������������ ��

�������

Wprowadzenie do gospodarki i ekonomii

dr Magdalena Czerwi�ska

2

����������

Begg D., Fischer S., Dornbusch R.: Mikroekonomia, Makroekonomia, zbiór zada�

Kamerschen D.R., McKenzie R.B., Nardinelli C.: EkonomiaMilewski R.: Podstawy ekonomii

Milewski R. :Elementarne zagadnienia ekonomiiCzarny B., Czarny E., Bartkowiak R., Rapacki R.: Podstawy ekonomiiDuda S., Mamcarz H., Pakuła A.: Ekonomia(red. M. �ukowski): Zarys ekonomiiSamuelson P.A., Nordhaus W.D.: Ekonomia

3

����������������

Ekonomia:badanie działa� człowieka dotycz�cych produkcji oraz wymiany mi�dzy lud�mianalizuje zmiany w cało�ci gospodarkinauka o dokonywaniu wyborównauka o sposobie organizacji działa� w sferze konsumpcji i produkcjinauka o pieni�dzu, stopie procentowej, kapitale i bogactwienauka o procesach gospodarczych, wykrywaj�ca i opisuj�ca prawidłowo�ci nimi rz�dz�ce (prawa ekonomiczne)nauka gromadz�ca i porz�dkuj�ca prawdziw� wiedz� o gospodarowaniu

4

����������������

nauka badaj�ca, w jaki sposób społecze�stwo gospodaruj�ce decyduje o tym, co, jak i dla kogo wytwarza�nauka o tym, jak jednostki i społecze�stwo decyduj� o wykorzystaniu rzadkich zasobów - które mog� mie� tak�e inne alternatywne zastosowania - w celu wytwarzania ró�nych dóbr i rozdzielania ich na konsumpcj�, obecn� lub przyszł�, pomi�dzy ró�ne osoby i ró�ne grupy w społecze�stwie

5

���������� ��!"����������#$��

1. co (jakie dobra) produkowa� i w jakich ilo�ciach?2. jak si� powinno produkowa�?3. dla kogo wytwarza� dobra?

Rzadko�� - fakt, �e nie mo�emy mie� wszystkiego, co chcemyprzez cały czas;brak nieograniczonej dost�pno�ci dóbr

6

������� �$�����������������

Sposoby stosowania ekonomii:1. opis, wyja�nianie i prognozowanie zachowa� w sferze

produkcji, inflacji, dochodów itd.2. poprawa efektów gospodarczych

Ekonomia pozytywna - zajmuje si� naukowym obja�nieniem zasad funkcjonowania gospodarki; zajmuje si� opisem faktów, okoliczno�ci i wzajemnych zale�no�ci w gospodarce; stawia pytania, na które mo�na odpowiedzie� odwołuj�c si� do faktów; gał�� bada� ekonomicznych, która zajmuje si� �wiatem takim, jakim jest

Ekonomia pozytywna = ekonomia opisowa (informuje o tym jak jest w gospodarce-stwierdza fakty)

7

������� �$�����������������

Ekonomia normatywna - dostarcza zalece� i rekomendacji opartych na subiektywnych s�dach warto�ciuj�cych; stawia pytania, zawieraj�ce oceny warto�ciuj�ce lub moralne - mo�na je rozwa�a�, ale da si� na nie odpowiedzie� na podstawie nauki czy odwołania si� do faktów, gał�� bada� ekonomicznych, która zajmuje si� �wiatem takim, jakim by� powinien

Ekonomia normatywna = ekonomia postulatowa, warto�ciuj�ca(informuje o tym jak powinno by� w gospodarce)

8

��������������������������

Mikroekonomia:

zajmuje si� szczegółowym badaniem indywidualnych decyzji dotycz�cych pojedynczych towarówbada poszczególne elementy tworz�ce gospodark� (gospodarstwa domowe, przedsi�biorstwa, sektory i gał�zie gospodarki, rynki okre�lonych produktów i usług itd.)patrzy na gospodark� narodow� przez pryzmat przedsi�biorców i konsumentów z punktu widzenia maksymalizacji ich korzy�cianalizuje sposób zachowania si� na rynku poszczególnych konsumentów producentów, sprzedawców i nabywców

9

��������������������������

Mikroekonomia:

upraszcza rzeczywisto�� zakładaj�c najcz��ciej ekstremalne warunki gospodarowania tzn. doskonał� konkurencj�, lub pełny monopol. Dzi�ki temu przyczynia si� ona do wypracowania bardzo precyzyjnych narz�dzi analizy zachowania producenta i konsumenta

kładzie ogólny nacisk na sprawno�� mechanizmów rynkowych. Zapewniaj� one bowiem racjonalno�� gospodarowania ograniczonymi �rodkami

10

��������������������������

Makroekonomia:

kładzie nacisk na wzajemne zwi�zki zachodz�ce w gospodarce jako cało�cicelowo upraszcza analiz� poszczególnych elementów badanej cało�ci w trosce o przejrzysto�� obrazu działania całej gospodarkibada wielko�ci agregatowe (dotycz�ce całej gospodarki)bada zale�no�ci pomi�dzy takimi agregatami, jak dochód narodowy, wydatki na konsumpcj�, wydatki na inwestycje, oszcz�dno�ci, dochody i wydatki bud�etu pa�stwa, bilans handlowy i płatniczy kraju, rozmiary zatrudnienia i bezrobocia w kraju itp.

11

��������������������������

Makroekonomia:

badanie zwi�zków pomi�dzy tymi agregatami ma na celu wykazanie przyczyn niepełnego wykorzystania istniej�cych zdolno�ci produkcyjnych i niepełnego zatrudnienia siły roboczej oraz ustalenia �rodków zaradczych do lepszego wykorzystania istniej�cego zasobu czynników produkcjiakceptuje zawodno�� samoreguluj�cych mechanizmów rynkowych i podkre�la niezb�dno�� ingerencji pa�stwa w celu doprowadzenia do lepszego wykorzystania istniej�cych zdolno�ci produkcyjnych

12

�����������������

MatematykaMatematyka LogikaLogika

Nauki społeczne

Nauki społeczne

Historia Gospodarcza

Historia Gospodarcza

Geografia EkonomicznaGeografia

Ekonomiczna

EkonomikiEkonomiki

Statystyka EkonomicznaStatystyka

Ekonomiczna

Zwi�zek Ekonomii z innymi naukamiZwi�zek Ekonomii z innymi naukami

PrakseologiaPrakseologia

PrawoPrawo

13

������������#$��

twierdzenia wyra�aj�ce wa�ne i trwałe prawidłowo�ci procesu gospodarczegowyra�aj� powtarzaj�ce si� zwi�zki mi�dzy ró�nymi elementami procesu gospodarczegojedne z nich działaj� zawsze (np. prawo malej�cych przychodów), inne - tylko w okre�lonych sytuacjach (np. prawo popytu i poda�y)

Rodzaje praw ekonomicznych:1. przyczynowe2. współistnienia3. funkcjonalne

Cechy praw ekonomicznych:1. obiektywne2. stochastyczne

14

�����%�� ����#$�

całokształt norm prawnych reguluj�cych ustrój prawny podmiotów gospodarczych, działalno�� gospodarcz� oraz stosunki prawne zwi�zane z działalno�ci� gospodarcz�okre�la struktur� organizacyjno-prawn� podmiotów gospodarczych oraz ich kompetencjepowstaje na drodze legislacyjnejjego �ródłem s� kodeksy, ustawy, rozporz�dzenia, uchwały, zarz�dzenia, dyrektywy itp. - cechuje je z reguły do�� znaczna obszerno�� i stosunkowo mała stabilno��

15

����$�!�"��$���

potrzeba - u�wiadomiony lub nieu�wiadomiony stan braku czego�pragnienia o charakterze biologicznym, społecznym, ekonomicznymch�� zaspakajania potrzeb pobudza aktywno�� ludzi, wywołuje działania

„Potrzeba matk� wynalazków”rozbudzanie potrzeb jest istotne w procesie pobudzania wzrostu gospodarczego, społecze�stwa o rozbudzonych potrzebach wykazuj� du�� motywacj� do podnoszenia swoich dochodówcechy potrzeb: autodynamizm i nieograniczono��

16

����$�!�"��$���

Potrzeby

wy�szego rz�dupodstawoweI rz�du

biologicznesocjologiczne psychologiczne

m.in. warunki do egzystencji

np. potrzeba zaspokojenia

głodu, ubrania,ochrony przed

zimnem

(na dobra luksusowe, b�d�ce wynikiem

post�pu gosp.-tech.)

b�d�ce wynikiemwspół�ycia ludzi

w grupie; potrzebana�ladowaniaokre�lonegostylu �ycia

zwi�zane zprze�yciamiduchowymi;

samorealizacji,kulturalne

17

����$�!�"��$���

Potrzeby

zbioroweindywidualne

wyra�ane przezjednostk�

potrzeby jednostki w sferze biologicznej,

psychologiczneji socjologicznej

b�d�ce wynikiemwspół�ycia ludzi w grupie

(potrzeba ładu społecznego,bezpiecze�stwa zbiorowego)

18

&�����#'�� ���$�! ������

samorealizacjisamorealizacji

przynale�no�ci i miło�ciprzynale�no�ci i miło�ci

presti�u i uznaniapresti�u i uznania

fizjologicznefizjologiczne

bezpiecze�stwabezpiecze�stwa

19

($�����������)#� ���$�!�

proces produkcji - tworzy nowe dobra, np. telewizj� i potrzeb� korzystania z niejzmiany stylu �ycia - proces urbanizacji, zmiany roli kobiet w społecze�stwietworzenie nowych cech człowieka - np. podnoszenie kwalifikacji, sprawno�ci psychofizycznejkonieczno�� przeciwdziałania negatywnym skutkom post�pu technicznego, np. chorobom cywilizacyjnym, zanieczyszczeniu �rodowiska naturalnego

20

*�����$�� �������� ���$�!

�rodki zaspokajania potrzeb

niematerialnematerialne

naturalne zasobyprzyrody, wyst�puj� w nieograniczonychilo�ciach, ich jako��

si� pogarsza

usługi niematerialne, np.przekazywanie wiedzy i

informacji, porady prawnei lekarskie, dostarczanie

rozrywek

dobra wolnepowstaj� w wynikupoddania zasobów

przyrody działalno�ci człowieka,

s� ograniczone, nie ma do nich nieograniczonego

dost�pu

dobra ekonomiczne

przedmioty pracy�rodki pracy

urz�dzenia, maszyny,ich zu�ycie jest cz��ciowe

surowce, materiały,zu�ycie w 1 cyklu prod.

21

������#�������%�

Produkcja:�wiadoma i celowa działalno�� polegaj�ca na przystosowaniu zasobów i sił przyrody do potrzeb człowiekadziałalno�� ludzka polegaj�ca na wytwarzaniu ró�nych �rodków niezb�dnych do zaspokojenia potrzeb ludzkich (produktów i usług)

Usługi - wszelkie czynno�ci zwi�zane bezpo�rednio lub po�rednio z zaspokojeniem potrzeb ludzkich, ale nie słu��ce bezpo�rednio do wytwarzania przedmiotów� produkcyjne (pakowania, transport, naprawcze)� nieprodukcyjne (o�wiata, kultura, wypoczynek)

22

������#��

Produkcja(outputs)

wytworzone przez firm� produkty lub sprzedane

usługi

Produkcja(production)

proces wytwarzania

Produkcja

23

($������ �����#��

Praca - zespół �wiadomych i celowych czynno�ci człowieka, dzi�ki którym oddziałuje on na otaczaj�c� go przyrod� i przekształca j�� teoria kapitału ludzkiego - rozwijana przez G.S. Beckera -

noblist� z 1992 r.Ziemia - szeroko rozumiane zasoby naturalne - ziemia w �cisłym tego słowa znaczeniu (ziemia uprawna, grunty pod zabudow�, tereny rekreacyjne) oraz wszelkie zawarte w niej bogactwa naturalne, drogi, lasy, wody, cechy takie jak np. �yzno��Kapitał :� fizyczny - potrzebne do prowadzenia działalno�ci

gospodarczej budynki, maszyny, urz�dzenia, �rodki transportu, narz�dzia, surowce i zapasy produktów

� finansowy - ró�nego typu �rodki finansowe (�rodki pieni��ne i papiery warto�ciowe

24

��������%�� ����#$�

Gospodarstwa domowe (konsumenci)� ludzie wspólnie mieszkaj�cy i podejmuj�ce wspólne decyzje

finansowe� pełni� funkcje produkcyjne i konsumpcyjne� d��� do max. u�yteczno�ci w ramach ograniczonych

�rodków� wła�ciciele czynników produkcji� zgłaszaj� popyt

Przedsi�biorstwa (producenci)� ludzie dysponuj�cy okre�lonymi �rodkami niezb�dnymi do

regularnego prowadzenia działalno�ci gospodarczej w sferze produkcji, obrotu towarowego czy usług

� d��� do max. zysku� tworz� poda�� kupuj� zasoby, by produkowa� dobra i �wiadczy� usługi

Pa�stwo

25

�!��%�����+�� ����)�$��%�� ����#�

konsumenci

producenci

rz�d

instytucje finansowe

poda

tki

dobr

a, u

sług

i

zapłata za dobrai usługi

dotacje, ulgi

trans

fery

ulgi

pod

at.

zapł

ata

zacz

yn. w

ytw

.

podatkiczyn. w

ytw.

strumie� zasobów

(praca, ziemia, kapitał)

stru

mie� p

łatn

o�ci

pie

ni��n

ych

dochody

wydatkist

rum

ie� d

óbr i

usł

ugprzychody ze

sprzeda�yst

rum

ie� p

łatn

o�ci

pie

ni��n

ych

wydatki

składki ubezp.lokaty

spłaty kredytów

kredytyodsetki

odszkodowania

loka

tysp

łaty

kre

dytó

w

kred

yty

odse

tki

odsz

kodo

wan

ia

26

�!��%�����+�� ����)�$��%�� ����#�

zintegrowany przepływ zasobów, dóbr i usług mi�dzy szeroko poj�tymi działami gospodarki, takimi jak producenci, konsumenci i rz�dzasoby (dobra i usługi) oraz płatno�ci za nie płyn� nie tylko mi�dzy konsumentami a producentami, ale tak�e mi�dzy producentami

konsumenci

piekarzemłynarzerolnicy

27

,�#����"��-.%�� ����������

konieczno�� racjonalnego gospodarowania wynika z ograniczono�ci zasobówistot� racjonalnego gospodarowania jest dokonywanie najbardziej korzystnych (optymalnych) wyborów przy podejmowaniu decyzji w zakresie celów społ.-gosp. oraz �rodków i metod (sposobów) realizacji tych celówistnienie alternatywnych rozwi�za� oraz kryteriów wyboruzasada racjonalnego gospodarowania:� zasada najwi�kszego efektu przy danym nakładzie �rodków� zasada najmniejszego nakładu �rodków do osi�gni�cia

danego efektu

28

�$���������#����"�������#����"��

Działanie jest racjonalne je�eli:KORZY�CI > KOSZTY

Działanie jest irracjonalne je�eli:KORZY�CI < KOSZTY

i jednostka decyzyjna jest tego �wiadoma

29

,�#'�����������#$��

porównywanie uzyskiwanych z danej działalno�ci gospodarczej efektów (np. dochodów) z ponoszonymi w zwi�zku z t� działalno�ci� nakładami (np. wydatkami) w celu wybrania mo�liwie najlepszych (najbardziej efektywnych ekonomicznie) wariantów decyzjiWarunki posługiwania si� rachunkiem ekonomicznym:� efekty działalno�ci gospodarczej i ponoszone w zwi�zku z

ni� nakłady musz� by� mierzalne� efekty działalno�ci gospodarczej i ponoszone w zwi�zku z

ni� nakłady musz� by� wyra�one w takich samych jednostkach miary

� trzeba dysponowa� mo�liwie jednoznacznym kryterium wyboru

30

���/#�����-#����

PROBLEM NIEDOBORU

EKONOMICZNEGO

WYBÓR EKONOMICZNY

KOSZT ALTERNATYWNY

Ograniczono�� zasobów

ekonomicznych

Konieczno�� podejmowania

decyzji ekonomicznych

31

���$��"����������

Warto�� preferowanej lecz nie wybranej alternatywyWarto�� utraconych korzy�ciWarto�� rozwi�zania alternatywnego

Kosztem alternatywnym danego dobra jest ilo�� innego dobra, z której trzeba zrezygnowa�, aby mo�liwe stało si� wytworzenie dodatkowej jednostki tego pierwszego dobraKoszt alternatywny nie zawsze jest mierzalny, czasami oznacza konsekwencje wynikaj�ce z niepodj�cia danego działaniaKoszt alternatywny jest kategori� teoretyczn�, subiektywn� i cz�sto niemierzaln�Koszt alternatywny nie jest kosztem finansowym

32

���$��"����������0 $�����������

Wygrałe� na loterii 100.000 $

Alternatywa 1inwestycja w

obligacje skarbu pa�stwa

Alternatywa 2zakup najnowszego

modelu Jaguara

Je�eli zdecydujesz si� na alternatyw� 1, to kosztem alternatywnym jest utrata u�yteczno�ci pojazdu

i przyjemno�ci z posiadania Jaguara

Je�eli zdecydujesz si� na alternatyw� 2, to kosztem alternatywnym jest utrata dochodów z obligacji skarbu

pa�stwa.

33

��$�����1"���-#� �����#����#'

granica mo�liwo�ci produkcyjnychkrzywa transformacji produktugraficzne przedstawienie ró�nych kombinacji dóbr, które mog� by� wytwarzane, gdy wszystkie zasoby s� w pełni efektywnie wykorzystane, przy zastosowaniu najlepszej znanej technologii

34

��$�����1"���-#� �����#����#'0 � �

Dobro A

Dobro B

100

50

50 70

A

B

wypukło�� KMP wynika ze zmienno�ci

kosztu alternatywnego przy ró�nym poziomie nasycenia

danym dobrem

35

����� ����#��� �

Dobro A

Dobro B

X

Y

Z

Rozwi�zanie realne, ale nieefektywne - niepełne

wykorzystanie mo�liwo�ci

produkcyjnych

Rozwi�zania optymalne -pełne wykorzystanie

mo�liwo�ci produkcyjnych

Rozwi�zania nierealne - brak mo�liwo�ci

produkcyjnych

36

� �0 $����� ���1����

Dobro A

Dobro B

Wzrost mo�liwo�ci produkcyjnych w obu

działach

Spadek mo�liwo�ci produkcyjnych w obu

działach

37

� �0 $����� ���1����

Dobro A

Dobro B

38

2�� ��������������%�� ����#$�

System gospodarczy - układ stosunków i organizacji, który kształtuje prawa i regulacje rz�dz�ce działalno�ci� gospodarcz�, determinuje prawa własno�ci czynników produkcji, rozdziela uprawnienia do podejmowania decyzji w zakresie produkcji i konsumpcji, determinuje bod�ce motywuj�ce ró�ne podmioty gospodarcze, a w ostateczno�ci rozstrzyga kwestie: co, jak i dla kogo ma by� produkowane (def. Samuelsona i Nordhausa)Gospodarka naturalna - nastawiona na wytwarzanie produktów przeznaczonych na bezpo�rednie zaspokajanie potrzeb producentów, a nie na wymian�; najni�szy stopie� rozwoju gospodarczego, w jej warunkach społecze�stwo jest podzielone na oddzielne gospodarstwa, w których produkty s� wytwarzane i konsumowane. Współcze�nie wyst�puje w wielu krajach słabo i �rednio rozwini�tych, zanika w miar� rozwoju gospodarczego

39

2�� ��������������%�� ����#$�

Gospodarka towarowa - oparta na wytwarzaniu produktów przeznaczonych do wymiany przez transakcje kupna-sprzeda�y, w wyniku czego staj� si� one towarami. Powstanie i rozwój gospodarki towarowej wi��e si� ze społecznym podziałem pracy i wyodr�bnianiem si� poszczególnych producentów. Przesłankami produkcji towarowej s�:� rozwini�ty podział pracy� wy�szy poziom sił wytwórczych� wyodr�bnienie własno�ciowe �rodków produkcji

Gospodarka towarowo-pieni��na - wymiana oparta jest na pieni�dzu pełni�cym rol� powszechnego ekwiwalentu innych towarów

40

2�� ��������������%�� ����#$�

Klasyfikacja gospodarek i systemów gospodarczych:ze wzgl�du na skal� lub sfer� gospodarowania:� gospodarka �wiatowa (system gospodarki �wiatowej)� gospodarka narodowa� gospodarka przedsi�biorstw� gospodarka terenowa� gospodarka mieszkaniowa� gospodarka rolna itd.

ze wzgl�du na przeznaczenie produktów:� gospodarka naturalna� gospodarka towarowa

ze wzgl�du na mechanizm regulowania i koordynacji procesów gospodarczych:� gospodarka rynkowa (system rynkowy)� gospodarka nakazowa (system nakazowy)

41

2�� ��������������%�� ����#$�

Klasyfikacja gospodarek i systemów gospodarczych:ze wzgl�du na własno�� czynników produkcji:� gospodarka prywatna� gospodarka publiczna

� gospodarka kapitalistyczna� gospodarka socjalistyczna

w ramach danego kraju

w skali mi�dzynarodowej

42

('�������������%�� ��������������

dominacja własno�ci prywatnejrynkowa alokacja zasobów gospodarczychswoboda prowadzenia działalno�ci gospodarczejsilne bod�ce do optymalizacji skali produkcji i racjonalnego wykorzystania czynników produkcjisamodzielne i samofinansuj�ce si� podmioty gospodarczetendencja do ustalania si� równowagi rynkowejekonomiczny charakter wi�zi mi�dzy podmiotami gospodarczymi

43

3�"�������!�-#�%�� ��������������Zalety:� tendencja do racjonalnego wykorzystania zasobów

gospodarczych� efektywny system motywacyjny� du�a innowacyjno�� gospodarki� dyscyplina finansowa przedsi�biorstw� tendencja do samoczynnego ustalania si� równowagi

rynkowej� du�a elastyczno�� gospodarki� dobre zaopatrzenie sklepów

Słabo�ci (kwestie, których nie rozwi�zuje rynek):� czynniki ograniczaj�ce działanie rynku, np. monopolizacja

gospodarki� negatywne efekty zewn�trzne� dobra publiczne� zjawiska destabilizuj�ce gospodark�, np. inflacja, bezrobocie� zró�nicowanie maj�tkowe społecze�stwa 44

('�������������%�� ������#�����"��� "��������

pa�stwowa własno�� czynników produkcjinierynkowa alokacja zasobów gospodarczychadministracyjne kształtowanie cen produktów i czynników produkcjibrak konkurencji mi�dzy jednostkami gospodarczymibrak swobody prowadzenia działalno�ci gospodarczejplan centralny jako główny regulator gospodarkiprymat planowania rzeczowego nad planowaniem finansowympa�stwo jako dominuj�cy podmiot w gospodarcebrak samodzielno�ci ekonomicznej przedsi�biorstwograniczenie racjonalno�ci zachowa� podmiotów gospodarczych

45

����%�� ������#�����"��� "��������nieracjonalna alokacja zasobów gospodarczychnieefektywny system motywacyjnyniska innowacyjno�� gospodarkibrak dyscypliny finansowej w przedsi�biorstwachbrak tendencji do samoczynnego ustalania si� równowagi rynkowejmała elastyczno�� gospodarkipermanentne niedobory dóbrzanik przedsi�biorczo�ci i rozmycie odpowiedzialno�cizniekształcone, nieobiektywne informacje gospodarczeniekontrolowany rozrost administracji gospodarczej i biurokracji partyjno-pa�stwowej ���� wysokie koszty funkcjonowania systemu społeczno-gospodarczego