09_Wiesław Wernic_WĘDROWNY HANDLARZ

Indeks: 00146/2014/01/W_09

Opracowanie edytorskie: Jawa48

na podstawie egzemplarza ze zbiorw prywatnych

Tylko do uytku wewntrznego i osobistego bez prawa przedruku i publikacji tak w czci jak i w caoci.

Stycze 2014

Prawa autorskie

nale do autora, autorw ilustracji,

Wydawnictwa CZYTELNIK,

ich spadkobiercw oraz innych osb fizycznych i

prawnych majcych lub roszczcych sobie takie prawa. Materiay wykorzystane w opracowaniu, stanowi rdo danych o

naszej kulturze, literaturze i historii, stanowi wasno publiczn, a ich

rozpowszechnianie suy dobru oglnemu.

Wykorzystywanie tylko do uytku osobistego, tak jak czyta si ksik wypoyczon

z biblioteki, od ssiada, znajomego czy przyjaciela.

Wykorzystywanie w celach handlowych, komercyjnych, modyfikowanie, przedruk i tym

podobne bez zgody autora edycji zabronione.

Niniejsze opracowanie suy wycznie popularyzacji tej ksiki i przypomnienia

zapomnianych pozycji literatury z lat szkolnych.

Przez Gry i Prerie Tom 9 Wiesaw Wernic WDROWNY HANDLARZ


7

Spis rozdziaw

Cisza str. 9 Sytuacja si gmatwa str. 20 Go-ja-tle str. 33 Na elaznym szlaku str. 52 Bizony str. 69 Nocny go str. 83 Zoty Lewis str. 102 Myliwi str. 129 Tajemnicze zoto str. 149 Spisek str. 170 Mj plan str. 186 Nieprzewidziane str. 203



8

Mylne tropy str. 222 Dolina potrjnego echa str. 239 Nad Pecos str. 262 Nota edytorska str. 282



9

I

C i s z a

Soce zachodzi, ucicha wiatr, Samotne ognisko ponie. Pod rk strzelba trapera brat, Po niebie oboki goni.

Chciabym z obokiem popyn w dal, Do miejsc, gdzie nikt mnie nie czeka, Gdzie preria pi, a pluskiem fal Podzwania nieznana rzeka.

I dotrze tam, gdzie ronie br W zadumie swej mrocznej ciszy I w grzmocie pian, gdzie spada z gr Potok ze skalnej niszy.

A kiedy wreszcie zrowi wiat Zorza, gdy wstanie na wschodzie, Chc patrze, jak bbr nasz modszy brat, Opuszcza swj dom na wodzie.

Pochwyci chmur, okiezna j Niczym dzikiego konia, Wskoczy na grzbiet i przez mil sto Prerii przemierza bonia!

adne. Sam pan uoy?

Gdzie tam! Nauczy mnie znajomek podczas piekielnie dugiej i

mronej nocy. Na Alasce. Byem wwczas cheechako.

Przybyszem?



10

Tak, w jzyku czerwonoskrych, ale wrd biaych sowo to

oznaczao co nie bardzo dla mnie przyjemnego: frajer albo... naiwniak.

Wdrowalimy daleko. Kiedy dotarem do Fort Yukon byem ju prawie

kwanym chopcem, a w Nome skwaniaem do reszty.

Nic a nic nie wiem o kwanych chopcach zauwayem

popychajc obcasem w gb ogniska dugie polano, ktrego koniec zdy

si zwgli.

Drzewa mielimy pod dostatkiem, a w miar jak zachodzio

soce, wieczorny chd coraz silniej dawa zna o sobie.

Ba, pan nie by na Alasce.

Nie byem. C to s kwani chopcy?

Ci, ktrzy nie znaj tych wymylnych proszkw, jakie dodane

do mki czyni pieczywo pulchnym.

Mona je podpomyki. Ja sam... tu ugryzem si w jzyk i

urwaem w poowie zdania. Chciaem przecie powiedzie, e setki razy

wrd prerii i lasw spoywaem wanie podpomyki twarde placki z

mki i wody, zastpujce mi chleb przez dugie miesice wdrwek. Jednak

tego nie powiedziaem nie chcc pozbawia si przyjemnoci zabawy. Jakiej

zabawy? Pniej to wyjani.

Och odpar mj towarzysz kwani chopcy s wybredni.

Jeli tylko maj okazj, robi zaczyn z mki, ktra kwanieje i suy jako

drode. Kiedy przybylimy do Sitki, byem mikki jak buka z takiego

ciasta, ale nim doszlimy do Yukonu, stwardniaem na suchar. Wiedziaem

ju bardzo wiele o Alasce, to na przykad, e gdy plun, a lina zamarza w

powietrzu, wiadomo: szedziesit stopni murowane1, i jeszcze sporo o

innych sprawach. Dlatego wrciem cay i zdrowy, a mj brat straci tylko

jeden palec i tylko u lewej rki, co nie jest, myl, wielkim nieszczciem.

Odmroenie zgadem bez trudu.

1 60Fahrenheita czyli minus 51,1Celsjusza.



11

Oczywicie, ale operacja odbya si w warunkach, ktre pan

uznaby za karygodne.

To znaczy?

Na przydronym kamieniu, jeli mona mwi o jakiejkolwiek

drodze, i przy pomocy siekiery. Operowany wcale nie czu blu, a operujcy

musia si spieszy, eby sobie nie odmrozi doni.

Nie byo innego sposobu?

Ba, kada zwoka kosztowaaby mego brata kilka dalszych

palcw. Dlatego nie szukalimy ani stou operacyjnego, ani szpitala. Gdzie

ich tam zreszt szuka?

Hal! zawoaem. Dorzu drewna!

Przed wyruszeniem w drog Norton przedstawi mi swego

pomocnika: To jest Hal Burns. Chopak poczciwy z komi.

Ryzykowna decyzja wrciem do przerwanej rozmowy.

Brudna siekiera i brudny kamie, w sumie: otwarta furtka dla gangreny.

Nie taka bardzo ryzykowna, doktorze. W klimacie tamtejszej

zimy wszystkie zarazki marzn na ko, na kamie, na mier. Pan nie ma

pojcia, co to jest alaskaska zima. A wiosna wcale nie lepsza. Wszystko

topnieje w oczach, wodospady grzmi pod byle skak, nieg ginie i

powstaje jedno gigantyczne boto, z ktrym daj sobie rad tylko osie. Brr!

Nigdy wicej do Alaski, doktorze, takie moje haso! Chocia na tej Alasce

mona zrobi niezy interes.

Odkry pan zoto?

Nie. Komu wspomn o Alasce, zaraz napomyka o zocie.

Wprawdzie przywielimy nieco zota, ale interes to skrki.

Traperstwo?

Co w tym rodzaju. Nikt tu nie uwierzy, e sypiaem na

posaniu ze srebrnych lisw. Ale z jakim trudem zdobytych! Obecna



12

wyprawa to po prostu letnia woda. Wycieczka, witeczny piknik, chocia

wydawa si moe uciliwa. Zwykle tak si dzieje za pierwszym razem, ale

jak pan powrci do Milwaukee, kto wie? Moe nawet zatskni za nastpn

przejadk?

Zupenie co innego opowiada mi pan wanie w Milwaukee.

wita prawda! Chciaem pana odwie od zamiaru. Lkaem

si kopotw. Nie nadaj si do roli mamki, a przewidywaem mnstwo

nieprzyjemnych historii. Nie sprawdziy si. Z pana, doktorze, urodzony

westman! Co prawda to dopiero pocztek drogi, ale pocztki zwykle s

najtrudniejsze. Hal, daj nam kawy!

Burns bez sowa przynis dwa pene kubki.

Kawa nieraz ratowaa mi ycie podczas tamtych wciekych

mrozw. Nie nudz pana, doktorze?

Sucham z ciekawoci.

Ot, Alaska to nie tylko mrozy. Jeszcze Indianie.

Chyba spokojni.

Diaba tam! To tu s spokojni na tym niby-dzikim Zachodzie.

Chocia najwikszy krzyk podnoszono wanie tutaj, a nie tam, gdzie

wszyscy czerwonoskrzy posiadaj strzelby, chocia broni nie wolno im

sprzedawa. A poza tym... jedz psy! Fu!

Rozemiaem si.

Syszaem, e biali w tamtych stronach, gdy im gd dokuczy,

rwnie nie gardz psami.

Prawda odpar niechtnie.

Mnie si to nie zdarzyo. Na szczcie.

Jeli czerwoni poluj na psy, nie jest to jeszcze najgorsze.

eby tylko na psy! Na ludzi rwnie...



13

Nie przesadza pan? Opowiadano mi wiele o walkach

czerwonoskrych w Dakocie, Montanie, Nowym Meksyku i Arizonie, ale nic

a nic o Alasce.

Bo ludzi tam mao, przestrzenie ogromne, a wiadomoci nie

docieraj do miast.

W tym twierdzeniu byo sporo prawdy, ale chyba Norton mia

do powierzchowne informacje o ludach zamieszkujcych Alask. Ten kraj

nalea do Stanw dopiero od dwudziestu lat, a minie jeszcze ze sto, zanim

go bdzie mona dokadniej spenetrowa.2 Powiedziaem wic tylko:

Handluje pan z Indianami, ale jako nie ciesz si pana

sympati, czyby ten handel by mao popatny?

Spojrza na mnie ostro, tak e oczekiwaem wybuchu oburzenia.

Ale pomyliem si.

Pan mnie krzywdzi, doktorze, takim podejrzeniem. Sympatia

nie ma nic wsplnego z handlowym interesem. eby powiedzie prawd, to

ja ich lubi i myl, e z wzajemnoci. Dlaczego? Dlatego, e nie jestem

oszustem, nie wymieniam dziurawych kocw na srebrne ozdoby nawajskie

i nie wyudzam zotego piasku za baryki ognistej wody. Chocia tak czynio

przede mn bardzo wielu wdrownych handlarzy. Ja lubi

czerwonoskrych, ale to wcale nie znaczy, i ich nie rozrniam. S tacy, s

owacy. Podobnie jak i u nas. Przyznam, e niejeden raz dobrze zaleli mi za

skr, ale pamitam, e ze strony biaych jake czsto stosowa no oszustwo,

mord i wyzysk. Nie jestem traperem ani westmanem, nie mam na sumieniu

ani jednego czerwonego wojownika, ale te wiem, e nie kady z nich ma

anielskie skrzyda u ramion.

Oczywicie. Jednak warto chyba pamita, e ich zbrojne

wyprawy usprawiedliwiaa nasza zachanno. Szczulimy jedne plemiona

przeciwko drugim. Czy nie tak?

2 Alaska staa si amerykaskim terytorium w 1867 roku, kiedy to rzd Stanw Zjednoczonych kupi ja od Rosji

za 7.200.tys. dolarw. Powierzchnia Alaski wynosi prawie 1.718 tys. km kw. Najwyszy szczyt McKinley 6.194 m, jest rwnoczesnie najwyszym punktem Ameryki Pnocnej. Od 1959 roku jest 49 stanem USA. [JW48]



14

Ho, ho! rozemia si. Widz, e jest pan kandydatem na

brata czerwonych twarzy. Jaka szkoda, e nie moe pan do koca odby

tej wdrwki w moim towarzystwie. Uatwibym panu lepsze poznanie

dawnych wadcw tej ziemi.

Niestety odparem, z trudem zachowujc powag jestem

umwiony z przyjacielem w El Paso.

Wiem, wiem. I przyznam szczerze, e nadal lkam si o tamt

cz paskiej drogi. Samotno, doktorze, to niezbyt przyjemne

towarzystwo. Zwaszcza dla kogo, kto pierwszy raz wybiera si tak daleko.

Jako dam sobie rad.

Bardzo pan niefrasobliwy jak na lekarza.

Moi pacjenci s innego zdania. Kiedy... zreszt, mniejsza z tym

przerwaem. O mao si nie zdradziem, e pracowaem jako chirurg w

szpitalu w Milwaukee. Co prawda, wielu lekarzy byo zatrudnionych w

tamtym szpitalu, ale aden z nich nie odszed z takim hukiem, jak ja. Jeden z

miejscowych dziennikw zarzuci mi przecie wwczas (w 1880 roku), i

stosuj znachorskie metody leczenia! Poinformowa czytelnikw, e

wpuciem na teren szpitala dwu czerwonoskrych i e zgodziem si na

zastosowanie ich metod w stosunku do pacjenta ciko chorego. Tym

pacjentem by znany traper i przyjaciel Indian Karol Gordon, a

niespodziewani gocie wodzami plemienia Czarnych Stp. Gordonowi

grozia wwczas amputacja nogi, czego przecie nie mogem dokona

wobec ostrego sprzeciwu pacjenta. I to nie by bd, e dopuciem Indian

do Gordona, bowiem ich wanie kuracja poskutkowaa w sposb

zdumiewajcy. Operacja staa si zbdna, ale ja z trzaskiem wyleciaem z

posady. A Karol Gordon sta si pniej moim nauczycielem, dziki ktremu

zapoznaem si z urokami prerii, lasw i gr oraz ze zwyczajami

czerwonych narodw.

Sprawa wwczas bya gona i Norton na pewno o niej sysza.

Gdybym wyzna, e pracowaem w szpitalu, musiaby szybko skojarzy

moj ochot do wdrwek po Dzikim Zachodzie z tamtym wypadkiem, a na

tym wcale mi nie zaleao.



15

Nie bd si spiera, doktorze, przecie panu zawdziczam

zdrowie, ale e mi pan szpetnie przymwi o niepopatnym handlu,

powiem, e trafi pan blisko celu. Na tych wdrwkach nie zarabiam ani

milionw, ani tysicy, ale te nie dokadam. Troch traktuj to jak letni

wycieczk. Pewnie to pana zdziwi?

Nic a nic odparem szczerze, poniewa coroczne wyprawy

na Zachd od lat stay si moim zwyczajem. Cigna mnie, moga cign i

Nortona tsknota za rozleg preri i za spokojem dalekich przestrzeni.

Urwalimy rozmow wpatrzeni w uny zachodu ponce nad

horyzontem. Obozowalimy w naturalnym wklniciu paskiej jak taca

ki, poronitej rzadk traw. Koliste wzniesienie chronio nas od wiatru i

tylko na wypadek deszczu nie byo odpowiednim obozowiskiem: woda

szybko wypeniaaby zagbienie. Ale nic nie zwiastowao zmiany pogody.

Niebo byo bezchmurne, szumia br, czarn cian zaznaczajcy si na



16

niedalekiej granicy prerii, gdzie pyn niewielki strumyk. Tam wanie nad

tym strumykiem poruszay si by naszych sptanych wierzchowcw. Jak

na moje dowiadczenie pozostawionych zbyt blisko lenych zaroli, w

ktrych mogy si kry najrniejsze puszczaskie drapieniki. Zwrciem

Nortonowi uwag, starajc si, aby nie zabrzmiaa zbyt fachowo.

Nie ma strachu, doktorze. Znam t okolic jak wasn kiesze.

Ten las nie kryje adnego niebezpieczestwa dla naszych koni.

Taka pewno nie trafia mi do przekonania. Wprawdzie na

Dzikim Zachodzie w miar upywu lat czworonodzy mieszkacy czuli si

coraz mnie] pewnie coraz wicej myliwych uganiao si za cennymi

skrami. Nie znaczyo to jednak, by ziemie te upodobniy si do parku, w

ktrym po drzewach migaj tylko wiewirki. Stanowczo, mj towarzysz

by zbyt pewny siebie. Ale czy mogem go przekona nie zdradzajc, e

znam te tereny znacznie lepiej, ni on o tym sdzi? Postanowiem wic

zaostrzy wasn czujno, nastawi uszy na odgosy lene i mie stale bro

w zasigu rki.

Noc powoli nadcigaa. Blady purpurowe blaski zachodu i

wkrtce szaro pokrya niebo. Czerwony pas, wiszcy jeszcze nad lini

horyzontu, nabra odcienia zielonkawego. Przygasa. Wiatr przesta d i

nagle zapada zupena cisza, jakby kto przykry preri szklanym kloszem.

Trzask pknitego patyczka zabrzmia jak wystrza karabinu. Ale nie

wywoa echa, wsik natychmiast niczym woda w wat.

Co u licha? zdziwiem si i w tym momencie niemal oguszy

mnie mj wasny gos, ktry natychmiast uton w ciszy.

Czy spotka si pan z czym podobnym? szepnem.

Tak. Podczas wdrwek po Alasce. Ale to dziao si w zimie,

gdy nawet sowa zamarzaj. Hm, wcale nie czuj wiatru, nawet ogie

przygas, zupenie jak w oku cyklonu.

Mam nadziej, e pan si myli odparem.

Przeyem ju kiedy trb powietrzn na poudniowych

rwninach Kanady i miaem tego do na cae ycie.



17

Siedzielimy w milczeniu. Sycha byo gony chrzst trawy

wyrywanej koskimi zbami, a przecie nasze wierzchowce pasy si o

dobrych kilkadziesit krokw od nas. Poczuem si jako nieprzyjemnie.

Przeczucie nieszczcia?

Przypomniaem sobie, jak Karol Gordon opowiada, e wielu

dowiadczonych traperw, tych najlepszych z najlepszych, odczuwa jaki

niewytumaczony lk, gdy zblia si niedostrzegalne jeszcze

niebezpieczestwo. Czybym wyrobi w sobie traperski instynkt?

Przycignem ku sobie strzelb. Zaszuraa po trawie, jakby

waya kilka ton. Norton dostrzeg mj ruch, a raczej usysza, i rozejrza si

dokoa.

Zauway pan co, doktorze? zapyta szeptem.



18

Nie odparem jednak... nie potrafi tego wytumaczy...

czuj si tak, jakbym siedzia naprzeciw lufy rewolweru. Ale to pewnie

skutki gwatownej zmiany cinienia powietrza wytumaczyem fachowo.

Przytakn.

Nerwy, nerwy, doktorze. Zdarza si tak, zwaszcza gdy kto po

raz pierwszy przeywa takie zjawisko.

Nie mogem duej usiedzie w miejscu. Wstaem i poczem

kry dokoa obozowiska, a moje stpnicia wywoyway trzask suchych

traw, jakby po nich jecha ciki wz.

Szarzao coraz bardziej, zorze zapady ju w ziemi, mrok gstnia

i pierwsza gwiazda zabysa na czerniejcym niebie. Ale nadal nie dziao si

nic, co warte byoby naszej uwagi. Konie byy spokojne. Dwa z nich uoyy

si ju do snu, pozostae szczypay traw. Wrciem.

I c, doktorze?

Nic. Wierzchowce nie zdradzaj niepokoju. Chyba to...

Urwaem, bo w tej sekundzie dobieg moich uszu ttent kopyt, jak

gdyby szybko biegncego kusaka.

Syszy pan?

Norton poderwa si z ziemi.

W cie! rozkaza. Za dobrze nas tu wida.

Kto gna w nasz stron z niewidocznej dali. Nieznany przybysz

podczas nocy trzeba by przygotowanym na kad niespodziank.

Skoczylimy poza krg blasku rzucanego przez dopalajce si

polana.

Dudnienie kopyt zbliao si, a z czerni nocy wypad czarniejszy

jeszcze stwr. Zachrapa i zatrzyma si raptownie w migotliwym wietle

ogniska. Ko!



19

Wyglda jak potwr ze zej bajki. W drcym wietle pomieni to

nik, to ukazywa si naszym oczom. Moe wanie z tego powodu wydawa

si zdumiewajco wielki, a moe dlatego, e stan na samym szczycie

naturalnego nasypu okalajcego nasz obz, a my leelimy niej?

aden z nas si nie podnis. Czekalimy, tumic oddechy, czy za

sposzonym zwierzciem nie wychynie z mroku eb jakiego drapienika

albo nie zattni pogo zbrojnych jedcw. Ale nic, cisza.

Ognisko przygasao i ju tylko jasna smuga rowia nieruchome

kopyta, potem i ona znika. Ciemno zakrya zwierz niby czarnym

paszczem. Podniosem do zacinit na zamku sztucera.



20

I I

S y t u a c j a s i g m a t w a

No wic? Co panu dolega?

Ten czowiek wzbudzi we mnie sympati od pierwszego

spojrzenia. Zawodna to czsto ocena, ale ja co nieco znam si na ludziach.

Jak przyszo miaa pokaza nie pomyliem si.

By to ostatni mj pacjent tego dnia. Zmczony, miaem nadziej,

e przyszed z jakim gupstwem, ktremu zaradz w kilka minut. Ot

wanie nie.

Nie wiem, doktorze odpowiedzia wolno. Po prostu czuj

si fatalnie ju od kilku dni. Mylaem, e mi samo przejdzie, ale nie

przeszo. Co mnie kuje pod opatk, nie tak bardzo, mona wytrzyma, ale

cigle poc si jak bochen chleba w piekarskim piecu.

Wyjem termometr z szuflady biurka.

Niech pan zdejmie marynark, bdzie wygodniej.

Posucha. Rozpi koszul, woy termometr pod pach.

Zerknem na zegarek i siedzielimy w milczeniu przez kilka minut. Miaem

teraz okazj przyjrze si pacjentowi. By to postawny, tgi mczyzna z

czarn czupryn i gadko wygolon twarz, z piwnymi oczami, ktre

patrzay bystro i wesoo. Policzki wieciy rumiecami o nienaturalnej

intensywnoci, co wzbudzio we mnie zawodow czujno. Zerknem po

raz drugi na zegarek.

Wystarczy. Niech pan pokae.



21

Spojrzaem na termometr i gwizdnem.

O, ho, ho!

Co tam, doktorze?

Prawie sto cztery stopnie3. Nadaje si pan do szpitalnego ka.

I to zaraz! Prosz zdj koszul i pooy si na kozetce.

Zbadaem go dokadnie.

Co mi jest?

Przezibienie.

Odetchn z ulg:

Gupstwo...

Niezupenie. Podejrzewam pocztki zapalenia puc. Musi pan

mie niezwykle silny organizm, jeli przy takiej gorczce zdoa do mnie

przyj. Prosz si ubra. Daleko pan mieszka?

Wymieni ulic i numer domu.

Siadem za biurkiem i zajem si wypisywaniem bardzo dugiej

recepty.

Niektre leki s gotowe zauwayem na inne trzeba

poczeka.

A tyle ich jest? jkn.

Umiechnem si. Pacjenci oceniaj chorob iloci lekarstw,

jakie maj stosowa.

Nie jest tak le pocieszyem go. Mieszka pan sam?

Z bratem i bratow. Czemu pan pyta, doktorze?

3 104F czyli 40C



22

Konieczna jest staa opieka. Zostanie pan przykuty, jak to si

mwi, do ka na wiele dni, nie wolno wstawa. Wic albo opieka domowa,

albo... szpital.

Szpital? Nie, nie potrzeba. Jak to dugo potrwa?

Ju powiedziaem: wiele dni. Szybkie wyzdrowienie zaley od

trzech czynnikw: od waciwej diagnozy lekarza, od waciwych lekw i

waciwego postpowania chorego. Dwa pierwsze warunki speniem, jak

mogem najlepiej, teraz kolej na pana.

Bardzo mi zaley na szybkim wyzdrowieniu.

Kademu zaley wtrciem.

Za miesic, najdalej za ptora powinienem ruszy w dalek

drog.

Niczego panu nie gwarantuj. Ostrzegam: zbyt szybkie

opuszczenie ka spowoduje nawrt choroby. Jeli to przytrafi si panu w

drodze, sprawa bdzie powana, nawet bardzo.

Rozumiem mrukn. e te... Ale co tam, wyzdrowiej,

doktorze, bo musz! Z wiosn ruszam. Nie usiedziabym w miecie ani

godziny duej.

Jedzie pan na odpoczynek?

To s interesy handlowe.

Hm... Ostrzegem, reszta zaley od chorego. Idziemy

zakomenderowaem.

Pan rwnie wychodzi? Do pacjenta?

Nie, przespaceruj si kawaek, a przy okazji odprowadz pana.

I mimo jego sprzeciww nie ustpiem. Kiedy wychodzilimy na

ulic, kazaem mu podnie konierz paszcza. By mrz, ostatnie podrygi

zimy przed nadchodzc wiosn 1887 roku. achn si twierdzc, e nie z

takimi mrozami dawa sobie rad, ale posucha.



23

A teraz powiedziaem prosz odda moj recept. Po

co?

O, tam jest apteka. Zaatwi spraw szybciej ni pan. Prosz

zmyka do domu i ka si. Za mae p godzinki przynios lekarstwa.

Zaprotestowa, owiadczy, e on rwnie wejdzie do apteki, bo

nie moe si zgodzi, aby lekarz odgrywa rol posaca. Zirytowa mnie,

wic odparem nieco zoliwie:

Niech si pan nie martwi, za t usug nie bd liczy. I zaraz

dodaem Jeli pan nie zastosuje si do moich polece, nic nie wyjdzie z

zaplanowanej podry. Rcz za to.

Mrukn: przepraszam i powdrowa dalej.

Spraw w aptece zaatwiem w p godziny, a w kilkanacie minut,

bo droga bya krtka, znalazem si na miejscu. Sprawdziem numer domu

zgadza si. Ale recepta z wypisanym nazwiskiem pacjenta zostaa w

aptece. Zawahaem si.

Jake, u licha, si nazywa? Chyba na liter O? Przez sabo

owietlon bram (by ju wieczr) wszedem na klatk schodow. Tam

byo nieco widniej. Zatrzymaem si przed drzwiami na parterze.

Zerknem na metalow plakietk nazwisko wydao mi si zupenie

obce. Ruszyem wyej. Na pierwszym pitrze odczytaem: Elizabeth i

Francis Norton, a obok: Ed Norton.

Norton powiedziaem pgosem. Oczywicie, e Norton.

Jakie tam O!

Pocignem za gak dzwonka. Otworzono. Na progu stan

mczyzna, ktry nieco przypomina mego pacjenta.

Pan doktor? zapyta. Przytaknem.

Prosz, prosz bardzo.



24

W maym korytarzyku pomg mi zdj palto, a pniej

poprowadzi do obszernego pokoju, speniajcego zapewne, sdzc po

umeblowaniu, rol salonu.

Jak tam mj chory?

Prosz spocz. Ned4 ju jest w ku. Powiedzia, e do tej

pory nie spotka jeszcze tak energicznego lekarza. To prawda, bo Ned nigdy

dotd si nie leczy.

Bardzo silny organizm zauwayem jednak tym razem

uleg.

Czy to co niebezpiecznego?

Kada choroba stanowi niebezpieczestwo. Paski brat, chyba

si nie myl?... musi lee i zaywa lekarstwa, ktre zapisaem. A przede

wszystkim niech si uzbroi w cierpliwo. Za dwa, trzy dni... zobaczymy.

Mona do niego zajrze?

Gospodarz nie zdy odpowiedzie, gdy w gbi salonu uchyliy

si drzwi.

Elsie, to pan doktor. Moja ona.

Ucisnem do szczupej blondynki.

Ed ju pyta o pana powiedziaa mikkim gosem. Jest

troch zdenerwowany.

To normalne przy takiej temperaturze. Prawie sto cztery

stopnie. Czy pani jest cay czas w domu? Chory potrzebuje opieki, powinien

lee, pki gorczka nie spadnie.

Wyjem z kieszeni butelki, proszki i pudeka.

4 Autor kilkakrotnie nazywa Eda Nortona imieniem Ned. Nie wiadomo czy robi to wiadomie, czy te jest to

swoiste niedopatrzenie Autora lub wydawcy. Oba imiona mog by wzajemnie potocznie uywane, lecz pochodzenie ich nie ma ze sob nic wsplnego [JW48]



25

To dla niego rzekem. Trzeba przypilnowa, aby zaywa

systematycznie. Wyjem notes, wyrwaem kartk i z pedantyczn

dokadnoci wypisaem godziny i nazwy specyfikw.

Rozumiem.

Poszlimy do Eda. Od razu zauwayem, e stan jego musia si

pogorszy. Niezdrowe wypieki na policzkach nabray jeszcze

intensywniejszej barwy, oddycha nierwno, a umiech, ktrym mnie

powita, wypad bardzo blado. Dlatego rozmow ograniczyem do kilku

sw. Zostawiem swj adres, obiecaem wpa nastpnego dnia i

poegnaem si, mimo e gospodarze chcieli mnie zatrzyma na

wieczornym posiku.

Nazajutrz nie otrzymaem adnego alarmujcego sygnau, wic

dopiero wieczorem odwiedziem Eda Nortona. Czu si lepiej, temperatura

spada o kilka kresek, ale wraz z tym podanym zjawiskiem nastpio

nieuchronne w takich wypadkach osabienie organizmu. Przepisaem

rodek na wzmocnienie serca i znowu podzikowaem za propozycj

wsplnego spdzenia wieczoru.

Przez kilka kolejnych dni byem staym gociem Nortonw.

Pniej moje wizyty stay si ju niepotrzebne. Pacjent wraca do zdrowia.

Po miesicu nastpi okres rekonwalescencji. Zacz si kwiecie i zniky

lady zimy.

Ktrego dnia owiadczyem, e przychodz po raz ostatni.

Zaleciem spacery po mieszkaniu i odwiedzenie mnie, gdy poczuje si na

siach.

Powinienem ju szykowa si do drogi zauway. Co pan

o tym sdzi, doktorze?

Odradzam. Nie wczeniej jak za jakie dwa tygodnie. Chyba to

panu nie zrobi rnicy?

Ale doktorze, ja si umwiem!

To prosz uprzedzi, kogo trzeba, e si pan spni.



26

Ba, to zbyt skomplikowana sprawa. Mam pisa do Mescalerw?

Do kogo? zdumiaem si.

No, do Mescalerw. To taki odam plemienia Apaczw, maj

rezerwaty w Nowym Meksyku.

Siadem z powrotem przy ku.

Co pana czy z Mescalerami? zapytaem.

Jestem wdrownym handlarzem. Prowadz z bratem mae

przedsibiorstwo. Zauway pan nasz sklep na dole?

Przyznaem, e nie zauwayem.

To jest magazyn konfekcji mskiej, ale powicony przede

wszystkim ekwipunkowi wycieczkowemu. Klient znajdzie u nas wszystko,

poczwszy od specjalnego obuwia i ubra, skoczywszy na walizach,

plecakach, siodach i nawet namiotach.

A bro?

Mamy i to, w najlepszym gatunku.

Interes si rozwija?

Nie narzekamy. Na dobr spraw mgbym ju zaniecha

wdrownego handlu. Jeli go nadal prowadz, to tylko w najdogodniejszych

porach roku i raczej z przyzwyczajenia ni potrzeby. Dziwi to pana,

doktorze?

Wcale odparem szczerze. Sam przecie od lat braem udzia

w dalekich wyprawach i wiedziaem, jak trudno zerwa z tym zwyczajem.

A co pan sprzedaje? Artykuy ze swego sklepu?

Potrzsn przeczco gow. One s dobre dla bladych twarzy, ja

handluj z czerwonymi. Tam potrzeby s nieco inne.

Handel wymienny?



27

Zgad pan. Przewanie za skrki. Dlatego w drog wyruszam

wiosn, nie jesieni.

Rozumiem. Tylko futra zwierzt upolowanych zim s

penowartociowe.

Widz, e orientuje si pan...

Rni u mnie si lecz, niekiedy autentyczni traperzy.

To ciekawi ludzie zauway.

A co pan sprzedaje Indianom? Jeeli moje pytanie nie jest zbyt

niedyskretne.

C znowu! Wo wiecideka, ozdoby, noe, derki... zawaha

si. Czyby dostarcza rwnie bro paln? Ale nie miaem zamiaru cign

go za jzyk. Podniosem si z krzesa.

Niech pan wpadnie do mnie, porozmawiamy duej. Bardzo

mnie zainteresoway paskie wyprawy.

To nie by grzecznociowy zwrot. Rzeczywicie, zainteresowaem

si wdrownym handlarzem, a powd tego zainteresowania by do

istotny. Jak ju wspomniaem, Karol Gordon mj byy pacjent od lat

towarzyszy mi podczas wiosennych wypraw w gry, prerie i lasy Dalekiego

Zachodu. Te coroczne ucieczki z dusznego miasta stay si moim

przyzwyczajeniem, ktrego nie potrafibym si wyrzec. Kadej zimy Karol

wyprawia si na pnoc, ju beze mnie. Stamtd wiosn powraca ze

stosami cennych futer i zawsze znalaz czas, by wpa do mnie, do

Milwaukee. Ale w tym roku wcale nie z pocztkiem wiosny, lecz jeszcze

przed wizyt Nortona zjawi si w moim mieszkaniu. Zaniepokoiem si, czy

nie zdarzyo mu si co zego, lecz Karol by cay, zdrowy i w znakomitym

usposobieniu.

C za niespodzianka! wykrzyknem na jego widok. Ba

odpar ciskajc moj do z si elaznych kleszczy.

Ba powtrzy w mojej niespodziance tkwi jeszcze druga

niespodzianka. Pamitasz Rainy Valley?



28

Oczywicie.

Wyobra sobie, e otrzymaem wiadomo od Adamsa.

To ten szeryf z Rainy?

Ten sam. Wbrew temu, co nam obiecywa, pamitasz?... wcale

nie zrzek si godnoci szeryfa.

No, no... Ale skd ta wiadomo, bye w Arizonie?

Nie w Arizonie. Jak zwykle: na pnocy.

I tam odnalaz ci Adams?

To dusza historia, pozwl, e nieco odsapn.

Przepraszam, ale sam mnie sprowokowae do pyta. Rozgo

si, zaraz powiem Katarzynie (takie imi nosia moja gospodyni,

nieokrelonego wieku rudowosa Irlandka).

Karol otrzyma wszystko, co potrzeba gociowi wracajcemu z

dalekiej drogi. Na koniec siedlimy za stoem i wwczas dowiedziaem si o

przyczynie tak wczesnego powrotu mego przyjaciela. Pocztek tej relacji

brzmia zupenie nieprawdopodobnie. Oto wiadomo od Adamsa dosiga

przypadkowo Karola, gdy bawi w Fort Benton, w Montanie, na pograniczu

kanadyjskim.

Ten Adams jest chyba jasnowidzem? mruknem.

Z dalszego opowiadania wyniko, e Adams, nie wiedzc, gdzie go

szuka, wysa pismo do Waszyngtonu, na adres Rady do Spraw Indian.5

Dlaczego wanie tam? Dlatego, e Karol w roku 1883 bawi na terenie

Arizony jako wysannik Rady celem zaspokojenia susznych da

plemienia Nawajw. Ktry z urzdnikw Rady wyniucha, e poszukiwany

przez Adamsa czowiek spdza zimy na polowaniach bd w pnocnej

Montanie, bd nawet w kanadyjskiej prowincji Alberta. Ten sam

5 Organizacja powstaa w 1869 roku, ktrej celem byo uregulowanie stosunkw miedzy czerwonoskrymi a

rzadem.



29

przemylny urzdnik poleci ilu tam szeryfom pogranicznych miasteczek,

by odszukali trapera.

Co w rodzaju listu goczego zauwayem. Prawie. Mogo

bowiem si zdarzy, e ktry z mniej rozgarnitych przedstawicieli

wadzy, zamknby mnie w szeryfowskim wizieniu do wyjanienia

sprawy!

Jednake Karol mia ten przysowiowy ut szczcia. Odwiedzi

Fort Benton, gdzie szeryfem by jego serdeczny przyjaciel, Vincent Irvin,

znajcy z opowiada histori arizoskiej eskapady Karola. Przekaza mu

wiadomo z Waszyngtonu. Karol przerwa polowanie, spakowa manatki i

przyjecha do mnie.

Dziwna historia i jako mi si nie podoba. Czego chce Adams?

Wiem tyle, co i ty. Sdz jednak, e jeeli mnie wzywa Rada, nie

chodzi tu o prywatn spraw Adamsa.

Bardzo mi si to nie podoba stwierdziem. Pewnie znowu

maj jakie kopoty z Indianami. Czy musisz jecha do Waszyngtonu?

A jak ty by postpi na moim miejscu?

Wzruszyem ramionami.

Ano widzisz! Wic nie miej do mnie pretensji.

Jeli skoczye je, przejdziemy do gabinetu. I ja mam

niespodziank, ale chyba przyjemniejsz od twojej.

No, to chodmy, gin z ciekawoci...

Nie kpij.

Gdy zagbi si w fotelu naprzeciw bierwion poncych w

kominku, signem do szuflady biurka.

Masz.

Co to?



30

Po prostu: list.

Od kogo?

Czytaj.

Przebieg szybko oczami pierwsze linijki pisma i spojrza na mnie.

Kto by pomyla! Gonzales przypomnia sobie o nas!

To my zapomnielimy o nim. A wstyd!

Hm... mielimy szczery zamiar odwiedzi go.

Ale nic z tego zamiaru nie wyszo. Czytaj dalej.

Zaszeleciy kartki.

Jest nieco rozalony zauway po chwili.

C w tym dziwnego?

Co on tu pisze? Ach, e ma zaszczyt przypomnie o swym

zaproszeniu. C za pompatyczny styl!

Zoy kartk i wsun j do koperty.

I co ty na to?

Zastanwmy si. Gonzales mieszka w Meksyku...

Tylko tyle zapamitae?

I jeszcze co wicej: e najkrtsza droga do majtku Gonzalesa

prowadzi przez El Paso6 nad Rio Grande. Piekielnie daleko.

Posiadasz nadzwyczajne wiadomoci burknem. Lepiej

powiedz szczerze, e nie chcesz jecha.

Bo to nie takie proste. Dotrze do El Paso to nie sztuka, ale co

dalej? W ktrym kierunku? Nie mam pojcia, gdzie ley hacjenda Gonzalesa.

6 Miejscowo na granicy USA i Meksyku.



31

To ja ci powiem?

Tak? Zdumiewasz mnie!

Hacjenda Gonzalesa ley... na kocu jzyka, mj drogi!

No, prosz. A niby w jakim to jzyku chcesz dopytywa si o

Gonzalesa?

W hiszpaskim.

Wytrzeszczy na mnie oczy w komicznym zdumieniu.

To chyba zabierzemy z sob tumacza?

Ja bd tumaczem.

Podskoczy na fotelu!

Ty?!

Od kilku miesicy pilnie studiuj hiszpaski...

Poddaj si! wykrzykn. Janie, jeste zdumiewajcy!

Dzikuj za uznanie. Jedziemy?

A Waszyngton?

Do licha z Waszyngtonem! nie wytrzymaem. Zreszt,

przecie wrcisz po kilku dniach.

A jeli Adams potrzebuje pomocy? Czy niepokoiby Rad, gdyby

sprawa nie bya powana?

To znaczy, e zamierzasz uda si do Rainy Valley?

Nie wiem, o niczym z gry nie przesdzam.

Piknie, wic wdruj do swego Waszyngtonu i wracaj jak

najszybciej, a przede wszystkim nie daj si wplta w adn kaba. Co u

licha?! Czy nie ma innych?



32

Przyrzek mi, p artem, p serio, e zastosuje si do mej rady i

e zrobi wszystko, co bdzie mg, aby nie odkada raz jeszcze wizyty u

Gonzalesa. Nie bardzo mu wierzyem, wic wymogem, e podpisa si na

licie do meksykaskiego hacjendera, w ktrym zapowiedziaem nasz

przyjazd. W terminie zreszt do nieokrelonym, w kadym razie jeszcze

przed nadejciem jesieni.

Ten list zaraz wyl ostrzegem pamitaj!

Pniej przegadalimy cay wieczr, wracajc wspomnieniami

wanie do arizoskich czasw, kiedy to i szeryf Jerzy Adams z Rainy Valley,

i Pedro Gonzales stali si naszymi przyjacimi. Nastpnego dnia Karol

wyjecha, ja wysaem list i ze zdwojon energi wziem si do nauki

hiszpaskiego. Chciaem opanowa znajomo tego jzyka, aby nie uchodzi

za niemow po przekroczeniu granicy Meksyku. Gonzales biegle wada

angielskim, wic pniej ju adnych kopotw nie bdzie. Z kolei nabyem

dokadn map meksykaskiego pogranicza i odnalazem na niej ku mej

radoci ma rzek o nazwie Conchos, wpadajc do Rio Grande. Ku niej

mielimy wdrowa przekroczywszy granic, a potem z biegiem Conchos a

do ujcia strumienia, ktry mia nas doprowadzi prosto ku hacjendzie

Meksykanina. Przed dwoma laty Gonzales kupi now posiado. Pisa o

tym w swym licie, rwnoczenie przestrzegajc przed wszelkimi prbami

obrania innego kierunku mona atwo zabdzi.

Niecierpliwie czekaem na powrt mego przyjaciela. Zjawi si u

progu moich drzwi dopiero po tygodniu. Staraem si odczyta z jego

twarzy, z jakimi nowinami wraca: dobrymi czy zymi, ale niczego nie

odgadem.



33

I I I

G o - j a - t l e

Uzbrj si w cierpliwo, Janie, historia bdzie do duga.

Zaczynaj, milcz jak gaz.

A wic... wszystko ma swj pocztek w dziaalnoci pewnego

Indianina o imieniu Go-ja-tle, co tumaczy si: Ten-ktry-ziewa.

Jaki dobroduszny jegomo wtrciem. Tak mona by

sdzi, ale pozory myl, a szkoda. Bo to by bardzo energiczny czowiek i

znakomity wdz. Na nieszczcie, swoj energi skierowa w niezbyt

waciwym kierunku. Czy pamitasz, Janie, wiadomoci o rebelii w Arizonie,

bodaj e w marcu ubiegego roku? Bawilimy wwczas w Montanie.

W Montanie bylimy pn wiosn sprostowaem.

- Mniejsza z tym. Przypomn ci: z rezerwatu San Carlos ucieko

wtedy okoo czterdziestu Indian, pniej by napad na dylians jadcy z

Fortu Davisa do Fortu Quitman. Pamitasz?

Tak, tak, oczywicie! krzyknem. Geronimo!

Ot to wanie. Dla nas: Geronimo, dla nich: Go-ja-tle.

Co pisay wtedy gazety? Geronimo by wodzem Apaczw, odamu

Chiricahua, jednego z najbardziej bitnych plemion indiaskich. Co prawda

Geronimo podawa si za Apacza Mimbrenio, przewodzi jednak grupie

Chiricahua Zreszt, nie ma to znaczenia. Napad na dylians, o czym



34

przypomnia mi Karol, nie mg przynie chway adnemu wojownikowi,

by bowiem atakiem na bezbronnych podrnych. Jak to odkryto?

Oto pamitnego dnia dylians cigniony przez sposzone konie

wpad na plac Fortu Quitman w Arizonie. Z niemaym trudem udao si go

zatrzyma. onierze ujrzeli obraz okropny: wonica, przeszyty na wylot

strza, lea na kole; dwu ludzi przywizanych do k pojazdu nie dawao

znaku ycia; wewntrz dyliansu spoczyway martwe ciaa pasaerw,

przygwodone pkami strza do opar awek.

Tyle wiedziaem o tej tragicznej historii.

I c z tym Geronimo? zapytaem. Syszaem, e go

schwytano.

Tak. W sierpniu 1886 roku jego oddzia otoczyo wojsko w

dolinie rzeki Bavispe. Geronimo podda si i wraz z towarzyszami

przewieziony zosta na Floryd, a stamtd do Alabamy, gdzie go dobrze

pilnowano.

To znaczy, e sprawa zostaa ostatecznie zakoczona.



35

Ot nie. Dla lepszej orientacji warto chyba, aby dziejw

Geronimo wysucha od pocztku. Jak mylisz, bo nie chciabym ci

zanudzi?

C znowu! Opowiadaj.

Dowiedziaem si w Waszyngtonie wielu nie znanych mi

szczegw. Na przykad, e Geronimo urodzi si w pobliu rde Gila, na

terenie dzisiejszego Nowego Meksyku, podobno w roku 1829. Mwi

podobno, poniewa Indianie nie przywizuj wikszej wagi do dat swego

urodzenia. W kilkanacie lat pniej na wiosk, w ktrej mieszka

Geronimo, a bya to wioska Mimbreniw, napady oddziay meksykaskiego

generaa Carosco i wymordoway ca prawie ludno. Geronimo ocala,

poniewa bawi poza domem. Gdy wrci, znalaz wrd zabitych zwoki

swojej matki, ony i trojga dzieci.

Przepraszam, Karolu wtrciem si co robi genera

meksykaski na terenie Stanw?

Zaraz ci zawstydz. Zapomniae, e Nowy Meksyk i Arizona

naleay wwczas do Meksyku.7

Susznie! I co dalej?

Podobno rze Mimbreniw wytyczya pniejsz ciek

yciow Geronima. Tak on sam twierdzi i chyba nie ma powodw w to

wtpi. Najwyszy wdz Mimbreniw po tej rzezi wykopa topr wojenny, a

Geronimo sta si jego praw rk, poredniczc w zjednaniu dla wsplnej

walki przeciw Meksykanom odamw Apaczw: Chiricahua i Nedni. Kiedy

w roku 1845 Nowy Meksyk zosta przyczony do Stanw, Geronimo

wielokrotnie przekracza granic i w okresie 1858-1873 zorganizowa a

trzydzieci zbrojnych wypadw na Meksyk. W jednym z nich zdoby jakie

miasteczko, a wszystkich mieszkacw wymordowa. Zosta schwytany w

roku 1876 przez pewnego Indianina pozostajcego na rzdowej subie.

7 W 1845 roku po wojnie amerykasko-meksykaskiej Arizona wesza w skad Nowego Meksyku. Stany

Zjednoczone w 1853 roku zakupiy od Meksyku Arizon i Nowy Meksyk za okoo 20 milionw dolarw. Dziesi lat pniej Arizona staa si odrbnym terytorium, a w 1912 roku zostaa 48 stanem USA. Miesic wczeniej, Nowy Meksyk zosta 47 stanem USA. [JW48]



36

Jednake wkrtce odzyska wolno. Wwczas uda si do Meksyku, gdzie

zebra wok siebie spor grupk wojownikw. Z t grupk wdrowa po

tej i po tamtej stronie granicy i prawdopodobnie jego to dzieem sta si

napad (w kanionie Thompsona, w Arizonie) na karet, w ktrej odbywa

podr sdzia McComos z on i dzieckiem. Doroli zostali zamordowani,

dziecko (syn) uprowadzone. Po tym napadzie Geronimo wycofa si do

Meksyku. Pogo za nim prowadzi genera Crook, dopad go w grach

Sierra Mdre. Nie widzc szans obrony, Geronimo zgodzi si zamieszka w

rezerwacie. Ale ju po kilku tygodniach z trzydziestoma wojownikami i

prawie setk kobiet i dzieci, uciek w gry. Jakoby przyczyn .ucieczki mia

by obowizujcy w rezerwacie zakaz picia piwa. Zorganizowano pocig.

Dopiero zim 1886 roku Geronimo znw zosta schwytany i umieszczony

na terenach rezerwatu San Carlos. Ktrego dnia zawita do tego rezerwatu

jaki wdrowny handlarz i sprzeda Indianom spor ilo wody ognistej.

Pod wpywem alkoholu grupa dwudziestu wojownikw i trzynastu kobiet z

szeciorgiem dzieci wymkna si pod wodz Geronimo z rezerwatu. W

kilka tygodni pniej dokonano napadu na dylians jadcy do Fortu

Quitman. Jak pamitasz, gono o tym byo we wszystkich gazetach. Ale to

nie koniec. Nieco pniej Geronimo dokona napadu na farm lec w

dolinie Santa Cruz. Zabito kowbojw, poddano torturom on rolnika,

porwano i uprowadzono crk. Farmer dosta pomieszania zmysw. To

wydarzyo si w kwietniu ubiegego roku. Przez trzy miesice trwaa pogo

za Geronimo, ktry przedosta si na ziemie Meksyku. Wedug danych

wadz amerykaskich w okresie trzech miesicy wojownicy Geronimo

zabili szeset osb. O zakoczeniu tego dramatu ju wiesz. Geronimo ma

dzisiaj pidziesit, osiem lat i czuje si w peni si. Myl, Janie, e to

wyjtkowy okrutnik, ktremu rwnych nie zapisaa historia indiaskich

narodw.

Ale te przyczyn by napad biaych.

Nie ulega wtpliwoci.

Czyby znowu wymkn si na swobod?

Nie.



37

Wic o co chodzi Adamsowi?

O to, e jaka drobna grupka Indian, najprawdopodobniej

dawnych towarzyszy Geronimo, buszuje gdzie w okolicy Rainy Valley.

Adams dowiedzia si, e jej wysannicy prbowali skoni Nawajw, by

przyczyli si do tej zbrojnej bandy. Trudno wic si szeryfowi dziwi, e

podnis alarm.

Piknie, ale dlaczego zwrci si wanie do ciebie?

Uzna, e to najlepszy sposb zapobieenia rebelii. Adams wie,

e mamy przyjaci wrd Nawajw, i dlatego prosi, abym pogada z

nawajskimi wodzami. Rada do spraw Indian popiera t prob.

P o p i e r a powtrzyem z przeksem. Pewnie, nie

potrzebuj nawet palcem ruszy ani podejmowa adnej decyzji! Ale nie

bardzo wierz, aby Nawajowie skonni byli do rebelii.

Co tu znaczy wiara lub niewiara. Czy pamitasz, jak przed

czterema laty o mao nie doszo do powstania?

Wcale nie zapomniaem. Ale tamto byo aktem samoobrony.

Byle pretekst moe sta si podstaw rzekomej samoobrony.

Zreszt tu, w Milwaukee, nie rozstrzygniemy tej sprawy. Musz odwiedzi

Rainy Valley.

To znaczy powiedziaem w rozdranieniu e zaproszenie

Gonzalesa wrzucimy do mieci, a twj podpis pod listem przyjmujcym

zaproszenie bdzie tyle wart, co kartka papieru, na ktrej go zoye.

Niepotrzebnie unosisz si, Janie. Pojedziemy do Meksyku, ale

eby nam starczyo czasu na t eskapad, musz jak najszybciej rusza na

spotkanie z Adamsem.

Konno?!

Nie! Z trzech powodw. Pierwszy: pogoda nie sprzyja takiej

wycieczce. Drugi: jazda konna zajaby zbyt wiele czasu. Trzeci: nasze konie

znajduj si w Fort Benton. Sprowadza je to zwoka czasu, a nabywa



38

nowego wierzchowca nie ma sensu. Skorzystam wic z kolejowego wagonu

i sdz, e Adams wynajdzie mi odpowiedniego kusaka.

W tym miejscu warto wyjani, e przed rokiem bawilimy (Karol

i ja) w Montanie, gdzie waciciel pewnej farmy hodowlanej ofiarowa nam

dwa przepikne rumaki karej maci. Wracajc z Montany do Milwaukee

zostawilimy oba zwierzta u wsplnego przyjaciela, szeryfa w Fort Benton.

Karolowi podczas zimowych polowa ko nie by potrzebny, mnie

rwnie. C bym z nim pocz w miecie, zim?

Tak wic decyzja Karola wybrania komunikacji kolejowej bya

suszna, ale nie przywrcia mi dobrego humoru.

Nie wiem powiedziaem czy tak szybko uwiniesz si, eby

na czas wrci do Milwaukee.

A po co do Milwaukee? Przecie bd znacznie bliej El Paso.

Po prostu dojedziesz do mnie w okrelonym terminie. Umwimy si...

Pamitam tak umow przerwaem w Arizonie. Czekaem

na ciebie, Karolu, w Rainy Valley przez cay dzie i gdyby nie przypadkowo

spotkany znajomek, zmarbym chyba z pragnienia i godu o krok od

saloonu!

Jeszcze o tym pamitasz? Doprawdy, nie moja to wina, e ci

wwczas tak doszcztnie ograbiono.

Ani moja!

Spojrzelimy na siebie do gronie i... jednoczenie

wybuchnlimy miechem. Jaki sens wypomina sprawy sprzed czterech

lat?

Wic dobrze, Karolu odparem udobruchany spotkamy

si w El Paso. Tylko oznacz termin.

Poczekaj zamyli si. Ogarny mnie wtpliwoci. Z

Milwaukee do El Paso... to piekielny kawa drogi. Czy aby dasz sobie rad?



39

Podobny szmat drogi ju kiedy przebyem odparem majc

na myli podr z Milwaukee do Rainy Valley.

Ale te spotkaa ci niemia przygoda. Myl, e powiniene

przynajmniej cz drogi do El Paso przeby kolej.

Z komi?

Nie, to zbyt kopotliwe. Niech sobie nasze rumaki odpoczywaj

w Fort Benton. Znajdziemy inne w Nowym Meksyku. Jed kolej, to nie

tylko bezpieczniej, ale wypadnie szybciej.

Ten ostatni argument trafi mi do przekonania i nie spieraem si

duej.

W dwa dni pniej Karol odjecha. Oto wanie dlaczego

zainteresowaem si moim pacjentem bardziej, ni tego wymaga mj

lekarski obowizek. Przecie wdrowny handlarz chcia odwiedzi siedziby

Apaczw-Mescalerw w Nowym Meksyku, a wic udawa si w drog, ktr

i ja musiaem przeby, aby dotrze do El Paso! Jeden rzut oka na map

wystarczy. Jake wielkim dla mnie udogodnieniem byoby przyczenie si

do Nortona. Dugo rozmylaem nad form, w jakiej naley zwrci si z

tak propozycj. Nie chciaem stwarza sytuacji, w ktrej moja proba

zostaaby uwzgldniona jedynie z wdzicznoci za szybkie wyleczenie, a w

istocie z ukryt niechci i obaw przed kopotami, jakich mg

przysporzy nie zaprawiony do dalekich wdrwek lekarz. Ed Norton

musia mnie przecie uwaa za zasiedziaego mieszczucha, nie obeznanego

z trudnociami pitrzcymi si na drodze wiodcej przez ziemie Dzikiego

Zachodu. Co prawda, mogem rozwia takie obawy ujawniajc swe podre

odbyte z Karolem Gordonem. Ale czy Norton nie uznaby mego

owiadczenia za zwyke samochwalstwo? I udajc, e mnie wierzy

jeszcze bardziej przerazi si skutkw nie proszonego towarzystwa? Wic,

po namyle, zdecydowaem si nie ujawnia swojej preriowej przeszoci.

Jeli mi handlarz odmwi, nie bd go wicej nudzi i udam si w drog

sam.

Przy kolejnej wizycie zoonej memu pacjentowi (by ju

rekonwalescentem, ale jeszcze przesiadywa w domu, zgodnie z moim



40

zaleceniem) nawizaem do naszej poprzedniej rozmowy o handlowych

podrach i wreszcie aby przeduy czas pogawdki przyjem

zaproszenie pani Elizabeth Norton na wieczorny posiek.

Wkrtce zjawi si brat Nortona, jak si zaraz okazao, rwnie

uczestnik szeregu handlowych eskapad. Obecnie nie opuszcza ju

Milwaukee, pilnowa sklepu. Rozmawialimy o tym i o owym, a ja staraem

si podtrzymywa temat zwizany z dalekimi wdrwkami.

Sysza pan, doktorze zagadn Francis Norton o biaych

Indianach?

Chyba Metysach?

Nie, o biaoskrych.

Umiechnem si sdzc, e to art.

Naprawd, doktorze. Opowiada mi pewien traper w Pnocnej

Dakocie, e jeszcze w okresie poprzedzajcym wojn z Poudniem8 jaki

oddzia Komanczw napad na osiedle pograniczne. Zosta odparty, ale

zanim odstpi, Indianie wtargnli do wntrza ktrego z domostw i

porwali kilkuletniego chopca. Zabrano go do wsi czerwonoskrych, gdzie

rs pod opiek przybranej matki i przybranego ojca, ktrzy stracili wasne

dziecko podczas napadu bladych twarzy. Po kilkunastu latach, gdy chopak

wyrs na modzieca, w jakiej potyczce z oddziaem wojska dosta si do

niewoli. Uwag zwrcia jego jasna cera i rysy twarzy. Poczto bada, w jaki

sposb trafi do Komanczw. Nie pamita, by przekonany, e jest

urodzonym Indianinem, ale szczliwym trafem odnaleziono jego

prawdziw rodzin: ojca, matk i dwu braci! To bya sensacja na ca

okolic. Zjedali si ssiedzi, gratulowali szczliwego powrotu i

wspczuli jecowi czerwonoskrych. I c pan powie, doktorze! Po roku

chopiec uciek! Kto opowiada, e widzia go, jak wdrowa ku siedzibom

Komanczw.

Zadziwiajca historia zauwayem ale to chyba rzadki

przypadek.

8 Mowa o wojnie domowej pomidzy Pnoc a Poudniem 1861 1865 r.



41

Podobno ongi takie przypadki trafiay si czsto, a biaym

Indianom wcale niele si powodzio. Niektrzy doszli nawet do godnoci

wodza.

Co jak z Samuelem Houston przypomniaem sobie nagle.

Jako may chopiec uciek z rodzicielskiego domu i zawdrowa na tereny

plemienia Czirokezw. By bardzo gocinnie przyjty. Dorsszy lat

mskich, zosta wybrany wodzem i parokrotnie kierowa wyprawami

przeciw bladym twarzom. Po kilku latach wrci do cywilizacji i sprawowa

przez pewien czas funkcj gubernatora stanu Tennessee.9

Porozmawialimy jeszcze o miejskich wydarzeniach, po czym

poegnaem si nie mogem si zdoby na wystpienie ze swoj

propozycj.

W nastpnym tygodniu nie odwiedziem Nortonw zdrowie

Eda Nortona nie wymagao ju ani lekw, ani lekarza. Jednak myl o

czekajcej mnie samotnej wdrwce nie dawaa mi spokoju.

W kocu zdecydowaem si na jeszcze jedn wizyt, jednak tego

samego dnia pod wieczr zjawi si u mnie Ed Norton.

Jestem zdrw i czuj si jak ryba w wodzie owiadczy.

Przyszedem nie na badanie, lecz eby podzikowa.

Nie ma o czym mwi zaprotestowaem.

Owszem, jest o czym. Nie cierpi bezczynnoci, a tylko panu,

doktorze, zawdziczam, e duej nie potrzebuj lee.

Wic niech pan jeszcze uwaa. Pogoda fatalna i lepiej siedzie

w domu.

Machn rk i pocz opowiada o przygotowaniach do drogi.

9 Samuel Houston (1793 1863) na czele osadnikw dowodzi powstaniem i walkach o wyzwolenie spod jarzma

Meksyku. Do legendy przesza bohaterska obrona klasztoru Alamo w San Antonio. W 1836 roku po zwyciskiej bitwie pod San Jacinto i uzyskaniu wolnoci, Teksas i ogoszono Republik, a Sam Houston zosta jej prezydentem. W 1845 roku Teksas przystpi do Unii, jako 28 stan Unii.



42

Czasu nie zostao wiele stwierdzi a nie lubi si spieszy.

Najczciej wtedy zapominam o przedmiotach, ktre s drobiazgami, ale

ktrych brak pniej bardzo si odczuwa.

Kiedy pan wyrusza?

Sdz, e w maju.

Do Nowego Meksyku?

Wanie tam.

Wybrabym si z panem powiedziaem nagle.

Wybauszy oczy i zakaszla si. Podejrzewam, e w ten sposb

chcia ukry wybuch troch niegrzecznej wesooci. No, pewnie! Jake

inaczej zareagowa na propozycj zasiedziaego mieszczucha, nie majcego

pojcia o trudach dalekiej wdrwki? Potem zauway, e do Nowego

Meksyku to: Ho, ho! Szmat drogi! I e drog t, co najmniej w poowie,

naley przeby na koskim grzbiecie, jako e linie kolejowe jeszcze nie

wszdzie docieraj.

Jed konno stwierdziem.

Skrzywi si zabawnie. Czuem, e traktuje moj propozycj jako

szczyt idiotyzmu i nie wie, jak mi j wyperswadowa.

Jedzi pan zapewne, doktorze, na wycieczki za miasto, ale moja

wyprawa trwa wiele dni. Prosz wierzy, porzdnie bol koci po paru

dniach spdzonych w siodle. Dokd pan zamierza dojecha.

Do El Paso.

Do El Paso... jkn. Czy pan sobie zdaje spraw, doktorze,

z trudw tak dalekiej drogi? Proponuj raczej skorzysta z kolei, a ostatni

odcinek drogi przeby w dyliansie. Tam, na poudniu, jeszcze kursuj

dylianse. Nie najlepsza to forma podry, ale bezpieczniejsza od jazdy na

koskim grzbiecie.



43

Troch si pan pomyli odparem. Nie odbywam

przejadek konnych za miasto.

Wic jedzi pan tylko po ulicach?

Nie. Nawet nie mam konia w Milwaukee.

Och, to jeszcze gorzej! Odwiedza pan pewno znajomych, ktrzy

utrzymuj stajni... Jeszcze raz odradzam, szczerze odradzam.

Znowu pan si myli. Mimo e nie mam tu konia ani przyjaci

posiadajcych wierzchowce, potrafi spdzi na siodle cay dzie, od witu

do zmroku.

Zaraz poaowaem tych sw, zabrzmiay jak samochwalstwo. Ale

te Norton nieco mnie zdenerwowa. Do licha! Przecie na koskich nogach

przebyem ju setki mil, a nocleg z siodem pod gow nie stanowi dla mnie

adnego problemu. No tak, lecz skd mg o tym wiedzie mj pacjent?

To taki z pana chwat, doktorze?

Zabrzmiao to nieco jak ironia, ale pohamowaem si.

Nie bd si narzuca ani przysparza panu kopotw. Pojad

sam.

Zdaje si, e sprawiem mu ulg t decyzj. Od razu rozpromieni

si.

Tak bdzie najlepiej stwierdzi skwapliwie. Podr

pocigiem pozwala na ogldanie krajobrazu z pozycji znacznie

wygodniejszej ni na siodle koskim. No i bezpieczestwo! Tamte strony to

jeszcze dziki kraj.

Nie wybieram si kolej.

Jak to?

Wanie pojad na siodle odparem bawic si

przeraeniem, jakie odmalowao si na jego obliczu.



44

Na koniu do El Paso?

Wanie do El Paso. Mam si tam spotka z moim przyjacielem.

To rwnie lekarz?

Nie, znakomity westman i traper zarazem. Mj dawny pacjent.

I to on panu tak poradzi?

Oczywicie odparem, z trudem zachowujc powag.

Osupienie widoczne na twarzy Nortona mogo rozmieszy najbardziej

ponurego czowieka.

Doktorze, niech pan zaniecha tego zamiaru, ktry moe z pana

zrobi... pacjenta.

Pokrciem przeczco gow.

Doktorze! Tyle panu zawdziczam... To, przepraszam, szalony

pomys. Niech si pan zastanowi. Nie mog dopuci, aby z mego powodu

wpad pan w tarapaty.

C znowu?! wykrzyknem. Paska osoba nie ma tu nic

do rzeczy. Moja podr do El Paso zostaa zdecydowana, zanim jeszcze pana

poznaem.

Ale czy przemylana? W drodze spotka pan na pewno rnych

ludzi. Czerwonoskrzy nie anioki, ale najgorsi to biali, ktrzy si wcz

bez celu. Czy pan potrafi obchodzi si z broni?

Polowaem do czsto.

A z broni krtk? Tamci potrafi wali z koltw i to bardzo

celnie. Widziaem niejeden raz.

Mwiono mi o tym odparem celowo niedbaym tonem.

To prawda. Czy nie lepiej byoby, aby ten paski przyjaciel

przyjecha do pana?

Rozemiaem si.



45

Niestety, to niemoliwe. Widz, e si pan o mnie bardzo

troszczy, ale prosz mi wierzy, dam sobie rad.

Moja odpowied, a przede wszystkim ton mego gosu znowu

wprawiy Nortona w panik.

Nie bd duej nudzi, ale bardzo prosz, zanim pan wyjedzie,

przyj do nas w najbliszych dniach. Bardzo prosz.

Przyjd pojutrze.

Poegna si szybko i odszed, a ja wpadem w bardzo wesoy

nastrj. Poczuem bowiem, e jeszcze nieco uporu z mej strony i wwczas

ju nie ja, lecz sam Norton namawia bdzie do wsplnej wyprawy. Byem

w ostatecznoci zdecydowany na samotn podr, ale o ile atwiej przeby

tak drog w towarzystwie wdrownego handlarza, znajcego szlak lepiej

ode mnie!

Zgodnie z obietnic odwiedziem Nortonw w umwionym

terminie, spodziewajc si dalszego cigu rozmowy zacztej w moim

gabinecie. Zawiodem si. Ani Ned, ani jego brat Francis, ani pani Elizabeth

nie nawizali do interesujcego mnie tematu. Ja rwnie nie poruszyem go.

Kiedy pnym wieczorem egnaem si z gospodarzami Ned, jak gdyby

sobie nagle przypomnia:

Ach, doktorze, wyleciao mi to z gowy. W niedziel, jeli tylko

pogoda dopisze, wybieramy si za miasto na konn przejadk. Czy nie

przyczyby si pan do nas? Tak na cay dzie.

Chtnie, ale nie mam wierzchowca.

Gupstwo! Znajdzie si ko ze wszystkim, co trzeba do jazdy.

To zaproszenie wyjanio przyczyn, z powodu ktrej Ned ju

wicej nie usiowa straszy okropnociami drogi do El Paso. Po prostu

chcia mnie wyprbowa. Taki may spisek, ktrego cel natychmiast

odgadem. A z tego wynikao, e (zapewne po naradzeniu si z bratem)

rozwaa na nowo moliwo wsplnej podry. Pomys nieco naiwny.

Jake bowiem jednodniowa wycieczka moga sta si wystarczajcym



46

sprawdzianem moich umiejtnoci jedzieckich i wytrzymaoci fizycznej?

Ale, niech tam!

W niedziel wczesnym rankiem stawiem si przed domem, a

raczej przed sklepem braci Nortonw. Ujrzaem gotowe do drogi konie,

ktre trzyma za uzdy jaki chopak. Zdziwiem si, bo koni byo a cztery.

Czyby ten chopiec mia nam towarzyszy?

Okazao si jednak, e czwartym jedcem bya pani Elizabeth.

Prba mej sprawnoci nie wygldaa gronie, skoro w niej uczestniczy

miaa kobieta.

Ruszylimy poprzez prawie jeszcze puste ulice. Najpierw stpa,

pniej lekkim kusem, a zostay za nami ostatnie domki przedmiecia, a

wiea ziele podbiega ku obu kracom drogi. Pogoda bya pikna, soce

zdyo dwign si nad horyzont, wia rzewy wiatr. Drog jechalimy nie

wicej ni godzink. Francis Norton, posuwajcy si na czele naszej

kawalkady, skrci w wsk steczk odbiegajc od gocica i ruszy

cwaem. Po dugich zimowych miesicach bya to pierwsza moja wyprawa i

wiedziaem, e jej konsekwencje na pewno w jakim stopniu odczuj. Jeli

nie zaraz, to nastpnego dnia. Baem si tylko, aby te drobne i przemijajce

szybko dolegliwoci nie zostay zauwaone przez Nortonw. Postanowiem

wic, cokolwiek si przytrafi, nadrabia min.

Tymczasem gnalimy cwaem, a w tym cwale pani Elizabeth

podaa zaraz za swym mem. W pewnej chwili uderzya konia cuglami,

e zerwa si jak szczupak wycigany z wody, i natychmiast wymina

naszego przewodnika w odlegoci nie wikszej od cala. Wiedziaem (kt o

tym nie wie?), e jazda na damskim siodle jest czym znacznie trudniejszym

ni na mskim, poniewa nie mona trzyma wierzchowca udami i

kolanami, przez co atwiej spa, zwaszcza przy skoku. Pani Elizabeth

musiaa by dobr amazonk, kto wie, czy nie najlepszym jedcem z naszej

czwrki? Tak wic pomyliem si sdzc, e obecno kobiety ograniczy

prb mych jedzieckich umiejtnoci. Teraz znalazem si w szeregu tu za

Francisem, przed Edem. Posuwalimy si nadal cwaem, a do chwili, w

ktrej, Francis zwolni biegu. Spojrzaem z boku i dostrzegem przyczyn:

wsk drk przegrodzon prymitywn zasieka palikw. Ujrzaem, jak



47

pani Elsie zamiast zatrzyma wierzchowca, trzasna go szpicrut, pochylia

si na siodle, cigna cugle i przeskoczya nad potkiem.

Brawo, Elsie! zawoa Francis. Ale nie pjdziemy w twoje

lady. Odwrci si ku mnie i powiedzia: Trzeba nieco rozebra

potek.

Niech pan poczeka odparem. O co chodzi, doktorze?

Zaiste chyba diabe mnie skusi. Uderzyem konia pitami,

pognaem, jak mogem najszybciej.

Przez kilka lat Karol Gordon niez mi dawa szko jazdy, ale

teraz znajdowaem si po zimowej przerwie, a poza tym nie znaem

zwierzcia, na ktrego grzbiecie jechaem, a zwierz nie znao mnie. To nie

art! Jeli wierzchowiec nie wyczuwa tego, co chce uczyni jedziec, kada

szybsza jazda moe skoczy si katastrof. Dlatego powtarzam: diabe

musia mnie podkusi do postpku tak nierozwanego. Resztka rozsdku

nakazaa mi wysun stopy ze strzemion. C gorszego bowiem, jak spa z



48

nog uwizion w strzemieniu i by wleczonym pniej przez rozpdzone

zwierz?

Usyszaem woanie, wspiem konia ani na sekund za wczenie,

ani na sekund za pno i gadko przeskoczyem zapor.

Doskonale, doktorze! zawoaa Elsie Norton. Gdzie pan si

tego nauczy?

Mam przyjaciela, zamiowanego koniarza. To jego zasuga.

Tymczasem obaj bracia uporali si z potkiem, obniyli go do

wysokoci umoliwiajcej przeprowadzenie koni.

Ho, ho, doktorze odezwa si Ned ale z pana tajemniczy

czowiek. Inny z tak umiejtnoci jazdy na pewno pochwaliby si przede

mn, a pan zaledwie napomkn, e umie trzyma si na siodle. I ja w to nie

bardzo wierzyem! Gdzie pan si tego nauczy? Przecie nie w Milwaukee?

Powtrzyem sw odpowied.

Ruszylimy dalej, a cieka zgina w zielonym kobiercu traw

cigncym si het, daleko, ku wodnej tafli jeziora wielkiego jak morze,

Michigan, ktre poprzez podobne, rdldowe morza: Huron, St. Clair, Erie,

Ontario i rzek witego Wawrzyca, czy si z Oceanem Atlantyckim.

Olbrzymi szlak wodny! Jezioro Michigan jest mi znane, nad jego brzegami

ley przecie moje rodzinne Milwaukee, ale co innego nie tknita

gospodark czowieka, malownicza w swej pierwotnoci przyroda, a co

innego brudny i zadymiony port.

Byo pusto, cicho i piknie. Z lewej strony ograniczaa pole

widzenia czarna ciana lasu, biegnca z niewidocznej dali a prawie ku

samej wodzie, ktrej powierzchni marszczy w drobniutkie fale agodny i

ciepy, prawdziwie wiosenny wiatr. Ten obraz natychmiast skojarzy si w

mym umyle z widokiem dzikiej przyrody, tyle razy obserwowanym

podczas wdrwek, jakie przy boku Karola Gordona odbywaem poprzez

prerie, bory i doliny majestatycznych gr. Teraz zatskniem za tamtymi

wyprawami.



49

Francis Norton powid nasz kawalkad w stron lasu. Wwczas

dostrzegem w cieniu pierwszych drzew niewielki domek z dug,

poprzeczn werand. Przed werand sterczay dwa drgi poczone

poziom belk, wzorem saloonw maych miasteczek Dzikiego Zachodu.

Przywizalimy konie do belki. Wntrze budynku rwnie byo

jakby kopi prawdziwego saloonu, ba, umieszczony nad wejciem brzmia:

Grey Owl's Saloon10. Z boku widnia wizerunek szarej sowy, ale rni si

bardzo od rysunkw zdobicych autentyczne obere tego typu zbyt

dobrze by wykonany. Wszystko tu byo tylko podobne: sala o pododze z

surowych desek, dugie awy, szynkwas obity byszczc blach i rzdy

butelek na pkach. Jak dobrze to pamitaem! Tu jednak z obrazem

saloonu Dzikiego Zachodu nie zgadza si widok stow przykrytych

nienobiaymi obrusami ani strj posugacza odzianego w olniewajcy

kitel, ani porcelanowe talerze i byszczce srebrem sztuce.

Ten Grey Owl's Saloon by po prostu gospod dla miejskich

snobw, ktrzy nigdy nie wchali zapachw prerii, stroje traperskie

ogldali tylko na rysunkach, a polowali na... wiewirki w podmiejskich

lasach.

Przyjemnie jednak byo siedzie w tej przestronnej sali i spoywa

potrawy znacznie w smaku lepsze od antylopiej poldwicy, bardziej

okopconej i przypalonej ni upieczonej na obozowym ognisku!

Szczliwego dnia trafilimy do tego zaktka, bo, jak nas

poinformowa kelner, od wiosny do pnej jesieni peno tu kadej niedzieli,

a nawet w zimie sporo goci przyjeda saniami z Milwaukee.

Gdy zakoczylimy posiek i wskoczyli na sioda, Francis Norton

powid nas wzdu linii lasu, w kierunku jeziora, a pniej skrci, a

wyjechalimy na polan z jednej strony osonit gszczem drzew, z drugiej

otwart na niezmiern tafl wody. Tu rozkulbaczylimy konie i spoczli na

derkach rozoonych wrd gstej trawy. Rozmowa toczya si na temat

mego nadzwyczajnego skoku, co mnie nieco krpowao. Wic szybko

zaczem mwi o jedzieckich umiejtnociach pani Elsie, wyraajc

10 Salon Szarej Sowy



50

szczery podziw. Okazao si teraz a rzecz wyjani Francis Norton e

pani Elsie naley do klubu jedzieckiego w Milwaukee, e dwukrotnie braa

udzia w konkursach hippicznych, zajmujc raz drugie, raz trzecie miejsce. Z

kolei zagadnem Neda o jego przygody podczas handlowych wdrwek.

Nie da si prosi i w ten sposb sprawa mego skoku posza w zapomnienie.

Nie przytaczam anegdot Neda, zbyt wiele zajyby miejsca, a nie

wszystkie na to zasuguj. Kiedy skoczy opowiada zwrci si do mnie

Francis:

Nie zapolowaby pan, doktorze?

Musiaem zrobi bardzo zdziwion min, bo szybko wyjani:

Mam dubeltwk.

Gdzie?

Przywiozem w futerale przy siodle.

A na c tu polowa?

Niestety, zwierzyna godna strzau dawno si std wyniosa, ale

pozostay wiewirki.

Bardzo lubi te zwierztka odparem i nie widz powodu,

by je mordowa.

Zmiesza si, wic eby jako zagodzi przykro,

zaproponowaem:

Moemy postrzela do celu...

Dobrze przecie wiedziaem, e chodzio nie o polowanie, ale o

wyprbowanie mego oka i mej rki.

Ba odpar cel bdzie nieruchomy.

Niekoniecznie...



51

Wstaem i zbliyem si ku wodzie. Za lini traw cigna si

wska i duga, piaszczysta plaa. Poczem j przemierza w rnych

kierunkach, a zaintrygowany Francis podszed z dubeltwk w rku.

Czego pan szuka?

O, jest! zawoaem schylajc si po wbit w piach metalow

puszk. Prosz powiedziaem oto, czego nam potrzeba. Chce pan

ruchomego celu, mam go. Kto zaczyna?

Zrozumia.

Pan ma pierwszestwo, doktorze.

Wrczy mi dubeltwk, a ja mu podaem blaszank.

Niech pan rzuca powiedziaem.

Zamachn si i cisn w gr, niezbyt wysoko. A warto pamita,

e przy strzelaniu do rzutkw im niej si rzuci, tym gorzej dla

strzelajcego. Musi mie szybki refleks, w przeciwnym wypadku, zanim

zdy si zoy, rzucony przedmiot upadnie na ziemi. Tak wic czas

celowania ograniczony jest do sekundy. Jednake strza z dubeltwki

nabitej rutem daje duy rozrzut trafi znacznie atwiej ni jednym

pociskiem.

Kiedy blacha zajaniaa w socu, pocignem za cyngiel. Puszka

podskoczya tak, e zdyem wypali i z drugiej lufy. Znowu trafiem. Nie,

nie bya to wielka sztuka dla osoby obeznanej z paln broni. Francis

pogratulowa mi tak szczerze, e albo musia podejrzewa mnie do tej pory

o cakowit nieumiejtno posugiwania si broni paln, albo te sam by

bardzo kiepskim strzelcem.



52

I V

N a e l a z n y m s z l a k u

Szarzao. Daleka, pusta paszczyzna, ciemniejca z kad chwil i

ju prawie czarna na kracach horyzontu otaczaa nas z trzech stron. Z

czwartej zamyka widoczno maleki budynek stacyjny oraz dugi sznur

towarowych wagonw. Dostrzegem, jak w gbi budki maszynisty bysno

czerwono. Zapewne palacz otworzy drzwiczki pieca. Od parowozu wprost

ku naszemu ognisku posuwaa si szybko czarna sylwetka czowieka.

Hal rozkaza Norton zbierz naczynia. Pewnie wkrtce

ruszymy.

Hal podnis si wolno i podrepta ku torom, pobrzkujc

kociokiem i patelni.

W sylwetce suncej ku nam rozpoznaem kierownika pocigu.

Za pi minut odjazd! krzykn w nasz stron.

Poszed dalej, wzdu szyn, ku ostatniemu z wagonw

byskajcego czerwonym punkcikiem nocnej latarni.

Trzeba zagasi.

Norton wsta z pnia, wytar donie o spodnie i pocz butem

przydeptywa arzce si gownie. Pomogem mu.

Na tej maej stacyjce pocig sta p godziny, waciwie nie

wiadomo po co, ale taki by rozkad jazdy. Korzystajc z przerwy w podry

nie pierwszej uwarzylimy kolacj przy obozowym ognisku.



53

Idziemy, doktorze. Prawdopodobnie w nocy lunie deszcz.

Podr wagonem ma jednak swoje dobre strony.

Przytaknem i spojrzaem w gr. Niebo w kolorze oowiu

pokryway niskie chmury. Nie ukaza si nawet lad wieczornej zorzy.

Wdrapalimy si do wntrza wozu, gdzie pachniao sianem i

koskim potem. Cztery wierzchowce zajmoway cz wagonu, oddzielon

deskami, ale dla nas i dla bagaw sporo jeszcze pozostawao miejsca.

Usiadem w drzwiach. Parowz zagwizda aonie, szczkny acuchy,

zgrzytny bufory i powoli pocz odsuwa si ku tyowi stacyjny budynek,

za nim kpa drzew, jakie krzaki i wodna pompa. Maszyna zadudnia,

szarpno powtrnie, koa poczy wystukiwa sw monotonn melodi.

Jak doszo do tego, e znalazem si w pocigu razem z Ed

Nortonem i jego pomocnikiem Hal Burnsem? e jechaem elaznym

szlakiem ku poudniowemu zachodowi?

Potwierdzio si moje przypuszczenie, e wycieczka nad jezioro

Michigan bya rodzajem prby moich westmaskich zdolnoci. Co prawda,

prby bardzo powierzchownej, jednak wida wystarczajcej dla

wdrownego handlarza, bo w dwa dni pniej Ed Norton sam

zaproponowa mi wspln podr. Owiadczy, e przemyla wszystko

jeszcze raz i doszed do wniosku, e dam sobie rad z trudami dalekiej

jazdy. Oczywicie nie odmwiem. Norton zagadn mnie o osobiste

wyposaenie, bo jak twierdzi miejskie ubranie ani nie pasuje, ani nie

nadaje si do biwakowania na prerii.

Rzecz jasna, posiadaem odpowiedni strj. Jednake nabyty bodaj

e przed szeciu laty i stale uywany podczas kolejnych wdrwek z

Karolem, znajdowa si w poaowania godnym stanie. Dlatego chtnie

przystaem na propozycje Nortona, e zaopatrzy mnie we wszystko, co w

dugiej podry przez pustkowia jest nieodzownie potrzebne. Nie byo z

tym kopotu, przecie wanie sklep braci Nortonw dostarcza myliwym i

ludziom wybierajcym si na Dziki Zachd broni, odziey, siode, worw do

wody i mnstwa innego sprztu. Sklep Nortonw, jak to wkrtce

stwierdziem, liczy sobie do sono za sprzedawany towar, dla mnie



54

jednak zastosowano specjaln obnik cen. Bezstronnie musz przyzna, e

sprezentowano mi ekwipunek pierwszorzdnej jakoci. Dugo go dobierali i

dopasowywali obaj bracia i to nie bez porady pani Elsie. Tak oto nabyem

jelonkow kurt i spodnie, buty o podeszwach z bizoniej skry oraz

szerokoskrzydy kapelusz odporny na wszelkiego rodzaju kaprysy aury.

Chcieli jeszcze dobra pas i bro, ale te przedmioty zachoway mi si w

doskonaym stanie. Zdziwili si bardzo, gdy ich o tym poinformowaem.

Zdziwienie wzroso przy odmowie kupna sioda z uprz. Moje

dotychczasowe nadal byo znakomite.

Wic jednak wyprawia si pan na dusze wycieczki

stwierdzi Ed Norton.

Przecie o tym wspominaem.

Miaem wic wszystko, poza... koniem. Mj wierzchowiec

znajdowa si w Fort Benton, razem z koniem Karola. A Fort Benton ley w

Montanie (o czym ju mwiem) nad Missouri. Jest to odlego niewiele

mniejsza od tej, ktra oddziela Milwaukee od celu mej podry El Paso.

Na szczcie, i w tym pomogli mi Nortonowie. Wynaleli rosego kasztanka,

ktry poddany prbom jazdy, zda egzamin celujco. Ot, i byo po kopocie.

Pniej Ed Norton zaznajomi mnie szczegowo z tras podry.

Mielimy wyruszy we trjk, bo Nortonowi towarzyszy jak zwykle

pomocnik, mody chopak o nazwisku Burns. Konie zabieralimy a cztery,

po jednym dla kadego z jedcw oraz jucznego luzaka, majcego dwiga

toboy z towarami przeznaczonymi na sprzeda. W drodze powrotnej ich

miejsce miay zaj skrki futrzane zakupione od czerwonoskrych.

Wiksza cz drogi zaplanowano odby kolej, razem ze zwierztami.

Sdziem, e wsidziemy do ktrego z wygodnych, dalekobienych

ekspresw, a konie umiecimy w wagonie towarowym. Omyliem si. Bracia

Nortonowie byli dobrymi handlowcami i liczyli kady wydany cent.

Wyjaniono mi, e jazda popiesznym pocigiem jest zbyt kosztowna, e

daleko lepiej i prawie rwnie wygodnie mona dojecha do celu...

towarwk, a kilka dni rnicy w czasie nie odegra roli.



55

Ale przecie w pocigu towarowym nie ma miejsc dla

pasaerw.

S, doktorze rozemia si Ned. Widz, e pan nigdy nie

jedzi towarwk. S miejsca dla pasaerw, jeli jad razem ze swoim

towarem. Ja wynajmuj cay wagon i podruj z komi. Najlepsza

gwarancja, e nikt ich nie ukradnie, a poza tym rzecz wypada znacznie

taniej.

Jeszcze taniej byoby zrezygnowa z przewozu zwierzt.

Potrzsn przeczco gow.

Wioz sporo towaru. Musiabym go odda na baga, a na

poudniu naby trzy wierzchowce i dwa juczne. Za kad cen. C bym

bowiem bez nich pocz? I tak bd potrzebowa jeszcze jednego luzaka.

To zrezygnowa z pocigu.

To si nie opaca. Droga trwaaby zbyt dugo, a na jedzenie

wydabym wicej ni wynosi koszt biletw kolejowych.

Nie spieraem si duej. Norton posiada dowiadczenie.

Jednake nieca podr mielimy odby elaznym szlakiem.

Jedynie do granic terytorium Nowego Meksyku. Tam, posuwajc si konno,

Norton chcia odwiedzi niektre miasteczka, aby pozby si czci swego

towaru, wreszcie dotrze do rozlegych rezerwatw indiaskich i wymieni

reszt wiezionych rzeczy na futra lub na skry bizonie. Liczy, e te

zwierzta nie zostay jeszcze do reszty wytpione.*11

I oto, ktrego wieczoru opuci stacj kolejow w Milwaukee

dugi pocig towarowy, a w jednym z jego wagonw jechaa nasza trjka.

11 Na pocztku XIX wieku liczb bizonw oszacowano na okoo 60 milionw. Po wybudowaniu linii kolejowej transkontynentalnej rozpocza si prawdziwa masakra bizonw. Tysice myliwych wysiadao na prerii i bez najmniejszego celu strzelao do zwierzt. Poza tym, do znacznego zmniejszenia liczby bizonw przyczyniy si dostawy misa dla robotnikw budujcych kolej Union Pacific. Synny myliwy William Frederick Cody zwany Buffalo Billem, na przestrzeni ptora roku osobicie zastrzeli blisko 4300 bizonw. Masowe zabijanie bizonw, stao si pocztkiem klski godowej wielu plemion indiaskich. Mocno przetrzebione stada rozproszyy si po preriach, unikajc w ten sposb dalszej zagady. Obecnie liczb bizonw, ktre zostay objte ochron, szacuje si na okoo 20 tysicy (dane z koca lat 90. XX wieku). [JW48]



56

We wntrzu byo przytulnie i ciepo, a jednoczenie przez uchylone drzwi

wpadao wiee powietrze. Z tumokw i bagay porobilimy nieze

legowiska i gdy deszcz pada chwaliem pomys Nortona. Nie tylko

zreszt dlatego. Byem rwnie zabezpieczony przed przypadkowym

towarzystwem nie zawsze miych wsppasaerw, mogem spa o kadej

porze dnia i nocy i stale mie na oku wasnego konia. e podr bya nieco

monotonna?

Na pewno z wysokoci sioda wiat wyglda ciekawiej, ale za to w

pocigu strugi deszczu nie lec za konierz i nie trzeba przerywa jazdy

przy wikszej ulewie lub dla odnalezienia brodu na rzece.

Nieco kopotu przysparzao nam przyrzdzenie gorcego posiku.

Nie sposb byo go warzy we wntrzu wagonu, a pocig albo nie

zatrzymywa si wtedy, gdy nadchodzia pora posiku, albo zatrzymywa si

na wielkich i ludnych wzowych stacjach, gdzie nie mona rozpala

ogniska.

To byy najgorsze chwile w naszej podry. Godzinami trwao

odczanie i przyczanie nowych wagonw. Zjedalimy z torw na tory,

w haasie hamulcw, szczku buforw, gwizdach parowozu i

nawoywaniach obsugi. Kiedy jednak wreszcie ruszalimy poza panoram

ponurych, zakurzonych budynkw, kiedy wiatr rozwia dymy od razu

wraca mi humor.

Za najprzyjemniejsze uwaam postoje na maych stacjach, gdy

mona byo wysi, napoi konie, rozpali ognisko i zagotowa potraw

starym traperskim sposobem.

Z kierownikiem pocigu zapoznalimy si jeszcze przed odjazdem,

a poniewa bylimy jedynymi pasaerami, kierownik ktry nudzi si

setnie odwiedza nas na kadym prawie postoju i uprzedza, jak dugo

ma trwa przerwa.

Tak wic z Milwaukee nie gnalimy, bo to przesada, ale jechalimy

na pewno szybciej, ni gdybymy pdzili galopem przez Chicago,

dorzeczem Illinois, a przeskoczylimy z omotem k most nad Missisipi.

Daleki Zachd zblia si ku nam, a w miar jak si zblia, malay wielkie



57

miasta, znikay skupiska domw, rzedy kolejowe przystanki i niky orne

pola pokryte wiosenn runi. Coraz czciej podbiegaa pod tory naga

przestrze dziko rosncych traw, to znw las, odpowiadajcy echem na

gwizd parowozu, podchodzi do szyn tak blisko, e gazie drzew uderzay o

ciany wagonw.

Pocig gucho dudni w ciemnym tunelu puszczy, a migajce przed

oczami pnie i witki krzeww stwarzay zudzenie byskawicznego pdu.

Niekiedy zatrzymywalimy si na skrajach lasw, gdzie leay

polana poukadane w sagi, przygotowane do zabrania przez maszynist

najtaszy opa w tych stronach. We trjk pomagalimy obsudze, a gdy

ostatnia szczapa wdrowaa na parowozowy tender, odpoczywalimy

chwil, wdychajc zapach igliwia i mchw, wilgotny zapach wiosny. Potem

maszyna gwizdaa, kierownik pocigu macha rk, wskakiwalimy do

pocigu, rusza sznur wagonw z monotonnym stukotem, ktry usypia. Nie

zawsze jednak spalimy. Czsto Ed Norton opowiada o swych handlowych

wyprawach, o drogach, ktre nie byy drogami, lecz ciekami

wydeptanymi przez antylopy, rzadziej przez bizony. O strumieniach bez

nazw, szumicych wodospadach, piaskach bezwodnych pusty i

zdradliwych bagnach lenych ostpw.



58

Ten wiat nie by mi obcy, ale si z tym nie zdradzaem. Suchaem

rad handlarza udajc powag, bo chocia suszne byy mi dobrze znane.

Opowiada mi, jak mona, jeli ma si nieco wprawy, roznieci ogie bez

uycia zapaki. Pogrzeba w tobokach i wydoby z nich punks:

wrzecionowaty patyk z twardego drzewa o jednym kocu paskim, drugim

zakoczonym ostro, oraz zwyk deseczk. Cierpliwie trzeba wierci

patykiem w desce, a drewno si zwgli i zabysn drobniutkie iskierki,

wtedy wystarczy nieco suchego mchu, aby z iskry buchn pomie.

Obejrzaem ten przyrzd, ale wida nie potrafiem uda zainteresowania, bo

Norton pocz mi zachwala zalety takiego punksa, midzy innymi t, e

atwo mona go samemu wykona wystarczy zwyky kozik i kawaek

drewna, natomiast, gdy zgubi si zapaki, to niemal katastrofa.

Udajc naiwnego zapytaem:

A jak deseczka nasiknie wilgoci?

Przyzna, e w takim wypadku nie da si roznieci ognia, ale doda

natychmiast, e mokre zapaki s rwnie bezuyteczne.

W naszym pocigu jechao tylko trzech pasaerw, to znaczy

legalnych pasaerw, znanych obsudze. Okazao si jednak, e z

towarwek chtnie korzystaj, jak tylko mog, inni wdrowcy. Kim oni s?

Po prostu trampami. Wczgami, ktrzy potrafi wlizn si do

wagonw towarowych, mimo e obsuga tam zaglda. Zauwayem, e

kolejarze naszej towarwki coraz czciej i tym dokadniej sprawdzaj

zawarto wozw, im wiksza jest stacja, na ktrej wypada postj.

Pocztkowo nieco mnie to dziwio. Sdziem bowiem, e chodzi o ochron

przed zodziejami, ale na duej, ludnej stacji trudniej o kradzie wiezionych

towarw. Gdy odwiedzi nas kierownik pocigu, zagadnem go w tej

sprawie.

Oczywicie odpar wci kontrolujemy stan

zabezpieczenia towarw w wagonach, ale mamy ju obecnie kilka pustych i

jednoczenie otwartych, ktre odczepimy dopiero na Dalekim Poudniu. Te

puste wagony sprawdzamy najczciej.



59

Nieproszeni pasaerowie?

Wanie to.

Przepisy nie pozwalaj stwierdziem.

Wanie to. Chocia... tu ciszy gos niekiedy

przymykamy oczy, jeli taki jadcy na gap nie jest zawodowym trampem.

Zawodowy tramp? zdziwiem si.

Widzi pan... gdy znajd w wagonie czowieka, ktrego nie sta

na opacenie biletu za przejazd osobowym pocigiem, a konieczno

yciowa zmusia go do podry... macham rk.

A skd pan wie, kim jest taki pasaer?

Trzeba mie dowiadczenie. Dobre oko rwnie. Wtedy si

pozna, kto to taki. Przewanie jednak podruj zawodowi wczdzy.

Ludzie, ktrzy nigdzie nie zagrzej miejsca, nigdzie nie pracuj, chyba

dorywczo. Najczciej ebrz lub kradn. Nie s to wielkie kradziee, skoro

nadal korzystaj z towarwek.

Przecie mog jedzi na gap osobowymi?

To zbyt wielkie ryzyko, bo jeli zapie ich kontrola, nie wyrzuca

po prostu, jak my to robimy, ale wzywa policj, spisuje protok i jeli

jegomo nie ma czym zapaci kary, musi j odsiedzie. Tego lkaj si

najbardziej. Nam brak czasu na takie ceregiele. Zreszt nas jest zaledwie

trzech, nie liczc maszynisty i palacza, i nikt nie moe pozosta na stacji dla

dopilnowania sprawy. A na maych stacyjkach najczciej nie ma policjanta

i do najbliszego szeryfa kilka mil drogi. Wyciga si trampa za konierz i

pilnie baczy, aby nie zdy z powrotem wskoczy do wagonu.

Po co ci ludzie tak jed?

Mnie to rwnie ciekawio, ale prawdy dowiedziaem si

dopiero od jednego z takich pasaerw. To nie by typowy tramp. Jecha do

Kalifornii do brata, ktry przyrzek mu dobr posad. Nie od razu w to

uwierzyem. Przekonaa mnie dopiero tre listu, ktry mi pokaza i



60

zawiadczenie z pracy wystawione w Nowym Jorku. No, i pozwoliem mu

jecha dalej. Ale inni? gali, a si kurzyo. Ci s najgorsi, stare wygi. Ja ich

uwaam po prostu za ludzi chorych. Jed latami, to tu, to tam, bez

wzgldu na por roku i oczywicie bez adnej istotnej potrzeby. Powiadaj,

e ich kolej zaczarowaa. Sysza pan co podobnego?

Szukaj przygody zauwayem.

By moe. Na szczcie nie lubi zbytnio ryzykowa. Dlatego

nie ma wrd nich kandydatw na bandytw. Nie s westmenami ani

poszukiwaczami skarbw nie zbadanych ziem. W ogle unikaj wszelkiego

chodzenia, wol jedzi. Rekrutuj si przewanie z wielkich orodkw

miejskich, dlatego krc si po wzowych stacjach, a nie ma ich na

przystankach ani podrzdnych stacyjkach obsugujcych wycznie

wiejskie osiedla.

Kto wie? Gdyby mieli konie, moe staliby si kowbojami czy

traperami?

Niech pan w to nie wierzy. Kady z nich mgby mie konia,

gdyby troch popracowa u farmera. Ale gdzie im w gowie praca! Posiedzi

taki przez kilka dni w jednym miejscu i ju gna ku szynom, byle zapa jaki

dalekobieny i przenie si na drugi koniec kraju. To dziwny klan.

Wspomagaj si wzajemnie, maj ulubione miejsca, w ktrych umieszczaj

swe dziwne znaki ostrzegajce: na przykad przed zbyt ostr obsug

pocigw czy przed zbyt srog policj. W takich miejscach wpisuj swe

nazwiska, a raczej przezwiska lub przezwiska kolegw, ktrych poszukuj.

Widziaem te napisy niejeden raz na obudowie stacyjnych zbiornikw na

wod, na supach sygnalizacyjnych, na pompach. To ich takie prywatne

urzdy pocztowe. No, tu powinnimy stan doda nagle.

Parowz zagwizda, szczkny hamulce. Ujrzaem kilka domkw,

jaki potok biegncy wzdu torw, na koniec budynek stacji. Zanim nasz

wagon si zatrzyma, kierownik wyskoczy.

I co pan na to? zagadnem Nortona. Widzia pan kiedy

trampa?



61

Zapewne niejednego. Mwi zapewne, bo trudno odrni

trampa od normalnego pasaera. I dopiero kiedy ten ostatni wsiada

spokojnie do osobowego wozu, a ten pier

09_Wiesław Wernic_WĘDROWNY HANDLARZ

Documents

Transcript of 09_Wiesław Wernic_WĘDROWNY HANDLARZ