01. Suma Teologiczna - Tom I

8/14/2019 01. Suma Teologiczna - Tom I

1/212

W. TOMASZ Z AKWINUS U M A T E O L O G I C Z N A

Tom 1_________________________

O BOGU

C Z I ( 1, 1-13 )

Przeoy i objanieniami zaopatrzyo. Pius BECH, O.P.

"Jak najgorcej pragniemy, by z kadym dniemwzrastaa liczba ludzi czerpicych z dzie Tomasza z

Akwinu owiat i nauk; dotyczy to nie tylko ksiy iludzi wielkiej nauki... Wielce te sobie yczymy, byze wzgldu na potrzeby Chrzecijastwa coraz wicejwydobywano skarbw z jego wskaza. Trzeba wic

jego pisma tumaczy i wydawa w jak najwikszejiloci jzykw..."

Papie Jan XXIII, 16 wrzenia 1960(AAS. 25.X.1960)

NAKADEM KATOLICKIEGO ORODKAWYDAWNICZEGO "VERITAS"

4-8, PRAED MEWS, LONDON, W.2.

1


2/212


3/212

SO W OD O P O L S K I E G O W Y D A N I A

Na szczeglnwag pism w. Tomasza z Akwinu, wielkiego nauczyciela Kocioai ludzkoci, wskazuj papiee i najwybitniejsi myliciele - dawni i nam wspczeni.Dantemu przewodnikiem po sferze niebieskiej nie jest ju Beatrycze lecz Tomasz. On towyjani mu owe "arliwe soca" wydajce "dwiki", wice si w "nownauk". Onto "wzrs tam jak wiecznik, co si nie koleba"1. W ocenie Leona XIII nauka w.Tomasza jest najlepszdrogw studiach filozoficznych i teologicznych, a ponadto jestona wyjtkowo uyteczna "jako lekarstwo przeciw chorobom naszych czasw", dajc

zdrowe zasady mylenia2.Kodeks Prawa Kanonicznego zobowizuje profesorw studiw teologicznych, by

wszystkich kandydatw do kapastwa formowali w filozofii i teologii stosownie dosposobu mylenia, nauki i zasad w. Tomasza jako Nauczyciela wprost anielskiego3.Sobr Watykaski II w nauce teologii nakazuje posugiwanie si metod bada, ktrejmistrzem jest w. Tomasz z Akwinu4.

w. Tomasz jest przewodnikiem nie tylko w sferze czystego mylenia, w teorii. Nasz Pawe Wodkowic wzi jego nauk za podstaw swych rozwiza w dziedzinie prawa narodw: ius gentium i w ukadzie stosunkw midzynarodowych, w ktrympastwa niechrzecijaskie maj miejsce i prawa rwne z chrzecijaskimi; by on

pierwszym w daniu, by nauka Doktora Anielskiego o tym, z czystej teorii staa siobowizujcym prawem5. W sprawach reform w dziedzinie sprawiedliwoci spoecznejLeon XIII i Pius XII opierali si na wskazaniach tego Doktora Kocioa.

Papie Jan XXIII uzaleni uskutecznienie uchwa Soboru Watykaskiego II odpilnoci w poznawaniu nauki w. Tomasza z Akwinu6. Pawe VI wyrazi yczenie:"Profesorowie ... niech z czci suchajgosu doktorw Kocioa, wrd ktrych wityAkwinata zajmuje szczeglne miejsce; tak wielka jest bowiem potga umysu Doktora

1 Dante,Il Paradiso, pie 10 i n., przek. A. widerskiej.2

Leon XIII, Enc.Aeterni Patris z 4.8.1879;De phisolophia christiana ad mentem S. Thomae Aquinatis ... in scholiscatholicis instauranda z 4.8.1880 i tego owiadczenie z tego samego dnia.3 CIC can. 589 1, can. 1366 2.4Sobr Watykaski II, Dekret o formacji kap. 16, wyd. Pallotinum, Pozna 1968, s. 462.5 Patrz S.F. Bech, Paulus Vladimiri and His Doctrine concerning International Law and Politics, wyd. Mouton,London-The Hague-Paris 1965, patrzIndex of Nomes na s. 1239-40; teksty na s. 838, 840, 870, 884, 899,901; tene:

Pisma w. Tomasza z Akw. jako rdo politycznej doktryny Pawa Wodkowica, w Duszp. Pol. Zagran. IV 1954, s.289-304. L. Ehrlich, Pisma wybrane Pawa Wodkowica, Pax 1968-9, Indeks w t. III 236. Take nieco pniej F.Vitoria,Relectioney Teologicas , Madrid 1933-5, 3 tomy, passim.6Oss. Rom. 7.3.1963, oraz w bogosawiestwie dla polskiego wydania Sumy Teologicznej, tekst w tomie 9 i 17.

3


4/212

Anielskiego, mio prawdy tak szczera, tak ogromna mdro w badaniu, wyjanianiu iczeniu najodpowiedniejszym wzem jednoci najwyszych prawd, e jego nauka jestnajskuteczniejszym narzdziem nie tylko do zaoenia bezpiecznych fundamentw wiary,ale take do przyjcia z poytkiem i bez obawy owocw zdrowego postpu"7.

Wedug soborowej Deklaracji o wychowaniu chrzecijaskim8 "Koci otacza

gorliwopiek rwnie szkoy wysze, zwaszcza uniwersytety; w tych, ktre naledoniego, dba usilnie o to, aby poszczeglne dyscypliny tak rozwijay si w oparciu o wasnezaoenia, wasnmetod oraz wasnswobod badania naukowego, iby z dnia na dziemona byo osign g bsze ich zrozumienie i aby po najdokadniejszym rozwaeniunowych problemw i bada biecej doby mona byo g biej pozna, w jaki sposbwiara i rozum prowadz do jednej prawdy, podajc tu ladami doktorw Kocioa, aszczeglnie w. Tomasza z Akwinu. Takim sposobem ma wytworzy si jakby publiczna,staa i powszechna obecno myli chrzecijaskiej w caym wysiku skierowanym kurozwijaniu wyszej kultury, a wychowankowie tych instytutw majksztatowa si naludzi naprawd odznaczajcych si nauk, przygotowanych do speniania powanych

obowizkw spoecznych oraz na wiadkw wiary w wiecie".Pielgrzymka Pawa VI do trzech miejsc zwizanych z yciem w. Tomasza w 700-

lecie jego zgonu (1274), pomimo podeszego wieku 77 lat, jest znamiennym wyrazemczci dla tego wielkiego myliciela, a zarazem podkreleniem roli jego nauki w wiecieobecnego chaosu. Przy tej sposobnoci Papie wypowiedzia o w. Tomaszu znamiennesowa: "Z rozmylania nad jego postaci i jego naukzda si promieniowa wezwanie:Ufaj prawdzie myli religii katolickiej, bronionej, wyoonej i wyraonej przez niego". WAquino nazwa Tomasza "najwikszym teologiem nie tylko rednich wiekw, ale takenaszych czasw". Zaapelowa do wszystkich profesorw filozofii i teologii, by brali wzrze w. Tomasza w obronie prawdy religijnej w jej autentycznym wyrazie (Oss. Rom.

27.9.1974).* * *

Motte polskiego wydania arcydziea w. Tomasza z Akwinu, jego "SumyTeologicznej", sznamienne zdania Jana XXIII: "Jak najgorcej pragniemy, by z kadymdniem wzrastaa liczba ludzi czerpicych z dzie Tomasza z Akwinu owiat i nauk;dotyczy to nie tylko ksiy i ludzi wielkiej nauki ... Wielce te sobie yczymy, by zewzgldu na potrzeby Chrzecijastwa coraz wicej wydobywano skarbw z jegowskaza. Trzeba wic jego pisma tumaczy i wydawa w jak najwikszej iloci

jzykw..."9.Liczne owiadczenia ostatnich papiey oraz Soboru mogwywoa zdziwienie, e

Koci na progu trzeciego tysiclecia jeszcze tak bardzo zaleca nauk mylicielaredniowiecznego. Ale poznanie tej nauki, jej uniwersalizmu, realizmu, obiektywizmu

7Przemwienie wygoszone w Papieskim Uniwersytecie Gregorianum, 12.3.1964, w AAS 56 1964, s. 365; p. tegoPrzemwienie na VI Midzynarodowym Kongresie Tomistycznym, 10.9.1965, w AAS 57 1965, s. 788-92.8 Z 28.10.1965, w Sobr Watykaski II, wyd. Pallotinum jak wyej 10, s. 499, take wypowied Piusa XII, JanaXXIII i Pawa VI, tame w przypisku 32.9 AAS z 25.10.1960.

4


5/212

oraz chrzecijaskiego humanizmu i optymizmu - uzasadnia te zalecenia, wykazujcponadczasowjej warto i trwaaktualno.

By lepiej zrozumie t szczegln aktualno nauki w. Tomasza w czasachdzisiejszych, naley sobie uprzytomni, e w. Tomasz, podobnie jak my dzi, y wokresie przeomowym wielkiego kryzysu w Kociele oraz burzliwych przemian

gospodarczych, spoecznych, politycznych oraz ideologicznych (gwnie wskutek wojenkrzyowych).

Urodzi si w roku 1225 w Rocca Secca, w krlestwie neapolitaskim, jako synLandulfa hrabiego Akwinu. Od 5 do 14 roku ycia uczy si w klasztorze benedyktynwna Monte Cassino, gdzie wwczas opatem by jego wuj, Sinibald. Byy to czasy walkicesarstwa niemieckiego, a zwaszcza Fryderyka II, z papiestwem, tu po zburzeniuklasztoru przez tego cesarza. W odbudowanym klasztorze modociany Tomasz ukoczyszko podstawow i redni. Po ponownym zniszczeniu klasztoru przez Fryderyka IITomasz, za rad wuja Sinibalda, w roku 1239 rozpoczyna studia uniwersyteckie w

Neapolu na wydziale humanistycznym pod kierunkiem wybitnych profesorw. Po

ukoczeniu studiw w roku 1244 wbrew woli rodzicw, ktrzy go chcieli zrobiarcybiskupem Neapolu lub opatem Monte Cassino, wst puje do zakonu dominikanw.Porwany przez rodzonych braci w czasie podry do Parya, zosta zamknity wwizieniu na zamku rodzinnym. Oswobodzony dziki pomocy swej siostry, wraca dodominikanw w Neapolu, skd przeoeni wysali go na wysze studia do Parya, gdziena Sorbonie wykada wwczas genialny dominikanin, w. Albert, zwany Wielkim. Po

paru latach wraz z nim udaje si Tomasz na uniwersytet do Kolonii. W roku 1252, w dwalata po mierci Fryderyka II (kaza on zamordowa Tomaszowego brata, Rinaldo, zawierno papiestwu) - Tomasz zostaje profesorem Sorbony w Paryu i tu pisze pierwszeswoje dziea. W Paryu cieray si wwczas rne prdy umysowe, a przede wszystkim

neapolitaski pseudoaugustynizm z wpywami filozofii arabskiej, ydowskiej iarystotelesowskiej, zagraajcymi wierze chrzecijaskiej. Tomasz mia wstrt dowszelkiego eklektyzmu czy synkretyzmu, do wszystkich zlepkw mylowych. Uczciwokazaa mu take w nauce dy tylko do prawdy, kocha j i szanowa, bez wzgldu nato, przez kogo byaby odkryta i powiedziana. Nie zamierza tworzy nowego systemufilozoficznego czy teologicznego. Pragn jedynie znale lepsz i skuteczniejszdrogdo poznania prawdy, czyli metod. Stwierdziwszy, e zarwno przesadny spiritualizmneapolitaski jak i sensualizm filozofii Arystotelesa w ujciu arabskim schodz namanowce i do poznania penej prawdy nie prowadz, i przekonawszy si, e skoro Bg

jest twrc tak natury jak i Objawienia oraz aski, nie moe by sprzecznoci midzy

prawdami objawionymi i naturalnymi, ani midzy porzdkiem przyrodzonym anadprzyrodzonym, gdy wszystko co pochodzi od Boga, a wic take ciao ludzkie i jegonaturalne skonnoci, naley uzna za dobre. Za podstawowe rdo poznania trzebauzna nie idee wrodzone, bo takich nie ma, ale rzeczywisto, ktr poznajemy przy

pomocy zmysw i rozumu. Filozofi naley oprze na powszechnych i podstawowychzasadach istnienia i dziaania, tak by wszystkie uamki prawdy, znajdujce si w rnychsytuacjach mona byo zespoli w jedn ograniczon cao bez jakiejkolwiek

5


6/212

sprzecznoci, gdy tylko w wietle tych pierwszych zasad take prawdy, ktre wydajsisprzeczne, gdy ujmujemy je pod ktem wtrnych, szczegowych zasad, okazuj sizgodne, jeli ujmujemy je w wietle pierwszych zasad bytu, gdy wszelka prawdasprowadza si do bytu.

Dziki zastosowaniu tej metody nauk w. Tomasza cechuje a) uniwersalizm

przeciwstawiajcy si indywidualizmowi neoplatoskiemu, b) realizm umiarkowany,przeciwstawiajcy si skrajnemu realizmowi Platona i nominalizmowi, c) obiektywizmdziki goszeniu przekonania, e rzeczy zewntrzne s nam dane w poznaniu bardziej

bezporednio ni wewntrzne, d) intelektualizm przez nauk o pierwszestwie umysu w poznaniu i dziaaniu przed wol, e) personalizm przez podkrelenie godnoci i prawosoby ludzkiej oraz jej integralnego doskonalenia jako celu postpowania i sprawdzianu

jej moralnej wartoci, f) humanizm przez uznanie za dobre tego wszystkiego, co naleydo natury ludzkiej czyli jest zgodne z rozumem waciwie nastawionym do ostatecznegocelu, stanowicego sens ycia ludzkiego, g) cakowita zgodno z zasadami wiarykatolickiej.

Cechy te przysugujwszystkim dzieom w. Tomasza, ktrych jest wiele: ponad30 tomw in folio, a szczeglniej najwikszemu z nich: "Sumie teologicznej".

Dzieo to zacz pisa Tomasz w roku 1265, kiedy to papie Urban IV wezwa godo Rzymu i uczyni teologiem dworu papieskiego. Pisa Sum dalej w Paryu, gdy nadanie przeoonych zakonu podj tam na nowo wykady w roku 1269, a nastpnie w

Neapolu, gdzie organizowa Studium Generalne dominikanw. Jednake dziea tego niezdoa doprowadzi do koca; powoany przez papiea Grzegorza X na Sobr unijny wLyonie, zmar w drodze w Fossanuova 7 marca 1274 majc niespena 50 lat.

Dzieo swe Akwinata nazwa "Sum teologiczn". W jzyku aciskimredniowiecza "suma" oznaczaa mniej wicej to, co dzi nazwalibymy zarysem jakiej

nauki; a wic caociowe, krtkie, podrcznikowe ujcie jej najwaniejszych zagadnie.Jest to suma "teologiczna", gdy jej treci jest nauka o Bogu jako rdle i celuostatecznym wszechrzeczy w wietle Objawienia Boego. Dzieo to, na ksztat katedrygotyckiej, podzielonej na trzy nawy, skada si z trzech czci. Pierwsza uczy o Bogu wTrjcy Jedynym jako rdle wszechwiata, a szczeglniej ludzi. Druga omawia czynnociludzkie jako rodki w deniu do ostatecznego celu ycia ludzkiego, najpierw oglnie(prima secundae, krtko I-II lub 1-2), omawiajc kolejno w cel, psychologicxneczynnoci oraz ich warto moraln, uczucia, sprawnoci, wady, prawo naturalne izagadnienia aski Boej. Nast pnie szczegowo omawia 50 sprawnoci moralnych,doskonalcych czowieka w wykonywaniu dobrych moralnie czynnoci, zgrupowanych

wokoo trzech cnt boskich i czterech cnt kardynalnych. Na marginesie nauki o tychcnotach omawia przeciwne im wady i grzechy. Jest to tzw. "secunda secundae" (krtkoII-II lub 2-2). Trzecia cz omawia drog czowieka do Boga, ktrjest Chrystus i yciesakramentalne, a nast pnie rzeczy ostateczne, czyli osignicie lub nieosigniciewaciwego celu ycia. Niestety, Akwinata nie zdoa dokoczy tej trzeciej czci,doszedszy tylko do poowy traktatu o sakramencie pokuty. Reszt, ju po jego mierci,uzupeni jego serdeczny przyjaciel i sekretarz, Reginald z Piperno, rwnie dominikanin,

6


7/212

na podstawie innych dziew. Tomasza; jest to tzw. Suplementum. O tym dokadniej wobj. /30/ do z. 2 w obecnym tomie.

Kada cz Sumy dzieli si na zagadnienia (quaestiones), ktre z kolei dzielsina artykuy, a te znowu obejmuj: a) postawienie problemu w postaci trzech lub wicejargumentw wysuwanych w stosunku do jakiej tezy zarwno przez ich przeciwnikw

jak i zwolennikw. Argument tych ostatnich Akwinata zaznacza wyrazem "sed contra",co tumacze przekadaj sowami "Ale z drugiej strony", "wbrew temu", "a jednak","sprzeciwia si temu". Nast puje wykad tezy zaczynajcy si od wyrazu "respondeodicendum", co niektrzy tumacze oddajwyrazem "odpowied", "wykad" lub inaczej.Wreszcie nastpujwasne rozwizania autora trudnoci czy argumentw przeciwnikwdanej tezy, a niekiedy przez jej zwolennikw, le dowodzonych. Te rozwizania tumaczezaznaczajaciskim przyimkiem "ad 1", "ad 2", albo po polsku "na 1" itd., lub tylko jenumeruj. Tumacze czsto posuguj si skrtami: "quaestio" czyli "zagadnienie"oznaczaj liter "qu", "q", "z" lub "zagadn."; artyku liter "a." lub "art.". Czcioznaczaj rzymskimi lub arabskimi cyframi. Niekiedy posuguj si tylko samymi

cyframi, z ktrych pierwsza oznacza cz Sumy, druga quaestio czyli zagadnienie,trzecia artyku, a czwarta odpowied na wysunittrudno: np. 2-2, 3, 2, 1m; oznacza todrugcz czci drugiej (II-II lub 2-2), zagadnienie trzecie, artyku drugi, odpowied na

pierwsz trudno. Pominicie w cytowaniu odniesienia do czci oznacza, e chodzi ocz, do ktrej naley tom, w ktrej si odnonik. Czsto tumacze dodaj take numertomu polskiego wydania oraz numer strony, jeli dany tomu ju ukaza si drukiem.

* * *Nad polskim wydaniem Sumy mylano od dawna. Po pierwszej wojnie wiatowej

wystpi z t myl o. Jacek Woroniecki o.p., ktry przetumaczy niektre artykuySumy, ogaszajc je w czasopimie "Szkoa Chrystusowa" i w swoich ksikach. Ksiki

i artykuy wybitnych tomistw polskich: A. ychliskiego, biskupa K. Kowalskiego, ks.Chojnackiego, biskupa J. Stepy, a przed nimi ksiy Wajsa i Gabryla, a zwaszcza ks. K.Michalskiego, przygotoway grunt do tumaczenia Sumy rozpracowaniem terminwfilozoficznych i teologicznych w polskim jzyku.. Prby przekadu pierwszej czciSumy dokonano w par lat po wojnie pod redakcjF. Hortyskiego; niemal rwnoczeniewydawano od roku 1927 arkuszami Sum przeciw poganom jako dodatek do"Wiadomoci Katolickich". Zainteresowanie polskim przekadem Sumy przed drugwojn wiatow wykazao stowarzyszenie akademickie "Odrodzenie", zwaszcza weLwowie, nie mwic o klerykach dominikaskich oraz o seminariach duchownych,zwaszcza we Wrocawiu i Gnienie. W seminarium przemyskim zamiowanie do

Tomaszowej teologii budziwitobliwy Suga Boy, ks. J. Balicki, a do jego filozofii ks.E. ukowski, ktry szczeglnie rozpracowywa zagadnienie polskiej terminologiifilozoficznej.

W czasie ostatniej wojny wykady na podstawie Sumy dla wieckiej inteligencji prowadzono tajnie w klasztorze dominikanw w Krakowie pod kierownictwem o. J.Woronieckiego oraz modego wwczas profesora St. wieawskiego.

7


8/212

Myl uprzyst pnienia Sumy Polakom poza Polsk rodzia si powoli z potrzebyduszy i umysw. Po wstrzsie wrzenia 1939 r. drczy wielu mylcych Polakw

pesymistycznie pojmowany uwadliwiony charakter narodowy. Wykady o czowieku na podstawie Sumy, prowadzone zim 1940 roku w gronie oficerw saperw w Thouars(Francja) przez ks. S. Becha, duszpasterza wojskowego z Bressuire, a od lutego 1943 r.

w Polskim Kole Tomistycznym w Londynie oraz przez o. I. Bocheskiego kapelana WPw Szkocji, dowiody jak dalece nieznana a rwnoczenie jak bardzo dla zrozumieniaczowieka konieczna jest znajomo nauki w. Tomasza o czowieku w jegomoliwociach i rnorodnych ustosunkowaniach, wyrobieniach i uwadliwieniach.

Sam ustny wykad nie wystarcza. Zaczto robi odbitki maszynowe10, a wnet tekstwykadu zaczto powiela. Egzemplarze "skryptw tomistycznych" byy czytane przezwiele osb, pomimo e ich produkcja bya szczytem amatorstwa. Podczas inwazji Francji

przez wojska alianckie, w plecaku zabitego onierza z obsugi czogu znaleziono skrypt owadach ludzkich i grzechu. Po wojnie tomiki skryptw dotary do Polski. W lutym 1954roku, na adres nie istniejcego ju wwczas Koa Tomistycznego w Londynie nadszed z

Krakowa list tej treci: "Przypadkiem spotkaem si z wasz prac, O wierze jako ocnocie boskiej... wydana w 1946 r. ... Duo skorzystaem z tak prostego, jasnego igbokiego dziea, ktre tak bardzo pragn posiada". Wkrtce potem list od innej osobyz Polski: "... traktaty o mioci, asce i roztropnoci otrzymaem ... Posuone mnie imoim kolegom w duej mierze do pog bianie wiedzy i prawdziwie katolickiegoksztatowania pogldu na wiat ... Byoby mi bardzo mio, gdyby Polskie KooTomistyczne nas nie zapominao". Podobnych w tonie listw z rnych stron wiata byowicej. Daway dowd, e polskie wydanie Sumy byoby przyjte przez wielu - zwykychludzi.

Koo Tomistyczne przestao dziaa w roku 1948. Studia w dziedzinie prawa,

zwaszcza midzynarodowego, polityki, etyki i pedagogiki oraz dzie Pawa Wodkowica,prowadziy do wniosku, e nauka w. Tomasza wywieraa i znw wywiera wielki wpywna ksztatowanie pogldw nie tylko w dziedzinie czystej teorii, ale take w dziedzinach

praktycznego mylenia. Cho Luter publicznie spali Sum Teologiczn, uczeniprotestanccy uwaajdzi wielko wkadu jej autora w postp ludzkoci11. W dziesilat pniej wrcia dawna myl wydania caej Sumy w polskim przekadzie, Habent suafata libelli!

W roku 1958 przeprowadzono sonda wrd tomistw w Polsce na temat planwwydania Sumy po polsku; byy listy od dominikanw: o. W. Kr pca, o. Piusa Becha,

10O. Bocheski wyda drukiem wasny przekad dwch zagadnie z 2-2. 9, 108 i 123, wNauka Chrystusowa II 8 iIII 8, nr 12 i 22.

11 Wyliczymy tu kilka pozycji wydawnictw zarwno katolickich jak protestanckich omawiajcych polityczno-prawndoktryn Akwinaty lub podajcych wyjtki z jego pism na uytek studentw uniwersy-teckich: O. Schilling,Die Staads- u. Soziallehre der heil. Thomas v. Aquin, Mnchen 1930; M.B. Foster, Masters of Political Thought,Cambridge Mass 1941, s. 230-70; R.E. Brennan red. Essays in Thomism, N. York 1942; A.P. dEnrves,AquinasSelected Political Writings, Oxford 1948; W.Y. Elliot ad E.M. McDonald, Western Political Heritage, N. York1949, s. 348-67; J. Maritain Man and the State, Chicago III. 1951; Th. E. Davitt, The Nature of Law, London 1951,

p. Index s. 272-3; Th. Gilby,Between Community and Society, A Philosophy and Theology of the State, London - N.York - Toronto 1953; L. Lewis, Medieval Political Ideas N. York 1954, p. Ondex w t. II, s. 649, i wiele innych.

8


9/212

spoza Polski od o. F.W. Bednarskiego oraz rektora Kulu, ks. Rechowicza. Wniosek: odprojektu wydania Sumy w Polsce odstpiono jako niemoliwego do wykonania w danychwarunkach. W roku 1959/60 byo jasne, e wobec braku innej inicjatywy mona bdziewydawa Sum w Londynie. Zdawano sobie spraw z trudnoci realizacji, wic siwahano - zacz, czy nie zacz?! Do zaczcia da zacht ks. Stanisaw Piotrowicz;

przyjecha z Lasek do Londynu z tumaczeniem traktatu "O Wcieleniu Sowa Boego" imocno zachca do rozpoczcia dziea. Postanowiono nie porywa si od razu na wydaniecaoci lecz wydawa tom za tomem, jeli znajdsi nabywcy.

Zostaa ogoszona subskrypcja na tom "O mstwie". Do 26 maja 1961 wpyno181 zgosze, w tym 37 ksiy12. Jak na pocztek, byo wcale zachcajce. Ale powstaysprzeciwy: sprawa zbyt powana, by jtraktowa ryzykownie, jzyk polski nie nadaje sido oddania subtelnej treci, brak tumaczy, nieopacalno przedsiwzicia, naleynajpierw powoa komitet redakcyjny i ustali terminologi. W wyniku dalszej dyskusji,

po naradzie, zwaszcza z o. Bednarskim, o.p. z Rzymu, zdecydowano wydanie Sumy wformie, w jakiej jest dotd wydana. Kuratorzy Fundacji Veritas w Londynie zgodzili si,

by Katolicki Orodek Wydawniczy "Veritas" podj si druku i publikacji. Dlazmniejszenia ryzyka finansowego pewna osoba zoya sum1000.

Cao dziea zostaa podzielona w polskim wydaniu na 35; tom 36 ma zawieraklucz do caoci tj. indeksy. Nie mona byo zgodzi si na utworzenie komiteturedakcyjnego, ktry mia by zatwierdza trafno przekadu kadego tomu, poniewatrzeba byo unikn niekoczcych si nad tym dyskusji. W sprawie terminologii zaufanotumaczom, dajc im tylko lune wskazwki z nadziej, e terminologi da si ustali wtoku pracy. Kierowano si te zaufaniem do polskiego jzyka. Jako pierwszy wyszed zdruku tom 21 "O mstwie" w marcu 1962 r. By on wyzwaniem, prb i pokazemkonkretu. Wyda go inicjator w okresie sprzeciww na wasne ryzyko. W kopotach z

cenzur kocieln pomg arcybiskup Westmisteru, William kardyna Godfrey. Caodziea oddano w opiek i powicono patronowi Polski, w. Stanisawowi, bohaterowichrzecijaskiego mstwa. Dano temu wyraz w przedmowie do tomu 21, pisanej w dniu

powiconej pamici Jego mczestwa.Polskie wydanie Sumy w formie obecnej nie miao by przeznaczone dla

naukowcw. lecz dla zwykych czytelnikw, zainteresowanych tematem. Rozumowano,e tylko tacy zdolni sczyta Sum nie celem zdania egzaminu, lecz z miocii pokor,szukajc pokarmu i wiata prawdy dla swej duszy. Nie dano wic tekstu aciskiego, na

pierwsze miejsce wysunito sam tekst Tomasza, dano form porcznych tomw, a przypiski i objanienia, ktre nie byy planowane jako zaciemnienia, przesunito na

koniec tomu. Tumacze dalszych tomw podnieli poziom przekadu i objanie. Naszewydanie jest prbi wyzwaniem do dalszych wysikw.* * *

12 Subskrybcja na poszczeglne tomy staa si podstaw finansow wadania. Wnet pospieszyli z pomocofiarodawcy nieraz znacznych datkw; pocztek da ks. Franciszek Banaszak, proboszcz parafii w. AndrzejaApostoa w Detroit. Kaszuba (p. t. 17, s. 13 i t. 22 s. 6, a za jego przykadem kilka osb wieckich przewanie zAnglii. W chwili pisania tych sw wydano tym sposobem 17 tomw liczcych razem 5381 stron.

9


10/212

Polskie wydanie Sumy Teologicznej w. Tomasza z Akwinu spotkao si zuznaniem przeoonych Kocioa. 12 marca 1963 r. Jan XXIII na rce arcybiskupa JzefaGawliny przesa wyrazy uznania i bogosawiestwo. Tekst pisma, podpisany przezarcybiskupa A DellAcqua, zosta wydrukowany w tomach 17 i 9, oraz podajemy goniej. W trzy lata pniej, 19 sierpnia 1966 r. Pawe VI przesa na rce biskupa

Wadysawa Rubina pismo, w ktrym uwaa "mia inicjatyw" wydania "arcydzieaAkwinaty" za wielkie "osignicie ze wzgldu na jego zakres i znaczenie". Papie uwaa,e wydanie Sumy po polsku "bdzie cennpomocumysowdla ksiy, seminarzystw,naukowcw i ludzi kultury, ktrzy pragn sign bezporednio do klasycznych rdemyli chrzecijaskiej". "Ojciec w. odnosi si z serdeczn pochwa i skada yczeniadla "tego szeroko zakrojonego zamierzenia wydawniczego"; za "jako zadatek staej

pomocy Chrystusa Pana z radoci udziela szczeglnego bogosawiestwaapostolskiego" uczonym, ktrzy "z takim oddaniem prace te realizuj oraz domowiwydawniczemu Veritas".

Metropolita krakowski, Jego Eminencja Karol Kardyna Wojtya, wyrazi "rado

z tego, e Suma wielkiego Tomasza z Akwinu ukazuje si w jzyku polskim. Dokonujesi to stopniowo, jedno jednake wida, e u kresu zamierze stoi cae to gigantycznedzieo w przekadzie na jzyk ojczysty... I dlatego te - w imieniu nie tylko wasnym -wyraam szczegln rado i wdziczno dla Tumaczy oraz dla wszystkichWsptwrcw polskiego przekadu Sumy, proszc Ich, aby nie zraali si trudnociami,ale cae dzieo doprowadzili do koca. I prosz Boga, aby im bogosawi". (Cay tekstlistu umieszczony w tomie 18).

Prymas Polski, Jego Eminencja Stefan Kardyna Wyszyski, pismem z listopada1971 na rce o. F.W. Bednarskiego przesa swe bogosawiestwo dla dziea. Za

pismem w dziesiciolecie od ukazania si pierwszego tomu wydawnictwa Sumy, Ksidz

Prymas wyrazi wdziczno dla wszystkich, ktrzy dali wyraz "zrozumienia doniosoci polskiego przekadu Sumy", a wic inicjatorowi, tumaczom, wydawnictwu Veritas,subskrybendom i ofiarodawcom oraz przyjacioom, mwic o nich, e "dobrze zasuylisi Kocioowi, a zwaszcza pracy naukowej i wychowawczej". I zakoczy swj listsowami: "Uwaam sobie za obowizek zoy sowa uznania i podziki, ktre cz z

bogosawiestwem prymasowskim". (Peny tekst tego listu zosta wydrukowany w 14tomie polskiego wydawnictwa Sumy).

W kocu jako inicjator i w imieniu wydawcw poczuwam si do obowizkuwyraenia swej wdzicznoci wszystkim, ktrzy wielkodusznie pomagali i nadal

pomagaj - kady na swj sposb - by podjte dzieo wydania Sumy w jzyku polskim

zostao szczliwie doprowadzone do koca i przynosio obfite owoce.ks. Stanisaw Bech

10


11/212

BO G O SA W I ES T W O P A P I EA J A N A X X I I I

D L A P O L S K I E G O W Y D A N I A S U M Y

Przekad polski

SEKRETARIAT STANUJEGO WITOBLIWOCI

Dan w Watykanie 12 marca 1963, N. 97728

Dostojny i Najprzewielebniejszy Ksie,Najwyszy Pasterz z wielk radoci przyj wiadomo, e Ksidz Stanisaw

Bech, zwizany z Katolickim Towarzystwem Polskim pod nazw "Katolicki OrodekWydawniczy "Veritas" w Anglii, powica swj wysiek i starania, by w tysiclecie

powstania Pastwa Polskiego bya wydana drukiem w przekadzie na jzyk ojczystySuma Teologiczna w. Tomasza z Akwinu.

Jego witobliwo bowiem bardzo pragnie, "by skarby nauki witego Tomaszabyy coraz obficiej wydobywane na poytek sprawy chrzecijaskiej, i dlatego pisma jegow jzykach narodowych wydawane - pisma, ktre sposobem uczenia i treci naukicakowicie odpowiadajmentalnoci naszych czasw". Std te jest przekonany, e - jaktemu ostatnio da wyraz - "wzrost gorliwoci w zgbianiu nauk Akwinaty spowoduje, i

przedoone Ojcom Soboru Ekumenicznego Watykaskiego II dekrety szybciej wejdwycie".

A poniewa bez adnej wtpliwoci dzieo to przyczyni si do ozdoby Kocioa, a

zarazem stanie si trwalszym od spiu pomnikiem dla Ojczyzny i przyniesie wielkipoytek obywatelom - Najwyszy Pasterz ojcowskim sercem pragnie, aby BoskiNauczyciel zacztej pracy towarzyszy i wspiera jswmdroci.

By za tak szczliwie si stao, Namiestnik Chrystusa jako wyraz ojcowskiejmioci udziela apostolskiego bogosawiestwa Tobie i kapanowi, o ktrym wyej

powiedzielimy.Pozostaj z nalenym szacunkiem

Twojej Ekscelencji serdecznie oddany

X A. DellAcqua,Subst.Jego EkscelencjaJzef Gawlina,Arcybiskup tyt. Madyteski

11


12/212

L I S T O J C A W . P A WA V IZ O K A Z J I 7 0 0 - L E C I A M I E R C I

W . T O M A S Z A Z A K W I N U

Umiowanemu synowi Wincentemu de Coeusnogle, Generalnemu Mistrzowi Zakonu

Kaznodziejskiego, pozdrowienie oraz apostolskie bogosawiestwo.1. wiatociKocioa i caego wiata nazwano susznie w. Tomasza z Akwinu,

ktremu oddaje si cze szczeglniej w siedemsetn rocznic jego mierci, ktranastpia 7 marca 1274 roku w klasztorze Fossa Nova, gdy na rozkaz naszego

poprzednika Grzegorza udawa si na II Sobr Lyoski. Ze wzgldu na t rocznicpodjto z nowym zapaem badania naukowe, wydano rne pisma, urzdzono zjazdy nawielu uniwersytetach oraz w innych orodkach naukowych, zwaszcza w tym witymmiecie, Rzymie, gdzie Bracia Zakonu Kaznodziejskiego, ktrego Tomasz bywychowankiem, zorganizowali okazay Kongres. W zmyle naszym zachowujemy nadalobraz auli wielkiej Papieskiego Uniwersytetu, nazwanego imieniem w. Tomasza z

Akwinu, wypenionej przez znakomitych uczonych z caego wiata. W przemwieniuwygoszonym do nich, dodalimy im zachty do dalszej, tak szlachetnej pracy, dla ktrejwyrazilimy uznanie, i wobec nich gosilimy chwa tego wielkiego Doktora Kocioa.

Niedugo potem zwrcilimy uwag na niespodziewany ale znakomity powrt w.Tomasza, potwierdzajcy to, co urzd Nauczycielski Kocioa mdrze ogosi, "uznajcTomasza za tak wanego wodza w studiach filozoficznych i teologicznych, e nikt innynie moe go zastpi"1. Poznalimy bowiem z wielu znakw, jak bardzo jego nauka,take w obecnych czasach, pobudza umysy i wywouje zainteresowanie.

2. Obecnie pragniemy szerzej wyjani nasze sowa, nawietlajc te liczne w nauceAkwinaty zasady, ktre majwielkwag dla obrony i pogbiania Objawienia Boego, i

dziki ktrym Koci zaleca i nie przestaje zaleca w obecnych czasach w. Tomasza jako mistrza w sztuce rozumowania dla wspczesnych nam ludzi, jak my saminazwalimy go2, i jako przewodnika w harmonizowaniu zagadnie filozoficznych zteologicznymi oraz - moemy doda - w wyszym nastawieniu wiedzy w ogle i w jejnaleytym i sprawnym uporzdkowaniu.

Przeto chcemy uzna za suszne zdanie tych, ktrzy sawi witego Doktora,take po siedemsetnej jego zgonu, nie tylko jako najwyszego geniusza i doktora

przeszoci, ale rwnie dlatego, e jego zasady, nauka i metoda zachowujswwartow caej peni w naszych czasach. Pragniemy nawietli prawdy, dla ktrych UrzdNauczycielski Kocioa oraz jego instytucje uznay jego powag naukow, a dla ktrych

zwaszcza nasi liczni poprzednicy nie zawahali si nada mu nazwy DoktoraPowszechnego, przyznanej mu ju w roku 13183.

1 Przemwienie do redaktorwIndeksu Tomistycznego, w Osserwatore Romano z 20/21maja 1974 r.2 Przemwienie na Midzynarodowym Kongresie Tomistycznym, p. Oss. Rom. z 22/23 kwietnia 1974 r.3 Pius XI, Encykl. Studiorum Ducem, w AAS 15 1923, s. 314. P. J.J. Berthier, Sanctus Thomas Aquinas, DoctorCommunis Ecclesiae, Rzym 1914, s. 177 i n.; J. Koch, Philosophische u. theologische Irrtumlisten von 1270-1329,Mlanges Mandonnet, Pary 1930, t. II, s. 328 n. 2; J. Ramirez, De auctoritate doctrinali S. Thomae Aquinatis,Salmanticae 1952, s. 35-197.

12


13/212

Wyznajemy, e do stwierdzenia i odnowienia tej tak dugiej i czcigodnej tradycji Nauczycielskiego Urzdu Kocioa skania nas - obok szacunku dla powagi naszychPoprzednikw - ju to obiektywne zbadanie wartoci, jakodznacza si nauka Akwinaty,oraz korzyci, ktre si osiga - jak to wiemy z osobistego dowiadczenia przezstudiowanie jego dzie i szukanie w nich porady, ju to ze wzgldu na moc

przekonywania i ksztacenia ducha ludzkiego, z jak Akwinata oddziaywuje nastudentw, zwaszcza modszych, jak to sami zauwaylimy w latach naszej pracyapostolskiej pord modziey uniwersyteckiej, ktra pod wpywem zachty naszegoPoprzednika, Piusa IX oddaa si nauce Doktora Anielskiego4.

3. Wiemy, e nie wszyscy w dzisiejszych czasach podzielaj nasze zdanie. Alejestemy wiadomi, e bardzo czsto przyczyn braku zaufania do w. Tomasza isprzeciwu w stosunku do niego jest powierzchowno i dorywczo w studium jegonauki, a niekiedy nawet nieznajomo jego dzie, gdy si ich w ogle nie czyta i nie

przykada do nich z pilnoci. Dlatego i my, podobnie jak to uczyni Pius XI, tychwszystkich, ktrzy pragn zdoby dojrza wiadomo, jak si do tej sprawy naley

ustosunkowa, zachcamy sowami: Id c i e d o T o m a s z a 5. Studiujcie i czytajciejego dziea - chtnie to powtarzamy - nie tylko po to, by w tych obfitych skarbach duchaznale obfity pokarm, ale i przede wszystkim, by uwiadomi sobie niezrwnangboko, podno i donioso nauki w nich zawartej.

4. Waciwa ocena trwaej wartoci nauki w. Tomasza dla Kocioa i dla krgwludzi wyksztaconych wymaga nie tylko bezporedniej i penej znajomoci jego tekstw,ale take uwzgldniania historyczno-kulturowego kontekstu, w jakim on y i rozwijasw dziaalno nauczycielsk oraz pisarsk. Tu pragniemy po prostu przypomnie wnajoglniejszym zarysie znamienne cechy tego okresu, by w jego ramach janiejuwydatni podstawowe myli witego Doktora w zakresie religijnym i teologicznym

oraz w filozoficznych i spoecznych naukach. Niektrzy uwaaj ten okres za przedwitOdrodzenia w nauce; i rzeczywicie, owe prdy, ktre pniej ujawniy w caej peni swskuteczno w dziedzinie odnowy, nurtoway w okresie midzy 1225 a 1274 rokiem, awic w latach obejmujcych ycie Akwinaty.

5. Bardziej s znane przemiany stosunkw spoecznych i politycznych, ktrewwczas przeobraziy cakowicie oblicze Europy: a wic zwycistwo samorzdw miastwoskich nad staroytnym panowaniem redniowiecznego Imperium, chylcego si judo upadku, ogoszenie w Anglii "Wielkiej Karty Praw", utworzenie w pnocnej EuropieZwizku Hanzeatyckiego Wolnych Miast, ktry uatwi eglug i handel, stopniowe

przeobraanie si Krlestwa Francuskiego, rozwj gospodarczy bardziej

uprzemysowionych miast takich jak Florencja, rozkwit nauk w najwikszychuniwersytetach jak szkoa teologiczna w Paryu, szkoa prawa cywilnego i kanonicznegow Bolonii, szkoa medycyny w Salerno, dalej rozpowszechnienie wynalazkwnaukowych i docieka filozoficznych, dokonanych przez Arabw hiszpaskich i wreszciezwizki ze Wschodem po ustaniu wypraw krzyowych.

4 P.M. Cordovani, San Tomasso nella parola di S.S. Pio XI, wAngelicum VI 1929, s. 10.5 Encykl. Studiorum Ducem, w AAS 15 1923, s. 323.

13


14/212

W tych to czasach zawieruchy, jaka obja zarwno miasta jak i krlestwa rnychnarodw, maj swj pocztek naukowe i polityczne prdy, ktre w wieku XII i XIVdoprowadziy do wytworzenia ustrojw pastwowych, trwajcych do dzi.Rzeczpospolita chrzecijaska, ktra w Europie opieraa si na wierze religijnej, powoliustpuje na rzecz poczucia narodowego, ktre, wzmagajc si coraz wicej pord caej

rodziny ludw europejskich, wyznaczyo warunki ycia i przebieg wydarze w zupenieinny sposb, anieli to byo w redniowieczu, kiedy gwn rol odgrywaowspdziaanie dwch najwyszych powag - papieskiej i cesarskiej - powizanych zesob i wzajemnie si wspierajcych. Dante Alighiery usiowa jeszcze po mierciAkwinaty przedstawi to wspdziaanie tych dwch powag jako wzr uporzdkowaniaspraw publicznych, ale na prno.

Wanie w XIII wieku daje si zauway szczeglny pd do zapewnienia"autonomii" w znaczeniu wyzwolenia porzdku doczesnego od porzdku sakralnego iduchowego, oraz do oddzielenia pastwa od Kocioa, gdy niemal we wszystkichdziedzinach ycia ludzkiego i kultury rozbudzio si namitne poszukiwanie dbr

ziemskich oraz dowartociowywanie materialnej rzeczywistoci przy rwnoczesnymuniezalenieniu rozumu od zwierzchnictwa wiary. Ale z drugiej strony w tym samymczasie dziki rozkrzewieniu zakonw ebraczych, coraz bardziej rozwija si nurt odnowyduchowej, ktry szeroko rozprzestrzeniajc si i czerpic natchnienie oraz przyjmujckierunek z umiowania ubstwa oraz z gorliwoci w goszeniu Ewangelii, sprawi, enard chrzecijaski mocniej uwiadomi sobie konieczno powrotu do prawdziwego irzetelnego ducha Ewangelii.

w. Tomasz za, yjc w samym orodku humanistycznych i teologicznych rozprawi patrzc uwanie na rozwj stosunkw politycznych, nie zawaha si uzna nowychwarunkw swoich czasw i doszukiwa si "znakw" powszechnych zasad, odnoszcych

si do rozumu i wiary, by w ich wietle porwnywa i ocenia ludzkie dziea iwydarzenia. Uzasadnia wic pewnautonomi dbr ziemskich oraz instytucji wieckich,chocia stwierdza bez jakiejkolwiek wtpliwoci transcendentaln warto i wyszoostatecznego celu, ktremu wszystko na tym wiecie powinno by podporzdkowane iulege, a mianowicie Krlestwu Boemu, ktre stanowi zarwno o zbawieniu czowieka

jak i o tym, co jest podstawjego gotowoci i wolnoci6.6. To stanowisko ujawnia si oglnie w nauce o stosunkach midzy kultur a

religi, midzy rozumem a wiar. Tomasz uj t nauk tak, by odpowiadaawyaniajcym si nowym zagadnieniom oraz nowym wymaganiom filozofii i teologiizgodnie z postpem spoecznego i naukowego ycia owych czasw. By to bowiem okres,

w ktrym coraz bardziej umacniaa si zasada rozumowego badania w nowy,dialektyczny sposb, wprowadzony przez Alberta na Uniwersytecie Paryskim. Namiejsce obowizujcego dawniej przyjmowania tradycyjnych powag wystpujekonfrontacja tego, co owe powagi gosiy, ze zdobyczami rozumu, dyskusja nad rnymipogldami, zastosowanie metody logicznej w dowodzeniu tez, krytyczne stawianie

6 Suma Teol. 1-2, 4 ad 3. W polskim wydaniu Veritasu tom 9, s. 365-366 (odtd polskie wydanie bdziemyzaznacza w nawiasach, podajc numer tomu i ewentualnie stronicy).

14


15/212

zagadnie, subtelna analiza jzykowa, dokonywana tak starannie i metodycznie, estanowia zapowied semantycznego sposobu uprawiania nauki, jak to si dzi mwi.

Dziki tego rodzaju warunkom dokona si post p w tych naukach, ktre nieprzeczc obecnoci Boej i dziaania Boego w wiecie, usioway wytumaczy przebiegzjawisk widzialnego wiata w wietle przyczyn naturalnych, jak to mona zauway u

wielu pisarzy chrzecijaskich owego okresu. Pord nich na pierwsze miejsce wybija simistrz w. Tomasza, w. Albert Wielki, ktrego nasz Poprzednik, Pius XII ogosi

patronem tych, ktrzy oddajsi naukom przyrodniczym7.7. Chocia wwczas dopiero zaczto posugiwa si metod eksperymentalnw

badaniu przyrody i nie posiadano jeszcze takich narzdzi, jakie pniej przewidzia RogerBacon w celu ich zastosowania do przetwarzania prawdy na uytek ludzi, niemniejustalia si pewno, e rozum jest potgw badaniu rzeczy stworzonych i w tumaczeniucaego wszechwiata. Z tego powodu chtnie przyjmowano od nowych rodowisknaukowych dziea Arystotelesa, ktre naprzd Arabowie rozpowszechniali, a nastpnienowi chrzecijascy pisarze przetumaczyli. Zalicza si do nich Wilhelm Noerbeke,

spowiednik papieski, wspbrat w. Tomasza w zakonie dominikaskim oraz jegowsppracownik8. W tych bowiem dzieach Stagiryty ujawnia si to wyczucie przyrody izdrowy sd o rzeczach czyli realizm, ktry, jak wielu sdzi, dostarczy cennych narzdzi

pracy i zaoy mocne podwaliny dla metodycznego uprawiania filozofii oraz badanaukowych.

8. Ale tu wanie wyonio si trudne zagadnienie nowej metody w pojmowaniustosunku rozumu do wiary, a idc dalej - jak to ju zaznaczylimy - stosunku caejrzeczywistoci ziemskiej do zespou prawd religijnych, a w szczeglnoci do

posannictwa chrzecijaskiego. Zachodzi tu jawne niebezpieczestwo dwchprzeciwstawnych sobie bdw: a mianowicie naturalizmu, ktry usuwa Boga ze wiata, a

zwaszcza z ludzkiej kultury oraz faszywego supernaturalizmu czy fideizmu, ktry celemzapobieenia upadkowi kultury naukowej i duchowej usiuje narzuci wdzida

prawowitym wymaganiom rozumu i w imi szacunku dla powag zahamowa naturalnypost p, przenoszc je poza waciw im dziedzin prawd wiary objawionych przezChrystusa, bdcych zarodnikami ycia przyszego i przekraczajcych granice umysuludzkiego. To podwjne niebezpieczestwo powtarza si niejednokrotnie w dziejach

przed w. Tomaszem i po nim i zachodzi take w dzisiejszych czasach, kiedy niektrzypopadajw jeden z tych bdw, dobierajc si nieroztropnie do niezliczonych zagadnieodnoszcych si do stosunku rozumu wzgldem wiary i powoujc si niekiedy nanowatorsk miao w. Tomasza odnonie do jego czasw, nie posiadajc jednak ani

bystroci ani zrwnowaenia genialnego umysu tego Doktora.Istotnie Tomasz odznaczy si miaoci w poszukiwaniu prawdy, wolnociducha w omawianiu nowych zagadnie i uczciwoci umysow znamienn dla tych,ktrzy nie dopuszczajc do skaenia prawdy chrzecijaskiej przez filozofiwieck, nieodrzucaj jej jednak z gry. Dlatego historia nauki chrzecijaskiej zalicza go do

7 BreveAd Deum per rerum naturae, w AAS 34 1942, s. 89-91.8 P. M.D. Chenu,Introduction ltude de Saint Thomas dAquin, Paris 1950, s. 183 i n.

15


16/212

pionierw, wyznaczajcych nowe drogi filozofii oraz wiedzy w ogle. Gwnezagadnienie, stanowice jakby rdze jego nauki o nowym stosunku rozumu do wiary,ujte genialnie z najwysz, jakby wieszczbystroci- to uzgodnienie wieckoci wiataz trudnymi i surowymi wymaganiami Ewangelii, dalekie od nienaturalnej skonnoci do

pogardzania wiatem i jego dobrami, ale rwnoczenie ani na krok nie odstpujce od

wzniosych i niezomnych zasad porzdku nadprzyrodzonego. Cay bowiem gmach naukizbudowany przez Tomasza opiera si na tej zotej zasadzie, goszonej przez niego ju na

pierwszych stronach Sumy Teologicznej, e aska nie niszczy natury lecz j doskonali,natura jest podporzdkowana asce, rozum wierze, a ludzka mio miocinadprzyrodzonej9. aska dana nam przez Boga, stanowic podstaw ycia wiecznego,zakada wielkie pole cnt oraz uzdolnie, a mianowicie bytowanie, umys, mio, wktrych rozwija siywotny prd ludzkiej natury10, wzmacniany nowymi siami11. Takwic sama pena przyrodzona doskonao czowieka urzeczywistnia si w porzdkunadprzyrodzonym przez proces zbawczego oczyszczenia oraz uwicajcego wniesienia.Chocia porzdek ten dokona si cakowicie w niebieskiej szczliwoci, niemniej ju w

tym ziemskim yciu pociga do piknego i prawdziwie odpowiedniego adu dbr,trudnego do osignicia - podobnie jak i ycie chrzecijaskie - ale wielce pontnego.

9. Mona powiedzie, e Tomasz pokonujc pewn przesadn postasupernaturalizmu, jaki wzmaga si w redniowieczu i opierajc si zewiedczeniu,krzewicemu si w szkoach europejskich na skutek naturalistycznego tumaczenia naukiArystotelesa, umia udowodni tak naukow argumentacj jak i wasnym przykademnaukowego dociekania, e jego nauka jest zgodna z yciem, e cakowita i bezwzgldnawierno Sowu Boemu da si pogodzi z postaw jak najbardziej otwartw stosunkudo wiata i jego prawdziwych dbr, a denie do odnowy i post pu z usiowaniezbudowania gmachu nauki na solidnym fundamencie. Stara si bowiem pozna nie tylko

nowe idee, nowe zagadnienia, nowe pomysy i zaprzeczenia odnonie wiary, ale take i przede wszystkim pogbi znajomo Pisma w., (ktre wyjania ju w pierwszychlatach swojego nauczania w Paryu(, a nast pnie znajomo Ojcw Kocioa i pisarzychrzecijaskich, teologicznej i prawniczej tradycji Kocioa, a rwnoczenie wszystkich

pogldw filozoficznych goszonych w przeszoci i w nowszych czasach, nie tylkoarystotelesowskich, ale take platoskich, neoplatoskich, rzymskich, chrzecijaskich,arabskich, ydowskich - bez jakiegokolwiek ubiegania si o zerwanie z przeszoci, co

byoby rwnoznaczne z oderwaniem si od tego, co jest jakby korzeniem kultury tak, esusznie mona o nim powiedzie, i przemieni w swkrew sowa w. Pawa (Rzym 11,18): "Nie ty podtrzymujesz korze, ale korze ciebie". Z tego te powodu by jak

najbardziej ulegy wobec Nauczycielskiego Urzdu Kocioa, do ktrego naleystrzeenie i okrelanie zasad wiary12 wszystkim wiernym, a przede wszystkim teologom -na mocy zlecenia Boego i towarzyszcej mu pomocy Ducha witego, ktrej

9Suma Teol. 1. 1, 8 ad 2 (niej),10 Tame, 1-2. 94, 2 (t. 13).11 Tame, 2-2. 24, 3 ad 2 (t. 16, s. 31).12 Tame, 2-2. 1. 10 ad 3 (t. 15, s. 32).

16


17/212

Kocioowi nigdy nie zabraknie zgodnie z obietnic, jakChrystus da jego pasterzom13.w.Tomasz w szczeglnoci uznawa w nauczycielskim urzdzie biskupa rzymskiegonajwyszoraz ostatecznpowag odnonie do rozstrzygania zagadnie, odnoszcych sido wiary14, i dlatego jego sdowi podda wszystkie swe pisma tu przed mierci, moewanie dlatego, e bywiadomy niezmiernej doniosoci i miaoci odnowy, jakiej w

nich dokona15.10. To oddanie si poszukiwaniu prawdy i sueniu jej ze wszystkich swych si,

w. Tomasz uzna za waciwe zadanie caego swojego ycia. A zadanie to wykona takwspaniale przez swe nauczanie i pisma, e susznie moe by nazwany apostoem prawdyi postawiony na wzr tym wszystkim, ktrzy peniobowizki nauczania. Co wicej, w.Tomasz janieje w naszych oczach jako idea uczonego chrzecijaskiego, ktry

bynajmniej nie sdzi, e dla poznania nowych wspczesnych nurtw i dla spenienianowych wymaga - jakie stawia post p kulturalny - trzeba odstpi od wiary, z drogiTradycji oraz Nauczania Kocioa, ktre wyposaa go w bogactwo Staroytnoci iobdarza go pieczci prawdy Boej. Wierno tej Prawdzie Boej bynajmniej nie

wymaga odrzucenia tych licznych prawd, poznanych dawniej lub w czasachwspczesnych take dlatego, i - jak mwi sam w. Tomasz - prawdy te, przezkogokolwiek byyby goszone, maj swe rdo w Duchu witym: "Prawda przezkogokolwiek goszona pochodzi od Ducha witego jako rda naturalnego wiatarozumu oraz zrozumienia i goszenia prawdy"16.

11. Naley raczej przyzna, e wanie to, tak mocne zakorzenienie si we wierzeboskiej powstrzymao Tomasza od niewolniczego uzalenienia od nowych i staroytnychmistrzw, nie wyczajc Arystotelesa. Umys Akwinaty by otwarty na wszelki postpprawdy bez wzgldu na to, z jakiegokolwiek by rda nauki pochodzi. Ten rys stanowipierwsz cech jego uniwersalizmu. Drug, nie mniej prawdziw i jeszcze bardziej

ukazujcjego geniusz i osobowo - to najwysza wolno i swoboda, z jakpodchodzido jakiegokolwiek pisarza, nie dajc si zwiza zdaniem jakiejkolwiek ziemskiej

powagi. Ta wolno i niezaleno ducha na polu filozofii jest wyrazem jego wielkocijako myliciela. W filozofii bowiem by posuszny przede wszystkim prawdzie i wszystkoocenia "nie ze wzgldu na powag tych, ktrzy dane zdanie gosili, ale ze wzgldu nawarto samego twierdzenia"17. Dlatego z najwikszwolnociodnosi si do twierdzeArystotelesa, Platona czy innych mylicieli i nie sta si przez to ani arystotelikiem, ani

13 Tame; k 22, 32. (t. 15, s. 31).14 Tame, m. cyt. W dzieku In Symbolum Apostolorum Epositio (a. 9, ed. Parmensis, t. XVI 2965, s. 148) w.

Tomasz napisa o Kocile Rzymskim: "Pan powiedzia: nie przemog go. Dlatego tylko Koci Piotrowy ...zawsze sta wiernie we wierze; i gdy w innych stronach wiata albo nie ma wiary, albo jest pomieszana z licznymibdami, wiara Kocioa Piotrowego jest ywa i wolna od bdw. Nie trzeba si temu dziwi, poniewa Pan doPiotra powiedzia (k 22, 32): "Prosiem za tob, eby nie ustaa twoja wiara!"15 P. Guil. de Tocco, Vita S. Thomae Aquinatis, rozdz. 14, wFontes vitae S. Thomae Aquinatis, ed. D. Prummer,O.P., fasc. II, Saint-Maximin (Var) 1924, s. 81.16Suma Teol. 1-2. 109, 1 ad 1 (t. 14, s. 82).17Expositio super lib. Boetii de Trinitate, q. 2, a. 3 ad 8. Suma teol. 1. 1, 8 ad 2 (niej s. ): "Argument z powagiwiary jest najmocniejszy, z powagi ludzkiej za najsabszy".In lib. Aristotelis de Ceolo I, 22: "Nie na to studiuje sifilozofi, by wiedzie co ludzie myleli, ale jak jest naprawd".

17


18/212

platonikiem w cilejszym znaczeniu tych wyrazw. Dziki tej "autonomii" umysu, jakazbliya go do tych szczeglnie uczonych, ktrzy posugujsi metodami naukcisych,Akwinata potrafi wykry i przezwyciy zasadzki ukryte w awerroizmie, usun braki iniedostatki w nauce Platona i Arystotelesa oraz zbudowa takgnozeologi i ontologi,e stanowi arcydzieo obiektywizmu i rwnowagi18.

W trojaki sposb ujawnia swe uczucia wzgldem mistrzw myli ludzkiej: w podziwie dla niezmiernego dziedzictwa naukowego, ktre uzupeniajc si wzajemniescalili i przekazali rodzajowi ludzkiemu19; w uznaniu wartoci i znaczenia ale takegranic ich osigni20; wreszcie w pewnej wyrozumiaoci dla tych, ktrzy nie posiadajcwiata wiary, jak np. mdrcy staroytni, stali bezradni wobec najwyszych zagadnieycia ludzkiego, a zwaszcza takich jak ostateczny cel ycia ludzkiego, a zwaszcza takich

jak ostateczny cel czowieka21, podczas gdy prosta wieniaczka, uczestniczca wprawdach wiary chrzecijaskiej, jest wolna od tej udrki i cieszy siwiatem Boym owiele wicej ni owi najwiksi geniusze22.

12. w. Tomasz, chocia bystroci w dociekaniu prawdy wznis si na

najwysze szczyty rozumu ludzkiego, wobec wzniosych i niewysowionych tajemnicwiary zachowa si jak dzieci: klczc przed wizerunkiem Chrystusa ukrzyowanego lubu stp otarza, prosi o wiato dla umysu i czysto serca, bo jedno i drugie jestniezbdne dla jasnego wgldu w tajemnice Boe23. Przyznawa, e wiedz sw zdoby

bardziej dziki modlitwie ni przez studia24; zachowa ywe poczucie transcendencjiBoej do tego stopnia, e uzna za gwny warunek wszelkiego dociekania teologicznegozasad, i w tym yciu poznajemy Pana Boga tym doskonalej, im bardziej rozumiemy, eOn wznosi si ponad wszystko, co naszym umysem moemy pozna25. To zdanie jest nietylko pierwsz, i jakby podstawowzasadowej metody bada, ktrposuguje si tzw.teologia "apofatyczna" - ale take jest wyrazem pokory jego umysu oraz ducha

uwielbienia (adoracji).Dziki temu zharmonizowaniu tak wzniosego ducha chrzecijaskiego z

bystrocidociekania naukowego, otwartego ku wszelkim zdobyczom tak staroytnocijak i nowych czasw, nic dziwnego, e w czasie najwikszego nasilenia kryzysu w XIIIwieku, Tomasz dobrze odnalaz drogi do ustalenia stosunkw midzy rozumem a wiar,zawczasu zapobieg, by nauka teologiczna pod naporem nowych pogldw filozofw niezesza na manowce, usun wszelkdwuznaczno w przystosowaniu prawd rozumowych

18 P.E. Gilson,LEsprit de la philosophie mdival, Giffort Lectures, Paris 1932, I, s. 42;Le Thomisme. Introductiona la philosophie de St. Tomas dAquin, Paris 1965, wyd. 6, passim; take F. vAN Steenberghen, Le mauvement

doctrinal du XIe au XIVe sicle, w Fliche-Martin,Histoire de lglise, t. XII, s. 270.19In XII libros Metaphysic. Aristotelis Expositio II, lect. 1.20 Tame.21Summa contra Gentiles III 48.22 P. In Symbolum Apostolorum Exp. a. 1. "Przed przyjciem Chrystusa nikt z filozofw nie mg wiedzie o Bogu io tym, co konieczne do zbawienia, choby si najbardziej wysila tyle, co po przyjciu Chrystusa dziki wierze wiestaruszka".23Suma Teol. 2-2. 8, 7. (t. 15, s. 105-6).24 Guil de Tocco, dz. cyt., rozdz. 31; p. J. Pieper,Einfhrung zu Thomas von Aquin, Munich 1958, s. 172 i n.25Suma Teol. 2-2. 8, 7 (t. 15, s. 106).

18


19/212

i objawionych, przezwyciy nauk o tzw. dwojakiej prawdzie umysu i wiary rzekomoprzeciwnych sobie, ktre chrzecijanie mogliby przyj z rnych powodw; zwolennicytego pogldu burzyli wewntrzn jedno chrzecijanina i ju wwczas, odrzuciwszy tozrwnowaenie, jakie osign w. Tomasz, omielili si zachwala takie niby tonaukowe spory, ktre rozerway kultur caej Europy26.

13. W dokonaniu tego dziea, w ktrym chrzecijaska nauka redniowieczawzniosa si na szczyt swej chway, w. Tomasz nie by osamotniony. Wielu

przesawnych uczonych przed nim i po nim pracowao w tym samym kierunku. Wrdnich naley wymieni w. Bonawentur, ktrego siedemsetn rocznic obchodzimyrwnoczenie, gdy umar w tym samym roku co w. Tomasz; w. Alberta Wielkiego,Aleksandra z Hales, Duns Szkota. Niewtpliwie jednakw. Tomasz wskutek zrzdzeniaOpatrznoci Boej wznis si na najwyszy szczyt teologii i filozofii scholastycznej, jak

j nazwano, a jego dziea stay si filarem wczesnego i pniejszego rozkwitu naukichrzecijaskiej i bezpiecznego jej rozwoju. Jemu wic jako wsplnemu DoktorowiKocioa oddajemy hod w siedemsetn rocznic jego zgonu, by wyrazi nasz

wdziczno za tyle dobrodziejstw, jakie zdziaa dla caego ludu chrzecijaskiego, i bypublicznie uzna i rozsawi jego niemiertelnwielko.

I I14. Imi Akwinaty janieje nie tylko na tle historycznych i naukowych warunkw,

w jakich y, ale take ze wzgldu na sam jego nauk, ktra wznosi si pond wszystkieokresy od XIII wieku a po nasze czasy. Koci w cigu stuleci uznawa wiekopomnwarto nauki tomistycznej, zwaszcza z okazji szczeglnych uroczystoci, takich jak

powszechny Sobr Floreski, Trydencki, Watykaski I 27, z okazji ogoszenia KodeksuPrawa Kanonicznego28 oraz II Soboru Watykaskiego, o czym nastpnie pomwimy.

Nasi poprzednicy niejednokrotnie uznali powagw. Tomasza, podobnie my samiuczynilimy to wiele razy. Jest rzecz oczywist, e nie chodzi tu o zachowawczenastawienie do tradycyjnej nauki, nie dostrzegajc przebiegu historii i lkajc si postpu,ale o wybr oparty na obiektywnych racjach, majcych swe uzasadnienie w samejfilozoficznej i teologicznej nauce Akwinaty i pozwalajcych na uznanie w nim czowieka,danego Kocioowi przez wyszy zamys, by nauka chrzecijaska dziki oryginalnoci

jego twrczej pracy wesza na now drog swej historii, zwaszcza gdy chodzi ozagadnienie stosunku umysu do wiary.

15. Streszczajc krtko nasze myli, wystarczy wspomnie o gnozeologicznym iontologicznym realizmie, stanowicym pierwsz i gwn cech filozofii w. Tomasza.

Realizm ten mona rwnie nazwa krytycznym, gdy dziki oparciu na poznaniuzmysowym i na obiektywnoci rzeczy nadaje pojciu bytu prawdziwe i solidneznaczenie, a w ten sposb pozwala na dalsze opracowania umysowe, ktre, ujmujcspostrzeenia zmysowe w pojcia oglne, nie zrywa zwizku z owymi spostrzeeniami i

26 P.J. Pieper, dz. cyt., s. 69 i n.27 P. Lon XIII Encykl.Aeterni Patris, w. Leonis XIII Acta I, Romae 1881, s. 255-284.28Cod. Iuris Can., can. 1366 2; p. can. 589 1.

19


20/212

dziki temu nie pogra si w dialektyczne odmty subiektywizmu, ktry z koniecznoci prowadzi do mniej lub wicej bezwzgldnego agnostycyzmu. "Umys najpierw ujmuje byt" - gosi synne powiedzenie Doktora Anielskiego29. Na tej podstawowej zasadzieopiera si gnozeologia w. Tomasza, ktrej gwna nowo polega na zrwnowaonymujciu i ocenie dowiadczenia zmysowego i autentycznych danych wiadomoci w

procesie poznawczym, stanowicym rdo zdrowej ontologii, a nastpnie caego gmachunauki teologicznej. Dlatego mona byo okreli naukw. Tomasza jako filozofi bytu,ujtego zarwno pod oglnym ktem widzenia, jak i pod ktem jego egzystencjalnychwarunkw. Z tej filozofii Akwinata wznosi si ku teologii Bytu Boego, rozwaajc Jegosamoistno oraz Jego Objawienie przez Jego Sowo, przez dzieje planu zbawienia, a

przede wszystkim przez tajemnic Wcielenia.Nasz Poprzednik, Pius XI, wysawi ten gnozeologiczny oraz ontologiczny realizm

w swym przemwieniu do studentw uniwersyteckich w nastpujcych sowach: "Monapowiedzie, e w tomizmie zawiera si jakby naturalna ewangelia i najbardziejniezawodny fundament, na ktrym opieraj si wszystkie gmachy nauk. Cechbowiem

tomizmu jest przede wszystkim obiektywizm; nie wznosi bowiem czysto abstrakcyjnychbudowli mylowych, ale buduje gmachy myli oparte na realnej rzeczywistoci... Wartoi moc nauki tomistycznej nigdy nie ustanie, gdy w przeciwnym razie musiaaby ustawarto i moc samej rzeczywistoci"30.

16. Urzeczywistnienie tego rodzaju filozofii i teologii wymaga niewtpliwieprzyznania umysowi ludzkiemu zdolnoci poznania prawdy. Umys ten jest zasadniczozdrowy i wyposaony jakby pewne wyczucie bytu oraz w skonnoci ku zjednoczeniu siz nim na jakim niszym lub wyszym stopniu dowiadczenia rzeczywistoci istniejcej,

przyjmujc j w caej peni i rozwijajc badania jej ostatecznych racji oraz przyczyn,tumaczcych j w okrelony sposb. Istotnie w. Tomasz, jak przystao na filozofa i

teologa chrzecijaskiego, odkrywa w kadym bycie pewne uczestnictwo w Byciebezwzgldnym, ktry stwarza, zachowuje i swodgrnmocpobudza do dziaania caywszechwiat stworzony, wszelkie ycie, wszelkie poznanie i kady akt wiary.

Akwinata, wychodzc z takich zasad, przyznajc rozumowi ludzkiemu jaknajwysz godno, wyposay badania teologiczne w nader potne narzdzie,

pozwalajce na rozwinicie i g bsze zrozumienie wielu zagadnie naukowych, ktreujmowa sw nader bystr intuicj, np. gdy chodzi o zagadnienie waciwocitranscendentalnych analogii bytu, struktury bytu skoczonego, zoonego z istoty orazistnienia, stosunkw stworze do Bytu Boego, znaczenia przyczynowoci w bytachstworzonych, zalenej dynamicznie od przyczynowoci Boej, niezawodnej

rzeczywistoci dziaa bytw organicznych w porzdku ontologicznym, ujawniajcej siw kadej dziedzinie filozofii i teologii oraz etyki i ascetyki, organicznej struktury icelowoci porzdku wszechwiata. Wznoszc si wyej ku samym widnokrgom prawdBoych naley tak samo oceni nauk Tomasza odnonie pojcia Boga jako bytusamoistnego, ktrego tajemnicze ycie wewntrzne dozwala pozna Objawienie Boe, do

29 P. Quaestiones disputatae De Veritate, q. 1, a. 1.30Discorsi di Pio XI, vol. I Torino 1960, s. 668-9.

20


21/212

przymiotw Boych, do obrony transcendencji Boga przeciw jakiejkolwiek formie panteizmu, do nauki o stworzeniu i Opatrznoci Boej, w ktrej w. Tomasz,przezwyciywszy antropomorfizmu obrazw i pcieni wyrae jzykowych, dzikizrwnowaeniu swego geniuszu oraz duchowi wiary, dokona dziea, ktre dzisiajmoglibymy nazwa demitologizacj, ale raczej naley je opisa jako rozumowe, wiar

kierowane i przez ni natchnione dociekanie prawd dotyczcych istoty Objawieniachrzecijaskiego. Na tej drodze i tym sposobem w. Tomasz z jednej strony wywyszarozum ludzki, a z drugiej jak najowocniej suy wierze tak, e nasz poprzednik Leon XIIInie zawaha si powiedzie o Doktorze Anielskim: "Naleycie odrniajc rozum odwiary i zespalajc je harmonijnie, uszanowa prawa tak rozumu jak i wiary oraz ichgodno, a rozum wyniesiony geniuszem Tomasza na najwysze szczyty, prawie niemoe wznie si wyej. Wiara za nie moe oczekiwa od rozumu obfitszej imocniejszej strawy od tej, ktruzyskaa dziki w. Tomaszowi"31.

17. Jest jeszcze inny powd, dla ktrego nauka w. Tomasza posiada wiekotrwawarto i donioso: przyjmujc uniwersalno i transcendencj najwyszych zasad,

jakby rdze swej filozofii (a mianowicie byt) oraz teologii (byt Boy), nie chcia budowajakiego zamknitego i wykoczonego systemu wiedzy, lecz opracowa tak metod,ktra by umoliwia stae wzbogacanie si i post p nauki. To, czego on sam dokona,zbierajc owoce filozofii staroytnej i redniowiecznej oraz pewne zdobycze nauk

przyrodniczych, zawsze mona ponawia w stosunku do wszystkich prawdziwie wanychosigni filozofii i choby najwyszego postpu przyrodoznawstwa, jak o tym wiadczydowiadczenie wielu autorw, ktrzy odnaleli w nauce w. Tomasza wiele bardzodobrych zalkw, z ktrych mogli wysnu liczne szczegowe wnioski w swychdociekaniach filozoficznych i naukowych, wszczepiajc je w kontekst i wizj oglnwiatopogldu.

18. Tu naley jeszcze raz stwierdzi, e Koci nie ma najmniejszych wtpliwociw uznawaniu pewnych granic w nauce w. Tomasza, zwaszcza gdy chodzi o ujciauwarunkowane kosmologicznymi i biologicznymi pogldami redniowiecza, niemniejzwraca uwag na to, e nie wszystkie filozoficzne i naukowe teorie mog roci sobierwne prawo do chrzecijaskich wizji wiata lub nazywania si chrzecijaskimi.Istotnie bowiem w. Tomasz nie uznawa za chrzecijaskich filozofw staroytnych,spord ktrych najbardziej umiowa Arystotelesa; nie przyjmowa te ich pogldw wcaoci i bezkrytycznie. Trzyma si zasady, wanej take dzi przy rozstrzyganiuzagadnienia, czy chrzecijanom wolno przyj jaki nowoczesny pogld filozoficzny czynaukowy; chocia bowiem po dokonaniu nalenych poprawek i po odpowiednim

przystosowaniu mona przyj nauk Arystotelesa czy innych filozofw ze wzgldu napowszechn warto ich zasad, starann trosk o obiektywn rzeczywisto, uznaniejedynego Boga rnego od wiata, nie mona tego powiedzie o kadej filozofii czy teoriinaukowej, ktrych zasad nie mona pogodzi z wiarreligijnju to z powodu monizmu,na ktrym si opieraj, ju to z powodu zaprzeczenia bytw transcendentalnych, ju to z

powodu subiektywizmu czy agnostycyzmu.

31 Encykl.Aeterni Patris , wyd. cyt., s. 274.

21


22/212

Zaiste, naley ubolewa, e wiele wspczesnych nam teorii i systemw nie da siw ogle pogodzi z chrzecijaskwiar i teologi. A mimo to w. Tomasz naucza nas,

jak nawet w takim wypadku mona przyj z owych teorii czy systemw pewneszczegy uyteczne do udoskonalenia i cigego rozwijania tradycyjnej nauki lub

przynajmniej do pobudzenia bada nad zagadnieniami dotd nieznanymi lub

niedostatecznie wyjanionymi.19. Metoda, ktr w. Tomasz zastosowa w ocenianiu i przyjmowaniu cudzych

pogldw, moe stanowi wzr take dla uczonych naszych czasw. Jak wiadomo,wszcz on jakby dialog umysowy ze wszystkimi mdrcami Staroytnoci iwspczesnymi sobie, tak chrzecijaskimi jak i niechrzecijaskimi; bada ichtwierdzenia, pogldy, wtpliwoci, trudnoci, usiujc pozna ich przyczyny, ichideologiczne rda, a niekiedy rwnie ich spoeczne i kulturowe uwarunkowania.

Nastpnie wykada ich pogldy, zwaszcza w Quaestiones lub w Sumach. Nie ograniczasi tylko do rozwizania trudnoci i do zbijania zarzutw, ale posugiwa si metoddialektyczn w stawianiu i roztrzsaniu zagadnie. Niekiedy zwalcza z pogod i

szlachetnoci ducha pewne bdy pogastwa lub przeciwnikw itp. ("Contra errores","Contra gentes", "Contra impugnantes"). Ale w kadym wypadku prowadzi dialog wtakim usposobieniu ducha, e zawsze by skory i gotowy by uzna i przyj prawd przezkogokolwiek byaby wypowiedziana; owszem, niejednokrotnie tumaczy zwyrozumiaocina lepsze te zdania, ktre w czasie dyskusji okazay si bdne. Dzikitej metodzie w. Tomasz dokona wspaniaej i harmonijnie uporzdkowanej syntezynaukowej, ktra posiada warto powszechn i czyni w. Tomasza mistrzem take dlanaszych czasw.

20. Pragniemy wreszcie wskaza na jeszcze jedn chwalebn cech nauki w.Tomasza, podkrelajc jej uyteczno i wielko, a mianowicie na jasno, jdrno i

trwao jzyka w nauczaniu, w dyskusji i w pisaniu dzie. Wystarczy w tej sprawieprzytoczy sowa dawnej liturgii dominikaskiej na uroczysto w. Tomasza: "Stylzwizy, mile wymowny, a myli wzniose, g bokie i jasne"32. Ale nie jest to ostatnipowd, dla ktrego z korzycizwracamy si do w. Tomasza w naszych czasach, kiedyw uyciu jest czsto jzyk zbyt zawiy, krty, albo grubiaski, a tym bardziej gdy jestwieloznaczny, by mona byo rozpozna blask myli oraz wi pomidzy tymi, ktrzy s

powoani do uczestniczenia prawdy i przekazywania jej innym.

I I I21. Z okazji siedemset letniej rocznicy mierci w. Tomasza pragniemy jeszcze raz

wyrazi, co Koci myli o zadaniu i metodzie studiw teologicznych i filozoficznych, aw ten sposb wyjani si dlaczego tene Koci postanowi, by szkoy katolickie uznayAkwinat za Doktora Powszechnego i szy za jego naukw tych dziedzinach.

Papiee popierali swpowagnaukw. Tomasza jeszcze za jego ycia, brali wobron samego Mistrza i bronili jego nauki wobec jej przeciwnikw. Po jego zamierci,gdy niektre jego zdania zostay potpione przez wadze lokalne, Koci nie zaprzesta

32 W wito w. Tomasza z Akwinu II nokturn, IV resp.; p. J. Piper, dz. cyt., s. 116.

22


23/212

czci swego wiernego szafarza prawdy, zatwierdzi jego kult, zaliczajc go w poczetwitych 18 lipca 1323 roku, i przyznajc mu tytu "Doktora Kocioa" 11 kwietnia 1567roku.

22. W ten sposb Koci pragn zaleci za porednictwem nauki w. Tomaszazarwno swe wasne nauczanie, ujte w sposb wzniosy, peny i wierny, jak rwnie

"zmys wiary" caego Ludu Boego, ujawniony w czowieku, wyposaonym wewszystkie konieczne przymioty i bdcym tak bardzo na czasie. Krtko mwic, Kocizatwierdzi sw powag nauk Doktora Anielskiego i ni si posuguje jako naderstosownym narzdziem, rozcigajc na niego, jak i na innych swoich sawnychDoktorw, ale bardziej jeszcze na Akwinat, promienie swojego nauczania. Stwierdzi tonasz poprzednik, Pius XII, w Encyklice "Studiorum Ducem", w ktrej pisze: "Cay wiatchrzecijaski winien godnie obchodzi t rocznic (700-lecia urodzin Akwinaty), gdyw czci w. Tomasza wyraamy co wicej ni powaanie dla niego samego, bo szacunekdla powagi Kocioa nauczajcego"33.

23. Zbyt dugie byoby wyliczanie wszystkich wiadectw Kocioa i Papiey ku

czci w. Tomasza. Ograniczymy si wic do przypomnienia, e pod koniec ubiegegostulecia, a wic wanie wtedy, gdy ujawniy si nast pstwa rozamu midzy wiar arozumem, Koci na nowo zaleci przykad w. Tomasza i jego nauczanie ze wzgldu na

jego warto dla przywrcenia harmonii midzy wiar religijn i kultur oraz yciemspoecznym nowymi sposobami, dostosowanymi do nowych czasw.

Stolica Apostolska swzacht i pochwadoprowadzia do odrodzenia i nowegorozkwitu studiw tomistycznych. Nasi poprzednicy, poczynajc od Leona XIII i silnej

podniety danej przez niego w encyklice "Aeterni Patris", zalecali umiowanie studium inauki w. Tomasza, ukazujc jej zgodno z Objawieniem Boym34, przyjacielskharmoni midzy wiar a rozumem przy rwnoczesnym zachowaniu ich praw35, oraz

fakt, e uznanie doniosego znaczenia nauki Tomaszowej bynajmniej nie gasi zapau dowspubiegania si w poznawaniu prawdy, lecz raczej podnieca go i bezpiecznie nimkieruje36. Ponadto Koci, dajc pierwszestwo nauce w. Tomasza przez uznanie jej zaswwasn37, bynajmniej nie gosi, e nie mona nalee do innej szkoy, majc prawoobywatelstwa w Kociele38, lub sprzyja jej ze wzgldu na wiekowe dowiadczenie39.Dzi rwnie Tomasz i jego nauka prawnie stoi u podstaw wyksztacenia teologicznegotych, ktrzy zostali powoani do umacniania braci w wierze i utwierdzenia ich w niej40.

33 Encykl. Studiorum Ducem, w AAS 15 1923, s. 324; na temat stosunku Doktorw Kocioa (i teologw) do

Urzdu Nauczycielskiego Kocioa w. Tomasz napisa (Suma teol. 2-2. 10, 12, pol. wyd. t. 15, s. 140): "Naukadoktorw katolickich bierze swpowag od Kocioa. Std bardziej naley polega na autorytecie Kocioa, ni napowadze Augustyna, Hieronima, czy kogokolwiek innego".34 Encykl. Piusa XIIHumani Generis, w AAS 42 1950, s. 573.35 P. Leona XIII encykl.Aeterni Patris, wyej cyt.36 P. Przemwienie Piusa XII do studentw teologii z 24 czerwca 1939, w AAS 31 1939, s. 247.37 P. Encykl. Benedykta XVFausto appetente die, w AAS 13 1921, s 332.38 P. Przemwienie Piusa XII na Uniwersytecie Gregoriaskim, AAS 45 1953, s. 685-6.39 P. Encykl Piusa XIIHumani Generis, w AAS 1950, s. 573.40 Cod. Iur. Can., can. 1366 2.

23


24/212

24. Drugi Sobr Watykaski dwukrotnie zaleciw. Tomasza szkoom katolickim.Omawiajc bowiem wyksztacenie kapanw uy nastpujcych sw: "Dla moliwie

penego wyjanienia tajemnic zbawienia niech alumni naucz si gbiej wnika w nie iwykrywa midzy nimi zwizek przy pomocy kontemplacji, majc za mistrza w.Tomasza"41.

Tene Sobr w deklaracji o wychowaniu chrzecijaskim, zachcajc, by wwyszych szkoach starano si przy badaniu jak najdokadniejszym wspczesnych namzagadnie gbiej pojmowano, w jaki sposb wiara i rozum prowadzdo jednej prawdy,

podajc tu ladami Doktorw Kocioa, a szczeglnie w. Tomasza z Akwinu42. Jest to pierwszy wypadek, by Sobr Powszechny zaleci jakiego teologa, jak to si staoodnonie do w. Tomasza. Gdy chodzi o Nas, wystarczy przypomnie to, comy niegdy

powiedzieli: "Ci, ktrym powierzono obowizek nauczania, niech z szacunkiem suchajgosu Doktorw Kocioa, wrd ktrych czoowe stanowisko zajmuje wity Tomasz.Doktor Anielski bowiem odznacza si takpotggeniuszu, tak szczermiociprawdy,tak wielk mdroci w dociekaniu najwyszych prawd, w ich wyjanianiu, w ich

harmonijnym jednoczeniu, e nauka jego jest najskuteczniejszym narzdziem nie tylko dozabezpieczenia podstaw wiary, ale take do uytecznego i pewnego zbioru owocwzdrowego postpu"43.

25. Teraz stawia si pytanie, czy w. Tomasz z Akwinu, ktry - jak to wyoylimy- wycisn swe pitno na stuleciach, ma co do zaofiarowania naszym czasom. Dzi wieluludzi w sposb bardziej otwarty ni kiedykolwiek dawniej zaprzecza albo wtpi, czy

posannictwo ewangeliczne moe odnosi si do nich. Takie pytanie stawiajnie tylko ci,ktrzy nie s chrzecijanami. Nurtuje ono rwnie w umysach niektrych katolikw,ktrzy porwnujswwiar ze wspczesncywilizacji potgwieckiej nauki. Czstowysuwa si tego rodzaju wtpliwoci i zarzuty w imi wspczesnej nam krytyki jzyka i

gosi si chtnie, e sowa wiary utraciy swprzejrzysto i znaczenie. Naley doda, edo tych zaprzecze docza si czsto ponawiany spr o wielkie dziaa, w ktrychzawiera si zarys nauki scholastycznej. Nie zawsze te odrnia si wiar odteologicznego opracowania. Czsto bowiem sam jzyk teologii scholastycznej uchodzi zaniezrozumiay i nie do przyjcia ze wzgldu na swe powizania ze staroytn filozofi izacofanymi pogldami na wiat i stosunki ludzkie, cakiem innymi ni nasze. Nie moe

by inaczej - jak sdz- skoro nauki przyrodnicze, technika, stosunki spoeczne, kultura,polityka itp. dokonay wielkich przemian. Zmieni si sposb mylenia rozumowego orazstawiania zagadnie filozofii i wiary, ujmowanych czysto ludzkimi siami. Dzisiejszejkulturze nie odpowiadajwczesne systemy teologiczne ani rzeczy czy wyrazy, ktrym

autorzy owych systemw posugiwali si w nazywaniu tych rzeczy. Std wynikaoby, eteologiczna myl w. Tomasza, podobnie jak kadego innego autora, zwizanamentalnoci swoist dla redniowiecza - jest trudniejsza i wymaga wiele pracy orazczasu od tych, ktrzy chc j sobie przyswoi. Dlatego bardziej ni dawniej jest polem

41 Dekret Optatam totius, n. 16 w AAS 58 1966, s. 723.42 P. Gravissimum Educationis, n. 10, w AAS 58 1966, s. 737.43 Przemwienie na Papieskim Uniwersytecie Gregoriaskim 12 marca 1964, w AAS 56 1964, s. 365.

24


25/212

pracy dla specjalistw, ktrzy oddaj si jej studiowaniu. Dlatego ostatni SobrWatykaski, wiadomy dokonywujcych si przemian, celowo ustawi Koci w nowej

perspektywie rozwaa o sobie i wspczesnym wiecie, bystro oceniajc jego nowo.Czy wic wolno zaliczyw. Tomasza w poczet ludzi, ktrzy nie przynoszkorzyci aniwierze, ani krzewieniu prawdy chrzecijaskiej, ale stanowijej przeszkod?

Gdyby kto nie chcia bra pod uwag tego zagadnienia i jego wagi, uwaczabygeniuszowi samego w. Tomasza z Akwinu, ktry stara si odkry kade rdo wiedzy.

Nie wtpimy, e Akwinata w dzisiejszych czasach usiowaby nie zamyka oczu na adnz tych rzeczy, ktre zmieniaj ludzi, ich warunki, ich sposb mylenia oraz ycie.Cieszy by si z tego wszystkiego, co by mu dopomogo mwi o Bogu godniej i wsposb bardziej przekonywujcy ni ongi, nie odstpujc jednak od tej wzniosej iszlachetnej pewnoci, jak tylko wiara moe da umysowi ludzkiemu. Dzieci Kocioa,oddajcy si wyszym studiom - wyczajc profesorw i uczonych w zakresie witychnauk - wiadomi bardziej ni dawniej, jak wielkie i wane dokonay si przemiany i jak

jest niezbdne rzetelne porwnywanie wspczesnoci z tym, co w cigu wiekw

stanowio jakby ycie religii chrzecijaskiej, s mniej skonni sucha w. Tomasza.Dlatego potrzeba, jak si nam zdaje, by do hodu, ktry naley si zawsze temugeniuszowi, doczy pewne wskazwki o tym, jak w naszych czasach naley wewaciwy sposb posugiwa si jego dzieem zgodnie z jego duchem i myl.

26. Nie naley sdzi (jak to nieraz bywa), e nauka scholastyczna jest atwoprzyst pna tak, jak to byo w przeszoci. Nie wystarczy bowiem poda j wraz z jej"materialn" struktur formu, wraz z zespoem i wykadem jej zagadnie w ten sposb,w jaki niegdy zwyko si je omawia; tego rodzaju podanie nie tylko niezabezpieczyoby wiernoci dla prawidowej nauki tego Autora, ale wywoaoby sprzeciwwzgldem niej i wypaczyoby jej rozumienie tak konieczne w naszych czasach - i co

wicej - zdawioby twrcz moc tych zalkw poj, ktre umys winien rozwija.Dlatego przede wszystkim ci, ktrym powierzono obowizek studiowania teologii i jejwykadania, niech ochotnie podejm si pracy niezbdnej do ywotnego rozumienianauki Doktora Anielskiego take poza murami szkoy, tak, by si stali przewodnikami dlatych, ktrzy nie mogc osobicie odda si pog bieniu tej wiedzy, pragn poznagwnie jej zarys, jej zrwnowaenie naukowe, a przede wszystkim jej ducha, ktry

przenika i oywia wszystkie dziea Akwinaty. Oczywicie to dzieo dostosowanej dodzisiejszych czasw odnowa naukowego dziedzictwa, tak scholastyki jak i w. Tomasza,naley wykona zgodnie z obszerniejszym programem wybornie podanym przez II SobrWatykaski we wspomnianym dekrecie "Optatam totius" (nr 16), a mianowicie, by

bardziej karmi wewntrznie teologi dogmatycznobfitywociPisma witego, byudostpni im bogactwo Ojcw Wschodnich i Zachodnich, zapozna ich z samwewntrzn histori dogmatw, peniej zwiza ich z yciem Kocioa i jego liturgi,wierniej uwraliwi ich na potrzeby dzisiejszych ludzi w zmiennych warunkach ich ycia.

27. Drugi obowizek tych, ktrzy w dzisiejszych czasach pragnby uczniami w.Tomasza, to uwane badanie, czego wspczesnym ludziom najbardziej potrzeba, amianowicie peniejszego zrozumienia wiary, bez ktrego owa nauka nie potrafiaby ani

25


26/212

wzruszy, ani zainteresowa umysu. Jeli si bowiem nie pozna starannie dzisiejszychnauk, nie mona przedstawi ani uzasadni tej lub innej tezy, pilnie zestawiajc i

porwnujc rnice i podobiestwa owych tez w wietle teologii.Nieznajomoci nowoczesnej nauki i zamykaniem umysu w ciasnych granicach

przeszoci wyrzdza si wielkszkod wiedzy o Bogu i czowieku. Ale niemniej to samo

naley powiedzie o apriorycznym odrzucaniu nauki lub szkoy wielkich Doktorw iczerpanie pokarmu wiedzy jedynie z nowoczesnej wiedzy, niekiedy tylko pozornie

piknej. Prawdziwi uczniowie w. Tomasza nigdy nie pomijali tej konfrontacji. Jakeliczni spord nich, zwaszcza pomidzy spcjalistami w Pimie witym, w filozofii, whistorii, w antropologii, w przyrodoznawstwie, w naukach ekonomicznych i spoecznych,otwarcie przyznawali, e bardzo wiele zawdziczaj temu Doktorowi take w zakresieswojej specjalnoci.

28. Do tych dwch napomnie dodajmy trzecie, a mianowicie o koniecznocistaego dialogu i ywego obcowania z samym w. Tomaszem. On bowiem ukazuje si wnaszych czasach mistrzem w znakomitym sposobie rozumowania, w przenikaniu do

samego rdzenia tego, co istotne, w pokornym i przyjaznym przyjmowaniu wszelkiejprawdy, skdkolwiek by pochodzia, w dawaniu szczeglnego przykadu harmonizowaniaskarbw umysu ludzkiego oraz jego najwyszych wymaga z najwzniolejszymi

prawdami, zawartymi w sowie Boym. Uczy nas, abymy byli rozumni we wierze i to jak najpeniej oraz odwanie. Dziki takiemu nastawieniu rozum rozrasta si w nowezdobycze, gdy umys, oddajc si w sub wszystkich ludzi, tak wielkich jak i maych,ktrych teolog przez wiar jest bratem, dziki kierownictwu tego duchowego

posannictwa i wynikajcej z niego chway Boej, za cze otrzymuje cze, za wiatodoznaje wiata.

29. Jak ju wyjanilimy, by w dzisiejszych czasach by wiernym uczniem w.

Tomasza, nie wystarczy obecnie przy pomocy rodkw, ktrych uyczajnam te czasychcie czyni to, co on czyni w swoim czasie. Kto by chcia naladowa go, idc drogrwnolegdo jego odlegej drogi, niczego nie przyjmujc od niego, z trudem doszedbydo pomylnych wynikw albo co najmniej nie uyczy by Kocioowi i wiatu

potrzebnego im wsparcia. Nie ma bowiem prawdziwej i podnej wiernoci, jeli si nie przyjmuje jakby z rk w. Tomasza jego zasad, bdcych jakby pochodniamirozwiecajcymi waniejsze zagadnienia filozoficzne oraz umysowe ujcia wiary wdzisiejszych czasach, a take podstawowe zagadnienia i pojcia dynamicznej - e si takwyrazimy - nauki w. Tomasza. W ten sposb nauka Doktora Anielskiego, sprzona z

post pem naukwieckich, dziki temu wzajemnemu jakby zapadnianiu, bdzie

rozkwitaa zawsze now podnoci. Jak niedawno zauway wybitny teolog spordKolegium Kardynalskiego44, "najlepszy sposb uczczenia w. Tomasza polega nazgbianiu prawdy, ktrej sam suy, i na wykazaniu w miar naszych si jej zdolnoci do

przyjcia tych zdobyczy, ktrych geniusz ludzki dokona w cigu wiekw".30. Oto co w. Tomasz wspaniale zdziaa i co uznalimy za stosowne

przypomnie z okazji tej rocznicy w nadziei, e to moe bardzo si przyda Kocioowi.

44 Charles Card. Journet,Actualit de Saint Thomas, Pref., Paris - Brzxelles 1973.

26


27/212

Nie chcemy jednak zakoczy tego listu bez zwrcenia uwagi na to, e wity DoktorKocioa - jak zapewnia jego pierwszy biograf - "wicej ni inni pociga do umiowaniawiedzy nie tylko jasnociw nauczaniu, ale take witoci"45, ktrej by wspaniaymwzorem dla wspczesnych i pniejszych pokole. Wystarczy przytoczy jego wasnesowa, wypowiedziane tu przed zakoczeniem jego krtkiej ziemskiej pielgrzymki i

stanowice jakby przypiecztowanie jego ycia: "Przyjmujc Ciebie, ktry jeste cenodkupienia mej duszy; przyjmuj Ciebie jako wiatyk mojej pielgrzymki. Z mioci kuTobie studiowaem, czuwaem, pracowaem; gosiem Ci, uczyem o Tobie, nigdy niemwiem przeciw Tobie, a jeli powiedziaem co niewaciwego to tylko znieznajomoci i nie upieram si przy swoim zdaniu. A jeli cole powiedziaem o tymSakramencie lub o innych rzeczach, oddaj to do poprawienia witemu KocioowiRzymskiemu, w ktrego posuszestwie odchodz z tego wiata"46.

Bez wtpienia wanie dlatego, e Akwinata by "najwitszym pord uczonych inajuczeszym pord witych" - jak o nim powiedziano47 - nasz poprzednik, Leon XIIInie tylko zaleci go jako mistrza i wodza w nauce, lecz ponadto ogosi go i ustanowi

niebieskim patronem wszystkich szk katolickich jakiejkolwiek instytucji ijakiegokolwiek stopnia48, a my z radociten tytu potwierdzamy.

Pragnc wic, by te szczsne uroczystoci jubileuszowe ku czci tak wielkiegoma wyday zbawienne owoce nie tylko dla dobra Zakonu Kaznodziejskiego, ale takedla poytku i rozwoju Kocioa Powszechnego, Tobie, ukochany Synu, twoimukochanym wsp braciom, oraz wszystkim profesorom i studentom szk kocielnych,ktrzy speniaj nasze yczenia, chtnie udzielamy naszego ApostolskiegoBogosawiestwa wraz z yczeniami Boego wiata i duchowej tyzny.Rzym, u w. Piotra, dnia 20 listopada 1974, dwunastego roku naszego pontyfikatu.

papie PaweVI

(Tumaczyks. F.W. Bednarski o.p.)

45 Guil. Tocco, Vita S. Thomae Aquinatis, rozdz. 14, wyd. cyt. s. 81.46 Tame, rozdz. 58, wyd. cyt. s. 132.47 p. discorsi di Pio XI, Turyn 1960, t. I, s. 783.48 Brewe Cum hoc sitLeona XIII, wActa Leonis II, Romae 1882, s. 108-113.

27


28/212

O BOGU

Tom I

( 1, 1-12)

28


29/212

P R Z E D M O W A

Nauczyciel prawd wiary katolickiej /1/ winien wykada je nie tylko juobznajomionym z nimi suchaczom, ale do niego naley uczy ich take i pocztkujcychstudentw, stosownie do sw Apostoa: "Jako maluczkim w Chrystusie daem wammleko na napj, nie pokarm"1. Dlatego te, w tym oto dziele zamierzamy to, co obejmujereligia chrzecijaska, w taki sposb poda, by nadawao si przede wszystkim donauczania pocztkujcych.

Zauwaylimy bowiem, e dla pocztkujcych suchaczy du przeszkod wzdobywaniu tej nauki stanowidziea rnych teologw: ju to dlatego, e snadmiernie

przeadowane bezuytecznymi zagadnieniami, artykuami i dowodami, ju to dlatego, ezagadnienia, z jakimi owi pocztkujcy winni koniecznie si zapozna, nie s podane

systematycznie: wedug uporzdkowanej kolejnoci nauk czy traktatw, ale omawiane salbo w zwizku z komentowaniem dzie, albo z okazji dysputy; /2/ ju to wreszciedlatego, e czste wakowanie tego samego budzio w ich umysach nud i zamt.

Ufni w pomoc Bo i starajc si unikn tych i podobnych niedocigni,bdziemy usiowali krtko i jasno - o ile na to sama rzecz pozwoli - wyoy wszystko/3/, co zakresem swoim obejmuje nauka wita.

29


30/212

Z A G A D N I E N I E 1

NAUKA WITA /4 / : JAK JEST?CO OBEJMUJE?

Aby przedsiwzicie nasze uj w jakie okrelone granice, najpierw trzeba zajsi zagadnieniem samej nauki witej: jakjest i na co si rozciga.

Nasuwa si tu dziesi pyta: 1. Konieczno tej nauki; 2. Czy jest wiedz? 3. Jest jedna, czy te jest ich kilka? 4. Jaki ma charakter: spekulatywny? praktyczny? 5.Zestawienie jej z innymi wiedzami; 6. Czy jest mdrociow? 7. Co jest jej podmiotem?8. Czy dopuszcza uzasadnianie? 9. Czy powinna uywa wyrae przenonych lubsymbolicznych? 10. Czy mona Pismo w. - rdo tej nauki - wykada wedug kilkuznacze?

A r t y k u 1

CZY POZA FILOZOFI KONIECZNA JEST JESZCZE INNA NAUKA?

Zdaje si, e poza filozofiadna inna nauka nie jest konieczna, bo:1. W myl sw Syracha: "Nie szukaj tego, co jest za wysokie dla ciebie"1,

czowiek nie powinien porywa si na to, co jest poza zasigiem rozumu. Tym za, co jestw zasigu rozumu, zupenie wystarczajco zajmuje si filozofia - jej gazie. A wic - jak

si zdaje - poza filozofiistnienie innej jeszcze nauki jest zbdne.2. Nauka moe mie tylko jeden przedmiot: byt. Wszak poznajemy tylko prawd,

ta za i byt, to pojcia zamienne. Ot filozofia zajmuje si kadym bytem, take iBogiem; std to - wiadkiem tego Filozof2 - nawet jedna cz filozofii nosi nazw:teologia, czyli nauka o Bogu. A wic poza filozofi adna ju inna nauka nie jest

potrzebna. /5/

Wbrew temu czytamy u w. Pawa: "Wszelkie Pismo od Boga natchnione, [jest] ipoyteczne do nauki, do przekonywania, do poprawiania, do ksztacenia wsprawiedliwoci"3. Alici Pismo w., jako e jest od Boga natchnione, nie naley do

adnej gazi filozofii, ktre przecie sdzieem rozumu. A wic oprcz filozofii, trzebauzna za poyteczne istnienie innej nauki - nauki od Boga natchnionej.

Odpowied: Oprcz nauk filozoficznych, ktre stanowi przedmiot docieka rozumu,zbawienie czowieka koniecznie domaga si istnienia jakiej nauki pochodzcej zobjawienia Boego. Dlaczego? Bo:

30


31/212

Pierwsze. Czowiek jest skierowany do Boga jako do swego celu; prawda ta jednakprzekracza zdolnoci poznawcze rozumu; mwi o tym wyranie prorok Izajasz: "Oko niewidziao, Boe, poza Tob, co nagotowa miujcym Ciebie"4; a przecie czowiek, ktryma obowizek wszystkie swoje pobudki i postpki kierowa do celu, winien wpierw znaten cel. Samo wic zbawienie czowieka koniecznie wymaga, by o niektrych prawdach,

przekraczajcych rozum ludzki, powiadomiony zosta przez objawienie Boe /6/.Drugie. Ale take i o tych prawdach - Boga dotyczcych - do ktrych rozum

ludzki moe doj, objawienie Boe musiao pouczy czowieka. Dlaczego? Bo: prawdoBogu, zdobytwysikiem rozumu, cieszyaby si tylko garstka ludzi, po dugim czasieszukania i to z domieszkwielu bdw; gdy tymczasem od znajomoci tej prawdy zaleycae zbawienie czowieka. Aby wic zbawienie, ktre na Bogu polega, [stao otworem dlawszystkich ludzi] i to w sposb bardziej dost pny i pewny, trzeba byo koniecznieobjawienia Boego; ono to wanie ma na celu pouczy ludzi o sprawach Boych. /7/

Tak wic oprcz nauk filozoficznych, ktre stanowiowoc i przedmiot dociekarozumu, koniecznie musi istnie jeszcze i nauka wita, wywodzca si z objawienia

Boego.Na 1. Owszem, czowiek swoim rozumem nie powinien porywa si na to, co jest

poza zasigiem jego poznania; skoro jednak zostao mu co objawione, ma obowizekprzyj to wiar. Std te w cytowanym tekcie dodano niej: "Wiele rzeczy pokazano ci,ktre przewyszajrozum ludzki"5. One to wanie stanowisedno nauki witej.

Na 2. W dziedzinie poznania odmienny punkt wyjcia prowadzi do powstaniaodmiennej gazi wiedzy; do tego bowiem samego wniosku - np. e ziemia jest okrga -naukowo dochodzi astronom i przyrodnik; lecz astronom czyni to w oparciu o zasady*matematyki, a wic w oderwaniu od materii; przyrodnik za czyni to w oparciu o zasadystosowane przy badaniu materii: Przyrody. /8/

Std te nic nie przeszkadza, by tymi samymi rzeczami, ktrymi zajmuje sinaukowo filozof, poznajc je za pomocwiata przyrodzonego rozumu, zajmowaa sitake jeszcze inna nauka, poznajc je za pomocwiata Objawienia Boego. Tak wic tateologia, ktra naley do witej nauki, rni si rodzajowo od tej teologii, ktra jestczcifilozofii. /9/

A r t y k u 2

CZY NAUKA WITA JEST WIEDZ ?

Zdaje si, e nauka wita nie jest wiedz, bo:1. Kada wiedza wychodzi z zasad jasnych samych z siebie. /10/ Tymczasemnauka wita wychodzi z artykuw wiary, ktre nie s jasne same z siebie, skoro niewszyscy si na nie godz; mwi przecie Aposto: "Albowiem nie wszyscy majwiar"1.A wic nauka wita nie jest wiedz.

* Medium

31


32/212

2. Wiedza nie zajmuje si pojedynczymi faktami. Lecz nauka wita zajmuje sitakowymi; omawia np. dzieje Abrahama, Izaaka, Jakuba itp. A wic nauka wita nie jestwiedz.Wbrew temu tak si wypowiada Augustyn: "Wiedzy tej przypisuje si jedynie to

poznania, ktre rodzi, karmi, broni i zasila zbawiennwiar"2. Cytat ten moe stosowa

si jedynie do nauki witej. A wic nauka wita jest wiedz. /11/

Odpowied: Tak, nauka wita jest wiedz. Wyjaniajc rzecz, zauwaymy, e s dwarodzaje wiedzy: Pierwszy opiera si o zasady poznawane przyrodzonym wiatemrozumu; np. arytmetyka, geometria itp. Drugi opiera si o zasady poznane wiatemnadrzdnej wiedzy; tak to np. optyka opiera si o zasady podane przez geometri, amuzyka o zasady zaczerpnite z arytmetyki; i w ten to wanie drugi sposb nauka wita

jest wiedz; wszak opiera si o zasady poznane wiatem nadrzdnej wiedzy, jak jestwiedza Boga i nieba. Std te, jak muzyka wierzy w zasady podane jej przez arytmetyka,tak nauka wita wierzy w zasady objawione jej przez Boga. /12/

Na 1. Jakkolwiek by bya wiedza, zawsze zasady jej snam znane same z siebie,albo sprowadzaj si do takiej znajomoci przez wiedz nadrzdn; i wanie, jak ju

powiedziano3, tego drugiego typu szasady nauki witej.Na 2. Owszem, nauka wita zajmuje si pojedynczymi faktami; wszelako one nie

stanowi jej gwnego przedmiotu; a jeli je omawia, to albo chce tym pokaza wzoryycia - co czyni teologia moralna - albo podnie w oczach naszych powag tych mw,za ktrych porednictwem doszo do nas objawienie Boe - fundament, na ktrymspoczywa Pismo w., czyli nauka wita.

A r t y k u 3

CZY NAUKA WITA JEST JEDN WIEDZ ?/13/

Zdaje si, e nauka wita nie jest wiedzjedn, bo:1. Zdaniem Filozofa: "Wiedza wtedy jest jednolita, gdy zajmuje si jednego

rodzaju przedmiotem"1. Lecz Bg i stworzenia - a tym przecie zajmuje si nauka wita -wcale nie zmieszcz si w jednego rodzaju przedmiocie. A wic nauka wita nie jest

jednwiedz.2. Nauka wita rozprawia o anioach, stworzeniach cielesnych i obyczajach

ludzkich. Tego jednak pokroju sprawy stanowi rne gazie filozofii. A wic naukawita nie jest jednwiedz.

Wbrew temu Pismo w. mwi o nauce witej jako o jednolitej wiedzy; czytamy bo-wiem wKsidze Mdroci: "[Mdro]daa [sprawiedliwemu] znajomo [wiedz] rzeczywitych"2.

32


33/212

Odpowied: Tak, nauka wita jest jedn wiedz. Dlaczego? Bo: O jednoci wiedzypsychicznej i sprawnoci stanowi przedmiot ujmowany nie materialnie, ale formalnie; otoprzykad: czowiek, osio i kamie stanowiformalnie jedno pod wzgldem koloru, a ten,wiadomo, jest przedmiotem wzroku3. Poniewa za, jak to ju powiedziano4, Pismo w.[czyli nauka wita] omawia rzeczy pod tym ktem wiedzenia, e s objawione przez

Boga, dlatego wszystko, co Bg objawi, objte jest owym jednym formalnym ktemwiedzenia teje wiedzy; objte jest wic naukwit, jako jednolit, czyli jednwiedz.

Na 1. Wprawdzie nauka wita rozprawia o Bogu i o stworzeniach, ale nie narwni! Wszak przede wszystkim ma za przedmiot Boga; stworzeniami za zajmuje si otyle, o ile odnosz si do Boga jako do swego pocztku lub celu. Z tej wic strony

jednolito nauki witej nie jest zagroona.Na 2. Moe tak by, e n i s z e wadze psychiczne lub sprawnoci mnosi i

rnicuj zalenie od swoich rnych gatunkowo przedmiotw, rwnoczenie jednak terne gatunkowo rzeczy stanowi jeden przedmiot jednej n a d r z d n e j wadzy czysprawnoci; dzieje si tak dlatego, e nadrzdna wadza czy sprawno ujmuje przedmiot

z szerszego, formalnego punktu widzenia; tak np. przedmiotem zmysu wsplnego swogle rzeczy podpadajce pod zmysy; do nich za nalewraenia suchu i wzroku; stdto zmys wsplny, cho jest jedn wadz, rozciga si na wszystkie przedmiotywszystkich piciu zmysw. /14/

Na podobiestwo tego nauka wita, zachowujc swoj jedno, moe zajmowasi tym wszystkim, co naley do rnych gazi filozofii; a czyni to, ujmujc je pod

jednym ktem widzenia, mianowicie o ile sprzez Boga objawione. W ten sposb naukawita staje si jakby odbiciem tej Boej wiedzy, ktra jest jedn i niezoonwiedzwszechrzeczy.

A r t y k u 4

CZY NAUKA WITA JEST WIEDZ PRAKTYCZN ?

Zdaje si, e nauka wita jest wiedzpraktyczn, bo:1. Zdaniem Filozofa: "Wiedza praktyczna ma na celu dziaanie"1. Ot nauka

wita zmierza ku dziaaniu; wiadczo tym sowa w. Jakuba: "Wprowadzajcie sowo wczyn, a nie bdcie tylko suchaczami"2. A wic nauka wita jest wiedzpraktyczn.

2. Naukwitdzielimy na Stary i Nowy Zakon - Prawo. Prawo za jest rzeczetyki, ktra ma charakter praktyczny. A wic nauka wita jest wiedzpraktyczn.

Wbrew temu: Kada wiedza praktyczna obraca si okoo ludzkiej dziaalnoci: np.moralna okoo ludzkiego post powania, architektura okoo budownictwa. Lecz naukawita przede wszystkim zajmuje si Bogiem ktrego dzieem - wiadomo - jest czowiek.A wic nauka wita nie jest wiedzpraktyczn, ale raczej spekulatywn.

33


34/212


35/212

rozumu; natomiast pozostae wiedze zajmuj si li tylko tym, co jest dost pne dlarozumu.

Jeli idzie o wiedz praktyczn, to: ta uchodzi za waniejsz, ktra zmierza dowyszego, dalszego celu; tak np. nauki polityczne swyszej klasy ni nauki wojskowe,gdy dobro wojska ma na celu dobro pastwa. Ot celem nauki witej - ujmowanej od

strony praktycznej - jest wieczna szczliwo, do ktrej, jako do ostatecznego celu,zmierzajwszystkie inne cele nauk praktycznych. Jasno z tego wida, e pod kadymwzgldem nauka wita jest poczeniejsza od innych nauk.

Na 1. Moe tak by, e to, co z natury swojej jest pewniejsze, niekiedy staje si dlanas mniej pewne, a to z powodu nieudolnoci naszego rozumu; zdaniem Arystotelesa"Zachowuje si on nieraz wobec najoczywi

01. Suma Teologiczna - Tom I

Documents

Transcript of 01. Suma Teologiczna - Tom I