01.OPIS - ARCHITEKTURA-2016.pdf

FRONTON - pracownia architektoniczno – konserwatorska, Warszawa – 2015

FRONTON – pracownia architektoniczno-konserwatorska Małgorzata Pastewka

03-284 Warszawa tel. kom. 502-537-387 Pracownia: ul. Uroczysko 1/5 e-mail: [email protected] ul. Górno śląska 17/19 lok.16 tel/fax (22) 675-76-81 www.analizy.biz/fronton 00-443 Warszawa tel./fax. (22) 670-14-45 UMOWA z dn. 23.06.2015, 10.09.2015

TEMAT:

ODWILGOCENIE PIWNICY WIĘZIENNEJ I ODPROWADZENIE WÓD GRUNTOWYCH Z DRENAŻU WOKÓŁ WIEŻY GRODZKIEJ ZAMKU KRÓLEWSKIEGO

W WARSZAWIE, ZE STUDZIENKAMI REWIZYJNYMI

I PRZYKANALIKIEM ORAZ ODTWORZENIE BIEGÓW SCHODOWYCH PRZY WIEŻY.

INWESTOR: Zamek Królewski w Warszawie – Muzeum Rezydencja Królów i Rzeczypospolitej Plac Zamkowy 4 00-277 Warszawa

ADRES INWESTYCJI: Plac Zamkowy 4 00-277 Warszawa Na działkach nr ew.: 61/1, 62/2, 63.

STADIUM: PROJEKT BUDOWLANY BRANŻA IMIĘ I NAZWISKO PROJEKTANTA NR UPR. DATA PODPIS

Architektura mgr in ż. arch. Rafał Pawłowski Wa – 236/01 10. 2015

mgr in ż. arch. Joanna Kosieradzka 10. 2015

mgr in ż. arch. Małgorzata Pastewka 10. 2015

mgr in ż. arch. Tomasz Siwiec 10. 2015

stud. arch. Łukasz Pastewka 10. 2015

Konstrukcja mgr in ż. Radosław Krzemi ński MAZ/0092/PW

OK/05 10. 2015 podpis w części branżowej

inż. Zofia Wierzbicka 559/69 10. 2015 podpis w części branżowej

Instalacje sanitarne mgr in ż. Eligiusz Kutyna Wa – 402/93 10. 2015 podpis w części branżowej

mgr in ż. Janusz Żurawik Wa – 179/94 10. 2015 podpis w części branżowej

Egz. Nr 6. / 6

Warszawa 2015

PROJEKT BUDOWLANY ODWILGOCENIA PIWNICY WIĘZIENNEJ I ODPROWADZENIA WÓD GRUNTOWYCH Z DRENAŻU WOKÓŁ WIEŻY GRODZKIEJ ZAMKU KRÓLEWSKIEGO W WARSZAWIE,

ZE STUDZIENKAM REWIZYJNYMI I PRZYKANALIKIEM ORAZ ODTWORZENIE BIEGÓW SCHODOWYCH PRZY WIEŻY.

FRONTON - pracownia architektoniczno – konserwatorska, Warszawa – 2015 2

INWESTOR: Zamek Królewski w Warszawie – Muzeum.

Rezydencja Królów i Rzeczypospolitej. Plac Zamkowy 4, 00-277 Warszawa

INWESTYCJA:

Projekt budowlany odwilgocenia piwnicy więziennej i odprowadzenia wód gruntowych z drenażu wokół Wieży Grodzkiej Zamku Królewskiego w Warszawie, ze studzienkami rewizyjnymi i przykanalikiem oraz odtworzenie biegów schodowych przy Wieży.

JEDNOSTKA PROJEKTOWA:

FRONTON – pracownia architektoniczno-konserwatorska Małgorzata Pastewka ul. Uroczysko 1/5, 03-284 Warszawa

ZESPÓŁ AUTORSKI:

ARCHITEKTURA mgr inż. arch. Rafał Pawłowski nr upr Wa236/01 mgr inż. arch. Joanna Kosieradzka mgr inż. arch. Małgorzata Pastewka mgr inż. arch. Tomasz Siwiec stud. arch. Łukasz Pastewka

WARSZAWA 2015 r.




SPIS ZAWARTOŚCI

PROJEKT BUDOWLANY ODWILGOCENIA PIWNICY WI ĘZIENNEJ I ODPROWADZENIA WÓD GRUNTOWYCH Z DRENAŻU WOKÓŁ WIEŻY GRODZKIEJ ZAMKU KRÓLEWSKIEGO W WARSZAWIE, ZE STUDZIENKAMI REWIZYJNYMI I PRZYKANALIKIEM ORAZ O DTWORZENIE BIEGÓW SCHODOWYCH PRZY WIEŻY.

1 CZĘŚĆ - ARCHITEKTURA

I. OŚWIADCZENIE PROJEKTANTA

II. KOPIE UPRAWNIEŃ I PRZYNALEŻNOŚCI DO IZBY

III. OPIS TECHNICZNY

IV. RYSUNKI




1 CZĘŚĆ - ARCHITEKTURA I KONSERWACJA SPIS TREŚCI I. OŚWIADCZENIE PROJEKTANTA II. KOPIE UPRAWNIEŃ I PRZYNALEŻNOŚCI DO IZBY III. OPIS TECHNICZNY

1.Dane ogólne. 1.1. Zamawiający. 1.2.Wykonawca. 1.3.Zespół autorski. 1.4.Podstawa formalna opracowania. 1.5.Podstawa merytoryczna opracowania. 1.6.Przedmiot i cel opracowania: 1.7.Zakres i opracowania. 1.8.Informacja o obszarze oddziaływania obiektu. 2. Opis obiektu 2.1. Opis ogólny Zamku Królewskiego w Warszawie. 2.2. Skrócony opis historii Zamku Królewskiego po zniszczeniu w 1944 r. 3. Stan badań obiektu. 3.1. Stanu badań Wieży Grodzkiej jako elementu zabudowy Zamku Królewskiego w Warszawie. 3.2. Stan badań obiektu – wybrane ilustracje 4. Wstępne wyniki rozpoznania historyczno – architektonicznego odsłoniętego w 2015 roku fragmentu muru zachodniego Wieży Grodzkiej. 5. Stan wiedzy o obiekcie. 5.1. Stan wiedzy o historii budowlanej obiektu. 5.2. Stan wiedzy – wybrana ikonografia i kartografia. 5.3. Wyniki badań technicznych wykonanych w 2015 r. 6. Zagospodarowanie terenu wokół Wieży Grodzkiej. 7. Założenia projektowe dotyczące przyjętych rozwiązań architektoniczno-budowlanych. 8. Przyjęte rozwiązania projektowe i techniczne. 8.1. Przekierowanie wody gruntowej z rejonu zachodniej elewacji Wieży. 8.2. Odprowadzenie wody gruntowej z rejonu wschodniej i południowej elewacji Wieży Grodzkiej. 8.3. Sprowadzenie wody do instalacji kanalizacji ogólnospławnej. 8.4. Zatrzymanie niekorzystnego wpływu nawodnienia trawnika na fundamenty ścian Wieży Grodzkiej. 8.5. Wykonanie systemowych izolacji pionowych ścian fundamentowych Wieży Grodzkiej. 8.6. Wykonanie izolacji poziomej posadzki w Piwnicy Więziennej. 8.7. Wykonanie osuszenia i iniekcji powierzchni ścian w Piwnicy Więziennej i przybudówki do Wieży Grodzkiej. 9. Przyjęte etapowanie prac budowalnych, konserwatorskich i badań terenowych. 10. Uwagi końcowe 11. Serwis fotograficzny dokumentujący stan zachowania obiektu w 2015 r. 12.0 INFORMACJA DOTYCZĄCA BEZPIECZEŃSTWA I OCHRONY ZDROWIA




IV. RYSUNKI

SPIS RYSUNKÓW NR

RYSUNKU NAZWA SKALA

INWENTARYZACJA I-01 Lokalizacja: zakres inwestycji, zakresy inwentaryzacji 1:500 I-02 Rzut stanu zachowania 1:50 I-03 Inwentaryzacja - Przekroje I – I, II – II 1:20 I-04 Inwentaryzacja - Przekroje I – I, II – II wraz z ortofotomapą 1:20 I-05 Rozpoznanie historyczno-architektoniczne odsłoniętych murów

zachodniej ściany Wieży Grodzkiej. 1:50

I-06 Stratygrafia odsłoniętych murów 1:50 PROJEKT

A-01 Rzut – terenu – zakres prac. Wykopy - technologia 1:50 A-02 Detal – przekrój A – A 1:20 A-03 Detal – przekrój B – B 1:20 A-04 Detale: Przekrój C – C; Przekrój D-D; Przekrój E-E 1:20 A-05 Detal „A” – schody przy wieży – rzut; Przekrój H – H 1:20 A-06 Detal „A”- Przekrój F – F, Przekrój G – G 1:20 A-07 Detal „B” – schodki przy północnym skrzydle – rzut;

Przekrój I –I; Przekrój J – J 1:20




I. OŚWIADCZENIE PROJEKTANTA Inwestor: Zamek Królewski w Warszawie- Muzeum.

Rezydencja Królów i Rzeczypospolitej Pl. Zamkowy 4 , 00-277 Warszawa.

Miejsce budowy: Zamek Królewski w Warszawie

Pl. Zamkowy 4 00-277 Warszawa.

Zgodnie z art. 20, ust. 4 ustawy z dnia 7 lipca 1994 r. – Prawo budowlane oświadczam, że dokumentacja projektowa pn.: „Projekt budowlany odwilgocenia piwnicy więziennej i odprowadzenia wód gruntowych z drenażu wokół Wieży Grodzkiej Zamku Królewskiego w Warszawie, ze studzienkami rewizyjnymi i przykanalikiem oraz odtworzenie biegów schodowych przy Wieży.” - jest zgodna z obowiązującymi przepisami oraz zasadami wiedzy technicznej i kompletna z punktu widzenia celu, jakiemu ma służyć. Projektant mgr inż. arch. Rafał Pawłowski upr. nr Wa-236/01 Warszawa dn.




II. KOPIE UPRAWNIEŃ I PRZYNALEŻNOŚCI DO IZBY




III. OPIS TECHNICZNY 1.Dane ogólne 1.1. Zamawiaj ący

Zamek Królewski w Warszawie- Muzeum. Rezydencja Królów i Rzeczypospolitej. Pl. Zamkowy 4 , 00-277 Warszawa.

1.2.Wykonawca FRONTON – pracownia architektoniczno – konserwatorska, Małgorzata Pastewka, ul. Uroczysko 1/5, 03-284 Warszawa.

1.3.Zespół autorski

mgr inż. arch. Rafał Pawłowski nr upr Wa236/01 mgr inż. arch. Joanna Kosieradzka mgr inż. arch. Małgorzata Pastewka mgr inż. arch. Tomasz Siwiec stud. arch. Łukasz Pastewka

1.4.Podstawa formalna opracowania

Umowy z dn. 23.06.2015 oraz 10.09.2015 dotyczące wykonania opracowań projektowych zawarte pomiędzy Zamek Królewski w Warszawie- Muzeum. Rezydencja Królów i Rzeczypospolitej a Małgorzatą Pastewka prowadząca działalność gospodarczą pod firmą FRONTON, pracownia architektoniczno - konserwatorska. 1.5.Podstawa merytoryczna opracowania Podstawą merytoryczną wykonania niniejszego opracowania były analizy, informacje i wnioski wynikające z: 1.5.1. Wizji lokalnych na obiekcie w okresie sierpień – wrzesień 2015 rok. 1.5.2. Inwentaryzacji odsłoniętych w 2015 roku murów w wykopie przy zachodniej ścianie Wieży Grodzkiej oraz elementów zakwalifikowanych do odtworzenia w ramach realizacji przyjętych rozwiązań projektowych 1.5.3. Rozpoznania historyczno – architektonicznego odkrytych wątków murów Wieży Grodzkiej 1.5.4. Badania wilgotności ścian piwnicy więzienne od wewnątrz i na zewnątrz w dniach 21 i 31 sierpnia 2015. 1.5.5. Zaleceń i opinii przedstawicieli Zamku Królewskiego – Działu Budowlanego, Działu Archeologii, Pracowni Konserwacji – narady techniczne. 1.5.6. Dokumentacji architektonicznej dostarczonej przez Zamawiającego

[1]. Wybrane rysunki a architektonicznych projektów budowlanych odbudowy Zamku Królewskiego

[2]. Profilu geologicznego przez południową część wzgórza Zamkowego na podstawie wierceń P.G.Hydrogeo opracowany przez S.Z.Różycki z 24/11/1971. Dokument otrzymany od Rafała Mroczeka, Kustosza Działu Archeologiczny Zamku Królewskiego w Warszawie.

[3]. Dokumentacja powykonawcza drogi dojazdowej na czas remontu Pałacu pod Blachą w Warszawie. Opracowanie branżowe - drogowe; Stabilator, Warszawa, maj 2005




[4]. Dokumentacja powykonawcza. Drenaż zabezpieczający północną stronę północnego skrzydła Pałacu. Opracowanie branżowe – technika sanitarna; Stabilator, Warszawa, kwiecień 2005

[5]. Dokumentacja powykonawcza. Kanał miejski, przykanaliki, przyłącza i drenaż w rejonie tymczasowego wjazdu na dziedziniec Pałacu. Opracowanie branżowe – technika sanitarna; Stabilator, Warszawa, kwiecień 2005

[6]. Dokumentacja powykonawcza. Zabezpieczenie skarpy przy projektowanej drodze dojazdowej na dziedziniec „Pałacu pod Blachą”. Opracowanie branżowe – część konstrukcyjna; Stabilator, Warszawa, maj 2005

[7]. Dokumentacja powykonawcza z robót iniejkcyjnych „jet-grouting” wzmacniających posadowienie skrzydła północnego i południowego Pałacu pod Blachą w Warszawie.; Stabilator, Warszawa, maj 2005

[8]. Dokumentacja powykonawcza z robót zabezpieczających skarpę przy drodze dojazdowej na dziedziniec Pałacu pod Blachą oraz wzmocnienia posadowienia fundamentów zabytkowych piwnic na dziedzińcu.; Stabilator, Warszawa, maj 2005

[9]. Projekt powykonawczy izolacji zewnętrznych ścian piwnic i fundamentowych Skrzydła Północnego odcinek 1-2; 2-5 i Skrzydła Południowego od ul.Grodzkiej Pałacu pod Blachą; Opracowanie branżowe – część konstrukcyjna; Stabilator, Warszawa, maj 2005

[10]. Karta techniczna otworu geotechnicznego wykonanego w rejonie Wieży Grodzkiej. 1.5.7. Zebranych, na potrzeby niniejszego opracowania, archiwalnych materiałów kartograficznych i ikonograficznych. 1.5.8. Opracowań historycznych i wyników badań archeologicznych, architektonicznych i historycznych 1.5.9. Informacji zaczerpniętych ze stron internetowych:

� http://eela1.blox.pl/2005/11/Dzieje-odbudowy-Zamku-Krolewskiego.html � https://www.zamek-krolewski.pl/zwiedzanie/ekspozycje-stale/zniszczenie-i-odbudowa-

zamku-krolewskiego-w-warszawie � http://warszawa.wikia.com/wiki/Trasa_W-Z � http://www.polskieradio.pl/39/156/Artykul/891664,Trasa-WZ-polaczyla-oba-brzegi-Wisly

1.5.10. Bibliografia: � Katalog Zabytków Sztuki IS PAN, Seria Nowa Tom XI, Miasto Warszawa, część - I Stare

Miasto Warszawa 1993, pod redakcją Jerzego Z.Łozińskiego i Andrzeja Rottermunda. � Restytucja Zamku Królewskiego w Warszawie, oprac. zbiorowe pod. red. Tadeusza Polaka,

Warszawa 2001. � Ratownicze prace badawcze na Zamku Królewskim w Warszawie w latach 1963-1965, [w:]

Warszawskie Materiały Archeologiczne, T. VI, 1969-1971, Warszawa 1971, s.61-66., � „Tadeusz Roman Żurawski i konserwatorsko archeologiczne w Polsce w XX wieku” – red Z.

Kobyliński i J. Wysocki, Warszawa 1999 Dobkowski M., 1991 Ceramika z Fosy Grodowej na Dziedzińcu Wielkim Zamku Królewskiego, „Kronika Zamkowa”, nr 1 (23), s. 95-117.

� Bogdanowski J., Uruska D., Problematyka rewaloryzacji ogrodów Zamku Królewskiego. � Członkowski D., Gierlach B., Prace ratownicze na Zamku Królewskim w Warszawie w latach

1963-64, „Wiadomości Archeologiczne”, t. XXXI, 1965, z. 1, s.34-40, Prace ratownicze na Zamku Królewskim w Warszawie w latach 1963-1964, „Wiadomości Archeologiczne“, T. XXXI, 1965, z. 4, s. 34-40




� Eberle L., Uwagi dotyczące badań przy zachodnim skrzydle Zamku, [w:] Warszawskie Materiały Archeologiczne, t. VI, 1969-1971, Warszawa 1971, s. 387-388, Warszawa – Zamek królewski pod północno-zachodnim narożnikiem Sali Rycerskiej, Strefa X, wykop 1, „Informator Archeologiczny”, Badania roku 1972, s. 273,

� Galicka J., Mury obronne Warszawy (jeszcze jedna próba chronologii), [w:] Studia Warszawskie, T. XVIII, Warszawa średniowieczna, z. 1, red. A. Gieysztor, Warszawa 1985, s. 121-134,

� Gartkiewicz P., Badania architektoniczne na zamku królewskim w Warszawie w sezonie 1969 r., „Warszawskie Materiały Archeologiczne” 1969-70, T.IV-V, Nieznane i zapoznane fragmenty zamku królewskiego w Warszawie odkryte w 1969 roku, „Kwartalnik Urbanistyki i Architektury” 1970, T XV z. 3.

� Garus J., Archeologia na Zamku Królewskim, część pierwsza, „Kronika Zamkowa” nr 1/23/1991r., Archeologia na Zamku Królewskim, część II, „Kronika Zamkowa” nr 2/24/1991/92r., s. 7-37., Nowe materiały do historii budowy Pałacu pod Blachą, „Kronika Zamkowa” nr 1/25, 2/26/1992r, nr 1/27/, 2/28/1993r. Gród i zamek książąt mazowieckich w Warszawie. Nowe źródła archeologiczne i nowe spojrzenie, „Kronika Zamkowa”, nr 1-2/53-54/2007,

� Gąssowski J., Gierlach B., Zamek Królewski w Warszawie w świetle badań archeologicznych w latach 1949-52, [w:] Warszawskie Materiały Archeologiczne, t. VI, 1969-1971, Warszawa 1971, s.1-15, Zamek Królewski w Warszawie w świetle badań archeologicznych w latach 1949-1952 i 1963-1967 (Zagadnienie pierwszej fazy gród drewniano-ziemny), [w:] Warszawskie Materiały Archeologiczne, t. II, 1967, Warszawa, s. 3-30,

� Gierlach B., Omówienie Wykopów, [w:] Warszawskie Materiały Archeologiczne, t. I, 1966, Warszawa, s. 7-20, Jeszcze raz o problemie lokalizacji i chronologii najstarszego grodu warszawskiego, [w:] Warszawskie Materiały Archeologiczne, t. VII, 1973, Warszawa, s. 13-25,

� Gieysztor, S. Herbst, S. Lorentz, W. Tomkiewicz, J. Zachwatowicz, Zamek Królewski w Warszawie, architektura, ludzie, historia, PWN Warszawa 1972.

� Guerquin B., Stan badań nad historią powstania i rozbudowy Zamku w Warszawie, „Ochrona Zabytków”, R. 2, 1949, nr 4 (8), s. 218-226,

� Kąsinowski A., Prace budowlane na Zamku Królewskim w Warszawie w świetle rachunków z lat 1569 – 1572, [w:] Studia Warszawskie, T. XX, z.1 Warszawa XVI – XVII wieku, Warszawa 1974, Sprawozdanie z badań architektonicznych Ziarnku Królewskiego w Warszawie przeprowadzonych w okresie od czerwca do listopada 1971 r. [w:] Siedem wieków Zamku Królewskiego, Warszawa 1972, s. 33-40, Prace budowlane na Zamku Królewskim w Warszawie w świetle rachunków z lat 1569 – 1572, „Studia Warszawskie” 1974, T. XX, Warszawa XVI – XVII wieku, z.1, Badania architektoniczne jako materiał do odbudowy Zamku Królewskiego, „Ochrona Zabytków” 1987, nr1-2, Zamek Warszawski a badania architektoniczne [w:] Restytucja Zamku Królewskiego w Warszawie, Warszawa 2001, s.56-75,

� Kowalski H., Królewskie rezydencje na dwie Wisły „Z otchłani wieków” Archeologia Warszawy, R.66 Nr 1-4/2011, 2012 str. 120

� Król A. Odkrycia archeologiczne na Zamku Królewskim w Warszawie w latach 1963-1964, „Wiadomości Archeologiczne” t. XXXI, 1965, z.1, s. 30-33, O odkryciach i znaczeniu




reliktów architektonicznych na terenie Zamku Warszawskiego, [w:] Warszawskie Materiały Archeologiczne, t. II, 1967, Warszawa, s. 31-48,

� Król A. Król – Kaczorowska B., Pałac pod Blachą, Warszawa 1974, � Kunkiel R., Fortyfikacje nowożytne Zamku Królewskiego w Warszawie, „Kronika Zamkowa”

nr 1/29-2/30/1994r., 2006 Architektura gotycka na Mazowszu, Warszawa., 2007 Typologia średniowiecznych zamków książęcych i możnowładczych na Mazowszu, „Kronika Zamkowa”, nr 1-2/53-54/2007, s. 211-229.

� Leszczyński M., Łoziński J., Elementy zabudowy skarpy wschodniej Zamku Królewskiego w Warszawie, „Kronika Zamkowa” nr 1/23/1991r.

� Lileyko J., Próba ustalenia zasięgu terytorialnego Starego Zamku i wytyczenia południowego odcinka murów miejskich, [w:] Warszawskie Materiały Archeologiczne, t. II, 1967, Warszawa, s. 53-75, Z badań nad średniowiecznym Zamkiem Warszawskim, „Kwartalnik Architektury i Urbanistyki”, t. XV, 1970, z. 1, s. 3-25

� Majewski P. „Ideologia i konserwacja, Architektura zabytkowa w Polsce w oczach socrealizmu” Warszawa 2009

� Meyza K., Badania archeologiczne na Placu Zamkowym w latach 1977-1983, „Almanach Muzealny”, t. IV, 2003, s. 5-115,”

� Mroczek R., 2007 Późnośredniowieczne zabytki ruchome z badań na dziedzińcu głównym, „Kronika Zamkowa”, nr 1-2/53-54/2007, s. 39-90.

� Pela W., Badania archeologiczne i architektoniczne Warszawy. Kilka refleksji na temat historii i problematyki badań „Z otchłani wieków” Archeologia Warszawy, R.66 Nr 1-4/2011, 2012 str. 12, Historia badań archeologicznych i architektonicznych dawnej Warszawy, Archeologia dawnej Warszawy. T.2, MHW 2013

� Przybysz K., Łoziński J., Leszczyński M., Badania archeologiczne w rejonie Arkad na Podzamczu (wrzesień 1985r. - luty 1986r.), „Kronika Zamkowa” nr 5/7/1986r.,

� Rozbicka M., R. Kunkiel, Droga ku Wiśle, czyli o problemach komunikacji i zabudowy w północnej części ogrodów zamkowych, "Kronika Zamkowa" Kronika Zamkowa nr 1/25, 2/26/1992r, nr 1/27, 2/28/1993r., Zjazd ku Wiśle, czyli o problemie komunikacji między górnym a dolnym tarasem ogrodów Zamku Królewskiego w Warszawie ,

� Tracz T., Badania archeologiczne w trasie W-Z w Warszawie, „Z otchłani wieków” Archeologia Warszawy, R.59, NR 1-4/2004-2005

� Sekuła M., Relikty umocnień obronnych warszawskiej siedziby książęcej, odkryte na dziedzińcu pałacu Pod Blachą, „Kronika Zamkowa”, nr 1-2/53¬-54/2007, s. 91-115., Warszawska siedziba książęca w świetle najnowszych badań „Z otchłani wieków” Archeologia Warszawy, R.66 Nr 1-4/2011, 2012 str. 22

� Strupiechowski J., Wiercenia badawcze na Zamku Królewskim i Górze Gnojowej w Warszawie w latach 1964-65, [w:] Warszawskie Materiały Archeologiczne, t. III, 1968, Warszawa, s. 45-65, Badania archeologiczne w roku 1969 na Zamku Królewskim w Warszawie, [w:] Warszawskie Materiały Archeologiczne, t. IV-V, 1969-71, Warszawa 1971, s. 93-150., Badania archeologiczne na dziedzińcu Głównym Zamku Królewskiego w Warszawie, [w:] Warszawskie Materiały Archeologiczne, t. VII, 1973, Warszawa, s. 39-46,

� Suchodolska E., Źródła pisane do dziejów Zamku książąt mazowieckich w Warszawie, „Kronika Zamkowa”, nr 1-2/53-54/2007, s. 187-210.

� Szaniawska W., Zmiany w rozplanowaniu i zabudowie Krakowskiego Przedmieścia do 1733 r., „Biuletyn Historii Sztuki”, R. XXIX, nr 3, il. 6.




� Świechowska A., O najdawniejszej Warszawie w świetle dotychczasowych badań archeologicznych, „Wiadomości Archeologiczne”, t. XX, z. 3, s. 221-233., Sprawozdanie z badań archeologicznych na Zamku Królewskim w Warszawie w 1971 r., [w:] Siedem Wieków Zamku Królewskiego Warszawie, Warszawa, s. 41-62, Nowe materiały do historii budowy Zamku Królewskiego w Warszawie (wg badań z lat 1972 - 1976),Rocznik Warszawski 1979 T.XV, Badania archeologiczne a odbudowa Zamku Królewskiego i jego otoczenia, Ochrona Zabytków 1987, nr 1-2, Badania archeologiczne, a odbudowa Zamku Królewskiego i jego otoczenia, Kronika Zamkowa nr 1/23/1991r., O najdawniejszej Warszawie w świetle dotychczasowych badań archeologicznych, „Wiadomości Archeologiczne” 1954, T. XX z. 3

� Świechowski Z., Zakres i wyniki badań archeologicznych na obszarze Zamku Królewskiego w Warszawie (aneksy), [w:] Restytucja Zamku Królewskiego w Warszawie, red. T. Polak, Warszawa, s. 35-55

� Ważny T., Dendrochronologiczne datowanie średniowiecznego grodu warszawskiego, „Kronika Zamkowa”, nr 1-2/53-54/2007, s. 117-125.

� Widawski J., Początki i rozwój murowanych obwarowań Warszawy przed epoką broni palnej, „Kwartalnik Architektury i Urbanistyki”, T. 15, 1970, z. 3, s.239-252, Baszta przy Zamku, [w:] Studia Warszawskie, T. XIX, z. 2, Warszawa Średniowieczna, Warszawa, s. 251-260,

� Wolff A., 1979 Źródła do dziejów Zamku Warszawskiego z lat 1313-1549, „Rocznik Warszawski”, t. XV, s. 7-83., Źródła do dziejów Zamku Warszawskiego z lat 1313-1549, „Rocznik Warszawski”, t. XV, 1979, s. 7-83

� Wrede M., Domus - curia - domus dualis - domus regalis - curiamurata - domus magna lapidea - lapidea regia - stary dom murowany - kamienica. Budynek południowy Zamku Królewskiego Warszawie (XIV-XVII w.). Rekapitulacja, „Kronika Zamkowa”, nr 1-2/57-58/2009, s. 9-52., Rozbudowa Zamku Królewskiego w Warszawie przez Zygmunta III, Zamek Królewski, Studia i Materiały. T.1, Warszawa 2013

� Wysokiński L., Warszawska skarpa śródmiejska od Al. Jerozolimskich do ul Sanguszki, Warszawa 1999.

� Zarębska T., Zespół skarpy zamkowej w świetle ikonografii i tekstów do czasu „Potopu”, � Żurowski T., Obserwacje archeologiczne na trasie W-Z, „Stolica” R. IV, 1949, nr 16/17, s.

127-128, Badania archeologiczne na trasie W-Z w roku 1948 w Warszawie, „Ochrona Zabytków”, R. II, nr 2/6, 1949, s. 87-93, Badania archeologiczne na trasie W-Z w roku 1949 w Warszawie, „Ochrona Zabytków”, R. III, 1950, nr 2-3, s.85-88, Obserwacje archeologiczne koło Pałacu Pod Blachą, [w:] Warszawskie Materiały Archeologiczne, t. VI, 1969-1971, Warszawa 1971, s.23-43.




1.6.Przedmiot i cel opracowania. Przedmiotem opracowania są mury fundamentowe i piwniczne Wieży Grodzkiej Zamku Królewskiego

w Warszawie, instalacja sanitarna odprowadzenia wód gruntowych z drenażu oraz elementy uksztaltowania terenu i małej architektury w bezpośrednim otoczeniu Wieży Grodzkiej. 1.7.Zakres i opracowania.

Zakres projektu wielobranżowego budowlanego obejmuje rozwiązania techniczne mające na celu odwilgocenie Piwnicy Więziennej oraz właściwe ukształtowanie terenu i odprowadzenie wód gruntowych wokół Wieży Grodzkiej Zamku Królewskiego w Warszawie.

Całość dokumentacji projektu budowlanego została opracowana zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Infrastruktury z dn.03.07.2003 r. w sprawie szczegółowego zakresu i formy projektu budowlanego Dz.U. z 2003 Nr 120, poz.1133.

Projekt budowlany wykonano w 5 egzemplarzach. Każdy egzemplarz składa się z: części opisowej, części rysunkowej, płyty CD z zapisem w wersji cyfrowej. 1.8.Informacja o obszarze oddziaływania obiektu.

Obszar oddziaływania obiektu mieści się w całości na działce, na której został zaprojektowany – informacja zgodnie z art.34 ust.3 pkt.5 Ustawy z dn.7 lipca 1994r. Prawo Budowlane (z późn. zmianami).

UWAGA

Termin marka referencyjna oznacza rozwi ązanie lub produkt spełniaj ące wymagania projektanta, co do estetyki i standardów techniczno - użytkowych oraz konserwatorskich.

WSZYSTKIE ZAPROPONOWANE W PROJEKCIE MATERIAŁY MOG Ą BYĆ ZASTĄPIONE INNYMI, POSIADAJĄCYMI TAKIE SAME LUB PORÓWNYWALNE PARAMETRY TECHNICZNE.

Ostateczny dobór zaproponowanej w projekcie kolorys tyki elementów malowanych zostanie ustalony w ramach nadzoru konserwatorskieg o i autorskiego.

Opis techniczny i rysunki projektu nale ży rozpatrywa ć łącznie. W razie niezgodno ści między opisem i rysunkami nale ży niezwłocznie skontaktowa ć się z projektantem – FRONTON – pracownia architektoniczno – konserwators ka, Małgorzata Pastewka tel./fax 022-670-14-45, 0- 502 537 387.

Nowoprojektowane elementy nale ży domierzy ć do istniej ących elementów Wszystkie wymiary sprawdza ć z natury. W razie niezgodno ści nale ży niezwłocznie kontaktowa ć się z projektantem.

Stosowanie dokumentacji projektowej nie zwalnia wyk onawcy od realizacji prac zgodnie ze sztuk ą budowlan ą.

Zakres niniejszego projektu budowlano spełnia wymag ania do uzyskania zezwolenia

na prowadzenie prac konserwatorskich przy zabytku o raz pozwolenia na budow ę.




2. Opis obiektu 2.1. Opis ogólny Zamku Królewskiego w Warszawie 1

W ramach rekonstrukcji 1971-1984 odtworzono wczesnobarokową bryłę z późniejszymi zmianami (w. XVII-XX), gotycką elewację skrzydła południowo-wschodniego od strony Dziedzińca Wielkiego oraz zespoły barokowych i klasycystycznych wnętrz na parterze i I piętrze. W podziemiach skrzydła południowo-wschodniego relikty budowli gotyckiej, w skrzydle północno-wschodnim renesansowej i późnobarokowej. Przy rekonstrukcji użyto uratowane fragmenty dawnej budowli.

Zamek Królewski w Warszawie - budynek murowany z cegły, tynkowany; pozostałości gotyckie nie tynkowane, z cegły i kamienia. Szczegóły architektoniczne i dekoracyjne z ciosu piaskowca, dolomitu, wapienia i granitu oraz z marmuru. Budynek trójkondygnacyjny, podpiwniczony, zgrupowany dookoła, w miarę regularnego, pięciokątnego dziedzińca zwanego Dziedzińcem Wielkim, złożony z pięciu skrzydeł: południowo-wschodnie (w. XIV/XV, przebudowane 1569-1572 i 1600-1604 oraz nadbudowane 1721-1723), północno-wschodnie (w części 1569-1572, przebudowane 1600-1604 i przedłużone 1740-1746 ku północy, poza zasięg pięcioboku), północne (1604-1605), zachodnie i południowe (1613-1619). W skrzydłach bramy przejazdowe: w pn. Senatorska, w zach. Zegarowa, w pd. Grodzka. Pośrodku skrzydła zachodniego nad bramą Wieża Zygmuntowska (1613-1619); nad osiami skrajnymi elewacji tego skrzydła dwie wieżyczki narożne (1613-1619). Do skrzydła pd., w jego części wsch. przylega czworoboczna budowla, d. Wieża Wielka zwana też Grodzką (1. poł. w. XIV z dobudówką 1526-1531 od pd.). W zetknięciu skrzydła pd.-wsch. i pn.-wsch. od strony Dziedzińca Wielkiego ośmioboczna Wieża Władysławowska (1569-1572, przebudowana 1600-1604, z dekoracją z 1637-1643). Dachy dwuspadowe (nad skrzydłem pn.-wsch. częściowo mansardowy), kryte dachówką.

WIEŻA GRODZKA (WIELKA). W podziemiu P iwn ic a W ięz ien na (1. poł. w. XIV) z wykutymi później (w. XVIII lub XIX)

przejściami od strony Piwnicy Studziennej i od strony Biblioteki. Na cegłach wyryte znaki, herby i gmerki (m.in. data 1630). Na parterze Izba w Wieży (1. poł. w. XIV) i Izdebka (w przybudówce 1526-49) odtworzone w dawnym kształcie, sklepione krzyżowo. Na piętrze nawa, a w przybudówce sanktuarium Ka p l i c y Ma łe j , proj. Dominik Merlini, 1775-7. Nawę odtworzono wg wyglądu sprzed 1939, a więc ze zmianami wprowadzonymi w. XIX i w czasie konserwacji Zamku w latach dwudziestych w. XX (zmiana posadzki; przekomponowanie boazerii z likwidacją otworów drzwiowych w ścianach pd. i pn., prowadzących do Biblioteki, klatki schodowej oraz ukrywających szafę w ścianie i piec; zmniejszenie otworu drzwi prowadzących do Sali Canaletta oraz wprowadzenie otworu okiennego w ścianie zach., w miejsce pierwotnych drzwi prowadzących do kredensu), z użyciem oryginalnych fragmentów snycerki i stolarki (rozety, listwy). Ściany pokryte boazerią lakierowaną na biało ze złoconymi elementami dekoracyjnymi. Płyciny boazerii ujęte złoconą, szeroką listwą skomponowaną z ozdobnych ogniw łączonych liściem akantu, akcentowaną na narożach i pośrodku odcinków listwy rozetami. Wnętrze obiega sztukatorski gzyms, częściowo złocony. Sufit ujęty szeroką bordiurą z rozetami. Posadzka, drewniana, wzorzysta (jesion, dąb, mahoń). Pomiędzy nawą kaplicy a Salą Canaletta oraz nawą a sanktuarium drzwi z lustrzanymi taflami w płycinach skrzydeł (między nawą a sanktuarium

1 Opracowanie na podstawie Katalogu Zabytków Sztuki IS PAN, Seria Nowa Tom XI, Miasto Warszawa, część - I Stare Miasto Warszawa 1993, pod redakcją Jerzego Z.Łozińskiego i Andrzeja Rottermunda. Tekst dotyczący zespołu Zamku Królewskiego opracowali Andrzej Rottermund oraz Stanisław Lorentz i Andrzej Rutkowski (s.125-182), notę o Pałacu pod Blachą opracował Andrzej Rottermund (s.183-187).




rozsuwane). Sanktuarium odtworzone wg wyglądu sprzed 1939, z użyciem oryginalnych elementów sztukaterii. Założone na planie koła, z rozmieszczonymi wokół czterema parami kolumn korynckich ustawionymi na marmurowych cokołach. Trzony kolumn z zielonego stiuku, bazy i głowice złocone. Wydatne belkowanie, na którego architrawie od spodu, między głowicami kolumn, płyciny z zielonego stiuku ze złoconymi rozetami. Fryz belkowania z zielonego stiuku, wyżej złocony gzyms, na którym spoczywa kopuła; na podniebieniu czaszy pięć kręgów kasetonów, w których złocone rozety. W szczycie kopuły złocona gołębica otoczona promieniami. Ściany na całej wysokości pokryte czerwonym stiukiem. Wnęki okienne pokryte białym stiukiem z płycinami obramionymi stiukiem czerwonym. Posadzka z marmuru o wzorze szachownicowym. 2.2. Skrócony opis historii Zamku Królewskiego po z niszczeniu w 1944r 2.

Jako symbol suwerenności państwa polskiego, Zamek Królewski już w pierwszych dniach II wojny światowej stał się obiektem ataków wojsk niemieckich. 17 września 1939 stanął w płomieniach. W gaszeniu pożaru obok strażaków i służb miejskich brała też udział ludność cywilna. W tym samym czasie polscy muzealnicy i konserwatorzy z narażeniem życia prowadzili akcję ratowania najcenniejszych zbiorów sztuki oraz elementów wyposażenia sal zamkowych. Mając świadomość, że okupanci podjęli decyzję wysadzenia Zamku, już wtedy myśleli o przyszłej odbudowie gmachu. Dzieło zniszczenia dokonało się w czasie powstania warszawskiego we wrześniu 1944, kiedy saperzy niemieccy wysadzili mury Zamku.

Po wojnie o odbudowę Zamku przez wiele lat zabiegało środowisko historyków i konserwatorów skupione wokół prof. Stanisława Lorentza. W czerwcu 1945 r. za sprawą prof. Jana Zachwatowicza, generalnego konserwatora, powołano Pracownię Odbudowy Zamku. Zinwentaryzowano wszystkie ocalałe relikty, zgromadzone w Muzeum Narodowym. W Krakowie, na Wawelu, znaleziono skład fragmentów Zamku i wyposażenia. Były tam również rysunki inwentaryzacyjne Zamku oraz fotografie dawnego Centralnego Biura Inwentaryzacji Zabytków. Te wszystkie materiały były podstawą prac nad projektem odbudowy Zamku, wszczętych w 1946 roku. Początkowo były prowadzone w BOS, a po utworzeniu Urzędu Konserwatorskiego - w jego pracowni. W 1947 roku podjęte zostały pierwsze prace przy odgruzowywaniu ruin Zamku. Wszystkie odnalezione fragmenty budowli składano w lapidarium. W pierwszej kolejności odbudowano Bramę Grodzką, wykorzystując zachowane oryginalne bloki kamienne.

Początkowy impet związany z odbudową Zamku został całkowicie zahamowany w drugiej połowie 1947 roku, kiedy zadecydowano o budowie Trasy W-Z, sztandarowej, o priorytetowym znaczeniu strategicznym i propagandowym, inwestycji nowych władz. Trasa została zaprojektowana przez Henryka Stamatello, Józefa Sigalina, Stanisława Jankowskiego, Zygmunta Stępińskiego oraz Jana Knothe, skupionych w "Pracowni W-Z". Budowa została rozpoczęta w październiku 1947roku, a gotową trasę oddano do użytku 22 lipca 1949 roku. W wyniku budowy zmienił się układ ulic w Śródmieściu i na Woli, udało się za to stworzyć nowy, szybki ciąg drogowy na linii z zachodu na wschód. Przy okazji powstał most Śląsko-Dąbrowski, tunel Trasy W-Z, wybudowano osiedle Mariensztat, przebudowano skrzyżowanie trasy z ul. Targową, gdzie wybudowano węzeł tramwajowy. Przesunięto o 8 metrów na wschód Pomnik Braterstwa Broni, a o 6 metrów na północ Kolumnę Zygmunta, wzmocniono osuwającą się skarpę przy kościele św.

2 Informacje m.in. zaczerpnięte z wpisu na blogu http://eela1.blox.pl/2005/11/Dzieje-odbudowy-Zamku-Krolewskiego.html oraz ze stron https://www.zamek-krolewski.pl/zwiedzanie/ekspozycje-stale/zniszczenie-i-odbudowa-zamku-krolewskiego-w-warszawie , http://warszawa.wikia.com/wiki/Trasa_W-Z , http://www.polskieradio.pl/39/156/Artykul/891664,Trasa-WZ-polaczyla-oba-brzegi-Wisly




Anny. Na obchody pierwszomajowe w 1949 roku architekci skupieni w "Pracowni W-Z" opracowali

memoriał w sprawie odbudowy Zamku, który wręczyli Bolesławowi Bierutowi na audiencji specjalnej. Dołączyli do niego pozytywne opinie wyrażone przez konserwatorów i architektów radzieckich. Memoriał zapoczątkował proces decyzyjny. Już 2 lipca 1949 roku w Sejmie rząd przedstawił projekt uchwały w sprawie odbudowy Zamku Królewskiego. Brzmiała ona następująco:

„W piątą rocznicę powstania Rządu Ludowego w Polsce, dla zadokumentowania woli całego Narodu odbudowy zniszczonych przez barbarzyński hitleryzm pomników kultury narodowej, Sejm Ustawodawczy wzywa Rząd do:

1) dźwignięcia z ruin Zamku Warszawskiego z przeznaczeniem go na siedzibę Najwyższych Władz Polski Ludowej i ośrodek życia kulturalnego szerokich mas ludowych,

2) rozpoczęcia budowy w roku 1950 i ukończenia nie później niż w roku 1954. 3) poruczenia Ministrowi Budownictwa przygotowania projektu i przeprowadzenia budowy.” Uchwała jednak nic nie wspominała o funkcjach muzealnych. Zamek miał być, podobnie jak

przed wojną, siedzibą najwyższych władz państwowych. Pierwszy projekt odbudowy opracowany przez Józefa Sigalina nie został przyjęty, ponieważ

zakładał odbudowę uproszczoną, bez wnętrz historycznych. Bardzo protestowali konserwatorzy. Na początku następnego roku opracowanie projektu zlecono Janowi Zachwatowiczowi. W ciągu niecałych dwóch miesięcy został przedstawiony szkic projektu wraz z modelem na konferencji z udziałem architektów i historyków sztuki. Było to możliwe dzięki wielkiemu zaangażowaniu 20-osobowego zespołu z Piotrem Biegańskim, Mieczysławem Kuźmą i innymi. Kiedy konserwatorzy odmówili przeznaczenia Pokoju Marmurowego z portretami królewskimi na gabinet Bieruta, projekt upadł.

W czerwcu 1950 roku została powołana Dyrekcja Odbudowy Zamku ale nie uruchomiono pieniędzy. Dalej oczyszczano teren z gruzu i prowadzono prace archeologiczne. Kolejnym pomysłem na przyszły Zamek była siedziba Rady Ministrów. W październiku 1950 roku powołano Komitet Odbudowy Zamku Warszawskiego pod przewodnictwem Józefa Cyrankiewicza. Ponieważ w tym czasie była też podjęta decyzja o odbudowie Starówki, sprawa Zamku ponownie zeszła na dalszy plan. Inwestorem budowy była Kancelaria Cywilna przy prezydencie Bierucie. Choć prace projektowe nie należały do niej, usiłowała wpływać na decyzje konserwatorów, min proponując zamianę historycznej architektury socrealistyczną.

Pomysły na zagospodarowanie placu Zamkowego stawały się coraz gorsze. Podczas Pierwszej Krajowej Narady Architektów z udziałem gości radzieckich w 1953 roku padła propozycja budowy wieżowców, również w pobliżu Wisły. Jeden z nich miał stanąć w miejscu Zamku.

Dopiero w 1954 roku ogłoszony został nowy konkurs SARP na „architektoniczne rozwiązanie placu Zamkowego i związanego z nim obszaru Starego i Nowego Miasta”. Zaproszenie otrzymał Jan Zachwatowicz. Zorientował się jednak, że z listy uczestników został skreślony prof. Piotr Biegański wraz z zespołem. Na jego miejsce wprowadzono zespoły pozawarszawskie. W tej sytuacji oburzony Zachwatowicz zrezygnował z udziału. Pierwszej nagrody nie przyznano, drugą dostały dwa zespoły: Gutta i Bogusławskiego.

W 1956 roku pod kierownictwem prof. Jana Bogusławskiego powstała Pracowni Architektoniczna "Zamek" przy Pracowniach Konserwacji Zabytków. Tu przygotowane zostały rysunki rekonstrukcji zewnętrznej formy Zamku oraz wnętrza. Opiniowane były przez Komisję pod przewodnictwem Jana Zachwatowicza. W 1957 roku powstał Społeczny Komitet Odbudowy




Zamku lecz nie miał możliwości zbierania funduszów. Prace projektowe były finansowane przez Naczelną Radę Odbudowy Warszawy i Stołeczny Fundusz Odbudowy Stolicy. W latach 1956 - 1958 prowadzono prace studialne i opracowano program adaptacji Zamku na cele Muzeum Tysiąclecia Kultury Polskiej. Na terenie były kontynuowane badania archeologiczne. Rok 1959 przyniósł zahamowanie prac projektowych. W 1960 roku powstała nowa koncepcja, mianowicie - odbudowa skrzydeł zachodniego i południowego z przeznaczeniem na Dom Turysty. Na początku 1962 roku były gotowe projekty i kosztorysy ale mimo pozytywnej opinii KERM nie uzyskały ostatecznego zatwierdzenia. Zapadła natomiast decyzja uporządkowania terenu Zamku. Mury wyrównano do wspólnej wysokości i przykryto betonowymi płytami. Zabezpieczona została Brama Grodzka oraz resztki fasady wschodniej Zamku. Dziedziniec wyłożono kamiennymi płytami, rozstawiono ławki i w 1964 roku udostępniono publiczności. Śladem po Zamku pozostały wkomponowane w krajobraz fragmenty ruin z odbudowaną w 1947 r. Bramą Grodzką. Jednocześnie wykonywano prace nie rzucające się w oczy z zewnątrz: konserwowano gotyckie piwnice, restaurowano Bibliotekę Królewską, konserwowano Lożę Masońską. Została odbudowana Bacciarellówka, wypalona w czasie powstania.

Radykalną zmianę spowodowała zmiana I sekretarza KC PZPR. Edward Gierek pozytywnie wypowiedział się o odbudowie Zamku 20 stycznia 1971 roku i to wtedy Biuro Polityczne KC PZPR podjęło ostateczną decyzję w tej sprawie. Wkrótce też powołano do życia Obywatelski Komitet Odbudowy Zamku Królewskiego w Warszawie, który miał kierować pracami i prowadzić zbiórkę funduszy. Opracowanie dokumentacji projektowej oraz wykonawstwo prac zlecono Przedsiębiorstwu Państwowemu Pracownie Konserwacji Zabytków. Przed zespołem projektantów, na czele którego stanął prof. Jan Bogusławski, postawiono odpowiedzialne zadanie odtworzenia bryły i układu przestrzennego wnętrz budynku w obrysie i gabarytach sprzed 1939 roku oraz wmontowania wszystkich zachowanych elementów na ich dawne miejsce.

Prace budowlane rozpoczęto we wrześniu 1971 roku. Pierwszy etap – oddanie bryły w stanie surowym – zakończono w sierpniu 1974 roku zamontowaniem hełmu na Wieży Zegarowej oraz uruchomieniem po 35 latach zegara zamkowego. W 1977 roku przekazano do eksploatacji pierwsze wnętrza. W listopadzie 1979 roku Rada Ministrów formalnie powołała Zamek Warszawski. Pierwszym dyrektorem został prof. Aleksander Gieysztor. Zamek udostępniono oficjalnie publiczności 31 sierpnia 1984 roku. W Sali Wielkiej jednak nadal prowadzono prace nad rekonstrukcją plafonu, zakończone w 1988 roku.




3. Stan bada ń obiektu. 3.1. Stanu bada ń Wieży Grodzkiej jako elementu zabudowy Zamku Królewskie go w Warszawie.

Podsumowanie wyników całości badań dotyczących Zamku Królewskiego w Warszawie i przeprowadzonych do roku 1993 zebrano w Katalogu Zabytków Sztuki IS PAN3. Zbiór artykułów omawiających zagadnienia związanie z powojenną odbudową Zamku (łącznie z zestawieniem dokumentacji archiwalnej i wybranej bibliografii) opublikowano4 z inicjatywy Tadeusza Polaka w 2001 r. Bibliografię archeologiczną Zamku Królewskiego w Warszawie (wybór najważniejszych publikacji do 2007 roku) opracował Jerzy Garus. Lista opublikowana jest na stronie internetowej Muzeum5, tam też umieszczono ramowe informacje dotyczące historii badań i ważniejszych odkryć archeologicznych na Zamku6. Badania architektoniczne na Zamku rozpoczął prof. Kazimierz Skórewicz w 1915 roku. Odkrył on min część gotyckich murów zabudowy zamkowej m.in. okazała fasada gotyckiego dworu (Curia Maior) księcia Janusza I7.

W 1949 roku, po przyjęciu przez Sejm uchwały o odbudowie Zamku, zespół w składzie: Zdzisław Bieniecki, Aleksander Gieysztor, Bohdan Guerqiun, Stanisław Herbst, Witold Kieszkowski, Stanisław Lorentz, Władysław Tomkiewicz - dokonał podsumowania ówczesnego stanu wiedzy o Zamku Królewskim. Opracowanie to zachowane w formie maszynopisu stanowiło materiał wyjściowy do sporządzenia projektu rekonstrukcji8. W latach 1949 - 1952 prowadzono na terenie Zamku intensywne badania terenowe. Pracami archeologicznymi kierowała Aleksandra Świechowska, a zespołem architektonicznym - Zdzisław Tomaszewski9. W latach 1960 - 1962 Antoni Kąsinowski prowadził badania architektoniczne murów piwnicznych Zamku

3 Katalog Zabytków Sztuki IS PAN, Seria Nowa Tom XI, Miasto Warszawa, część - I Stare Miasto Warszawa 1993, pod redakcją Jerzego Z.Łozińskiego i Andrzeja Rottermunda. Tam też zamieszczono podstawową bibliografię dla Starego Miasta i zespołu Zamku Królewskiego. Na podstawie dotychczasowych publikacji i materiałów pozyskanych bezpośrednio od osób zajmujących się badaniami, Włodzimierz Pela opracował syntezę wyników badań dawnej Warszawy przeprowadzonych od poł. XIX do pocz. XXI w., w tym też dotyczących zabudowy Zamku Królewskiego, W. Pela, Historia badań archeologicznych i architektonicznych dawnej Warszawy, [w:] Archeologia dawnej Warszawy. T.2, MHW 2013. 4 Restytucja Zamku Królewskiego w Warszawie, oprac. zbiorowe pod. red. Tadeusza Polaka, Warszawa 2001. 5 https://www.zamek-krolewski.pl/historia/archeologia/bibliografia-archeologiczna, szczegółowe zestawienie informacji na temat prac archeologicznych wykonanych do lat 1990-tych na terenie zespołu zamkowego: J.Garus, Archeologia na Zamku Królewskim, część pierwsza, „Kronika Zamkowa” nr 1/23/1991r., Archeologia na Zamku Królewskim, część II, „ Kronika Zamkowa” nr 2/24/1991/92r. 6 https://www.zamek-krolewski.pl/historia/archeologia/historia-badan , https://www.zamek-krolewski.pl/historia/archeologia/wazniejsze-odkrycia , 7 Kazimierz Skórewicz, Zamek królewski w Warszawie w świetle badań architektonicznych i archiwalnych 1915-1924, „Architekt" Kraków 1924. 8 „Zamek Warszawski - dzieje budowy”, praca zbiorowa przygotowana w związku z odbudową Zamku Królewskiego, mpis Archiwum Zamku Królewskiego, Warszawa 1950, zob. też Guerquin B., Stan badań nad historią powstania i rozbudowy Zamku w Warszawie, „Ochrona Zabytków”, R. 2, 1949, nr 4 (8), s. 218-226, A. Gieysztor, S. Herbst, S. Lorentz, W. Tomkiewicz, J. Zachwatowicz, Zamek Królewski w Warszawie, architektura, ludzie, historia, PWN Warszawa 1972. 9 Wyniki badań zaprezentowano na odczycie wygłoszonym 23 maja 1953 roku, zob. też A. Świechowska, O najdawniejszej Warszawie w świetle dotychczasowych badań archeologicznych, „Wiadomości Archeologiczne” 1954, T. XX z. 3., Gąssowski J., Gierlach B., Zamek Królewski w Warszawie w świetle badań archeologicznych w latach 1949-52, [w:] Warszawskie Materiały Archeologiczne, t. VI, 1969-1971, Warszawa 1971, s.1-15, Żurowski T., Obserwacje archeologiczne na trasie W-Z, „Stolica” R. IV, 1949, nr 16/17, s. 127-128, Badania archeologiczne na trasie W-Z w roku 1948 w Warszawie, „Ochrona Zabytków”, R. II, nr 2/6, 1949, s. 87-93, Badania archeologiczne na trasie W-Z w roku 1949 w Warszawie, „Ochrona Zabytków”, R. III, 1950, nr 2-3, s.85-88, Obserwacje archeologiczne koło Pałacu Pod Blachą, [w:] Warszawskie Materiały Archeologiczne, t. VI, 1969-1971, Warszawa 1971, s.23-43.




Warszawskiego10. W roku 1963 przerwano prace projektowe i badawcze. Rozpoznanie w terenie ograniczono do sporadycznych badań ratowniczych11. Jedynie w 1969 roku Przemysław Gartkiewicz przebadał w pełni elewację południowo-wschodnią Zamku wraz z murami znajdującymi się pod ziemią12.

Decyzja o rozpoczęciu odbudowy zamku z 1971 r. umożliwiła kontynuację terenowych prac badawczych. Obywatelski Komitet Odbudowy Zamku Królewskiego powierzył koordynację badań archeologicznych Aleksandrze Świechowskiej, a badania architektoniczne odsłoniętych murów wraz z koordynacją badań terenowych Antoniemu Kąsinowskiemu13.

Zainteresowania historyków i badaczy częściowo wynikały z zakresu i harmonogramu prac budowlanych związanych z powojenną restytucją Zamku Królewskiego. W pierwszej kolejności skupiono się na murach piwnicznych zachowanych w obrębie pięcioboku wazowskiego, ustaleniu kształtu średniowiecznego grodu14 i odtworzeniu chronologii powstawania poszczególnych 10 Wyniki każdego sezonu badawczego opracowano w postaci sprawozdania z rysunkami i fotografiami. Komplet dokumentacji znajduje się w archiwum oddziału PKZ Szczecin. Część maszynopisów jest w posiadaniu Archiwum Działu Badań Archeologicznych Zamku Królewskiego, zob. też A. Kąsinowski, Prace budowlane na Zamku Królewskim w Warszawie w świetle rachunków z lat 1569 – 1572, [w:] Studia Warszawskie, T. XX, z.1 Warszawa XVI – XVII wieku, Warszawa 1974, przypis s.65 – 66. 11 Członkowski D., Gierlach B., Prace ratownicze na Zamku Królewskim w Warszawie w latach 1963-64, „Wiadomości Archeologiczne”, t. XXXI, 1965, z. 1, s.34-40, Gierlach B., Członkowski D., Prace ratownicze na Zamku Królewskim w Warszawie w latach 1963-1964, „Wiadomości Archeologiczne“, T. XXXI, 1965, z. 4, s. 34-40, Ratownicze prace badawcze na Zamku Królewskim w Warszawie w latach 1963-1965, [w:] Warszawskie Materiały Archeologiczne, T. VI, 1969-1971, Warszawa 1971, s.61-66., Gierlach B., Omówienie Wykopów, [w:] Warszawskie Materiały Archeologiczne, t. I, 1966, Warszawa, s. 7-20, Gąssowski J., Gierlach B. Zamek Królewski w Warszawie w świetle badań archeologicznych w latach 1949-1952 i 1963-1967 (Zagadnienie pierwszej fazy gród drewniano-ziemny), [w:] Warszawskie Materiały Archeologiczne, t. II, 1967, Warszawa, s. 3-30, Król A. Odkrycia archeologiczne na Zamku Królewskim w Warszawie w latach 1963-1964, „Wiadomości Archeologiczne” t. XXXI, 1965, z.1, s. 30-33, O odkryciach i znaczeniu reliktów architektonicznych na terenie Zamku Warszawskiego, [w:] Warszawskie Materiały Archeologiczne, t. II, 1967, Warszawa, s. 31-48, J. Strupiechowski, Wiercenia badawcze na Zamku Królewskim i Górze Gnojowej w Warszawie w latach 1964-65, [w:] Warszawskie Materiały Archeologiczne, t. III, 1968, Warszawa, s. 45-65, Badania archeologiczne w roku 1969 na Zamku Królewskim w Warszawie, [w:] Warszawskie Materiały Archeologiczne, t. IV-V, 1969-71, Warszawa 1971, s. 93-150. 12 P. Gartkiewicz, Badania architektoniczne na zamku królewskim w Warszawie w sezonie 1969 r., „Warszawskie Materiały Archeologiczne” 1969-70, T.IV-V, Nieznane i zapoznane fragmenty zamku królewskiego w Warszawie odkryte w 1969 roku, „Kwartalnik Urbanistyki i Architektury” 1970, T XV z. 3. 13 A. Kąsinowski na przełomie lat 1971-1972 wyniki badań przedłożył w wielotomowym opracowaniu wraz z rysunkami i fotografiami, mpis w Archiwum Działu Badań Archeologicznych Zamku Królewskiego zob. też A. Kąsinowski, Sprawozdanie z badań architektonicznych Ziarnku Królewskiego w Warszawie przeprowadzonych w okresie od czerwca do listopada 1971 r. [w:] Siedem wieków Zamku Królewskiego, Warszawa 1972, s. 33-40, Prace budowlane na Zamku Królewskim w Warszawie w świetle rachunków z lat 1569 – 1572, „Studia Warszawskie” 1974, T. XX, Warszawa XVI – XVII wieku, z.1, Badania architektoniczne jako materiał do odbudowy Zamku Królewskiego, „Ochrona Zabytków” 1987, nr1-2, Zamek Warszawski a badania architektoniczne [w:] Restytucja Zamku Królewskiego w Warszawie, Warszawa 2001, s.56-75, L. Eberle, Uwagi dotyczące badań przy zachodnim skrzydle Zamku, [w:] Warszawskie Materiały Archeologiczne, t. VI, 1969-1971, Warszawa 1971, s. 387-388, Warszawa – Zamek królewski pod północno-zachodnim narożnikiem Sali Rycerskiej, Strefa X, wykop 1, „Informator Archeologiczny”, Badania roku 1972, s. 273, J. Strupiechowski, Badania archeologiczne na dziedzińcu Głównym Zamku Królewskiego w Warszawie, [w:] Warszawskie Materiały Archeologiczne, t. VII, 1973, Warszawa, s. 39-46, A. Świechowska, Sprawozdanie z badań archeologicznych na Zamku Królewskim w Warszawie w 1971 r., [w:] Siedem Wieków Zamku Królewskiego Warszawie, Warszawa, s. 41-62, Nowe materiały do historii budowy Zamku Królewskiego w Warszawie (wg badań z lat 1972 - 1976),Rocznik Warszawski 1979 T.XV, Badania archeologiczne a odbudowa Zamku Królewskiego i jego otoczenia, Ochrona Zabytków 1987, nr 1-2, Badania archeologiczne, a odbudowa Zamku Królewskiego i jego otoczenia, Kronika Zamkowa nr 1/23/1991r., Z. Świechowski, Zakres i wyniki badań archeologicznych na obszarze Zamku Królewskiego w Warszawie (aneksy), [w:] Restytucja Zamku Królewskiego w Warszawie, red. T. Polak, Warszawa, s. 35-55 14 J. Galicka., Mury obronne Warszawy (jeszcze jedna próba chronologii), [w:] Studia Warszawskie, T. XVIII, Warszawa średniowieczna, z. 1, red. A. Gieysztor, Warszawa 1985, s. 121-134, B.Gierlach, Jeszcze raz o problemie lokalizacji i chronologii najstarszego grodu warszawskiego, [w:] Warszawskie Materiały Archeologiczne, t. VII,




budynków. Rozpoznanie badawcze prowadzono także w obszarze dawnych dziedzińców Zamku15. Dopiero w dalszej kolejności od polowy lat 80-tych XX w, po powołaniu Muzeum oraz po przekazaniu do administracji muzealnej zabudowy niegdyś należącej do Zamku, w tym w 1989 r. Pałacu pod Blacha i w 1994 r. Arkad Kubickiego, zakres planowanych i ratunkowych badan terenowych i kwerend archiwalnych związany był z rozpoznaniem historycznej zabudowy skarpy zamkowej i zagospodarowania podskarpia16 oraz analizie zmian zakomponowania ogrodów zamkowych17. Po odkryciu w wykopie przy południowej elewacji Arkad fragmentu konstrukcji prawego czoła południowego bastionu, Robert Kunkiel opisał fortyfikacje wazowskie zgodnie ze stanem badań przed 1995 rokiem18. Ówczesna wiedza o murowanych obwarowaniach Zamku Królewskiego w Warszawie oparta była przede wszystkim na analizie przekazów ikonograficznych19. Oficyna Taras (Wielka Oficyna) i Pałac pod Blachą nie doczekały się oddzielnej monografii w oparciu o krytyczną analizę materiałów źródłowych i najnowsze wyniki badań.

W latach 1995 – 2009, za wyjątkiem sezonów w 1995 i 2001, wszystkie badania terenowe: archeologiczne i architektoniczne były uwarunkowane zakresem i harmonogramem prac 1973, Warszawa, s. 13-25, J. Lileyko, Próba ustalenia zasięgu terytorialnego Starego Zamku i wytyczenia południowego odcinka murów miejskich, [w:] Warszawskie Materiały Archeologiczne, t. II, 1967, Warszawa, s. 53-75, Z badań nad średniowiecznym Zamkiem Warszawskim, „Kwartalnik Architektury i Urbanistyki”, t. XV, 1970, z. 1, s. 3-25 J. Widawski, Początki i rozwój murowanych obwarowań Warszawy przed epoką broni palnej, „Kwartalnik Architektury i Urbanistyki”, T. 15, 1970, z. 3, s.239-252, Baszta przy Zamku, [w:] Studia Warszawskie, T. XIX, z. 2, Warszawa Średniowieczna, Warszawa, s. 251-260, A. Wolff, Źródła do dziejów Zamku Warszawskiego z lat 1313-1549, „Rocznik Warszawski”, t. XV, 1979, s. 7-83 15 K. Meyza, Badania archeologiczne na Placu Zamkowym w latach 1977-1983, „Almanach Muzealny”, t. IV, 2003, s. 5-115,” 16 J. Garus, Nowe materiały do historii budowy Pałacu pod Blachą, „Kronika Zamkowa” nr 1/25, 2/26/1992r, nr 1/27/, 2/28/1993r. K. Przybysz, J. Łoziński, M. Leszczyński, Badania archeologiczne w rejonie Arkad na Podzamczu (wrzesień 1985r. - luty 1986r.), „Kronika Zamkowa” nr 5/7/1986r., M. Leszczyński, J. Łoziński, Elementy zabudowy skarpy wschodniej Zamku Królewskiego w Warszawie, „Kronika Zamkowa” nr 1/23/1991r. M. Rozbicka, R. Kunkiel, Droga ku Wiśle, czyli o problemach komunikacji i zabudowy w północnej części ogrodów zamkowych, "Kronika Zamkowa" Kronika Zamkowa nr 1/25, 2/26/1992r, nr 1/27, 2/28/1993r., 17 M. Szafrańska, J. Bogdanowski, Arkady przy Zamku Królewskim w Warszawie, dzieło Jakuba Kubickiego, "Rocznik Warszawski" XXIV: 1994, s. 167-195; zob. też D. Kosacka, Plany dotyczące Zamku Królewskiego w Zbiorze Kartograficznym AGAD, "Rocznik Warszawski" XI:1972; E. Szwankowski, Kubickiego plany przebudowy Zamku Królewskiego w Ermitażu, "Biuletyn Historii Sztuki", 1957 nr 4. Problemom zagospodarowania terenów Podzamcza poświęcony został cały numer „Krajobrazu Warszawskiego” z 1993 roku, periodyku wydawanego przez Wydział Architekta Miasta Warszawy. Opublikowano w nim materiały z sesji poświęconej nowemu ukształtowaniu obszaru położonego u podnóża Zamku Królewskiego. Znajdują się tam m.in. artykuły: T. Zarębska, Zespół skarpy zamkowej w świetle ikonografii i tekstów do czasu „Potopu”, M. Rozbicka, R. Kunkiel, Zjazd ku Wiśle, czyli o problemie komunikacji między górnym a dolnym tarasem ogrodów Zamku Królewskiego w Warszawie , M. Jankowska, Ogrody Zamku Królewskiego w ikonografii, L.Majdecki, Dotychczasowe koncepcje zagospodarowania przestrzennego terenów podzamcza oraz możliwości ich ochrony, J. Bogdanowski, D. Uruska, Problematyka rewaloryzacji ogrodów Zamku Królewskiego. 18 J. Garus op.cit., R. Kunkiel, Fortyfikacje nowożytne Zamku Królewskiego w Warszawie, „Kronika Zamkowa” nr 1/29-2/30/1994r. 19 Ch. Melich (?), Widok ogólny Warszawy, tzw. Panorama Zygmuntowska, po 1619 (?), kopia w Muzeum Historycznym m.st. Warszawy ; A. Boot, Widok ogólny Warszawy, 1627; W. Hondius, Portret Marii Ludwiki, 1649 r. w tle portretu fragment panoramy Warszawy; E.J. Dahlberg, Widok ogólny Warszawy, 1656 r. rysunek wykonany przed bitwą 28-30.07.1656 r. lub w okresie 31.07-01.09.1656 r .; tenże, Plan Starej Warszawy, 1656 r.; N. Perelle, Widok ogólny Warszawy, 1696, rycina z książki S. Putendorfa De rebus a Carolo Gustavo Sveciae Rege gestis...; tam też Plan Starej Warszawy; J.G. Feyge, Widok ogólny Warszawy, tzw. mniejszy, 1701 r.; tenże, Widok ogólny Warszawy, tzw. większy, 1701 r.; C. Albrecht, Plan Warszawy, 1705 (?); Sytuacja Zamku z pocz. XVIII w., rysunek ze zbiorów Saskiego Krajowego Archiwum w Dreźnie; Plan Warszawy, 1716 r., rysunek ze zbiorów Landesbibliothek w Dreźnie; Pomiar budynków zespołu zamkowego, z pocz. XVIII w. (ok. 1720); M. Bodenehr, Widok ogólny Warszawy, 1730 r.; C.F. Hubner, Plan Warszawy, 1733 r., rysunek ze zbiorów Saskiego Krajowego Archiwum w Dreźnie; G. Chiavesi, Rzut przyziemia Zamku i Tarasu nad Wisłą, 1740.




budowlanych. Badania historyczno – architektoniczne pod kierownictwem Małgorzaty Pastewka w Stancjach Saskich i w Pałacu pod Blachą były wykonywane po eksploracji archeologicznej prowadzonej przez zespół pod kierownictwem Jerzego Garusa z działu Badań Archeologicznych Zamku Królewskiego20. Ratunkowe badania archeologicznie na skarpie w latach 1997 – 2001 prowadził zespół pod kierownikiem Jerzego Guli. W 2000 roku dokumentując i badając mury w piwnicach północnego skrzydła Pałacu pod Blachą odkryto elementy konstrukcji wzniesionych przed budową Biblioteki Stanisławowskiej. W latach 2003 – 2004 nadzór badawczy przy remoncie Arkad Kubickiego powierzono ponownie archeologom z Zamku Królewskiego. W latach 2004 – 2007 archeolodzy pod kierownictwem Jerzego Garusa przeprowadzili badania archeologiczne na dziedzińcu Pałacu pod Blachą, których wyniki znacznie poszerzają wiedzę na temat ukształtowania i zagospodarowania południowo – wschodniego stoku skarpy przed budową nowożytnych obwarowań Zamku21.

Michał Sekuła w 2011 roku w artykule „Warszawska siedziba książęca w świetle najnowszych badań”22 zamieścił podsumowanie dotychczasowego stanu badań nad warszawską siedzibą książęcą:

(…) Dzięki połączonym wysiłkom badawczym ustalono, że Warszawa jako miasto lokacyjne wraz z połączoną z nim siedzibą książęcą założone zostały ok. przełomu XIII i XIV w. Układ działek rozmierzono na tzw. surowym korzeniu, czyli nie została potwierdzona koncepcja funkcjonowania w tym miejscu wcześniejszego, wczesnośredniowiecznego ośrodka. Siedziba księcia ulokowana została w południowo-wschodniej części obszaru objętego lokacją, przy krawędzi wysokiej skarpy wiślanej. Najwcześniejszy zamek (bo takim terminem powinniśmy określać to założenie) miał, jak można sądzić, bardzo tradycyjną formę, nawiązującą architektonicznie do wczesnośredniowiecznych grodów, czyli otoczony był fosą i wałem drewniano-ziemnym, które okalały drewnianą zabudowę wewnętrzną. Szczegółową jego lokalizację wyznaczał przebieg wspomnianej już fosy, przecinającej półkolem obecny dziedziniec zamkowy. Nie udało się natomiast w sposób pewny uchwycić dalszego przebiegu fortyfikacji zamkowych, zamykających obwód od strony Wisły i obecnej al. Solidarności. Najwcześniejszą, pewnie zidentyfikowaną budowlą murowaną jest obecna Wieża Grodzka, której czas budowy ustalono na 2. ćwierć XIV w. Zabudowa murowana zaczęła się rozwijać intensywnie pod koniec XIV w. (…). Po połowie XIV w., za panowania księcia Kazimierza I dokonała się generalna przebudowa zamku książęcego. Starsze, zapewne całkowicie drewniane założenie zastąpione zostało nowym, w którym główną rolę pełniły pierwsze budowle murowane. Były to dwie murowane wieże wkomponowane w obwód obronny, który stanowił nowo zbudowany, ale archaiczny już w tamtym czasie jako forma umocnień, wał skrzyniowy. Obie wieże usytuowane zostały po przeciwnej stronie dziedzińca i miały odmienne przeznaczenie. Jedną z nich była zachowana do dzisiaj do poziomu przyziemia Wieża Grodzka, która zapewne pełniła dość uniwersalną funkcję. Jej znaczne wymiary, wyrażające się w długości ścian bocznych wynoszących 12,5 m, są charakterystyczne dla wież mieszkalnych (donżon), jednak usytuowanie w linii fortyfikacji i posiadanie własnej, niezależnej studni nadaje jej także cechy wieży ostatecznej obrony (Bergfried). Druga z wież jest dość słabo potwierdzona odkryciami terenowymi, jednak jej

20 J. Garus, Badania archeologiczne Skarpy Warszawskiej w rejonie Arkad Kubickiego w okresie 20 Czerwca 1995 - 30 Października 1996. Raport polowy, „Kronika Zamkowa” nr 2(34) 1996, 21 J. Garus, Gród i Zamek książąt mazowieckich w Warszawie. Nowe źródła archeologiczne i nowe spojrzenie, „Kronika Zamkowa” nr 1-2/53-54/2007, M. Sekuła, Relikty umocnień obronnych warszawskiej siedziby książęcej, odkryte na dziedzińcu Pałacu pod Blachą, „Kronika Zamkowa” nr 1-2/53-54/2007 22 M. Sekuła, Warszawska siedziba książęca w świetle najnowszych badań „Z otchłani wieków” Archeologia Warszawy, R.66 Nr 1-4/2011, 2012 str. 22




istnienie wynika niezbicie z przekazów późniejszych źródeł pisanych. Była to tzw. wieża Żuraw (Szoraw), w której zgodnie z nazwą mieściła się brama zamkowa. Przyjęta jej lokalizacja wskazuje wyraźnie, że z tym etapem rozwoju zamku połączyć należy fosę odkrytą pod Dziedzińcem Wielkim. Nie mamy prawie żadnej wiedzy na temat ówczesnej zabudowy wewnętrznej. Można jedynie snuć przypuszczenia, że stanowił ją duży, jeszcze drewniany budynek książęcego dworu, będący alternatywą dla mimo wszystko ciasnej wieży, a także towarzyszące mu niezbędne budynki o charakterze gospodarczym. Przeprowadzone w 1960 r. badania architektoniczne zachowanej części Wieży Grodzkiej dostarczyły jeszcze jednej ważnej informacji. W jej murach zidentyfikowano, ukształtowane już na etapie budowy, wyprowadzenia muru obronnego. Wał skrzyniowy pełnił zatem rolę tymczasowej linii fortyfikacji, która funkcjonować miała do czasu zakończenia budowy zamku murowanego, którego projekt musiał powstać już na tym etapie. Zastąpienie przestarzałych, drewniano-ziemnych fortyfikacji ceglanym murem obronnym nastąpiło w ciągu 2. poł. XIV w. Nie wiemy, któremu z panujących wówczas książąt przypisać tę inwestycję. Mógł ją zlecić Siemowit III, jednak wydaje się bardziej prawdopodobne, że uczynił to dopiero Janusz I i dalszą budowę zamku należy wiązać z rozbudową murów miejskich, zainicjowaną znanym dokumentem z 1379 r. Z budową muru wiązało się najprawdopodobniej podwyższenie Wieży Grodzkiej, czego dowodem jest wspomniany fragment budowli odkryty na dziedzińcu pałacu Pod Blachą, który łączy cechy obu tych konstrukcji. Założeń ówczesnego projektu zamku można się jedynie domyślać. Mur obronny wyprowadzony od wieży książęcej biegł ok. 20 m w kierunku Wisły, gdzie, jak pokazują odkrycia, uformowany został jego narożnik. Analiza stratygrafii wykopów z dziedzińca pałacu Pod Blachą pozwala stwierdzić, że wspomniane wyżej potężnych rozmiarów obsunięcie skarpy nastąpiło jeszcze w trakcie budowy murów zamkowych. Gruzowisko muru zalegało bezpośrednio na konstrukcji wału i nie było od niego oddzielone żadnym poziomem użytkowym. Wygląda na to, że nasyp okalający nowo budowane fortyfikacje był dopiero kształtowany. Katastrofa wywarła ogromny wpływ na dalszy rozwój przestrzenny zamku warszawskiego. Kontynuacja budowy zamku Janusza I odbywać się musiała według zmienionego projektu, zakładającego odsunięcie linii zabudowy od niestabilnej krawędzi skarpy. Efektem tego byłoby istniejące do dzisiaj nietypowe rozwiązanie, polegające na połączeniu zbudowanego w 1. ćwierci XV w. budynku Curia Maior z Wieżą Grodzką. Paradoksalnie, to właśnie oberwanie skarpy miało kluczowe znaczenie dla zachowania się do dnia dzisiejszego opisywanych fragmentów fortyfikacji. Ogromny ciężar i energia osuwającej się skarpy spowodowały wprasowanie obu konstrukcji w ziemię. Trudny i początkowo z pewnością mało bezpieczny dostęp do nich spowodował, że nie zostały one rozebrane w celu odzyskania budulca. Mur rozbierany był jeszcze częściowo w 2. poł. XVI w., co potwierdza stratygrafia wykopów, a z pewnością i później. Ostatecznie relikty średniowiecznych fortyfikacji przykryte zostały nawierzchnią dziedzińca pałacu Pod Blachą i tak przetrwały do czasów nam współczesnych. Skutkiem wspomnianej katastrofy są zapewne także dalsze losy Wieży Grodzkiej, która w późniejszych źródłach pisanych z 3. ćwierci XIV i 1. ćwierci XVI w. zwana jest „wieżą złamaną” lub „przewróconą” (turris rupte, turris fracte, turris collapse). Przytoczone nazwy świadczą wymownie o problemach ze statyką tej budowli, a wręcz o możliwości częściowego zawalenia.

Analiza wyników wspomnianych badań stała się punktem wyjścia do dalszych przemyśleń dotyczących topografii otoczenia siedziby książęcej. W rejonie, w którym prowadzone były badania, tradycyjnie lokalizuje się bieg znanej ze średniowiecznych przekazów pisanych rzeczki czy też strumienia Kamionki (rivulus Camyonka). Po raz pierwszy nazwa ta pojawia się dopiero w dokumencie z 1484 r., w którym książę Bolesław V potwierdził nadanie działki wraz z domem




znajdującej się na południe od miasta, na tzw. przedmieściu warszawskim. Na podstawie wspomnianych źródeł Kamionka została włączona w krajobraz otoczenia średniowiecznej Warszawy, stając się jednym z głównych czynników naturalnych, ograniczających obszar lokacji miasta. Ciek ten spływał do Wisły głębokim wąwozem, który stanowił naturalną granicę miasta od strony południowej. W skrajnych przypadkach z wąwozem tym niemalże utożsamiano wykop, w którym pod koniec lat 40. XX w. poprowadzono trasę W-Z. W istocie wykop ten definitywnie zaburzył zachowaną jeszcze w tym miejscu, mimo nowożytnych ingerencji, naturalną pochyłość skarpy.

Istnieje jednak kilka istotnych przesłanek, które istnienie wąwozu Kamionki poddają w wątpliwość. Tego cieku nie wspomina kilka innych zachowanych dokumentów, w których określana jest lokalizacja nieruchomości położonych nieopodal kościoła i klasztoru bernardynów (1454 r.) oraz zabudowań zamku książęcego, wystawionych w latach 1423-1525. Trudno się go doszukać również na najwcześniejszych widokach Warszawy z 1581 i 1589 r. Istnienia wąwozu nie potwierdza też żadne z późniejszych źródeł ikonograficznych i kartograficznych. Mimo lakoniczności opisów zawartych w dokumentach z lat 1484 i 1485, wydaje się, że wskazują one na lokalizację Kamionki w bezpośrednim sąsiedztwie wieży książęcej - Wieży Grodzkiej. Podział własnościowy terenu pomiędzy zamkiem a kościołem bernardynów, który przedstawiają wspomniane źródła, dotyczyłby zatem nie stoków wąwozu, ale skraju wysoczyzny i łagodnie opadającego stoku skarpy. Kamionka byłaby więc punktem odniesienia, który ograniczał ten teren od strony wschodniej.

(…) Do podobnych wniosków prowadzi analiza dokumentacji geologicznej omawianego terenu, w tym przede wszystkim odwiertów wykonanych przed rozpoczęciem budowy trasy W-Z. Wynika z nich jednoznacznie, że na obszarze pomiędzy Zamkiem i kościołem św. Anny nie znajduje się żadne zasypane zagłębienie terenu, które można by utożsamiać z wąwozem. W świetle przedstawionych informacji oraz wyników badań przeprowadzonych na dziedzińcu pałacu Pod Blachą można pokusić się o postawienie kolejnej hipotezy, że ten ciek wodny mógł uaktywnić się dopiero na skutek opisanego wyżej obsunięcia skarpy. Byłby to więc wysięk wód gruntowych, biorący swój początek na stoku skarpy. Ta postępująca migracja wody gruntowej mogła być jedną z głównych przyczyn wystąpienia ruchu osuwiskowego. Można nawet ostrożnie wysnuć przypuszczenie, że sama nazwa Kamionka mogła zostać utworzona przez fakt wypływania wody z rumowiska kamieni powstałego po obsunięciu muru obronnego.




3.2. Stan bada ń obiektu – wybrane ilustracje




Antoni Kąsinowski, Zamek Warszawski a badania architektoniczne [w:] Restytucja Zamku Królewskiego w Warszawie, Warszawa 2001, s.56-75,




Michał Sekuła, Warszawska siedziba książęca w świetle najnowszych badań „Z otchłani wieków” Archeologia Warszawy, R.66 Nr 1-4/2011, 2012




Michał Sekuła, Relikty umocnień obronnych warszawskiej siedziby książęcej, odkryte na dziedzińcu pałacu Pod Blachą, „Kronika Zamkowa”, nr 1-2/53¬-54/2007




4. Wstępne wyniki rozpoznania historyczno – architektonicz nego odsłoni ętego w 2015 roku fragmentu muru zachodniego Wie ży Grodzkiej.

1. Wyprowadzone z wątku muru trzy odsadzki szerokości 1,5-2 cm. 2. Wątek jednorodny wendyjski z zachowaną wąską trójkątną fugą, uskok pionowych spoin

co 1/8 długości cegły. Dla uzyskania uskoków spoin zastosowane podłużnie przycięte cegły tzw. rzemyki.

3. Warstwa muru z cegły, o zróżnicowanych gabarytach, w wątku gotyckim. Mur wykonany z cegieł o tych podobnych gabarytach co cegły w najniższej warstwie w wątku wendyjskim (cegła wtórnie użyta?), spoiny puste, fugi nieopracowane. Na licu muru widoczne spękania idące po uskokach muru.

4. Dolna część przypory wymurowana w wątku wendyjskim wiąże się z dolną częścią zachodniej ściany wieży (2).

5. Odcinek na wysokości sześciu warstw cegły, fragment przypory wymurowany w wątku gotyckim wiąże się z zachodnią ścianą wieży również wymurowaną w wątku gotyckim (3).

6. Fragment muru z wąskiej charakterystycznej w Warszawie dla I połowy XVIII wieku „cegły saskiej”.

7. Przemurowania z cegły porozbiórkowej, częściowo maszynowej, na zaprawie wapienno-cementowej.

8. Mur z cegły porozbiórkowej o bardzo różnych gabarytach wymurowany w wątku gotyckim na zaprawie wapienno-cementowej, powyżej ternu mur poddany konserwacji na początku XXI wieku z rekonstrukcją grubej trójkątnej fugi (zlikwidowane charakterystyczne dla cegły porozbiórkowej zabrudzenia).

9. Do rozkutego muru w wątku wendyjskim dostawiono mur z cegły porozbiórkowej, opisany w punkcie 7, w rozwarstwieniu warstwa gliny, rozwarstwienie z wierzchu uszczelnione zaprawą cementową użytą także do uszczelnienia spoin i reperacji muru fundamentowego ściany południowej Zamku, wykonanego z grubych kamieni narzutowych (tzw. dziki wątek)

10. Jednorodny betonowy mur oporowy z odsadzkami charakterystycznymi dla tego typu konstrukcji, wykonany podczas budowy trasy W-Z w latach 1946-1948.

11. Poziom terenu w 2015 roku.




5. Stan wiedzy o obiekcie 5.1. Stan wiedzy o historii budowlanej obiektu 23

Warszawa jako miasto lokacyjne wraz z połączoną z nim siedzibą książęcą założone zostały ok. przełomu XIII i XIV w. Układ działek rozmierzono na tzw. surowym korzeniu, czyli nie została potwierdzona koncepcja funkcjonowania w tym miejscu wcześniejszego, wczesnośredniowiecznego ośrodka. Siedziba księcia ulokowana została w południowo-wschodniej części obszaru objętego lokacją, przy krawędzi wysokiej skarpy wiślanej. Najwcześniejszy zamek) miał, jak można sądzić, bardzo tradycyjną formę, nawiązującą architektonicznie do wczesnośredniowiecznych grodów, czyli otoczony był fosą i wałem drewniano - ziemnym, które okalały drewnianą zabudowę wewnętrzną. Szczegółową jego lokalizację wyznaczał przebieg fosy, przecinającej półkolem obecny dziedziniec zamkowy. Nie udało się natomiast w sposób pewny uchwycić dalszego przebiegu fortyfikacji zamkowych, zamykających obwód od strony Wisły i obecnej al. Solidarności. Najwcześniejszą, pewnie zidentyfikowaną budowlą murowaną jest obecna Wieża Grodzka, której czas budowy ustalono na 2 ćw. XIV w., przed 1339 r. Była to budowla ceglana na fundamencie kamiennym, podpiwniczona, kilkukondygnacjowa, oszkarpowana. Poziom posadowienia wieży rozpoznano na rzędnej 15,40 npW. Do poziomu 22,40 npW zachowały się pierwotne mury wieży z licem w wątku wendyjskim. Od północy przylegała integralnie z nią związana przybudówka ze studnią. Poziom dziedzińca grodu książęcego w XIV w. znajdował się na rzędnej 20,00 npW.

W 1350 r. konstrukcje ziemne grodu książęcego od strony południowo - wschodniej uległy spaleniu. W latach 1351 – 1353, za rządów Siemowita III, południowy cypel skarpy wiślanej zajmowanej przez gród wzmocniono drewniano – ziemnym wałem o konstrukcji skrzyniowej. Odkryty na dziedzińcu Pałacu pod Blachą fragment wału był posadowiony na rzędnej 15,00 npW. W 1374 r. książę Janusz I przejął we władanie Mazowsze i najprawdopodobniej od razu przystąpił do rozbudowy grodu i wymiany drewnianej zabudowy na murowaną. Wzniesiono wtedy, dostawiony do północno – wschodniego naroża Wieży Grodzkiej, ustawiony na osi wschód zachód mur długości ok. 20,0 m. Kamienne fundamenty muru posadowiono przypuszczalnie na rzędnej 16,00 npW, ceglany trzon muru od zewnątrz licowany ceglanym opłaszczowaniem w wątku wendyjskim. Najprawdopodobniej był to mur obronny konstrukcyjnie powiązany z planowanym nowym budynkiem dworu książęcego.

W 1379 r. miała miejsce spektakularna katastrofa budowlana, skutki której w istotny sposób wpłynęły na dalszy kształt siedziby książęcej i późniejszej zabudowy Zamku Królewskiego.

23 Nie ma opracowanej oddzielnej monografii Wieży Grodzkiej w oparciu o zebrane wyniki badań historycznych, archeologicznych i architektonicznych wykonanych na obszarze Zamku Królewskiego i Starego Miasta w Warszawie w XX i XXI wieku. Stan wiedzy o obiekcie opracowano na podstawie zebranych danych z następujących opracowań: Katalog Zabytków Sztuki IS PAN, Seria Nowa Tom XI, Miasto Warszawa, część - I Stare Miasto Warszawa 1993, pod redakcją Jerzego Z.Łozińskiego i Andrzeja Rottermunda, Jerzy Garus Gród i zamek książąt mazowieckich w Warszawie. Nowe źródła archeologiczne i nowe spojrzenie, „Kronika Zamkowa”, nr 1-2/53-54/2007, Antoni Kąsinowski, Zamek Warszawski a badania architektoniczne [w:] Restytucja Zamku Królewskiego w Warszawie, Warszawa 2001, s.56-75, Michał Sekuła, Relikty umocnień obronnych warszawskiej siedziby książęcej, odkryte na dziedzińcu pałacu Pod Blachą, „Kronika Zamkowa”, nr 1-2/53¬-54/2007, s. 91-115., Warszawska siedziba książęca w świetle najnowszych badań, „Z otchłani wieków” Archeologia Warszawy, R.66 Nr 1-4/2011, 2012 str. 22, Ewa Suchodolska, Źródła pisane do dziejów Zamku książąt mazowieckich w Warszawie, „Kronika Zamkowa”, nr 1-2/53-54/2007, s. 187-210, Marek Wrede, Domus - curia - domus dualis - domus regalis - curiamurata - domus magna lapidea - lapidea regia - stary dom murowany - kamienica. Budynek południowy Zamku Królewskiego Warszawie (XIV-XVII w.). Rekapitulacja, „Kronika Zamkowa”, nr 1-2/57-58/2009, s. 9-52.,a także na podstawie danych zebranych na stronie internetowej https://www.zamek-krolewski.pl/historia/historia . Opublikowane informacje uzupełniono o dane pozyskane podczas wykonanego w 2015 roku rozpoznania terenowego i przeglądu archiwalnej dokumentacji technicznej.




Przypuszczalnie nadmierne obciążenie krawędzi skarpy nowo wznoszonym murem spowodowało osunięcie się stoków, południowego i wschodniego, cypla skarpy i w efekcie czego konstrukcja nowej budowli przesunęła się w dół, uległa całkowitemu zniszczeniu i zmiażdżyła drewniano - ziemny wał zabezpieczający podnóże skarpy. Ze względu na zakres katastrofy i zaistniałe uwarunkowania geotechniczne, kontynuowanie rozbudowy grodu książęcego w kierunku wschodnim było niemożliwe. Podjęto decyzję wzniesienia nowego domus o długości ok. 20,0 m i szerokości 14,5 m, po zachodniej stronie na zewnątrz dotychczasowych obwarowań grodu, przy nowym południowym miejskim murze obronnym. Realizacja nowej koncepcji wymagała współpracy i wsparcia warszawskich mieszczan, dlatego też w listopadzie 1379 r. Janusz I wydał, oceniany przez historyków jako unikatowy, dokument na mocy którego książę oddał mieszczanom Warszawy pięć wsi i zwolnił ich od podatków na okres ośmiu lat w zamian za wybudowanie murów miejskich, w tym południowego muru obronnego łączącego Wieże Dworzan (późniejszą Bramę Krakowską) z Wieżą Wielką (późniejszą Wieżą Grodzką). Wykonany, wraz z nowym palatium, w latach 1380 – 1388 południowy mur wewnętrznego obwodu średniowiecznych fortyfikacji miejskich, grubości 1,4 m, z ceglanym opłaszczowaniem w wątku wendyjskim, został dostawiony od zachodu do przypory wzmacniającej północno – zachodnie naroże Wieży Grodzkiej na kamiennym fundamencie na rzędnej ok. 22,10 npW. Ten sam mur przy Bramie Grodzkiej miał fundamenty na poziomie 22,75 npW a przy obecnym południowo zachodnim narożu obecnego Zamku Królewskiego nie niżej niż 22,90 npW. W 1972 roku zewnętrzny mur obwodowy skrzydła południowego Zamku Królewskiego został odcinkami podbity i przy Wieży Grodzkiej posadowiony na ławie betonowej na poziomie 18,40 npW. Wschodni odcinek miejskiego muru obronnego, dostawiony od północnej strony do Wieży Żuraw, był wybudowany później – około 1400 roku i miał grubość 0,9 m, co tłumaczy się problemami finansowymi miasta po pożarze w 1384 r. Dostawienie miejskich murów obronnych do murowanych wież dawnego grodu spowodowało utracenie przez siedzibę książęcą indywidualnego znaczenia obronnego.

W 1 ćw. XV (do 1429 r) książę Janusz I wzniósł domus magne - swoją nową, murowaną, reprezentacyjną siedzibę, ustawioną w taki sposób aby w linii prostej łączyła Wieżę Żuraw i Wieżę Grodzką, po przekątnej majdanu dawnego grodu z XIII w. Nietypowe, jak na ówczesne rozwiązania budowlane stosowane przy wznoszeniu zamków, ustawienie nowego domu książęcego można wytłumaczyć specyficznymi uwarunkowaniami geologicznymi i ukształtowaniem skarpy wiślanej po katastrofie budowlanej jaka miała miejsce na poczatku 4 ćw. XIV w. Domus magne miał trzy pomieszczenia w przyziemiu, dwie kondygnacje naziemne i niepełne podpiwniczenie (tylko północne pomieszczenie) w trakcie budowy. Narożnik północno-wschodni był wzmocniony skośną szkarpą. Pomieszczenie piwniczne przykryte było sklepieniem czteropolowym, krzyżowym z gurtami i wsparte na ośmiobocznym słupie. Nad przyziemiem i piętrem były stropy drewniane. Zewnętrzny mur obwodowy, dostawiony od północy do północno – wschodniego naroża Wieży grodzkiej, był posadowiony na rzędnej 16,75 npW. W wykopie wykonanym w 2015 r, na odkrytym do rzędnej 19,70 npW licu zachodniego muru Wieży Grodzkiej, wątek wendyjski zachował się do rzędnej 22,00 npW, w najwyższym punkcie do 22,36 npW. Powyżej, do rzędnej 23,25 npW ściana została wzniesiona w wątku gotyckim z cegieł o podobnych wymiarach do cegieł użytych w murze o wątku wendyjskim. Lico opłaszczowania w wątku gotyckim nie było tak starannie opracowane jak opłaszczowanie w wątku wendyjskim – spoiny pozostawiono puste, bez fugowania. Wyższe partie murów obwodowych Wieży Grodzkiej zostały wzniesione po 1945 roku, z cegły porozbiórkowej z otworzeniem wątku gotyckiego. Nadbudowa Wieży Grodzkiej w średniowieczu mogła nastąpić najwcześniej po 1379 roku, kiedy dostawiano od zachodu miejski mur obronny, ale ponieważ przy poniesieniu Wieży zastosowano




wątek gotycki, bardziej prawdopodobne jest iż budowę dwóch wyższych kondygnacji Wieży wykonano przy okazji budowy domus magne w 1 ćw. XV w.

Osunięcie się południowo – wschodniej krawędzi skarpy wiślanej w 4 ćw. XIV w. spowodowało, widoczne na profilach geologicznych, przerwanie w skarpie warstw wodonośnych i uaktywnienie się nowych wycieków wód gruntowych na stokach skarpy. W 1484 roku zarejestrowano pierwszą wzmiankę o cieku/strumieniu nazywanym „Kamionką” wypływającym blisko Wieży Grodzkiej. Przypuszczalnie w wyniku uaktywnienia się „Kamionki” i wypłukiwania warstw geologicznych na krawędzi stoku, a także w efekcie podmywania skarpy przy kolejnych powodziach (zarejestrowanych w 1473 i 1493 r.), nastąpiło kolejne naruszenie stabilności skarpy, skutkiem czego miała miejsce, w obrębie Wieży Grodzkiej, co najmniej druga katastrofa budowlana. Od 1475 roku w źródłach dawną Wieżę Wielką określa się jako „wieża uszkodzona” (turris rupta), „złamana” (fracta) lub „zawalona” (colapsa). Zawaleniu uległy wyższe kondygnacje wieży wzniesione w wątku gotyckim, co potwierdzają wyniki nadzoru archeologicznego prowadzonego przy remoncie Pałacu pod Blachą w latach 2004 – 2008 a także zarysowania zarejestrowane w 2015 r. poniżej rzędnej 23,25 npW na zachodnim licu Wieży. Wiadomo, że w 1519 roku przekazano pieniądze na rozpoczęcie naprawy zniszczonej wieży, jednak najprawdopodobniej, nie przywrócono wtedy dawnej wysokości budowli, gdyż w dalszym ciągu była określana jako „Wieża złamana”. Potwierdzają to najstarsze widoki Zamku z końca XVI i początku XVII w., na których Wieża jest tej samej wysokości co jednopiętrowy Dwór Wielki.

Na podstawie archiwaliów wiadomo, że w momencie przejęcia Mazowsza przez Króla Zygmunta Starego na terenie zamkowym znajdowały się dwa dwory: Curia Magna - dawna siedziba księcia, w którym zlokalizowane były: Dom Duży, Palatium, kuchnia, Wieża, mury obronne, dwa domy drewniane (stary i nowy), mały domek, łaźnia, stajnia i brama naprzeciw Wisły oraz zbudowany w połowie XV w. Curia Minor składający się z kilku domów będących mieszkaniem księżnej Anny. Do zespołu zamkowego należała też powstała na przełomie XIV i XVw. dwuizbowa siedziba sądu ziemskiego - Szopa Sądowa i Mała Brama. W latach 1526-1531 wykonano podpiwniczenie środkowej części Domu Dużego ze sklepieniem kolebkowym i otworami okiennymi od strony wschodniej i zachodniej od strony Wisły wzmocniono skarpami, wyremontowano drewniany ganek na murach obronnych oraz Wieżę Grodzką. W 1549 r. od południa do Wieży dostawiono aneks – przybudówkę.

Po 1568 r. więzienie w którym odsiadywano wyroki sądu grodzkiego (starościńskiego) z Szopy zostało przeniesione do dolnej kondygnacji Wieży Grodzkiej. Zachowało się ok. 117 rytów herbów, gmerków i innych wyobrażeń pozostawionych przez więźniów na ścianach. Wśród nich - na ścianie północnej, na lewo od wejścia z Piwnicy Studziennej, widoczna jest data: 1630.

W latach 1569-1571 przebudowano dawną rezydencję książęcą – Dom Duży przekształcając ją w gmach sejmowy. Podpiwniczono jego południowe pomieszczenie czteropolowym sklepieniem krzyżowym wspartym na słupie, przy okazji rozbierając część przybudówki ze studnią dostawioną od północy do Wieży Grodzkiej. Stropy drewniane nad przyziemiem zastąpiono sklepieniami wspartymi na slupach. Powstały w ten sposób sale o jednym, trzech i dwóch słupach. Pod słupy w środkowym pomieszczeniu wprowadzono podmurowania sklepienia. Wykonanie sklepień pociągnęło za sobą zmianę poziomów użytkowych. Przyziemie stało się wyższe, co spowodowało konieczność zmiany w komunikacji pionowej i w architekturze elewacji. W 1569 r. na wierzchniej sali nadmurowano ściany i wprowadzono nowy strop, oraz nową więźbę dachową wraz z pokryciem. W 1570 r. w sali wielkiej radnej, określanej też jako Poselska przebito dwa okna. Jednocześnie zagruzowano pachy sklepień przyziemia i prawdopodobnie wykonano posadzkę. W 1571 r. zakończono tynkowanie




wielkiej sali radnej, wstawiono piece w izbie jadalnej, w izbie radnej i w izbie przed salą radną. W tym tez czasie przeprowadzono remont kapitalny Domu starego murowanego czyli dawnego palatium, będącego siedzibą starosty warszawskiego oraz mieszczącego kancelarie urzędu i sądu grodzkiego. Wykonano nowe stropy, więźbę dachową , pokrycie dachówką oraz wymurowano nowe szczyty. Także w 1571 r. zakończono budowę Nowych Gmachów Króla Jego Mości. Nowy Dom Królewski dobudowano od północy w miejscu rozebranej Wieży Żuraw, i posadowiono na wysokiej piwnicy z zewnętrzną okrągłą klatką „wschodów kręconych”. Jego nieco archaiczna forma nawiązywała do zamku – „wieży mieszkalnej” Zygmunta I w Piotrkowie, wzniesionego pół wieku wcześniej. Wśród sal apartamentu królewskiego pierwszego piętra znalazły się utrzymana w ciemnej tonacji sypialnia, obszerna sień, izba jadalna oraz wzorowana na wawelskiej „altana” – sala prospektowa, spełniająca potrzebę kontaktu z krajobrazem.

Od roku 1598 znikały liczne, wolnostojące zabudowania towarzyszące zamkowi. Z inicjatywy i woli Króla Zygmunta III Wazy powstało nowe, pięcioboczne założenie rezydencjonalne. Budowa rozpoczęła się w 1598 r i zakończyła się w 1620 roku. W pierwszej kolejności scalono dawną zabudowę gotycko – renesansową od strony wschodniej ustawioną na krawędzi skarpy wiślanej, w następnej kolejności dostawiono skrzydło północnej, gdzie król zamieszkał w 1611 r. Rozbudowę zakończono w latach 1613 – 1619 postawieniem skrzydła zachodniego i południowego. Zewnętrzną fasadę skrzydła południowego wzniesiono na pozostałościach średniowiecznego miejskiego muru obronnego i na reliktach zabudowy dawnego Palatium.

Do 1596 roku Podnóże skarpy wiślanej zabezpieczone było drewnianą palisadą24. Stok skarpy rozdzielony był na dwie części wąwozem z drogą prowadzącą do Wisły. Stromy stok północny przylegał do Curia Maior. Łagodny stok południowy, o dwa metry niższy od północnego przylegał do Curia Mino. Równolegle do wazowskiej przebudowy Zamku, zbocze wschodniej skarpy przekształcono w dzieło obronne na które składał się murowany przedwał z dwoma bastionami i trzema kurtynami oraz ziemny wał ukształtowany na zniwelowanych stokach skarpy. Wzniesiony w systemie starowłoskim wschodni, murowany front fortyfikacji nowożytnych Zamku Królewskiego był ustawiony równolegle do północno – wschodniego skrzydła pięcioboku wazowskiego. Bastiony były symetrycznie rozstawione. Lewe czoło południowego bastionu i prawe czoło północnego bastionu były ustawione wzdłuż brzegu Wisły. Bastiony miały krótkie tzw. ciasne barki. Kurtyny: północna i południowa zostały na pewno wykonane w całości – potwierdzają to wiarygodne przekazy ikonograficzne25 i wyniki badań terenowych w piwnicach skrzydła północnego Pałacu pod Blachą. Ze względu na późniejsze przekształcenia zagospodarowania stoku skarpy (m.in. budowę konstrukcji wsporczej ul. Steinklera) i przebudowę Pałacu pod Blachą (wzniesienie masywnych fundamentów Biblioteki Stanisławowskiej) relikty konstrukcji poprzecznych kurtyn znajdują się obecnie w głębi skarpy, pod późniejszą zabudową i brak jest do nich dostępu. Lokalizację i wielkość poprzecznych kurtyn ustalono na podstawie analizy kształtu zinwentaryzowanych murów wazowskich, zadokumentowanych na cyfrowo opracowanej mapie geodezyjnej. Południowa kurtyna o maksymalnej długości 50 m, mogła przylegać do Wieży Grodzkiej lub do zwartego rumoszu powstałego po zawaleniu się XIV – wiecznych murów i wałów obwodowych przy południowo – wschodnim narożu grodu książęcego.

24 W Stancji nr 6 u podnóża muru wschodniej kurtyny znaleziono pale drewniane wzmacniające brzeg rzeki, drewno zostało ścięte w 1592 i 1596 r. J. Garus op.cit., M. Leszczyński, J. Łoziński op.cit., 25 A. Boot, Widok ogólny Warszawy, 1627; W. Hondius, Portret Marii Ludwiki, 1649 r. w tle portretu fragment panoramy Warszawy; E.J. Dahlberg, Widok ogólny Warszawy, 1656 r. rysunek wykonany przed bitwą 28-30.07.1656 r. lub w okresie 31.07-01.09.1656 r .




Północna kurtyna o maksymalnej długości 40 m, być może skleszczowana, była ustawiona wzdłuż granicy rozdzielającej grunty przynależące do Zamku od posesji należących do Kanoników Warszawskich.

Wschodnie lico kurtyny nachylone jest pod kątem 740. Do rzędnej ok. 4,20 m npW zostało ono starannie opłaszczowane ciosami wapiennymi. Pierwotny poziom, powyżej którego kurtyna była eksponowana znajdował się na rzędnej 2,50 m powyżej lustra Wisły. Powyżej kamiennego cokołu wschodnie lico muru kurtyny było opłaszczowane jedną warstwą cegieł prawdopodobnie w wątku holenderskim (być może od początku zatartych jedną warstwą tynku wapiennego). Badania nie wykazały lokalizacji wałka kordonowego poniżej poziomu 9,50 n pW. U podstawy grubość muru wynosi co najmniej 400 cm. Na rzędnej ok. 7,50 n 0W mur kurtyny, szeroki w tym miejscu 220-240 cm, został zawężony od strony zachodniej o ok. 100-120 cm.

Kurtyna południowa, znajdujaca się w głębi skarpy pod północnym skrzydłem Pałacu pod Blachą, z racji obudowania późniejszymi masywnymi murami jest niedostępna dla badań niszczących. Jedynie w jednej piwnicy przy północno – wschodnim narożu Biblioteki Królewskiej rozpoznano dwa mury wzniesione w tej samej technice budowlanej co fortyfikacje wazowskie. Pierwszy to mur kamienno - ceglany wzniesiony z połamanych cegieł i kamieni narzutowych. Został on odsłonięty od zachodniej strony na całej swej wysokości. Poziom posadowienia muru znajduje się na rzędnej 12.40 npW. Dzisiejsza korona muru jest na poziomie 14,15 n0W. Mur w swoim kształcie podobny jest do ostróg wzmacniających wschodnią kurtynę. Jego wysokie posadowienie stało się zrozumiałe po rozpoznaniu przez archeologów, w jego najbliższym sąsiedztwie, umiejscowienia warstwy calcowej - spiaszczonej gliny, której przycięty od góry wierzch znaleziono na rzędnej 12.50 n0W. Tak więc mur podczas wznoszenia został posadowiony na półce wyciętej w calcu na krawędzi południowo - wschodniego stoku Skarpy Wiślanej. Drugi mur odsłonięto na szerokość 50 cm. Spód muru znajduje się na rzędnej 10.47 npW. W trakcie użytkowania mur został podniesiony o około 45 cm, do rzędnej 12.97 npW. W najbliższym sąsiedztwie opisywanego muru wykopy archeologiczne pogłębiono do poziomu około 9.00 npW i nie natrafiono na warstwę calcową. Ze względu na trudne warunki gruntowe, stale napływającą wodą z warstw wodonośnych, zaniechano dalszych prac ziemnych.

Budowa na początku XVII w. bastionowych fortyfikacji wazowskich, o masywnej murowo – ziemnej konstrukcji, wstrzymała zjawiska osuwiskowe w rejonie południowo - wschodniej skarpy zamkowej.

Przed rokiem 1637 w skrzydle południowym powstał zespół sal z głęboką sceną i widownią wyposażonych w instrumentarium pozwalające wystawiać przedstawienia w bogatej barokowej scenografii. W latach 1637-1643 w skrzydle wschodnim Zamku przebudowano apartamenty królewskie i reprezentacyjne.

W latach 1651 – 1655 Wawrzyniec Reffus, kowal i płatnerz na dworze króla Jana Kazimierza, wybudował on parterową kamienicę dostawioną do lewego czoła południowego bastionu fortyfikacji wazowskich.

W latach 1655 - 1657 podczas szwedzkiej okupacji zniszczeniu uległ wystrój architektoniczny oraz rozgrabiono bogaty wystrój wnętrz Zamku. Spalony został Stary Zamek oraz rozebrany pałacyk Karola Ferdynanda. Istotnie uszkodzona została także kamienica Reffusa. Do roku 1658 Zamek został przysposobiony do użytkowania. Ponowna dewastacja Zamku dokonała się w latach 1702 – 1704 podczas wojny północnej. Za panowania Wettinów zakończył się ostatecznie proces kształtowania się zewnętrznego wyglądu Zamku. W latach 1720 – tych przekształcono układ funkcjonalny apartamentów królewskich, nadbudowano dawny Dom Wielki i przebudowano Salę Senatorską. Również w 1720 roku wyremontowaną dawną




kamienicę Reffusa, należącą od początku XVIII w. kanonika wileńskiego Krzysztofa Białłozora, zakupił podkomorzy koronny Dominik Jerzy Lubomirski i rozpoczął stopniową przebudowę, która trwała do lat 1730 - tych. Budynek zyskał nowy kształt architektoniczny, a ze względu na pokrycie dachu blachą miedzianą, również nową nazwę – „Pałac Pod Blachą”. Przed 1733 rokiem wymurowano północna oficynę Pałacu nie stykającą się z zabudową skrzydła wschodniego Zamku Królewskiego.

W latach 1739 – 1746 przebudowano część wschodnią Zamku wznosząc tzw. Skrzydło Saskie. Po 1765 roku górną krawędź wschodniej skarpy zamkowej wzmocniono ceglanym murem oporowym posadowionym punktowych fundamentach spiętych łukami.

W 1760 roku korpus główny Pałacu Pod Blachą, po zniszczeniach zaistniałych w wyniku pożaru, rozbudowano w kierunku zachodnim.

W latach 1765 – 1766 u podnóża wschodniej skarpy zaadaptowano i rozbudowano budynek Dawnych Sklepów, tworząc dla dworzan Wielką Oficynę Taras. Po pożarze skrzydła południowego Zamku Królewskiego w 1767 odbudowano dwa zniszczone piętra ze zmienionymi elewacjami od dziedzińca. W 1776 roku król Stanisław August Poniatowski kupuje Pałac pod Blachą. W latach 1778-1782 zburzono całkowicie dawna północną oficynę Pałacu pod Blachą i od podstaw zbudowano nową dwukondygnacyjna oficynę wraz z Biblioteką Królewską, częściowo posadowioną na pozostałościach południowej kurtyny fortyfikacji wazowskich i połączoną klatką schodową z Wieżą Grodzką i wschodnim skrzydłem Zamku. W tym tez czasie, do południowego skrzydła Zamku Królewskiego, pomiędzy Bramą Grodzką a Wieżą Grodzką dostawiono dwukondygnacyjną oficynę z pomieszczeniami sanitarnymi dla dworzan.

W latach 1818 – 1825 wybudowano od strony Wisły wały przeciwpowodziowe i w ramach nowej aranżacji górnych i dolnych ogrodów zamkowych wzniesiono przesklepioną ulicę Boczną – tzw. Arkady Kubickiego. Wschodnia ściana Arkad, z punktowymi fundamentami spiętymi łukami, została posadowiona na palach olchowych i dębowych, natomiast zachodnią ścianę oparto na murach Sklepów Dawnych i fortyfikacji wazowskich, dodatkowo wzmocnionymi ceglanymi łukami. W latach 1818-1829 przeprowadzono remont apartamentów królewskich i wybudowano balkon wzdłuż elewacji skrzydła południowo- wschodniego Zamku.

W latach 1844 – 1846 w miejscu wyburzonych wcześniej zabudowań zespołu kościoła i klasztoru zakonu Bernardynek oraz domów między Zamkiem a katedrą, konstruktor Feliks Pancer wybudował wiadukt - pierwszą część Nowego Zjazdu do mostu, który w latach 1859-1864 został wzniesiony wg projektu Stanisława Kierbedzia. W latach 1840 - tych pod kierunkiem architekta Adama Idźkowskiego dokonano przebudowy skrzydła południowego i korpusu glownego Pałacu pod Blachą. W latach 1851-1852, inżynier Ludwik Koriot, nawiązując do wcześniejszych koncepcji Jakuba Kubickiego i Henryka Marconiego, przebudował elewacje Zamku, zachodnią i południową, które zostały rozczłonkowane pilastrami według dekoracji nawiązującej do wcześniej wybudowanej przybudówki przy skrzydle południowym. Dobudowana została także attyka, ozdobiona wazami i gipsowymi girlandami. Parter Zamku ozdobiono płaskim boniowaniem. Remont zakończono malując elewacje na ceglasto – pomarańczowy kolor.

Od 1915 do końca 1927 roku prace pomiarowe, budowlane i konserwatorskie na Zamku Królewskim były prowadzone pod kierunkiem Kazimierza Skórewicza Odsłonięto wtedy od dziedzińca gotycką elewację Domu Wielkiego i przykryto Wieżę Grodzką wysokim namiotowym dachem krytym dachówką. Elewacjom nadano nową szatę, usuwając opilastrowanie i attykę z poł. XIX w., przywrócono wysoki dach, pokryty dachówką holenderską. Zamek odzyskał kształty dawnej bryły architektonicznej, która miała być dodatkowo podniesiona przez szeroką fosę przed elewacją zachodnią i południową z mostkami przy Wieży Zygmuntowskiej i Wieży Grodzkiej. Na




początku 1928 roku Skórewicz został odwołany. W 1930 roku Adolf Szyszko-Bohusz przedstawił projekt urządzenia obszaru Podzamcza. Projekt ten przewidywał skierowanie ruchu ulicą Bugaj pod arkadami tarasu zamkowego na Mariensztat, usunięcie koszar na podzamczu i przywrócenie ogrodu oraz budowę domów mieszkalnych dla urzędników administracji prezydenckiej. W ramach przekształceń właściwej bryły Zamku zastąpiono tradycyjną dachówkę blachą miedzianą, rozebrano oficynę saską przy Wieży Grodzkiej, przebudowano samą Wieżę, znosząc hełm dachówkowy zbudowany przez Skórewicza, podnosząc ją i urządzając na szczycie płaski taras widokowy, odremontowano też zewnętrzne elewacje, gdzie wymieniono części kamieniarki, zaś narożniki ozdobiono boniami. W drugiej połowie lat 1930 – tych, w ramach prowadzonego przez Szyszko - Bohusza remontu rozebrano, przylegającą do Wieży Grodzkiej, drugą kondygnację oficyny północnej Pałacu pod Blachą.

Po wysadzeniu w 1944 roku naziemnych murów Zamku Królewskiego, zachowała się jedna gotycka, podziemna kondygnacja Wieży Grodzkiej, do 1946 roku zakryta grubą warstwą gruzu ceglano – kamiennego. Poza Piwnicą Więzienną w Wieży zachował się także, pełnej wysokości fragment styku murów skrzydła południowego i południowo – wschodniego od strony wewnętrznego dziedzińca Zamku. W skrzydle północnym Pałacu pod Blachą częściowemu zniszczeniu uległa klatka schodowa na styku Biblioteki Królewskiej z Wieżą Grodzką. W latach 1946 – 1948 w ramach realizacji założenia Trasy W-Z wykonano na skarpie południowej dwa betonowe mury oporowe, obłożone kamiennymi ciosami. Górny mur oporowy, schodkowo od strony oziomu zawężający się ku górze, ustawiono równolegle do południowego skrzydła Zamku i dostawiono od zachodu do południowo – zachodniego naroża Wieży Grodzkiej. Zasadnicza, z kamiennym opłaszczowaniem, konstrukcja muru oporowego jest zdylatowana w odległości ok. 65 cm od zachodniego muru Wieży. W 1947 roku, wykorzystując zachowane kamienne pozostałości, odtworzono Bramę Grodzką. Na otwarcie Trasy W- Z w 1948 roku ruiny Wieży Grodzkiej częściowo odgruzowano i przykryto drewnianym zadaszeniem.

W takim stanie obiekt zachował się do 1963 roku, kiedy w ramach aranżacji tarasu widokowego i przestrzeni przeznaczonej do rekreacji dekorowanej pozostałościami historycznej konstrukcji Zamku Królewskiego eksponowanymi w postaci tzw. trwałej ruiny – w latach 1961 – 1964 rozebrano wysoki fragment murów na styku skrzydła południowego i Curia Maior, wyremontowano klatkę schodową przy Bibliotece Królewskiej i połączono ją z nadbudowaną, o co najmniej połtora kondygnacji, Wieżą Grodzką. Zrekonstruowano także skośne przypory przy narożach Wieży. Do ustalenia pozostaje czy wtedy częściowo przemurowano górne fragmenty wewnętrznego opłaszczowania murów Piwnicy Więziennej i przykryto ją płytą żelbetową, czy też prace te wykonano 10 lat później przy odbudowie Zamku. Przypuszczalnie z 1 połowy lat 1960 - tych pochodzi część zewnętrznego opłaszczowania zachodniej ściany Wieży Grodzkiej przy styku z fundamentem skrzydła południowego Zamku. Na podstawie zapisów graficznych i dopisanych uwag na rysunkach projektu odbudowy piwnicy i parteru Zamku, należy wysunąć następujące wnioski: wzniesione w latach 1960 – tych, jako pełne bez żadnych otworów okiennych mury naziemne Wieży Grodzkiej podczas właściwej odbudowy Zamku zostały rozebrane, natomiast w Piwnicy Więziennej wykonano wtedy betonową posadzkę z wierzchem na rzędnej 20,55 m npW. W latach 1971 – 1973 A. Kąsinowski nie prowadził badań architektonicznych wewnątrz Wieży poniżej tej rzędnej. Zarówno klatkę schodową i częściowo odbudowaną Wieżę przykryto, zasłoniętym niewysoką attyką, płaskim stropodachem z poszyciem z blachy w arkuszach. W latach 1971 – 1973 podczas badań architektonicznych A. Kąsinowski najniższy poziom murów Wieży Grodzkiej ustalił na rzędnej 16,50 m npW – był to poziom lustra wody w studni znajdującej się w północnej dobudówce przy Wieży.




W 1972 roku historyczne fundamenty skrzydła południowego Zamku Królewskiego przegłębiono na potrzeby powojennej odbudowy. Na odcinku pomiędzy Bramą Grodzką a Wieżą Grodzką podbicie wykonano poniżej rzędnej 20,75 m npW. Nowe fundamenty oparto na ławie posadowionej na rzędnej 18,40 npW. Zgodnie z projektem odbudowy mury obwodowe parteru Wieży Grodzkiej wykonano jako warstwowe z ceglanym opłaszczowwaniem od zewnątrz i wewnątrz grubości 38 cm. W trzonie murów zlokalizowano min. szachty technologiczne i przewody instalacyjne. Nową posadzkę z płytek ceramicznych w Piwnicy Więziennej, z wierzchem na rzędnej 20,79 m npW, wykonano bez głębszych prac ziemnych, po skuciu wcześniej wykonanej warstwy betonowej. Wierzch posadzki na parterze w Wieży Grodzkiej jest na poziomie 23,96 m npW, a więc 34 cm powyżej poziomu terenu po zachodniej stronie Wieży.

Wnętrza Zamku Królewskiego w pełni użytkowane są od 1984 roku. W 1989 roku zabudowa Pałacu pod Blachą została przekazana w administrację Zamku Królewskiego. W latach 2004 – 2008 przeprowadzono kompleksowy remont Pałacu pod Blachą. W pierwszym etapie remontu, w latach 2004 – 2005 wykonano izolację przeciwwilgociową zewnętrznych murów obwodowych, badania archeologiczne oraz utwardzony wjazd tymczasowy z ul. Grodzkiej na dziedziniec Pałacu. Przy opracowywaniu danych do projektu zabezpieczenia palami południowej skarpy zamkowej wzdłuż tymczasowej drogi wjazdowej, ustalono poziom posadowienia Wieży Grodzkiej na rzędnej 15,40 m npW (poniżej 15,80). W drugim etapie, w latach 2006 – 2008, poza generalnym remontem korpusu głównego i skrzydeł bocznych, wykonano żelbetową, dwukondygnacyjną komorę podziemną oraz kanał technologiczny z instalacjami sanitarnymi ułożony pomiędzy ścianą zachodnią podziemnej komory i piwnicami w skrzydle południowym Zamku Królewskiego.




Robocze zestawienie danych odnośnie poziomów posadowienia poszczególnych murów wokół Wieży grodzkiej, sporządzone na potrzeby niniejszego opracowana, 2015.




5.2. Stan wiedzy – wybrana ikonografia i kartografi a Hipotetyczne próby odtworzenia kształtu zabudowy grodu książęcego w Warszawie sprzed 1350 roku. Od południa – murowana Wieża Wielka (Wieża Grodzka) - zachowana do XX w, od północy – murowana Wieża Żuraw – rozebrana w XVI w. Kształt skarpy wiślanej niezgodny ze stanem rzeczywistym.




Widok zabudowy Zamku Królewskiego od wschodniej strony po 1587 r.

Widok zabudowy Zamku Królewskiego od wschodniej strony, Ch.Melich po 1619 r.




Rekonstrukcja zarysu wschodniego frontu fortyfikacji wazowskich na podstawie wyników badań archeologicznych i historyczno – architektonicznych przeprowadzonych w latach 1995 – 2008 r.




Rekonstrukcja teatru królewskiego w południowym skrzydle Zamku po 1637 r.




Fragment panoramy Warszawy, widok Zamku Królewskiego od strony Wisły, W. Hondrius, 1649r.

Widok ogólny Warszawy, widok Zamku królewskiego od strony Wisły, E. J. Dahlbergh, 1656r.




Pomiary zabudowy zamkowej w 1 ćw. XVIII w.




C. Hubner, plan Warszawy z 1733 r.

P.Ricaud de Tiregaille, plan Warszawy z 1762 r.




J. Ch. Kamsetzer, Fragment planu sytuacyjnego Zamku Warszawskiego, pomiar 1784 r.




Widok Zamku Królewskiego od strony południowej. Kształt Wieży Grodzkiej i przylegającej do niej zabudowy w 4 ćw. XIX w.




Widok Zamku Królewskiego od strony południowej. Kształt Wieży Grodzkiej i przylegającej do niej zabudowy w 1 ćw. XX w. (przed 1928 r.)




K. Skórewicz, Zamek Królewski w Warszawie. Schematyczny wykaz murów według epok ich powstania, przyziemie, 1924 r. A. Szyszko-Bohusz, Projekt regulacji otoczenia Zamku Królewskiego, 1930 r.




Zamek Królewski, Pałac pod Blachą, Elewacja południowa, pomiar OBIZ, 1934-37 r. Wieża Grodzka po wyburzeniach zabudowy zamkowej na skarpie południowej, 1937 r.




Wieża Grodzka po przebudowie wg projektu A. Szyszko – Bohusza, po 1938 roku.




Wieża Grodzka po przebudowie wg projektu A. Szyszko – Bohusza i po pożarze w 1939 roku.




Stan zniszczenia zabudowy zamkowej i Wieży Grodzkiej po wysadzeniu części naziemnej Zamku Królewskiego w 1944 roku. Zdjęcia z 1945 r.




Stan zachowania Wieży Grodzkiej w 1946 roku. Widoczne drewniane zadaszenie zabezpieczające zachowane relikty klatki schodowej przy Bibliotece Królewskiej oraz zakryte gruzem pozostałości Wieży Grodzkiej.




Stan zachowania Wieży Grodzkiej w 1948 roku, po postawieniu południowego muru oporowego i schodów terenowych w ramach budowy Trasy W-Z. Widoczne zburzone mury obwodowe południowej XVI wiecznej przybudówki oraz lico południowego muru XIV wiecznej Wieży z strzępiami po rozebranej środkowej przyporze. Na drugim planie widoczny, rozebrany na początku lat 1960 – tych, relikt południowo – wschodniego narożnika dziedzińca wewnętrznego Zamku Królewskiego.




Stan zachowania Wieży Grodzkiej w 1948 roku, po zakończeniu budowy Trasy W-Z.




Stan zachowania Wieży Grodzkiej w 1948 roku, po zakończeniu budowy Trasy W-Z. Na drugim planie widoczny, rozebrany na początku lat 1960 – tych, relikt południowo – wschodniego narożnika dziedzińca wewnętrznego Zamku Królewskiego.




Stan zachowania Wieży Grodzkiej na początku lat 50 – tych XX w, po zakończeniu budowy Trasy W-Z. Na drugim planie widoczny, rozebrany na początku lat 1960 – tych, relikt południowo – wschodniego narożnika dziedzińca wewnętrznego Zamku Królewskiego oraz fragment wschodniej ściany Zamku z tzw. „oknem Żeromskiego”.




Stan zachowania Wieży Grodzkiej w latach 1950 – tych.




Stan zachowania Wieży Grodzkiej w 1960 roku. Na drugim planie widoczny, rozebrany na początku lat 1960 – tych, relikt południowo – wschodniego narożnika dziedzińca wewnętrznego Zamku Królewskiego.




Wieża Grodzka w kształcie zaaranżowanym jako „trwała ruina” po 1964 roku. Naziemna część Wieży nadbudowana i zadaszona w latach 1963 – 1964.




Wieża Grodzka w kształcie zaaranżowanym jako „trwała ruina” po 1964 roku. Naziemna część Wieży nadbudowana i zadaszona w latach 1963 – 1964.

Wieża Grodzka w kształcie zaaranżowanym jako „trwała ruina” po 1964 roku pokazana na projekcie przejścia podziemnego przy tunelu Trasy W-Z z 1966 roku.




Zabudowa Zamku Królewskiego zaaranżowana jako „trwała ruina” wewnatrz przestrzeni rekreacyjnej , po 1964 roku.




Zachowane mury historycznej zabudowy Zamku Królewskiego w trakcie odsłaniania po 1970roku.




Zachowane mury historycznej zabudowy Zamku Królewskiego w trakcie odsłaniania po 1970roku.

Budowa południowej fasady Zamku Królewskiego po podbiciu fundamentów w 1972 roku.




Fragment planu parteru z projektu odbudowy Zamku Królewskiego z rysunkiem przyziemia Wieży Grodzkiej, 1971 r.




Fragment planu pierwszego pietra z projektu odbudowy Zamku Królewskiego z rysunkiem pierwszej naziemnej kondygnacji Wieży Grodzkiej, 1971 r. Widoczna warstwowa budowa ścian obwodowych.




Wykop ziemny prostopadły do południowej fasady Zamku królewskiego wykonany podczas

remontu Pałacu pod Blachą w latach 2006 – 2008.




Wykop ziemny prostopadły do południowej fasady Zamku Królewskiego wykonany podczas

remontu Pałacu pod Blachą w latach 2006 – 2008.




Fragment projektu zabezpieczenia skarpy południowej przy wykonaniu tymczasowej drogi

dojazdowej na czas remontu w latach 2004 – 2008.




Fragment profilu geologicznego , prostopadłego do wschodniej skarpy zamkowej, z roku 1971.




Legenda profilu geologicznego z roku 1971




Fragment profilu geologicznego, prostopadłego do południowej skarpy zamkowej, z roku 1997.




Zachowane „ryty” – gmerki na historycznych murach Piwnicy Więziennej w Wieży Grodzkiej.




5.3. Wyniki bada ń technicznych wykonanych w 2015 r. W ramach zlecenia polegającego na wykonaniu dokumentacji projektowej odwilgocenia

Piwnicy Więziennej w Wieży Grodzkiej, wykonano specjalistyczne badania niezbędne do wykonania projektu, m.in. wykonano odkrywek sondażowe do spodu fundamentu. Przygotowano program prac specjalistycznych badań potrzebnych do oceny stanu technicznego zachodniej ściany fundamentowej Wieży Grodzkiej Zamku Królewskiego i niezbędnych do wykonania projektu osuszenia i zaizolowania ścian piwnicznych Wieży Grodzkiej. W ramach tego programu uzgodniono z Inwestorem wykonanie wykopów wzdłuż całej długości zachodniej ściany Wieży Grodzkiej. Wykonany wykop ograniczony jest od północy, wschodu i południa ścianami murowymi, od zachodu pionowe ściany wykopu były rozpieranie systematycznie wraz z pogłębianiem wykopu. Założona głębokość wykopu ok. 4 metry poniżej poziomu terenu została osiągnięta i nie napotkano wody gruntowej. Dalsze przegłębianie wykopu sprawiło, że na głębokości 4,90m ppt osiągnięto warstwę glin silnie nawodnionych i zaprzestano prowadzenie prac związanych z przegłębianiem wykopu. Warstwa glin silnie nawodniona sugeruje na istnienie naporowego zwierciadła wody gruntowej znajdującej się pod warstwą nieprzepuszczalną. Wykop pozwolił na określenie stanu technicznego ściany i jej zawilgocenie, jednakże spodu fundamentów wieży Grodzkiej nie osiągnięto. Zgodnie z konserwatorskimi wytycznymi prowadzenia prac celem wykopu było przeprowadzenie następujących badań:

a) ustalenie stanu technicznego zachodniego muru piwnicy i fundamentów Wieży Grodzkiej z oceną stanu zachowania cegieł i zapraw,

b) ustalenie poziomu posadowienia fundamentów zachodniej ściany Wieży Grodzkiej, c) ustalenie poziomu lustra wód gruntowych i ewentualnie ustalenie kierunku napływu

wód gruntowych, d) ustalenie zakresu i stopnia zawilgocenia zachodniego muru piwnicy i fundamentów

Wieży Grodzkiej. Celi b i c nie zrealizowano z uwagi na podjęte uzgodnienia z Inwestorem oraz wysoki,

naporowy poziom zwierciadła wody gruntowej. Stan techniczny zachodniego muru Wieży Grodzkiej do poziomu 19.9 m jest zadowalający i

nie wymaga ingerowanie w jego strukturę w celu wykonania wzmocnień konstrukcyjnych. W celu rozpoznania zakresu i skali problemu zawilgocenia Piwnicy Więzienne w Wieży

Grodzkiej wykonano badania wilgotności ścian piwnicy od wewnątrz oraz po wykonaniu wykopu tymczasowego ścianę zachodnią od zewnątrz. Poniżej przedstawia się lokalizację miejsc badań, zaś karty z wynikami przeprowadzonych badań przywołuje się w załączniku. Wilgotność konstrukcji murowej badana była następującymi metodami:

• nieniszczącą – metoda mikrofalowa za pomocą miernika Hf Sensor 200 z zastosowaniem sondy o głębokości pomiaru do 30 cm w głąb badanego obiektu.

• quasi niszczącą – metoda karbidowa CN/1/2015, aparatem CM Tester Metoda karbidowa została zastosowana jako badanie korelacyjne – dodatkowe względem

badania sondą. Dlatego też metoda karbidowa została zastosowana wyłącznie przy badaniu wilgotności od zewnątrz w jednym pasmie. Dodatkowym powodem rezygnacji z badań metodą karbidową od wewnątrz była troska o nieuszkodzenie historycznych elementów – cegieł znajdujących się w Piwnicy Więziennej.




Lokalizacja badań wilgotności ściany zachodniej - badanie od zewnątrz przedstawia

poniższy szkic:

Lokalizacja badań wilgotności na ścianie zachodniej od strony zewnętrznej..

Wyniki zawilgocenia ścian wieży Grodzkiej na poziomie Piwnicy Więziennej przedstawia poniższa tabela:

METODA KARBIDOWA SONDA

Ściana zachodnia odcinek północny

badanie od zewnątrz 12 % 22,1 %

Ściana zachodnia odcinek północny

badanie od zewnątrz - 21 %

Ściana zachodnia

badanie od wewnątrz - 6,3 %

Ściana południowa

badanie od wewnątrz - 6 %

Ściana wschodnia

badanie od wewnątrz - 3,5 %

Ściana północna

badanie od wewnątrz - 4 %




Dodatkowo wykonano badania sprawdzające strukturę muru który wg dokumentacji archiwalnej posiada grubość około 4 m. Wykonano zatem przewierty o średnicy φ10 mm do głębokości 1m (ograniczenie długości wiertła) od zewnątrz (ściana zachodnia) jak też od wewnątrz (ściana zachodnia i południowa). Odwierty potwierdziły strukturę muru jako „OPUS EMPLEKTUM” z tą uwaga iż po przewierceniu 25 cm gr. Muru napotkano na pustkę powietrzną (brak widocznych zwiercin) o miąższości 10÷15 cm a dalej na zwiercinach zaobserwowano pulpę-wilgotną, mokrą miazgę ceglano-glinianą.

Konstrukcja ściany zachodniej – opus emplectum.

6. Zagospodarowanie terenu wokół Wie ży Grodzkiej.

Dojazd o rejonu Wieży Grodzkiej na poziomie dziedzińca Pałacu pod Blachą z istniejącej drogi tymczasowej z ul. Grodzkiej, bez zmian.

Dojazd do terenu przy zachodniej ścianie Wieży Grodzkiej z poziomu pl. Zamkowego , bez zmian.

Komunikacja piesza pomiędzy poziomem przy wieży Grodzkiej a dziedzińcem Pałacu pod Blachą po istniejących schodach terenowych z cegły klinkierowej, bez zmian. Odwodnienie powierzchniowe do istniejących wpustów, bez zmian. Układ nawierzchni utwardzonych z kamiennej kostki brukowej, bez zmian.

Zieleń w postaci nawierzchni trawiastych w okolicy zachodniej elewacji Wieży Grodzkiej zostanie po zakończeniu robót odtworzona.

Roboty budowlane dotyczące izolacji i odwodnienia , objęte niniejszym opracowaniem, nie wpływają na istniejący stan zagospodarowania terenu. Konieczne rozbiórki i prace ziemne zostaną odtworzone zgodnie z pierwotnym układem.




7. Założenia projektowe dotycz ące przyj ętych rozwi ązań architektoniczno-budowlanych. Wszystkie rozwiązania techniczne, objęte niniejszym opracowaniem, mają na celu

powstrzymanie zawilgocenia wewnętrznych ścian w Piwnicy Więziennej Wieży Grodzkiej. Po odkryciu fundamentów na poziomie +20 npW stwierdzono występowanie wód gruntowych, które występowały pomimo suchego lata i braku opadów atmosferycznych. Analiza archiwalnych materiałów dotyczących układu geologicznego potwierdziła, założenie że napływająca woda gruntowa, znajdująca się znacznie powyżej poziomu posadowienia Piwnicy, spływająca w kierunku skarpy, napotyka na barierę w postaci fundamentu Wieży oraz żelbetowej ściany oporowej Trasy WZ . Zjawisko zawilgocenia muru Piwnicy pojawiło w zintensyfikowanej formie po wykonaniu podziemnego kanału instalacyjnego wychodzącego z pomieszczenia technicznego znajdującego się na kondygnacji -1 w skrzydle południowym Zamku Królewskiego. Złożona struktura murów gotyckich Wieży (opus emplectum) może powodować, iż wypełnienie murów w niezamierzony sposób spełnia rolę drenażu dla wody przenikającej przez lico ściany i pojawiającej się znacznie niżej na licu wewnętrznym, niszcząc zabytkowe znaki na cegłach. Struktura murów i ich znaczna szerokość, uniemożliwiają wykonanie iniekcji poziomych czy też podbicia fundamentów. Ponadto układ zawilgocenia murów w Piwnicy nie wskazuje na występowanie podciągania kapilarnego. Dodatkową przyczyną zawilgocenia murów jest wykonany system nawodnienia trawnika znajdujący się przy zachodniej elewacji Wieży Grodzkiej.

W celu wyeliminowania szkodliwego zjawiska zawilgocenia Piwnicy w opracowanym projekcie przyjęto, poniżej przedstawione założenia:

1. Przekierowanie wody gruntowej z rejonu zachodniej elewacji Wieży. 2. Odprowadzenie wody gruntowej z rejonu wschodniej i południowej elewacji Wieży. 3. Sprowadzenie wody do instalacji kanalizacji ogólnospławnej, w taki sposób aby dodatkowo niekorzystnie nie oddziaływała na teren na poziomie dziedzińca Pałacu Pod Blachą, a więc na obszar posadowienia Wieży Grodzkiej przy jednoczesnym zachowaniu stosunków wodnych w poziomie posadowienia. 4. Zatrzymanie niekorzystnego wpływu nawodnienia trawnika na fundamenty ścian Wieży. 5. Wykonanie systemowych izolacji pionowych ścian fundamentowych Wieży. 6. Wykonanie izolacji poziomej posadzki w Piwnicy Więziennej. 7. Wykonanie osuszenia i iniekcji powierzchni ścian w Piwnicy i przybudówki do Wieży.

8. Przyjęte rozwi ązania projektowe i techniczne. 8.1. Przekierowanie wody gruntowej z rejonu zachod niej elewacji Wie ży.

W celu przekierowania napływającej wody gruntowej wykonany zostanie drenaż z perforowanej rury drenarskiej Wavin X-Stream typ TP C mm w zasypce ze żwiru 31.5-60 mm odseparowanej geowłókniną. Odcinek rury drenarskiej na swym początku i przed przejściem przez żelbetowy mur oporowy Trasy WZ będzie posiadał dwie studnie rewizyjne ø 600 mm. Przyjęto rzędną początku posadowienia drenażu jako 15.55 m npW. Ze względu na trudność z rozpoznaniem ostatecznego poziomu posadowienia Wieży, przyjęto rzędną początku posadowienia drenażu jako 15.55 m npW. Rozwiązania techniczne dotyczące drenażu znajdują się w części sanitarnej niniejszego opracowania.

Wykonanie tego odcinka drenażu wiąże się z głębokimi robotami ziemnymi możliwymi do realizacji przy wzmocnieniu posadowienia, przylegającej ściany południowej Zamku Królewskiego w rejonie styku ściany Skrzydła Zamku z Wieżą Grodzką (pale ziemno – betonowe długości co najmniej 9 m i przy wykonaniu palowania po obwodzie planowanego wykopu. Rozwiązania




techniczne dotyczące wzmocnień fundamentów i realizacji wykopów znajdują się w części konstrukcyjnej niniejszego opracowania.

8.2. Odprowadzenie wody gruntowej z rejonu wschodni ej i południowej elewacji Wie ży Grodzkiej.

Przy założeniu przekierowania wody napływającej na fundament od strony zachodniej, przewidziano też drenaż w rejonie wschodniej i południowej elewacji Wieży, który uniemożliwiłby zawilgocenie murów pochodzące od wód opadowych i możliwych wód napływających z innych kierunków skarpy. Drenaż ten wykonany zostanie z rury drenarskiej perforowanej ø 150 Wavin X-Stream typ TP i posadowiony zostanie, w swym początkowym odcinku, na rzędnej 15.56 m npW. Sieć tego odcinka włączona zostanie do studzienki D05 odprowadzającej wody do kanalizacji ogólnospławnej. Do studzienki D05 włączone zostaną łącznie: rura kanalizacyjna ø 300 Wavin odprowadzająca wodę z rejonu zachodniego ,rura drenarska ø 200 Wavin drenująca rejon przy południowej elewacji wieży Grodzkiej i rur ø 150 Wavin drenująca rejon pd wsch. Wieży. Rury należy poprowadzić pomiędzy dwoma nieczynnymi studzienkami , które zostaną zachowane . Przejście przez mur oporowy należy wykonać po dokonaniu przewiertu. Rurę drenarską w przejściu należy osłonić.

Przed poprowadzeniem sieci niezbędne będzie rozebranie istniejących, zdestruowanych i prowizorycznie naprawionych schodów terenowych z cegły klinkierowej, nawierzchni z kostki granitowej 5/7, kostki bazaltowej 9/11, oraz prowizorycznie uzupełnionych schodów granitowych do drzwi skrzydła północnego Pałacu pod Blachą.

Schody z cegły klinkierowej, po rozebraniu starego biegu, wykonaniu sieci drenażu, nałożeniu izolacji na fundament, zrealizowaniu robót osuszających wnętrze przybudówki do wieży, należy wykonać jako żelbetowe płytowe z okładziną z cegły klinkierowej odtwarzającej pierwotny wygląd. Płytę schodową należy oprzeć na słupkach żelbetowych pomiędzy którymi należy wykonać zasypkę drenarską z klińca 31,5 - 63 mm odseparowanego geowłókniną, umożliwiającą swobodny przepływ, pochodzącej z opadów atmosferycznych, wody bezpośrednio pod powierzchnią ziemi. Takie rozwiązanie zapobiegnie procesowi osuwania się biegów schodowych występujące dotychczas. Stopnice schodów wykonać z cegły klinkierowej łączonej i spoinowanej na zaprawę z dodatkiem trasu. Na styku biegu schodowego z murem i policzkiem balustrady należy pozostawić szczelinę dylatacyjną o szer. ok. 15 mm, której boki zostaną zagruntowane preparatem STO SEAL P 355 i wypełnione masą dylatacyjną STO F355. W celu umożliwienia przeniesienia naprężeń na materiał dylatacyjny w pierwszej kolejności należy szczelinę dylatacyjną wypełnić profilem hinterfullprofil o szer. 20mm. Szczegółowe rozwiązana przedstawione są w rysunkach z detalami i w opisie warstw izolacyjnych W1.

Schody granitowe należy rozebrać z założeniem przełożenia zachowanych ciosów i uzupełnienia analogicznymi, dopasowanymi kolorystycznie, w miejscach niefortunnych uzupełnień z płyt granitowych. Bieg schodowy wykonać na płycie żelbetowej i na słupkach po ułożeniu drenażu, ustawieniu studzienki rewizyjnej, nałożeniu izolacji na fundamentach. Po zakończeniu prac należy odtworzyć nawierzchnię z kostki granitowej 5/7 na spoczniku przy południowo -zachodnim narożniku Wieży wykonując podbudowę z podsypki piaskowej grubości 10 cm oraz 10 cm warstwy kruszywa łamanego 0-63 mm stabilizowanego mechanicznie, 10cm warstwy z kruszywa łamanego 0-31,5mm, 4 cm podsypki cementowo- piaskowej 1:4 . Kostkę granitową, ze względu na małe rozmiary, należy bezwzględnie (!) wyspoinować systemową spoiną brukarską np. Sopro PFM.




Podczas prac w tym rejonie należy pamiętać o demontażu , oczyszczeniu, pomalowaniu farbą olejną, podkładową i wierzchniego krycia w kolorze czarnym balustrad przy skarpie, o łącznej długości 3 mb.

Kostkę bazaltowo-granitowa 9/11 przy południowo - wschodnim narożniku Wieży należy ułożyć na podbudowie z podsypki piaskowej grubości 10 cm oraz 10 cm warstwy kruszywa łamanego 0-63mm stabilizowanego mechanicznie, 10cm warstwy z kruszywa łamanego 0-31,5mm, 4 cm podsypki cementowo- piaskowej 1:4 wyspoinowanej zasypką cementowo piaskową z dodatkiem grysu bazaltowego 0-5mm. tak jak na pozostałej części dziedzińca.

Remont i naprawa kamiennej balustrady jest poza zakresem niniejszego opracowania .

8.3. Sprowadzenie wody do instalacji kanalizacji og ólnospławnej. Sprowadzenie wody do instalacji kanalizacji ogólnospławnej należy wykonać w taki sposób

aby dodatkowo niekorzystnie nie oddziaływała na teren na poziomie dziedzińca Pałacu Pod Blachą a więc na obszar posadowienia Wieży Grodzkiej przy jednoczesnym zachowaniu stosunków wodnych w poziomie posadowienia. Odprowadzenie wody z drenażu wykonać od studni D05 rurą kanalizacyjną ø 300 Wavin –Stream SN8 włączając się poprzez studzienkę ø 600 do istniejącej studzienki D09. Po wykonaniu sieci odtworzyć nawierzchnię z kostki bazaltowej i granitowej. Kostkę bazaltowo - granitowa 9/11 przy południowo - wschodnim narożniku Wieży należy ułożyć na podbudowie z podsypki piaskowej grubości 10 cm oraz 10 cm warstwy kruszywa łamanego 0-63mm stabilizowanego mechanicznie, 10cm warstwy z kruszywa łamanego 0-31,5mm, 4 cm podsypki cementowo- piaskowej 1:4 wyspoinowanej zasypką cementowo piaskową z dodatkiem grysu bazaltowego 0-5mm, tak jak na pozostałej części dziedzińca.

Przy wszystkich robotach ziemnych obowiązkowo stosować zagęszczanie mechaniczne gruntu.

8.4. Zatrzymanie niekorzystnego wpływu nawodnienia trawnika na fundamenty ścian Wie ży Grodzkiej.

W celu zatrzymanie niekorzystnego wpływu nawodnienia trawnika na fundamenty ścian Wieży należy wykonać szczelną podbudowę trawnika z 50 cm warstwy ubitej gliny uformowanej w kształcie czterospadowej niecki nachylonej do wewnątrz ze spadkiem 1%. Wzdłuż krawędzi koszowej w niecce ułożona zostanie rura drenarska ø 126 Wavin w zasypce żwirowej ze żwiru o frakcji 16-31,5mm odseparowanej geowłókniną i zasypane ziemią urodzajną. Minimalna grubość warstwy ziemi będzie wynosić 25mm. Rura drenarska podłączona zostanie do istniejącej studzienki D11, podłączonej do sieci ogólnospławnej.

Warstwę wykonać po zakończeniu palowania fundamentu skrzydła południowego na styku z Wieżą Grodzką palami długości 9 m., wyjęciu stalowych profili zbrojących pale betonowe na krawędzi wykopu, zasypaniu i zagęszczeniu wykopów, opisanymi w części konstrukcyjnej. 8.5. Wykonanie systemowych izolacji pionowych ścian fundamentowych Wie ży Grodzkiej.

Warstwy izolacyjne zewnętrzne ścian fundamentowych z cegły poniżej poziomu gruntu: Izolacja W1 wykonywana na warstwie cegły. Wymaga zagruntowania 1x preparatem Kiesol

i Sulfatexschlamme. Następnie należy nałożyć warstwę wyrównawczą z Dichtsapachtel. Powłokę hydroizolacyjną należy wykonać rozprowadzając 1 warstwę preparatu KIesol i 2x K2 Dickbeschichtung. Zabezpieczenie mechaniczne i drenaż, umożliwiający spływ wody z gruntu, na styku z izolacją umożliwiać będzie mata drenarska DS Systemschutz. W miejscu gdzie izolacja




będę zasypana ziemią i zakryta opaską z bruku kamiennego, a więc przy elewacji zachodniej Wieży Grodzkiej, mata będzie zakończona systemową listwą Abschlussleiste, mocowaną mechanicznie do ściany poprzez warstwy izolacyjne. W miejscu gdzie izolacja W1 zostanie zakończona pod nawierzchnią utwardzoną wyspoinowaną, np. na styku ze schodami, mata zostanie zakończona poniżej powierzchni. Na styku powierzchni z murem należy pozostawić szczelinę dylatacyjną o szer. ok. 15 mm, której boki zostaną zagruntowane preparatem STO SEAL P 355 i wypełnione masą dylatacyjną STO F355. W celu umożliwienia przeniesienia naprężeń na materiał dylatacyjny w pierwszej kolejności należy szczelinę dylatacyjną wypełnić profilem hinterfullprofil o szer. 20mm.

Izolacja W2 wykonywana jest w narożnikach i odsadzkach gdzie istniej konieczność wyoblenia za pomocą fasety R5. Miejsce gdzie wykonywana będzie faseta należy zagruntować 1x Kiesol i 1x Sulfatexschlamme, następnie należy wykonać fasetę z zaprawy Dichtspachtel a po wyprofilowaniu nałożyć warstwę wyrównawczą z Dichtspachtel łącząc ją z sąsiednimi powierzchniami wyrównawczymi izolacji .Warstwę hydroizolacji będzie tworzyć powłoka 2K Dickbeschichtung na zagruntowaniu 1XKiesol. Warstwa ochronną i drenarską będzie mata Abschlussleiste. Wariantem tej izolacji będzie styk fasety z elewacyjną warstwą wykończeniową pod którą nie będzie stosowana mata drenarsko ochronna. Ta izolacja oznaczona zostanie jako W2/1. Wykonanie jej podłoża będzie identyczne jak w W2, a więc należy zagruntować 1x Kiesol i 1x Sulfatexschlamme, następnie należy wykonać fasetę z zaprawy Dichtspachtel a po wyprofilowaniu nałożyć warstwę wyrównawczą z Dichtspachtel łącząc ją z sąsiednimi powierzchniami wyrównawczymi izolacji. Warstwę hydroizolacji będzie tworzyć powłoka 2K Dickbeschichtung na zagruntowaniu 1 x Kiesol. Warstwa wykończeniowa z kamienia lub cegieł przyklejona do izolacji za pomocą .kleju Multikleber. Warstwa wykończeniowa z kamienia lub z cegły powinna być zabezpieczona od grzybów i glonów preparatem BFA, a następnie nasączona roztworem zewnętrznym Funcosil FC.

Warstwa izolacyjna zabezpieczająca zwieńczenie skarpy, wykonane z cegły, oraz warstwy izolacyjne nad gruntem na murze z wyeksponowanym wątkiem ceglanym określona jest jako W3. Nałożenie warstw izolacyjnych należy poprzedzić wkuciem się w ścianę ceglaną na głębokość ok 6 cm i wysokość ok 30 cm tworząc niszę, a w przypadku zwieńczenia skarpy zdemontowaniem nakrywy z cegły i zlikwidowaniem , poprzez uzupełnienie cegłą na zaprawie trasowej, ahistorycznego uskoku. Wykutą powierzchnię należy zagruntować 1x Kiesol i 1x Sulfatexschlamme, następnie należy wykonać fasetę z zaprawy Dichtspachtel, a po wyprofilowaniu nałożyć warstwę wyrównawczą z Dichtspachtel łącząc ją z warstwą hydroizolacyjną poniżej wykucia. Warstwę hydroizolacji będzie tworzyć powłoka 2K Multibaudicht. Na wykonaną powłokę nałożyć warstwę kleju Mulitikleber i wykonać flekowanie obciętymi cegłami odtwarzającymi historyczny wątek muru a w przypadku zwieńczenia skarpy wykonania nowej nakrywy z zastosowaniem zaprawy trasowej. Na wklejone (wymurowane) cegły nałożyć warstwę BFA i Funcosil FC.

Warstwy izolacyjne wyprowadzone ponad powierzchnię terenu i zasłonięte tynkiem określane są jako warstwa W4. Nałożenie warstw izolacyjnych należy poprzedzić wkuciem się w ścianę ceglaną na głębokość ok 6 cm i wysokość ok 30 cm tworząc niszę. Wykutą powierzchnię należy zagruntować 1x Kiesol i 1x Sulfatexschlamme, następnie należy wykonać fasetę z zaprawy Dichtspachtel, a po wyprofilowaniu nałożyć warstwę wyrównawczą z Dichtspachtel łącząc ją z warstwą hydroizolacyjną poniżej wykucia. Warstwę hydroizolacji będzie tworzyć powłoka 2K Multibaudicht. Na wykonaną powłokę nałożyć warstwę kleju Mulitikleber i wykonać flekowanie obciętymi cegłami odtwarzającymi historyczny wątek muru. Na wklejone cegły nałożyć




warstwę Kiesol i Sulfatexschlamme, na których należy rozprowadzić 30 cm ponad teren i 30 cm poniżej terenu warstwę Dichtschlamme. Na tak wykonana izolację należy nałożyć obrzutkę z Vorspritzmortel, tynk renowacyjny WTA, gruntowanie z Tiefgrunt i malowanie farbą Siliconhardfarbe LA.

Warstwy izolacyjne wyprowadzone ponad powierzchnię terenu i zasłonięte okładziną kamienną określane są jako warstwa W5. Nałożenie warstw izolacyjnych należy poprzedzić demontażem istniejącej okładziny. Odsłoniętą powierzchnię należy zagruntować 1x Kiesol i 1x Sulfatexschlamme, następnie należy wykonać fasetę z zaprawy Dichtspachtel a po wyprofilowaniu nałożyć warstwę wyrównawczą z Dichtspachtel łącząc ją z warstwą hydroizolacyjną poniżej wykucia. Warstwę hydroizolacji będzie tworzyć powłoka 2K Multibaudicht. Na wykonaną powłokę nałożyć warstwę kleju Mulitikleber i przykleić, wcześniej zdemontowaną, oczyszczoną, uzupełnioną i naprawioną, okładzinę kamienną. Na zamocowany kamień nałożyć BFA i Funcosil FC.

8.6. Wykonanie izolacji poziomej posadzki w Piwnicy Więziennej.

Wykonanie izolacji poziomej pod posadzką Piwnicy Więziennej poprzedzone zostanie rozebraniem istniejącej posadzki i wybranie podbudowy do rzędnej 19.36 m npW. Wraz z rozebraniem istniejącej posadzki należy wykonać szereg nawietrów/przewiertów realizowanych w grubości spoiny. Przewierty o średnicy max 10 mm i głębokości min 27 cm należy wykonać w siatce 80x80 cm dla ścian północnej i wschodniej zaś dla ścian zachodniej i południowej w rozstawie co około 40x40 cm. zgodnie z projektem konstrukcyjnym. Nawierty te po osuszeniu należy zaspoinować. Pierwszą warstwą podposadzkową będzie10 cm grubości podbudowa z betonu C8/10. Na podbudowie ułożona zostanie izolacja W1. Beton zagruntowany zostanie 1x preparatem Kiesol i Sulfatexschlamme. Następnie należy nałożyć warstwę wyrównawczą z Dichtsapachtel. Powłokę hydroizolacyjną należy wykonać rozprowadzając 1 warstwę preparatu KIesol i 2x K2 Dickbeschichtung. zabezpieczony mechaniczne matą drenarską DS Systemschutz. Wypełnienie zaizolowanej niecki należy wykonać z zagęszczonego piasku, na którym ułożyć należy 10 cm warstwę z betonu C8/10a na niej, przed wiązaniem ułożyć cegły posadzkowej i zaspoinować zaprawą do spoinowania z dodatkiem trasu Sopro TNF 674. 8.7. Wykonanie osuszenia i iniekcji powierzchni ścian w Piwnicy Wi ęziennej i przybudówki do Wie ży Grodzkiej.

W celu zmniejszenia ryzyka ingerencji wody gruntowej na konstrukcję muru Wieży Grodzkiej przewiduje się wykonanie osuszenia i iniekcji niskociśnieniowej, w systemie Remmers z zastosowaniem preparatu Kiesol. Zabiegi te zostaną przeprowadzone na powierzchni ścian w Piwnicy Więziennej i przybudówki do Wieży Grodzkiej. Przewiduje się wykonanie następujących zabiegów:

• w narożu na połączeniu zachodniej ściany Wieży Grodzkiej z południową ścianą Zamku Królewskiego. Iniekcja wykonywana po wykonaniu wykopu od strony zewnętrznej,

• oczyszczenie pomieszczenia wykształconego przez przybudówkę w celu stworzenia dodatkowej przestrzeni wentylującej mury Wieży,

• na połączeniu pierwotnej konstrukcji muru Wieży Grodzkiej ze ścianami dobudówki. Iniekcja wykonywana po oczyszczeniu pomieszczenia przybudówki.

Oczyszczenie wnętrza przybudówki do Wieży poprzedzone zostanie demontażem fragmentu portalu z piaskowca z przeznaczeniem kamieniarki to powtórnego zamocowania na




zaprawie do kamienia, stalowej plakiety imitującej drzwi, oczyszczeniem jej, zabezpieczeniem antykorozyjnym i ponownym pomalowaniem pędzlem farbą olejną w kolorze czarnym i wykonaniem otworu technologicznego z nadprożem stalowym , według projektu konstrukcyjnego.

Wnętrze należy oczyścić z prawdopodobnego zasypu gruzowego i przystąpić do wykonywania iniekcji na styku z murem Wieży Grodzkiej. Otwór technologiczny należy zachować jako otwór wentylujący o wymiarach 50 na 150 cm z zamontowaną nierdzewną siatką na ramie z kątowników ze stali nierdzewnej na śrubach z możliwością demontażu i technologicznego dostępu do wnętrza. Otwór, wraz z siatką, zostanie zamaskowany wyremontowana plakietą z zachowaniem dystansu umożliwiającym cyrkulację powietrza. 9. Przyjęte etapowanie prac budowalnych, konserwatorskich i badań terenowych.

Realizacja przyjętych w niniejszym projekcie rozwiązań architektoniczno – budowlanych uwarunkowana jest następującymi czynnikami :

- trudne warunki hydrogeologiczne i geotechniczne na krawędzi skarpy wiślanej przy Zamku Królewskim, - złożone ukształtowanie i zagospodarowanie terenu wokół Wieży Grodzkiej, - obrys murów obwodowych na styku południowego skrzydła Zamku Królewskiego, Wieży Grodzkiej i północnego skrzydła Pałacu pod Blachą, - ranga i znaczenie obiektu dla historii Warszawy i państwa polskiego, - stan zachowania substancji zabytkowej, - stan wiedzy o obiekcie - stan badań historycznych i archeologicznych dotychczasowych najstarszych faz budowlanych zabudowy Zamku Królewskiego w Warszawie, - ograniczenia technologiczne. - uwarunkowania finansowe. W związku z powyższym przyjęto realizację projektu w co najmniej dwóch latach, w

pierwszej kolejności na zewnątrz Wieży Grodzkiej (w celu ograniczenia napływu wód gruntowych), w drugiej kolejności wewnątrz obiektu. Docelowa aranżacja posadzki (podłogi) w Piwnicy Więziennej i przestrzeni poniżej wewnątrz Wieży, będzie możliwa do ustalenia do wykonaniu eksploracji pięciu metrowych nawarstwień antropologicznych.

I Etap – zakres prac zało żonych do realizacji w roku 2016. PRACE PRZYGOTOWAWCZE 1. Wykonanie badań i dokumentacji niezbędnych do wykonania dokumentacji

wykonawczej. 1.1. Badania hydrogeologiczne dla rozpoznania geotechnicznego i hydrogeologicznego. Wykonanie badań wokół Wieży Grodzkiej - dokładna lokalizacja wskazana będzie na etapie przygotowania specyfikacji szczegółowej badań geotechnicznych. Liczba badań: 1.1.1). Otwory badawcze (w osłonie rur) do głębokości:

2 sztuki - otworów o głębokości 20m; 1 sztuka - otwór o głębokości 15m; 1 sztuka - otwór o głębokości 10m;




1.1.2). Piezometry - do wykorzystania jako studnie - preferowana średnica 150mm - ale dopuszcza się rozwiązanie przy użyciu średnicy min 75mm - o przewidywanych głębokościach podanych poniżej. Na czas prowadzenia pomiarów poziomu wody gruntowej piezometry należy zabezpieczyć w sposób estetyczny, zrównany z poziomem terenu, nie rzucający się w oczy (dotyczy to min 4 piezometrów).

2 sztuki - o głębokości 20m; 2 sztuki - o głębokości 12m; 2 sztuki - o głębokości 5m (wewnątrz budynku)

1.1.3). Badania laboratoryjne próbek gruntu. Przewidywana liczba badań 15 (łącznie wody i gruntu). 1.1.4). Monitoring - poziomów wody gruntowej przez okres 1 roku. Przewidywana liczba odczytów 30. 1.1.5). Przygotowanie dokumentacji geologiczno-inżynierskiej w oparciu o wyniki powyższych badań geotechnicznych. Szczegółowy zakres badań wraz z lokalizacją przedstawiony będzie w specyfikacji badań. 1.2. Projekt wykonawczy zabezpieczenia wykopu – palisada. 1.3. Nadzór autorski nad badaniami hydrogeologicznymi i geotechnicznymi. Przygotowanie specyfikacji badań, nadzór w trakcie prowadzenia prac w terenie, opracowanie raportu interpretacyjnego po wykonaniu wszystkich badań. PRACE BUDOWLANE Z BADANIAMI ARCHEOLOGICZNYMI I ARCHITEKTONICZNYMI 1. Zabezpieczenie i ogrodzenie obszaru na którym będą prowadzone prace budowlane

wokół Wieży Grodzkiej. 2. Wykonanie (z niezbędnymi pracami rozbiórkowymi) wykopu szerokoprzestrzennego,

rozskarpowanego, po zachodniej stronie Wieży Grodzkiej, ręcznie, przy nadzorze archeologicznym, do rzędnej +20,40 n0W.

3. Wykonanie przy zastosowaniu techniki palowania, z poziomu +20,40 n0W zabezpieczenia krawędzi dalszego przegłębienia wykopu do rzędnej +15,40 n0W. 3.1. Pale typ 1 – odcięcie napływu wody wraz z zabezpieczeniem wykopu (pale do

późniejszego usunięcia). 3.2. Pale typ 2 – zabezpieczenie posadowienia ściany południowej skrzydła

południowego Zamku Królewskiego (pale zabezpieczające styk ścian piwnicznych skrzydła południowego Zamku Królewskiego i Wieży Grodzkiej).

3.3. Pale typ 3 – zabezpieczenie posadowienia muru oporowego, w przypadku ustalenia poziomu posadowienia tego muru przy styku z Wieżą Grodzką wyżej rzędnej +15,40 n0W.

4. Nadzór autorski projektanta przy wykonywaniu palisady. Przewidziano 6 wizyt w terenie.

5. Wykonanie wykopu wzdłuż zachodniej ściany Wieży Grodzkiej, wraz z badaniami archeologicznymi, zgodnie z przyjętą technologią prac.




5.1. Odkład ziemi: wywóz wydobytych zasypów ziemi na odległość do 1 km 5.2. Ręczna eksploracja wykopu zabezpieczonego betonową palisadą, wraz z

terenowymi badaniami archeologicznymi, przegłębianie wykopu sekcjami o głębokości maksymalnie 0,5 m.

6. Wykonanie badań archeologicznych w terenie. 6.1. Dokumentacja terenowa (opisowa, rysunkowa, fotograficzna) przy zaangażowaniu

2-3 archeologów, 3 robotników do kopania i prac pomocniczych. 6.2. Wykonanie analiz specjalistycznych towarzyszących badaniom terenowym, m.in.:

antropologicznej, paleobotanicznej, palinologicznej, archeozoologicznej, dendrochronologicznej, C14, petrograficznej, datowanie cegły metodą termoluminescencji, analizy zaprawy.

7. Wykonanie badań historyczno – architektonicznych. 7.1. Dokumentacja terenowa (opisowa, rysunkowa, fotograficzna) przy zaangażowaniu

2-3 architektów. 8. Wybicie i zabezpieczenie konstrukcyjne otworu za metalową plakietą w południowej

ścianie przybudówki Wieży Grodzkiej. 9. Wybranie zasypów i udrożnienie wnętrza na poziomie przyziemia w południowej

przybudówce Wieży Grodzkiej. 10. Zabezpieczenie wykonanego otworu (uniemożliwienie wejścia osobom trzecim do

wnętrza przybudówki). 11. Wykonanie iniekcji pionowych na styku Wieży ze ścianą południową skrzydła

południowego Zamku oraz na styku z przybudówką południową Wieży. 12. Wykonanie izolacji pionowej odsłoniętej do poziomu +15,40 n0W ściany zachodniej

Wieży Grodzkiej. 13. Wykonanie siatki odwiertów osuszających w zachodniej i południowej ścianie

wewnątrz Wieży Grodzkiej. 14. Rozbiórka nawierzchni z kostki granitowej (zdeponowanie całości kostki granitowej do

ponownego ułożenia) na dziedzińcu Pałacu pod Blachą. 15. Rozbiórka schodów od strony południowej Wieży Grodzkiej. 16. Rozbiórka schodów przy wejściu do skrzydła północnego Pałacu pod Blachą. 17. Wykonanie wykopów pod trasowanie drenażu wzdłuż południowej ściany Wieży

Grodzkiej i na zachodniej stronie dziedzińca Pałacu pod Blachą. 18. Wykonanie izolacji pionowej odsłoniętych murów fundamentowych Wieży Grodzkiej

od strony południowej i wschodniej do styku z gruntem. 19. Wykonanie drenażu ze studniami wzdłuż wschodniej ściany Wieży Grodzkiej i po

zachodniej stronie dziedzińca Pałacu pod Blachą. 20. Wykonanie drenażu z studniami wzdłuż południowej ściany Wieży Grodzkiej 21. Wykonanie drenażu ze studniami wzdłuż fundamentu zachodniej ściany Wieży

Grodzkiej (wraz z przewiertem przez mur oporowy) 22. Nadzór autorski projektanta przy wykonywaniu izolacji. Przewidziano 12 wizyt w

terenie.




23. Nadzór autorski projektanta przy wykonywaniu drenażu i studni. Przewidziano 8 wizyt w terenie.

24. Zakrycie drenażu geowłókniną i zasypką drenarską oraz zasypanie wykopów piaskiem gliniastym lub gliny piaszczystej z zagęszczeniem warstwami, po południowej i wschodniej stronie Wieży Grodzkiej.

25. Zakrycie drenażu geowłókniną i zasypką drenarską oraz zasypanie wykopów piaskiem gliniastym lub gliny piaszczystej z zagęszczeniem warstwami, po zachodniej stronie Wieży Grodzkiej.

II Etap – zakres prac zało żonych do realizacji w roku 2017. PRACE BUDOWLANE Z BADANIAMI ARCHEOLOGICZNYMI I ARCHITEKTONICZNYMI 1. Rozbiórka posadzki Piwnicy Więziennej w Wieży Grodzkiej z warstwami podbudowy

do rzędnej +20,00 n0W. 2. Eksploracja nawarstwień kulturowych wewnątrz Wieży Grodzkiej do poziomu

posadowienia murów obwodowych wraz z badaniami archeologicznymi i architektonicznymi, zgodnie z zaleceniami Komisji Architektoniczno – Konserwatorskiej Zamku Królewskiego. 2.1. Odkład ziemi: wywóz wydobytych zasypów ziemi na odległość do 1 km. 2.2. Ręczna eksploracja zasypu wnętrza Wieży Grodzkiej wraz z terenowymi

badaniami archeologicznymi do poziomu +15,20 n0W. 2.3. Wykonanie roboczych pomostów i drabin do poziomu +15,20 n0W.

3. Wykonanie badań archeologicznych w terenie. 3.1. Dokumentacja terenowa (opisowa, rysunkowa, fotograficzna) przy zaangażowaniu

2 archeologów, 2 robotników do kopania i prac pomocniczych. 3.2. Wykonanie analiz specjalistycznych towarzyszących badaniom terenowym, m.in.:

antropologicznej, paleobotanicznej, palinologicznej, archeozoologicznej, dendrochronologicznej, C14, petrograficznej, datowanie cegły metodą termoluminescencji, analizy zaprawy.

4. Wykonanie badań historyczno – architektonicznych. 4.1. Dokumentacja terenowa (opisowa, rysunkowa, fotograficzna) przy zaangażowaniu

2 architektów. 5. Opracowanie wyników terenowych badań archeologicznych - sezony 2016 i 2017. 6. Opracowanie wyników badań historyczno – architektonicznych - sezony 2016 i 2017. 7. Opracowanie końcowe wyników badań hydrogeologicznych w oparciu o wyniki badań

terenowych i roczny monitoring w latach 2016 - 2017. 8. Opracowanie raportu interpretacyjnego nadzoru autorskiego nad badaniami

hydrogeologicznymi i geotechnicznymi w latach 2016 – 2017. 9. Wykonanie ostatecznego zabezpieczenia i wykończenia otworu zasłoniętego

metalową klatą i plakietą w południowej przybudówce Wieży Grodzkiej. 10. Wykonanie izolacji korony przypory przy zachodniej ścianie Wiezy Grodzkiej. 11. Odtworzenie schodów przy południowej przybudówce Wieży.




12. Odtworzenie schodów przy wejściu do północnego skrzydła Pałacu pod Blachą. 13. Odtworzenie nawierzchni utwardzonej na poziomie dziedzińca Pałacu pod Blachą i

spocznika przy schodach południowych. 14. Usunięcie pali typ 1 i typ 3. 15. Wykonanie warstwy izolacyjnej pod trawnikiem przy użyciu gliny. 16. Wykonanie płytkiego drenażu wraz z odtworzeniem studzienki rewizyjnej pod

trawnikiem. 17. Odtworzenie trawnika z nowymi warstwami podbudowy i wykonanie opaski na styku z

elewacją południową Zamku i zachodnią wieży, z bruku z kamieni polnych. 18. Odtworzenie opaski z kostki rzędowej na styku z balustradą muru wzdłuż trasy W-Z. III Etap – zakres prac zało żonych do realizacji w roku 2018. PRACE BUDOWLANE I KONSERWATORSKIE 1. Wykonanie zabezpieczenia wyeksplorowanej kubatury wewnątrz Wieży Grodzkiej na

czas prowadzenia prac konserwatorskich. 2. Wykonanie posadzki wewnątrz Wieży Grodzkiej wg niniejszego projektu lub wg

projektu zamiennego uwzględniającego ewentualne wyniki badań archeologiczno – architektonicznych.

3. Konserwacja odkrytych elementów architektonicznych i murów z odsłoniętym wątkiem

ceglanym wewnątrz Wieży Grodzkiej oraz historycznych rytów (gmerków) według oddzielnie

opracowanego programu prac konserwatorskich.

4. Opracowanie naukowe i konserwatorskie zabytków i wyników badań archeologicznych -

sezony 2016 - 2017.

10.0 Uwagi ko ńcowe

1. Wykonawca przed przystąpieniem do robót zobowiązany jest do zapoznania się ze

wszystkimi dokumentacjami branżowymi i budowlanymi.

2. Wszystkie wymiary podawane są w centymetrach.

- nie wolno brać żadnego wymiaru mierząc bezpośrednio z rysunku.

- obowiązkiem wykonawcy jest sprawdzenie wymiaru w naturze.

- w wypadku jakiejkolwiek zmiany lub różnicy zauważonej między projektem a stanem

faktycznym, wykonawca zobowiązany jest przekazać tę informację do jednostki projektowej.

3. W sprawach nieokreślonych dokumentacją obowiązują:

- warunki techniczne wykonywania i odbioru robót budowlano montażowych (wg

Ministerstwa Budownictwa i Instytutu Techniki Budowlanej).

- normy Polskiego Komitetu Normalizacyjnego (PKN).

- instrukcje, wytyczne, świadectwa dopuszczenia, atesty Instytutu Techniki Budowlanej.

- instrukcje, wytyczne i warunki techniczne producentów i dostawców materiałów

budowlano-instalacyjnych.

- przepisy techniczne instytucji kontrolujących jakość materiałów i wykonywanych robót.




4. Zastosowane elementy i urządzenia służące ochronie przeciwpożarowej, jak też

materiały i elementy budowlane oraz instalacyjne powinny posiadać stosowne certyfikaty i

dopuszczenia do stosowania w Polsce.

5. Roboty budowlano-instalacyjne muszą być prowadzone z równoległą bieżącą

koordynacją międzybranżową.

6. Wszystkie wymagane systemy przeciw pożarowe wymagane w budynku należy

dostosować w projektowanych pomieszczeniach do standardów budynku.

7. Materiały budowlane oraz elementy prefabrykowane powinny posiadać wymagane atesty

i świadectwa ITB i PZH oraz odpowiadać odpowiadającym normom i powinny być montowane

zgodnie z instrukcjami i wytycznymi producentów.

8. Roboty budowlane i rzemieślnicze należy wykonywać zgodnie z zasadami sztuki

budowlanej, warunkami technicznymi wykonania i odbioru robot budowlanych.

9. Wszelkie ewentualne niezgodności i niejasności wynikające z rysunków lub powstałe w

trakcie wykonywania robot budowlanych powinny być wyjaśniane i uzgadniane z udziałem

architekta.

10. Wszystkie użyte materiały i wyroby budowlane muszą odpowiadać Polskim Normom lub

posiadać Aprobaty Techniczne i świadectwa dopuszczenia wydane przez Instytut Techniki

Budowlanej. Nie należy dopuszczać do wbudowania materiałów i wyrobów nie posiadających

aktualnych Aprobat lub Dopuszczeń Instytutu Techniki Budowlanej.

11. Wszystkie prace wykonywać ściśle według zaleceń producentów poszczególnych

materiałów.

12. Materiały inne nie określone w projekcie można stosować tylko i wyłącznie po wyrażeniu

zgody przez Projektanta.

13. W przypadku stosowania specjalistycznych wyrobów powinny one posiadać aprobaty

techniczne lub deklaracje zgodności z PN/EU, powyższe wyroby stosować zgodnie ze

szczegółowymi specyfikacjami producenta.

14. W przypadku niezgodności pomiędzy powyższym opisem rozwiązań budowlanych i

materiałowych oraz rysunkami, należy bezwzględnie powiadomić o tym fakcie i uzyskać

wyjaśnienia od Projektanta.

15. Transport, składowanie i montaż materiałów opisanych w projekcie należy wykonać

zgodnie z instrukcjami producentów i zasadami sztuki budowlanej, tak, by zapewnić należyte ich

funkcjonowanie w obiekcie.

16. Powyższe opracowanie tekstowe jest integralnie połączone z częścią graficzną.

Opracował:

mgr inż. arch. Rafał Pawłowski Wa-236/01

mgr inż. arch. Małgorzata Pastewka




11. Serwis fotograficzny dokumentuj ący stan zachowania obiektu w 2015 r.




Serwis Fotograficzny

Wieża Grodzka Zamku Królewskiego w Warszawie

Elementy zagospodarowania terenu po południowej i od wschodniej strony

Wieży Grodzkiej

Elementy zagospodarowania terenu po południowej i od wschodniej strony Wieży Grodzkiej Zamku Królewskiego/01 Widok na Wieżę Grodzką od zachodniej strony. Fot. M. Pastewka, 2015 r.

Elementy zagospodarowania / 01







Wieży Grodzkiej

Elementy zagospodarowania terenu po południowej i od wschodniej strony Wieży Grodzkiej Zamku Królewskiego/02 Widok na zachodnio – południową przyporę Wieży Grodzkiej Fot. M. Pastewka, 2015 r.








Wieży Grodzkiej

Elementy zagospodarowania terenu po południowej i od wschodniej strony Wieży Grodzkiej Zamku Królewskiego/03 Widok od zachodu na przybudówkę od południowej strony Wieży Grodzkiej Fot. M. Pastewka, 2015 r.








Wieży Grodzkiej

Elementy zagospodarowania terenu po południowej i od wschodniej strony Wieży Grodzkiej Zamku Królewskiego/04 Widok od wschodu na przybudówkę od południowej strony Wieży Grodzkiej Fot. M. Pastewka, 2015 r.








Wieży Grodzkiej

Elementy zagospodarowania terenu po południowej i od wschodniej strony Wieży Grodzkiej Zamku Królewskiego/05 Widok na południowo – wschodni róg przybudówki Wieży Grodzkiej. Fot. M. Pastewka, 2015 r.








Wieży Grodzkiej

Elementy zagospodarowania terenu po południowej i od wschodniej strony Wieży Grodzkiej Zamku Królewskiego/06 Widok na południową ścianę przybudówki Wieży Grodzkiej wraz otworem drzwiowym. Fot. M. Pastewka, 2015 r.








Wieży Grodzkiej

Elementy zagospodarowania terenu po południowej i od wschodniej strony Wieży Grodzkiej Zamku Królewskiego/07 Widok na schody biegnące wzdłuż południowej ściany przybudówki Wieży Grodzkiej. Fot. M. Pastewka, 2015 r.








Wieży Grodzkiej

Elementy zagospodarowania terenu po południowej i od wschodniej strony Wieży Grodzkiej Zamku Królewskiego/08 Widok od południa na wejście od skrzydła północnego Pałacu pod Blachą, poprzedzone wachlarzowymi schodami. Fot. M. Pastewka, 2015 r.








Wieży Grodzkiej

Elementy zagospodarowania terenu po południowej i od wschodniej strony Wieży Grodzkiej Zamku Królewskiego/09 Widok od zachodu na schody prowadzące do wejścia do północnego skrzydła Pałacu pod Blachą. Fot. M. Pastewka, 2015 r.








Wieży Grodzkiej

Elementy zagospodarowania terenu po południowej i od wschodniej strony Wieży Grodzkiej Zamku Królewskiego/10 Widok od wschodu na schody prowadzące do wejścia do północnego skrzydła Pałacu pod Blachą. Fot. M. Pastewka, 2015 r.








Wieży Grodzkiej

Elementy zagospodarowania terenu po południowej i od wschodniej strony Wieży Grodzkiej Zamku Królewskiego/11 Widok na górny biegów schodów prowadzący do wejścia do północnego skrzydła Pałacu pod Blachą. Fot. M. Pastewka, 2015 r.








Wieży Grodzkiej

Elementy zagospodarowania terenu po południowej i od wschodniej strony Wieży Grodzkiej Zamku Królewskiego/12 Widok od południa na środkową cześć schodów prowadzących do wejścia do północnego skrzydła Pałacu pod Blachą. Fot. M. Pastewka, 2015 r.








Wieży Grodzkiej

Elementy zagospodarowania terenu po południowej i od wschodniej strony Wieży Grodzkiej Zamku Królewskiego/13 Widok od wschodu na zachodnią cześć schodów prowadzących do wejścia do północnego skrzydła Pałacu pod Blachą. Fot. M. Pastewka, 2015 r.








Wieży Grodzkiej

Elementy zagospodarowania terenu po południowej i od wschodniej strony Wieży Grodzkiej Zamku Królewskiego/14 Widok na połączenie schodów poprzedzających wejście do północnego skrzydła Pałacu pod Blachą z murem budynku. Fot. M. Pastewka, 2015 r.








Wieży Grodzkiej









Wieży Grodzkiej

Elementy zagospodarowania terenu po południowej i od wschodniej strony Wieży Grodzkiej Zamku Królewskiego/16 Widok na połączenie schodów poprzedzających wejście do północnego skrzydła Pałacu pod Blachą z nawierzchnią. Fot. M. Pastewka, 2015 r.








Wieży Grodzkiej









Wieży Grodzkiej

Elementy zagospodarowania terenu po południowej i od wschodniej strony Wieży Grodzkiej Zamku Królewskiego/19 Widok na połączenie schodów poprzedzających wejście do północnego skrzydła Pałacu pod Blachą z nawierzchnią. Fot. M. Pastewka, 2015 r.








Wieży Grodzkiej

Elementy zagospodarowania terenu po południowej i od wschodniej strony Wieży Grodzkiej Zamku Królewskiego/20 Widok na połączenie schodów poprzedzających wejście do północnego skrzydła Pałacu pod Blachą z nawierzchnią i ścianą budynku. Fot. M. Pastewka, 2015 r.








Wieży Grodzkiej

Elementy zagospodarowania terenu po południowej i od wschodniej strony Wieży Grodzkiej Zamku Królewskiego/21 Widok od wschodu na wschodnią ścianę przybudówki Wieży Grodzkiej Fot. M. Pastewka, 2015 r.







Wykop odsłaniający fundamenty zachodniej ściany Wieży Grodzkiej

Wykop odsłaniający fundamenty zachodniej ściany Wieży Grodzkiej na odcinku pomiędzy południowym skrzydłem Zamku Królewskiego a środkową przyporą/01 Fot. M. Pastewka, 2015 r.

Wykop przy zachodniej ścianie Wieży Grodzkiej/01







Wykop odsłaniający fundamenty zachodniej ściany Wieży Grodzkiej na odcinku pomiędzy południowym skrzydłem Zamku Królewskiego a środkową przyporą/02 Lico zachodniego muru Wieży Grodzkiej przy fundamencie południowego skrzydła Zamku Królewskiego . Widoczne przemurowania z cegły porozbiórkowej, częściowo maszynowej, na zaprawie wapienno – cementowej. Fot. M. Pastewka, 2015 r.





Serwis Fotograficzny Wieża Grodzka Zamku Królewskiego w Warszawie


Wykop odsłaniający fundamenty zachodniej ściany Wieży Grodzkiej na odcinku pomiędzy południowym skrzydłem Zamku Królewskiego a środkową przyporą/03 Odkryty fragment fundamentu (do rzędnej 19,70 m npW) południowego skrzydła Zamku Królewskiego przy styku z Wieżą Grodzką. Poniżej najwyższego uskoku (na wysokości najwyższego rzędu rozpór szalowania wykopu) fundament podbity w 1972 z użyciem zaprawy cementowej. Podbicie wykonywano od strony północnej (od wnętrza Zamku), powierzchnia fundamentu charakterystyczna dla murów wznoszonych w wąskich ziemnych wykopach. Fot. M. Pastewka, 2015 r.








Wykop odsłaniający fundamenty zachodniej ściany Wieży Grodzkiej na odcinku pomiędzy południowym skrzydłem Zamku Królewskiego a środkową przyporą/04 Odkryty najniższy fragment fundamentu (do rzędnej 19,70 m npW) południowego skrzydła Zamku Królewskiego przy styku z Wieżą Grodzką. Fundament podbity w 1972 z użyciem zaprawy cementowej. Podbicie wykonywano od strony północnej (od wnętrza Zamku), powierzchnia fundamentu charakterystyczna dla murów wznoszonych w wąskich ziemnych wykopach. Fundament dostawiony do ceglanemu muru piwnicznego Wieży Grodzkiej wzniesionego w wątku wendyjskim. Fot. M. Pastewka, 2015 r.








Wykop odsłaniający fundamenty zachodniej ściany Wieży Grodzkiej na odcinku pomiędzy południowym skrzydłem Zamku Królewskiego a środkową przyporą/05 Zbliżenie na odkryty fragment fundamentu południowego skrzydła Zamku Królewskiego przy styku z Wieżą Grodzką. Poniżej najwyższego uskoku (na wysokości najwyższego rzędu rozpór szalowania wykopu) fundament podbity w 1972 roku z użyciem zaprawy cementowej. Podbicie wykonywano od strony północnej (od wnętrza Zamku), powierzchnia fundamentu charakterystyczna dla murów wznoszonych w wąskich ziemnych wykopach. Na styku kamiennego i ceglanego muru widoczne w murze Wieży Grodzkiej rozwarstwienie pionowe i poziome. Fot. M. Pastewka, 2015 r.








Wykop odsłaniający fundamenty zachodniej ściany Wieży Grodzkiej na odcinku pomiędzy południowym skrzydłem Zamku Królewskiego a środkową przyporą/06 Zbliżenie na odkryty fragment fundamentu południowego skrzydła Zamku Królewskiego przy styku z Wieżą Grodzką. Na styku kamiennego i ceglanego muru widoczne w murze Wieży Grodzkiej rozwarstwienie pionowe i poziome. Z lewej strony widoczny dostawiony od zachodniej strony do ceglanego muru wzniesionego w wątku wendyjskim kamienny fundament wykonany w 1972 roku na zaprawie cementowej. Od strony południowej do rozkutego muru w wątku wendyjskim dostawiono mur z cegły porozbiórkowej, w tym maszynowej. W rozwarstwieniu warstwa gliny. Z wierzchu rozwarstwienie uszczelnione zaprawą cementowa. Fot. M. Pastewka, 2015 r.





Serwis Fot ograficzny



Wykop odsłaniający fundamenty zachodniej ściany Wieży Grodzkiej na odcinku pomiędzy południowym skrzydłem Zamku Królewskiego a środkową przyporą/07 Zbliżenie na odkryty fragment fundamentu południowego skrzydła Zamku Królewskiego przy styku z Wieżą Grodzką. Na styku kamiennego i ceglanego muru widoczne w murze Wieży Grodzkiej rozwarstwienie pionowe i poziome. Z lewej strony widoczny dostawiony od zachodniej strony do ceglanego muru wzniesionego w wątku wendyjskim kamienny fundament wykonany w 1972 roku na zaprawie cementowej. Od strony południowej do rozkutego muru w wątku wendyjskim dostawiono mur z cegły porozbiórkowej, w tym maszynowej. W rozwarstwieniu warstwa gliny. Z wierzchu rozwarstwienie uszczelnione zaprawą cementowa. Fot. M. Pastewka, 2015 r.








Wykop odsłaniający fundamenty zachodniej ściany Wieży Grodzkiej na odcinku pomiędzy południowym skrzydłem Zamku Królewskiego a środkową przyporą/08 Lico zachodniej ceglanej ściany piwnicznej Wieży Grodzkiej na poziomie ok. 21,50 m npW. Wyprowadzone z wątku wendyjskiego trzy odsadzki szerokości 1,5 – 2,0 cm. Fot. M. Pastewka, 2015 r.








Wykop odsłaniający fundamenty zachodniej ściany Wieży Grodzkiej na odcinku pomiędzy południowym skrzydłem Zamku Królewskiego a środkową przyporą/09 Lico zachodniej ceglanej ściany piwnicznej Wieży Grodzkiej na poziomie ok. 21,50 m npW. Wyprowadzone z wątku wendyjskiego trzy odsadzki szerokości 1,5 – 2,0 cm. Z lewej strony widoczny dostawiony od zachodniej strony kamienny fundament wykonany w 1972 roku na zaprawie cementowej. Fot. M. Pastewka, 2015 r.








Wykop odsłaniający fundamenty zachodniej ściany Wieży Grodzkiej na odcinku pomiędzy południowym skrzydłem Zamku Królewskiego a środkową przyporą/10 Lico zachodniej ceglanej ściany piwnicznej Wieży Grodzkiej na poziomie ok. 21,50 m npW. Wyprowadzone z wątku wendyjskiego trzy odsadzki szerokości 1,5 – 2,0 cm. Fot. M. Pastewka, 2015 r.








Wykop odsłaniający fundamenty zachodniej ściany Wieży Grodzkiej na odcinku pomiędzy południowym skrzydłem Zamku Królewskiego a środkową przyporą/11 Z prawej strony widoczne lico zachodniej ceglanej ściany piwnicznej Wieży Grodzkiej przy dnie wykopu na poziomie ok. 19,90 m npW. Wątek jednorodny wendyjski z zachowaną wąską trójkątną fugą, uskok pionowych spoin co 1/8 długości cegły. Dla uzyskania uskoków spoin zastosowane podłużnie przycięte cegły tzw. rzemyki Z lewej strony widoczny dostawiony od zachodniej strony kamienny fundament wykonany w 1972 roku na zaprawie cementowej. Fot. M. Pastewka, 2015 r.








Wykop odsłaniający fundamenty zachodniej ściany Wieży Grodzkiej na odcinku pomiędzy południowym skrzydłem Zamku Królewskiego a środkową przyporą/12 Z prawej strony widoczne lico zachodniej ceglanej ściany piwnicznej Wieży Grodzkiej przy dnie wykopu na poziomie ok. 19,90 m npW. Wątek jednorodny wendyjski z zachowaną wąską trójkątną fugą, uskok pionowych spoin co 1/8 długości cegły. Dla uzyskania uskoków spoin zastosowane podłużnie przycięte cegły tzw. rzemyki. Z lewej strony widoczny dostawiony od zachodniej strony kamienny fundament wykonany w 1972 roku na zaprawie cementowej. Fot. M. Pastewka, 2015 r.








Wykop odsłaniający fundamenty zachodniej ściany Wieży Grodzkiej na odcinku pomiędzy południowym skrzydłem Zamku Królewskiego a środkową przyporą/13 Zwieńczenie środkowej przypory wzmacniającej zachodnią ścianę piwniczna Wieży Grodzkiej, nadbudowane po 1960 roku. Widok od północnej strony. Fot. M. Pastewka, 2015 r.








Wykop odsłaniający fundamenty zachodniej ściany Wieży Grodzkiej na odcinku pomiędzy południowym skrzydłem Zamku Królewskiego a środkową przyporą/14 Widok od północnej strony styku zachodniej ściany piwnicznej Wieży Grodzkiej z środkową przypora. Mur piwniczny oraz górny fragment przypory, na wysokości górnego rzędu rozpór szalowania wykopu, wzniesiony w wątku gotyckim. Mur wykonany z cegieł o tych podobnych gabarytach co cegły w najniższej warstwie w wątku wendyjskim (cegła wtórnie użyta?), spoiny puste, fugi nieopracowane.

Fot. M. Pastewka, 2015 r.








Wykop odsłaniający fundamenty zachodniej ściany Wieży Grodzkiej na odcinku pomiędzy południowym skrzydłem Zamku Królewskiego a środkową przyporą/15 Widok styku zachodniej ściany piwnicznej Wieży Grodzkiej z północnym licem środkowej przypory. Mur z cegły porozbiórkowej o bardzo różnych gabarytach wymurowany w wątku gotyckim na zaprawie wapienno-cementowej, powyżej ternu mur poddany konserwacji na początku XXI wieku z rekonstrukcją grubej trójkątnej fugi (zlikwidowane charakterystyczne dla cegły porozbiórkowej zabrudzenia).









Wykop odsłaniający fundamenty zachodniej ściany Wieży Grodzkiej na odcinku pomiędzy południowym skrzydłem Zamku Królewskiego a środkową przyporą/16 Widok z góry styku zachodniej ściany piwnicznej Wieży Grodzkiej z północnym licem środkowej przypory na wysokości krawędzi wykopu. Mur piwniczny oraz górny fragment przypory, na wysokości górnego rzędu rozpór szalowania wykopu, wzniesiony w wątku gotyckim. Mur wykonany z cegieł o tych podobnych gabarytach co cegły w najniższej warstwie w wątku wendyjskim (cegła wtórnie użyta?), spoiny puste, fugi nieopracowane. Powyżej zarówno mur zachodni jak i mur przypory wzniesiony z cegły porozbiórkowej na wapienno – cementowej zaprawie.









Wykop odsłaniający fundamenty zachodniej ściany Wieży Grodzkiej na odcinku pomiędzy południowym skrzydłem Zamku Królewskiego a środkową przyporą/17 Widok styku zachodniej ściany piwnicznej Wieży Grodzkiej z północnym licem środkowej przypory. W dolnej partii zachodniego muru Wieży wyprowadzone z wątku wendyjskiego trzy odsadzki szerokości 1,5 – 2,0 cm. Na poziomie czwartej warstwy cegieł powyżej odsadzek – rozwarstwienie poziome. Powyżej zachodni mur Wieży wzniesiony w wątku gotyckim. Mur wykonany z cegieł o tych podobnych gabarytach co cegły w najniższej warstwie w wątku wendyjskim (cegła wtórnie użyta?), spoiny puste, fugi nieopracowane. Fot. M. Pastewka, 2015 r.








Wykop odsłaniający fundamenty zachodniej ściany Wieży Grodzkiej na odcinku pomiędzy południowym skrzydłem Zamku Królewskiego a środkową przyporą/17A Zachodnie lico muru Wieży na poziomie ok.22,0 m npW. W dolnej partii zachodniego muru Wieży wyprowadzone z wątku wendyjskiego trzy odsadzki szerokości 1,5 – 2,0 cm. Na poziomie czwartej warstwy cegieł powyżej odsadzek – rozwarstwienie poziome. Powyżej, z prawej strony, zachodni mur Wieży wzniesiony w wątku gotyckim. Mur wykonany z cegieł o tych podobnych gabarytach co cegły w najniższej warstwie w wątku wendyjskim (cegła wtórnie użyta?), spoiny puste, fugi nieopracowane. Z lewej strony, dostawiony do muru w watku gotyckim, mur z cegły porozbiórkowej, w tym maszynowej. Fot. M. Pastewka, 2015 r.








Wykop odsłaniający fundamenty zachodniej ściany Wieży Grodzkiej na odcinku pomiędzy południowym skrzydłem Zamku Królewskiego a środkową przyporą/18 Widok styku zachodniej ściany piwnicznej Wieży Grodzkiej z północnym licem środkowej przypory. Powyżej warstw cegieł z otworami po maczulcach zarówno w murze zachodnim Wieży jak i w przyporze – rozwarstwienie poziome. Powyżej - mury wzniesione w wątku gotyckim. Mury wykonane z cegieł o tych podobnych gabarytach co cegły w najniższej warstwie w wątku wendyjskim (cegła wtórnie użyta?), spoiny puste, fugi nieopracowane. Poniżej – mury wykonane w wątku wendyjskim, w narożu wiążą się. Wątek jednorodny wendyjski z zachowaną wąską trójkątną fugą, uskok pionowych spoin co 1/8 długości cegły. Dla uzyskania uskoków spoin zastosowane podłużnie przycięte cegły tzw. rzemyki. Fot. M. Pastewka, 2015 r.








Wykop odsłaniający fundamenty zachodniej ściany Wieży Grodzkiej na odcinku pomiędzy południowym skrzydłem Zamku Królewskiego a środkową przyporą/19 Widok styku zachodniej ściany piwnicznej Wieży Grodzkiej z północnym licem środkowej przypory. Powyżej warstw cegieł z otworami po maczulcach zarówno w murze zachodnim Wieży jak i w przyporze – rozwarstwienie poziome. Powyżej - mury wzniesione w wątku gotyckim. Mury wykonane z cegieł o tych podobnych gabarytach co cegły w najniższej warstwie w wątku wendyjskim (cegła wtórnie użyta?), spoiny puste, fugi nieopracowane. Poniżej – mury wykonane w wątku wendyjskim, w narożu wiążą się. Wątek jednorodny wendyjski z zachowaną wąską trójkątną fugą, uskok pionowych spoin co 1/8 długości cegły. Dla uzyskania uskoków spoin zastosowane podłużnie przycięte cegły tzw. rzemyki. Fot. M. Pastewka, 2015 r.








Wykop odsłaniający fundamenty zachodniej ściany Wieży Grodzkiej na odcinku pomiędzy południowym skrzydłem Zamku Królewskiego a środkową przyporą/20 Widok styku zachodniej ściany piwnicznej Wieży Grodzkiej z północnym licem środkowej przypory, przy dnie wykopu na poziomie ok. 19,80 m npW. Mury wykonane w wątku wendyjskim, w narożu wiążą się. Wątek jednorodny wendyjski z zachowaną wąską trójkątną fugą, uskok pionowych spoin co 1/8 długości cegły. Dla uzyskania uskoków spoin zastosowane podłużnie przycięte cegły tzw. rzemyki. Fot. M. Pastewka, 2015 r.








Wykop odsłaniający fundamenty zachodniej ściany Wieży Grodzkiej na odcinku pomiędzy południowym skrzydłem Zamku Królewskiego a środkową przyporą/21 Widok styku zachodniej ściany piwnicznej Wieży Grodzkiej z północnym licem środkowej przypory, przy dnie wykopu na poziomie ok. 19,80 m npW. Mury wykonane w wątku wendyjskim, poniżej odsadzki wyprowadzonej z wątku zachodniego, w narożu wiążą się. Wątek jednorodny wendyjski z zachowaną wąską trójkątną fugą, uskok pionowych spoin co 1/8 długości cegły. Dla uzyskania uskoków spoin zastosowane podłużnie przycięte cegły tzw. rzemyki. Fot. M. Pastewka, 2015 r.







Ściana zachodnia Wieży Grodzkiej - fragment odsłonięty w 2015 roku

Ściana zachodnia Wieży Grodzkiej - fragment odsłonięty w 2015 roku. Odcinek między elewacją południową Zamku Królewskiego, a przyporą wzmacniającą ścianę zachodnią Wieży Grodzkiej / 01 01/ Widok na pola o nr 1, 2, 3, 9, 10, 11 Fot. M. Pastewka, 2015 r.

Ściana zachodnia Wieży Grodzkiej 01 / 01




Serwis Fotogr aficzny



Ściana zachodnia Wieży Grodzkiej - fragment odsłonięty w 2015 roku. Odcinek między elewacją południową Zamku Królewskiego, a przyporą wzmacniającą ścianę zachodnią Wieży Grodzkiej / 02/03 02/ Widok na pola o nr 3, 4, 5, 6, 11, 12, 13, 14 03/ Widok na pola o nr 5, 6, 7, 8, 13, 14, 15, 16 Fot. M. Pastewka, 2015 r.

Ściana zachodnia Wieży Grodzkiej 01 / 02/03







Ściana zachodnia Wieży Grodzkiej - fragment odsłonięty w 2015 roku. Odcinek między elewacją południową Zamku Królewskiego, a przyporą wzmacniającą ścianę zachodnią Wieży Grodzkiej / 04/05 04/ Widok na pole o nr 9 05/ Widok na pole o nr 10 Fot. M. Pastewka, 2015 r.








Ściana zachodnia Wieży Grodzkiej - fragment odsłonięty w 2015 roku. Odcinek między elewacją południową Zamku Królewskiego, a przyporą wzmacniającą ścianę zachodnią Wieży Grodzkiej / 10/11 10/ Widok na pole o nr 15 11/ Widok na pole o nr 16









`






Serwis Fotograficzn y



`









`







Ściana zachodnia Wieży Grodzkiej - fragment odsłonięty w 2015 roku. Odcinek między elewacją południową Zamku Królewskiego, a przyporą wzmacniającą ścianę zachodnią Wieży Grodzkiej / 26 26/ Widok na pole o nr 31 Fot. M. Pastewka, 2015 r.








`







Ściana zachodnia Wieży Grodzkiej - fragment odsłonięty w 2015 roku. Odcinek między elewacją południową Zamku Królewskiego, a przyporą wzmacniającą ścianę zachodnią Wieży Grodzkiej / 35 35/ Widok na pole o nr 39 Fot. M. Pastewka, 2015 r.





Serwis Fotogra ficzny











Przypora przy zachodniej ścianie Wieży Grodzkiej.

Przypora przy zachodniej ścianie Wieży Grodzkiej. Ściana południowa przypory / 01 01/ Widok ogólny Fot. M. Pastewka, 2015 r.

Przypora / 01


Wieża Grodzka Zamku Królewskiego Przypora przy zachodniej ścianie

Wieży Grodzkiej.




w Warszawie

Przypora przy zachodniej ścianie Wieży Grodzkiej. Ściana południowa przypory / 02/03 02/ Widok na pole o nr 1 03/ Widok na pole o nr 2

Fot. M. Pastewka, 2015 r. Przypora / 02/03




Serwis Fo tograficzny











Ściana zachodnia Wieży Grodzkiej - fragment odsłonięty w 2015 roku. Odcinek między przyporą wzmacniającą ścianę zachodnią Wieży Grodzkiej, a murem oporowym południowego tarasu Zamku Królewskiego / 01/02 01/ Widok na pola o nr 1, 2, 3, 8, 9, 10 02/ Widok na pola o nr 4, 5, 6 Fot. M. Pastewka, 2015 r.








Ściana zachodnia Wieży Grodzkiej - fragment odsłonięty w 2015 roku. Odcinek między przyporą wzmacniającą ścianę zachodnią Wieży Grodzkiej, a murem oporowym południowego tarasu Zamku Królewskiego / 03 03/ Widok na pole o nr 7 Fot. M. Pastewka, 2015 r.








Ściana zachodnia Wieży Grodzkiej - fragment odsłonięty w 2015 roku. Odcinek między przyporą wzmacniającą ścianę zachodnią Wieży Grodzkiej, a murem oporowym południowego tarasu Zamku Królewskiego / 04/05 04/ Widok na pola o nr 8, 9 05/ Widok na pola o nr 9, 10 Fot. M. Pastewka, 2015 r.








Ściana zachodnia Wieży Grodzkiej - fragment odsłonięty w 2015 roku. Odcinek między przyporą wzmacniającą ścianę zachodnią Wieży Grodzkiej, a murem oporowym południowego tarasu Zamku Królewskiego / 06/07 06/ Widok na pole o nr 10 07/ Widok na pole o nr 11 Fot. M. Pastewka, 2015 r.





Serwis Fotografic zny











Ściana zachodnia Wieży Grodzkiej - fragment odsłonięty w 2015 roku. Odcinek między przyporą wzmacniającą ścianę zachodnią Wieży Grodzkiej, a murem oporowym południowego tarasu Zamku Królewskiego / 12/13 12/ Widok na pole o nr 17 13/ Widok na pole o nr 18

Fot. M. Pastewka, 2015 r. Ściana zachodnia Wieży Grodzkiej 02 / 12/13




Serwis F otograficzny








12. INFORMACJA DOTYCZĄCA BEZPIECZEŃSTWA I OCHRONY ZDROWIA Sporządził: mgr inż. arch. Rafał Pawłowski Wa-236/01 Wszystkie roboty budowlano-montażowe, a także odbiór robót, należy wykonać zgodnie z Normami, przepisami BHP i Prawa Budowlanego oraz pod nadzorem i kierownictwem osób do tego uprawnionych. Zakres robót. Zakres robót obejmuje mający na celu odwilgocenie piwnicy więziennej i odprowadzenia wód gruntowych z drenażu wokół Wieży Grodzkiej Zamku Królewskiego w Warszawie, ze studzienkami rewizyjnymi i przykanalikiem oraz odtworzenie biegów schodowych przy Wieży. Inwestor: Zamek Królewski w Warszawie- Muzeum. Rezydencja Królów i Rzeczypospolitej Pl. Zamkowy 4 00-277 Warszawa. Spis zawarto ści:

1. - Kolejność wykonywania robót. 1.1. zagospodarowanie placu budowy 1.2. roboty ziemne 1.3. roboty budowlano montażowe 1.4. roboty wykończeniowe 1.5. maszyny i urządzenia techniczne

2. - Instruktaż pracowników przed przystąpieniem do realizacji robót szczególnie niebezpiecznych. - szkolenie pracowników w zakresie bhp; - zasady postępowania w przypadku wystąpienia zagrożenia; - zasady bezpośredniego nadzoru nad pracami szczególnie niebezpiecznymi przez wyznaczone w tym celu osoby; - zasady stosowania przez pracowników środków ochrony indywidualnej oraz odzieży obuwia roboczego;

3. - Miejsce przechowywania dokumentacji budowy. 1. Kolejno ść wykonania robót.

1.1. Zagospodarowanie terenu budowy wykonuje się przed rozpoczęciem robót budowlanych, co najmniej w zakresie: a) ogrodzenie terenu i wyznaczenia stref niebezpiecznych; b) wykonanie dróg, wyjść i przejść dla pieszych; c) doprowadzenie energii elektrycznej oraz wody; d) odprowadzenie ścieków lub ich utylizacja; e) urządzenia pomieszczeń higieniczno sanitarnych; f) zapewnienia oświetlenia naturalnego i sztucznego; g) zapewnienia właściwej wentylacji; h) zapewnienia łączności telefonicznej; i) urządzenia stanowisk materiałów i wyrobów

Teren budowy lub robót powinien być w miarę potrzeby ogrodzony lub skutecznie zabezpieczony przed osobami postronnymi. Wysokość ogrodzenia, co najmniej 1,5m. W ogrodzeniu placu budowy lub robót powinny być wykonane oddzielne bramy dla ruchu pieszego oraz pojazdów mechanicznych i maszyn budowlanych. Szerokość ciągu pieszego jednokierunkowego powinna wynosić, co najmniej 0,75m, a dwukierunkowego 1,2m.




Dla pojazdów używanych w trakcie wykonywania robót budowlanych należy wyznaczyć miejsca postojowe na terenie budowy. Szerokość dróg komunikacyjnych na placu budowy lub robót powinna być dostosowana do używanych środków transportu. Drogi i ciągi piesze na placu budowy lub robót powinny być utrzymane we właściwym stanie technicznym. Nie wolno na nich składować materiałów, sprzętu lub innych przedmiotów. Drogi komunikacyjne dla wózków i taczek oraz pochylnie, po których dokonuje się ręcznego przenoszenia ciężarów nie powinny mieć spadków większych niż 10%. Przejścia i strefy niebezpieczne powinny być oświetlone i oznakowane znakami ostrzegawczymi lub znakami zakazu. Przejścia o pochyleniu większym niż 15% należy zaopatrzyć w listwy umocowane poprzecznie, w odstępach nie mniejszych niż 0,40m lub schody o szerokości nie mniejszej niż 0,75m, zabezpieczone balustrada. Balustrada składa się z deski krawędziowej o wysokości 0,15m i poręczy ochronnej umieszczonej na wysokości 1,10m. Wolną przestrzeń pomiędzy deską krawężnikową, a poręczą należy wypełnić w sposób zabezpieczający pracowników przed upadkiem. Strefa niebezpieczna, w której istnieje zagrożenie spadania z wysokości przedmiotów, powinna być ogrodzona balustradami i oznakowana w sposób uniemożliwiający dostęp osobom postronnym. Strefa ta nie może wynosić mniej niż 1/10 wysokości, z której mogą spadać przedmioty i nie mniej niż 6m. Daszki ochronne powinny znajdować się na wysokości nie mniejszej niż 2,4m nad poziomem terenu i być nachylone pod kątem 45 stopni w kierunku zagrożenia. Pokrycie daszków ochronnych jako rusztowań lub miejsc składowania narzędzi, sprzętów lub materiałów jest zabronione.

Instalacje rozdziału energii elektrycznej na terenie budowy powinny być zaprojektowane, wykonane, użytkowane oraz utrzymywane w taki sposób, aby nie stanowiły zagrożenia pożarowego lub wybuchowego, lecz chroniły pracowników przed porażeniem prądem elektrycznym. Roboty związane z podłączeniem, sprawdzeniem, konserwacją i naprawą instalacji i urządzeń elektrycznych mogą być wykonane jedynie przez osoby posiadające odpowiednie uprawnienia. Nie jest dopuszczalne sytuowanie stanowisk pracy, składowisk wyrobów i materiałów lub maszyn i urządzeń budowlanych bezpośrednio pod napowietrznymi liniami elektroenergetycznymi lub w odległości liczonej w poziomie od skrajnych przewodów, mniejszej niż. a) 3,0m – dla linii o napięciu znamionowym nie przekraczającym 1kV b) 5,0m - dla linii o napięciu znamionowym powyżej 1KV, lecz nie przekraczającym 15kV c) 10,0m - dla linii o napięciu znamionowym powyżej 15KV, lecz nie przekraczającym 30kV d) 15,0m - dla linii o napięciu znamionowym powyżej 30KV, lecz nie przekraczającym 110kV e) 30,0m - dla linii o napięciu znamionowym powyżej 110KV

Żurawie samojezdne, koparki i inne urządzenia ruchome, które mogą zbliżyć się na niebezpieczną odległość do w/w napowietrznych lub kablowych linii elektroenergetycznych, powinny być wyposażone w sygnalizatory napięcia. Rozdzielnice budowlane prądu elektrycznego znajdujące się na terenie budowy należy zabezpieczyć przed dostępem osób nieupoważnionych. Rozdzielnice powinny być usytuowane w odległości nie większej niż 50,0m od odbiorników energii. Przewody elektryczne zasilające urządzenia mechaniczne powinny być zabezpieczone przed uszkodzeniami mechanicznymi, a ich połączenia z urządzeniami mechanicznymi wykonane w sposób zapewniający bezpieczeństwo pracy osób obsługujących te urządzenia. Okresowe kontrole stanu stacjonarnych urządzeń elektrycznych pod względem bezpieczeństwa powinny być wykonywane, co najmniej raz na miesiąc, natomiast kontrola stanu i odporności izolacji tych urządzeń, co najmniej dwa razy w roku, a ponadto:




a) przed uruchomieniem urządzenia po dokonaniu zmian i napraw części elektrycznych i mechanicznych. b) Przed uruchomieniem urządzenia, jeżeli urządzenie było nieczynne przez ponad miesiąc. c) przed uruchomieniem urządzenia po jego przemieszczeniu.

W przypadkach zastosowania urządzeń ochronnych różnicowo prądowych w w/w instalacjach należy sprawdzić ich działanie każdorazowo przed przystąpieniem do pracy. Dokonywanie napraw i przeglądy urządzeń powinny być odnotowywane w książce konserwacji urządzeń.

Należy zapewnić dostateczną ilość wody zdatnej do picia pracownikom zatrudnionym na budowie oraz do celów higieniczno – sanitarnych, gospodarczych i przeciwpożarowych. Ilość wody do celów higienicznych przypadająca dziennie na każdego pracownika jednocześnie zatrudnionego nie może być mniejsza niż: a) 120 L – przy pracach w kontakcie z substancjami szkodliwymi, trującymi lub zakaźnymi albo powodującymi silne zabrudzenie pyłami, w tym 20 L w przypadku korzystania z natrysków. b) 90 L – przy pracach brudzących, wykonywanych w wysokich temperaturach, lub wymagających zapewnienia należytej higieny procesów technologicznych, w tym 60 L w przypadku korzystania z natrysków. c) 30 L – przy pracach nie wymienionych w pkt. „a” i „b”

Niezależnie od ilości wody określonej w punktach „a” „b” „c” należy zapewnić co najmniej 2,5 L na dobę na każdy metr kwadratowy powierzchni terenu poza budynkami, wymagającej polewania (tereny zielone, utwardzone ulice, place, itp.)

Pracownikom zatrudnionym w warunkach szczególnie uciążliwych należy zapewnić posiłki wydawane ze względów profilaktycznych, napoje, których rodzaj i temperatura powinny być dostosowane do warunków wykonywania pracy.

Posiłki profilaktyczne należy zapewnić pracownikom wykonującym prace: 1. Związane z wysiłkiem fizycznym, powodującym w ciągu zmiany roboczej efektywny wydatek energetyczny organizmu, powyżej 1500 kcal u mężczyzn i powyżej 1000kcal u kobiet. 2. Wykonywane na otwartej przestrzeni w okresie zimowym; za okres zimowy uważa się okres od dnia 1 listopada do dnia 31 marca.

Napoje należy zapewnić pracownikom zatrudnionym: 1. Przy pracach na otwartej przestrzeni przy temperaturze otoczenia poniżej 10C lub powyżej 25C.

Pracownik może przyrządzić sobie posiłki we własnym zakresie z produktów otrzymanych od pracodawcy.

Pracownikom nie przysługuje ekwiwalent pieniężny za posiłki i napoje. Na terenie budowy powinny być urządzone i wydzielone pomieszczenia higieniczno – sanitarne i socjalne – szatnie (na odzież roboczą i ochronną ), umywalnie, jadalnie, suszarnie oraz ustępy.

Dopuszczalne jest korzystanie z istniejących na terenie budowy pomieszczeń i urządzeń higieniczno sanitarnych inwestora, jeżeli przewiduje to zawarta umowa. Zabrania się urządzania w jednym pomieszczeniu szatni i jadalni w przypadkach, gdy na terenie budowy, na której roboty budowlane wykonuje więcej niż 20-u pracujących. W takim przypadku, szafki na odzież powinny być dwudzielne, zapewniając możliwość przechowywania oddzielnie odzieży roboczej i własnej. W pomieszczeniach higieniczno – sanitarnych mogą być stosowane ławki, jako miejsca siedzące, jeżeli są one trwale przytwierdzone do podłoża.

Jadalni powinna składać się z dwóch części: a) jadalni właściwej, gdzie powinno przypadać co najmniej 1,10 m powierzchni na każdego pracowników jednocześnie spożywczych posiłek; b) pomieszczeń do przygotowywania, wydawania napojów oraz zmywania naczyń stołowych;

W przypadku usytuowania pomieszczeń higieniczno – sanitarnych w kontenerach dopuszcza się niższą wysokość tych pomieszczeń, tj. do 2,20m.

Na terenie budowy powinny być wyznaczone, utwardzone i odwodnione miejsca do składowania materiałów i wyrobów.




Składowiska materiałów, wyrobów i urządzeń technicznych należy wykonać w sposób wykluczając możliwość wywrócenia, zsunięcia, rozsunięcia się lub spadnięcia składowanych wyrobów i urządzeń.

Materiały drobnicowe powinny być ułożone w stosy o wysokości nie większej niż 2,0m , a stosy materiałów workowanych ułożone w warstwach krzyżowo do wysokości nie przekraczającej 10 – warstw. Odległość stosów przy składowaniu materiałów nie powinna być mniejsza niż: a) 0,75m – od ogrodzenia lub zabudowań. b) 5,00m – od stałego stanowiska.

Opieranie składowanych materiałów lub wyrobów o płoty, słupy napowietrznych linii elektroenergetycznych, konstrukcje wsporcze sieci trakcyjnej lub ściany obiektu budowlanego jest zabronione. Wchodzenie i schodzenie ze stosu utworzonego ze składowanych materiałów lub wyrobów jest dopuszczalne przy użyciu drabiny lub schodów.

Teren budowy powinien być wyposażony w sprzęt niezbędny do gaszenia pożarów, który powinien być regularnie sprawdzany, konserwowany i uzupełniany, zgodnie z wymaganiami producentów i przepisów przeciw pożarowych. Ilość i rozmieszczenie gaśnic przenośnych powinno być zgodne z wymaganiami przepisów przeciw pożarowych.

W pomieszczeniach zamkniętych należy zapewnić wymianę powietrza, wynikająca z potrzeb bezpieczeństwa pracy. Wentylacja powinna działać sprawnie i zapewniać dopływ świeżego powietrza.

1.2. Roboty ziemne Zagrożenie występujące przy wykonaniu robót ziemnych: - upadek pracownika lub osoby postronnej do wykopu - zasypanie pracownika w wykopie wąsko przestrzennym - potrącenie pracownika lub osoby postronnej łyżką koparki przy wykonywaniu robót na placu budowy lub w miejscu dostępnym dla osób postronnych

Roboty ziemne powinny być prowadzone na podstawie projektu określenie położenia instalacji urządzeń podziemnych, mogących znaleźć się w zasięgu prowadzonych robót. Wykonywanie robót ziemnych w bezpośrednim sąsiedztwie sieci , takich jak: - elektroenergetyczne, - gazowe, - telekomunikacyjne, - ciepłownicze, - wodociągowe i kanalizacyjne, powinno być poprzedzone określeniem przez kierownika budowy bezpiecznej odległości w jakiej mogą być one wykonane od istniejącej sieci i sposobu wykonywania tych robót. W czasie wykonywania robót ziemnych miejsca niebezpieczne należy ogrodzić i umieścić napisy ostrzegawcze.

W czasie wykonywania wykopów w miejscach dostępnych dla osób postronnych, należy wokół wykopów pozostawionych na czas zmroku i w nocy ustawić balustrady zaopatrzone w światło ostrzegawcze koloru czerwonego. Poręcze balustrad powinny znajdować się na wysokości 1,10m od krawędzi wykopu.

Wykopy o ścianach pionowych nie umocowanych, bez rozparcia lub podparcia mogą być wykonane tylko do głębokości 1,0m w gruntach zwartych, w przypadku, gdy ten teren przy wykopie nie jest obciążony w pasie szerokości równej głębokości wykopu. Wykopy bez umocnień o głębokości większej niż 1,0m, lecz nie większej niż 2,0m można wykonywać, jeżeli pozwalają na to wyniki badań gruntu i dokumentacja geologiczno – inżynierska.

Jeżeli wykop osiągnie głębokość większą niż 1,0m od poziomu terenu, należy wykonać zejście do wykopu. Odległość pomiędzy zejściami do wykopu nie powinna przekraczać 20,0m




Należy również ustalić rodzaje prac, które powinny być wykonywane przez, co najmniej dwie osoby, w celu zapewnienia asekuracji, ze względu na możliwość wystąpienia zagrożenia dla życia lub zdrowia ludzkiego. Dotyczy to prac wykonywanych w wykopach i wyrobiskach o głębokości większej niż 2,0m .

Składowanie urobku, materiałów i wyrobów jest zabronione: - w odległości mniejszej niż 0,60m od krawędzi wykopu, jeżeli ściany wykopu są obudowane oraz jeżeli obciążenie urobku jest przewidziane w doborze obudowy, - w strefie klina naturalnego odłamu gruntu, jeżeli ściany wykopu nie są obudowane.

Ruch środków transportowych obok wykopów powinien odbywać się poza granicami klina naturalnego odłamu gruntu. W czasie wykonywania robót ziemnych nie powinno się dopuszczać do tworzenia nawisów gruntu. Przebywanie osób pomiędzy ścianą wykopu, a koparką, nawet w czasie postoju jest zabronione. Zakładanie obudowy lub montażu rur w uprzednio wykonanym wykopie o ścianach pionowych i na głębokości powyżej 1,0m wymaga tymczasowego zabezpieczenia osób klatkami osłonowymi lub obudową prefabrykowaną.

1.3. Roboty budowlano – montażowe. Zagrożenia występujące przy wykonywaniu robót budowlano - montażowych: - upadek pracownika z wysokości (brak zabezpieczenia obrysu stropu; brak zabezpieczenia otworów technologicznych w powierzchni stropu; - przygniecenie pracownika elementami konstrukcji stalowej

Roboty montażowe mogą być wykonane przez pracowników zapoznanych z instrukcja organizacji montażu oraz rodzajem używanych maszyn i innych urządzeń technicznych. Przebywanie osób na górnych płaszczyznach ścian, belek, słupów, ram lub kratownic oraz na kondygnacji poniżej kondygnacji, na której prowadzone są roboty montażowe jest zabronione: - przy prędkości wiatru powyżej 10m/s; - przy złej widoczności o zmierzchu, we mgle i w porze nocnej, jeżeli stanowiska pracy nie mają wymaganego przepisami odrębnego oświetlenia.

Odległość pomiędzy skrajną podwozia lub platformy obrotowej żurawia, a zewnętrznymi częściami konstrukcji montowanego obiektu budowlanego powinna wynosić, co najmniej 0,75m.

Zabronione jest w szczególności: - przechodzenie osób w czasie pracy żurawia pomiędzy obiektami budowlanymi a podwoziem żurawia lub wychylania się przez otwory w obiekcie budowlanym; - składowania materiałów i wyrobów pomiędzy skrajną żurawia budowlanego lub materiałów pomiędzy torowiskiem żurawia a konstrukcją obiektu budowlanego lub jego tymczasowymi zabezpieczeniami.

Punkty świetlne przy stanowiskach montażowych powinny być tak rozmieszczone, aby zapewniały równomierne oświetlenie, bez ostrych cieni i olśnień osób. Elementy prefabrykowane można zwolnić z podwieszenia po ich uprzednim zamocowaniu w miejscu wbudowania.

W czasie zakładania stężeń montażowych, wykonania robót spawalniczych, odczepiania elementów prefabrykowanych z zawiesi i betonowania styków należy stosować wyłącznie pomosty montażowe i drabiny rozstawne. W czasie montażu, w szczególności słupów, belek i wiązarów, należy stosować podkładki pod liny zawiesi, zapobiegające przetarciu i załamaniu lin. Podnoszenie i przemieszczanie osób na elementach prefabrykowanych osób, przedmiotów, materiałów lub wyrobów jest zabronione. Osoby przebywające na stanowiskach pracy, znajdujące się na wysokości, co najmniej 1,0m od poziomu podłogi lub ziemi, powinny być zabezpieczone balustradą przed upadkiem z wysokości. Balustradami powinny być zabezpieczone: - krawędzie stropów nie obudowanych ścianami zewnętrznymi; - pozostawiane otwory w ścianach (drzwiowe, balkonowe, szyby dźwigów) Otwory w stropach, na których prowadzone są prace lub do których możliwy jest dostęp ludzi należy zabezpieczyć przed możliwością wpadnięcia lub ograniczyć balustradą.




Przemieszczane w poziomie stanowisko pracy powinno mieć zapewnione mocowanie końcówki linki bezpieczeństwa do pomocniczej liny prowadnicy poziomej, zamocowanej na wysokości około 1,50m wzdłuż zewnętrznej krawędzi przejścia. Wytrzymałość i sposób zamocowania prowadnicy powinno uwzględniać obciążenie dynamiczne spadającej osoby. W przypadku, gdy zachodzi konieczność przemieszczenia stanowiska pracy w pionie, linka bezpieczeństwa szelek bezpieczeństwa powinna być zamocowana do prowadnicy pionowej za pomocą urządzenia samohamującego. Długość linki bezpieczeństwa szelek bezpieczeństwa nie powinna przekraczać 1,50m. Amortyzatory spadania nie są wymagane, jeżeli linki asekuracyjne są mocowane do linek urządzeń samohamujących. Osoby korzystające z urządzeń krzesełkowych, drabin linowych lub ruchomych pomostów roboczych powinny być dodatkowo zabezpieczone przed upadkiem z wysokości za pomocą prowadnicy pionowej, zamocowanej niezależnie od lin nośnych drabiny, krzesełka lub podestu. Ponadto, należy ustalić rodzaje prac, które powinny być wykonane przez, co najmniej dwie osoby w celu zapewnienia asekuracji, ze względu na możliwość wystąpienia szczególnego zagrożenia dla zdrowia lub życia ludzkiego. Dotyczy to prac wykonanych na wysokości powyżej 2,0m w przypadkach, w których wymagane jest zastosowanie środków ochrony indywidualnej przed upadkiem z wysokości.

1.4. Roboty wykończeniowe. Zagrożenia występujące przy wykonaniu robót wykończeniowych: - upadek z wysokości (brak balustrad ochronnych przy podestach roboczych, rusztowaniach; Brak stosowania sprzętu chroniącego przed upadkiem z wysokości przy wykonaniu robót związanych z montażem lub demontażem rusztowania) - uderzenie spadającym przedmiotem osoby postronnej przechodzącej obok budowanego obiektu. (brak wydzielenia strefy bezpiecznej).

Roboty wykończeniowe zewnętrzne (elewacja budynku) mogą być wykonane przy użyciu ruchomych podestów roboczych oraz rusztowań np. „Mostostal – Barman”, „Bosta-70”, „Stalkol”, „RR-1/30”, „Plettac”, „Roco-1”. Montaż rusztowań, ich eksploatacja i demontaż powinny być wykonane zgodnie z instrukcją producenta lub projektem indywidualnym. Osoby zatrudnione, przy montażu i demontażu rusztowań oraz monterzy podestów roboczych powinny posiadać wymagane uprawnienia. Osoby dokonujące montażu i demontażu są zobowiązane do stosowania urządzeń zabezpieczających przed upadkiem z wysokości. Przed montażem i demontażem rusztowań należy wyznaczyć i wygrodzić strefę niebezpieczną. Rusztowania i ruchome podesty robocze powinny być wykorzystywane zgodnie z przeznaczeniem. Odbiór rusztowania dokonuje się wpisem do dziennika budowy lub w protokole odbioru technicznego. W przypadku rusztowań systemowych dopuszczalne jest umieszczenie poręczy ochronnej na wysokości 1,00m. Rusztowania z elementów metalowych powinny być uziemione i posiadać instalację piorunochronną. Rusztowania usytuowane bezpośrednio przy drogach, ulicach oraz w miejscach przejazdów i przejść pieszych, powinny posiadać daszki ochronne i osłonę z siatek ochronnych. Stosowanie siatek ochronnych nie zwalnia z obowiązku stosowania balustrad.

Roboty wykończeniowe wewnętrzne mogą być wykonywane z rusztowań składanych typu „Warszawa” (roboty tynkarskie, montażowe, instalacyjne) oraz drabin rozstawnych (roboty malarskie). Montaż rusztowań, ich eksploatacja i demontaż powinny być wykonane zgodnie z instrukcją producenta. Montaż i demontaż rusztowań może być przeprowadzony tylko przez osoby odpowiednio przeszkolone w zakresie jego konstrukcji, montażu i demontażu. Rusztowania tego typu powinny być wykorzystywane zgodnie z przeznaczeniem.




Dopuszcza się wykonanie robót malarskich przy użyciu drabin rozstawnych tylko do wysokości 4,0m od poziomu terenu. Drabiny należy zabezpieczyć przed poślizgiem i rozsunięciem się oraz zapewnić ich stabilność. W pomieszczeniach, w których będą prowadzone roboty malarskie roztworami wodnymi należy wyłączyć instalację elektryczną i stosować zasilanie, które nie będzie mogło spowodować zagrożenia prądem elektrycznym. Przy ręcznej lub mechanicznej obróbce elementów kamiennych, pracownicy powinni używać środków ochrony indywidualnej, takich jak: - gogle przyłbice ochronne; - hełmy ochronne; - rękawice wzmocnione skórą; - obuwie z wkładkami stalowymi chroniącymi palce stóp. Stanowiska pracy powinny umożliwiać swobodę ruchu, niezbędną do wykonania pracy.

1.5. Maszyny i urządzenia techniczne użytkowane na placu budowy. Zagrożenia występujące przy wykonywaniu robót przy użyciu maszyn urządzeń technicznych: - pochwycenie kończyny górnej lub dolnej przez napęd (brak pełnej osłony napędu); - potrącenie pracownika lub osoby postronnej łyżką koparki przy wykonywaniu robót na placu budowy lub w miejscu dostępnym dla osób postronnych (brak wygrodzenia strefy niebezpiecznej) - porażenie prądem elektrycznym (brak zabezpieczenia przewodów zasilających urządzenia mechaniczne przed uszkodzeniami mechanicznymi).

Maszyny i inne urządzenia techniczne oraz narzędzia zmechanizowane powinny być montowane, eksploatowane i obsługiwane zgodnie z instrukcją producenta oraz spełniać wymagania określone w przepisach dotyczących systemu oceny zgodności. Maszyny i inne urządzenia techniczne, podlegające dozorowi technicznemu, mogą być używane na terenie budowy tylko wówczas, jeżeli wystawiono dokumenty uprawniające do ich eksploatacji. Wykonawca, użytkujący maszyny i inne urządzenia techniczne, nie podlegające dozorowi technicznemu, powinien udostępnić organom kontroli dokumentację techniczno – ruchową lub instrukcję obsługi tych maszyn lub urządzeń. Operatorzy lub maszyniści żurawi, maszyn budowlanych, kierowcy wózków i innych maszyn o napędzie silnikowym powinni posiadać wymagane kwalifikacje.

Stanowiska pracy operatorów maszyn lub innych urządzeń technicznych, które nie posiadają kabin, powinny być: - zadaszone i zabezpieczone przed spadającymi przedmiotami; - osłonięte w okresie zimowym. 2. Instrukta ż pracowników przed przyst ąpieniem do realizacji robót szczególnie niebezpiecznych.

Szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy dla pracowników zatrudnionych na stanowiskach robotniczych, przeprowadza się jako: - szkolenie wstępne, - szkolenie okresowe.

Szkolenia te przeprowadzane są w oparciu o programy poszczególnych rodzajów szkolenia. Szkolenia wstępne ogólne („instruktaż ogólny”) przechodzą wszyscy nowo zatrudnieni pracownicy przed dopuszczeniem do wykonywania prac. Obejmuje ono zapoznanie pracowników z podstawowymi przepisami bhp zawartymi w Kodeksie Pracy, w układach zbiorowych prac i regulaminach pracy, zasadami bhp obowiązującymi w danym zakładzie pracy oraz zasadami udzielania pierwszej pomocy. Szkolenie wstępne na stanowisku pracy („Instruktaż stanowiskowy”) powinien zapoznać pracowników z zagrożeniami, oraz metodami bezpiecznego wykonywania pracy na tym stanowisku. Pracownicy przed przystąpieniem do pracy powinni być zapoznani z ryzykiem zawodowym związanym z pracą na danym stanowisku pracy.




Fakt odbycia przez pracownika szkolenia wstępnego ogólnego, szkolenia wstępnego na stanowisku pracy oraz zapoznania się z ryzykiem zawodowym, powinien być potwierdzony przez pracownika na piśmie oraz odnotowany w aktach osobowych pracownika. Szkolenia wstępne podstawowe w zakresie bhp, powinny być przeprowadzane w okresie nie dłuższym niż 6 miesięcy od rozpoczęcia pracy na określonym stanowisku. Szkolenie okresowe w zakresie bhp dla pracowników zatrudnionych na stanowiskach robotniczych, powinny być przeprowadzane w formie instruktażu nie rzadziej niż raz na 3 lata, a na stanowiskach pracy, na których występują warunki wypadkowe szczególne dla zagrożenia zdrowia i życia, nie rzadziej niż raz w roku. Pracownicy zatrudnieni na stanowiskach operatorów żurawi, maszyn budowlanych i innych maszyn o napędzie silnikowym powinni posiadać wymagane kwalifikacje. Powyższy wymóg nie dotyczy betoniarek z silnikiem elektrycznym jednofazowym oraz silnikami trójfazowymi o mocy do 1KW.

Na placu budowy powinny być udostępnione pracownikom do stałego korzystania, aktualne instrukcje bezpieczeństwa i higieny pracy dotyczące: - wykonywania prac związanych z zagrożeniami wypadkowymi lub zagrożeniami zdrowia pracowników; - obsługi maszyn i innych urządzeń technicznych; - postępowania z materiałami szkodliwymi dla zdrowia i niebezpiecznymi; - udzielania pierwszej pomocy. W/w instrukcje powinny określać czynności do wykonywania przed rozpoczęciem danej pracy, zasady i sposoby bezpiecznego wykonywania danej pracy, czynności do wykonania po jej zakończeniu oraz zasady postępowania w sytuacjach awaryjnych stwarzających zagrożenia dla życia lub zdrowia pracowników. Nie wolno dopuścić pracownika do pracy, do której wykonania nie posiada wymaganych kwalifikacji lub potrzebnych umiejętności, a także dostatecznej znajomości przepisów oraz zasad bhp. Bezpośredni nadzór nad bezpieczeństwem i higieną pracy na stanowiskach pracy sprawują odpowiednio kierownik budowy(kierownik robót) oraz majster budow., stosownie do zakresu obowiązków. Osoba kierująca pracownikami jest zobowiązana: - organizować stanowiska pracy zgodnie z przepisami i zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy; - dbać o sprawność środków ochrony indywidualnej oraz ich stosowania zgodnie przeznaczeniem; - organizować, przygotowywać i prowadzić prace, uwzględniając zabezpieczenie pracowników przed wypadkami przy pracy, chorobami zawodowymi i innymi chorobami związanymi z warunkami środowiska pracy; - dbać o bezpieczny i higieniczny stan pomieszczeń pracy i wyposażenia technicznego, a także o sprawność środków ochrony zbiorowej i ich stosowania zgodnie z przeznaczeniem, na podstawie: - oceny ryzyka zawodowego występującego przy wykonywaniu robót na danym stanowisku pracy; - wykazu prac szczególnie niebezpiecznych, - określenia podstawowych wymagań bhp przy wykonywaniu prac szczególnie niebezpiecznych, - wykazu prac wykonywanych przez, co najmniej dwie osoby, - wykazu prac wymagających szczególnej sprawności psychofizycznej

Kierownik powinien podjąć stosowne środki profilaktyczne mające na celu: - zapewnić organizację pracy i stanowisk pracy w sposób zabezpieczających pracowników przed zagrożeniami wypadkowymi oraz oddziaływaniem czynników szkodliwych i uciążliwych, - zapewnić likwidację zagrożeń dla życia i zdrowia pracowników, głównie przez stosowanie technologii, materiałów i substancji nie powodujących takich zagrożeń.

W razie stwierdzenia bezpośredniego zagrożenia dla życia lub zdrowia pracowników osoba kierująca pracownikami zobowiązana jest do niezwłocznego wstrzymania prac i podjęcia działań w celu likwidacji tego zagrożenia.




Pracownicy zatrudnieni na budowie, powinni być wyposażeni w środki ochrony indywidualnej oraz odzież i obuwie robocze, zgodnie z tabelą norm przydziału środków ochrony indywidualnej oraz odzież i obuwia roboczego opracowaną przez pracodawcę. Środki ochrony indywidualnej w zakresie ochrony zdrowia i bezpieczeństwa użytkowników tych środków powinny zapewniać wystarczającą ochronę przed występującymi zagrożeniami (np. upadek z wysokości, uszkodzenie głowy, twarzy, wzroku, słuchu). Kierownik budowy jest zobowiązany informować pracowników o sposobach posługiwania się tymi środkami. 3. Miejsce przechowywania dokumentacji budowy.

Wszystkie niezbędne projekty, dokumentacje, zezwolenia wchodzące w skład dokumentacji budowy powinny znajdować się w biurze kierownika budowy. Dokumenty te kierownik budowy zobowiązany jest udostępnić właściwym organom kontrolnym. 4. Podstawa opracowania.

Dokumenty: - ustawa z dnia 26 czerwca 1974r. – Kodeks pracy (t.j jedn. Dz. U. z 1998 r. Nr 21 poz. 94 z późn. Zm.) - art.21 „a” ustawy z dnia 7 lipca 1994r. – Prawo budowlane (Dz. U. z 2000r. Nr 106 poz. 1126 z póź. zm.) - ustawa z dnia 21 grudnia 2000 r. o dozorze technicznym (Dz. U. Nr 122 poz. 1321 z póź. zm.) - Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 27 sierpnia 2002r. w sprawie szczegółowego zakresu i formy planu bezpieczeństwa i ochrony zdrowia oraz szczegółowego zakresu rodzajów robót budowlanych, stwarzających zagrożenia bezpieczeństwa i zdrowia ludzi (Dz. U. Nr 151 poz.1256) - rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 28 maja 1996r. w sprawie szczególnych zasad szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz. U. Nr 62 poz.285) - rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 28 maja 1996r. w sprawie rodzajów prac wymagających szczególnej sprawności psychofizycznej (Dz. U. Nr 62 poz. 287) - rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 28 maja 1996r. w sprawie rodzajów prac, które powinny być wykonywane przez co najmniej dwie osoby (Dz. U. Nr 62 poz.288) - rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 29 maja 1996r. w sprawie uprawnień rzeczoznawców do spraw bezpieczeństwa i higieny pracy, zasad opiniowania projektów budowlanych, w których przewiduje się pomieszczenia pracy oraz trybu powoływania członków Komisji Kwalifikacyjnej do Oceny kandydatów na Rzeczoznawców. (Dz. U. Nr 62 poz. 290) - rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 28 maja 1996r. w sprawie profilaktycznych posiłków i napojów. (Dz. U. Nr 60 poz. 278) - rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz. U. Nr 129 poz. 844 z póz. zm.) - rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 20 września 2001r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy podczas eksploatacji maszyn i innych urządzeń technicznych do robót ziemnych, budowlanych i drogowych. (Dz. U. Nr 118 poz.1263) - rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 16 lipca 2002r. w sprawie rodzajów urządzeń technicznych podlegających dozorowi technicznemu. (Dz. U. Nr 120 poz. 1021) - rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 6 lutego 2003r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy podczas wykonywania robót budowlanych (Dz. U. Nr 47 poz. 401) z uwagi na utratę mocy prawnej rozporządzenia Ministra Budownictwa i Przemysłu Materiałów Budowlanych z dnia 28 marca 1972r. w sprawie bhp przy wykonywaniu robót budowlano – montażowych i rozbiórkowych (Dz. U. Nr 13 poz. 93) z dniem 19 września 2003r.

Opracował:

mgr inż. arch. Rafał Pawłowski Wa-236/01




IV. RYSUNKI

SPIS RYSUNKÓW NR

RYSUNKU NAZWA SKALA

INWENTARYZACJA I-01 Lokalizacja: zakres inwestycji, zakresy inwentaryzacji 1:500 I-02 Rzut stanu zachowania 1:50 I-03 Inwentaryzacja - Przekroje I – I, II – II 1:20 I-04 Inwentaryzacja - Przekroje I – I, II – II wraz z ortofotomapą 1:20 I-05 Rozpoznanie historyczno-architektoniczne odsłoniętych murów

zachodniej ściany Wieży Grodzkiej. 1:50

I-06 Stratygrafia odsłoniętych murów 1:50 PROJEKT

A-01 Rzut – terenu – zakres prac. Wykopy - technologia 1:50 A-02 Detal – przekrój A – A 1:20 A-03 Detal – przekrój B – B 1:20 A-04 Detale: Przekrój C – C; Przekrój D-D; Przekrój E-E 1:20 A-05 Detal „A” – schody przy wieży – rzut; Przekrój H – H 1:20 A-06 Detal „A”- Przekrój F – F, Przekrój G – G 1:20 A-07 Detal „B” – schodki przy północnym skrzydle – rzut;

Przekrój I –I; Przekrój J – J 1:20

01.OPIS - ARCHITEKTURA-2016.pdf

Documents

Transcript of 01.OPIS - ARCHITEKTURA-2016.pdf