; trudny dostęp do wielu rynków hurtowych z prawdziwego zdarzenia; niedostateczna ochrona opłacalności produkcji rolniczej prze państwo.

Mimo to dla dobra rolników konieczne jest prowadzenie działań, które będą pomagały rolnikom tworzyć GPR, także na terenie Powiatu Gnieźnieńskiego. Jest to tym ważniejsze, że w Powiecie znajduje się jedne z nielicznych GPR w Wielkopolsce „Polanie” z Kłecka, która zajmuje się produkcją warzyw.

Rola samorządu w marketingu polityki rolnejWobec zaistnienia procesu powiększania areału gospodarstw i narastającego ubóstwa małych siedlisk, Samorząd powinien włączyć się w proces marketingu polityki rolnej poprzez pomoc edukacyjno-prawną ukierunkowaną głównie na zmianę warsztatu pracy rolnika.W zmianie warsztatu, o której mowa wyżej tkwi ratunek ekonomiczny szczególnie dla małych gospodarstw.Ich majątek to teren i zabudowania. Często brakuje im natomiast inicjatywy spowodowanej często brakiem wiedzy, co i jak robić aby poprawić swoją trudną sytuację ekonomiczną.Dlatego w tym momencie niezwykle ważną role spełnia samorząd i jego polityka społeczno -gospodarcza.Samorząd włączając się w promowanie różnych rodzajów działalności gospodarczej ze sfery usług lub produkcji zapobiega ubóstwu ludzi żyjących z rolnictwa.Popieranie „małego” biznesu to przede wszystkim rozbudzenie świadomości mieszkańców, rozmowy oraz szkolenia. Można do tego wykorzystać doświadczenia GARG Sp. z o.o. w realizacji Projektu Agrinpol II. Rozwój przedsiębiorczości to także zapraszanie na spotkania fachowców od marketingu, którzy nie tylko na przykładach otwierania punktów działalności gospodarczej uczą, ale i służą radą, są łącznikami na partnerskim poziomie ze społecznością lokalną w realizowaniu określonych celów. Duże możliwości w tym zakresie dają i będą dawały programy pomocowe ukierunkowane na rozwój obszarów wiejskich.Samorząd poza „ratowaniem” małych siedlisk powinien włączyć się w marketingowe podejście do produkcji rolnej. Według doświadczonych praktyków, rolnictwo może być ukierunkowane proprodukcyjnie lub promarketingowo.Ukierunkowanie proprodukcyjne polega na wykorzystaniu wszelkich możliwości zwiększenia produkcji a następnie na poszukiwaniu rynku, na którym najkorzystniej sprzeda się wytworzony produkt.Ukierunkowanie promarketingowe polega najpierw na rozeznaniu, co, gdzie i jak można sprzedawać, czyli na zapewnieniu rynku zbytu, a następnie podjęciu decyzji o produkcji. Ten drugi sposób działania przy znaczącej nadprodukcji produktów rolnych jest zdecydowanie korzystniejszy.Rolnicy są najczęściej zorientowani proprodukcyjnie i dlatego ponoszą konsekwencje wynikające z braku rozeznania mechanizmów rynkowych.Niezależnie od ww. działań skierowanych na wspieranie lokalnych inicjatyw i własnych

71

„inwestorów - rolników” samorząd powiatowy oraz samorządy gminne powinny również rozpocząć „walkę” o inwestorów z zewnątrz, szczególnie w zakresie przetwórstwa rolnego. W staraniach tych należy oprzeć się m.in. na promocji lokalnych walorów, do których należy: zaplecze siły roboczej, dobre położenie komunikacyjne, dobry wizerunek jednostek osadniczych, wspieranie inicjatyw życia kulturalnego, tworzenie warunków do wypoczynku. Powiat Gnieźnieński oraz gminy zlokalizowane na jego terenie mają te wszystkie atuty, dlatego też prowadzenie ww. działań powinno przynieść sukces jego mieszkańcom.

Oczekiwane kierunki rozwoju rolnictwaRozwój rolnictwa na terenie Powiatu Gnieźnieńskiego winien być przede wszystkim ukierunkowany na:

prowadzenie gospodarki rolnej dostosowanej do naturalnych siedlisk, zaspokojenie potrzeb zmieniającego się popytu na rynku towarów i usług, rozwój produkcji sadowniczo - warzywniczej z uwagi na bliski rynek zbytu (detaliczny

i przemysł przetwórczy), wzrost produkcji bydła z uwagi na tradycyjne i naturalne zaplecze paszowe oraz

istnienie rozbudowanej bazy hodowlanej.Rozwój wsi wiąże się nie tylko we wzrostem ekonomicznym i postępem technologicznym ale także z zachowaniem zwykłej dobrej praktyki rolniczej. Od jej stosowania uzależnione jest uzyskanie wsparcia finansowego wynikającego z niektóry instrumentów Wspólnej Polityki Rolnej.Zwykła dobra praktyka rolnicza będzie obowiązywała beneficjantów dwóch działań Planu Rozwoju Obszarów Wiejskich:

działanie 4 - wspieranie przedsięwzięć rolno - środowiskowych i dobrostanu zwierząt, działanie 3 - wspieranie działalności rolniczej na obszarach o niekorzystnych warunkach

gospodarowania (ONW).Zwykła dobra praktyka rolnicza oznacza takie standardy gospodarowania, których racjonalnie postępujący rolnik przestrzegałby w danym kraju. Standardy te dotyczą przede wszystkim wymogów związanych z racjonalną gospodarką nawozami, ochroną wód i gleb, zachowaniem cennych siedlisk i gatunków występujących na obszarach rolnych oraz ochrona, walorów krajobrazu.W standardach zwykłej dobrej praktyki rolniczej, zawarte są standardy dobrej kultury rolnej, które dotyczą następujących problemów: przeciwdziałanie erozji, utrzymanie materii organicznej w glebie, przeciwdziałanie zmianie struktury gleby i zachowanie siedlisk przyrodniczych.Utrzymywanie gruntów rolnych w dobrej kulturze jest zaś warunkiem otrzymania płatności w ramach uproszczonego systemu płatności obszarowych. Rolnicy, którzy zobowiązali się do realizacji wieloletnich przedsięwzięć rolno - środowiskowych i uzyskają rekompensaty z tytułu prowadzenia działalności rolniczej na obszarach o niekorzystnych warunkach gospodarowania będą pociągani do odpowiedzialności karnej i finansowej w przypadku łamania zasad wyszczególnionych w zwykłej dobrej praktyce rolniczej. Dlatego też samorząd powiatowy, jak i gminy powinien wziąć na siebie (wspólnie z instytucjami i organizacjami działającymi na rzecz rolnictwa) ciężar informowania i szkolenia rolników, zarówno odnośnie standardów dotyczących dobrej kultury rolnej, jak i zwykłej dobrej praktyki rolnej. Zadaniem gmin powinno być inicjowanie i motywowanie rolników do uczestniczenia w spotkaniach i szkoleniach, których tematem będzie zwykła dobra praktyka rolnicza. Zakres takich szkoleń powinien dotyczyć następujących zagadnień (obejmujących zakres zwykłej dobrej praktyki rolniczej):

stosowanie i przechowywanie nawozów, rolnicze wykorzystanie ścieków na terenie gospodarstwa, rolnicze wykorzystanie komunalnych osadów ściekowych,

72

zasady stosowania środków ochrony roślin, gospodarowanie na użytkach zielonych, utrzymanie czystości i porządku w gospodarstwie, ochrona siedlisk przyrodniczych, ochrona gleb, ochrona zasobów wodnych.

Działalność informacyjna i doradcza skierowana do rolnikówDziałalność informacyjna i doradcza skierowana do rolników, prowadzona jest przede wszystkim przez Powiatowe Biuro Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa w Gnieźnie oraz Wielkopolski Ośrodek Doradztwa Rolniczego (WODR) w Poznaniu.Wielkopolski Ośrodek Doradztwa Rolniczego (WODR) w Poznaniu, został utworzony na podstawie Zarządzenia nr 110/99 Wojewody Wielkopolskiego z dnia 11 października 1999 roku. W bieżącym roku mija czterdziesty ósmy rok działalności Rolniczego Rejonowego Zakładu Doświadczalnego - Wojewódzkiego Ośrodka Postępu Rolniczego - Ośrodka Doradztwa Rolniczego (RRZD-WODR-ODR) obecnego WODR-u. Placówka ta ściśle związana jest z rozwojem rolnictwa Wielkopolski.W WODR w Poznaniu funkcjonują następujące jednostki organizacyjne:

Centrala WODR, Oddziały Zamiejscowe (pięć), Zespoły Doradcze w powiatach.

Doradcy przydzieleni są do poszczególnych gmin. Pracują oni w dwunastu Zespołach Doradczych - Oddziału Zamiejscowego w Sielinku - Wielkopolskiego Ośrodka Doradztwa Rolniczego. Kierownikiem tego zespołu jest Pan Bolesław Kazimierczak. Siedziba zespołu mieści się w Gnieźnie, ul. Roosevelta 106.W ciągu tych (niespełna) 50-ciu lat zmieniała się nazwa instytucji, zmieniał się status prawny oraz zakres działania. Zawsze jednak był i jest to Ośrodek postępu w rolnictwie oraz placówka pozaszkolnej oświaty rolniczej, pomost pomiędzy badaniami naukowymi a praktyką rolniczą.WODR dysponuje zróżnicowaną i nowoczesną bazą techniczną umożliwiającą organizowanie różnorodnych form upowszechniania postępu rolniczego. Wypracowano również skuteczny system upowszechniania innowacji w rolnictwie obejmujący wiele form i metod przekazywania i wdrażania nowych sposobów gospodarowania.W związku z powyższym Wielkopolski Ośrodek Doradztwa Rolniczego (ze swoim długoletnim doświadczeniem) może odegrać ważną rolę na etapie realizacji „Strategii Powiatu Gnieźnieńskiego”, której celem – jak wynika z samej nazwy - jest rozwój rolniczego Powiatu Gnieźnieńskiego. Celem działania WODR na terenie Powiatu Gnieźnieńskiego jest:

udzielanie pomocy doradczej rolnikom i mieszkańcom wsi w podwyższaniu poziomu ich życia poprzez wzrost dochodów z działalności gospodarczej w rolnictwie i jego otoczeniu,

dostarczanie informacji i pomocy doradczej w zakresie dostosowywania polskiego rolnictwa i wsi do standardów obowiązujących w Unii Europejskiej,

promowanie zrównoważonego rozwoju obszarów wiejskich i ochrony naturalnego środowiska człowieka,

realizacja zadań wynikających z polityki państwa wobec wsi i rolnictwa.

Możemy także wyróżnić inne instytucje, które działają na rzecz rolników i rolnictwa: Agencja Rynku Rolnego, Agencja Własności Rolnej Skarbu Państwa (obecnie Agencja Nieruchomości Rolnych), Wielkopolska Izba Rolnicza,

73

Wielkopolska Spółdzielnia „Rolnik”.

Podstawowe problemy rolników i ich rodzin oraz czynniki ograniczające rozwój obszarów wiejskich

Od początku transformacji w Polsce, rolnicy borykają się z wieloma problemami przede wszystkim natury ekonomicznej. Wiele z nich wymaga rozwiązania przez samorządy lokalne i regionalne, w związku z trwającym od kilku lat okresem niskiej koniunktury i opłacalności produkcji rolniczej. Do głównych problemów należą: stosunkowo niskie i niestabilne w czasie dochody osiągane z podstawowej działalności rolniczej, nieumiejętność wykorzystania istniejącego potencjału produkcyjnego gospodarstw, ograniczone możliwości zbytu i brak umiejętności zbywania produktów na rynku już istniejącym, ograniczone możliwości podejmowania pracy poza rolnictwem, niski poziom integracji poziomej gospodarstw, nieufność wobec wspólnych przedsięwzięć gospodarczych, ograniczenia w możliwości uzyskania z kredytu na działalność rolniczą i pozarolniczą, brak wiedzy na temat obowiązujących regulacji prawnych.Poważne bariery wzrostu konkurencyjności rolnictwa, szczególnie w odniesieniu do Jednolitego Rynku UE stanowi wysoki udział pracujących w rolnictwie i wysokie ukryte bezrobocie. Konieczne jest m. in. wprowadzenie mechanizmów oraz stworzenie warunków umożliwiających dostęp do oświaty dla młodzieży wiejskiej, a także podniesienie ogólnego poziomu wykształcenia mieszkańców wsi. Niski poziom wykształcenia, oprócz niekorzystnego wpływu na tempo modernizacji rolnictwa, zmniejsza możliwość rozwijania pozarolniczej działalności gospodarczej na wsi, co stanie się wyzwaniem najbliższych lat. Ze względu na stosunkowo wysokie koszty, działania melioracyjne na terenie Powiatu praktycznie nie są prowadzone. Ponadto znacząca część istniejących urządzeń melioracyjnych jest w dużym stopniu zdekapitalizowana i nie gwarantuje należytej sprawności działania. Takie urządzenia są sukcesywnie wykreślane z rejestrów gruntów zmeliorowanych. Niekorzystnym czynnikiem rozwoju obszarów wiejskich w Powiecie Gnieźnieńskim, ale również w Wielkopolsce jest słaby stopień wyposażenie ich w infrastrukturę techniczną.Szacuje się (dla Wielkopolski), że w obecnej sytuacji cenowo dochodowej jedynie 15% - 20% gospodarstw indywidualnych uzyskuje dochody dające osobom w nich pracującym dochód na poziomie porównywalnym z osiąganym przez zatrudnionych poza rolnictwem. Powiat Gnieźnieński podobnie jak Wielkopolska charakteryzuje się dużym zróżnicowaniem poziomu pozarolniczej działalności gospodarczej. Występuje tutaj zależność, że im niższy poziom rolnictwa i wyższa stopa bezrobocia na wsi, tym rozwój sektora pozarolniczego jest słabszy. Większość gospodarstw rolnych Wielkopolski, w których skala produkcji rolniczej i jej opłacalność nie pozwalają na utrzymanie rodziny na godziwym poziomie, oczekuje utworzenia nowych miejsc pracy.W oparciu o kapitał miejscowy rozwijać można między innymi turystykę i rzemiosło. Coraz ważniejszym źródłem dochodu w gospodarstwach wiejskich może stać się w niedalekiej przyszłości rozwój agroturystyki. Na terenie Powiatu Gnieźnieńskiego mamy 24 gospodarstwa agroturystyczne. Dla porównania w roku 2003 liczba obiektów agroturystycznych w Wielkopolsce wyniosła 420. Dysponowały one 4401 miejscami noclegowymi. Warto jest zauważyć, że gospodarstwa agroturystyczne w celu realizacji określonych działań zrzeszają się. W Wielkopolsce jest 12 takich stowarzyszeń. W Powiecie Gnieźnieńskim trwają obecnie prace mające na celu założenie takiego stowarzyszenia Agroturystyka i turystyka w Powiecie Gnieźnieńskim, podobnie jak w Wielkopolsce mogą stanowić znaczne źródło przychodów wpływające na rozwój i promocje rejonu oraz dające miejsca pracy bezrobotnym członkom rodzin rolniczych, którzy nie mogą znaleźć sobie zatrudnienia poza gospodarstwem. Dlatego wsparcie agroturystyki, jako źródła dodatkowego

74

dochodu i szansy na aktywizację środowisk wiejskich, stanowi ważne zadanie dla organizacji i instytucji rolniczych w Powiecie. Podobnie powinno dziać się na poziomie województwa. W związku z restrukturyzacją i modernizacją przedsiębiorstw sektora rolno - spożywczego (mleczarnie, zakłady uboju i przetwórstwa mięsnego itp.) produkcja części tych zakładów (nie spełniających wymogów UE), ulegnie wstrzymaniu i przyczyni się do zwiększenia bezrobocia na terenach wiejskich.Wdrażanie nowoczesnych technologii w tego typu zakładach, przy barku kapitału miejscowego, wymagać może inwestycji zagranicznych, co może być szansą dla niektórych przedsiębiorstw. Ważne jest aby problemem tym zainteresował się również samorząd powiatowy.

Wielofunkcyjny rozwój terenów wiejskichZe względu na swoją specyfikę wieś i rolnictwo działające od lat dziewięćdziesiątych w gospodarce rynkowej znalazło się w trudnej sytuacji. Istnieje pilna potrzeba przezwyciężenia wielu problemów poprzez aktywizację terenów wiejskich, zarówno od strony gospodarczej, jak i społecznej. Wsi potrzebny jest program rozwoju wykorzystujący w umiejętny sposób potencjał terenów wiejskich i mobilizujący wszystkie siły twórcze w społeczeństwie wiejskim. Wielofunkcyjny rozwój terenów wiejskich oznacza konieczność zaplanowania na tych terenach rozwoju innych działów produkcji związanych zarówno z rolnictwem jak i sferą pozarolniczą. Ważne jest tworzenie nowych miejsc pracy w zawodach pozarolniczych, rozwój szeroko pojętej przedsiębiorczości, tworzenie niezbędnej infrastruktury technicznej i społecznej.Wielofunkcyjny rozwój to umiejętne wkomponowanie w wiejską przestrzeń coraz większej liczby nowych funkcji pozarolniczych. Modernizacji rolnictwa można dokonać poprzez uwolnienie z gospodarstw siły roboczej, która powinna znaleźć zatrudnienie w innych zawodach pozostając na wsi. Celem wielofunkcyjnego rozwoju wsi jest poprawa warunków życia i pracy rodzin żyjących na wsi. Aby tego dokonać niezbędna jest również modernizacja i budowa nowej infrastruktury ekonomiczno-społecznej na wsi, co powinno zwiększyć liczbę nowych miejsc pracy.Bazująca na rolnictwie gospodarka obszarów wiejskich powinna się oprzeć w większym stopniu na inicjatywie przedsiębiorcy wiejskiego. Przedsiębiorcom wiejskim może być osoba z zewnątrz lub miejscowa nie związana z rolnictwem, ale także posiadacz gospodarstwa rolnego wprowadzający nowe formy aktywności mniej lub bardziej związane z produkcją rolną np. obsługa turystów (agroturystyka), przetwórstwo rolne, handel itd. Szczególnie firmy tworzone przez rolników dają szanse na lepsze wykorzystanie tkwiącego w ich rodzinach potencjału siły roboczej, co pozwoliłoby w łagodny sposób eliminować wcześniej opisywane bezrobocie ukryte. Tworzenie nowych miejsc pracy poprzez powstawanie przedsiębiorstw pozarolniczych może napędzać rozwój lokalny, w tym także rozwój samego rolnictwa. Zasadniczą rolę odgrywać będą dobrze przygotowani młodzi przedsiębiorcy. Konkurencja, umiejętność jej sprostania, chęć podejmowania ryzyka gospodarczego, wiedza o funkcjonowaniu gospodarki i jej podmiotów – wszystko to będzie decydować o rozwoju obszarów wiejskich. Samorząd winien podjąć działania promujące inicjatywy gospodarcze na terenie gmin. Sprzyjanie prywatnej przedsiębiorczości powinno przejawiać się:

- tworzeniem planów strategicznego rozwoju przez gmin i ich konsekwentną realizacją,- promowaniem Powiatu na zewnątrz,- przyciąganiem zagranicznych i krajowych inwestorów,- popularyzowaniem przykładów podejmowanych już inicjatyw,

75

- szerzeniem wiedzy o zasadach prowadzenia działalności gospodarczej,- pobudzaniem lokalnego patriotyzmu i zachęcaniem do dalszego lokowania zysków w

rozwój gminy i Powiatu.Właściwa polityka informacyjna powinna zapobiegać i przeciwdziałać powstawaniu zachowań społecznych zbudowanych na niewiedzy, lęku przed zmianami i nieufności wobec władzy. Wielofunkcyjny rozwój terenów wiejskich powinien zachęcić i pobudzić lokalne inicjatywy, co powinno przełożyć się na ożywienie gospodarcze i tworzenie nowych miejsc pracy. Niezbędny jest jednak ciągły strumień informacji o różnych gałęziach działalności gospodarczej (np. agroturystyka, grupy producenckie), gwarantujących wielofunkcyjność regionu i prowadzących do zróżnicowania gospodarki. Należy pamiętać, że tylko zróżnicowana gospodarka jest odporna na zakłócenia koniunktury gospodarczej.

Edukacja szansą na rozwój wsiW Powiecie istnieją dwie szkoły o profilu rolniczym – w Gnieźnie i w Witkowie – Zespół Szkół Ponadgimnazjalnych nr 1 w Gnieźnie oraz Zespół Szkół Ponadgimnazjalnych w Witkowie, które mogą stanowić centra kształcenia w zakresie rolnictwa. Oferują one obok podstawowego rolniczego kierunku nauczania także kursy i wiedzę obecnie potrzebną i niekoniecznie związaną z rolnictwem, lecz z szeroko rozumianą problematyką rozwoju terenów wiejskich.Występuje bardzo duży dystans w wykształceniu pomiędzy ludnością miast a ludnością wsi, zwłaszcza na poziomie wyższym – tylko 9 % absolwentów kończących studia dzienne ma pochodzenie chłopskie. Brak danych ilu z nich wraca na wieś. Rolnicze centra kształcenia mogłyby podnieść poziom wykształcenia mieszkańców wsi.Placówki te mogą być wykorzystane do prowadzenia szkoleń i edukacji rolników podnosząc ich kwalifikacje zawodowe i jednocześnie przygotowując ich do lepszego funkcjonowania na jednolitym Rynku Uni Europejskiej. Ponadto mogą propagować wprowadzanie zmian w rolnictwie. Pełne wykorzystanie fachowej kadry w tych szkołach w dużym stopniu przyczyni się do podniesienia poziomu wiedzy i zmiany mentalności w środowisku wiejskim. Szkoły te mogą współdziałać w zakresie organizowania szkoleń z innymi ośrodkami jak: Ośrodki Doradztwa Rolniczego, Wielkopolska Izba Rolnicza, Gnieźnieńska Agencja Rozwoju Gospodarczego, Wielkopolskie Towarzystwo Uniwersytetów Ludowych oraz Wydział Promocji i Rozwoju w Powiecie. Najważniejsze w działalności tych szkół jest przekonanie uczniów i innych osób korzystających z ich działalności edukacyjnej o konieczności wprowadzania do produkcji rolniczej osiągnięć postępu naukowego, technicznego i ekonomicznego oraz doskonalenia własnych umiejętności.

Wnioski:

dobrze rozwinięte rolnictwo, korzystna wielkość gospodarstw rolnych, stosunkowo niska jakość gleb, wysoka wydajność produkcji rolnej, nierozwinięte rolnictwo ekologiczne, negatywne nastawienie rolników do zadrzewień, słabo rozwinięte zespołowe działanie w rolnictwie, słabo rozwinięta działalność pozarolnicza na terenach wiejskich, brak rozeznania wśród rolników co do faktycznego zapotrzebowania na ich produkty, ogólnie dostępna informacja i doradztwo skierowane do rolników,

76

zachowana edukacja rolnicza na poziomie szkoły ponadgimnazjalnej, możliwość objęcia edukacją ustawiczną rolników i domowników, słabo rozwinięta infrastruktura techniczna na terenach wiejskich (szczególnie

kanalizacja zbiorcza i gazyfikacja oraz zaopatrzenie w przemysłową energię elektryczną),

dobre możliwości rozwoju gospodarstw agroturystycznych oraz innej działalności pozarolniczej na terenach wiejskich,

zagrożenie dla zakładów przetwórstwa rolno-spożywczego w związku z koniecznością spełnienia wymogów obowiązujących na Jednolitym Rynku Unii Europejskiej.

V.Infrastruktura służąca rozwojowi gospodarczemu i społecznemu.1. Infrastruktura techniczna

1.1. Infrastruktura komunikacyjna

Przez Powiat Gnieźnieński przebiegają najważniejsze szlaki komunikacyjne Wielkopolski. jest wśród nich droga krajowa nr 5 Wrocław – Poznań – Gniezno – Świecie, jedna z sześciu dróg mających najistotniejsze znaczenie dla ruchu transportowego w Polsce,Przez teren Powiatu Gnieźnieńskiego biegnie również droga krajowa nr 15 Milcz – Września – Gniezno – Trzemeszno - Ostróda.Poza tym można wyróżnić następujące drogi wojewódzkie:

- droga nr 260 Gniezno – Witkowo – Wólka,- droga nr 190 Gniezno – Wągrowiec – Krajenka,- droga nr 197 Gniezno – Skoki,- droga nr 258 Gniezno – Kostrzyn.

Na terenie Powiatu Gnieźnieńskiego staroście podlega 650 km dróg utwardzonych w tym w mieście Gnieźnie 37 km oraz dróg nieutwardzonych 88 km. Układ komunikacyjny dróg powiatowych jest dobry. Wszystkie miejscowości będące siedzibami gmin mają dobre połączenie z siedzibą Powiatu oraz pomiędzy sobą. Jednym z ważniejszych działań w zakresie rozbudowy infrastruktury dróg powiatowych dokonanych w dotychczasowej działalności przez Samorząd Powiatowy było połączenie drogą utwardzoną Trzemeszna i Witkowa. Takie połączenie spowodowało skrócenie drogi o ½ odległości pomiędzy tymi miastami. Ponadto nastąpiło odciążenie centrum Gniezna od przejazdu wielu samochodów osobowych i ciężarowych. Stan techniczny dróg powiatowych należy określić jako dostateczny. W najbliższych latach należy pobudować nowe nawierzchnie na drogach nieutwardzonych. Na ok. 35 % dróg asfaltowych należy ułożyć nowe nawierzchnie. Część dróg wymaga dostosowania parametrów do wymaganych standardów. Na wszystkich drogach powiatowych wykonuje się remonty bieżące. Bezpośrednią obsługą dróg powiatowych zajmuje się Powiatowy Zarząd Dróg. Na terenie Powiatu znajdują się następujące drogi powiatowe:

- 16103 – Witkowo – Wiekowo - gr.pow. - (Powidz),- 16108 – Witkowo - Folwark - Trzemeszno,- 16111 - Witkowo - gr.pow. - (Skubarczewo),- 16112 - Chłądowo – Małachowo,- 16113 - Chłądowo - Ostrowite Prym. - Skorzęcin Piłka,- 16114 - Skorzęcin – Sokołowo,- 16116 - Ruchocinek – Skorzęcin, - 16117 - Mielżyn – Ruchocinek,

77

- 16130 - Witkowo – Małachowo,- 16131 - Witkowo - Gorzykowo - gr.pow.(Września),- 16132 - Mielżyn – Jaworowo,- 16133 - Witkowo - gr.pow. - (Szemborowo),- 16165 - Krzyżówka - Lubochnia - Gniezno,- 32303 - (Murowana Goślina) - gr.pow. – Karczewo,- 32305 - Kiszkowo - gr.pow. - (Pobiedziska),- 32306 - Rybno - gr.pow. - (Skoki),- 32307 - (Janowiec) - gr.woj. - Łopienno - Charbowo – Kiszkowo,- 32309 - Kłecko – Waliszewo,- 32333 - Kiszkowo - gr.pow. - (Glinno),- 32346 - (Kłodzin) - gr.pow. – Łopienno,- 32347 - Michalcza - dr.woj.nr 190,- 32348 - Polska Wieś – Michalcza,- 32349 - Polska Wieś – Świniary,- 32350 - Kłecko – Mączniki,- 32351 - Próchnowo - Sulin – Komorowo,- 32352 - Bojanice – Sulin,- 32353 - Dębnica – Strychowo,- 32354 - Wilkowyja - Zakrzewo – Skrzetuszewo,- 32355 - Zakrzewo – Olekszyn,- 32356 - Sławno – Sroczyn,- 32357 - Kamieniec - Ujazd – Polkowice,- 32358 - Kiszkowo - gr.pow. - (Łagiewniki),- 32401 - (Ośno) - gr.woj. - Mączniki – Gniezno,- 32402 - Mieleszyn - Mielno - gr.woj.(droga kraj. nr 5), - 32403 - Łubowo – Owieczki,- 32405 - Czerniejewo - Wierzyce - gr.pow. - (Pobiedziska),- 32406 - Czerniejewo - Pawłowo – Gniezno,- 32407 - (Nekla) - gr.pow. – Czerniejewo,- 32409 - Czerniejewo - Żydowo – Niechanowo,- 32412 - (Pobiedziska) - gr.pow. – Rybitwy,- 32414 - Lednogóra – Głębokie,- 32417 - Wierzyce – Lednogóra,- 32418 - Lednogóra – Komorowo,- 32419 - Łubowo – Obora,- 32420 - Piekary – Gniezno,- 32421 - Obora – Pyszczynek,- 32422 - Zdziechowa – Modliszewo,- 32423 - Karniszewo – Modliszewko,- 32424 - Mieleszyn – Świniary,- 32425 - Mieleszyn - gr.woj. - (Laskowo),- 32426 - (Rzym) - gr.woj. - Popowo Podleśne,- 32427 - Dziadkowo – Mielno,- 32429 - Goślinowo – Orchoł,- 32430 - Wełnica - Strzyżewo Smykowe,- 32431 - Jastrzębowo - Jankowo Dolne,- 32432 - Krzyżówka - Lubochnia - Gniezno,- 32433 - Grotkowo – Żelazowo,- 32434 - Niechanowo - Nowa Wieś Niechanowska – Żelazowo,

78

- 32436 - Pawłowo – Łubowo,- 32437 - Nidom – Łubowo,- 32439 - Mieleszyn – Kłecko,- 32440 - Graby - gr.pow. - (Nekielka),- 32441 - Witkowo - Grotkowo – Czerniejewo,- 32442 - Czeluścin - Szczytniki Czerniejewskie,- 32444 - (Sokołowo) - gr.pow. – Pakszyn,- 32445 - Mierzewo – Czeluścin,- 32446 - (Sokołowo) - gr.pow. - Malczewo – Niechanowo,- 32447 - (Grzybowo) - gr.pow. - Karsewo – Niechanowo,- 32449 - Małachowo – Potrzymowo,- 32467 - dr.kraj.Nr 5 - Fałkowo - dr.woj.Nr 434,- 05758 - (Lubcz) - gr.woj. - Gołąbki - gr.woj. - Kruchowo – Trzemeszno,- 05760 - Jastrzębowo - Jankowo Dolne,- 05774 - (Palędzie Dolne) - gr.woj. – Kruchowo,- 05778 - (Stawiska) - gr.woj. – Wydartowo,- 05782 - (Wylatowo) - gr.woj. – Trzemżal,- 05789 - Kruchowo – Kierzkowo,- 05791 - Kruchowo – Wydartowo,- 05792 - Grabowo – Kruchowo,- 05793 - gr.woj. - Gołąbki - gr.woj. – Ławki,- 05794 - Jastrzębowo - Rudki - dr.kraj.Nr 15,- 05797 - Zieleń – Bieślin,- 05798 - Trzemeszno - gr.pow. - (Orchowo),- 05799 - Trzemeszno - Krzyżówka – Witkowo,- 05800 - Wydartowo – Lubiń,- 05801 - (Krzyżownica) - gr.woj. – Zieleń,- 05802 - skrzyż.dr.pow.05800 - Lubiń - dr.kraj.Nr 15,- 05803 - Ostrowite – Jerzykowi,- 05804 - Trzemżal – Ostrowite,- 05805 - (Wylatowo) - gr.woj. – Trzemżal,- 05806 - (Marcinkowo) - gr.woj. – Trzemżal,- 05807 - Szydłowo – Kamieniec,- 05808 - (Wylatowo) - gr.woj. – Szydłowo,- 32402 - Mielno - dr.kraj.Nr 5,

Drogi powiatowe występują także w następujących miastach Powiatu: Czerniejewo

(Ulice: Powstańców Wielkopolskich, Pl.O.Kopczyńskiego, Pałacowa, Lipskiego, Poznańska, Pl.O.Kopczyńskiego, Wrzesiński, Gnieźnieńska, Plac Wiosny Ludów, Ks.Prym.Wyszyńskiego);

Kłecko (Ulice: Dworcowa, Czarnieckiego, ul.bez nazwy, Karniszewska);

Trzemeszno (Ulice: Orchowska, Kardynała Wyszyńskiego – Rudki);

Witkowo(Ulice: Warszawska, Powidzka, Dworcowa, Skorzęcka, Czerniejewska, Wrzesiński, Armii Poznań, Cmentarna, Dębiska, Nowa, Park Kościuszki, Podgórna, Kosynierów Miłosławskich);

Gniezno(Ulice: 22 Lipca, 3 Maja, Wyszyńskiego, Chudoby, Budowlanych, Słowackiego,

79

Winiary, Orcholska, Wschodnia, Wierzbiczany, Fabryczna, Al. Reymonta, Słoneczna, Powstańców Wlkp., Kościuszki, Dalkoska, Mnichowska, Armii Krajowej, Cienista, Cymsa, 17 Dywizji Piechoty, Gajowa, Grunwaldzka, Konikowo, Krucza, Lednicka, Libelta, Ludwiczaka, Pocztowa, Półwiejska, Prosta, Pustachowska, Wełnicka, Wesoła, Wiejska, Wrzesiński, Łącznik Dalkoska).

Na terenie Powiatu Gnieźnieńskiego znajduje się również dość dobrze rozwinięta sieć dróg gminnych. Stan wszystkich rodzajów dróg ulega systematycznemu pogorszeniu. Od wielu lat dużych inwestycji drogowych na terenie Powiatu Gnieźnieńskiego jest niewiele, a dominują pracę remontowo – modernizacyjne, co w związku ze wzrastającą liczbą przewozów powoduje obniżenie płynności ruchu i przepustowości dróg. Jest to zjawisko bardzo niepokojące, gdyż może ono spowodować pogorszenie się dostępności części terenów inwestycyjnych na terenie Powiatu Gnieźnieńskiego. Konieczne jest prowadzenie zsynchronizowanych działań w tym zakresie. Przez teren Powiatu Gnieźnieńskiego biegną ważne połączenia kolejowe. W Gnieźnie spotyka się kilka linii kolejowych z Wrocławia i Poznania, z Jarocina (szlak z Górnego Śląska i Krakowa), z Gdańska i Bydgoszczy oraz Olsztyna. Przewozy pasażerów i ładunków towarowych koleją charakteryzują się jednak (w ciągu kilku ostatnich lat) tendencją spadkową. Jest to przyczyną zawieszenia ruchu na niektórych liniach o znaczeniu lokalnym lub wprowadzenie zastępczej komunikacji autobusowej. Konieczne jest odwrócenie tej tendencji. Ważne jest włączenie się w proces prowadzenia lokalnych połączeń kolejowych także władz Powiatowych.Miejscowości i mieszkańcy Powiatu Gnieźnieńskiego, jako położonego stosunkowo blisko Poznania mają dostęp do portu lotniczego Poznań Ławica, który ma regularne połączenia z Warszawą, Londynem, Monachium, Frankfurtem n/ Menem, Kopenhagą, Wiedniem i Kolonią. Obsługuje również liczne loty czarterowe i samoloty prywatne. Jesienią br. mają być uruchomione tanie połączenia z Londynem za pośrednictwem tzw. taniego operatora Wizair. Daje to dodatkowy atut także miejscowościom Powiatu Gnieźnieńskiego.

Komunikacja rowerowaKomunikacja rowerowa odgrywa w Europie coraz większe znaczenie. Wynika to przede wszystkim z działań zmierzających do ochrony środowiska oraz poprawienia sprawności fizycznej jej mieszkańców. Niestety Polska w tej kwestii odbiega w znacznym stopniu od swoich europejskich sąsiadów. Jak wynika bowiem z najnowszego opracowania Europejskiej Konferencji Transportu, na dwadzieścia krajów Europy, tylko Polska i Hiszpania nie mają żadnej polityki rowerowej na poziomie ogólnokrajowym. Ponadto przepisy polskiego Kodeksu drogowego regulujące ruch rowerowy są sprzeczne z najlepszą praktyką niemiecką czy duńską. Podobnie złe są przepisy dotyczące warunków technicznych dróg rowerowych.Poza przyjętą przez Radę Powiatu polityką transportową, która powinna wskazywać docelowy pożądany udział podróży rowerowej w ogólnej pracy przewozowej Powiatu oraz sposoby jego osiągnięcia, kluczowe dla skutecznej „polityki rowerowej” są studia kierunków i uwarunkowań zagospodarowania przestrzennego gmin. Studia takie powinny określać spójną z polityką transportową wizję stanu docelowego (ile podróży rowerowych powinno odbywać się w Powiecie oraz poszczególnych gminach, jakie problemy, najważniejsze dla komunikacji rowerowej należy rozwiązać itp.) W studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin Powiatu Gnieźnieńskiego przewidziano ścieżki rowerowe o następującym przebiegu:

Europejska trasa rowerowa: Dziekanowice – Braciszewo – Piekary – Gniezno Śródmieście – Wełnica – Orchoł – Dębówiec – Biskupin lub drugi wariant przebiegu: Strzyżewo Kościelne – Strzyżewo Smykowe – Strzyżewo Paczkowe – Trzemeszno,

Gniezno – Pyszczyn – Krzyszczewo – Modliszewo – leśnictwo Brody – Jeziorny – Dębówiec – Orchoł (połączenie z Europejską trasą rowerową),

Gniezno (Arkuszewo) – Jankowo Dolne – Lulkowo – Strzyżewo Kościelne,

80

Wełnica – Jankówko – Szczytniki Duchowne, Gniezno – Osiniec – Szczytniki Duchowne – Wola Skorzęcka – Lubochnia, Jankowo Dolne – Wierzbiczany – Wola Skorzęcka – Kędzierzyn – Niechanowo, Gniezno (Dalki) – Mnichówko – Mnichowo – Czerniejewo, OW w Skorzęcinie – dookoła jeziora Niedzięgiel (25 km), Urokliwe doliny (20 km),

na terenie Gminy Witkowo, Dookoła Witkowa (18 km).

Wyznaczenie tych ścieżek, jest tym ważniejsze, że zgodnie z Planem zagospodarowania przestrzennego województwa wielkopolskiego oraz Strategią Rozwoju Województwa planuje się stworzenie tras rowerowych o międzynarodowym znaczeniu:

Frankfurt – Sieraków – Szamotuły – Poznań – Gniezno – Kruszwica, Gniezno – Września – Miłosława – Śmiełów – Żerków – Witaszyce.

Dla tras rowerowych biegnących wzdłuż dróg powiatowych i gminnych o małym natężeniu ruchu nie jest wymagane budowanie wydzielonych ścieżek rowerowych, a jedynie prawidłowe i wyraźne oznakowanie. Przy drogach powiatowych o większym ruchu samochodowym, wskazane jest zabezpieczenie terenu w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego dla wydzielonych poza jezdnią ścieżek rowerowych.Zaplanowany układ ścieżek rowerowych umożliwia zarówno rozwój komunikacji rowerowej, jak również funkcji turystyczno – rekreacyjnej na terenie Powiatu Gnieźnieńskiego. To doskonały sposób na spędzenie wolnego czasu zarówno przez mieszkańców Powiatu, jak i turystów. Aby jednak powyższy wykaz zaplanowanych do realizacji ścieżek rowerowych nie był tylko listą pobożnych życzeń, konieczne jest przyjęcie hierarchizacji układu rowerowego, tak aby dokładnie było wiadomo które ścieżki są ważne, a które mniej ważne. Ponadto konieczne jest trwałe i czytelne oznakowanie tych ścieżek i ich promocja (wszelkimi dostępnymi narzędziami). Możliwe jest stworzenie specjalnej zakładki na stronie internetowej Powiatu Gnieźnieńskiego, na której znajdowałyby się trasy oraz ścieżki rowerowe z zaznaczonymi atrakcjami turystycznymi, miejscami noclegowymi oraz zdjęciami ilustrującymi bogactwo kulturowe i krajobrazowe Powiatu.W zakresie wytyczania i/ lub budowy tras oraz ścieżek rowerowych powinna istnieć ścisła korelacja pomiędzy Powiatem a gminami. Ważna jest także współpraca w tym zakresie z samorządami sąsiednimi, np. w zakresie turystyki rowerowej wzdłuż Szlaku Piastowskiego.

Komunikacja interpersonalnaDo rozwoju komunikacji interpersonalnej, konieczny jest powszechny dostęp mieszkańców Powiatu Gnieźnieńskiego zarówno do telefonu stacjonarnego jak i przenośnego oraz Internetu. Analizując sytuacje w tym zakresie można jednoznacznie stwierdzić, że nie jest ona najgorsza. Istotne jest jednak stworzenie na terenie Powiatu Gnieźnieńskiego otwartych punktów dostępu do internetu. Umożliwi to nie tylko szeroki dostęp mieszkańcom Powiatu do informacji i wiedzy ale także pozwoli kontaktować się ze światem turystom.Na terenach wiejskich można do tego celu wykorzystać np. biblioteki lub szkoły lub urzędy gmin, w miastach można rozmieścić kilka do kilkunastu tzw. „punktów stałego dostępu do internetu” w różnych często uczęszczanych miejscach. Konieczne jest jednak stworzenie spójnej polityki w tym zakresie dla całego Powiatu Gnieźnieńskiego .Ważna jest również troska Samorządów gminnych o uaktualnianie treści na swoich stronach internetowych, z których będą korzystali zarówno mieszkańcy, jak i turyści.Wymuszona w ten sposób potrzeba pozyskiwanie informacji za pośrednictwem internetu sprawi, że mieszkańcy gminy będą wykorzystywali internet także do celów zawodowych (telepraca), edukacyjnych (e – lerning) oraz komunikacyjnych (poczta e – mail).

Wnioski:

81

dobrze rozwinięta sieć komunikacji drogowej na terenie Powiatu Gnieźnieńskiego, pogarszający się stan dróg niedostosowanych do wzrostu natężenia ruchu

samochodowego, dogodny dostęp do dobrze rozwiniętej sieci komunikacji kolejowej, likwidacja coraz większej liczby kolejowych połączeń lokalnych, dobre położenie komunikacyjne i łatwy dostęp do głównych szlaków komunikacyjnych

w Polsce, stosunkowo łatwy dostęp do komunikacji lotniczej, brak polityki rozwoju komunikacji rowerowej, brak wytypowanych i odpowiednio oznakowanych dróg oraz ścieżek rowerowych, brak konsolidacji działań gmin i Powiatu w zakresie rozwoju komunikacji rowerowej, nie wykorzystanie komunikacji rowerowej do rozwoju ruchu turystycznego na terenie

Powiatu Gnieźnieńskiego, brak ogólnodostępnych punktów dostępu do internetu, zagwarantowana komunikacja telefoniczna stacjonarna i mobilna, rozwój infrastruktury drogowej i kolejowej w Wielkopolsce (A2 i E30).

1.2. Infrastruktura elektroenergetyczna

Zapewnienie energii elektrycznej stanowi jeden z najważniejszych czynników rozwoju lokalnego.Na terenie Powiatu Gnieźnieńskiego nie notuje się problemów w zaopatrzeniu mieszkańców i przedsiębiorców w energię elektryczną, dzięki czemu nie stanowi to bariery rozwojowej. Spowodowane jest to przede wszystkim dobrym stanem i bezawaryjnością linii przesyłowych. Dotyczy to zarówno terenów miejskich jak i wiejskich.Większość gmin Powiatu Gnieźnieńskiego jest obsługiwana przez Rejon Dystrybucji Gniezno. Tylko gmina Trzemeszno i Witkowo są obsługiwane odpowiednio przez Rejon Energetyczny Mogilno i Rejonowy Zakład Energetyczny Słupca.O dużym potencjale zaopatrzenia w energię elektryczną, szczególnie podmiotów gospodarczych może świadczyć wydanie warunków przyłączenia tylko przez Rejon Dystrybucji Gniezno w roku 2003 na łączną moc 18.200 kW, a w roku 2004 na 20.200 kW. Podłączenie do sieci takich odbiorców jak NB Polska, Frerich Glas, Polimeni czy NORDAN potwierdza duże możliwości ENEA S.A. pod względem dostawy energii elektrycznej. Nie zanotowano też na terenie Powiatu Gnieźnieńskiego przypadku odmowy zawarcia umowy przyłączeniowej.Zgodnie z założeniami polityki energetycznej państwa przewiduje się, że w związku z urealnieniem cen energii, postępem w modernizacji i restrukturyzacji działalności gospodarczej oraz wzrostem świadomości ekologicznej społeczeństwa, zużycie energii w przeliczeniu na jednostkę produktu krajowego brutto także w Powiecie Gnieźnieńskim będzie się zmniejszać i w 2010 roku zmniejszy się o ok. 25% w stosunku do 2000 r.Rozpatrując kwestię infrastruktury elektroenergetycznej na terenie Powiatu Gnieźnieńskiego warto zwrócić uwagę na Strategię Rozwoju Energii Odnawialnej, która zakłada osiągnięcie w 2010 roku 7,5 % (w scenariuszu najbardziej prawdopodobnym) udziału energii odnawialnej w całkowitym zużyciu energii pierwotnej. Poziom ten można osiągnąć głównie przez odpowiednie wykorzystanie:

zasobów biomasy – do produkcji energii cieplnej, energii wody i wiatru – do produkcji energii elektrycznej, słońca – do produkcji energii cieplnej i elektrycznej, wód geotermalnych – do produkcji energii cieplnej, biogazu z oczyszczalni ścieków i składowisk odpadów – do produkcji energii

elektrycznej i cieplnej.

82

Przewiduje się, że poważny udział w produkcji „czystej energii” będzie ze spalania biomasy (słomy, drewna, ścinek, itp.). wynika to głównie z tkwiącego w Polsce potencjału tej energii, dopracowanej technologii produkcji odpowiednich urządzeń przetwarzających oraz stosunkowo niskich kosztów produkcji energii przetworzonej. Dynamiczny rozwój w tej dziedzinie widać chociażby na przykładzie gminy Kiszkowo, gdzie produkcją brykietu zajmują się aż trzy firmy. Pozostałe rodzaje energii odnawialnej mają jedną wadę, mianowicie koszt jednostkowy produkcji energii przetworzonej jest kilkakrotnie wyższy od kosztu jej produkcji metodami konwencjonalnymi (spalanie paliw kopalnych czy produkcja energii elektrycznej w elektrowniach szczytowo-pompowych).Pomimo wysokich kosztów produkcji „czystej energii elektrycznej” zakłady energetyczne są zobligowane do zakupu takiej energii na odpowiednim poziomie w stosunku do całkowitej zakupionej energii. Udział ten będzie wzrastał z roku na rok.Odnawialne źródła energii Powiatu Gnieźnieńskiego podobnie jak w Wielkopolsce nie są jeszcze w pełni doceniane.O ile wykorzystani „czystej energii” pochodzącej z biomasy nie napotyka na poważne przeszkody, o tyle wykorzystanie w Powiecie Gnieźnieńskim energii wiatru, słońca, biogazu czy wód płynących, w związku z panującymi warunkami klimatyczno – geograficznymi oraz wysokimi kosztami budowy obiektów prądotwórczych jest znacznie mniej realne.Rozważając np. opłacalność budowy elektrowni wiatrowej dochodzimy do wniosku, że na terenie Wielkopolski to przedsięwzięcie jest nieopłacalne, przede wszystkim z uwagi na średnią roczną prędkość wiatru określoną na podstawie wieloletnich badań wynoszącą średnio około 2,9 m/s. Uwzględniając jednak fakt, że Powiat Gnieźnieński leży w II – bardzo korzystnej strefie w indywidualnych punktach pomiarowych mogą wiać wiatry (o prędkości przekraczającej wymagane 4 m/s) kwalifikujące postawienie elektrowni wiatrowych, ale wymaga to wielomiesięcznych badań – pomiaru prędkości wiatru.Należy jednak założyć, iż jednostkowe koszty inwestycyjne na budowę urządzeń przetwarzających energię odnawialną będą stale spadały a w miarę wzrostu PKB, inwestycje tego typu otrzymają również dofinansowanie z budżetu. Ważną rolę w wykorzystaniu tej energii mogą pełnić samorządy. Zgodnie z Ustawą z dnia 10 kwietnia 1997 r. Prawo Energetyczne – z późniejszymi zmianami – został nałożony na nie obowiązek przygotowania projektu założeń do planu zaopatrzenia w energię. Jednym z elementów tego projektu jest konieczność przeanalizowania możliwości wykorzystania lokalnych zasobów energii odnawialnej.Wzrost wykorzystania odnawialnych źródeł energii przyczyni się do zmniejszenia emisji zanieczyszczeń odpowiedzialnych za zmiany klimatyczne oraz substancji zakwaszających środowisko.Osiągnięcie celu w zakresie wykorzystania energii odnawialnej będzie wymagało wprowadzenia mechanizmów i rozwiązań pozwalających zwiększyć zainteresowanie wykorzystaniem energii ze źródeł odnawialnych. Chodzi tutaj głównie o działania organizacyjne, instytucjonalne, prawne i finansowe sprzyjające większemu niż dotychczas zaangażowaniu się instytucji publicznych, przedsiębiorstw i obywateli w upowszechnianie i wdrażanie nowoczesnych technologii wytwarzania tej energii.

Wnioski:

niski udział odnawialnych źródeł energii w ogólnym bilansie energetycznym, małe zainteresowanie odnawialnymi źródłami energii ze strony mieszkańców Powiatu.

1.3. Infrastruktura gazowa

83

Zaopatrzenie obszaru Powiatu Gnieźnieńskiego w gaz jest bardzo zróżnicowane. W gminach położonych w bezpośrednim sąsiedztwie istniejących gazociągów wysokiego ciśnienia zaopatrzenie jest dobre. Występują jednak przeważające obszary Powiatu, pozbawione dostępu do sieci gazowej.Gaz jest łatwo dostępny głównie dla mieszkańców i gospodarki w mieście Gniezno i Trzemeszno. Bardzo ograniczona jest jeszcze dostępność gazu sieciowego na obszarach wiejskich. Gaz jest dostępny jedynie w gminie Łubowo, częściowo w gminie Gniezno i Kiszkowo. Niedostępny jest wogóle w gminie Witkowo i Niechanowo.

Wnioski:

generalnie dobre warunki zaopatrzenia w gaz na terenach miejskich, ograniczony i niedostateczny dostęp do gazu na obszarach wiejskich, brak możliwości przyspieszenia gazyfikacji wsi ze strony gmin i ich mieszkańców.

1.4. Infrastruktura telekomunikacyjna

Aktualnie w telefonicznych sieciach miejscowych Powiatu Gnieźnieńskiego eksploatowane są wyłącznie centrale cyfrowe. Telefoniczne centrale miejscowe przyłączone są w układzie hierarchicznym do telefonicznych central okręgowych i do telefonicznych central międzymiastowych za pomocą łączy utworzonych w kanałach transmisyjnych, głównie systemów cyfrowych, realizowanych w kablach światłowodowych.Sieć połączeń telekomunikacyjnych na obszarze Powiatu Gnieźnieńskiego podobnie jak całej Wielkopolski podlega stałej modernizacji (budowa nowych linii cyfrowych, uruchamianie dodatkowych połączeń radiowych itp.) umożliwiającej coraz lepsze świadczenie usług telekomunikacyjnych.Najważniejszym zadaniem w Powiecie Gnieźnieńskim w zakresie telekomunikacji jest przyspieszenie tempa wzrostu gęstości sieci telefonicznej telefonii przewodowej, szczególnie na terenach wiejskich, dorównanie gęstością telefoniczną standardom europejskim oraz modernizacja i unowocześnienie wszystkich elementów sieci telekomunikacyjnych. Działania te będą jednak bezpośrednio związane z zachowaniem się na rynku operatora lub operatorów telefonii stacjonarnej.Jedno jest pewne dalszy rozwój mediów telekomunikacyjnych musi obejmować rozwój inżynierii informacyjnej uwzględniający globalizację wielu sfer działalności społeczno-gospodarczej oraz sytuację, w której informatyka i komputer staną się powszechnym instrumentem komunikacji nie tylko w relacjach w organizacji (zarządzania administracyjnego, gospodarczego i intelektualnego), ale coraz intensywniej również w technologii komunikacji osobistej człowieka z otoczeniem. W tym zakresie, w Powiecie Gnieźnieńskim występuje podobna sytuacja jak w regionie oraz całym kraju.

Wnioski:

niewystarczający rozwój telefonii stacjonarnej, szczególnie na obszarach wiejskich.

2. Ochrona środowiska i infrastruktura ochrony środowiska

Niska świadomość ekologiczna społeczeństwa nie sprzyja racjonalnej gospodarce zasobami przyrody a tym samym ich ochronie. Dlatego niezwykle ważna jest zakrojona na szeroką skalę edukacja ekologiczna.

84

Podstawowym celem prowadzenia edukacji ekologicznej powinno być dostarczanie poszczególnym członkom społeczności lokalnej wiedzy na temat przyrody i środowiska człowieka. Unormowania prawne nie rozwiążą problemów ochrony środowiska bez współdziałania samorządów lokalnych ze społecznością. Edukacja ekologiczna ma wykształcić takie wartości, postawy i zachowania, które umożliwią rozwój cywilizacyjny i rozwiązanie problemów ekologicznych bez degradacji środowiska naturalnego. Edukacja ekologiczna ma na celu przekonanie odbiorcy, że każdy człowiek swoim zachowaniem ma wpływ na środowisko i jest odpowiedzialnym za jego obecny i przyszły stan. Wielu mieszkańcom Powiatu i nie tylko, inwestycje ekologiczne typu: budowa firmy przetwarzającej odpady komunalne, budowa oczyszczalni ścieków kojarzą się z negatywnym oddziaływaniem tychże przedsięwzięć na człowieka. Dużej części społeczności wiejskiej wysypisko odpadów kojarzone jest z wykopaną dziurą do której wrzuca się wszystko czego nie można spalić w piecu. Przyczyna tego typu myślenia nie leży prawdopodobnie w niechęci do dbałości o środowisko, w którym żyje człowiek. Za mało na ten temat mówi się w mediach lokalnych - w tych gazetach, które są czytane w wiejskich domostwach. Lokalne radiorozgłośnie powinny również poświęcić swój czas antenowy na edukację ekologiczną. Konieczne jest jednak przygotowanie odpowiedniego planu działania i włączania się władz samorządowych w edukację ekologiczną.Badania wykazują, że najskuteczniejszym kanałem przekazywania informacji oraz kształcenia świadomości są środki masowego przekazu. Ufundowanie dla lokalnego medium nagrody za publikację, audycję miesiąca lub kwartału, z której to publikacji powołana przez Starostę komisja wybrałaby materiał roku np. 2006. Wręczanie takiej nagrody – poza ewidentnym edukacyjnym propagowaniem ochrony środowiska byłoby też promocją Powiatu.Ekologia i ochrona środowiska jest działem przewidzianym w ramowym rozkładzie nauczania biologii w szkołach średnich. Odbywa się w czwartym semestrze i obejmuje ok. 30 godzin. Można powiedzieć, że jest to edukacja niewystarczająca. Koniecznie należy więc realizować działania (edukacyjne) uzupełniające.Szereg działań mających na celu edukację ekologiczną społeczeństwa ( a w szczególności najmłodszej jego części) podejmuje Związek Harcerstwa Polskiego.W Hufcu Gniezno realizowane są programy edukacyjne o charakterze stałych przedsięwzięć programowych :

- „Woda jest życiem” – program przygotowany przez Światową Organizację Skautek i Przewodniczek oraz UNEP, ma on na celu przybliżyć harcerzom fakty i wiadomości dotyczące wody – jej występowania, zagrożeń i roli w życiu człowieka, zachęcić do monitoringu środowiska oraz konkretnych działań ekologicznych związanych z ochrona wody,

- „Gra w zielone” – program, który zinaugurowany został siedem lat temu, jego celem jest rozwijanie proekologicznych postaw wśród harcerek i harcerzy, aktywny udział w

85

zapobieganiu, dewastacji środowiska naturalnego oraz podejmowanie działań ekologicznych wynikających z potrzeb środowiska lokalnego,

Corocznie ZHP organizuje 8 imprezy o charakterze ekologicznym :- Ekorajd – impreza turystyczno - ekologiczna, propagująca zasady ekologii wśród dzieci

i młodzieży ze szkół podstawowych,- Clean up the world – celem akcji „Sprzątania świata” jest wyrobienie stałych postaw i

zachowań proekologicznych, poprzez sprzątanie własnego otoczenia, zwrócenie uwagi na potrzebę ograniczenia ilości odpadów i ich segregacji oraz dbanie o czystość swojego otoczenia,

- „Dzień Matki Ziemi” Także obozy harcerskie (stacjonarne i wędrowne) – są formą wypoczynku dzieci i młodzieży, podczas których harcerze poznają w praktyce zasady i potrzeby ekologicznego obcowania z naturą. Również stopnie i sprawności – instrumenty metodyczne używane w ZHP, są ważnym elementem wychowania ekologicznego i poznawania zasad sozologii.W ZHP (również w Gnieźnie) powstają drużyny starszoharcerskie o specjalności ekologicznej, które przez zdobywanie uprawnień państwowych, stopni i sprawności harcerskich, oznak specjalistycznych oraz podejmowanie służby na rzecz środowiska lokalnego realizują swoją specjalność.

Środowisko przyrodniczeInformacje dotyczące zasobów przyrody ożywionej i nieożywionej na terenie Powiatu Gnieźnieńskiego są fragmentaryczne. Wynika to z braku dokładnej inwentaryzacji przyrodniczej, wykonanej według jednolitej metodyki na obszarze wszystkich gmin Powiatu. Istniejące inwentaryzacje przeprowadzone w gminach są niepełne i dlatego wymagają aktualizacji oraz pogłębienia. Stosunkowo najwięcej informacji na temat zasobów przyrody dotyczy terenów leśnych i zawarta jest w różnego rodzaju dokumentacjach nadleśnictw, w tym w programach ochrony przyrody. Brak jest także opracowań ekofizjograficznych dla gmin Powiatu oraz wykonanej na terenie Powiatu inwentaryzacji siedlisk przyrodniczych podlegających ochronie, zgodnie z rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 14 sierpnia 2001 r. w sprawie określenia rodzajów siedlisk przyrodniczych podlegających ochronie (Dz. U. Nr 92, poz. 1029). Z tego względu informacje dotyczące analizy stanu istniejącego oparte są na danych fragmentarycznych, dotyczących tych gmin, gdzie jakikolwiek prace inwentaryzacyjne zostały już wcześniej wykonane. Zgodnie z art. 39 ust. 3 ustawy z dnia 16 października 1991 r. o ochronie przyrody (Dz. U. z 2001 r. Nr 99, poz. 1079, tekst jednolity ze zm.) Starosta wykonując zadanie z zakresu administracji rządowej prowadzi jedynie rejestr pomników przyrody, stanowisk dokumentacyjnych, użytków ekologicznych oraz zespołów przyrodniczo-krajobrazowych.

Stan krajobrazu rolniczegoNa terenach rolniczych, niezwykle silnie przekształconych przez człowieka, podstawowe znaczenie mają czynniki antropogeniczne: agrotechniczne:

chemizacja, zanieczyszczenia, eutrofizacja, mechanizacja prac polowych i leśnych, ubytek starych drzew i całych drzewostanów,

86

nasilenie zrębów, przecinek leśnych, wzrost powierzchni młodników, wypalanie traw, ściernisk,

przekształcenia w środowisku: melioracje osuszające, likwidacja miedz, zadrzewień śródpolnych, drobnych zbiorników wodnych (stałych i

okresowych), kurczenie się powierzchni zbliżonych do naturalnych,

wandalizm, tępienie zwierząt z powodu uprzedzeń.Czynniki naturalne na tych obszarach są prawie nieistotne, z wyjątkiem pojawiających się okresowo epizoocji oraz presji drapieżników dzikich i udomowionych (psy i koty).W krajobrazie rolniczym najczęstsze nieprzemyślane działania mające zdecydowanie ujemny wpływ na zasoby przyrody to:

likwidacja naturalnych siedlisk typu zadrzewień i zakrzewień śródpolnych, wypalanie suchych traw, melioracje, szczególnie odwadniające, stosowanie monokultur w uprawach rolnych, mechanizacja prac polowych, chemizacja upraw, likwidacja siedlisk mozaikowych.

Brak jest szczegółowych analiz agroekosystemów na terenie Powiatu.

Formy ochrony przyrodyAktualny stan ochrony przyrody w Polsce oparty jest o ustawę o ochronie przyrody z dnia 16 października 1991 r. z późniejszymi zmianami.W myśl ustawy ochrona przyrody oznacza zachowanie, właściwe wykorzystanie oraz odnawianie zasobów przyrody i jej składników ożywionych i nieożywionych.Do najważniejszych zadań ochrony przyrody zaliczono:

utrzymanie procesów ekologicznych i stabilność ekosystemów, zachowanie różnorodności biologicznej, zachowanie dziedzictwa geologicznego, zapewnienie ciągłości i stanu gatunków roślin i zwierząt wraz z siedliskami poprzez

utrzymanie lub przywrócenie ich do właściwego stanu, ochrona zieleni, a w szczególności drzew i krzewów na terenach zurbanizowanych, utrzymanie i przywrócenie do właściwego stanu siedlisk przyrodniczych, kształtowanie właściwych postaw człowieka wobec przyrody.

Ustawa o ochronie przyrody przewiduje następujące formy ochrony: Parki Narodowe, Parki Krajobrazowe, Rezerwaty Przyrody, Obszary Chronionego Krajobrazu, Pomniki Przyrody, Użytki Ekologiczne.

Ochrona środowiska przyrodniczego na terenie Powiatu Gnieźnieńskiego

Parki Krajobrazowe na terenie Powiatu GnieźnieńskiegoPark Krajobrazowy jest to obszar chroniony ze względu na wartości przyrody ożywionej i nieożywionej oraz walory historyczne i kulturalne. Celem tworzenia parków krajobrazowych jest zachowanie, popularyzacja i upowszechnianie poprzez turystykę, krajoznawstwo ww. wartości.Na terenie Powiatu Gnieźnieńskiego położone są dwa parki:

Lednicki Park Krajobrazowy,

87

Powidzki Park Krajobrazowy.

Powidzki Park KrajobrazowyAdministracyjnie położony jest tylko fragmentarycznie na terenie Powiatu Gnieźnieńskiego w jego części południowej.Park został utworzony w 1998 r., jego ogólna powierzchnia to 24 600 ha z czego na lasy przypada 5500 ha oraz użytki rolne 16100 ha oraz na wody 3000 ha, otuliny nie utworzono.Administracyjnie Park leży na terenie trzech Powiatów: Gniezno (gm. Witkowo), Słupca (gm. Słupca, Powidz, Orchowo, Ostrowite) i Konin (gm. Kleczew, Wilczyn). Powidzki Park Krajobrazowy położony jest na Pojezierzu Gnieźnieńskim i został utworzony w celu ochrony najcenniejszego obszaru o rzeźbie młodoglacjalnej. W Parku występuje bogactwo form geomorfologicznych: rynny polodowcowe, wzgórza moreny czołowej, płaska i falista morena denna, formy szczelinowe i równina sandrowa. Moreny czołowe osiągają wysokość do 20 m. Charakterystyczną cechą parku jest występowanie rynien jeziornych, polodowcowych o stromych krawędziach, ciągnących się kilometrami, w których leżą jeziora połączone ze sobą ciekami.Do największych jezior Parku należy Jezioro Niedzięgiel (Skorzęcińskie) – częściowo tylko leżące na terenie Powiatu Gnieźnieńskiego. Lasy stanowią dość znaczną część parku. Głównie są to nasadzenia sosnowe na siedlisku grądu, lasu mieszanego świeżego i miejscami boru mieszanego świeżego. Najcenniejszy jest kompleks leśny wokół jezior: Niedzięgiel i Białego ze starymi drzewostanami sosnowymi z dużą liczbą drzew liściastych. W okolicy Skorzęcina występuje cenny fragment starej dąbrowy świetlistej. Obszar Parku cechuje znaczne zróżnicowanie roślinności. Obok rozmaicie zachowanych zbiorowisk leśnych w Parku występują: zbiorowiska wodne, szuwarowe, bagienne i torfowiskowe, zbiorowiska eutroficznych łąk i pastwisk, murawy napiaskowe i kserotermiczne, zbiorowiska zaroślowe, ziołorośla porębowe i okrajkowe, wreszcie liczne zbiorowiska synantropijne, zarówno segetalne jak i ruderalne. Lista zbiorowisk roślinnych liczy 216 jednostek rangi podstawowej. Na uwagę zasługuje fakt znaczącego udziału (powierzchniowego i liczbowego) zbiorowisk naturalnych i półnaturalnych, a także rzadkich i zagrożonych w Wielkopolsce. Odnaleziono także dwa zespoły dotychczas w Wielkopolsce nie notowane: Polygono - Catabrosetum aquaticae i Peucedano oreoselini - Joyibarbetum soboliferi. Szata roślinna Parku jest bardzo bogatą, obejmuje 900 gatunków roślin naczyniowych,Fauna Powidzkiego Parku Krajobrazowego objęta jest badaniami od niedawna. Dotychczas stwierdzono występowanie 22 gatunków ryb, 10 gatunków płazów, 5 gatunków gadów, 147 gatunków ptaków i 34 gatunki ssaków. Wśród fauny występują gatunki z polskiej „Czerwonej Księgi Zwierząt", tj. : bąk, błotniaki (łąkowy i zbożowy) oraz wydra.

Lednicki Park Krajobrazowy Na mocy Uchwały Nr XXVI/205/88 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Poznaniu z dnia 26 maja 1988 r. (Dz.U. Województwa Poznańskiego Nr 6 poz. 58) utworzony został Lednicki Park Krajobrazowy. W uchwale zawarto przesłanki jakimi kierowano się podczas tworzenia parku tj.: unikalne wartości biologiczne, liczne zabytki osadnictwa z epoki początków Państwa Polskiego, urozmaicony przyrodniczo krajobraz niezniszczony przez działalność przemysłową.Park swym zasięgiem obejmuje obszar 7652,48 ha. Położony jest na terenie czterech gmin:

Łubowo 2823,47 ha, Kiszkowo 2421,29 ha, Kłecko 2071,17 ha, Pobiedziska 336,55 ha.

88

Lednicki Park Krajobrazowy utworzono w celu ochrony przyrody i unikatowych zabytków wokół Jeziora Lednickiego, będących kolebką państwa polskiego. Jest to pierwszy park krajobrazowy o charakterze etnograficznym utworzony w Wielkopolsce.O jego powołaniu zadecydowały odkrycia archeologiczne. Były one prowadzone już w XIX wieku, jednak dopiero w latach 80-tych XX wieku doszło do znaczących odkryć nad Jeziorem Lednickim. Odkrycie palatium (pałacu książęcego) połączonego z kaplicą-baptysterium, kościoła grodowego oraz mostów i urządzeń obronnych powiązano z latami 60-tymi X wieku. Dalsze odkrycia w postaci dwóch basenów chrzcielnych pozwoliło na wysnucie hipotezy przez historyków, że właśnie tu, na Ostrowie Lednickim Mieszko I wraz ze swoim dworem przyjął chrzest.Krajobraz Parku, ukształtowany przez ostatnie zlodowacenie, tworzą równiny morenowe z pagórkami morenowymi i jeziorami polodowcowymi: Lednickim, Głębokim, Sławno, Bachorce i Linie. Największą atrakcję Parku stanowi Jezioro Lednickie. Jest to rozciągające się południkowo jezioro rynnowe z czterema wyspami i z zachowanymi śladami przeszłości, będące jednocześnie największym jeziorem w Parku. Stanowi ono ostoję ptactwa wodnego. Wokół Jeziora Lednickiego, utworzono skansen ukazujący układ typowej XIX-wiecznej wsi wielkopolskiej - owalnicy.W wyniku intensywnego osadnictwa (począwszy od wczesnego średniowiecza) obszar Parku został niemal całkowicie odlesiony. W Parku przeważają równinne pola uprawne z rzędami wierzb, rosnących wzdłuż miedz i rowów. Lasy o silnie zmienionej strukturze gatunkowej drzewostanów zajmują niewielki obszar - 18 % powierzchni i występują w północnej części Parku na niewielkim obszarze, o bardziej urozmaiconej rzeźbie terenu.Florę Parku cechuje duże bogactwo. Występuje tu ok. 520 gatunków dziko rosnących roślin naczyniowych, w tym 5 gatunków objętych ochroną całkowitą oraz 9-ochroną częściową.W Parku dotychczas szczegółowo zinwentaryzowano jedynie ptaki, z których 99 gatunków objętych jest ochroną całkowitą natomiast 13 gatunków objętych jest ochroną częściową (dwa z nich: bąk i gągoł należą do grupy gatunków zagrożonych wyginięciem). Na terenie Parku usytuowanych jest 25 pomników przyrody - drzew.Powierzchnię parku formuje falista wysoczyzna morenowa wyniesiona od 110 do 115 m. n.p.m. Od strony południowej przylegają niewielkich rozmiarów obszary sandrowe. Wysoczyzna morenowa została poprzecinana subglacjalnymi rynnami przeważnie o południkowym przebiegu i licznymi węższymi wklęsłościami. Wklęsłe rynny zajmują jeziora, a mniejsze wklęsłości wypełnione zostały osadami limmicznymi i torfowymi.Centralne położenie zajmuje Jezioro Lednickie o powierzchni lustra wody 339,1 ha, leży ono na wysokości 109,8 m npm. Największe powierzchnie pokrywy glebowej Lednickiego Parku Krajobrazowego zajmują ziemie właściwe i zdegradowane, gleby płowe właściwe i oglejone oraz gleby brunatne.Udostępnienie terenu Lednickiego Parku Krajobrazowego do ruchu turystyczno-rekreacyjnego wiąże się z istotnymi zagrożeniami dla ekosystemów i biocenoz na obszarach szczególnie uczęszczanych. Dlatego też udostępnianie społeczeństwu terenów wybitnie cennych powinno dobywać się w ten sposób by nie prowadzić do zubożenia różnorodności świata organizmów żywych, ani do niepożądanych przekształceń strukturalno-funkcjonalnych. Mając na uwadze ww. cele Lednicki Park Krajobrazowy przy z współpracy Nadleśnictwem Gniezno i lokalnym samorządem zorganizował ścieżkę przyrodniczą o długości 7 km na trasie Waliszewo - Dziećmiarki - Kamionek - Waliszewo.

Rezerwaty przyrodyNa terenie Powiatu Gnieźnieńskiego zlokalizowane są dwa rezerwaty przyrody tj. Bielawy” koło Goranina oraz „Wiązy” w Nowym Lesie.

89

Rezerwat „Bielawy” został utworzony w dniu 5 listopada 1954 r. na podstawie zarządzenia nr 254 Ministra Leśnictwa ogłoszonego w Monitorze Polskim nr 114 poz. 1639 z 1954 r. Utworzono go w celu zachowania ze względów naukowych i dydaktycznych fragmentu lasu liściastego o charakterze zespołu naturalnego z udziałem dębu, jesiona, grabu, wiązu i modrzewia polskiego.Organem zarządzającym rezerwatem jest Nadleśnictwo Czerniejewo. Nadzór nad rezerwatem z ramienia Urzędu Wojewódzkiego w Poznaniu sprawuje Wojewódzki Konserwator Przyrody, a czynności ochronne spełniają funkcjonariusze Straży Leśnej Nadleśnictwa Czerniejewo.

Pomniki przyrodyNa terenie Powiatu Gnieźnieńskiego wyznaczono i dokonano pomiarów 372 tworów przyrody zasługujących na objęcie ochroną prawną, w znaczącej części w formie drzew pomnikowych. Przy klasyfikowaniu poszczególnych egzemplarzy do miana pomnika przyrody nie zawsze kierowano się minimalnym wymiarem obwodu, jakie drzewo musi uzyskać by otrzymać statut pomnika, ale za objęciem ochroną niekiedy przemawiały takie względy jak: rzadkość występowania gatunku, majestatyczny pokrój drzewa, bądź jego wyjątkowa lokalizacja.Spośród pomników przyrody najwięcej przypada na pojedyncze drzewa 125 szt., następnie na grupy drzew 6 szt. (81 szt. drzew), aleje 2 szt. (165 szt. drzew) i głazy narzutowe 1 szt.Na podstawie inwentaryzacji pomników przyrody jaką co roku przeprowadza Starostwo na terenie swojego działania, można pokusić się o sporządzenie zestawienia ilości poszczególnych tworów przyrody objętych ochroną według gmin. Na terenie Powiatu Gnieźnieńskiego pomniki przyrody to zazwyczaj pojedyncze sędziwe drzewa, o okazałych rozmiarach stanowiące szczególną wartość kulturową, naukową, historyczno – pomnikową i krajobrazową. Ochroną prawną objęto egzemplarze reprezentujące dziewiętnaście różnych gatunków drzew. Większość stanowią dęby szypułkowe (234 szt.) i lipy drobnolistne (72 szt.). Z inicjatywy Powiatu Gnieźnieńskiego oraz działających na terenie Powiatu organizacji zajmujących się szeroko pojętą ochroną przyrody (Nadleśnictwo Gniezno, Lednicki Park Krajobrazowy, ruchy ekologiczne itp.), w 2000 roku z mocy Rozporządzenia Wojewody Wielkopolskiego Nr 8/2000 z dnia 12 września 2000 r. (Dz.U.Woj. wielkopolskiego Nr 63, poz. 837 z dnia 26.IX. 2002 r.) objęto ochroną 31 sztuk drzew uznając je za pomniki przyrody. Najwięcej, bo aż 16 egzemplarzy rośnie na terenie Gminy Czerniejewo, głównie na terenie parku przypałacowego w Czerniejewie, 8 szt. w gminie Kiszkowo, 5 szt. w gminie Mieleszyn i 2 szt. rosną na terenie gminy Łubowo.Do ciekawostek należy głaz narzutowy zlokalizowany we wsi Sokolniki na terenie gminy Mieleszyn. Ten ogromny kamień najprawdopodobniej został pozostawiony przez ustępujący lodowiec podczas ostatniego zlodowacenia. Jest to jedyny przedstawiciel głazów narzutowych jaki występuje na terenie Powiatu Gnieźnieńskiego i jaki został otoczony ochroną prawną w formie pomnika przyrody.Niektóre pomniki przyrody zlokalizowane są w miejscach upamiętniających rocznicę zwycięskich bitew w walkach o niepodległość Polski, przypominają ważne wydarzenia kulturalne i historyczne - w ten sposób honorując wysiłek lokalnej społeczności.Drzewa rosnące pojedynczo na granicach pole – las oraz na miedzach pomiędzy rolami tworzą dodatkowe walory krajobrazowe w znaczący sposób ubogacając środowisko przyrodnicze.

Użytki ekologiczneUżytki ekologiczne, tworzone głównie z inicjatywy gmin i nadleśnictw są obok pomników przyrody szczególnie liczną formą ochrony przyrody.

90

Cenna inicjatywa to utworzenie użytków ekologicznych na powierzchni około 100 ha po nieudanej inwestycji stawów rybnych znajdujących się na terenie gminy Kiszkowo. W wyniku porozumienia pomiędzy AWRSP w Poznaniu i organizacją ekologiczną „Salamandra” oraz Zespołem Parków Krajobrazowych w Poznaniu, Starostwo Powiatowe w Gnieźnie wydało decyzję wodno-prawną zezwalającą na wykorzystanie terenu w celach ochrony miejsc lęgu i rozrodu awifauny.Jest to doskonały przykład współpracy różnych instytucji i organizacji pozarządowych we wspieraniu działań na rzecz ochrony przyrody. W ramach dotychczasowej współpracy wyżej wymienionych a także i innych instytucji posadzono dotychczas kilka tysięcy drzew i krzewów, zamontowano skrzynki dla kaczek i wykonano skarpy dla jaskółek brzegówek. W najbliższych planach przewiduje się zbudowanie wieży widokowej z miejscem parkingowym. Powyższy użytek to doskonała ostoja przyrody na 120 ha terenu. Ostoja jest doskonałym miejscem dla ptaków. Zaobserwowano tu około 180 ich gatunków. Zaobserwowano między innymi ptaki które bardzo rzadko goszczą w naszym kraju jak niewielka gęś bernikla białolica, czy też pelikana różowego oraz występującą w Azji czajkę towarzyską. Największą sensacją było jednak pojawienie się łabędzia czarnego. Powyższy użytek będzie wymagał w najbliższych latach ciągłego stopniowego dosadzania drzew i krzewów oraz wykonywania innych prac w celu stwarzania coraz korzystniejszych warunków dla roślinności wodno-błotnej oraz zwierząt związanych z tym środowiskiem.Najnowszą inicjatywą jest utworzenie użytku ekologicznego na powierzchni 46,60 ha w gminie Witkowo obejmujące Jezioro Czarne. Jest to teren całkowicie zabagniony z doskonałą ostoją dla ptactwa wodnego.

Inne zasoby cenne pod względem przyrodniczym

Parki miejskie i wiejskie Na obszarze Powiatu Gnieźnieńskiego znajdują się liczne obiekty zieleni urządzonej w postaci zabytkowych parków podworskich oraz parków wiejskich i miejskich. Parki znajdują się w następujących miejscowościach:- Gniezno miasto – 6 parków: XX lecia, Jordanowski, Park Miejski, Park Łazienki, Park

Kościuszki, Park Piastowski otoczenie Jeziora Jelonek,- Gniezno gmina – 5 parków: Łabiszynek, Zdziechowa, Strzyżewo,- Czerniejewo gmina – 5 parków: Żydowo, Czerniejewo, Szczytniki Czerniejewskie,

Czeluścin, Koszowo,- Kiszkowo gmina - 1 park: Puszcza Zielonka,- Kłecko gmina – 2 parki: Działyń, Zakrzewo,- Mieleszyn gmina – 4 parki: Karniszewo, Dziadkowo, Popowo Ignacewo, Przysieka,- Niechanowo gmina – 5 parków: Niechanowo, Mierzewo, Jelitowo, Arcugowo,

Czechowo,- Trzemeszno gmina –8 parków: Brzozówiec, Kaszuby, Kruchowo, Lubiń, Ostrowite,

Płaczkowo, Szydłowo, Święte,- Witkowo gmina – 6 parków: Kołaczkowo, Jaworowo, Odrowąż, Skorzęcin, Czajki,

Małachowo.Parki te wpisane są do rejestru zabytków i podlegają ochronie prawnej na mocy przepisów o ochronie dóbr kultury.Parki poza znaczeniem historycznym pełnią też ważną funkcję ekologiczną wzbogacając i urozmaicając środowisko przyrodnicze, są często jedynymi enklawami zieleni na bezleśnych obszarach wysoczyzny morenowej.

Synantropizacja środowiska

91

Pprzemiany zachodzące w szacie roślinnej pod wpływem człowieka stają się coraz intensywniejsze - jest to jeden wielki proces, który określa się mianem synantropizacji. Wyrazem tych przemian są: - ubożenia taksonów rodzimych,- przemieszczanie się gatunków na siedliska wytworzone przez człowieka,- wzbogacanie flory o gatunki obcego pochodzenia.Zmiany w szacie roślinnej na obszarze Powiatu uwidaczniają się w:- rozpadzie dawniej istniejących zbiorowisk polnych i łąkowych,- zaniku niewielkich powierzchni roślinności naturalnej - nadwodnej, błotnej, zaroślowej i

leśnej,- ustępowaniu rodzimych gatunków roślin,- przemieszczaniu się gatunków roślin na siedliska nietypowe dla danego taksonu.Przyczynami tych zmian są:- dzikie wysypiska odpadów, które powodują zmianę siedliska a w następstwie

przekształcenie roślinności,- zamiana łąk kośnych i pól na monokultury roślin pastewnych i zbożowych,- wypalanie, osuszanie, skażenie powietrza, wód i gleby oraz eutrofizacja nielicznych cieków

wodnych,- niszczenie siedlisk przez ich zamianę na tereny zamieszkałe, drogi i inne urządzenia.Problematyka ochrony przyrody w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego traktowana jest marginalnie. Ogranicza się ona na ogół do podstawowych stwierdzeń lub pobieżnej inwentaryzacji pojedynczych tworów przyrody lub zaznaczenia na mapie planu korytarza ekologicznego lub granic formy ochrony przyrody. Brak jakiejkolwiek pogłębionej analizy w prognozach oddziaływania na środowisko, wykonywanych dla potrzeb planów. Należy przewidywać, że niezadawalający stan ochrony przyrody, będzie się pogłębiał o ile nie zostaną na ten cel przeznaczone znaczne środki finansowe i o ile nie uzyska on pełnej akceptacji społecznej. Pogłębiać będą się negatywne zmiany krajobrazowe oraz następować będzie spadek różnorodności biologicznej. Procesy te zachodzą bowiem bardzo intensywnie, a ich powstrzymanie jest już w wielu przypadkach, np. na terenach rolniczych, niemożliwe.Niezbędne jest:

- wzmożenie ochrony obiektów objętych już ochroną prawną,- ograniczenie procesów urbanizacyjnych w pobliżu obszarów przyrodniczocennych

(ograniczenie zabudowywania terenu),- wykonanie pełnej inwentaryzacji przyrodniczej na terenie wszystkich gmin Powiatu,- wykonanie inwentaryzacji siedlisk przyrodniczych podlegających ochronie i objęcie ich

ochroną,- przygotowanie i wdrożenie programów edukacyjnych dotyczących ochrony przyrody

(np. we współpracy z nadleśnictwami, Ośrodkiem Doradztwa Rolniczego, organizacjami ekologicznymi) skierowanych do różnych odbiorców.

Tereny zdegradowane przez przemysł i nieodpowiednie składowanie odpadów, w tym mogilnikiPodstawowym surowcem wydobywanym na terytorium Powiatu są kruszywa naturalne. Ich złoża charakteryzują się dość dużą miąższością i jako wartościowy surowiec spełniają wymogi do produkcji materiałów i ceramiki budowlanej. Największe złoża tych kruszyw występują w okolicach miejscowości Baranowo (gmina Łubowo), Ćwierdzin (gmina Witkowo), Gniezno (Miasto Gniezno), Gębarzewo (gmina Czerniejewo), Gurówko (gmina Niechanowo), Huta Trzemeszeńska i Wymysłowo (gmina Trzemeszno), a mniejsze we wszystkich gminach. W formie rozpoznanych złóż znajdują się pokłady żwirów i piasków. Eksploatacja kruszyw i surowców gliniastych powoduje określoną antropopresję prowadzącą w konsekwencji do degradacji terenów.

92

Ponadto do obszarów zdegradowanych na terenie Powiatu Gnieźnieńskiego zaliczane są obszary „dzikich składowisk” odpadów występujące we wszystkich gminach oraz tereny osiedleńczej zabudowy, urządzeń infrastruktury technicznej, w tym nasypów i wykopów na potrzeby tras komunikacyjnych oraz obszary nielegalnych wyrobisk. W przypadkach dokonania rekultywacji wyrobisk poeksploatacyjnych w kierunku zalesienia lub wodnym, walory estetyczne krajobrazu kulturowego nie muszą zostać zniszczone, a przeciwnie podniesione. Większość wyrobisk na terenie Powiatu ulega naturalizacji – są wypełnione wodą, często zalesione, zakrzaczone i zadarnione. Konieczny jest jednak właściwy nadzór nad tymi procesami

Tereny wymagające zabezpieczenia przed postępującą erozją spowodowaną czynnikami antropogenicznymiProces przeobrażania i niszczenia powierzchni ziemi przebiega nieustannie. Jeżeli jest wywoływany przez siły przyrody – wodę, śnieg, lód, siły grawitacji – nazywany jest erozją geologiczną (naturalną). Jednak obok czynników przyrodniczych duży wpływ na kształtowanie się typologii gleb wywarła również działalność człowieka. W wypadku wspomagania bądź inicjowania tego procesu przez działalność ludzi (nadmierny wyrąb lasów, niszczenie szaty roślinnej, nieprawidłowa uprawa gruntów i dobór roślin uprawnych, odwadnianie bagien, itp.) mówi się o erozji gleb (przyspieszonej). Charakter i nasilenie procesów erozyjnych zależą głównie od rzeźby terenu, składu mechanicznego gruntu, wielkości i rozkładu opadów atmosferycznych oraz sposobu użytkowania terenu. Rezultatem pracy erozyjnej wód płynących oraz procesów denudacyjnych są doliny rzeczne – w miejscach intensywnie działającej erozji (dennej, bocznej) powstają strome zbocza umożliwiające tworzenie obecnie zbiorników wodnych.Naturalne procesy działały zawsze, ale główną przyczyną zachwiania równowagi w przyrodzie był czynnik antropogeniczny – przede wszystkim trzebież lasów, a ponadto:

niewłaściwa uprawa roli, zwłaszcza orka wzdłuż stoków, zaorywanie użytków zielonych, likwidacja zadrzewień i zakrzewień śródpolnych, wadliwie prowadzone melioracje (głównie odwadniające, nawet stosunkowo niewielkie

powierzchnie podmokłych gruntów), nieumiejętne stosowanie nawozów i środków ochrony roślin, niewłaściwie prowadzone prace rolnicze, eksploatacje powierzchniowe surowców mineralnych, niewłaściwe składowanie odpadów, emisje i imisje gazów i pyłów.

Ogólnie pod względem jakości gleb dla rolnictwa Powiat posiada sprzyjające warunki dla rozwoju i intensyfikacji produkcji rolnej. Część gleb położonych na stokach o spadkach powyżej 5 – 10% narażona jest jednak na intensywną erozję. Dlatego też na tych obszarach zaleca się stosowanie odpowiednich zabiegów przeciw erozyjnych, takich jak orka poprzeczno – stokowa oraz wprowadzanie upraw wieloletnich. Na stokach o spadkach powyżej 10%, w obrębie dolinek bocznych zaleca się wprowadzanie użytków zielonych, spowoduje to przede wszystkim zmniejszanie intensywności spłukiwania i przenoszenia nawozów sztucznych i środków ochrony roślin do cieków wodnych. Na skutek działań człowieka także odczuwalny jest proces stepowienia gruntów rolnych i leśnych. Niezbędne jest podjęcie działań zwiększających retencje wodną. Wskazane jest wprowadzenie zalesień i zadrzewień śródpolnych oraz budowa niewielkich stawów w obrębie dolin i cieków.

93

Tereny szczególnie narażone na szkodliwe działanie transportu i jego infrastrukturyZ dostępnych informacji oraz dokumentów wynika, że problem terenów narażonych na szczególne oddziaływanie transportu na stan gleb i gruntów jest zauważalny szczególnie w otoczeniu tras komunikacyjnych o znaczeniu ponadlokalnym. Należy jednak w dalszym rozwoju Powiatu uwzględniać rozwój tras komunikacyjnych. Przez teren Powiatu przebiega sieć dróg krajowych, dróg wojewódzkich, dróg Powiatowych zamiejskich oraz gminnych zamiejskich. W miastach zlokalizowane są ulice Powiatowe i ulice gminne.Ogólnie w Powiecie stan techniczny dróg i ich system oceniany jest jako niezadowalający. Może to także powodować określone zagrożenia, gdyż sprawia iż prawdopodobieństwo wystąpienia poważnej awarii na skutek transportu różnych materiałów (często substancji niebezpiecznych) wzrasta.

Tereny nie nadające się do dalszego rolniczego wykorzystania i inne zdegradowane, przeznaczone do zalesieniaŁączna powierzchnia lasów na terytorium Powiatu Gnieźnieńskiego wynosi (wg danych Rocznika Statystycznego rok 2002) 18183,8 ha, co stanowi zaledwie 14,39 % ogólnej powierzchni terenu. Największą lesistością oznaczają się: gmina Czerniejewo 30,12% oraz gminy Mieleszyn 24,9% i Witkowo 21,27% pozostałe gminy Powiatu charakteryzują się bardzo niską lesistością sięgająca 5%. W Powiecie Gnieźnieńskim nie występują zwarte kompleksy leśne o charakterze puszczańskim. W wyniku wielowiekowej ekspansji rolnictwa tereny leśne zachowały się głównie na najuboższych glebach, a przeważa tutaj sosna zwyczajna, która ma małe wymagania siedliskowe. Do głównych zagrożeń ekosystemów leśnych można zaliczyć: imisje pyłów i gazów, pożary lasów, szkodliwe owady i grzyby pasożytnicze, zwierzyna płowa.Kierunek rekultywacji pod zalesianie przyjmowany jest w przypadku części wyrobisk poeksploatacyjnych. Większość wyrobisk na terenie Powiatu ulega naturalizacji – są wypełnione wodą, często zalesione, zakrzaczone i zadarnione.Na terenie Powiatu Gnieźnieńskiego są także usytuowane gleby o najniżej wartości produkcyjnej, które nie nadają się do wykorzystania rolniczego i powinny zostać wykorzystane w celach zalesiania.

Zasoby kopalin – ocena stanu istniejącego

Wody podziemneNa terenie Powiatu Gnieźnieńskiego, dotychczasowe rozpoznanie hydrogeologiczne (na podstawie odwiertów studziennych) pozwala wyróżnić w stratyfikacji hydrogeologicznej obszaru trzy piętra wodonośne:

- piętro wód czwartorzędowych, - piętro wód trzeciorzędowych,- piętro wód mezozoicznych.

Piętro czwartorzędowe reprezentuje poziom plejstoceński, piętro trzeciorzędowe - poziom mioceński i poziom oligoceński, zaś mezozoiku - poziom górnokredowy.Piętrem użytkowym o zasadniczym znaczeniu dla zaopatrzenia ludności i przemysłu w wodę są wody poziomu mioceńskiego i plejstoceńskiego.Roczne zużycie wody w gminach Powiatu Gnieźnieńskiego uzależnione jest od liczby mieszkańców oraz funkcjonującego przemysłu. Zdecydowanie najwyższe zapotrzebowanie na wode występuje w mieście Gnieźnie co wynika zarówno z liczby mieszkańców jak i

94

głównego ośrodka przemysłu w całym Powiecie (zdecydowana większość przemysłu zarówno drobnego jak i średniego zlokalizowane jest w Gnieźnie).Z kolei zwodociągowanie Powiatu Gnieźnieńskiego oscyluje pomiędzy 94-100%. W niemal 100% zwodociągowanie są następujące gminy: Czerniejewo, Kiszkowo, Kłecko, Łubowo oraz Niechanowo. Najgorsza sytuacja ma się w tym zakresie w Gminie Gniezno (94%), Mieście Gniezno (95%), gminie Trzemeszno (96,5%), gminie Witkowo (98%) oraz gminie Mieleszyn (98,25). Całkowita długość sieci wodociągowej w Powiecie wynosi: 1325,1 km, natomiast długość przyłączy wodociągowych 247,8 km. Skanalizowanie miast Powiatu Gnieźnieńskiego oscyluje pomiędzy 28-95%, najbardziej skanalizowanym jest Gniezno i Kłecko natomiast najmniej skanalizowanym jest Czerniejewo. W przypadku Gmin wiejskich procent skanalizowana jest zdecydowanie niższy i waha się w granicach od 4,1 – 58,6%. Najsłabiej skanalizowane są gminy Trzemeszno oraz Mieleszyn. (Czerniejewo – 28% miasto, 30% - wieś; Miasto Gniezno – 95%; Gmina Gniezno-15%; Kiszkowo – 39%; Kłecko – 95 miasto, 30 – wieś; Łubowo – 40%; Mieleszyn – 5%; Niechanowo – 16%; Trzemeszno – 60% miasto, 4,1% wieś; Witkowo – 90% miasto, 58,6 – wieś).

Problem nie użytkowanych studni i ujęć wodyNieużytkowane studnie i ujęcia wody powinny być poddane przeglądowi mającemu na celu:

ocenę sprawności studni lub ujęcia,dokumentowanie analizy potrzeby istnienia studni lub ujęcia w kontekście dokonanych

zmian w zagospodarowaniu przestrzennym danego obszaru oraz zmian skali wykorzystania wód podziemnych,

dokonanie analizy jakości ujmowanej wody.W wyniku opisanych wyżej działań powinna być podjęta świadoma decyzja o pozostawieniu studni i dalszej jej eksploatacji lub decyzje o likwidacji nieczynnych i niesprawnych studni.Przy podejmowaniu decyzji należy uwzględniać fakt, iż nieczynne i niesprawne studnie stanowią zagrożenie dla jakości wód podziemnych. Likwidacja studni i ujęć powinna być dokonywana z zachowaniem procedur wynikających z ustawy – geologiczne i górnicze.

Możliwości wykorzystania wód termalnychPowiat Gnieźnieński położony jest w marginalnej strefie okręgu geotermalnego noszącego nazwę Okręgu Szczecińsko - Łódzkiego. Jest to strefa charakteryzująca się najkorzystniejszymi warunkami występowania wód geotermalnych w Polsce. Jest to również rejon najwyższych temperatur. Z tego względu trzeba uznać, iż opracowane studium możliwości wykorzystania wód geotermalnych na terenie Powiatu Gnieźnieńskiego, jest celowe i uzasadnione.

Wpływ eksploatacji zasobów na stosunki wodneEksploatacja zasobów wód podziemnych powinna odbywać się racjonalnie poprzez dostosowywanie przyznawanych w pozwoleniach wodnoprawnych poborów wód do rzeczywistych potrzeb użytkowników ujęć w ramach ustalonych, w dokumentacjach hydrogeologicznych, zasobów eksploatacyjnych poszczególnych ujęć lub zasobów dyspozycyjnych ustalonych dla zbiorników wód podziemnych. Nieprzestrzeganie bilansowania w wyżej opisanym zakresie może doprowadzić do nadmiernego rozwoju leja depresyjnego i w konsekwencji do niebezpiecznego obniżenia poziomu wód podziemnych oraz zaburzenia warunków hydrogeologicznych na rozległych obszarach.Eksploatacja kopalin może negatywnie oddziaływać na stosunki wodne. Niebezpieczeństwo takie może wystąpić w przypadku głębokich, odkrywkowych lub głębinowych wyrobisk kopalnianych, wokół których niezbędne jest znaczne obniżenie poziomów wód podziemnych.

95

Ponadto warto pamiętać, że przed wydaniem koncesji na wydobywanie kopalin, w określonym przepisami trybie, opracowywany jest raport oddziaływania planowanej eksploatacji na poszczególne elementy środowiska w tym na wody podziemne wraz z określeniem sposobów uniknięcia ewentualnych zagrożeń oraz uwarunkowań dotyczących rekultywacji wyrobisk poeksploatacyjnych.

Problematyka rekultywacji terenów poeksploatacyjnychRekultywacja terenów poeksploatacyjnych jest obowiązkiem przedsiębiorcy wydobywającego kopalinę i przeprowadzana jest zgodnie z wyznaczonym jej kierunkiem i pod nadzorem Okręgowego Urzędu Górniczego. Godnym podkreślenia jest, że właściwie przeprowadzona rekultywacja przy niewypełnianiu wtórnym wyrobiska eksploatacyjnego, prowadzi do powstania stawów, terenów nowozalesionych lub gruntów rolnych o wyższej, niż sprzed eksploatacji, klasie bonitacyjnej. Rekultywacja tak wykonana nie stanowi zagrożenia dla środowiska, lecz wręcz odwrotnie powoduje podniesienie jego walorów zarówno przyrodniczych jak i krajobrazowych czy gospodarczych.

Odprowadzanie ścieków komunalnychWraz z postępem w zakresie wodociągowania miejscowości, na terytorium Powiatu, wystąpiła potrzeba budowy sieci kanalizacyjnej dla odprowadzenia ścieków sanitarnych, bytowych i technologicznych. Wszystkie wyżej wymienione strumienie zanieczyszczonych wód przed ich odprowadzeniem do cieków lub do ziemi wymagają oczyszczenia. Długość czynnej sieci kanalizacyjnej na terenie Powiatu Gnieźnieńskiego wynosi blisko 298,5 km. Stosunek więc zwodociągowania do skanalizowania Powiatu (w długościach wykonanych sieci) wynosi 4,4. Wynika więc z tego, że na terenie województwa Powiat Gnieźnieński jest w grupie obszarów o średnim potencjale w zakresie organizacji sieci kanalizacyjnej. Przy czym na terenie miast zorganizowana kanalizacja jest w części kanalizacją ogólnospławną, a ponadto w podanej liczbie długości kanalizacji ujęte zostały także odcinki kanalizacji deszczowej. Dlatego wskaźnik ten ma wyłącznie charakter poglądowy.Ogólnie należy stwierdzić, iż w ostatnim okresie obserwuje się zmniejszanie ładunków zanieczyszczeń odprowadzanych ze źródeł punktowych. Nadal głównym źródłem zanieczyszczenia wód są ścieki komunalne i spływy obszarowe. Obserwuje się systematyczne zmniejszanie zużycia wody i w konsekwencji spadek ilości odprowadzanych ścieków. W Powiecie Gnieźnieńskim problemem jest także kanalizacja deszczowa i spływ wód opadowych, często bezpośrednio do odbiornika, którym jest środowisko gruntowo - wodne. Urbanizacja terenów, utwardzanie powierzchni powoduje konieczność skanalizowania powierzchni ziemi i ujmowanie w sposób zorganizowany wód opadowych. W niewielkim stopniu kanalizacją deszczową objęte są tereny miast Powiatu (około 30%). Natomiast tereny wiejskie w zasadzie nie posiadają zorganizowanych systemów zbierania wód opadowych. Niewielkie fragmenty kanalizacji deszczowych istnieją na niektórych drogach o szczególnym znaczeniu dla regionu. Ta część wód opadowych, która ujmowana jest systemami kanalizacji deszczowych jest odprowadzana do odbiorników (wód powierzchniowych) bezpośrednio bez podczyszczania. Celem poprawy stanu czystości wód powierzchniowych należy też przewidzieć oczyszczanie wód opadowych. Szczególnie dotyczy to większych jednostek osadniczych o zwartej zabudowie, gdzie koncentracja ścieków deszczowych jest największa z uwagi na umocnione nawierzchnie dróg, placów, powierzchni dachowych.W miastach Powiatu planuje się wykorzystanie istniejących odcinków kanalizacji ogólnospławnej jako sieci deszczowej, a w pozostałych nieskanalizowanych częściach terenu doprojektowanie dodatkowych kanałów, szczególnie w części obszaru o dużych skupiskach zabudowy. W przypadku pozostałych terenów objętych planową rozbudową sieci kanalizacyjnych przewiduje się budowę sieci rozdzielczej, przy czym w każdym

96

uzasadnionym przypadku planowane jest podczyszczanie ścieków deszczowych przed zrzutem ich do odbiorników.W ostatnich latach w kraju obserwuje się tendencje do ograniczania ilości powstających ścieków przemysłowych. Powiat Gnieźnieński nie odbiega w tym obszarze od tych uwarunkowań. Sytuacja ta jest spowodowana wprowadzaniem racjonalizacji gospodarki wodnej w zakładach, ale także regresją gospodarczą w Powiecie, która doprowadziła w ostatnich latach do likwidacji szeregu uciążliwych zakładów. Wpływ rolnictwa na jakość wód jest uzależniony od wielu czynników: ukształtowania terenu, stosowanej gospodarki nawozowej, stanu opadów atmosferycznych i warunków klimatycznych, usytuowania w stosunku do wód powierzchniowych lub podziemnych itp. Do zanieczyszczeń powierzchniowych lub obszarowych wód zaliczane są m.in. zanieczyszczenia spłukiwane opadami atmosferycznymi z terenów rolnych i leśnych. Obejmuje to także zanieczyszczenia wsiąkające do gruntu, przenikające do wód gruntowych i za ich pośrednictwem zasilające wody powierzchniowe. Czynnikami zanieczyszczającymi, wymywanymi z pól, łąk i pastwisk do odbiorników, są przede wszystkim składniki nawozów mineralnych i organicznych (gnojowica, gnojówka, obornik), chemiczne środki ochrony roślin, ścieki i osady ściekowe wykorzystywane do celów rolniczych lub w niewłaściwy sposób wprowadzane do ziemi. Ze względu na strukturę gruntów na terenie Powiatu Gnieźnieńskiego, przeważającą ilość gruntów i użytków rolnych, zagrożenie ze strony rolnictwa dla jakości wód w tym regionie stanowi bardzo poważny problem.Identyfikacja nielegalnych podłączeń na terenach gmin w Powiecie Gnieźnieńskim powinna nastąpić w wyniku inwentaryzacji sieci kanalizacji sanitarnej i deszczowej. Obecnie jest to problem nierozpoznany stanowiący zagrożenie zarówno dla środowiska gruntowo – wodnego, jak i dla gospodarki komunalnej Powiatu. Planuje się sukcesywne rozwiązywanie tego problemu w miarę postępu prac w kierunku skanalizowania terenów poszczególnych gmin i zidentyfikowania wszystkich podmiotów dokonujących nielegalnych zrzutów do kanalizacji komunalnej, niezależnie od jej charakteru.

Problem nieszczelnych zbiorników bezodpływowychW związku z tym, że żadna z gmin na terenie Powiatu Gnieźnieńskiego nie jest skanalizowana w stopniu zadowalającym, gospodarka ściekowa w znacznym stopniu oparta jest na gromadzeniu ścieków w zbiornikach bezodpływowych i wywozie ich do punktów zlewczych włączonych najczęściej do kanalizacji komunalnej lub bezpośrednio zlokalizowanych na oczyszczalniach ścieków. Zgodnie z art. 3 ust.3 pkt 1 ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach, mają one obowiązek prowadzić ewidencję zbiorników bezodpływowych w celu kontroli częstotliwości ich opróżniania oraz opracowania planu rozwoju sieci kanalizacyjnej. W chwili obecnej żadna z gmin w Powiecie nie zewidencjonowała wszystkich zbiorników bezodpływowych, dlatego oszacowanie ich ilości, pojemności, stanu technicznego oraz dokonanie oceny prawidłowości ich eksploatacji jest niemożliwe. Do wywozu ścieków ze zbiorników bezodpływowych uprawnione są wyłącznie przedsiębiorcy posiadający wymagane w tym zakresie zezwolenie wydane przez wójta lub burmistrza właściwego ze względu na świadczenie usług.Nierozpoznana w pełni sytuacja w gospodarce ściekami gromadzonymi w zbiornikach bezodpływowych pozwala sądzić, iż prawdopodobnie duża część tych zbiorników nie spełnia wymagań w zakresie właściwego stanu technicznego, a także wywóz zgromadzonych ścieków odbywa się przez firmy niekoniecznie do tego uprawnione, a często także dokonywany przez samych użytkowników (szczególnie w przypadku gospodarstw rolnych) na pola własne w celu rolniczego wykorzystania. Są to działania niezgodne z obowiązującym w tym zakresie prawem.

97

Ponadto zarówno nieszczelne zbiorniki bezodpływowe na ścieki, jak i niekontrolowany ich wywóz stanowią poważne zagrożenie dla środowiska gruntowo - wodnego. Takie działania powodują zachwianie równowagi biologicznej i gospodarczej, stanowią m.in. zagrożenie bakteriologiczne dla wód powierzchniowych przeznaczonych na kąpieliska, skażenia ujęć infiltracyjnych wody, zanieczyszczenia wód przeznaczonych na hodowle ryb i do rekreacji oraz nadmiernego zanieczyszczenia i eutrofizacji wód stojących powierzchniowych.

Problem kanalizacji ogólnospławnejProblem kanalizacji ogólnospławnej na terenie Powiatu Gnieźnieńskiego występuje obszarowo na terenie miast, gdzie miejscami brak jest rozdzielczego systemu kanalizacyjnego. Powoduje to zakłócenia w pracy oczyszczalni, niższą skuteczność redukcji zanieczyszczeń oraz wyższe koszty oczyszczania. Stan techniczny sieci kanalizacyjnej w miastach jest zły. W związku z tym w miastach planuje się wykorzystanie istniejącej kanalizacji ogólnospławnej jako sieci deszczowej, a w pozostałych nieskanalizowanych częściach terenu doprojektowanie dodatkowych kanałów, szczególnie w częściach obszarów o dużym skupieniu zabudowy. W przypadku pozostałych terenów objętych planową rozbudową sieci kanalizacyjnych przewiduje się budowę sieci rozdzielczej, przy czym w każdym uzasadnionym przypadku planowane jest podczyszczanie ścieków deszczowych przed zrzutem ich do odbiorników.Tereny wiejskie nie zostały skanalizowane w stopniu zadowalającym, co powoduje częste niedociążenie hydrauliczne gminnych oczyszczalni ścieków, ale jednocześnie nadmierne okresowe ich obciążenia ładunkiem zanieczyszczeń (z powodu ścieków dowożonych). Pozostałe istniejące systemy kanalizacyjne działają w większości jako rozdzielcze, a planowane dalsze działania w zakresie skanalizowania docelowego gmin Powiatu także przewidują kanalizację komunalną w systemie rozdzielczym.

Jakość powietrza i zmiany klimatuZgodnie z art. 85 ustawy – Prawo ochrony środowiska z dnia 27 kwietnia 2001 r. (Dz. U. Nr 62, poz. 627 ze zmianami) ochrona powietrza polega na zapewnieniu jak najlepszej jego jakości, określanej za pomocą poziomów substancji w powietrzu, definiowanych jako stężenia tych substancji w powietrzu odniesione do ustalonego czasu lub opad substancji w odniesieniu do ustalonego czasu i powierzchni. Jak najlepszą jakość powietrza mają zapewnić działania na rzecz utrzymania poziomów substancji w powietrzu poniżej poziomów dopuszczalnych lub co najwyżej (maksymalnie) na tych poziomach, bądź też zmniejszania ich co najmniej do dopuszczalnych, gdy są one przekroczone.Decydujący wpływ na jakość powietrza na obszarach zurbanizowanych mają emisje z pojazdów samochodowych oraz z komunalnych i przemysłowych źródeł stacjonarnych, w tym głównie zakładów energetycznych oraz sieciowych i lokalnych źródeł ciepła. Największą presję na stan powietrza na obszarze większych aglomeracji wywiera energetyczne spalanie paliw. Można tu wyodrębnić emitory wysokie, oddziałujące w większych odległościach (emitory punktowe - duże obiekty przemysłowe) oraz emitory niskie, mające wpływ na bezpośrednie ich sąsiedztwo (emitory punktowe lub powierzchniowe - małe zakłady i lokalne kotłownie oraz indywidualne systemy grzewcze mieszkańców). Energetyczne spalanie paliw jest źródłem emisji podstawowej: dwutlenku siarki, dwutlenku azotu i pyłu. Stężenia tych substancji w powietrzu wykazują zmienność w ciągu roku – rosną w sezonie grzewczym i maleją latem. Występuje też wyraźna różnica pomiędzy wielkością emisji tych substancji na obszarach miast i poza nimi. Przeciętnie w skali kraju stężenia dwutlenku siarki w miastach i poza nimi różnią się o ponad 30 % (dane dla roku 1996), oczywiście na korzyść obszarów pozamiejskich. Natomiast średnie stężenia dwutlenku azotu są ponad dwukrotnie większe w miastach (dodatkowy wpływ źródeł komunikacyjnych).

98

Należy zaznaczyć, że poziomy stężeń dwutlenku siarki i dwutlenku azotu w miastach polskich nie różnią się od rejestrowanych w miastach Europy. Poziom stężeń substancji podstawowych wprowadzanych do powietrza wykazuje tendencję spadkową, oprócz wzrostu emisji dwutlenku azotu wynikającej z oddziaływania ruchu samochodowego. Działania ograniczające emisję substancji podstawowych wiążą się przede wszystkim ze zmianą nośników energii (gazyfikacja) oraz uciepłownieniem gospodarstw domowych (likwidacja emisji niskiej). Ruch samochodowy jest przez niektórych autorów określany jako najpoważniejsze źródło emisji substancji wpływających na stan powietrza na obszarze miast. Wielkość emisji ze źródeł mobilnych zależy od natężenia i organizacji ruchu samochodowego oraz stanu technicznego pojazdów i dróg. Substancje wprowadzane do powietrza przez ruch samochodowy (emisja ze źródeł liniowych) to: tlenek węgla, tlenki azotu, węglowodory, sadza, pyły zawierające metale ciężkie, m.in. ołów (emisja ze spalania w silnikach) oraz pyły gumowe (emisja na skutek tarcia opon o nawierzchnię drogi).Stały wzrost ruchu pojazdów powoduje wzrost wielkości emisji ze źródeł mobilnych. Jest on obserwowany zwłaszcza w otoczeniu arterii komunikacyjnych o dużym natężeniu ruchu Na zwiększanie emisji tego rodzaju wpływają też uliczne korki, powodując wzrost zużycia paliwa i wydłużając czas przejazdu. Problem ten jest do tej pory nierozwiązany. Działania na rzecz ograniczania emisji ze źródeł mobilnych to z jednej strony nakładanie i egzekwowanie wymogów w zakresie emisji substancji na silniki pojazdów samochodowych, zakaz rejestracji dwusuwów, zaostrzenie norm jakościowych dla paliw samochodowych, a z drugiej strony usprawnianie ruchu, stymulowanie rozwoju komunikacji zbiorowej, budowa obwodnic eliminujących ruch samochodów ciężarowych w miastach i poprawiających płynność ruchu lokalnego. Presja ze strony rozwijającej się motoryzacji jest jednak tak silna, że mimo tych działań nie obserwuje się tendencji spadku udziału emisji ze źródeł mobilnych w odniesieniu do emisji całkowitej.Należy zwrócić uwagę, że emisja ze źródeł mobilnych a także tzw. niska emisja ze spalania paliw przyczynia się do tworzenia emisji wtórnej. Na skutek reakcji fotochemicznych przebiegających z udziałem występujących w powietrzu tlenków azotu, węglowodorów i światła słonecznego (przy wysokiej temperaturze) powstaje w dolnych partiach atmosfery silnie toksyczny ozon. Maksima koncentracji ozonu obserwuje się z reguły w większych odległościach od głównych arterii komunikacyjnych, w miejscach koncentracji w powietrzu lekkich węglowodorów, np. w parkach i lasach podmiejskich z przewagą drzewostanu iglastego. Procesy technologiczne realizowane w zakładach przemysłowych są źródłem emisji substancji tzw. specyficznych. Mogą to być substancje organiczne i nieorganiczne emitowane w sposób zorganizowany lub niezorganizowany (emisja punktowa i obszarowa). Za najistotniejsze z emisji substancji specyficznych uznaje się amoniak, benzo(a)piren, związki metali ciężkich, chlorowcopochodne węglowodory i dioksyny. Działania ograniczające emisje substancji specyficznych wymagają stosowania najnowszych technologii i technik minimalizujących ich powstawanie.Mając na uwadze potrzeby sterowania jakością powietrza i ochrony przed emisjami, ustawodawca nałożył na wojewodów obowiązek oceny stanu jakości powietrza w obrębie wydzielonych jednostek terytorialnych zwanych strefami, pokrywających się z obszarami Powiatów lub aglomeracji powyżej 250000 mieszkańców. Ocenę faktycznego poziomu substancji w powietrzu w poszczególnych strefach przeprowadza się corocznie i na jej podstawie dokonuje się klasyfikacji stref w zależności od tego czy przekraczane są dopuszczalne poziomy substancji. Pierwszą roczną ocenę jakości powietrza w strefach przeprowadzono w pierwszym półroczu br. na podstawie badań wykonanych w roku 2002.

99

Bilans emisji i imisjiGłówne źródła emisji substancji do powietrza stanowią zakłady produkcyjne, kotłownie oraz ruch komunikacyjny, a więc sektor przemysłowy, energetyczny, komunalny i transportowy.

Wśród substancji emitowanych przez zakłady przemysłowe zlokalizowane na terenie Powiatu Gnieźnieńskiego przeważają zanieczyszczenia charakterystyczne dla procesów spalania paliw do celów energetycznych i technologicznych, czyli dwutlenek siarki, tlenki azotu, tlenek węgla i pyły. Wielkość emisji zależy od ilości i jakości używanego paliwa, wyposażenia w urządzenia oczyszczające gazy odlotowe oraz skuteczność działania tych urządzeń. Większość zakładów na terenie Powiatu ma uregulowaną stronę formalno-prawną w zakresie odprowadzania substancji do powietrza, tj. posiada ważne pozwolenie na emisję. Nie wszystkie natomiast dysponują urządzeniami służącymi ograniczeniu emitowanych substancji. Niektóre z zakładów na terenie Powiatu pozostające w ewidencji WIOŚ przekraczają warunki określone w pozwoleniu na emisję gazów lub pyłów do powietrza. Jednym z głównych problemów występujących zarówno na terenach miejskich, jak i wiejskich Powiatu Gnieźnieńskiego jest tzw. niska emisja, związana ze stosowaniem paliw o gorszej jakości w paleniskach domowych oraz z działalnością małych zakładów, niepodlegających obowiązkowi posiadania pozwolenia na wprowadzanie substancji do powietrza. Obowiązek uzyskania pozwoleń emisyjnych nie dotyczy również zarządców dróg, mimo, że emisja substancji generowana przez ruch transportowy ma istotny udział w wielkości globalnej emisji. Brak obwodnic w miejscowościach Powiatu ewidentnie wiąże się z kumulowaniem się substancji emitowanych przez środki lokomocji z emisją z sektora przemysłowego i komunalnego.

Systemy zaopatrzenia w ciepło mieszkańców i przedsiębiorcówOgromna większość instalacji ciepłowniczych w Powiecie zasilana jest węglem. Ma to bezpośredni wpływ na jakość powietrza i rzutuje jednocześnie na znaczący udział emisji energetycznej, a w tym w szczególności „niskiej emisji” w emisji całkowitej substancji z terenu Powiatu. Wykorzystywanie alternatywnych źródeł energii jest zjawiskiem marginalnym.

Obszary uciążliwości zapachowej Odory do chwili obecnej nie są w Polsce normowane, co nie znaczy, że możemy je pominąć. Dodatkowo samo odczucie siły i klasyfikacja zapachów na przyjemne i nieprzyjemne, czy odrażające jest bardzo subiektywna. Zdolność rozpoznawania przez człowieka niektórych lotnych substancji w otoczeniu jest cechą bardzo zindywidualizowaną. Dokładne określenie odległości oddziaływania zapachów jest niemożliwe, gdyż jest ono bardzo zmienne, uzależnione od wielu czynników, w tym od pogody. Zasięg i oddziaływanie odorów uzależnione jest od samego źródła, jego rodzaju i wielkości oraz od warunków atmosferycznych, a przede wszystkim od siły i kierunku wiatru oraz opadów atmosferycznych. Najbardziej bezpośrednią miarą wielkości imisji substancji zapachowo uciążliwych są opinie ludności narażonej na ten rodzaj uciążliwości. Dlatego też dla potrzeb planistycznych winny być opracowane zasady lokalizacji zakładów i przedsięwzięć mogących stanowić potencjalne źródło odorów, np. fermy drobiu, świń, kompostownie, oczyszczalnie ścieków, palarnie kawy, piekarnie itp. Tereny te powinny być lokalizowane w znacznej odległości od zabudowy mieszkaniowej (skupisk ludzi) oraz od strony zawietrznej w stosunku do tej zabudowy, przy uwzględnieniu najczęściej występujących kierunków wiatru. Ponadto należałoby w decyzjach administracyjnych dotyczących lokalizacji, pozwolenia na budowę i pozwolenia na użytkowanie takich przedsięwzięć, narzucać konieczność stosowania nowoczesnych technologii - zamkniętych, hermetycznych, dających największe zabezpieczenie przed ewentualną uciążliwością odorową.

100

Obszary uciążliwości spowodowanej przez ciągi komunikacyjne System komunikacyjny ma istotny wpływ dla stanu jakości powietrza głównie z tytułu transportu drogowego, w tym przede wszystkim ruchu tranzytowego pojazdów ciężkich. W Powiecie Gnieźnieńskim największe potencjalne zagrożenie występuje zatem wzdłuż :

dróg krajowych:- Nr 5 Wrocław – Poznań – Gniezno – Bydgoszcz – Świecie,- Nr 15 Milcz – Gniezno – Ostróda,

dróg wojewódzkich: - Nr 190 Gniezno – Wągrowiec – Krajenka,- Nr 197 Gniezno – Skoki,- Nr 260 Gniezno – Witkowo- Wólka,

oraz pozostałych dróg Powiatowych i gminnych. Sąsiedztwo wymienionych arterii komunikacji drogowej z obszarami wymagającymi zapewnienia właściwych standardów jakości powietrza powoduje, że obszary te należy sklasyfikować jako miejsca potencjalnego zagrożenia. Jest też bezsprzecznym faktem, iż najpoważniejszym problemem jest emisja generowana przez obie drogi krajowe.

Stres miejski – oddziaływanie hałasuEmisja hałasu jest jedną z najbardziej charakterystycznych cech ekosystemów terenów zurbanizowanych. Zagrożenie hałasem rodzi zjawisko zwane stresem miejskim, odzwierciedlane bardzo często w badaniach ankietowych ludności. Ze względu na rodzaj źródeł hałasu wyodrębniamy hałas komunikacyjny, przemysłowy i komunalny. Największy zasięg ma hałas komunikacyjny, odbierany przez mieszkańców jako najbardziej dokuczliwy. Jego ograniczenie przedstawia też największe problemy techniczne. W ostatnich latach globalnie nie obserwuje się znaczącego wzrostu emisji hałasu komunikacyjnego. Wiąże się to z coraz lepszym technicznie taborem transportowym, lepszymi drogami zapewniającymi płynność ruchu, posiadającymi nowe nawierzchnie o właściwościach pochłaniających dźwięk i wyposażanymi przy każdej modernizacji w środki ograniczające emisję. Ekrany wzdłuż nowych arterii komunikacyjnych są coraz częstszym elementem krajobrazu nie tylko w pobliżu nowych dróg tranzytowych i autostrad, ale także w obrębie miast i wsi. Niestety, w warunkach lokalnych, najczęściej na terenach zwartej zabudowy śródmiejskiej z wąskimi ulicami obciążonymi ruchem na granicy przepustowości, stwierdza się bardzo duże odstępstwa od wartości dopuszczalnych poziomu hałasu w środowisku. Hałas uliczny oceniany jest jako szczególnie uciążliwy. Z hałasów komunikacyjnych jako najmniej dokuczliwy postrzegany jest hałas kolejowy.Presja hałasu przemysłowego staje się w ostatnich latach mniejsza. Oddawane do użytkowania zakłady są prawidłowo projektowane pod kątem minimalizacji emisji hałasu do środowiska, co zapewniają (wymuszają) obowiązujące przepisy. Zakłady istniejące podejmują w większości niezbędne działania organizacyjne i techniczne ograniczające emisję hałasu do wartości zapewniających właściwy standard jakościowy środowiska. Spośród źródeł hałasu komunalnego najistotniejsze znaczenie ma hałas towarzyszący obiektom sportu, rekreacji i różnym form rozrywki. Dyskoteki, nocne kluby, obiekty koncertowe na wolnym powietrzu, nawet ogródki wiedeńskie przy restauracjach i kawiarniach są źródłem wielu skarg mieszkańców odczuwających w związku z ich działalnością dyskomfort akustyczny. Negatywnie odbierany jest również tzw. hałas osiedlowy.

Obszary narażone na hałas transportowySystem komunikacyjny stwarza zagrożenia dla stanu akustycznego środowiska głównie z tytułu transportu drogowego, w tym przede wszystkim ruchu tranzytowego pojazdów ciężkich. W Powiecie Gnieźnieńskim największe potencjalne zagrożenie hałasem występuje

101

zatem wzdłuż dróg krajowych oraz dróg wojewódzkich, obsługujących ruch ponadregionalny i regionalny. Znaczna część tych dróg przebiega przez tereny zabudowane, z których większość, to tereny o funkcji mieszkaniowej, wymagającej zapewnienia komfortu akustycznego. Sąsiedztwo wymienionych arterii komunikacji drogowej z obszarami wymagającymi zapewnienia właściwych standardów jakości stanu akustycznego środowiska powoduje, że obszary te należy sklasyfikować jako miejsca potencjalnego zagrożenia drogowym hałasem komunikacyjnym. Najpoważniejszy problem stwarza aktualny pierścieniowo - koncentryczny układ komunikacyjny przebiegający przez centrum Gniezna.

Powiązania zewnętrzne z Gnieznem zapewniają: drogi krajowe:

- Nr 5 Wrocław – Poznań – Gniezno – Bydgoszcz – Świecie,- Nr 15 Milcz – Gniezno – Ostróda,

drogi wojewódzkie: - Nr 190 Gniezno – Wągrowiec – Krajanka,- Nr 197 Gniezno – Skoki,- Nr 260 Gniezno – Witkowo- Wólka,

drogi Powiatowe:- 32401 Gniezno - Zdziechowa – Mieleszyn, - 32406 Gniezno – Mnichowo – Czerniejewo,- 32420 Gniezno – Piekary,- 32430 Gniezno – Wełnica - Strzyżewo Kościelne,- 32431 Gniezno – Osiniec - Wola Skorzęcka,

Powiązania wewnętrzne są realizowane przez: sieć ulic bedących ciągami dróg krajowych (Poznańska, 40 – lecia, Kostrzewskiego,

Wrzesińska, Żwirki i Wigóry, Roosevelta), sieć ulic bedących ciągami dróg wojewódzkich (Kiszkowska, Kłeckowska, Witkowska,

Warszawska, Kościuszki, Lecha, Sobieskiego).Aktualny układ komunikacyjny stanowi zagrożenie dla klimatu akustycznego miasta dotyczy to w szczegówlności ruchu tranzytowego związanego z wlotami tras z kierunku Poznania, Bydgoszczy, Wrześni, a także obciążąjącymi dodatkowo ulice Żwirki i Wigóry, Roosevelta oraz ciąg ulic Dworcowa, Kościuszki i Lecha.Przez Gniezno przebiegają linie kolejowe:

- Poznań-Bydgoszcz (dwutorowa, zelektryfikowana, kierunek wschód-zachód),- Września – Gniezno - Nakło (na odcinku Września - Gniezno dwutorowa,

zelektryfikowana, na odcinku Gniezno-Nakło jest jednotorowa i niezelektryfikowana, kierunek północ-południe),

- Gniezno - Witkowo (jednotorowa, niezelektryfikowana),- Gniezno – Winiary - Sława Wielkopolska (jednotorowa, niezelektryfikowana),

WIOŚ przeprowadził badnia wpływu hałasu drogowego na klimat akustyczny Gniezna. Celem wykonanych pomiarów było określenie warunków panujących w bezpośrednim sąsiedztwie tras komunikacyjnych i uzyskanie informacji o uciążliwości akustycznej analizowanych źródeł. Pomiary przeprowadzono w 76 punktach położonych w odległości 1 m od krawężnika jezdni na wysokości 1,2-1,5 m od jego poziomu. Badania wykazały, że w bezpośrednim sąsiedztwie tras komunikacyjnych Gniezna klimat akustyczny jest zdecydowanie niekorzystny. Spośród 76 wysnaczonych punktów tylko w 9 (12,2% długości przebadanych ulic) poziom równoważnych hałasów drogowych nie przekracza 60 dB – maksymalnej dopuszczalnej wartości poziomu równoważnego hałasu w porze dziennej.

102

Pomiary udowodniły, że głównym czynnikiem uciążliwości dróg jest ruch ciężarowy i jednocześnie wskazały na konieczność wyeliminowania go z obszarów gęstej zabudowy i innych terenów chronionych. Badania potwierdzają zasadność skupienia się na szeroko rozumianym monitoringu komunikacyjnym.

Identyfikacja miejscowych źródeł hałasuW obrazie aktywności gospodarczej Powiatu dominują duże znane w całym kraju zakłady przemysłowe, ale tworzą ją także mikroprzedsiębiorstwa i przedsiębiorstwa małe, o profilu produkcyjno – usługowo - handlowym.Ze stopnia urbanizacji Powiatu, z charakteru zabudowy i głównych funkcji można rozpoznać, że rozpatrywane obecnie rodzaje hałasu mogą mieć jedynie znaczenie lokalne i nie stwarzają zagrożenia dla większej liczby ludności. Dużą skuteczność w likwidowaniu uciążliwości akustycznej podmiotów prowadzących działalność gospodarczą wykazuje działalność kontrolna i interwencyjna WIOŚ. Skargi rozwiązywane są coraz częściej na szczeblu gmin, a pomiary hałasu przeprowadza się tylko w uzasadnionych przypadkach. Większość zakładów szybko dostosowuje się do obowiązujących norm (szczególnie po otrzymaniu decyzji o nałożeniu kary pieniężnej), a rekontrole po pewnym czasie wskazują, że problem został rozwiązany ostatecznie. Wśród działań podejmowanych w celu ograniczenia emisji hałasu do środowiska, w ostatnich latach mają największy udział remonty i modernizacje oraz wykonywanie dodatkowych zabezpieczeń. Coraz częściej sprawy rozprzestrzeniania się hałasu rozpatrywane są na szczeblu planowania i lokalizacji, duże zaniedbania stwierdza się natomiast w przypadkach zmiany sposobu użytkowania obiektów.

Obszary wymagające programów naprawczychW oparciu o zebrane informacje i przeprowadzoną na ich podstawie analizę, stwierdza się, że na terenie Powiatu Gnieźnieńskiego występują obszary wymagające w myśl obowiązujących przepisów opracowania programów naprawczych. Wynika to z badań przeprowadzonych przez WIOŚ w pobliżu dróg krajowych nr 15 i 5 w obrębie Gniezna. W oparciu o zebrane informacje nie można jednak jednoznacznie stwierdzić, czy któryś z obszarów należy zaliczyć do zagrożonych hałasem. Do chwili obecnej w Powiecie nie utworzono obszaru ograniczonego użytkowania ze względu na ponadnormatywną emisję hałasu.

Przewidywane kierunki zmianPrognozując zmiany stanu akustycznego środowiska w Powiecie Gnieźnieńskim należy odnieść się do występujących w Powiecie zmian gospodarczych. Mając powyższe na uwadze należy przewidywać, że w przyszłości będzie następować zmniejszanie się ilości źródeł hałasu przemysłowego i ograniczanie jego zasięgu, zgodnie z obserwowaną w ostatnich latach tendencją ogólnokrajową wynikającą z upadku nienowoczesnych obiektów przemysłowych i korelującą się ze wzmocnieniem działania organów administracji publicznej coraz skuteczniej wdrażających i egzekwujących prawo ochrony środowiska. W Powiecie Gnieźnieńskim należy się przede wszystkim spodziewać intensyfikacji oddziaływania akustycznego dróg krajowych. Prognozując zmiany hałasu komunalnego należy zauważyć, że w Powiecie jest 5 ośrodków miejskich, z których jedynie Gniezno ma charakter centrotwórczy. Przy stosunkowo niekorzystnej migracji i spadku liczby urodzeń nie należy się spodziewać gwałtownego rozwoju aglomeracji, co oznacza, że hałas komunalny, a w tym głownie osiedlowy, nie będzie cechował się tendencją rozwoju. Stąd więc nie należy przewidywać zwiększenia zasięgu oddziaływania tego rodzaju hałasu.

103

W związku z planowanym rozwojem turystyki może pojawić się większa liczba obiektów będących źródłami hałasu komunalnego, towarzyszącego miejscom rekreacji, rozrywki i wypoczynku.

Oddziaływanie pól elektromagnetycznychZgodnie z ustawą Prawo ochrony środowiska pola elektromagnetyczne definiuje się jako pola elektryczne, magnetyczne oraz elektromagnetyczne o częstotliwości od 0 Hz do 300 GHz. Źródłem pól elektromagnetycznych emitowanych do środowiska w powyższym zakresie częstotliwości są stacje i linie elektroenergetyczne, urządzenia radionadawcze i radiokomunikacyjne oraz liczne urządzenia medyczne i przemysłowe. Wpływ tych urządzeń na środowisko jest zależny od częstotliwości ich pracy, ale przede wszystkim od wielkości wytwarzanej przez nie energii. W związku z tym z punktu widzenia ochrony środowiska istotne znaczenie mają następujące obiekty: linie i stacje elektroenergetyczne o napięciu znamionowym równym 110 kV lub wyższym, obiekty radionadawcze, w tym: stacje nadawcze radiowe i telewizyjne, urządzenia radiokomunikacyjne, w tym stacje bazowe telefonii komórkowej o

częstotliwości 450 – 1800 MHz, których sieć rozwinęła się znacznie w ciągu ostatnich lat, urządzenia radiolokacyjne.

Podstawowa zasada ochrony przed polami elektromagnetycznymi została zapisana w art. 121 Prawa ochrony środowiska. Zgodnie z tą zasadą ochrona przed polami elektromagnetycznymi polega na zapewnieniu jak najlepszego stanu środowiska poprzez utrzymanie poziomów pól elektromagnetycznych poniżej dopuszczalnych lub, co najmniej na tych poziomach oraz na zmniejszaniu poziomów pól elektromagnetycznych, co najmniej do dopuszczalnych, gdy nie są one dotrzymane. Ochrona środowiska przed polami elektromagnetycznymi realizowana była do dnia 30 czerwca 2003r. w oparciu o Rozporządzenie Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa z dnia 11 sierpnia 1998 r., w sprawie szczegółowych zasad ochrony przed promieniowaniem szkodliwym dla ludzi i środowiska, dopuszczalnych poziomów promieniowania, jakie mogą występować w środowisku, oraz wymagań obowiązujących przy wykonywaniu pomiarów kontrolnych promieniowania (Dz.U. Nr 107, poz. 676). Z dniem 1 lipca 2003r. rozporządzenie to przestało obowiązywać, jest natomiast traktowane jako zbiór zasad i wiedzy, którą stosuje się przy projektowaniu, budowie i eksploatacji obiektów będących źródłami pól elektromagnetycznych.

Obszary narażone na oddziaływania pól elektromagnetycznych wytwarzanych przez stacje i linie elektroenergetyczne wysokich napięćPola elektromagnetyczne wokół linii o napięciu niższym niż 110 kV traktowane są jako nieistotne z punktu widzenia wpływu na środowisko i zdrowie ludzi. Natomiast pola elektromagnetyczne o wartościach przekraczających wartości dopuszczalne mogą występować wokół linii elektroenergetycznych wysokich napięć oraz w otoczeniu stacji elektroenergetycznych.Na terenie Powiatu Gnieźnieńskiego zlokalizowane są:

sieć linii elektroenergetycznych 110 kV, linie elektroenergetyczne 220 kV, stacje elektroenergetyczne 110 kV.

Dopuszczalny poziom pól elektromagnetycznych wokół urządzeń o częstotliwości 50 Hz (takich jak linie i stacje elektroenergetyczne) wyrażony jest przez wartość skuteczną natężenia pola elektrycznego 10 kV/m w odniesieniu do miejsc dostępnych dla ludności i 1 kV/m w odniesieniu do obszarów zabudowy mieszkaniowej oraz wartość skuteczną natężenia pola magnetycznego 80 A/m.

104

Wojewódzka Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna nie stwierdziła występowania w Powiecie Gnieźnieńskim miejsc dostępnych dla ludności, w których pola elektromagnetyczne przekraczałyby wartość dopuszczalną. Natomiast według danych literaturowych pomiary pól elektromagnetycznych wskazują na to, że pod liniami elektroenergetycznymi o napięciu 220 kV i 110 kV mogą być przekroczone dopuszczalne poziomy pól elektromagnetycznych określone dla terenów zabudowy mieszkaniowej. W związku z tym pod liniami 110 kV i 220 kV oraz w bezpośrednim ich sąsiedztwie należy unikać lokalizacji takiej zabudowy, lub jej planowaną lokalizację poprzedzać pomiarami pól elektromagnetycznych w środowisku.W studiach uwarunkowań i kierunków zagospodarowania niektórych gmin Powiatu Gnieźnieńskiego uwzględniono ten aspekt i wprowadzono zapisy ograniczające dostępność terenów w pobliżu linii elektroenergetycznych. Dla 110 kV obowiązuje 35 metrowy pas ograniczony dla zabudowy, zaś dla linii 220 kV – 50 metrowy pas ograniczony dla zabudowy.

Przewidywane kierunki zmianW Powiecie Gnieźnieńskim nie przewiduje się nowych inwestycji w zakresie sieci elektroenergetycznych 220 kV i 400 kV. Narodowa Strategia Rozwoju Regionalnego jako preferencje strategii rozwoju wymienia jednak rozbudowę sieci telekomunikacyjnych i informatycznych. Przewiduje się, że w najbliższych latach będzie następował ciągły rozwój nowych technik telekomunikacyjnych i informatycznych. Mając to na względzie oraz biorąc pod uwagę rosnące zapotrzebowanie na usługi telefonii komórkowej i łączności internetowej, która będzie się opierać na łączach radiowych, należy się spodziewać w najbliższych latach budowy kolejnych obiektów radiokomunikacyjnych - źródeł emisji pól elektromagnetycznych do środowiska.

Wioski:

niska świadomość ekologiczna społeczności lokalnej, niedostateczna edukacja ekologiczna i brak narzędzi służących kreowaniu postaw

proekologicznych, brak kompleksowych i skatalogowanych informacji nt. ożywionej i nieożywionej

przyrody na terenie Powiatu Gnieźnieńskiego, zagrożenie dla środowiska wynikające z intensywnej gospodarki rolnej, stosunkowo duży obszar parków krajobrazowych zlokalizowanych na terenie Powiatu

Gnieźnieńskiego, liczne pomniki i rezerwaty przyrody oraz rozszerzenie się użytków ekologicznych, duża liczba parków miejskich i wiejskich stanowiących miejsce wypoczynku dla

mieszkańców Powiatu, niewielkie wykorzystanie, szczególnie parków wiejskich dla potrzeb zorganizowanej

turystyki i rekreacji, duże złoża kruszyw naturalnych, szczególnie żwiru i pisaku, liczne dzikie wysypiska zlokalizowane na terenie Powiatu Gnieźnieńskiego, postępująca erozja gleb wynikająca z niewłaściwej działalności człowieka, uciążliwy pod względem zanieczyszczeń i hałasu transport samochodowy, szczególnie

dla mieszkańców miast, brak zainteresowania gospodarczym wykorzystaniem wód termalnych i siły wiatru, brak nadzoru nad odprowadzaniem ścieków komunalnych, niski stopień skanalizowania, zwłaszcza terenów wiejskich, brak nadzoru i przemyślanych kompleksowych działań w zakresie tzw. „uciążliwości

zapachowych”

3. Infrastruktura społeczna

105

Jakość życia mieszkańców zależy w dużej mierze od poziomu usług publicznych. W wielu wypadkach władze powiatowe i ich jednostki organizacyjne mają pozycję monopolisty w realizacji usług publicznych co tym bardziej powinno mobilizować władze do podnoszenia ich jakości oraz ułatwiania dostępu.

3.1. Osadnictwo i mieszkalnictwo

Niezależnie od zmieniających się uwarunkowań społeczno - gospodarczych i prawnych istnieje konieczność ciągłego zaspokojenia potrzeb mieszkaniowych ludzi, a także poprawy standardu mieszkaniowego, wyrażonego w m2 powierzchni użytkowej/ osobę.

Liczba mieszkań oddanych do użytku w roku 2002 na terenie Powiatu Gnieźnieńskiego

Nazwa jednostki samorządu

terytorialnego

Liczba mieszkań oddanych do użytku

Powierzchnia mieszkań

oddanych do użytku

Powierzchnia mieszkań oddanych

do użytku w odniesieniu do liczby

mieszkańców

Liczba mieszkań oddanych do użytku

w odniesieniu do liczby mieszkańców

[10-3]Powiat Gniezno 270 21.128 m2 0,15 m2/osobę 1,93Miasto Gniezno 213 14.350 m2 0,20 m2/osobę 3,03Gmina Trzemeszno 14 1.809 m2 0,13 m2/osobę 1,00Gmina Witkowo 15 1.974 m2 0,15 m2/osobę 1,11Gmina Gniezno 15 1.818 m2 0,22 m2/osobę 1,82Gmina Kiszkowo 6 357 m2 0,07 m2/osobę 1,13Gmina Łubowo 4 518 m2 0,10 m2/osobę 0,77Gmina Mieleszyn 2 177 m2 0,04 m2/osobę 0,50Gmina Niechanowo 1 125 m2 0,02 m2/osobę 0,19

W gminie Czerniejewo i gminie Kłecko nie oddano do użytku żadnego mieszkania.

W latach poprzednich liczba oddanych mieszkań do użytku kształtowała się następująco:

Nazwa 1995 1996 1997 1998 2000 2001

jednostki samorządu terytorialnego

L P L P L P L P L P L P

Powiat Gniezno - - - - 160 15.034 144 11264 48 5246 121 12009

Miasto Gniezno 99 7859 59 7445 88 7321 108 7543 -20 4340 102 8824

Gmina Trzemeszno - - - - 22 2226 14 1602 0 0 2 350

Gmina Witkowo - - - - 10 959 9 776 4 544 2

Gmina Gniezno 11 1268 7 1022 6 649 2 235 2 197 10 1773

Gmina Kiszkowo 23 2109 8 807 7 805 2 217 1 127 0 0

Gmina Łubowo 7 1057 5 522 7 767 4 328 2 215 1 179

Gmina Mieleszyn 4 437 2 237 4 453 1 148 0 0 1 84

Gmina Niechanowo 1 135 2 239 5 551 1 118 2 240 3 393

Gmina Czerniejewo 14 1647 8 904 3 378 1 118 -1 -106 0 0

Gmina Kłecko 4 466 3 293 8 925 2 179 -5 -387 0 0L– liczba mieszkań oddanych do użytku,P – powierzchnia mieszkań oddanych do użytku [m2].Na koniec 1998 roku w Powiecie Gnieźnieńskim było w sumie 39.835 mieszkań. Do końca 2002 r. oddano do użytku 439 mieszkań, co zwiększyło ogólną ich liczbę do 40274 mieszkań. Daje to średnią 287 mieszkań na 1000 mieszkańców. Dla uzyskania w ciągu najbliższych 15 lat standardu europejskiego, który wynosi 400 mieszkań na 1000 mieszkańców, do 2020 roku

106

należałoby w Powiecie zbudować około 15769 mieszkań. Daje to średnią roczną 2788 mieszkań. Biorąc pod uwagę średnią liczbę obecnie oddawanych do użytku mieszkań, standardy europejskie uzyskalibyśmy za ponad 100 lat. Oznacza to, że tempo oddawania nowych mieszkań do użytku jest bardzo dalekie od standardów europejskich.Mieszkalna powierzchnia użytkowa przypadająca na jednego mieszkańca Powiatu także znacznie odbiegają od standardów europejskich.W roku 1998 było to 17,5 m2/ osobę, obecnie jest to 17,6 m2/osobę. Koniecznie należy w tym zakresie przedsięwziąć odpowiednie kroki poprawiające sytuację.Wielkość gmin Powiatu Gnieźnieńskiego nie ma aktualnych miejscowych planów Zagospodarowania przestrzennego, co w znaczący sposób utrudnia rozwój osadnictwa i działalność gospodarczą na ich terenie.Najlepsza sytuacja w tym zakresie jest w Gminie Gniezno, gdzie zlokalizowanych jest wiele działek przeznaczonych zarówno pod budownictwo mieszkaniowe, mieszkaniowo – usługowe, rzemieślnicze, letniskowe oraz aktywizację gospodarczą. Dla terenów, na których zlokalizowano te działki, gmina posiada Miejscowe Plany zagospodarowania Przestrzennego. Daje to szanse na szybki i dynamiczny rozwój zarówno osadnictwa, jak i tworzenia nowych przedsiębiorstw na terenie gminy Gniezno. Konieczne jest podjęcie więc intensywnych działań w tym zakresie także w innych gminach Powiatu Gnieźnieńskiego. Daje to szanse na wykorzystanie dobrego położenia niektórych miejscowości Powiatu Gnieźnieńskiego względem głównych szlaków komunikacyjnych Wielkopolski. Da to szanse na rozwój obszarów wiejskich i miejsko – wiejskich, a tym samym całego Powiatu Gnieźnieńskiego.

Wnioski:

stosunkowo niewielka liczba mieszkań oddanych do użytku, brak budownictwa socjalnego, nie rozwijające się budownictwo wielorodzinne, brak miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego, utrudniający osadnictwo.

3.2. Pomoc społeczna udzielana mieszkańcom

Przemiany gospodarcze oraz towarzyszące im zmiany własnościowe spowodowały istotne przesunięcia w rozkładzie dochodów, w wyniku których nastąpiło ogromne zróżnicowanie materialne oraz pogorszenie lub zagrożenie bytu wielu grup społecznych.Z badań statystyczno – socjologicznych wynika, że sytuacja w zakresie ubóstwa ulega sukcesywnemu pogorszeniu. Drastycznie pogarsza się także sytuacja niektórych grup społecznych (ludność zamieszkała na terenach wiejskich nie mająca gospodarstw rolnych, ludność żyjąca z świadczeń społecznych, emeryci i renciści), a także wielu węższych grup społecznych (młodzież z rodzin wielodzietnych, rodziny niepełne, rodziny z osobami bezrobotnymi w swoim składzie).Czynnikami biedotwórczymi, wpływającymi na poszerzenie się zasięgu ubóstwa są:

- dynamika przeciętnych dochodów wpływających na jedną osobę;- redukcja wydatków na żywność;- spadek odsetek gospodarstw oceniających swoją sytuację jako dobrą i bardzo dobrą;- wzrost bezrobocia rejestrowanego;- większość pracujących w gospodarstwie zarabia poniżej przeciętnego wynagrodzenia;- sytuacja demograficzna;- spadek liczby turystów, w tym turystów zagranicznych.

Istotny wpływ na sytuację bytową społeczeństwa odegrały również społeczne skutki przeprowadzenia czterech reform (administracyjna, edukacyjna, zdrowotna i emerytalna).Pomocy mieszkańcom Powiatu Gnieźnieńskiego, znajdującym się w trudnej sytuacji materialnej udzielają Gminie Ośrodki Pomocy Społecznej (Miejski Ośrodek Pomocy

107

Społecznej). Na terenie Powiatu Gnieźnieńskiego działa 10 ośrodków pomocy społecznej (w tym jeden Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Gnieźnie).Przyznają one pomoc mieszkańcom w postaci:

zasiłku stałego - świadczenie obligatoryjne przysługujące osobie zdolnej do pracy, lecz nie pozostającej w zatrudnieniu ze względu na konieczność sprawowania opieki nad dzieckiem wymagającym stałej pielęgnacji i systematycznego współdziałania w postępowaniu leczniczym, rehabilitacyjnym oraz edukacyjnym, jeżeli dochód rodziny nie przekracza progu określonego w ustawie o pomocy społecznej, a dziecko jest uprawnione do otrzymania zasiłku pielęgnacyjnego;

zasiłku okresowego gwarantowanego - świadczenie obligatoryjne przysługujące osobie, która utraciła prawo do zasiłku dla bezrobotnych z powodu upływu okresu jego pobierania, a dochód rodziny nie przekracza kryterium dochodowego ustalonego na podstawie ustawy o pomocy społecznej. Gwarantowany zasiłek okresowy przysługuje tej osobie, jeżeli w dniu utraty prawa do zasiłku dla bezrobotnych oraz w okresie pobierania gwarantowanego zasiłku okresowego samotnie wychowuje co najmniej jedno dziecko do 7 roku życia;

zasiłku stałego wyrównawczego - świadczenie obligatoryjne, przysługujące osobie samotnej, całkowicie niezdolnej do pracy z powodu wieku lub inwalidztwa, jeżeli jej dochód jest niższy od określonego kryterium dochodowego. Jeżeli uprawniony nie posiada żadnego dochodu, to zasiłek stały jest równy kryterium dochodowemu. Gdy posiada dochody niższe od kryterium dochodowego wówczas wysokość zasiłku stałego wyrównawczego jest równa różnicy między kryterium dochodowym, a dochodem tej osoby;

macierzyńskiego zasiłku okresowego oraz macierzyńskiego zasiłku jednorazowego - świadczenia przysługujące jeżeli faktyczny dochód na osobę w rodzinie nie przekracza dochodu na osobę w rodzinie określonego ustawą;

dożywiania dzieci w szkołach - gminy finansują dożywianie wszystkich dzieci spełniających kryteria dochodowe, które mieszkają na jej terenie. Dotyczy to zarówno dzieci uczęszczających do szkół podstawowych, gimnazjalnych oraz ponadgimnazjalnych.

zasiłku celowego świadczonego fakultatywnie - przyznawane w celu zaspokojenia niezbędnej potrzeby bytowej, a w szczególności na pokrycie części lub całości kosztów leków i leczenia, remontu mieszkania, opału, odzieży, pobytu dziecka w żłobku lub przedszkolu, a także kosztów pogrzebu. Zasiłki te przyznawane są także osobie lub rodzinie, które poniosły straty w wyniku zdarzenia losowego, klęski żywiołowej czy ekologicznej. Zasiłek celowy przyznawany jest niezależnie od dochodów i może nie podlegać zwrotowi. Może być także przyznawany w formie biletu kredytowego;

zasiłki celowe specjalne - świadczone fakultatywne, przysługujące na mocy ustawy o pomocy społecznej w uzasadnionych przypadkach osobie lub rodzinie nie spełniającej kryterium dochodowego.

Pomocy mieszkańcom udzielają także Gminne Komisje ds. Rozwiązywania Problemów Alkoholowych. W okresie wiosennym oraz letnim dofinansowywane są obozy terapeutyczne i profilaktyczne dla dzieci i młodzieży. Dofinansowywane są także półkolonie organizowane przez różne stowarzyszenia i organizacje pozarządowe. Ze środków komisji dofinansowywane jest także dożywianie dzieci uczęszczających do świetlic socjoterapeutycznych oraz organizowanie różnych imprez dla dzieci w szkołach podstawowych a także upominki Wielkanocne, upominki z okazji Dnia Dziecka oraz Święta Bożego Narodzenia. Dożywianie dzieci w roku 2005 oraz w latach następnych będzie się odbywało na podstawie Rozporządzenia Ministrów z 19 października 2004 r., w sprawie szczegółowych warunków

108

realizacji (2005 r.) Rządowego programu „Posiłek dla potrzebujących”. Określono w nim kryterium dochodowe uprawniające do bezpłatnych posiłków, pomoc w formie zasiłku celowego oraz zasady i tryby udzielania pomocy przewidzianej programem.W najbliższych latach polityka społeczna będzie realizowana zgodnie z celami zapisanymi w Krajowym Planie Działania na rzecz integracji społecznej na lata 2004 – 2006. Plan ten jest dokumentem operacyjnym dla Narodowej Strategii Integracji Społecznej. Najważniejsze działania ujęte w Krajowym Planie Działania na rzecz integracji społecznej:

działania związane z profilaktyką wykluczenia, chodzi o zapobieganie problemom mogącym prowadzić do marginalizacji lub rozwiązanie tych problemów we wczesnym etapie, tak aby ograniczyć zasięg marginalizacji w przyszłości. W grupie tej mieszczą się działania edukacyjne, socjalne, zdrowotne i wspierające, nakierowane na umożliwienie równego startu dzieci i młodzieży,

budowa sieci bezpieczeństwa socjalnego – to działanie skierowane do grupy najuboższych. Chodzi o stworzenie dla nich systemu wsparcia dochodowego, a także realizowanie programów celowych zmierzających do ograniczenia ubóstwa i jego skutków oraz przeciwdziałania wykluczeniu,

aktywizacja grup wykluczonych społecznie lub zagrożonych wykluczeniem z rynku pracy,

rozwój systemu instytucjonalnego służb i usług społecznych wraz z poprawą koordynacji, a także z jasnym podziałem odpowiedzialności instytucji rządowych i samorządowych oraz stworzeniem przestrzeni dla aktywności obywatelskiej i upodmiotowienia osób korzystających ze świadczeń.

Za priorytety na poziomie operacyjnym Krajowego Planu Działania na rzecz integracji społecznej uznano:

zaangażowanie obywateli w działalność społeczną, głównie przez zwiększenie udziału w działalności organizacji pozarządowych (zaangażowanych w realizację celów integracyjnych), a także

wzrost liczby samorządów, które podejmą się tworzenia lokalnych strategii przeciwdziałania ubóstwu i wykluczeniu społecznemu.

W związku z powyższym na barki samorządów lokalnych nałożonych zostanie szereg działań o różnym charakterze. Przygotowując Strategię Rozwoju Powiatu Gnieźnieńskiego, warto o nich pamiętać.

Działania prewencyjneDziałania prewencyjne będą polegały na wyrównywaniu szans edukacyjnych. Będą one skierowane głównie na zwiększenie udziału dzieci 3 – 6 letnich w wychowaniu przedszkolnym. Jest to działanie szczególnie istotne na terenach wiejskich. W roku szkolnym 2001/2002 wczesną edukacją na terenach wiejskich było objętych tylko 34,7% dzieci w wieku 3 lat, (z czego ponad 90% to sześciolatki). W związku z powyższym w najbliższych latach mają być realizowane m. in. konkursy na alternatywne formy edukacji przedszkolnej (np. takie, gdzie nauczyciele będą dojeżdżać do poszczególnych wsi, by prowadzić zajęcia z maluchami) oraz badania stopnia przygotowania sześciolatków do edukacji szkolnej. Do zajęć z najmłodszymi dziećmi mogą być wykorzystane świetlice, które znajdują się w wielu miejscowościach Powiatu Gnieźnieńskiego. Elementem wyrównywania szans, szczególnie młodzieży wiejskiej będzie rozwój systemu stypendiów (w tym wdrażanie od 2005 r. Narodowego Systemu Stypendialnego), a także wsparcie rodzin w trudnej sytuacji, w których dzieci podejmą naukę – poprzez zakup podręczników z programu „Wyprawka szkolna” oraz wsparcie środkami budżetu państwa –dożywienia dzieci w stołówkach szkolnych.

Pomoc rodzinie

109

Wyrównanie szans będzie nakierowane także na pomoc rodzinie – chodzi tu m. in. o pomoc w pełnieniu funkcji wychowawczych poprzez rozwój instytucji opiekuńczych, a także pomoc materialną, czemu służyć ma zmieniony już system świadczeń rodzinnych.Pomoc rodzinie w aspekcie wyrównania szans to także zapobieganie patologiom. W tym celu od 2005 roku planowane jest wdrożenie programu, który umożliwi zakładanie kolejnych świetlic i klubów socjoterapeutycznych na wsiach. W ciągu najbliższych lat mają się też rozwijać nowe formy opieki zastępczej nad dzieckiem, w których znajdą swe miejsce m. in. dzieci niedostosowane społecznie. W tym samym czasie we współpracy z władzami samorządowymi i podmiotami pozarządowymi będzie realizowany Program Zapobiegania Niedostosowaniu Społecznemu i Przestępczości wśród Dzieci i Młodzieży.

Równy dostęp do świadczeńW zakresie zdrowia najważniejsza będzie poprawa dostępu do świadczeń. Planowane jest wdrożenie rozwiązań, które umożliwiają dostęp do świadczeń finansowych z NFZ, nie tylko płacącym składki na ubezpieczenia zdrowotne, ale także osobom spełniającym kryterium dochodowe wynikające z ustawy o pomocy społecznej. Środki na ten cel mają pochodzić z dotacji celowej. W sektorze opieki zdrowotnej realizowane będą działania wynikające z Narodowego Programu Zdrowia. Do przygotowania gminnych i powiatowych programów zdrowotnych, na podstawie, których przygotowane mają być plany zdrowotne województw będą zobowiązane samorządy.

Zapobieganie niepełnosprawnościW zakresie profilaktyki realizowany będzie pilotażowy program rządowy zapobiegający niepełnosprawności wśród najmłodszych. Działania będą polegały na wczesnej pomocy zagrożonym dzieciom w wieku 0 - 7 lat, a także pomocy rodzicom z problemem niepełnosprawności dziecka.Wykluczeniu mają też zapobiegać działania przygotowujące młodzież do wejścia na rynek pracy. W tym celu w szkołach będą pracować doradcy zawodowi, oraz będą funkcjonować szkolne ośrodki kariery (SZOK). Dostępne będą też mobilne centra informacji (MCI) zorganizowane w specjalnych samochodach wyposażonych w komputery. Po całym kraju będą się przemieszczać zespoły doradców zawodowych. Organizacją MCI zajmą się Ochotnicze Hufce Pracy. W Wielkopolsce już działają zarówno Szkoleniowe Ośrodki Kariery oraz Mobilne Centra Informacji.

Sieć bezpieczeństwaW grupie działań tworzących sieci bezpieczeństwa dla osób najuboższych najważniejsze jest wprowadzenie kryteriów dochodowych na potrzeby pomocy społecznej w oparciu o badanie rzeczywistych potrzeb przy jednoczesnym ustaleniu minimalnej gwarantowanej wysokości świadczenia z pomocy społecznej. Progi te zostały zapisane w nowej ustawie o pomocy społecznej. Jednocześnie wprowadzony od maja 2004 r. nowy system świadczeń rodzinnych, w którym zakres pomocy na rzecz rodziny zwiększa się wraz z wiekiem dziecka ma przeciwdziałać zróżnicowaniu dochodowemu i ubóstwu rodzin.W zmniejszeniu obszarów biedy na wsi przez najbliższe trzy lata będą pomagały renty strukturalne, które jednocześnie mają sprzyjać wymianie pokoleń i przejmowaniu gospodarstw rolnych przez młodych rolników.

Aktywizacja marginalizowanychDziałania związane z polityką zatrudnienia zostały zapisane w trzecim priorytecie Krajowego Planu na rzecz integracji społecznej. Obejmują one te grupy, którym na rynku pracy trudno jest poradzić sobie samodzielnie. Do najważniejszych działań w latach 2004 – 2006 będą należały m. in. kontynuacja programu „Pierwsza Praca”, wdrożenie programu „50+”, wspierającego aktywizację zawodową osób po 50 roku życia, projekty współfinansowane z

110

Europejskiego Funduszu Społecznego, zwłaszcza działanie 1.5 SPO RZL (Promocja aktywnej polityki społecznej poprzez wsparcie grup szczególnego ryzyka), a także działania 1.3 i 1.5 SPO RZL (przeciwdziałanie i zwalczanie długotrwałego bezrobocia oraz integracja i reintegracja zawodowa kobiet). Realizowane będą także programy ułatwiające wejście na rynek pracy osobom niepełnosprawnym - Junior (dla absolwentów), Telepraca, ku nowoczesności (wspieranie utrzymania miejsc pracy osób niepełnosprawnych oraz pomoc pracodawcom we wdrażaniu systemów jakości).Aktywizacji grup zagrożonych na rynku pracy służyć ma też realizowanie ustawy o zatrudnieniu socjalnym, a także powstawanie spółdzielni socjalnych (w ciągu dwóch lat ma ich powstać około 100). W latach 2004 – 2006 będzie także realizowany i poszerzony program „Bezdomność”, a także program wspierający gminy w budowaniu lokali socjalnych. W Krajowym Planie zapisano też konieczność działań na rzecz seniorów, z czym wiąże się rozwój usług opiekuńczych. W przyszłości usługi te mają być finansowane w ramach tzw. ubezpieczenia pielęgnacyjnego.

Rozwój służb społecznychSłużby społeczne w ramach Krajowego Planu zostaną zreformowane. Reformę przejdą m. in. służby zatrudnienia (rozbudowana zostanie sieć doradztwa zawodowego), wsparcie uzyskają instytucje pomocy społecznej oraz wybudowane zostaną centra integracji społecznej ( do roku 2006 ma powstać około 100 CIS). Zakłada się, że w przyszłości pracownicy socjalni będą wykonywali swoją pracę zarówno w placówkach publicznych jak i niepublicznych. Samorządy powinny dążyć do zatrudnienia coraz większej liczby, coraz lepiej przygotowanych pracowników pomocy społecznej.Instytucje wspierające integrację społeczną to także punkty informacji obywatelskiej, które w każdej gminie mają powstać do roku 2006.W budowę zaplecza instytucjonalnego wpisują się też działania zmierzające do upowszechnienia internetu. W latach objętych Krajowym Planem na rzecz integracji społecznej liczba użytkowników szerokopasmowego dostępu do internetu ma się zwiększyć o co najmniej 300 tys. Ponadto do sieci ma być przyłączonych 43,9 tys. placówek oświatowych i edukacyjnych.Instytucją prowadzącą pomoc społeczną na terenie powiatu w zakresie ponadgimnazjalnym jest Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie. Kontakty Centrum z ośrodkami pomocy społecznej działającymi w gminach na terenie Powiatu polegają przede wszystkim na realizacji działań na rzecz określonych środowisk. Skuteczność jakichkolwiek działań podejmowanych przez organizacje społeczne, czy też instytucje pomocy społecznej jest wprost zależna od posiadanych środków finansowych oraz rozwiązań prawnych. Hamulcem do podjęcia problemu jest często strach przed jego „dotknięciem”. To ostatnie ulega zmianie i przykładem mogą być działania podjęte przez Stowarzyszenie Miłosierdzia przy Parafii Maksymiliana Kolbe (opieka nad osobami bezdomnymi, ubogimi) oraz Caritas – gnieźnieński (opieka nad ofiarami przemocy w rodzinie, pomoc bezdomnym, ubogim, niepełnosprawnym).Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie w zakresie pomocy społecznej współpracuje również intensywnie z organizacjami społecznymi (pozarządowymi):.

Organizacje działające na rzecz bezdomnychFormy współpracy :- informacja o prawach i uprawn.- wsparcie finansowe organizacji- wsparcie na indywidualne wnioski osób bezdomnych(Caritas, Schronisko dla bezdomnych przy Parafii M. Kolbe, Jadłodajnia przy przedszkolu na ul. Lecha),

Organizacje działające na rzecz Niepełnosprawnych Formy współpracy :

111

- informacja o prawach i uprawnieniach- pomoc na indywidualne wnioski osób niepełnosprawnych(Polski Związek Niewidomych, Polski Związek Głuchych, Polskie Towarzystwo stwardnienia Rozsianego Towarzystwo Przyjaciół Dzieci),

Organizacje działające na rzecz ofiar przemocyFormy współpracy :- informacja o prawach i uprawnieniach(punkt konsultacyjno-poradniany działający przy PCPR umieszczenie Ośrodka Interwencji Kryzysowej przy Caritasie).

Wnioski:

ubożenie społeczeństwa (społeczności lokalnej), zwiększanie się liczby osób potrzebujących pomocy społecznej, zmiany w prawodawstwie usprawniające pomoc społeczną kierowaną do

potrzebujących, nakładanie coraz to większych obowiązków z zakresu pomocy społecznej na gminy bez

przekazywania im wystarczających środków finansowych, duża liczba organizacji pozarządowych zajmująca się sprawami osób potrzebujących i

niepełnosprawnych, mały potencjał organizacji działających na rzecz niepełnosprawnych, niedostateczna pomoc udzielana niepełnosprawnym mieszkańcom Powiatu, duża liczba barier architektonicznych utrudniających życie niepełnosprawnym.

3.3. Opieka medyczna

Mieszkańcy Powiatu Gnieźnieńskiego mają dogodny dostęp do lekarzy pierwszego kontaktu tzw. lekarzy rodzinnych. Lekarze prowadzą działalność praktycznie we wszystkich miejscowościach będących siedzibami gminnych i miejskich władz samorządowych.Na rzecz mieszkańców Powiatu Gnieźnieńskiego funkcjonuje ponadto Zespół Opieki Zdrowotnej, dla którego organem założycielskim jest Powiat Gnieźnieński. Przedmiotem jego działania jest świadczenie usług medycznych:

lecznictwo zamknięte: szpital przy ul. Św. Jana 9 z następującymi oddziałami:

Oddział Chorób Wewnętrznych „A”,Oddział Chorób Wewnętrznych „B”,Pododdział Intensywnej Opieki Kardiologicznej,Oddział Dziecięcy,Stacja Dializ,Oddział Otolaryngologiczny,Oddział Opiekuńczo – Leczniczy,Pododdział Paliatywno – Hospicyjny,

szpital przy ul. 3 Maja 37/39 z następującymi oddziałami:Oddział Chirurgiczny,Oddział Intensywnej Terapii,Oddział Położniczy,Oddział Ginekologii i Patologii Ciąży,Oddział Noworodków i Wcześniaków,Oddział Ortopedii i Traumatologii,Szpitalny Oddział Ratunkowy,

Poradnie specjalistyczne: ul. 3 Maja 37/39:

112

Poradnia Chirurgiczna, Poradnia Urazowo – Ortopedyczna,

ul. 3 Maja 30: Poradnia Ginekologiczno – Położnicza,

ul. Św. Jana 9: Poradnia Nefrologiczna,

ul. Jeziorna 13: Poradnia Okulistyczna, Poradnia Reumatologiczna, Poradnia Neurologiczna, Poradnia Onkologiczna, Poradnia Sportowa,

ul. Park Kościuszki 5: Poradnia Chorób Płuc i Gruźlicy, Poradnia Chorób Zakaźnych,

Pracownie diagnostyczne: ul. Św. Jana 9:

Laboratorium Analityczne, Laboratorium Bakteriologiczne, Pracownia RTG, Pracownia Mammografii, Pracownia Audiometrii, Pracownia Endoskopii, Pracownia USG,

ul. 3 Maja 37/39: Pracownia RTG,

ul. Park Kościuszki: Pracownia RTG,

Pogotowie Ratunkowe, pomoc doraźna, transport sanitarny (ul. St. Wyszyńskiego).

Mieszkańcy Powiatu Gnieźnieńskiego mogą także korzystać z usług medycznych realizowanych przez:

Wojewódzki Szpital dla Nerwowo i Psychicznie Chorych „Dziekanka” w Gnieźnie oraz Zespół Opiekuńczo - Leczniczy dla Dorosłych i Dzieci w Gnieźnie.

Dużym mankamentem zarówno lecznictwa zamkniętego jak i specjalistycznego są braki w wyposażeniu i wysokie zadłużenie szpitali wynikające przede wszystkim z systemu rozliczeń z NFZ.Mieszkańcy Powiatu Gnieźnieńskiego mogą korzystać także z oferty wielu aptek zlokalizowanych na terenie Gniezna, Trzemeszna, Witkowa, Niechanowa, Czerniejewa itd.Powiat przykłada wielką wagę do promocji i profilaktyki zdrowia w myśl zasady, że lepiej zapobiegać niż leczyć.Na terenie Powiatu prowadzone są przede wszystkim działania w celu zachęcenia społeczeństwa do wzięcia szerokiego udziału w propagowaniu postaw zdrowotnych i korzystnych zmian w swoim środowisku.Jak wynika ze statystyki epidemiologicznej, występuje niedostateczne zainteresowanie społeczeństwa profilaktyką w zakresie ochrony zdrowia.Mimo realizacji programu przez placówki medyczne i inne, społeczeństwo nie poddaje się zaleceniom programu dotyczącego chorób układu krążenia oraz zdrowego stylu życia.Ilość zachorowań na choroby układu krążenia jest bardzo wysoka i od kilku lat zajmuje czołowe miejsce w statystyce zachorowań.W zakresie profilaktyki Powiat realizuje program promocji zdrowia i profilaktyki w zakresie:

113

- opieki nad kobietą ciężarną,- opieki nad matką i dzieckiem,- karmienia piersią,- zdrowego stylu życia,- chorób układu krążenia,- próchnicy zębów u dzieci i młodzieży chorób nowotworowych,- uzależnień.

Ograniczona ilość środków finansowych powoduje, że na terenie Powiatu są prowadzone działania zmierzające do promowania zdrowia i zapobiegania chorobom w sposób mało zadowalający i efektywny.

Wnioski:

dogodny dostęp do lekarzy pierwszego kontaktu (lekarzy rodzinnych), szeroki zakres usług medycznych realizowany w ramach lecznictwa zamkniętego, dogodna lokalizacja różnego rodzaju poradni specjalistycznych i diagnostycznych, utrudniony dostęp do specjalistycznych usług medycznych spowodowany

ograniczeniami w kontraktach z Narodowym Funduszem Zdrowia, braki w wyposażeniu jednostek publicznej służby zdrowia, zadłużanie się szpitali w wyniku niekorzystnych systemów rozliczeń z Narodowym

Funduszem Zdrowia, mało skuteczne działania w zakresie promocji i profilaktyki zdrowotnej, wysoka liczba osób chorująca na choroby układu krążenia, niewystarczające środki finansowe, przeznaczone na promocję zdrowia i profilaktykę.

3.4. Bezpieczeństwo mieszkańców

Bezpieczeństwo mieszkańców zamieszkałych na terenie Powiatu Gnieźnieńskiego poddano analizie w zakresie przestępczości, zagrożenia pożarowego, zdarzeń (wypadków), itd. Analizę dokonano na podstawie informacji uzyskanych z Komendy Powiatowej Policji w Gnieźnie oraz Komendy Powiatowej Państwowej Straży Pożarnej w Gnieźnie.

3.4.1. Bezpieczeństwo mieszkańców w zakresie sytuacji pożarowej i innych miejscowych zagrożeń

Zestawienie zdarzeń wg rodzaju za lata 2002 – 2003 (w całym powiecie)

Rodzaj zdarzenia 2002 2003 2004 % wzrostu, spadku do poprzedniego

roku2003/2002 2004/2003

Pożary 354 706 550 +99,4 -22,1Miejscowe zagrożenie 429 318 391 -25,9 +22,9Alarmy fałszywe 23 32 53 +39,1 +65Razem 806 1056 994 +31,0 -5,8

Zestawienie pożarów według wielkości (w całym powiecie)

Wielkość pożaru 2002 2003 2004 % + wzrostu, - spadku do

poprzedniego roku2003/2002 2004/2003

Pożar mały 327 664 519 +103,0 -21,8Pożar średni 24 37 31 +54,1 -16,3Pożar duży 3 4 - +33,3 -

114

Wielkość pożaru 2002 2003 2004 % + wzrostu, - spadku do

poprzedniego roku2003/2002 2004/2003

Razem 354 705 550 +99,1 -22,0

Zestawienie ilości zdarzeń w rozbiciu na gminy.

2002 2003 2004 % + wzrostu,- spadku do poprzedniego

rokuliczba

zdarzeńzdarzenia w odniesieniu do liczby

mieszkańców

liczba zdarzeń

zdarzenia w odniesieniu do liczby

mieszkańców

liczba zdarzeń

zdarzenia w odniesieniu do liczby

mieszkańców 2003/2002 2004/2003

m. Gniezno 452 64 · 10-4 557 79 · 10-4 514 73 · 10-4 +23,23 -7,7Gniezno 56 68 · 10-4 81 98 · 10-4 74 90 · 10-4 +44,64 -8,7Czerniejewo

37 54 · 10-4 52 76 · 10-4 44 64 · 10-4 +40,54 -15,4

Kiszkowo 14 26 · 10-4 44 83 · 10-4 39 74 · 10-4 +214,28 -11,4Kłecko 45 59 · 10-4 49 64 · 10-4 55 72 · 10-4 +8,89 +12,2Łubowo 36 69 · 10-4 58 112 · 10-4 45 87 · 10-4 +61,11 -22,4Mieleszyn 14 35 · 10-4 26 65 · 10-4 18 45 · 10-4 +85,75 -30,8Niechanowo

21 40 · 10-4 20 38 · 10-4 21 40 · 10-4 -4,76 +5,0

Trzemeszno 79 57 · 10-4 100 72 · 10-4 106 76 · 10-4 +26,58 +6,0Witkowo 52 39 · 10-4 69 51 · 10-4 78 58 · 10-4 +32,69 +13,0Razem: 806 58 · 10-4 1056 75 · 10-4 94 71 · 10-4 +31,02 -5,9

Klasyfikacja ilościowa zdarzeń w zestawieniu za lata 2001 - 2003:

Rodzaj zdarzenia 2001 2002 2003 2004Pożary 321 354 706 550Miejscowe zagrożenia 233 429 318 391Alarmy fałszywe 32 23 32 53

W tej statystyce warte odnotowania są zdarzenia komunikacyjne, których ilość systematycznie rośnie. Zanotowano również cztery zdarzenia z udziałem cystern przewożących materiały niebezpieczne /w roku 2001 takie zdarzenia nie wystąpiły/, a mianowicie:

11 czerwca - Pawłowo gm. Czerniejewo kolizja cysterny przewożącej propan - butan, 8 października - Żydowo gm. Czerniejewo kolizja cysterny przewożącej olej napędowy, 15 października - Gniezno trasa 22 Lipca, kolizja cysterny przewożącej propan, 4 grudnia - Olekszyn gm. Kiszkowo kolizja cysterny przewożącej etylinę.

Podstawową przyczyną wszystkich zdarzeń komunikacyjnych było nie zachowanie zasad bezpieczeństwa w ruchu drogowym.Z przeprowadzonej analizy ilości zdarzeń na drogach Powiatu Gnieźnieńskiego z udziałem jednostek straży pożarnej wynika, że mamy do czynienia z tendencję wzrostową. Wyposażenie jednostek straży pożarnejProwadzenie bezpośrednich działań ratowniczo - gaśniczych, likwidacja miejscowych zagrożeń oraz prowadzenie innych działań ratowniczych na terenie miasta Gniezna i powiatu realizowane jest przez Jednostkę Ratowniczo - Gaśniczą Państwowej Straży Pożarnej oraz jednostki Ochotniczych Straży Pożarnych.Jednostka Ratowniczo - Gaśnicza Państwowej Straży Pożarnej w Gnieźnie realizuje swoje zadania przy pomocy posiadanego sprzętu. Dysponuje ona 3 samochodami gaśniczymi, a mianowicie:

115

1 samochód ciężki- GCBA 5/24/0,25 - Jelcz / rok produkcji 2000/,

2 samochody średnie:- GBA 0,7/22 - IVECO /rok produkcji 1998/,- GBA 2/3+0,25/40 RENAULT / rok produkcji 2000/,

JRG posiada 5 pojazdów specjalnych tj.: samochód ratownictwa drogowego /SLRt - 1/1 IVECO / rok produkcji 2002/, samochód drabina o wysuwie 30m /SD 30 rok produkcji 1981/, samochód ratownictwa chemiczno - ekologicznego /SRTCH FORD - rok produkcji

1993/, samochód operacyjno - rozpoznawczy Opel „Campo”, /rok produkcji 1992/, samochód operacyjny Opel „Vectra” / rok produkcji 1992/.

Na wyposażeniu JRG znajduje się również taki sprzęt specjalistyczny jak: łódź z silnikiem motorowym - rok produkcji 1973, ponton „Marines” z silnikiem spalinowym - rok produkcji 1993, pompa pływająca „Aquafast” OHV F31450 V - rok produkcji 1996, 3 pompy szlamowe PS 75S - rok produkcji 1997, MAST NP. 8 P. - rok produkcji 2000,

Group Roop - rok produkcji 2002, agregat piany lekkiej - rok produkcji 1976, agregat prądotwórczy (stacjonarny) E P2-20 - rok produkcji 1970, oraz 5 przewoźnych

(Kirsh E 2,2 BSF, Gego 8000 ED-AA/SHBA,2szt. Geko 2500 E-A/HHBA, Honda ES - 6500),

agregaty do ładowania butli powietrznych Drager rok produkcji 1973 oraz Gera rok produkcji 1979,

pilarki spalinowe, do cięcia betonu i stali oraz drewna, deskę lodową oraz dwa ubrania gumowe dla ratowników pracujących z tą deską, ubrania gazoszczelne firmy „Drager”, turbowentylator, hydrauliczne narzędzia ratownicze firmy „Weber”, urządzenie detekcji gazów firmy Drager typ „Mini Warn”.

Do działań ratowniczych może być wykorzystany również samochód gospodarczy marki STAR - /rok produkcji 1987/ oraz mikrobus marki „LUBLIN” - /rok produkcji 1998/ będące na wyposażeniu jednostki.Na terenie Powiatu Gnieźnieńskiego działania ratowniczo - gaśnicze prowadzone są również przez jednostki Ochotniczych Straży Pożarnych. Ze względu na wyposażenie tych jednostek, przede wszystkim prowadzą one działania gaśnicze oraz w coraz większym zakresie uczestniczą w działaniach z zakresu ratownictwa technicznego, szczególnie jednostki włączone do Krajowego Systemu Ratowniczo - Gaśniczego.Do KSRG należy dziesięć jednostek Ochotniczych Straży Pożarnych, te jednostki to OSP: Kłecko, Mieleszyn, Niechanowo, Zdziechowa, Czerniejewo, Trzemeszno, Witkowo, Kiszkowo, Łubowo, Skorzęcin. Jednostki te posiadają tzw. alarmowanie selektywne - drogą radiową. Wszystkich jednostek OSP na terenie powiatu jest 44 w tym dwie zakładowe, w których zrzeszonych jest łącznie 1167 członków.Jednostki OSP dysponują 55 pojazdami gaśniczymi, z których 6 to samochody ciężkie, 21 średnie i 28 lekkie. Średni wiek samochodów będących na wyposażeniu jednostek OSP wynosi 19 lat. Z przytoczonych 44 jednostek OSP, 6 to jednostki typu M (nie posiadają samochodów).Zgodnie z przepisami rozporządzenia MSW i A z dnia 29 grudnia 1999 r w sprawie szczegółowych zasad organizacji krajowego systemu ratowniczo - gaśniczego (Dz.U. z dnia 31 grudnia 1999r.) działania jednostek straży pożarnej polegają na:

116

gaszeniu pożarów i likwidacji zagrożeń pożarowych, działaniach ratownictwa technicznego, działaniach ratownictwa medycznego /pomoc medyczna osobom będącym w nagłym

stanie zagrożenia życia i zdrowia/, działaniach w zakresie ratownictwa chemiczno - ekologicznego, likwidacji zagrożeń powodziowych.

Realizacja zadań w tak szerokim zakresie ratownictwa wymaga odpowiedniego zabezpieczenia sprzętowego jednostek straży pożarnej oraz poziomu wyszkolenia ratowników.Dotychczas sporządzane analizy w zakresie poziomu bezpieczeństwa powiatu gnieźnieńskiego doprowadziły do sformułowania następujących wniosków do realizacji:

doprowadzenie do powstania Centrum Powiadamiania Ratunkowego na bazie Powiatowego Stanowiska Kierowania PSP w Gnieźnie,

wymiany posiadanej drabiny SD - 30 na nową, doposażenie jednostek OSP będących w KRSG /10 jednostek/ w sprzęt ratowniczy tj. w

zestawy hydrauliczne - dotyczy 8 jednostek OSP oraz medyczne zestawy ratownicze - dotyczy 7 jednostek,

intensyfikacji i uzupełnienia wyszkolenia, szczególnie w zakresie ratownictwa technicznego i medycznego dla strażaków ochotników z jednostek KSRG i medycznego dla strażaków JRG PSP w Gnieźnie,

uwzględnia /w projektowanych inwestycjach/ wymagań obowiązujących przepisów przeciwpożarowych w zakresie zapewnienia dojazdów pożarowych oraz przeciwpożarowego zaopatrzenia wodnego do zewnętrznego gaszenia pożarów, zgodnie z rozporządzeniem MSWiA z 16.06.2003 r w sprawie: przeciw pożarowego zaopatrzenia w wodę oraz dróg pożarowych. / Dz.U. Nr 121, poz.1139 z 2003r./.

W tych działaniach pomocny powinien się okazać zarówno samorząd powiatowy jak/i samorządy gminne.

3.4.2. Bezpieczeństwo mieszkańców w zakresie przestępczości

Komenda Powiatowa Policji w Gnieźnie obejmuje swoim działaniem miasto Gniezno (około 75.000 mieszkańców) oraz Powiat Gnieźnieński z 9 gminami (około 142.000 mieszkańców).Analiza zdarzeń przestępczych zaistniałych w Powiecie Gnieźnieńskim wskazuje, że ponad 70% ogólnej liczby przestępstw zaistniało na terenie miasta Gniezna. Stan ten wpływa bezpośrednio na dyslokację sił i środków w KPP Gniezno i czterech podległych Komisariatach Policji.W roku 2004 policjanci Komendy Powiatowej Policji w Gnieźnie i podległych komisariatów wszczęli ogółem 3033 postępowania przygotowawcze, w których stwierdzono 4074 przestępstwa i wykryto 2838 czynów przestępczych, uzyskując wskaźnik ogólnej wykrywalności 69,4%.W roku 2004 nastąpił wzrost liczby wszczętych dochodzeń (dynamika 111,4) oraz wzrost liczby przestępstw stwierdzonych o 427 czynów. W porównaniu do 2003 r. zanotowano wzrost wskaźnika wykrywalności przestępstw o 6,9%.W okresie 2004 r. na terenie Powiatu Gnieźnieńskiego nastąpił wzrost zagrożenia przestępczego, co znalazło swój wyraz w zwiększeniu ilości wszczętych postępowań przygotowawczych - dynamika 111,4 i w zwiększeniu ilości stwierdzonych przestępstw - 111,7. Oznacza to, iż stan zagrożenia przestępczością zwiększył się w porównaniu do roku 2003.W kategorii przestępstw kryminalnych wszczęto w 2004 roku 2366 postępowań, uzyskno dynamikę na poziomie 111,7. Stwierdzono 3064 przestępstwa (dynamika - 105,9) i wykryto 1845 czynów. Uzyskano rezultat wykrywczy - 60,0%, wyższy od uzyskanego w 2003 roku o 6,2%.

117

Prognozując zagrożenia przestępczością na najbliższy rok należy przyjąć, że kradzieże samochodów, wyłudzenia towarów i napady będą częścią składową obrazu przestępczości realizowanej także i na naszym terenie przez grupy przestępcze pochodzące z różnych rejonów kraju.W sferze przestępczości kryminalnej i gospodarczej nadal dominować będą w powiecie gnieźnieńskim przestępstwa przeciwko mieniu. Należy spodziewać się również utrzymania się niekorzystnych tendencji wzrostowych w przestępczości nieletnich. Obniżać się będzie granica wieku i wzrastać odsetek nieletnich sprawców najpoważniejszych przestępstw. Utrzymywać się będzie zagrożenie narkomanią i alkoholizmem.Należy liczyć się z utrzymaniem tendencji wzrostowych drobnych kradzieży mienia i wymuszeń dokonywanych przez nieletnich na rówieśnikach w rejonie szkół, w ośrodkach transportu oraz w miejscach publicznych.W dalszym ciągu będzie problem „blokersów” - grup młodzieży dokonujących drobnych przestępstw i wybryków chuligańskich w rejonie osiedli mieszkaniowych. Na tym tle zauważalny będzie również rozwój i rozbudowa zorganizowanych siatek dealerskich w zakresie dystrybucji narkotyków i zapewnienia sobie kontroli przestępczej nad danym terenem. Należy spodziewać się, iż w najbliższym czasie realnym zagrożeniem może stać się poszerzenie rynku narkotyków syntetycznych. W zakresie przestępczości przeciwko zdrowiu i życiu należy spodziewać się nieznacznego wzrostu ich liczby. Większość stanowić będą pobicia oraz rozboje.Jednym z najważniejszych zadań stojących przed Policją pozostanie zabezpieczenie w mieście i Powiecie Gnieźnieńskim bezpieczeństwa w ruchu drogowym. Przebiegające przez powiat szlaki drogowe, przestarzałe i wyeksploatowane rozwiązania komunikacyjne miasta, a także lawinowy wzrost ilości samochodów zarejestrowanych w Powiecie generują rosnącą liczbę wypadków drogowych. Problemem pozostaną nadal nietrzeźwi uczestnicy ruchu drogowego oraz osoby dopuszczające się wykroczeń drogowych. Realizowane konwoje przy stały wzroście ich liczby angażują wielu policjantów. Ograniczać będą tym samym liczbę sił patrolowych na terenie miasta i powiatu.Na realizację zadań przez gnieźnieńską Policję wpływ mają czynniki wewnętrzne takie jak :

- niedoinwestowanie Policji powodujące degradacje wyposażenia technicznego oraz brak pełnego stanu etatowego,

- nadmierny formalizm procedury karnej w poważnym stopniu utrudnia prowadzenie postępowań przygotowawczych powodując wydłużenie okresu prowadzonych spraw obciążając policjantów czynnościami o charakterze drugoplanowym,

- systematycznie zwiększające się obciążenie Policji dodatkowymi zadaniami kosztem ograniczenia służby patrolowej takimi jak np. konwoje realizowane na rzecz Sądów i Prokuratur,

- angażowanie Policji do zabezpieczania szeregu imprez o charakterze sportowym, religijnym, okolicznościowym i handlowym. Realizacja tego rodzaju zadań powoduje szereg problemów polegających na wycofywaniu służb z innych rejonów miasta,

- utrzymująca się przestępczość okołosamochodowa dotyczącą włamań do samochodów i ich kradzież.

Dzielnicowi z terenu Powiatu Gnieźnieńskiego prowadzą stałą współpracę z Komisjami d/s Rozwiązywania Problemów Alkoholowych oraz Gminnym i Ośrodkami Pomocy Społecznej.Problem alkoholowy, a także inne problemy będące bezpośrednim lub pośrednim następstwem nadużywania alkoholu, jego konsumpcji w niewłaściwym miejscu, czasie, ilości i okolicznościach (m.in. przemoc, zaniedbanie rodziny oraz potrzeb jej członków) stanowią problem ogólnopolski. Przeciwdziałać, zapobiegać tym problemom, a także ograniczać ich skutki mają strategie działań zawarte w Narodowym Programie Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych, który jest integralną częścią Narodowego Programu Zdrowia, a

118

także działania podejmowane zgodnie z zapisami zawartymi w Ustawie z dnia 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi (ostatnia nowelizacja z dn. 28 marca 2003 r.).Na szczeblu gminnym zadania związane z profilaktyką i rozwiązywaniem problemów alkoholowych przejmują gminne komisje rozwiązywania problemów alkoholowych powoływane przez wójta, burmistrza lub prezydenta.Do zadań tychże komisji należy prowadzenie działań związanych z profilaktyką i rozwiązywaniem problemów alkoholowych oraz integracją społeczną osób uzależnionych od alkoholu. Zadania te obejmują działania z zakresu:

zwiększania dostępności pomocy terapeutycznej i rehabilitacyjnej dla osób uzależnionych od alkoholu,

udzielania rodzinom, w których występują problemy alkoholowe, pomocy psychospołecznej i prawnej, a w szczególności ochrony przed przemocą w rodzinie,

prowadzenia profilaktycznej działalności informacyjnej i edukacyjnej w zakresie rozwiązywania problemów alkoholowych i przeciwdziałania narkomanii, w szczególności dzieci i młodzieży, w tym prowadzenie pozalekcyjnych zajęć sportowych, a także działań na rzecz dożywiania dzieci uczestniczących w pozalekcyjnych programach opiekuńczo-wychowawczych i socjoterapeutycznych,

wspomagania działalności instytucji, stowarzyszeń i osób fizycznych, służącej rozwiązywaniu problemów alkoholowych,

podejmowania interwencji w związku z naruszeniem przepisów określonych w art. 13 [1] i 15 ustawy oraz występowanie przed sądem w charakterze oskarżyciela publicznego,

wspierania zatrudnienia socjalnego poprzez organizowanie i finansowanie centrów integracji społecznej.

Tego typu działania zgodnie z gminnymi programami profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych, prowadzone są przez Komisję Rozwiązywania Problemów Alkoholowych działającą na terenie Powiatu Gnieźnieńskiego. Komisja ta przeprowadza także rozmowy z osobami nadużywającymi alkoholu oraz z ich rodzinami, kieruje sprawy do sądu o wszczęcie postępowania w celu orzeczenia o stopniu uzależnienia i wskazania rodzaju leczenia oraz kieruje wnioski o zastosowaniu leczenia przymusowego. W ciągu całego roku Komisje utrzymują stały kontakt z Komendą Powiatową Policji w Gnieźnie, zgodnie z realizowanym programem Niebieska Karta oraz oddziałem dla osób uzależnionych Wojewódzkiego Szpitala dla Nerwowo i Psychicznie Chorych „Dziekanka”.Starostwo Powiatowe jako organ administracji samorządowej i wchodzące w jego skład wydziały nie mają bezpośredniego wpływu na stan bezpieczeństwa i porządku publicznego. W ramach posiadanych możliwości Samorząd Powiatowy stara się wspierać Policję zakupami inwestycyjnymi (kupno samochodów).Bezpieczeństwo publiczne powinno jednak „leżeć na sercu” wszystkim szczeblom samorządów. Wsparcie policji jest ważną częścią polityki samorządów w zakresie bezpieczeństwa. Samorządy mogą m.in. finansować (współfinansować) monitoring, mogą też przekazać policji określone dobra materialne, środki trwałe lub ruchome.Do współpracy można zaprosić również Komendę Główną Policji. Tak stało się w Ostrołęce, która prowadzi pilotażowy program na rzecz bezpieczeństwa w powiecie. W programie tym zastosowano finansowanie: 50% Samorządy (z tego 50% miasto i 50% powiat wraz z pozostałymi gminami) oraz 50% Komenda Główna Policji. Pieniądze w programie mogłyby być przeznaczone na zakup samochodów, broni, wyposażenia policjantów oraz sprzętu łącznościowego i informatycznego. Podobny program można byłoby wprowadzić również w przypadku Straży Pożarnej.

119

3.4.3. Bezpieczeństwo sanitarne i weterynaryjne

Bezpieczeństwo sanitarne, epidemiologiczne i weterynaryjne zapewnione jest przez Powiatową Stację Sanitarno-Epidemiologiczną w Gnieźnie oraz Powiatowego inspektora weterynarii.

Powiatowa Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna w Gnieźnie realizuje zadania: zapobiegawczego nadzoru sanitarnego, działalności przeciwepidemicznej oraz działalności

oświatowo-zdrowotnej, prowadzenia spraw związanych z wykonywaniem czynności kontrolnych, wykonywanie badań i analiz labolatoryjnych, wykonywanie badań i pomiarów, opracowywanie ocen i analiz środowiskowych dotyczących zdrowia ludności, działalność przeciwepidemiczna , opracowywanie analiz i ocen eppidemiologicznych oraz stanu higieniczno-sanitarnego, przygotowywanie projektów decyzji i wykonywanie innych czynności w postępowaniu

administracyjnym i postępowaniu egzekucyjnym w administracji, przygotowywanie wniosków o ukaranie w sprawach o wykroczenia, przygotowywanie spraw związanych z prowadzeniem dochodzenia oraz wnoszenie i

popieranie oskarżenia w postępowaniu uproszczonym, wg odrębnych przepisów, inicjowanie, organizowanie, koordynowanie, przeprowadzanie i nadzorowanie działalności

na rzecz oświaty zdrowotnej i promocji zdrowia, sprawowanie nadzoru nad higieną środowiska w zakładach nauczania i wychowania,

zakładach pracy, placówkach wypoczynku, obiektach użyteczności publicznej oraz środkach transportu,

sprawowanie nadzoru nad warunkami zdrowotnymi żywności, żywienia i przedmiotów użytku,

opracowywanie projektów planów pracy oraz sprawozdań z działalności stacji, prowadzenie spraw administracyjnych, gospodarczych, finansowych oraz pracowniczych, prowadzenie postępowania i dokumentacji w sprawie stwierdzenia choroby zawodowej, wykonywanie innych zadań inspekcji sanitarnej wynikających z ustaw i przepisów

wykonawczych.Do zakresu działania Powiatowego Inspektoratu Weterynarii należy zapobieganie chorobom zakaźnym zwierząt i ich zwalczanie oraz nadzór nad jakością zdrowotną produktów pochodzenia zwierzęcego

Wnioski:

wzrost liczby pożarów i zdarzeń obsługiwanych przez jednostki Państwowej Straży Pożarnej oraz Ochotniczą Straż Pożarną,

braki w wyposażeniu i wyszkoleniu służb ratowniczych straży pożarnej, brak Centrum Powiadamiania Ratunkowego, brak spójnej i długofalowej polityki samorządów na rzecz wsparcia straży i policji, zwiększanie się liczby przestępstw szczególnie przeciwko mieniu – wzrost zagrożenia

przestępczego, intensyfikacja patologii społecznych w zakresie alkoholizmu i narkomanii, nadmierne wykorzystywanie policji do zadań nie związanych bezpośrednio z

gwarantowaniem bezpieczeństwa obywateli, niedoinwestowanie policji powodujące braki sprzętowe i ograniczające jej mobilność, zaangażowanie się Powiatu w pomoc Policji poprzez zakup najbardziej potrzebnego

sprzętu, rosnąca wykrywalność przestępstw,

120

3.5. Urząd StarostwaW ramach Urzędu Starostwa Powiatowego w Gnieźnie można wyróżnić następujące wydziały:

Wydział Spraw Obywatelskich i Ochrony Zdrowia „SOZ” Wydział Komunikacji i Dróg „KD” Wydział Oświaty, Kultury i Sportu „OKiS” Wydział Ochrony Środowiska, Rolnictwa i Leśnictwa „OŚ” Wydział Organizacyjno-Prawny „OP” Wydział Finansów „FN” Wydział Promocji i Rozwoju „PR” Wydział Architektury i Budownictwa „AB” Biuro Rady „BR”

W strukturach Starostwa działa także jednoosobowo Powiatowy Rzecznik Konsumentów.Do wydziałów bezpośrednio zajmujących się obsługą interesantów można zaliczyć: Wydział Spraw Obywatelskich i Ochrony Zdrowia; Wydział Komunikacji i Dróg; Wydział Oświaty, Kultury i Sportu oraz Wydział Ochrony Środowiska, Rolnictwa i Leśnictwa.

Wydział Spraw Obywatelskich i Ochrony Zdrowia „SOZ”Wydział Spraw Obywatelskich i Ochrony Zdrowia „SOZ” realizuje zadania dotyczące zmian imion i nazwisk, zmian obywatelstwa, przeprowadzania poboru, wydawania paszportów, ochrony zdrowia, pomocy rodzinie oraz prowadzi nadzór nad stowarzyszeniami.Do podstawowych zadań Wydziału należy: w zakresie ogólnym: załatwianie spraw związanych ze zmianą imion i nazwisk, prowadzenie spraw paszportowych na podstawie porozumienia zawartego między

Wojewodą Wielkopolskim a Starostą Powiatu Gnieźnieńskiego, przygotowywanie pozwoleń na przeprowadzanie zbiórek publicznych na obszarze Powiatu

lub jego części obejmującej więcej niż jedną gminę, załatwianie spraw związanych z organizowaniem imprez masowych i okolicznościowych, wykonywanie zadań z zakresu sprawowania nadzoru nad działalnością stowarzyszeń, prowadzenie spraw związanych z zatrudnianiem inwalidów wojennych i wojskowych, realizacja zadań obronnych Państwa, organizacja poboru, sporządzanie kalendarzowego planu Obrony Cywilnej, opracowanie i aktualizacja Powiatowego Planu Obrony Cywilnej, przyjmowanie zgłoszeń o znalezieniu rzeczy zagubionych, przechowywanie tych rzeczy

oraz poszukiwanie osób uprawnionych do ich odbioru, sprawowanie nadzoru nad przestrzeganiem tajemnicy państwowej i służbowej, obsługa Powiatowego Centrum Zarządzania Kryzysowego, obsługa Powiatowej Rady Zatrudnienia, obsługa Komisji Bezpieczeństwa i Porządku, wydawanie pozwoleń (decyzji), na sprowadzenie zwłok lub prochów osób zmarłych poza

granicami Polski. w zakresie ochrony zdrowia: współdziałanie w realizacji programów promocji i profilaktyki zdrowia wynikających z

realizacji Narodowego Programu Zdrowia, opracowywanie i realizacja własnych programów promocji i profilaktyki zdrowia, prowadzenie spraw związanych z tworzeniem, przekształcaniem i likwidacją publicznego

zakładu opieki zdrowotnej, organizowanie spraw związanych z powołaniem i funkcjonowaniem Rady Społecznej

zakładu opieki zdrowotnej,

121

prowadzenie spraw związanych z obsadą stanowiska kierownika zakładu opieki zdrowotnej (a także jego zastępcy, jeżeli kierownik nie jest lekarzem),

określanie przeznaczenia oraz standardu aparatury i sprzętu medycznego, a także wyrażanie zgody na dokonanie zakupu lub przyjęcie darowizny takiego sprzętu przez zakład opieki zdrowotnej,

prowadzenie spraw związanych z gospodarką mienia zakładu opieki zdrowotnej, w tym dotyczących wyrażania zgody na zbycie, wydzierżawienie lub wynajęcie majątku trwałego,

prowadzenie nadzoru nad działalnością zakładu opieki zdrowotnej, wykonywanie zadań związanych z leczeniem przewlekle chorych na gruźlicę, przygotowywanie projektów decyzji o powołaniu osoby do pracy przy zwalczaniu epidemii.

Wydział zajmuje się ponadto: prowadzeniem rejestru wniosków wpływających do Powiatowego Zespołu ds. orzekania o

Stopniu Niepełnosprawności: wniosków o orzeczenie stopnia niepełnosprawności, wniosków o wydanie legitymacji dla osoby niepełnosprawnej, wniosków o wydanie legitymacji uprawniającej do niestosowania się do niektórych

znaków drogowych – karty parkingowej, obsługą interesantów w zakresie udzielania informacji w sprawach orzecznictwa o stopniu

niepełnosprawności oraz o wydanie legitymacji osobom niepełnosprawnym i osobom uprawnionym do niestosowania się do niektórych znaków drogowych,

przygotowaniem dokumentacji na Składy Orzekające, uczestnictwem w Składach Orzekających w zakresie sporządzenia protokołów z posiedzeń

ww. składów, przygotowaniem orzeczeń o stopniu niepełnosprawności dla osób poniżej 16-tego roku

życia, aktualizacją przepisów prawnych i wytycznych obowiązujących w Powiatowym Zespole

ds. Orzekania o Stopniu Niepełnosprawności, zwrotem kosztów poniesionych przez pracodawców w związku z organizacją stanowisk

pracy dla osoby niepełnosprawnej, ograniczaniem skutków niepełnosprawności i likwidacją barier architektonicznych.

Wydział Komunikacji i Dróg „KD”Wydział Komunikacji i Dróg „KD” zajmuje się załatwianiem spraw związanych z rejestracją pojazdów, wydawaniem i zatrzymywaniem dokumentów stwierdzających uprawnienia do kierowania pojazdem, zezwoleniami na zarobkowy przewóz osób oraz wszelkimi sprawami dotyczącymi dróg powiatowych.Do podstawowych zadań Wydziału należy: w zakresie ruchu drogowego: prowadzenie całokształtu spraw związanych z rejestracją pojazdów, wydawaniem

dowodów i tablic rejestracyjnych, kierowanie pojazdów do dodatkowego badania technicznego w razie uzasadnionego

przypuszczenia, że zagraża bezpieczeństwu ruchu lub narusza wymagania ochrony środowiska,

przeprowadzanie egzaminu z zakresu transportu drogowego taksówką, wydawanie świadectw kwalifikacji potwierdzających spełnienie dodatkowych wymagań

osobom wymienionym w ustawie, określanie miejsca egzaminu państwowego na prawo jazdy kategorii T, przygotowywaniu decyzji o kontrolnym sprawdzaniu kwalifikacji do kierowania

pojazdem,

122

przygotowywanie decyzji o kierowaniu na badania lekarskie kierującego pojazdem w przypadkach nasuwających zastrzeżenia, co do stanu zdrowia,

przyjmowanie od Policji oraz jednostki upoważnionej do przeprowadzania badań technicznych zatrzymanego dowodu rejestracyjnego (pozwolenia czasowego),

zwracanie dowodu rejestracyjnego (pozwolenia czasowego) po ustaniu przyczyny uzasadniającej jego zatrzymanie,

przyjmowanie od Policji zatrzymanego prawa jazdy, przyjmowanie zawiadomień o wydaniu postanowienia o zatrzymaniu prawa jazdy przez

prokuratora, sąd, przewodniczącego kolegium do spraw wykroczeń, właściwego przełożonego,

przygotowanie decyzji o zatrzymaniu prawa jazdy, przygotowanie decyzji o cofnięciu uprawnienia do kierowania pojazdem silnikowym oraz

decyzji o przywróceniu kierowcy uprawnienia do kierowania pojazdem silnikowym po ustaniu przyczyn, które spowodowały jego cofnięcie,

przyjmowanie zgłoszeń od właścicieli pojazdów samochodowych, ciągników rolniczych, motorowerów i przyczep nie zarejestrowanych w ciągu 30 dni od dnia ich nabycia w celu wprowadzenia do ewidencji,

wydawanie międzynarodowych praw jazdy, wydawanie uprawnień do kierowania pojazdami, przyjmowanie od kierowców zawiadomień i dokonywanie wpisów w prawach jazdy o

zmianie miejsca zamieszkania, przyjmowanie od kierowców zawiadomień o zagubieniu, kradzieży lub zniszczeniu prawa

jazdy i wydawanie wtórników prawa jazdy; przyjmowanie wtórników prawa jazdy w przypadku odnalezienia oryginału,

wydawanie kart pojazdów dla pojazdów sprowadzonych z zagranicy i tam zarejestrowanych,

wydawanie zezwoleń do przeprowadzania badań technicznych dla stacji kontroli pojazdów,

przeprowadzanie kontroli stacji kontroli pojazdów, wydawanie uprawnień diagnostykom do wykonywania badań technicznych, wydawanie zezwoleń dla jednostek prowadzących szkolenia dla osób ubiegających się o

uprawnienia do kierowania pojazdami, dokonywanie wpisów do ewidencji instruktorów oraz wydawanie legitymacji

instruktorów, prowadzenie spraw związanych ze sprawowaniem nadzoru nad szkoleniem instruktorów,

w zakresie utrzymania dróg: sprawowanie nadzoru nad Powiatowym Zarządem Dróg.

Wydział Oświaty, Kultury i Sportu „OKiS”Wydział zajmuje się organizacją szkół ponadgimnazjalnych i specjalnych ośrodków szkolno - wychowawczych, szkoły specjalnej i powiatowej biblioteki publicznej, upowszechnianiem kultury i dziedzictwa narodowego, kultury fizycznej, sportu i turystki oraz nadzorem nad stowarzyszeniami kultury fizycznej.Do podstawowych zadań Wydziału należy: w zakresie oświaty: realizowanie zadań związanych z zakładaniem i prowadzeniem publicznych szkół

podstawowych specjalnych i gimnazjalnych specjalnych, szkół ponadgimnazjalnych, placówek oświatowo-wychowawczych, placówek opiekuńczo-wychowawczych i poradni psychologiczno-pedagogicznych,

zapewnienie w szkołach i placówkach kształcenia, wychowania i opieki, przygotowanie projektu planu sieci publicznych szkół ponadgimnazjalnych,

123

prowadzenie spraw związanych ze sprawowaniem nadzoru nad działalnością szkoły lub placówki w zakresie spraw finansowych i administracyjnych,

prowadzenie spraw związanych z obsadą stanowisk kierowniczych w szkołach i placówkach,

przygotowanie zezwoleń na założenie szkoły publicznej przez osobę prawną lub fizyczną, opiniowanie likwidacji szkoły lub placówki publicznej oraz przejmowanie dokumentacji

likwidacyjnej szkoły - prowadzonej przez inną osobę prawną lub osobę fizyczną, określenie zasad gospodarki finansowej szkół publicznych i placówek publicznych, prowadzenie ewidencji szkół i placówek niepublicznych, prowadzenie spraw związanych z nadawaniem (i cofaniem) szkołom niepublicznym

uprawnień szkoły publicznej, przygotowanie propozycji przydzielania dotacji niepublicznym szkołom i placówkom

oświatowym, przygotowanie propozycji zasad rozliczania czasu pracy dla nauczycieli o różnym planie

zajęć w poszczególnych okresach roku szkolnego, nadzór nad przestrzeganiem obowiązujących przepisów dotyczących bezpieczeństwa i

higieny pracy pracowników i uczniów w szkołach i placówkach, przyznawanie stypendiów socjalnych i naukowych dla uczniów szkół i placówek powiatu

gnieźnieńskiego, przyjmowanie wniosków o stypendia marszałka województwa wielkopolskiego, wydawanie skierowań do szkół i placówek kształcenia specjalnego, analiza formalna wniosków na nauczyciela mianowanego wraz z przeprowadzeniem

postępowania egzaminacyjnego i nadanie aktu awansu zawodowego, powoływanie przewodniczących komisji egzaminacyjnych w celu przeprowadzenia

egzaminu z przygotowania zawodowego i nauki zawodu, dokonywanie oceny cząstkowej pracy dyrektorów, sprawowanie nadzoru na działalnością Powiatowej Rady Młodzieży.

w zakresie kultury: tworzenie warunków do upowszechniania kultury i sztuki, prowadzenie ewidencji, koordynowanie i nadzorowanie powiatowych placówek

upowszechniających kulturę, zawiadamianie Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków o wykopalisku lub znalezisku

archeologicznym, przygotowanie decyzji o zabezpieczeniu dobra kultury w formie ustanowienia

tymczasowego zajęcia, prowadzenie spraw związanych z organizowaniem działalności kulturalnej oraz

tworzeniem i prowadzeniem powiatowych instytucji kultury, załatwianie spraw związanych z organizowaniem i prowadzeniem powiatowej biblioteki

publicznej, ustalanie założeń programowo-artystycznych, imprez kulturalnych o zasięgu powiatowym

oraz nadzorowanie ich organizacji, przygotowanie propozycji w zakresie finansowania bieżącej działalności remontowej

instytucji kultury oraz kontrolowanie wykorzystania wydatkowanych na te cele środków budżetowych,

prowadzenie spraw w zakresie wymiany kulturalnej, ustanawianie i przyznawanie nagród za osiągnięcia w dziedzinie twórczości artystycznej,

upowszechniania i ochrony kultury. w zakresie sportu: tworzenie warunków prawno-organizacyjnych i ekonomicznych dla rozwoju kultury

fizycznej, turystyki i wypoczynku,

124

prowadzenie ewidencji uczniowskich klubów sportowych, oraz klubów sportowych nie prowadzących działalności gospodarczej,

prowadzenie działalności związanej ze sprawowaniem nadzoru nad działalnością stowarzyszeń kultury fizycznej,

ustanawianie i przyznawanie nagród za osiągnięcia w dziedzinie kultury fizycznej, oraz stypendiów dla wyróżniających się sportowców,

pomoc organizacyjna w imprezach sportowych na terenie Powiatu Gnieźnieńskiego.

Wydział Ochrony Środowiska , Rolnictwa i Leśnictwa „OŚ”Do zakresu działalności Wydziału należy: gospodarka odpadami, gospodarka wodno – ściekowa, pozwolenia wodno prawne, geologia złóż, hydrogeologia, rejestracja łodzi, rybołówstwo, wydawanie kart wędkarskich, sprawy melioracyjne, nadzór nad spółkami wodnymi, informacje o środowisku, punkty kopulacyjne, emisja zanieczyszczeń, hałas, akustyka, wibracje, fundusze ochrony środowiska, inwestycje, leśnictwo, łowiectwo, ochrona przyrody, rolnictwo. Do kompetencji Wydziału należy m.in.: wydawanie pozwoleń zintegrowanych, wydawanie koncesji na poszukiwanie, rozpoznawanie i wydobywanie kopalin pospolitych

na powierzchni do 2 ha i przewidywanym rocznym wydobyciu nie przekraczającym 20 000 m3, bez użycia materiałów wybuchowych,

wydawanie pozwoleń wodno prawnych, rolnicze wykorzystanie ścieków w zakresie nie objętym zwykłym korzystaniem z wód,

nadzór nad gospodarka leśną w lasach nie stanowiących własności Skarbu Państwa, udzielanie informacji dotyczących Zintegrowanego Systemu Zarządzania i Kontroli w

Rolnictwie, na etapie budowy i funkcjonowania (dopłaty bezpośrednie), wprowadzanie i wdrażanie nowych systemów produkcji w rolnictwie – Kodeks Dobrej

Praktyki Rolniczej (zgodnie z prawem unijnym), prowadzenie ewidencji podmiotów korzystających ze środowiska , wydawanie pozwolenia na wytwarzanie odpadów.

Wydział Architektury i Budownictwa „AB”Wydział Architektury i Budownictwa realizuje następujące zadania: zapewnia obsługę w zakresie udzielania pozwoleń na budowę i rozbiórkę obiektów

budowlanych, przyjmuje zgłoszenia wykonania obiektów budowlanych lub robót nie wymagających

pozwolenia na budowę, rejestruje i wydaje dzienniki budowy lub rozbiórki, wydaje zaświadczenia o samodzielności lokali mieszkalnych oraz potwierdza

powierzchnię użytkową budynków mieszkalnych jednorodzinnych w celu uzyskania dodatku mieszkaniowego.

Pozostałe wydziały mimo że pełnią funkcje pomocnicze, są niezbędne do właściwego funkcjonowania urzędu i obsługi interesantów.

Wydział Organizacyjno-Prawny „OP”Zapewnia obsługę administracyjną Zarządu, sprawną organizację i funkcjonowanie Starostwa, świadczenie pomocy prawnej, organizację przyjmowania obywateli w sprawie skarg i wniosków, załatwianie spraw kadrowych i szkoleniowych pracowników.

Wydział Finansów „FN”Prowadzi sprawy związane z opracowywaniem projektu budżetu Powiatu, zapewnia obsługę finansowo-księgową Starostwa, organizuje i nadzoruje prawidłowość prowadzenia

125

rachunkowości przez jednostki organizacyjne Powiatu, sporządza sprawozdania z realizacji zadań budżetowych.

Wydział Promocji i Rozwoju „PR”Opracowuje strategię rozwoju Powiatu, prowadzi powiatowe inwestycje, koordynuje współpracę zagraniczną, współpracuje z organizacjami pozarządowymi, kreuje wizerunek urzędu i zajmuje się promocją Powiatu w kraju i za granicą, zajmuje się obsługą ruchu turystycznego (Biuro Informacji Turystycznej), promocją rolnictwa (Biuro Promocji Rolnictwa) oraz współpracą z mediami (Rzecznik Prasowy).

Biuro Rady „BR”Zapewnia obsługę administracyjną Rady Powiatu i stałych Komisji Rady.

Powiatowy Rzecznik KonsumentówDo zadań Powiatowego Rzecznika Konsumentów należy między innymi zapewnienie konsumentom bezpłatnego poradnictwa i informacji prawnej w zakresie ochrony ich interesów.

Jedną z większych bolączek Urzędu Starostwa Powiatowego w Gnieźnie jest funkcjonowanie w dwóch rożnych budynkach oraz nie posiadanie punktu obsługi klienta, w którym mógłby on załatwić wszystkie interesujące go sprawy (leżące w gestii Starostwa Powiatowego). Mimo, że w ramach Strategii Rozwoju Powiatu Gnieźnieńskiego obowiązującej do roku 2005, przewidziano utworzenie „Punktu Obsługi Klienta”, ze względów finansowych przedsięwzięcia takiego nie zrealizowano.

Wnioski:

brak „Punktu Obsługi Klienta” utrudnia interesantom załatwianie spraw leżących w gestii Starostwa Powiatowego w Gnieźnie,

funkcjonowanie Wydziałów Starostwa Powiatowego w dwóch różnych budynkach utrudnia właściwą organizację pracy.

Starostwu Powiatowemu w wykonywaniu zadań na rzecz społeczności lokalnej pomagają również następujące jednostki organizacyjne:

Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie, Powiatowy Zarząd Dróg, Powiatowy Urząd Pracy, Powiatowy Zarząd Geodezji, Kartografii, Katastru i Nieruchomości, Samodzielny Publiczny Zespół Opieki Zdrowotnej, Zakład Opiekuńczo-Leczniczy dla Dorosłych i Dzieci, Powiatowa Kolumna Transportu Sanitarnego sp. z o.o., Szkoły: I Liceum Ogólnokształcące im. B. Chrobrego, II Liceum Ogólnokształcące im. Dąbrówki, III Liceum Ogólnokształcące im. Jana III Sobieskiego, Zespół Szkół Ekonomiczno-Odzieżowych, Zespół Szkół Ponadgimnazjalnych nr 1, Zespół Szkół Ponadgimnazjalnych nr 2, Zespół Szkół Ponadgimnazjalnych nr 3, Zespół Szkół Ponadgimnazjalnych nr 4, Zespół Szkół Specjalnych im. Janusza Korczaka, Zespół Szkół Gimnazjum i Liceum im.M.Kosmowskiego, Zespół Szkół Ponadgimnazjalnych w Trzemesznie, Zespół Szkół Ponadgimnazjalnych w Witkowie,

126

Młodzieżowy Dom Kultury, Świetlica Środowiskowa, Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna, Schroniska młodzieżowe: Schronisko Młodzieżowe w Gnieźnie, Schronisko Młodzieżowe w Siemianowie, Międzyszkolny Ośrodek Sportowy,

Ośrodki szkolno -wychowawcze: Specjalny Ośrodek Szkolno-Wychowawczy nr 1, Specjalny Ośrodek Szkolno-Wychowawczy nr 2, Specjalny Ośrodek Szkolno-Wychowawczy w Kłecku,

Dom Wczasów Dziecięcych w Mielnie, Domy Dziecka, Dom Pomocy Społecznej.

Powiatowe Centrum Pomocy RodzinieAdres: ul. Cymsa 16, 62-200 Gnieznotel., fax.: (061) 425 52 98Centrum realizuje zadania z zakresu pomocy społecznej i rehabilitacji społecznej i zawodowej osób niepełnosprawnych. Przy realizacji wspomnianych zadań współpracuje z organami administracji rządowej, samorządowej, z organizacjami społecznymi, Kościołem Katolickim, innymi Kościołami, Związkami Wyznaniowymi, Fundacjami, Stowarzyszeniami, Pracodawcami, Osobami Fizycznymi i Prawnymi.Do zadań z zakresu pomocy społecznej realizowanych przez Centrum należy: Organizowanie, zapewnienie i prowadzenie usług w określonym standardzie w domu

pomocy społecznej o zasięgu ponad gminnym oraz kierowanie osób ubiegających się o przyjęcie do domu pomocy społecznej, organizowanie mieszkań chronionych,

Prowadzenie ośrodka interwencji kryzysowej, Zapewnienie opieki i wychowania dzieciom całkowicie lub częściowo jej pozbawionym,

poprzez m.in. rozwój rodzinnej opieki zastępczej, Finansowanie powiatowych ośrodków wsparcia, Pomaganie w integracji ze środowiskiem osób opuszczających placówki opiekuńczo-

wychowawcze, Udzielanie informacji o prawach, ulgach i uprawnieniach, Zapewnienie szkolenia i doskonalenia zawodowego kadr pomocy społecznej z terenu

powiatu, Doradztwo metodyczne dla ośrodków pomocy społecznej i pracowników socjalnych, Organizowanie i zapewnienie funkcjonowania powiatowych ośrodków wsparcia dla osób

z zaburzeniami psychicznymi.Do zadań z zakresu rehabilitacji społecznej i zawodowej należy: Umożliwienie uczestniczenia osobom niepełnosprawnym i ich opiekunom w turnusach

rehabilitacyjnych, Zaopatrzenie w sprzęt rehabilitacyjny, przedmioty ortopedyczne i środki osób

niepełnosprawnych, którym ww. sprzęt przyznano, Likwidacja barier architektonicznych, urbanistycznych, transportowych, w

komunikowaniu się, Budowa i rozbudowa obiektów służących rehabilitacji, Szkolenie i przekwalifikowanie osób niepełnosprawnych, Dofinansowanie do sportu , kultury, rekreacji i turystyki osób niepełnosprawnych.

Powiatowy Zarząd Dróg

127

Adres: Al. Reymonta 32, 62-200 Gnieznoe-mail: pzd@powiat-gniezno.plwww: http://www.powiat-gniezno.pl/pzdtel., fax.: (061) 428 19 20/ 428 20 70Zadania jednostki: wykonywanie robót inwestycyjnych, robót utrzymaniowych i zabezpieczających, pełnienie funkcji inwestora, opracowywanie projektów planów rozwoju sieci drogowej, opracowywanie projektów planów finansowania budowy, utrzymania i ochrony dróg oraz

obiektów mostowych, realizacja zadań związanych z drogami powiatowymi, koordynacja robót w pasie drogowym, wydawanie zezwoleń na zajęcia pasa drogowego, na zjazdy z dróg, na przejazdy po

drogach publicznych pojazdów z ładunkiem lub bez ładunku o masie, naciskach osi lub wymiarach przekraczających wielkości określone w odrębnych przepisach oraz pobieranie opłat i kar pieniężnych,

prowadzenie ewidencji dróg i drogowych obiektów mostowych, przeprowadzanie okresowych kontroli stanu dróg i obiektów mostowych, przeciwdziałanie niszczeniu dróg przez ich użytkowników, przeciwdziałanie niekorzystnym przeobrażeniom środowiska mogącym powstać lub

powstającym w następstwie budowy lub utrzymania dróg, dokonanie okresowych pomiarów ruchu drogowego, przygotowanie infrastruktury drogowej do potrzeb obronnych oraz wykonywanie innych

zadań na rzecz obronności kraju, prowadzenie gospodarki gruntami i innymi nieruchomościami pozostającymi w zarządzie

organu zarządzającego drogą.

Powiatowy Urząd Pracy w GnieźnieAdres:ul. Sobieskiego 20,62-200 Gnieznotel.: (061) 426 16 49, 426 44 34, 426 44 35e-mail: pogn@praca.gov.plwww: www.urzadpracy.powiat-gniezno.plInfolinia: 0 800 575 960Zakres działalności: udzielanie pomocy bezrobotnym i innym osobom poszukującym pracy; ułatwianie pracodawcom pozyskiwania pracowników, podejmowanie działań zamierzających do zapobiegania negatywnym skutkom zwolnień z

pracy oraz łagodzenie tych skutków, rejestrowanie osób bezrobotnych i poszukujących pracy, przedstawianie im propozycji

zatrudnienia lub szkolenia, a w razie braku takich propozycji wypłacanie uprawnionym zasiłków,

inicjowanie i finansowanie szkoleń, prac interwencyjnych, robót publicznych i zatrudniania absolwentów,

prowadzenie pośrednictwa pracy, poradnictwa zawodowego i informacji zawodowej, inicjowanie i wspieranie klubów pracy.

Powiatowy Zarząd Geodezji, Kartografii, Katastru i NieruchomościAdres: Al. Reymonta 21 B, 62-200 Gnieznotel., fax.: (061) 426 46 88e-mail: geo-gniezno@wp.plwww: http://bip.powiat-gniezno.pl/index.php?pid=166

128

Do zakresu działania PZGKKiN w Gnieźnie należy: prowadzenie powiatowego zasobu geodezyjnego i kartograficznego, w tym ewidencji

gruntów i budynków, gleboznawczej klasyfikacji gruntów i geodezyjnej ewidencji uzbrojenia terenu,

uzgadnianie usytuowania projektowanych sieci uzbrojenia terenu, zakładanie osnów szczegółowych, zakładanie i aktualizacja mapy zasadniczej, przeprowadzanie powszechnej taksacji nieruchomości, ochrona znaków geodezyjnych, grawimetrycznych i magnetycznych, prowadzenie powiatowych baz danych wchodzących w skład krajowego systemu

informacji o terenie, prowadzenie spraw związanych z gospodarką gruntami rolnymi, prowadzenie spraw związanych z gospodarką gruntami nierolnymi Skarbu Państwa i

Powiatu, wywłaszczanie i zwroty wywłaszczonych nieruchomości, ochrona gruntów rolnych.

Samodzielny Publiczny Zespół Opieki ZdrowotnejAdres:ul. Św. Jana 962-200 Gnieznotel., fax.: (061) 426 44 61/ 426 32 33www: www.zoz.gniezno.ple-mail: zoz@zoz.gniezno.pl.

Działalność medyczna: Lecznictwo zamknięte: Szpital przy ulicy Św. Jana 9, Szpital przy ulicy 3 Maja 37/39, Poradnie Specjalistyczne: Poradnia Chirurgiczna, Poradnia Urazowo – Ortopedyczna, Poradnia Ginekologiczno – Położnicza, Poradnia Nefrologiczna, Poradnia Okulistyczna, Poradnia Reumatologiczna, Poradnia Neurologiczna, Poradnia Onkologiczna, Poradnia Sportowa, Poradnia Chorób Płuc i Gruźlicy, Poradnia Chorób Zakaźnych, Pracownie Diagnostyczne Laboratorium Analityczne, Laboratorium Bakteriologiczne, Pracownia RTG, Pracownia Mammografii, Pracownia Audiometrii, Pracownia Endoskopii, Pracownia USG.

ZOZ realizuje także wysokospecjalistyczne procedury diagnostyczne: Mammografia Diagnostyczna – Pracownia Mammografii, Oznaczenie Przeciwciał Preciwko Toksoplazmozie u kobiet w ciąży – Laboratorium

Analityczne,

129

Oznaczenie Przeciwciał Preciwko Różyczce u kobiet w ciąży – Laboratorium Analityczne, Pogotowie Ratunkowe, Pomoc Doraźna, Transport Sanitarny.

Powiatowa Kolumna Transportu Sanitarnego Spółka z o.o.Adres: ul. Słowackiego 45/47, 62 – 200 Gnieznotel.: (061) 426 31 28, 424 07 84e-mail: pktsgniezno@poczta.onet.pl, pkts@op.plwww: pkts.powiat-gniezno.pl.Powiatowa Kolumna Transportu Sanitarnego Spółka z o. o. zajmuje się świadczeniem usług związanych z ochroną zdrowia ludzkiego według podpisanych kontraktów z SPZOZ Gniezno oraz Wojewódzkim Szpitalem dla Nerwowo i Psychicznie Chorych „Dziekanka” Gniezno.Spółka wynajmuje również klientom prywatnym karetki według zapotrzebowania wraz z kierowcą w celu transportu chorych.Powiatowa Kolumna Transportu Sanitarnego Spółka z o. o. zabezpiecza także imprezy sportowe i rekreacyjne na terenie Powiatu Gnieźnieńskiego na podstawie zapotrzebowania wystawionego przez jednostki organizujące takie rozrywki.

I Liceum Ogólnokształcące im. Bolesława Chrobrego w GnieźnieAdres: ul. Kostrzewskiego 3, 62-200 Gnieznoe-mail: logn@ids.poznan.pl www: www.ids.poznan.pl./logntel.: (061) 426 46 45

II Liceum Ogólnokształcące im. Dąbrówki w GnieźnieAdres: ul. Łubieńskiego 3/5, 62-200 Gnieznoe-mail: glo2@ids.poznan.plwww: www.liceum.gniezno.nettel. ,fax.: (061) 426 13 44/ 424 17 35

III LO im. Jana III SobieskiegoAdres: ul. Sobieskiego 20, 62-200 Gnieznowww: www.sobieski.gniezno.net.pltel., fax.: (061) 426 13 71

Zespół Szkół Ekonomiczno – Odzieżowych w GnieźnieAdres: ul. Chrobrego 23, 62-200 Gnieznoe-mail: zseog@ids.poznan.plwww: www.ids.poznan.pl/zseogtel., fax.: (061) 428 29 10/ 428 29 21W skład Zespołu Szkół Ekonomiczno – Odzieżowych w Gnieźnie wchodzą następujące szkoły nowego typu – ponadgimnazjalne: Technikum Handlowe kształcące w zawodzie technik handlowiec Technikum Ekonomiczne kształcące w zawodzie technik ekonomista Technikum Odzieżowe kształcące w zawodzie technik technologii odzieży Licea profilowane kształcące w profilach ogólnozawodowych: Ekonomiczno – administracyjnym, Zarządzanie informacją, Kreowanie ubiorów,

Zasadnicza Szkoła Zawodowa Handlowa kształcąca w zawodzie sprzedawca, Zasadnicza Szkoła Zawodowa Odzieżowa kształcąca w zawodzie krawiec.

Zespół Szkół Ponadgimnazjalnych nr 1Adres: ul. Sobieskiego nr 20, 62-200 Gnieznoe-mail: zsrgniezno@poczta.onet.pl

130

www: www.zsp1gniezno.prv.pltel.: (061) 426 20 73W skład Zespołu wchodzą: 4-letnie Technikum Rolnicze kształcące w zawodzie technik rolnik o specjalności

dostosowanej do zainteresowań uczniów i potrzeb regionu, 4-letnie Technikum Agrobiznesu kształcące w zawodzie technik agrobiznesu o

specjalności dostosowanej do zainteresowań uczniów oraz potrzeb regionu, 4-letnie Technikum Mechanizacji Rolnictwa kształcące w zawodzie technik mechanizacji

rolnictwa.

Zespół Szkół Ponadgimnazjalnych nr 2Adres: ul. Cieszkowskiego 17, 62 – 200 Gnieznotel., fax.: (061) 426 56 37W skład Zespołu wchodzą: Liceum Ogólnokształcące, Liceum profilowane, Technikum po gimnazjum, Technikum po szkole zasadniczej, Technikum po liceum ogólnokształcącym, Technikum po liceum profilowanym, Szkoła zawodowa.

Zespół Szkół Ponadgimnazjalnych nr 3Adres: ul. Sienkiewicza 662-200 Gnieznotel., fax.: (061) 426 31 53e-mail: e-mail:sienkiewiczZSP3@interia.pl.W skład Zespołu wchodzą: Zasadnicza Szkoła Zawodowa, Technikum Budowlane - 4 - letnie po gimnazjum, Technikum dla Dorosłych - 3 - letnie, Liceum profilowane 3-letnie.

Zespół Szkół Ponadgimnazjalnych nr 4Adres: ul. 22 lipca 106, 62-200 Gnieznotel., fax.: (061) 426 65 23e-mail: gzsz4xw@ids.poznan.plwww: www.ids.poznan.pl/gzsz4W skład Zespołu wchodzą: Technikum Gastronomiczne, Liceum Handlowe, Liceum Profilowane.

Zespół Szkół Ponadgimnazjalnych im. Hipolita Cegielskiego w TrzemesznieAdres: ul. Mickiewicza 33, 62-240 Trzemesznotel., fax.: (052) 315 43 61, (061) 424 07 92e-mail: zsptrzemeszno@op.pl, zsztrzemeszno@poczta.onet.plwww: http://www.zsptrzemeszno.republika.plW skład Zespołu wchodzą: Technikum Handlowe dwujęzyczne – 4 letni cykl kształcenia, Technikum Handlowe – 4 letni cykl kształcenia, Zasadnicza Szkoła Zawodowa 2-letnia – klasa wielozawodowa,

131

Zasadnicza Szkoła Zawodowa 3-letnia – klasa wielozawodowa + grupa ślusarsko – mechaniczna z praktyką na warsztatach szkolnych,

Technikum uzupełniające (po ZSZ) – 3 letni cykl kształcenia, specjalność technik handlowiec.

Zespół Szkół Ponadgimnazjalnych w WitkowieAdres: ul. Warszawska 29, 62-230 Witkowotel., fax.: (063) 277 81 35e-mail: sekretariat@witkowo.net2000.plwww: www.witkowo.net2000.plW skład Zespołu wchodzą: Liceum Ogólnokształcącego 3 i 4 - letnie, Technikum Ekonomiczne 4-letnie, Liceum Ekonomiczne 5-letnie, Technikum Żywienia 4 i 5 letnie, Technikum Rolnicze 5-letnie, Zasadnicza Szkoła Zawodowa 2 i 3 - letnia wielozawodowa, Policealne Studium Zawodowe 2-letnie.

Szkoła Podstawowa Specjalna nr 11Adres: ul. Orzeszkowej 20, 62-200 Gnieznoe-mail: szkpg@wp.plwww: ok.com.pl/korczaktel.: (061) 423 85 60Misją szkoły jest udzielanie pomocy dzieciom, które mają problemy w szkole masowej i muszą podjąć leczenie.

Młodzieżowy Dom Kultury w GnieźnieAdres: ul. Roosevelta 42, 62-200 Gnieznoe-mail: gnieznomdk@poczta.onet.pl, mdkg@op.plwww: http://republika.pl./gnieznomdktel., fax.: (061) 424 07 72/ 426 18 97Działalność:W placówce działa 51 stałych grup i zespołów, w zajęciach których bierze udział ponad 600 uczestników ze wszystkich typów szkół i przedszkoli. Placówka organizuje rocznie ok 100 imprez masowych.Koła i zespoły MDK w Gnieźnie: pracownia plastyczna, pracownia komputerowa, Zespoły Tańca Ludowego "Gnieźnianie"oraz "Mali Gnieźnianie", koło rytmiki i tańca nowoczesnego, zespoły wokalne "Fantazja","Gama","Alma","Pikolino","Nutki","Wajolin", zespoły keyboardowe "Klawiaturka","Demo", Artystyczny Klub Przedszkolaka, młodzieżowe zespoły rockowe, orkiestra rozrywkowa MDK, Grupa teatralna "Dramat", Grupa Kabaretowa "Żart", Teatrzyk dziecięcy "Hurraaa", gimnastyka korekcyjna, dział imprez masowych.

Grupy i zespoły współpracujące z placówką:

132

Teatr Wizji „Czerwona Główka", Zespó³ rockowy "Shadows of Death", Grupa Widowisk Historycznych "Comes".

Świetlica ŚrodowiskowaAdres: ul. Lecha 5, 62-200 Gnieznotel.: (061) 424 07 69Praca Świetlicy adresowana jest do dzieci ze szkół podstawowych i gimnazjów, których rodziny znalazły się w trudnej sytuacji życiowej. Podstawowym celem jest szeroko rozumiana profilaktyka uzależnień oraz socjoterapia. Dążeniem placówki jest wspomaganie rozwoju dzieci oraz ukształtowanie w nich takiej osobowości, by w przyszłości były zdolne do odpowiedzialnego, zdrowego emocjonalnie, zgodnego z obowiązującymi normami społecznymi życia. W placówce prowadzone są następujące formy pracy środowiskowej: pomoc w kryzysach szkolnych, rodzinnych, rówieśniczych i osobistych, zajęcia socjoterapeutyczne, zajęcia korekcyjne, kompensacyjne, indywidualne programy korekcyjne, pomoc w nauce, organizacja czasu wolnego, rozwój zainteresowań, organizację zabaw i zajęć sportowych,

wycieczek i biwaków, współpraca z rodziną dziecka, stała współpraca, przede wszystkim z PCPR, ośrodkiem pomocy społecznej, szkołą oraz

sądem itp. w miarę możliwości pomoc socjalna i dożywianie.

Poradnia Psychologiczno – Pedagogiczna w GnieźnieAdres: Ul. Dąbrówki 14/4, 62-200 Gnieznotel.: (061) 426 10 78Celem usług świadczonych przez poradnię jest: prawidłowe funkcjonowanie rodziny, wszechstronny rozwój psychofizyczny dzieci i młodzieży, profilaktyka zachowań problemowych, trafny wybór kierunku kształcenia i planowania kariery zawodowej.

Z usług poradni mogą korzystać uczniowie: z różnymi rodzajami niepełnosprawności, dysfunkcjami rozwojowymi, ze specyficznymi trudnościami w nauce, z wybitnymi uzdolnieniami, z zaburzeniami zachowania, zagrożenia niedostosowaniem społecznym lub uzależnieniem.

Poradnia Psychologiczno – Pedagogiczna w KłeckuAdres: ul. Słoneczna 25, 62-270 Kłeckotel.: (061) 424 07 83Zadania: badania psychologiczne, badania pedagogiczne, badania logopedyczne, terapie, konsultacje.

Z usług poradni korzystają: dzieci i młodzież sprawująca problemy wychowawcze,

133

dzieci i młodzież niepełnosprawna, dzieci i młodzież z trudnych środowisk rodzinnych, dzieci i młodzież z zaburzeniami mowy (mowa opóźniona, niewyraźna, jąkanie), uczniowie szukający porad w sprawie wyboru szkoły i zawodu, rodzice, opiekunowi i nauczyciele, wychowawcy placówek opiekuńczo-wychowawczych, przedszkola, szkoły, które bez opinii poradni nie mogą odroczyć nauki, przyspieszyć obowiązku

szkolnego uczniów czy indywidualizować wymagań edukacyjnych i zasad oceniania, inne placówki pozaoświatowe (służba zdrowia, policja, sąd, urząd pracy, Ośrodki Pomocy

Społecznej).

Schronisko Młodzieżowe w GnieźnieAdres: ul. Pocztowa, 62-200 Gnieznotel., fax.: (061) 426-27-80

Schronisko Młodzieżowe w SiemianowieAdres: Siemianowo 11, 62-261 Lednogóratel., fax.: (061) 427 52 99

Specjalny Ośrodek Szkolno – Wychowawczy nr 1Adres: ul.Żwirki i Wigury 27, 62-200 Gnieznotel., fax.: (061) 426-48-13/ 426 14 22SOSW Nr1 jest placówką dla dzieci i młodzieży z upośledzeniem umysłowym w stopniu umiarkowanym, znacznym i głębokim w wieku od 3 do 24 lat, w stosunku do których publiczna Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna wydała orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego. Statut SOSW Nr1 zapewnia możliwość przyjmowania dzieci: do przedszkola specjalnego, do szkoły podstawowej specjalnej, do gimnazjum specjalnego.

Specjalny Ośrodek Szkolno – Wychowawczy nr 2Adres: ul. Powstańców Wlkp. 16, 62-200 Gnieznoe-mail: soswg@ids.poznan.pltel., fax.: (061) 424 57 11/ 424 57 28Celem działania SOSW Nr2 jest nauka, szeroko pojęta rewalidacja dzieci i młodzieży upośledzonej umysłowo w stopniu lekkim i umiarkowanym oraz przygotowanie do wybranego zawodu. Wszystkie te działania mają prowadzić do samodzielnego udziału wychowanków w życiu społecznym.

Specjalny Ośrodek Szkolno – Wychowawczy w Kłecku im. hm. Zygmunta ImbierowiczaAdres: Gnieźnieńska 7, 62 – 270 Kłecko, e-mail: soswkl@wp.pltel., fax.: (061) 427 01 57/ 427 01 57Ośrodek jest publiczną placówką opiekuńczo-wychowawczą, koedukacyjną dla dzieci i młodzieży niepełnosparawnej w szczególności upośledzonych umysłowo w stopniu lekkim. Ośrodek zajmuje się ponadto rewalidacją dzieci upośledzonych w stopniu umiarkowanym i głębokim.

Dom Dziecka w GnieźnieAdres: ul. Paczkowskiego 16, 62-200 Gnieznoe-mail: DOM_DZIECKA_GNO@POST.PLtel., fax.: (061) 426 49 48

134

Dom Dziecka jest placówką opiekuńczo-wychowawczą, przeznaczoną do sprawowania całodobowej opieki nad sześćdziesięciorgiem dzieci pozbawionych całkowicie, częściowo lub okresowo opieki rodzicielskiej. Placówka obejmuje całkowitą opieką dzieci od urodzenia do trzeciego roku życia, zaś w uzasadnionych przypadkach przyjmuje się dzieci starsze - do lat siedmiu.

Dom Dziecka w TrzemesznieAdres: ul. Ks. Kard. Wyszyńskiego 3, 62-240 Trzemeszno e-mail: D.d.Trzem@riozus.wokiss.pltel., fax.: (052) 315 42 79, (061) 424 07 93/ (052) 315 42 79Dom Dziecka w Trzemesznie jest publiczną opiekuńczo - wychowawczą placówką socjalizacyjną zapewniającą opiekę i wychowanie dzieciom i młodzieży, całkowicie lub częściowo pozbawionych opieki rodzicielskiej, dla których nie znaleziono rodzinnej opieki zastępczej oraz zaspakajającą ich niezbędne potrzeby bytowe, rozwojowe, w tym emocjonalne, społeczne, religijnej, a także zapewnia korzystanie z przysługujących na podstawie odrębnych przepisów świadczeń zdrowotnych i kształcenia.

Dom Pomocy Społecznej w GnieźnieAdres: ul. Wrzesińska 21, 62-200 Gnieznotel., fax.: (061) 426 11 45Dom przeznaczony jest dla osób przewlekle, somatycznie chorych. Jest placówką Koedukacyjną - dla 59 osób.

Dom Pomocy Społecznej dla dzieci - MielżynAdres: Mielżyn ul. Szkolna 15A, 62-230 Witkowotel., fax.: (063)277 50 02/ 277 50 12Dom Pomocy Społecznej dla Dzieci prowadzony przez Zgromadzenie Sióstr Świętego DominikaDom jest placówką o zasięgu ponad lokalnym, przeznaczonym dla dzieci - dziewcząt niepełnosprawnych intelektualnie.

Dom Pomocy Społecznej dla dzieci - ŁopiennoAdres: Łopienno 119, 62-213 Łopiennoe-mail: elzbietankilop@gniezno.opoka.org.plwww: www.elzbietankilop.gniezno.opoka.org.pltel., fax.: (061) 427 08 90/ 427 08 95Placówka jest przeznaczona dla 50 dzieci i młodzieży niepełnosprawnej. Posiada trzy bawialnie, salę rehabilitacyjną, pracownie terapii zajęciowej, gabinet muzykoterapii, wannę do hydromasażu, klasę szkolną, świetlicę z urządzeniami audio-wizualnymi. Dzieci uczęszczają do Ośrodka Szkolno-Wychowawczego w Kłecku, względnie pobierają naukę w domu.

Poza strukturami Starostwa Powiatowego działają na jego terenie: Komenda Powiatowa Państwowej Straży Pożarnej, Komenda Powiatowa Policji w Gnieźnie, Powiatowy Inspektorat Weterynarii, Państwowa Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna w Gnieźnie.

Komenda Powiatowa Państwowej Straży PożarnejAdres: ul. Bolesława Chrobrego 22, 62-200 Gnieznotel., fax.: (061) 426 15 44/ 426-23-01 w 31e-mail: kppspgniezno@psp.wlkp.plwww: www.straz.powiat-gniezno.pl

135

Komenda Powiatowa Policji w Gnieźnie Adres: ul. Jana Pawła II 2, 62 – 200 Gnieznotel.: 997, (0-61) 426 02 16, 426 02 11W skład Komendy Powiatowej Policji w Gnieźnie wchodzą: Sekcja Kryminalna, Sekcja Ruchu Drogowego, Sekcja Prewencji,

W ramach Komendy Powiatowej Policji w Gnieźnie działają: Referat Patrolowo Interwencyjny i Policji Sądowej, Zespół Prewencji Kryminalnej Nieletnich i Patologii, Zespół Organizacji Służby i Zarządu Kryzysowego, Rzecznik Prasowy, Zespół dyżurnych KPP w Gnieźnie.

Komisariaty Policji podległe KPP w Gnieźnie: Komisariat Policji w Czerniejewie, Komisariat Policji w Witkowie, Komisariat Policji w Kłecku, Komisariat Policji w Trzemesznie.

Powiatowa Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna w GnieźnieAdres: Św. Wawrzyńca 18, 62-200 Gnieznotel., fax.: (061) 426 22 42, 426 22 43/ 426 27 77Przedmiot działalnościPowiatowa Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna w Gnieźnie zapewnia realizację zadań Państwowego Powiatowego Inspektora Sanitarnego w Gnieźnie dotyczących nadzoru nad warunkami: higieny środowiska, higieny pracy, higieny procesów nauczania i wychowania, higieny wypoczynku i rekreacji, zdrowotnymi żywności, żywienia i przedmiotów użytku, higieniczno-sanitarnymi, jakie powinien spełniać personel medyczny, sprzęt oraz

pomieszczenia, w których są udzielane świadczenia zdrowotne - w celu ochrony zdrowia ludzkiego przed wpływem szkodliwości i uciążliwości środowiskowych, zapobiegania powstawaniu chorób, w tym chorób zakaźnych i zawodowych.

Zadania i kompetencje Powiatowa Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna w Gnieźnie realizuje zadania Państwowego Powiatowego Inspektora Sanitarnego z zakresu: zapobiegawczego nadzoru sanitarnego, działalności przeciwepidemicznej oraz działalności

oświatowo-zdrowotnej, prowadzenia spraw związanych z wykonywaniem czynności kontrolnych, wykonywanie badań i analiz labolatoryjnych, wykonywanie badań i pomiarów, opracowywanie ocen i analiz środowiskowych dotyczących zdrowia ludności, działalność przeciwepidemiczna , opracowywanie analiz i ocen eppidemiologicznych oraz stanu higieniczno-sanitarnego, przygotowywanie projektów decyzji i wykonywanie innych czynności w postępowaniu

administracyjnym i postępowaniu egzekucyjnym w administracji, przygotowywanie wniosków o ukaranie w sprawach o wykroczenia,

136

przygotowywanie spraw związanych z prowadzeniem dochodzenia oraz wnoszenie i popieranie oskarżenia w postępowaniu uproszczonym, wg odrębnych przepisów,

inicjowanie, organizowanie, koordynowanie, przeprowadzanie i nadzorowanie działalności na rzecz oświaty zdrowotnej i promocji zdrowia,

sprawowanie nadzoru nad higieną środowiska w zakładach nauczania i wychowania, zakładach pracy, placówkach wypoczynku, obiektach użyteczności publicznej oraz środkach transportu,

sprawowanie nadzoru nad warunkami zdrowotnymi żywności, żywienia i przedmiotów użytku,

opracowywanie projektów planów pracy oraz sprawozdań z działalności stacji, prowadzenie spraw administracyjnych, gospodarczych, finansowych oraz pracowniczych, prowadzenie postępowania i dokumentacji w sprawie stwierdzenia choroby zawodowej, wykonywanie innych zadań inspekcji sanitarnej wynikających z ustaw i przepisów

wykonawczych.

Powiatowy Inspektorat WeterynariiAdres: ul. Kiszkowska 8, 62-200 Gnieznotel., fax.: (061) 426 46 04Do zakresu działania Powiatowego Inspektoratu Weterynarii należy zapobieganie chorobom zakaźnym zwierząt i ich zwalczanie oraz nadzór nad jakością zdrowotną produktów pochodzenia zwierzęcego, a w szczególności: badanie zwierząt rzeźnych i ich mięsa, mięsa zwierząt łownych oraz innych zwierząt,

przeznaczonego do spożycia przez ludzi, sprawowanie weterynaryjnej kontroli granicznej, sprawowanie nadzoru nad przestrzeganiem warunków weterynaryjnych, sprawowanie nadzoru nad jakością zdrowotną środowisk spożywczych pochodzenia

zwierzęcego, w tym nad warunkami sanitarnymi ich pozyskiwania, przetwarzania, składowania, transportu oraz sprzedaży bezpośredniej,

sprawowanie nadzoru nad obrotem zwierzętami i produktami pochodzenia zwierzęcego, sprawowanie nadzoru nad jakością zdrowotną środków żywienia zwierząt, kontrola występowania pozostałości chemicznych i biologicznych leków oraz skażeń

promieniotwórczych w tkankach zwierząt, środkach spożywczych pochodzenia zwierzęcego oraz środkach żywienia zwierząt,

sprawowanie nadzoru nad zdrowiem zwierząt przeznaczonych do rozrodu oraz nad jakością zdrowotną materiału biologicznego,

sprawowanie kontroli nad przestrzeganiem zasad identyfikacji i rejestracji zwierząt oraz kontroli ich przemieszczania.

Należy mieć na uwadze, że postrzeganie Urzędu Starostwa często decyduje o tym czy Powiat jest odbierany jako przyjazny dla inwestorów. Do czynników, które o tym decydują można zaliczyć:

kwalifikacje pracowników w zakresie obsługi inwestora, szybkość obsługi, prawidłowość podejmowanych decyzji administracyjnych, terminowość w zakresie dotrzymywania zobowiązań, łatwość dostępu do urzędu (lokalizacja, parking, dojazd itp.), jakość pisemnej informacji o procedurach, warunkach i wymaganiach formalnych, dbałość o koszty i czas inwestorów (wskazywanie rozwiązań oszczędzających koszty i

czas), przejrzystość stosowanych zasad dotyczących realizacji inwestycji, dbałość o bezpieczeństwo finansowe inwestorów, czyli sugerowanie rozwiązań

ograniczających ryzyko inwestycji,

137

informację osobistą, czyli zaangażowanie pracowników w pomoc inwestorom.

Uwarunkowania funkcjonowania samorządów sprzyjają konieczności konkurowania między sobą. Jedną z kluczowych płaszczyzn konkurencji jest ich wizerunek.Samorządy starają się odpowiednio kreować ten wizerunek prowadząc public relation (PR) zarówno wewnątrz, jak i na zewnątrz samorządu.Należy również pamiętać, że pozytywny odbiór Powiatu Gnieźnieńskiego oraz Urzędu Starostwa Powiatowego w otoczeniu zewnętrznym będzie sprzyjał realizacji podejmowanych przez niego przedsięwzięć. Należy też podkreślić, że obszar i specyfika działania samorządów terytorialnych wymaga więc od nich podejścia marketingowego w stosunku do prowadzonych działań.Uproszczona definicja wizerunku mówi, że jest to powszechnie istniejąca opinia na temat jednostki organizacyjnej samorządy terytorialnego. Wizerunek ten ulega modyfikacją wraz ze zmianą poglądów i upodobań, dlatego też już w samej istocie nie może być pojęciem statycznym i trwałym. Na wizerunek Powiatu duży wpływ ma lider - Starosta. Czasami decydujące znaczenie mają jednak zasłyszane pogłoski (od znajomych, z mediów), innym razem własne doświadczenia wynikające z kontaktów z pracownikami Urzędu Starostwa. Istotny jest zatem standard obsługi interesantów oraz takie elementy jak: logo, lokalizacja, architektura, wystrój wnętrz itp. Powiat Gnieźnieński przywiązuje do tego ogromną uwagę. Względy finansowe nie pozwalają jednak zrealizować wszystkich zamierzeń w tym zakresie.Można, więc powiedzieć, że kreowanie wizerunku jest to celowe, zaplanowane i systematyczne oddziaływanie na otoczenie wewnętrzne oraz zewnętrzne Powiatu oraz Urzędu. Między oddziaływaniem na otoczenie wewnętrzne jak i zewnętrzne zachodzi sprzężenie. Osiągnięcia lub niepowodzenia wzajemnie na siebie oddziaływają i potęgują pozytywne lub negatywne efekty. Korzystna reputacja na zewnątrz Urzędu Starostwa wpływa pozytywnie na pracowników, natomiast zła sytuacja wewnątrz Urzędu Starostwa może osłabić dobrą pozycję Powiatu na zewnątrz (w otoczeniu). Dobra sytuacja wewnątrz Urzędu wywiera korzystny wpływ na jego korzystną reputację w otoczeniu, natomiast niedostateczna dbałość Urzędu o reputację w środowisku zewnętrznym wpływa ujemnie na motywację, postawy i zachowania załogi. Dla budowania właściwego wizerunku wewnątrz Urzędu, jak i na zewnątrz konieczna jest skuteczna komunikacja. Jest ona realizowana przez systematyczne i precyzyjne przekazywanie informacji w atmosferze „dobrego klimatu”. Można powiedzieć, że właściwie prowadzone relacje wewnątrz samorządu, w efekcie będą się przekładały na jakość obsługi klientów przez urzędników, którzy kreują jego wizerunek w otoczeniu zewnętrznym. Nieporozumienia wewnątrz samorządu będą z kolei kreowały jego negatywny wizerunek w otoczeniu zewnętrznym.Innymi słowy, nie można prowadzić zewnętrznego Public Relations bez wcześniejszego bądź przynajmniej równoległego prowadzenia działań z zakresu wewnętrznego Public Relations.Za niebezpieczną można uznać sytuację, gdy pracownicy proszeni o podanie najlepszych źródeł informacji najpierw podają źródła nieformalne, potem dopiero bezpośrednich zwierzchników i inne media, a na końcu spotkania bezpośrednie. Właściwym w tym przypadku postępowaniem jest organizowanie spotkań otwartych, na których pracownicy otrzymują informację o bieżących sprawach oraz o nadchodzących zmianach. W tym zakresie w Powiecie Gnieźnieńskim prowadzone są co tygodniowe spotkania ze wszystkimi dyrektorami wydziałów oraz jednostek organizacyjnych.Mając na uwadze wzrost znaczenia Internetu jako narzędzia komunikowania się Powiat powinna prowadzić również działania zmierzające do realizacji tzw. e-PR czyli public relations, dla którego najważniejszym medium i podstawowym narzędziem komunikacji jest właśnie Internet. Internet PR to również systemy komunikacji wewnętrznej – intranety, nowe

138

formy przekazu oraz narzędzia do efektywnej komunikacji z mediami. Posiadanie witryny internetowej jest dzisiaj koniecznością. Chodzi jednak o to, że samo jej posiadanie nie wystarczy. Powinna ona stanowić aktywne narzędzie oddziaływania i kontaktu z otoczeniem, budując pozytywny wizerunek Powiatu i Urzędu. Konieczne jest kierowanie się tutaj zasadami e-PR. Traktuje on witrynę Powiatu jako medium informacyjne. Dlatego budując lub modernizując serwis, należy uwzględnić oczekiwania różnych grup - potencjalnych użytkowników: internautów, partnerów, pracowników, dziennikarzy oraz społeczności lokalnej. Budując go należy patrzeć na niego oczami odbiorców. Jeśli serwis ma być atrakcyjny dla dziennikarzy, koniecznie trzeba wybudować biuro prasowe, oferując informacje w formie i treści, które będą dla dziennikarzy interesujące. Jeśli Powiat chce dotrzeć do inwestorów albo zainteresować sobą odbiorców internetu, można skorzystać z web postingu, czyli pozycjonowania swojej witryny w wyszukiwarkach. Monitoring mediów online jest natomiast narzędziem, które pozwala na pomiar efektywności działań PR.Witryna internetowa Urzędu powinna być nie tylko medium informacyjnym, ale także narzędziem umożliwiającym załatwienie obywatelom spraw. Tylko wtedy może być skutecznym narzędziem w kreowaniu pozytywnego wizerunku Urzędu. Zresztą ta „narzędziowość” witryny Urzędu jest wymogiem wynikającym z unijnego programu e-Europe. W tym zakresie Powiat Gnieźnieński prowadzi działania w sposób modelowy.Konieczna jest również informatyzacja Urzędu. Najistotniejszą przesłanką tego procesu staje się uproszczenie i skrócenie do koniecznego minimum relacji na linii obywatel/ interesant - urzędnik przez przeniesienie wielu rozwiązań na platformę elektroniczną.Standardem powinna być możliwość pobrania ze strony Powiatu potrzebnych dokumentów. Taki standard obowiązuje w Powiecie Gnieźnieńskim. Jest to o tyle ważne, że zgodnie z projektem Elektronicznej Platformy Usług Administracji Publicznej (e - PUAP), zaproponowanym przez Ministerstwo Nauki i Informatyzacji na platformę elektroniczną w ciągu najbliższych 5 lat przeniesione zostaną następujące usługi:

rozliczanie podatku dochodowego oraz podatku VAT, składanie wniosku o wydawanie prawa jazdy, składanie wniosku o wydawanie dowodu osobistego, umówienie wizyty u lekarza.

Docelowo platforma ma obsługiwać 19 spraw urzędowych rekomendowanych przez UE dla osób prywatnych oraz 9 przeznaczonych dla przedsiębiorców. Osoby fizyczne będą mogły załatwić przez Internet:

rozliczenie podatku dochodowego, wyrobienie dowodu osobistego, wydanie prawa jazdy, wydanie paszportu, rejestrację pojazdu, zgłoszenie na policję np. kradzieży, zgłoszenie do Urzędu Stanu Cywilnego faktów podlegających rejestracji i uzyskanie

odpisów tych aktów, zmianę zameldowania, pośrednictwo pracy, wypożyczenie książki z biblioteki, umówienie się na wizytę lekarską.

Dla właścicieli firm przewiduje się przeniesienie na platformę elektroniczną następujących usług:

rejestracja działalności gospodarczej, rozliczenie podatku dochodowego od osób prawnych, udział w postępowaniu o zmówienie publiczne.

139

Nie wszystkie usługi będą w tym zakresie realizowane przez Powiat, ale już dzisiaj w długofalowych rozważaniach można myśleć o wprowadzeniu ww. rozwiązań. Powiat powinien także kreując swój wizerunek brać pod uwagę sugestie i propozycje mieszkańców Powiatu Gnieźnieńskiego. Mogą oni bowiem występować do Urzędu z wnioskami i propozycjami. Wniosek taki ma znaczenie prewencyjne, profilaktyczne i jest formą inicjatywy obywatelskiej. Powinien on w przeciwieństwie do skargi dotyczyć działania przyszłego. Wnioski powinny także dotyczyć propozycji ulepszenia organizacji, wzmocnienia praworządności, usprawnienia pracy, zapobiegania nadużyciom, ochrony własności oraz lepszego zaspokajania potrzeb ludności. Wnioski mogą być przyjmowane pisemnie, telegraficznie lub za pomocą dalekopisu, telefaksu, poczty elektronicznej, a także ustnie do protokołu. W razie zgłaszania wniosku ustnie, przyjmujący zgłoszenie sporządza protokół, który podpisuje wnoszący wniosek i przyjmujący zgłoszenie. W protokole zamieszcza się datę przyjęcia wniosku, imię, nazwisko i adres osoby zgłaszającej oraz zwięzły opis treści sprawy. Przyjmujący jest zobowiązany do potwierdzenia złożenia wniosku, jeżeli zażąda tego wnoszący. Nikt nie może być narażony na jakikolwiek uszczerbek lub zarzut z powodu złożenia wniosku albo z powodu dostarczenia materiału do publikacji o znamionach wniosku, jeżeli działał w granicach prawem dozwolonych. Organy administracji publicznej są także zobowiązane przeciwdziałać hamowaniu krytyki i innym działaniom ograniczającym prawo do składania wniosków lub dostarczania informacji - do publikacji - o znamionach wniosku. Należy zwrócić uwagę, że wnioski niezawierające imienia i nazwiska (nazwy) oraz adresu wnoszącego, pozostawia się bez rozpatrzenia.Przyjmowanie i koordynowanie rozpatrywania wniosków powinno być powierzone wyodrębnionej komórce organizacyjnej lub imiennie wyznaczonym pracownikom. Ponadto Starosta jest zobowiązany przyjmować obywateli w sprawach wniosków w ustalonych przez siebie dniach i godzinach. Dni i godziny powinny być dostosowane do potrzeb ludności, przy czym przynajmniej raz w tygodniu przyjęcia powinny odbywać się w ustalonym dniu po godzinach pracy urzędu. Informacja o dniach i godzinach powinna być wywieszona w widocznym miejscu w Urzędzie. Warto zachęcić obywateli/ interesantów do składania takich wniosków.Ważną inicjatywą podjętą przez Starostwo w celu budowania właściwego wizerunku Powiatu było przystąpienie do projektu „Przejrzysta Polska”.Podsumowując warto jeszcze zwrócić uwagę na osobę Starosty i Zarządu Powiatu oraz sposób zarządzania jednostką. Zarządzanie Jednostką Samorządu Terytorialnego powinno być dokonywane w analogiczny sposób, jak zarządzanie przedsiębiorstwem. Wynika to z analogii:

podobnie, jak przedsiębiorstwo komercyjne ma swoich „klientów” i „akcjonariuszy” w osobach mieszkańców, będących odbiorcami świadczonych usług oraz tych, którzy „inwestują”, płacąc podatki,

podobnie, jak w organizacjach komercyjnych, gdzie za podstawowy cel zarządzania uznaje się kształtowanie wartości przedsiębiorstwa, tak w przypadku JST głównym celem zarządzania powinna być maksymalna atrakcyjność JST, rozumiana jako miejsce, w którym chce się mieszkać ze względu na jakość usług, możliwości pracy i rozwoju itp.

podobnie, jak przedsiębiorstwa komercyjne, JST dzisiaj muszą między sobą bardzo ostro konkurować: o inwestorów, o mieszkańców (liczne przeprowadzki z miast do gmin a nawet sąsiednich

powiatów), o gości wczasowych, o turystów, o imprezy kulturalne, sportowe, kongresy itp.

140

każda JST, chciałaby mieć dzisiaj jakiś sztandarowy produkt (wyrób, imprezę, miejsce), który przyciągać będzie gości,

JST prowadzą często swoją promocję nie mniej aktywnie niż przedsiębiorstwa, JST nie może wprawdzie zbankrutować, ale w razie bardzo poważnego zadłużenia

procedury ratunkowe są nie mniej bolesne niż przy upadłości spółki.Zarządzanie Powiatem Gnieźnieńskim generalnie rzecz biorąc jest właściwe i skuteczne. Przyjęcie w pełni jednak ww. zasad znacznie usprawniłoby funkcjonowanie Powiatu jako całości.

Wnioski:

struktura organizacyjna dostosowana do potrzeb interesantów, zagwarantowana komunikacja wewnątrz i na zewnątrz urzędu, profesjonalnie przygotowana i prowadzona strona internetowa jako doskonałe narzędzie

komunikacji z mieszkańcami i turystami, możliwość pobierania druków i dokumentów ze strony internetowej, prowadzenie intensywnych działań promujących Powiat, nawiązanie współpracy z Powiatami z Niemiec i Włoch, brak punktu obsługi interesanta, przystąpienie przez Starostwo do programu „Przejrzysta Polska” prowadzenie działalności Starostwa w różnych budynkach, co utrudnia sprawne

zarządzanie.

3.6. Współpraca Powiatu i integracja społeczności lokalnej

Władza samorządowa na poziomie Powiatu została powołana po to, by realizować cele wynikające z jej kompetencji, odpowiedzialności i potrzeb ludności danego obszaru. Istotą polityki rozwoju jest harmonizacja niezależnych działań i likwidacja sprzeczności drogą dialogu i negocjacji.Wspólne działania podejmowane wraz z gminami oraz społecznością lokalną w dziedzinie bezpieczeństwa, zasobów ludzkich, rozwój przedsiębiorczości, dostosowania kształcenia do potrzeb rynku pracy, rozwoju infrastruktury technicznej w skali powiatowej, obsługi ludności, kształtowania środowiska naturalnego i promocji zaowocują wzrostem zamożności Powiatu i jego gotowości do inwestowania.Podejmowanie takich wspólnych działań nie jest proste. Niechęć gmin do podejmowania partnerskiego współdziałania z Powiatem prawdopodobnie wynika z tego, że wcześniej takiej współpracy gminy nie podejmowały między sobą. Na terenie Powiatu Gnieźnieńskiego udało się jednak pokonać bariery i podjęto kilka wspólnych przedsięwzięć :

Gnieźnieńska Agencja Rozwoju Gospodarczego, Lokalna Organizacja Turystyczna, Związek Gmin „Szlaku Piastowskiego” na rzecz ochrony środowiska.

Nie oznacza to jednak wcale, że gminy w działaniach dążą do pokazania swojej niezależności i odrębności.Niekiedy widoczna jest nawet pewna rywalizacja pomiędzy poszczególnymi samorządami, co może niekorzystnie wpływać na współpracę w przyszłości. W celu integracji społeczności lokalnej Powiat powołał: Powiatowego Rzecznika Konsumentów

Został powołany 1 lipca 1999 r, jego zadaniem jest pomoc konsumentom w dochodzeniu roszczeń z tytułu np. reklamowania produktów na podstawie rękojmi, gwarancji jakości, reklamowania żywności, postępowania antymonopolowego i nieuczciwej konkurencji. Zapewnia on bezpłatne pośrednictwo i informację prawną w zakresie ochrony ich

141

interesów, wytycza powództwa na rzecz konsumentów, składa wnioski w sprawie stanowienia i zmiany przepisów prawa miejscowego w zakresie ochrony interesów konsumentów, współdziała z właściwymi terytorialnie delegaturami Urzędu ochrony Konkurencji i Konsumentów.

Radę Społeczną Zespołu Opieki Zdrowotnej w GnieźnieZostała powołana w maju 1999 roku. Jest ona organem społecznym mającym za zadanie reprezentowanie interesów pacjentów ZOZ – u. Ponadto do jej zadań należy dbanie o prawidłową gospodarkę finansową oraz prawidłowe gospodarowanie mieniem tejże jednostki.

Centrum kryzysoweJego celem jest zapewnienie systemowego, skoordynowanego i efektywnego reagowania Powiatu na zadania kryzysowe o skutkach wykraczających poza granice jednej gminy, lub takie które wymagają zaangażowania sił przekraczających możliwości reagującej gminy oraz określenie potencjalnych rodzajów zagrożeń mogących wystąpić na terenie Powiatu, a także funkcji poszczególnych organów zapewniających właściwe prowadzenie działań głównie w zakresie odpowiedzialności dotyczącej: łączności, opieki medycznej, ewakuacji, zaopatrzenia w wodę, żywność, pomocy społecznej, transportu, energetyki, alarmowania i ostrzegania, współpracy z mediami, finansowania, porządku publicznego, prawa. Zadaniem Zespołu Reagowania Kryzysowego jest koordynacja działań.

Powiatowa Radę Zatrudnienia w GnieźnieDo zadań Rady należy inspirowanie przedsięwzięć zmierzających do pełnego i racjonalnego zatrudnienia, ocena racjonalności gospodarowania Funduszem Pracy, opiniowanie projektów, planów finansowych opracowywanych przez Powiatowy Urząd Pracy oraz sprawozdań z ich wykonywania, opiniowanie kierunków kształcenia, szkolenia zawodowego oraz zatrudnienia w powiecie, ocenianie okresowych sprawozdań z działalności Urzędu Pracy, opiniowanie kryteriów przyznawania i opiniowania kandydatów na stanowisko dyrektora urzędu.

Na terenie miasta Gniezna działają również inne organizacje, które wpływają na rozwój społeczny np.

Centrum Rehabilitacyjno - Kulturalne „Promyk”, ul. Sobieskiego 20, Zarząd Rejonowy PCK, ul. Chrobrego 40/41, Polski Komitet Pomocy Społecznej, Kiszkowo, Rynek, Polski Komitet Pomocy Społecznej, Gniezno, ul. Budowlanych 30 B, Polski Komitet Pomocy Społecznej, Kłecko, ul. Dworcowa, Polski Komitet Pomocy Społecznej, Łubowo, Towarzystwo Pomocy Dzieciom, Gniezno, ul. Paczkowskiego 4, Katolickie Stowarzyszenie „Caritas Christiana”, Gniezno, ul. Tumska 13, „Caritas” Diecezji Gnieźnieńskiej, Gniezno, os. Orła Białego 20.

Potrzeby stowarzyszeń są znacznie większe niż oferowane dofinansowanie. Zmiany przepisów w zakresie dofinansowania działalności stowarzyszeń i organizacji pożytku publicznego dodatkowo skomplikowały ich sytuację.W Wydziale Spraw Obywatelskich i Ochrony Zdrowia prowadzona jest ewidencja istniejących stowarzyszeń na terenie Powiatu oraz wydawane są opinie do statutów powstających stowarzyszeń rejestrowanych w Sądzie Okręgowym w Poznaniu.Na terenie Powiatu istnieje ok. 80 stowarzyszeń i klubów sportowych, prowadzących działalność w różnych dziedzinach życia społecznego. Zrzeszają członków w zależności od określonego statutem celu działania. Odnotować należy działalność stowarzyszeń

142

samorządowych, jak również oddziałów miejscowych stowarzyszeń ogólnopolskich. Statutowa działalność obejmuje wszystkie sfery życia społecznego m.in. kulturalne, oświatowe, sportowe, hobbystyczne, zawodowe itp.Majątek stowarzyszeń powstaje ze składek członkowskich, darowizn, zapisów, dochodów z własnej działalności oraz ofiarności publicznej. Stowarzyszenia mogą ubiegać się o dotacje w ramach ogłoszonych konkursów (według zasad określonych w odrębnych przepisach). Mogą one ubiegać się także o dotacje i granty z UE. Często jednak skromny ich budżet ogranicza rozwinięcie pełnej działalności.W znacznej większości działalność stowarzyszeń opiera się na społecznej pracy ich członków.Organizacje pozarządowe (stowarzyszenia, fundacje, organizacje społeczne):

- mają formalny status,- są tworzone i działają dobrowolnie,- nie są nastawione na zysk,- są niezależne od państwa,- działają dla dobra wspólnego.

Wiele dziedzin życia nie mogłoby już dziś funkcjonować bez organizacji pozarządowych. Dzięki nim możliwe jest artykułowanie zbiorowych interesów, zaspokajanie wspólnych potrzeb i udział w rozwiązywaniu ważnych problemów społecznych.Organizacją pozarządową jest również Związek Harcerstwa Polskiego. Wszyscy instruktorzy ZHP pracujący z dziećmi i młodzieżą traktują swoją pracę jako Harcerską Służbę i wykonują ją jako wolontariusze. Hufiec ZHP Gniezno skupia w swoich szeregach ok. 1000 zuchów, harcerzy i instruktorów oraz rodziców i sympatyków harcerstwa. Działalność hufca jest prowadzona w oparciu o długofalowy program zawarty w strategii rozwoju „Hufiec Gniezno 2007”.Mimo przedstawionych wcześniej przykładów mieszkańcy Powiatu Gnieźnieńskiego nie należą do najbardziej aktywnych społeczności lokalnych. Wpływa na to z pewnością ogólna sytuacja ekonomiczna oraz stosunkowo wysokie bezrobocie. Wychowywana w takim klimacie młodzież może przyjąć również postawę bierną, co nie sprzyja rozwojowi lokalnemu zarówno w sferze społecznej, jak i gospodarczej.Konieczne jest więc podjęcie działań mających na celu aktywizację młodzieży, tak aby mogła ona rozwijać Swoje umiejętności (w zakresie działalności na rzecz lokalnych społeczności), których nie są w stanie nauczyć się w szkole.Dlatego też warto byłoby zorganizować konkurs na „Najlepszą inicjatywę młodzieżową w Powiecie Gnieźnieńskim”. Młodzież nie tylko mogłaby rozwinąć swoje umiejętności w zakresie działalności na rzecz lokalnych społeczności, ale także nauczyłaby się zarządzania finansowaniem projektu, współpracy w grupie itp. Konkurs byłby adresowany do stowarzyszeń młodzieżowych, samorządów szkolnych, rad młodzieżowych (miejskich, gminnych i powiatowych) a także grup niesformalizowanych.Konkurs mógłby być skierowany do młodzieży (grup młodzieży) od 16 do 22 lat, a dotacja mogłaby wynosić od 2-5 tys. zł.Grupa młodzieży składałaby (specjalnie przygotowany na potrzeby konkursu) wniosek, który powinien zawierać podstawowe informacje o grupie i projekcie oraz kwotę dotacji.W integracji społeczności lokalnej sprzyjają również media. Krajobraz lokalnych środków masowego przekazu obsługujących Powiat Gnieźnieński ulega ciągłym przekształceniom. Oprócz prasy działają również rozgłośnie radiowe i telewizja. W powiecie pracują następujące media:

1. „Gazeta Poznańska” – oddział Gniezno2. „Głos Wielkopolski” – oddział Gniezno

143

3. Tygodnik „Przemiany na Szlaku Piastowskim”4. Tygodnik „Nasz Gnieźnieński Tydzień”5. Tygodnik „Wiadomości Gnieźnieńskie”6. Tygodnik „Przegląd Gnieźnieński”7. Radio „PLUS”8. Radio „Gniezno”9. Radio „Warta”10. Radio „Merkury”11. Telewizja kablowa „Gniezno”12. Telewizja PTV

Stosunki na linii starostwo a media można powiedzieć, że układają się bardzo dobrze, o czym może świadczyć kilka wspólnych przedsięwzięć. Generalnie rzecz biorąc lokalne media są skore do pomocy i za ich pośrednictwem można przeprowadzić wiele pozytywnych przedsięwzięć.

Wnioski:

przełamanie bariery niechęci i podejmowanie wspólnych działań przez gminy i Powiat, ciągle duża indywidualizacja działań po stronie różnych szczebli samorządu, podejmowanie działań mających za zadanie integrację społeczną, duża liczba stowarzyszeń i klubów sportowych, brak środków na rozwijanie działalności przez stowarzyszenia i kluby sportowe, stosunkowo niska aktywność społeczna lokalnej społeczności, angażowanie się mediów w kontaktowanie Władz Powiatu z mieszkańcami.

3.7. Budżet Powiatu Gnieźnieńskiego

Podstawowym warunkiem właściwego wykonywania przez Powiat określonych zadań jest wyposażenie go w odpowiednie środki finansowe. Rozwiązania prawne dotyczące dochodów w istocie decydują o zakresie i możliwościach działania.Powiaty mają niewielkie kompetencje normodawcze odnoszące się do ich dochodów, a dominujące znaczenie w tym zakresie ma szczebel centralny.Ustawa z dnia 13 listopada 2003 r o dochodach jednostek samorządu terytorialnego (Dz. U. 2003 Nr 203 poz. 1966) obejmuje unormowania odnoszące się do dochodów Powiatu. Natomiast unormowania dotyczące budżetów jednostek samorządu terytorialnego zawarte zostały w ustawie z dnia 26 listopada 1998 roku o finansach publicznych (Dz. U. Nr 155 poz. 1014 z późniejszymi zmianami). W ustawie tej znajdują się m.in. przepisy definiujące budżet jednostki określający jego wydatki odnoszące się do kredytów i pożyczek oraz długu, rezerw opracowania i uchwalania budżetu, w tym zakresu i treści uchwały budżetowej, wykonania budżetu.Katalog dochodów powiatu (art. 8) przedstawia się następująco:Dochody budżetu składają się z dochodów własnych, subwencji ogólnej (wyrównawczej, równoważącej i oświatowej) oraz dotacji celowych z budżetu państwa.

Źródłami dochodów własnych powiatu są: wpływy z opłat stanowiących dochody powiatu, uiszczanych na podstawie odrębnych

przepisów, dochody uzyskiwane przez powiatowe jednostki budżetowe powiatu oraz wpłaty od

powiatowych zakładów budżetowych i gospodarstw pomocniczych powiatowych jednostek budżetowych,

dochody z majątku powiatu, spadki, zapisy i darowizny na rzecz powiatu, dochody z kar pieniężnych i grzywien określonych w odrębnych przepisach,

144

5,0% dochodów uzyskiwanych na rzecz budżetu państwa w związku z realizacją zadań z zakresu administracji rządowej oraz innych zadań zleconych ustawami,

odsetki od pożyczek udzielanych przez Powiat, odsetki od nieterminowo przekazywanych należności stanowiących dochody Powiatu, odsetki od środków finansowych gromadzonych na rachunkach bankowych Powiatu, o

ile odrębne przepisy nie stanowią inaczej, dotacje z budżetów innych jednostek samorządu terytorialnego; inne dochody należne powiatowi na podstawie odrębnych przepisów.

Wysokość udziału we wpływach z podatku dochodowego od osób fizycznych, od podatników tego podatku zamieszkałych na obszarze powiatu wynosi 10,25%.Wysokość udziału we wpływach z podatku dochodowego od osób prawnych, od podatników tego podatku, posiadających siedzibę na obszarze powiatu, wynosi 1,40%.Cechą charakterystyczną subwencji jest to, iż o jej przeznaczeniu decyduje Rada Powiatu. Jednak w sytuacji, gdy jednostki organizacyjne finansowane z subwencji są w bardzo złym stanie technicznym przekazywane środki są zdecydowanie niewystarczające. Stąd też należy szukać możliwości pozyskiwania dochodów własnych na dofinansowanie zadań zarówno oświatowych jak i budowę i modernizację dróg powiatowych. Bardzo dużą rolę w budżecie Powiatu odgrywają dotacje celowe. O przeznaczeniu dotacji celowej, inaczej niż w przypadku subwencji ogólnej decyduje ten, kto dotacje przyznaje. Jest to, więc konstrukcja prawna, która z jednej strony zapewnia środki (często na poziomie niewystarczającym) na realizację zadań, z drugiej zaś wiąże się z istotnym wpływem podmiotu przyznającego dotację na funkcjonowanie dotowanej jednostki. Rozmiary tych dotacji ustalane są wg zasad przyjętych do określenia wydatków podobnego rodzaju w budżecie państwa. Dotacje te przekazywane są przez wojewodów w trybie umożliwiającym pełne i terminowe wykonanie zleconych zadań. Z wykonanych analiz ekonomicznych wynika, iż przekazane środki nie są dostosowane do zadań, jakie stoją przed Powiatem. Starostwo z uwagi na szczupły budżet nie ma np. możliwości dofinansowania bieżącej działalności w zakresie ochrony zdrowia. Brakuje sprzętu specjalistycznego lub jego odnowienia, doposażenia bloku operacyjnego itp. Przejawia się to także w braku funduszy na profilaktykę i promocję zdrowia.Dla zrealizowania zadań, które zostaną zaplanowane w Strategii Rozwoju Powiatu Gnieźnieńskiego, konieczne będzie korzystanie ze środków zewnętrznych. Należy jednak zawsze pamiętać, że nadmierne zadłużenie budżetu może zagrozić wywiązaniu się przez jednostkę samorządową z finansowania ustawowo nałożonych na nią zadań. Zarówno maksymalna granica zadłużenia samorządu lokalnego, jak i kwoty związane z jego obsługą są odgórnie (w ustawie o finansach publicznych) ograniczone.Łączna kwota długu jednostki samorządowej na koniec roku budżetowego nie może przekroczyć 60% jej dochodów w tym roku. Dług jednostki samorządowej obejmuje przy tym zobowiązania z tytułu:

wyemitowanych papierów wartościowych, zaciągniętych kredytów i pożyczek (z wyłączeniem pożyczek, kredytów pomostowych), przyjętych depozytów, wymagalnych zobowiązań: jednostek budżetowych, z tytułu udzielonych poręczeń i gwarancji.

Jeśli dojdzie do przekroczenia 60% dochodów danej gminy w określonym roku budżetowym, rząd ma obowiązek wprowadzenia w niej zarządu komisarycznego.Wówczas na obsługę zadłużenia w danym roku budżetowym gmina może przeznaczyć 15% planowanych na ten rok dochodów budżetu.Należy przez to rozumieć łączną kwotę przypadającą do spłaty w danym roku budżetowym:

145

rat kredytów i pożyczek; spłat kwot wynikających z udzielanych przez jednostki samorządu terytorialnego poręczeń wraz z należnymi w danym roku odsetkami od tych kredytów i pożyczek oraz należnymi odsetkami i dyskonta, a także przypadających w danym roku budżetowym wykupów papierów wartościowych emitowanych przez jednostkę samorządu terytorialnego. Warto podkreślić, że rosnącego zadłużenia samorządów nie postrzega się dzisiaj jako zagrożenia ich sytuacji finansowej. Takiemu postrzeganiu kwestii zadłużenia się samorządów sprzyja zasada „sprawiedliwości pokoleniowej”. Oznacza ona, że wszystkie pokolenia powinny równomiernie być obciążone kosztami inwestycji oraz z nich korzystać.Na możliwość zaciągnięcia długów przez samorządy lokalne pewne ograniczenie nakłada państwowy dług publiczny. Jeżeli państwowy dług publiczny powiększony o kwotę gwarancji udzielonych przez podmioty sektora finansów publicznych do PKB jest:

od 50% - do 55% - wówczas relacja deficytu w budżecie samorządowym do jej dochodów nie może być większa niż analogiczna relacja w budżecie państwa;

od 55% - do 60% - wówczas maksymalna kwota obsługi zadłużenia przez jednostkę samorządową nie może przekraczać 12% planowanych w tym roku dochodów jednostki samorządu terytorialnego, chyba, że obciążenia te w całości wynikają, że zobowiązań zaciągniętych przed datą ogłoszenia tej relacji;

powyżej 60% - wówczas poczynając od siódmego dnia po ogłoszeniu omawianej relacji podmioty sektora finansów publicznych nie mogą udzielać nowych poręczeń i gwarancji, a budżety jednostek samorządu terytorialnego w roku następnym uchwala się w postaci zrównoważonej.

Wnioski:

stabilna sytuacja finansowa Powiatu, istniejące możliwości inwestycyjne w Powiecie, trudna do przewidzenia sytuacja finansów publicznych Państwa, niskie wydatki inwestycyjne realizowane przez Powiat w latach poprzednich, realna możliwość wykorzystania przez Powiat dotacji Unii Europejskiej na realizację

przedsięwzięć inwestycyjnych, edukacyjnych i innych w Powiecie.

4. Środki pomocowe na realizację działań zawartych w Planie Rozwoju Lokalnego

O powodzeniu pozyskiwania środków zewnętrznych na finansowanie inwestycji, oprócz spełnienia wymogów formalnych, decyduje także zaangażowanie ludzi pracujących nad tym zadaniem oraz umiejętne zarządzanie projektami.Zespół projektowy pracujący nad pozyskaniem środków z UE zawsze musi mieć lidera oraz jasno wytyczone cele, a więc zadania określone dla każdego z członków, którzy działają według ustalonej struktury. W Polsce do tej pory praktycznie nie ma wzorców w tej sprawie. Fundusze pozyskują najczęściej osoby „chwilowo” oddelegowane do tego celu.Jednostka Samorządu Terytorialnego sama może sobie wybrać strukturę zespołu: izomorficzną (oparta na założeniu, że członkowie zespołu realizują niezależnie od siebie

kilka zadań, które składają się na większą całość. Warto z niej skorzystać, gdy struktura zespołu odpowiada strukturze projektu. W tej strukturze dużą wagę należy przywiązywać do integrowania zespołu oraz kontroli pracy),

ekspercką (poszczególni członkowie zespołu są ekspertami i zajmują się różnymi działaniami, zgodnie ze swoją specjalizacją, współpracując przy tym z szefem projektu kierującym zespołem. Taki zespół może jednak, ze względu na dużą liczbę indywidualistów, być niespójny. Może nastąpić również niespójność w podziale pracy),

146

kolektywną (członkowie zespołu podejmują działania zbiorowo przy jednakowym zaangażowaniu, ale nie pracują pod kierunkiem szefa. Ten model nie sprawdza się przy dużych zespołach, gdzie koordynacja jednej osoby jest konieczna.),

chirurgiczną (odpowiedzialność za realizację projektu spoczywa na szefie, który ma do dyspozycji personel pomocniczy, który z jednej strony wspiera jego działanie, a z drugiej strony odciąża od zadań administracyjnych).

Warto byłoby taki Zespół powołać także w Powiecie. Mogą to być np. osoby wyznaczone przez poszczególne wydziały oraz jednostki organizacyjne Powiatu.

Poniżej zestawiono programy pomocowe Unii Europejskiej, które mogą być pomocne zarówno samorządom jak i mieszkańcom Powiatu w realizacji działań, które zostaną zawarte w Planie Rozwoju Lokalnego.

Zintegrowany Program Operacyjny Rozwoju Regionalnego, priorytet 3 (Rozwój lokalny), działanie 3.1 (Obszary wiejskie)

Cel działania:Głównym celem działania jest przeciwdziałanie marginalizacji społecznej i ekonomicznej obszarów wiejskich (poza granicami administracyjnymi miast) i małych miast do 20 tys. mieszkańców. Dodatkowo określone są następujące cele szczegółowe, działania: wzrost mobilności zawodowej mieszkańców wsi i miast, tworzenie warunków do dywersyfikacji działalności gospodarczej.

Rodzaje kwalifikujących się projektów (wybrane):- budowa lub modernizacja urządzeń do odprowadzania i oczyszczania ścieków:

- sieci kanalizacyjne,- sieci kanalizacji deszczowej,- oczyszczalnie ścieków,- inne urządzenia do oczyszczania, gromadzenia, odprowadzania i przesyłania

ścieków,- budowa lub modernizacja urządzeń zaopatrzenia w wodę i poboru wody:

- sieci wodociągowe,- ujęcia wody (w tym ochrona ujęć i źródeł wody pitnej),- urządzenia służące do gromadzenia, przechowywania i uzdatniania wody,- urządzenia regulujące ciśnienie wody,

- wykorzystanie odnawialnych źródeł energii:- budowa, rozbudowa i modernizacja urządzeń do produkcji i przesyłu energii ze

źródeł odnawialnych (energia wiatrowa, wodna, kolektory słoneczne i ogniwa fotowaltoiczne, energia uzyskiwana z wykorzystania biomasy i inne),

- gospodarka odpadami:- likwidacja dzikich wysypisk,

- budowa lub modernizacja dróg gminnych i powiatowych o znaczeniu lokalnym:- drogi powiatowe i gminne,- lokalne obiekty mostowe,- towarzysząca infrastruktura drogowa,

- kompleksowe uzbrojenie terenu pod inwestycje,- budowa lub modernizacja lokalnej bazy kulturalnej i turystycznej:

- infrastruktura służąca rozwojowi aktywnych form turystyki,- infrastruktura noclegowa, gastronomiczna, informacyjno-recepcyjna i inna

infrastruktura turystyczna)- systemy informacji kulturalnej i turystycznej,- infrastruktura kultury (zaplecze kulturalne i rozrywkowe - sale koncertowe i

wystawowe, amfiteatry, itp.),

147

- projekty polegające na restauracji i rewitalizacji obiektów dziedzictwa kulturowego,- systemy zabezpieczeń obiektów dziedzictwa kulturowego na wypadek zagrożeń (np.

pożary, włamania, itp.).Koszty kwalifikowane: Przygotowanie planu rozwoju lokalnego Prace przygotowawcze, w tym:

- przygotowanie projektu (prowadzenie prac studialnych, ekspertyz, badania geologiczne),

- przygotowanie dokumentacji technicznej,- przygotowanie studium wykonalności, raportu oddziaływania na środowisko,- prace projektantów, architektów, - wykup niezabudowanych gruntów, jeśli jest to nierozerwalnie związane z realizacją

projektu (maksymalnie 10% całkowitych kosztów kwalifikowanych projektu),- przygotowanie dokumentacji przetargowej,- koszt przygotowania, przetargu, w tym publikacji ogłoszeń przetargowych.

Prace inwestycyjne i związane z procesem inwestycyjnym, w tym:- przygotowanie terenu pod budowę, w tym roboty pomiarowe,- prace ziemne,- prace budowlano-montażowe,- prace instalacyjne,- prace wykończeniowe,- zakup wyposażenia nierozerwalnie związanego z realizacją inwestycji,- nadzór inżynierski,- koszty promocji projektu integralnie związane z jego realizacją,- koszty budowy kanalizacji teletechnicznej.

Za koszty niekwalifikowane w ramach Działania uznaje się:- podłączenie do sieci wodociągowych lub kanalizacyjnych indywidualnych

użytkowników,- zakup środków transportu, np. na cele transportu odpadów.

Poziom dofinansowaniaDofinansowanie z EFRR: 75% kwalifikujących się wydatków publicznych, 50% kwalifikujących się wydatków publicznych - tylko w przypadku projektów

dotyczących kompleksowego uzbrojenia terenu, gdy inwestycja generuje znaczący dochód netto.

Dofinansowanie z krajowych środków publicznych: z budżetu państwa - Minister Gospodarki i Pracy (10%) oraz np. Minister Kultury

(zgodnie z zasadami ustalonymi przez danego dysponenta części budżetowej), z budżetu jednostek samorządu terytorialnego

Projekty związane z odnawialnymi źródłami energii oraz poprawą jakości powietrza wspierane są w wysokości:

50% - nowe inwestycje oraz, 60% - na pozostałe inwestycje.

Beneficjenci, którzy spełniają kryteria małego lub średniego przedsiębiorcy mogą otrzymać dodatkową pomoc, której poziom nie może przekroczyć 15 punktów procentowych brutto.W ramach projektów związanych z turystyką pomoc publiczna będzie przyznawana na poziomie 50%. Beneficjenci, którzy spełniają kryteria małego lub średniego przedsiębiorcy mogą otrzymać dodatkową pomoc, której poziom nie może przekroczyć 15 punktów procentowych brutto.

148

Sektorowy Program Operacyjny „ Restrukturyzacja i modernizacja sektora żywnościowego oraz rozwój obszarów wiejskich”; priorytet 3 (Zrównoważony rozwój obszarów wiejskich), działanie 3.2.3 (Odnowa wsi oraz zachowanie i ochrona dziedzictwa kulturowego)

Cel działania: Realizacja powyższego działania ma na celu:

- podniesienie standardu życia i pracy wsi,- podniesienie atrakcyjności turystycznej,- wzrost atrakcyjności inwestycyjnej,- zaspokojenie potrzeb społecznych i kulturowych,- rozwój tożsamości społeczności wiejskiej i zachowanie dziedzictwa kulturowego.

Rodzaje kwalifikujących się projektów (wybrane):- odnowa w tym zakup obiektów zabytkowych, charakterystycznych dla tradycji

budownictwa wiejskiego regionu i ich adaptacja na cele publiczne,- modernizacja przestrzeni publicznej na wsi (m.in. place, parkingi, chodniki, parki,

tereny zielone, oświetlenie uliczne),- inwestycje z zakresu infrastruktury publicznej, przyczyniającej się do rozwoju

funkcji turystycznych wsi oraz działania związane z promocją regionu,- budowa lub adaptacja połączona z remontem oraz wyposażenie obiektów

publicznych pełniących funkcje kulturalne (świetlice, domy kultury itp.),- budowa, odnawianie i urządzenie placów zabaw, obiektów sportowych, ścieżek

rowerowych i szlaków pieszych,- projekty związane z kultywowaniem tradycji społeczności lokalnych oraz

tradycyjnych zawodów,- urządzenie terenów zielonych, parków i innych miejsc wypoczynku,- budowa lub przebudowa połączona z remontem elementów małej infrastruktury

turystycznej oraz rekreacyjnej w tym systemów informacji wizualnej,- zagospodarowanie zbiorników i cieków wodnych w obrębie miejscowości,- rewitalizacja lub adaptacja połączona z remontem obiektów zabytkowych

przeznaczonych na cele publiczne oraz odnowienie lub konserwacja lokalnych pomników historycznych i miejsc pamięci,

Koszty kwalifikowane:- koszty zakupu materiałów budowlanych, wykończeniowych, wyposażenia, materiału

roślinnego oraz eksponatów (tylko w przypadku projektów związanych z kultywowaniem tradycji społeczności lokalnych oraz tradycyjnych zawodów),

- koszty wykonawstwa prac budowlanych, montażowych, wykończeniowych, porządkowych oraz usług transportowych bezpośrednio związanych z projektem.

- Ponadto w zakres kosztów kwalifikowanych zalicza się koszty ogólne:- planowania wstępnego (przygotowanie dokumentacji technicznej, ekonomicznej,

kosztorysów, analiz ekonomicznych, zaświadczeń, pozwoleń, opłat) oraz realizacji projektu (nadzoru urbanistycznego, architektonicznego, konserwatorskiego i budowlanego, obsługi geodezyjnej oraz usług dotyczących zarządzania projektem).

Poziom dofinansowaniaFinansowaniu podlegają projekty realizowane w miejscowościach liczących nie więcej niż 5 tys. mieszkańców, należących do gmin wiejskich lub miejsko - wiejskich. Poziom pomocy wynosi do 80% kosztów kwalifikowanych i nie więcej niż 450.000 PLN dla jednej miejscowości bądź instytucji kultury w okresie realizacji programu.W przypadku, gdy projekt obejmuje dwie lub więcej miejscowości wysokość pomocy dla tego projektu nie może być wyższa niż 450.000 PLN.

149

W rozwój usług turystycznych i rekreacyjnych na terenie Gminy Witkowo mogą włączyć się także jej mieszkańcy. Mogą oni korzystać z szeregu programów pomocowych ukierunkowanych zarówno na rozwój firmy, poprawę jej konkurencyjności czy utworzenie nowej firmy np. w sektorze turystycznym. Mieszkańcy Gminy mogą uzyskać także środki na tworzenie i rozwój gospodarstw agroturystycznych.Poniżej zestawiono wykaz programów pomocowych, z których mogą skorzystać osoby mające zamiar tworzyć i rozwijać swoje firmy oraz tworzyć i modernizować gospodarstwa agroturystyczne.

Sektorowy Program Operacyjny „ Restrukturyzacja i modernizacja sektora żywnościowego oraz rozwój obszarów wiejskich”; priorytet 3 (Zrównoważony rozwój obszarów wiejskich), działanie 3.2.4 (Różnicowanie działalności rolniczej i zbliżonej do rolnictwa w celu zapewnienia różnorodności działań lub alternatywnych źródeł dochodów)

Cele działaniaPodjęcie lub rozwój dodatkowej działalności, wykorzystującej istniejące zasoby gospodarstwa i regionu, oraz uwzględniającej potrzeby rynku, stwarzać będzie warunki do rozwoju wielofunkcyjnych i trwałych ekonomicznie gospodarstw.Niniejsze działanie będzie:

sprzyjać tworzeniu alternatywnych źródeł dochodów, promować pozytywny wizerunek wsi i rolnictwa w społeczeństwie, sprzyjać zachowaniu zasobów przyrodniczych obszarów wiejskich, ułatwić dostęp rolników oraz pozostałych mieszkańców wsi do usług, przyczyniać się do zwiększenia opłacalności produkcji i usług w gospodarstwie.

Rodzaje kwalifikujących się projektów: rozbudowa, nadbudowa, przebudowa lub remont połączonego z modernizacją istniejących

budynków mieszkalnych i gospodarczych na cele agroturystyczne oraz ich wyposażenie (pokoje gościnne, pomieszczenia, wspólne dla gości łazienki, kuchnie),

urządzenie miejsc do wypoczynku, zakup wyposażenia i sprzętu turystycznego lub rekreacyjnego dla działalności turystycznej, a także zwierząt służących do celów terapeutycznych, sportowych lub rekreacyjnych,

budowa lub remont połączony z modernizacją obiektów budowlanych (z wyłączeniem budowy budynków mieszkalnych),

zakup maszyn, urządzeń, narzędzi i wyposażenia, zakup środków transportu (pojazdy lądowe lub wodne, samobieżne lub ciągnione,

przeznaczone do przewozu towarów lub osób) na potrzeby świadczenia wyłącznie usług transportowych (pomocą nie jest objęty zakup samochodów osobowych, przeznaczonych do przewozu mniej niż 8 osób wraz z kierowcą),

zakup środków transportu na potrzeby prowadzenia działalności gospodarczej z wyjątkiem potrzeb świadczenia wyłącznie usług transportowych (pomocą nie jest objęty zakup samochodów osobowych przeznaczonych do przewozu mniej niż 8 osób wraz z kierowcą, a kwalifikowany koszt zakupu środków transportu nie może stanowić więcej niż 50% kosztów kwalifikowanych projektu (innych niż wymienione w niniejszym punkcie),

zagospodarowanie terenu na potrzeby prowadzenia planowanej działalności w ramach projektu,

zakup roślinnego materiału nasadzeniowego na potrzeby zakładania plantacji roślin wieloletnich przeznaczonych na cele energetyczne,

150

zakup robót budowlanych, transportu, instalacji, materiałów i wyposażenia, które bezpośrednio są związane z kosztami wymienionymi powyżej i są niezbędne do osiągnięcia celu projektu,

koszty ogólne związane z przygotowaniem i realizacją projektu do wysokości 12% pozostałych kosztów kwalifikowanych projektu wymienionych w poprzednich punktach. Są to koszty: przygotowania dokumentacji technicznej, przygotowania dokumentacji ekonomicznej: kosztorysów, analiz ekonomicznych,

biznes - planów, analiz rynkowych, analiz marketingowych, uzyskania zaświadczeń, pozwoleń oraz wszelkiej dokumentacji związanej z projektem, nadzoru urbanistycznego, architektonicznego i budowlanego związanego z realizacją

projektu, obsługi geodezyjnej, usług dotyczących zarządzania projektem, nabycia patentów i licencji.

Koszty kwalifikowane: koszty budowy, rozbudowy, nadbudowy, przebudowy lub remontu budynków, zakup wyposażenia i sprzętu turystycznego lub rekreacyjnego, zakup maszyn, urządzeń, narzędzi i wyposażeń bezpośrednio związanych z projektem, zakup środków transportu na potrzeby prowadzonej działalności gospodarczej.Poziom dofinansowania: Maksymalny poziom pomocy finansowej może wynosić 50% kosztów kwalifikowanych.Maksymalna wysokość pomocy finansowej udzielonej w ramach działania, w okresie realizacji programu, jednemu beneficjentowi i gospodarstwu rolnemu nie może przekroczyć 100.000 PLN. Oznacza to, że: jeden beneficjent może otrzymać pomoc w wysokości nie wyższej niż 100.000 PLN w

okresie realizacji programu, właściciele, współwłaściciele oraz domownicy ubiegający się o dofinansowanie projektów

realizowanych, w ramach jednego gospodarstwa mogą otrzymać łączną pomoc w wysokości nieprzekraczającej 100.000 PLN w okresie realizacji programu.

UWAGA!Beneficjentami w niniejszym programie mogą być jedynie rolnicy i domownicy.Pod pojęciem agroturystyki rozumie się przypadek, kiedy w czynnym gospodarstwie rolnym, w budynku mieszkalnym znajduje się nie więcej niż 5 pokoi przeznaczonych na wynajem (nie liczy się pomieszczeń wspólnych takich jak np. salonik, łazienki, kuchnie),

Zintegrowany Program Operacyjny Rozwoju Regionalnego, priorytet 3 (Rozwój lokalny), działanie 3.4 (Mikroprzedsiębiorstwa)

Cel działania:Celem działania jest zwiększenie konkurencyjności mikroprzedsiębiorstw przez ułatwienie dostępu do specjalistycznego doradztwa oraz zwiększenie zdolności inwestycyjnej w początkowym okresie finansowania przedsiębiorstw.Rodzaje kwalifikujących się projektów: specjalistyczne usługi doradcze skierowane do mikroprzedsiębiorstw związane z:

opracowaniem strategii umieszczania produktu na nowym rynku zbytu, wprowadzaniem na rynek nowego produktu, zdobyciem nowej grupy klientów, racjonalizacją przepływów finansowych, towarów, materiałów, informacji wewnątrz

przedsiębiorstwa, komputeryzacją, racjonalizacją logistyki sprzedaży towarów i usług,

151

poprawą zarządzania wewnątrz firmy, itp.Specjalistyczne usługi doradcze nie obejmują doradztwa stałego, związanego z codzienną działalnością operacyjną przedsiębiorstwa, takiego jak doradztwo podatkowe, prawne, marketingowe. dotacje inwestycyjne dla mikroprzedsiębiorstw związane z:

utworzeniem, rozbudową lub nabyciem przedsiębiorstwa, rozszerzeniem zakresu działalności gospodarczej, rozpoczęciem w przedsiębiorstwie działań obejmujących dokonywanie zasadniczych

zmian produkcji bądź procesu produkcyjnego, zmianą wyrobu lub usługi, w tym także zmianą w zakresie sposobu świadczenia usług, unowocześnianie, wyposażenia niezbędnego do prowadzenia działalności firmy, modernizacja środków produkcji.

Koszty kwalifikowane:Jako koszty kwalifikowane traktuje się: cenę nabycia gruntów ściśle związanych z realizacją projektu (do kwoty równej 10%

kosztów kwalifikowanych projektu), cenę nabycia albo koszt wytworzenia środków trwałych związanych z realizacją projektu,

takich jak budowle i budynki oraz ich wyposażenie związane z prowadzeniem działalności gospodarczej, w tym w szczególności maszyny i urządzenia, przyrządy i aparaturę, wyposażenie biurowe, infrastrukturę techniczną,

koszty środków transportu drogowego, pod warunkiem, że projektodawca nie należy do sektora transportowego i zagwarantuje iż zakupiony środek transportu będzie służył wyłącznie celom związanym z realizacją projektu.

Poziom dofinansowania:Dofinansowanie dla projektu inwestycyjnego wynosi nie więcej niż 50% kwalifikowanych kosztów oraz nie więcej niż 50.000 EURO (równowartość w PLN) +15 punktów procentowych brutto dla małych firm.

UWAGA!Beneficjentem ostatecznym są mikroprzedsiębiorstwa, które rozpoczęły działalność gospodarczą nie wcześniej niż trzy lata kalendarzowe przed momentem złożenia wniosku aplikacyjnego, a ponadto, co najmniej w jednym z dwóch ostatnich lat obrotowych: zatrudniały średniorocznie mniej niż 10 pracowników i osiągnęły roczny obrót netto ze sprzedaży towarów, wyrobów i usług oraz operacji

finansowych nie przekraczający równowartości w złotych 2 miliony euro, lub wartość aktywów przedsiębiorstwa na koniec jednego z tych lat, nie przekroczyła

równowartości w złotych 2 miliony EURO.

Sektorowy Program Operacyjny - Wzrost Konkurencyjności Przedsiębiorstw, priorytet 2 (Bezpośrednie wsparcie przedsiębiorstw), działanie 3 (Wzrost konkurencyjności małych i średnich przedsiębiorstw poprzez inwestycje

Cel działania:Celem działania jest zwiększenie konkurencyjności polskich małych i średnich przedsiębiorstw poprzez unowocześnianie ich oferty produktowej i technologicznej.Rodzaje kwalifikujących się produktów:W ramach działania wspierane będą inwestycje w środki trwałe związane z: utworzeniem nowego przedsiębiorstwa, lub rozbudowa istniejącego przedsiębiorstwa, realizacja w istniejącym przedsiębiorstwie działań polegających na dokonywaniu

zasadniczych zmian produktów lub procesu produkcyjnego.

152

W ramach działania wspierane będą także inwestycje w wartości niematerialne i prawne, związane z transferem technologii drogą nabycia praw patentowych, licencji, know-how, w tym nie opatentowanej wiedzy technicznej.Działania inwestycyjne wspierane w ramach niniejszego programu obejmują w szczególności następujące typy projektów: działania modernizacyjne w małych i średnich przedsiębiorstwach, wdrażanie przedsięwzięć inwestycyjnych podejmowanych przez przedsiębiorstwa, zakup wyników prac badawczo - rozwojowych i/lub praw własności przemysłowej przez

przedsiębiorstwa, wdrażanie i komercjalizacja technologii i produktów innowacyjnych, zastosowanie i wykorzystanie technologii gospodarki elektronicznej, zastosowanie i wykorzystanie technologii informatycznych i komunikacyjnych (ITC) w

procesach zarządzania przedsiębiorstwem, dostosowanie technologii i produktów do wymagań dyrektyw unijnych, zwłaszcza norm

zharmonizowanych i prawodawstwa w zakresie BHP.Koszty kwalifikowane:Kosztami kwalifikowanymi w ramach działania są wydatki w cenach netto, na: zakup nowych i używanych środków trwałych, zapłatę rat kapitałowych z tytułu leasingu nowych środków trwałych do wysokości równej

wartości zakupu środków trwałych przez finansującego, zakup wartości niematerialnych i prawnych związanych z transferem technologii drogą

nabycia praw patentowych, licencji, know - how, w tym nieopatentowanej wiedzy technicznej,

instalacje i uruchomienie środków trwałych, z wyłączeniem wydatków na szkolenia w zakresie ich obsługi,

zakup gruntu (do 10% wartości projektu netto, pod warunkiem, że pozostaje w bezpośrednim związku z celami przedsięwzięcia objętego wsparciem, tzn. są niezbędne do prawidłowej realizacji przedsięwzięcia objętego wsparciem),

zakup robót i materiałów budowlanych, pod warunkiem, że pozostają w bezpośrednim związku z celami przedsięwzięcia objętego wsparciem (tzn. są niezbędne do prawidłowej realizacji i osiągnięcia celów projektu),

zakup nieruchomości zabudowanej, pod warunkiem, że pozostają w bezpośrednim związku z celami przedsięwzięcia objętego wsparciem (tzn. są niezbędne do prawidłowej realizacji i osiągnięcia celów projektu),

porady prawne, taksy notarialne, ekspertyzy techniczne i finansowe, jeżeli są bezpośrednio związane z realizacją przedsięwzięcia objętego wsparciem.

Poziom dofinansowania: Wielkość wsparcia Europejskiego Fundusz Rozwoju Regionalnego oraz budżetu państwa na realizację indywidualnego projektu:- nie może być niższa niż kwota 10.000 PLN, oraz,- nie może być wyższa niż kwota 1.250.000 PLN, oraz- nie może przekroczyć 50% kosztów kwalifikowanych.Wsparcie przekraczające kwotę 125.000 PLN może być udzielone pod warunkiem, że Wnioskodawca sfinansuje co najmniej 25% wnioskowanej wartości wsparcia kredytem zaciągniętym w banku uczestniczącym we wdrażaniu działania.

UWAGA!W ramach niniejszego działania, wsparcie mogą uzyskać mali i średni przedsiębiorcy, którzy: zatrudniają średniorocznie co najmniej 10 pracowników, lub wykonują działalność gospodarczą co najmniej od 3 lat, lub podejmują działalność gospodarczą opartą na zaawansowanych technologiach.

153

We wszystkich przypadkach wsparcie może być wyłącznie refundacją poniesionych przez beneficjenta kosztów kwalifikowanych do współfinansowania.

Ponadto mieszkańcy wsi oraz samorządy lokalne będą mogły skorzystać z:Plan Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2004-2006 (PROW) /Renty strukturalne,

Wspieranie gospodarstw niskotowarowych, Wsparcie działalności rolniczej na wydzielonych geograficznie obszarach o niekorzystnych warunkach gospodarowania (ONW), Wspieranie przedsięwzięć rolno - środowiskowych i dobrostanu zwierząt. Zalesianie gruntów rolnych, Dostosowanie gospodarstw rolnych do standardów Unii Europejskiej, Grupy producentów rolnych/,

SPO „Restrukturyzacja i modernizacja sektora żywnościowego i rozwój obszarów wiejskich /Inwestycje w gospodarstwach rolnych, Ułatwienie startu młodym rolnikom, Szkolenia mające na celu wspieranie zmian i dostosowań w rolnictwie, Wsparcie doradztwa rolniczego, Poprawa przetwórstwa i marketingu artykułów rolnych, Scalanie gruntów, Odnowa wsi oraz zachowanie i ochrona dziedzictwa kulturowego, Różnicowanie działalności rolniczej i zbliżonej do rolnictwa w celu zapewnienia różnorodności działań lub alternatywnych źródeł dochodów, Gospodarowanie rolniczymi zasobami wodnymi, Rozwój i ulepszanie infrastruktury technicznej związanej z rolnictwem, Pilotażowy Program Leader+/.

Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego /Reorientacja zawodowa osób odchodzących z sektora rolniczego, Promocja przedsiębiorczości, Obszary wiejskie, Mikroprzedsiębiorstwa, Lokalna infrastruktura społeczna/.

154

Opracowanie:

Zespół Pracowników Gnieźnieńskiej Agencji Rozwoju Gospodarczego Sp. z o.o.pod kierownictwem: mgr inż. Jarosława Grobelnego

155