REWALORYZACJA OGRODU DOLNEGO ZAMKU KRÓLEWSKIEGO W WARSZAWIE

1. HISTORYCZNE UWARUNKOWANIA REWALORYZACJI

Przedwojenny ogród zaprojektował wybitny architekt Adolf Szyszko-Bohusz. W drugiej połowie lat 30. XX wieku rozpoczęto realizację obiektu, którą do wybuchu II wojny światowej zdołano w poważnym stopniu zaawansować.

W porównaniu z zupełnym zniszczeniem Zamku Królewskiego straty w ogrodzie, jakie przyniosła wojna, były niewielkie. Najbardziej istotne, bo terytorialne ubytki ogrodu nastąpiły wskutek powojennych inwestycji, takich jak budowa ul. Grodzkiej, a później Wisłostrady. Pewne straty obiekt poniósł także w związku z robotami przy odbudowie Zamku, dla których teren ogrodu stał się zapleczem.

W związku z ww. przekształceniami wierne odtworzenie ogrodu okazuje się niemożliwe. Z drugiej strony, studiując zachowane szkice Adolfa Szyszko-Bohusza, można powiedzieć, że mieliśmy do czynienia z jednorodnym stylistycznie dziełem, które spełniało wszelkie warunki, by stać się godną oprawą jednego z najbardziej reprezentacyjnych obiektów w państwie. Zachowanym świadectwem tej wartości są relikty ogrodu w postaci północnych boskietów.

W tej sytuacji postanowiono odtworzyć generalną postać ogrodu Adolfa Szyszko-Bohusza poprzez twórcze wykorzystanie jego szkiców i adaptację zachowanej pierwotnej substancji ogrodowej. Jednym z najbardziej istotnych problemów projektowych stało się rozplanowanie przestrzeni ogrodowej w taki sposób, by straty terytorialne obiektu stały się jak najmniej dotkliwe i czytelne.

2. ZAŁOŻENIA

Współczesne warunki projektowania Ogrodu Dolnego wynikały z następujących potrzeb:

1. Uwarunkowania historyczne opisane powyżej.2. Utworzenie ogrodu nawiązującego do rozwiązań przedwojennych na znacznie uszczuplonej powierzchni.3. Ukazanie wielokierunkowej ekspozycji monumentalnej fasady Zamku Królewskiego i Arkad Kubickiego. 4. Stworzenie kompozycji ogrodowej pozostającej w harmonii z rozplanowaniem urządzonego dwa lata

temu Ogrodu Górnego.

5. Czystość i prostota form ogrodowych, podkreślające powagę historycznej siedziby Królów i Rzeczypospolitej.

6. Wydzielenie przestrzeni ogrodowej umożliwiającej organizację ważnych plenerowych imprez, przy jednoczesnym uwzględnieniu miejsc ustronnych i zacisznych dla zwiedzających.

7. Czytelna i sprawna komunikacja z otoczeniem obiektu oraz w jego wnętrzu.8. Zastosowanie najwyższych jakościowo rozwiązań technologicznych i materiałowych, korespondujących z

rangą miejsca. 9. Udostępnienie ogrodu dla niepełnosprawnych.

3. KOMPOZYCJA

Ogród Dolny ma rozplanowanie geometryczne, powiązane kompozycyjnie z Arkadami Kubickiego, Ogrodem Górnym oraz Zamkiem. Kompozycja zachowuje reliktowe boskiety przedwojennego ogrodu oraz stylistykę modernizmu międzywojennego opartą na wzorcach ze szkiców A. Szyszko-Bohusza.

Konstrukcja kompozycji oparta jest na podziale dwuosiowym:

Oś podłużna W – E, o znaczeniu ponadlokalnym, wyznaczona przez korpus Zamku, bramę i wieże Bazyliki katedralnej Świętych Floriana Męczennika i Michała Archanioła na praskiej stronie Wisły.

Oś poprzeczna N – S wyznaczona przez zachowane boskiety północne.

Bardzo ważnym zabiegiem kompozycyjnym jest różnicowanie poziomów ogrodu poprzez jego tarasowanie. Podkreślają je prostopadłościenne bryły roślinne boskietów, szpalerów i żywopłotów. Pozwala to na wydzielenie odrębnych, lecz przenikających się wnętrz ogrodowych.

W tak skonstruowanej przestrzeni centralną część zajmuje podłużny wgłębnik. Jest on rozległym zagłębionym trawiastym placem, do którego prowadzą w dół schody od strony Arkad Kubickiego. Wgłębnik zakończony jest od strony Wisły półkolistymi schodami, nawiązującymi do amfiteatralnego zamknięcia przedwojennego ogrodu. Po bokach wgłębnik ramują skarpy pokryte bogatą i barwną roślinnością bylinową. Boczne zejścia do wgłębnika stanowią schody wyznaczające oś poprzeczną ogrodu. Wielkość i nawierzchnia wgłębnika zaprojektowano w dostosowaniu do potrzeb sezonowych imprez plenerowych, organizowanych na Zamku.

Powyżej wgłębnika, na poziomie ul. Bugaj i Wisłostrady, położone są tarasy fontann i plac wejściowy o nawierzchni z masywnych płyt kamiennych. Na tarasach zaprojektowano dwa rzędy fontann o formach wzorowanych na przedwojennych szkicach. Od strony Bulwarów Wiślanych tarasy fontann łączą się z placem wejściowym zaprojektowanym jako przestrzeń między bramą i furtami a amfiteatralnym zejściem do wgłębnika.

Tarasy fontann ramują od zewnątrz niewielkie skarpy z żywopłotami. Za nimi, pomiędzy tarasami fontann a boskietami, położony jest najwyższy poziom ogrodu, zwany tarasami rzeźb, które zaprojektowano w nawierzchni żwirowej. Centralną część tarasów rzeźb zajmuje osiem ciągów formowanych żywopłotów o wysokości około 3 m, z 24 niszami na rzeźby. Przewiduje się, że docelowo rzeźby te mają przedstawiać postaci wybitne z punktu widzenia historii Polski po 1795 roku. Wzdłuż tarasów zaprojektowano ławy drewniane.

Tarasy rzeźb zamknięte są od zewnątrz boskietami i szpalerami. Projekt zakłada rewaloryzację zachowanych północnych boskietów, poprzez wyregulowanie ich geometrii (cięcia korygujące i dosadzenia). Powojenne uszczuplenia terenu ogrodu pozwalają jedynie na częściową rekonstrukcję boskietu południowo zachodniego, który wzdłuż ogrodzenia przy ul. Grodzkiej przechodzi w wysoki szpaler stanowiący izolację od ul. Grodzkiej. Boskiety i szpalery wysokie będą mieć docelowo wysokość gzymsu Arkad Kubickiego.

Wnętrza boskietów dostępne będą bezpośrednio z tarasów rzeźb, od ul. Bugaj oraz od osi poprzecznej. W centralnych gabinetach boskietów zaprojektowano fontannę, kamienny labirynt i ekspozycję dla rzeźby. W gabinetach boskietów przewidziano poza tym miejsca do siedzenia i miejsca dla dodatkowych rzeźb.

Pomiędzy boskietami przebiega oś poprzeczna ogrodu. Jej bieg podkreślono żwirowymi ścieżkami oraz barwnymi kwietnikami sezonowymi, nawiązującymi w swoim rysunku do wzorców Art. Deco. Zakończenie osi wieńczą dwie duże kamienne wazy, przewidziane do obsadzenia kwiatami.

Po zmroku ogród będzie iluminowany. Podczas projektowania oświetlenia i iluminacji uwzględniono stopniowanie intensywności światła, od ograniczonej i dyskretnej, umożliwiającej orientację w terenie po zmroku, po zwiększoną, związaną z potrzebami obsługi imprez plenerowych. Poprzez iluminację wyeksponowano najatrakcyjniejsze elementy zagospodarowania terenu, a zwłaszcza geometryczne formy roślinne.

Przy wejściu od strony bulwarów, już poza ogrodzeniem, zaprojektowano niewielki plac przedwejściowy, mający służyć przygotowaniu zorganizowanych grup do zwiedzania. Głównym elementem placu będzie trwała makieta przedstawiająca Zamek z Arkadami i Ogrodami. Poza tym przewidziano miejsca do siedzenia i miejsce na wystawy plenerowe.

Projekt zakłada przebudowę ogrodzenia i regulację jego geometrii od strony Wisły. Przewidziane jest także zastąpienie tymczasowego ogrodzenia od strony ul. Grodzkiej, rozwiązaniem trwałym.

Z okresu odbudowy Zamku, kiedy teren Ogrodu Dolnego był zapleczem robót, przetrwało wiele nieczynnej infrastruktury podziemnej oraz rozległy podziemny zbiornik z wapnem. Projekt przewiduje usunięcie wszystkich tych pozostałości, jak również przebudowę magistrali wodociągowej i magistrali gazowej, obsługujących znaczne obszary miasta.

Dla przeciętnego odbiorcy ogród jest przede wszystkim przeżyciem estetycznym, ale dostosowanie go do najwyższych współczesnych standardów obsługi, wymaga ogromnych nakładów na infrastrukturę. Projektowanie 13 fontann i automatycznego systemu nawadniania pociąga za sobą konieczność wprowadzenia podziemnych komór technologicznych, w których umieszczone będą także rozdzielnie sterujące fontannami oraz automatyka iluminacji. Przewiduje się również drenaż wgłębnika, oraz odwodnienie nawierzchni z płyt kamiennych.

4. OGRÓD W LICZBACH

Utworzenie Ogrodu Dolnego wymaga przemieszczenia 2930 m3 ziemi.

Nawierzchnie to 1766 m2 nawierzchni z płyt kamiennych, 271 m2 kamiennych schodów i 2279 m2

nawierzchni żwirowych.

Szata roślinna ogrodu, pomimo że prosta w formie, wymaga dużych nakładów pracy przy regulacji zachowanych boskietów, jak i przy nowych nasadzeniach. Projekt zakłada posadzenie:

1000 szt. grabów formowanych i 1440 szt. grabów nieformowanych, 371 szt. buków formowanych i 247 szt. buków nieformowanych, 2452 szt. krzewów żywopłotowych, 2290 szt. bylin, 25230 szt. kwiatów sezonowych, 3463 m2 trawników.

5. AUTORZY

Projekt wykonał zespół firmy OGRÓD, PARK, KRAJOBRAZ® Jakub Zemła, Tomasz Zwiech

Główni projektanci - koordynatorzy:

Jakub Zemła Tomasz Zwiech

Autorzy koncepcja zagospodarowania:

Joanna Tybińkowska Jakub Zemła Tomasz Zwiech

Autorzy projekt budowlanego i wykonawczego:

Helena Dzieduszycka Anna Kalbarczyk Wojciech Niernsee Zbigniew Pawlak Tadeusz Ruszczak Adam Sado Joanna Tybińkowska Jakub Zemła Tomasz Zwiech

Opracowanie kosztorysowe

Bogusław Pawlak

Ilustracja1. Przedwojenne rozplanowanie ogrodu i powojenne uszczuplenia jego powierzchni.

Ilustracja 2.Projekt Rewaloryzacji, OGRÓD,PARK, KRAJOBRAZ®, Jakub Zemła, Tomasz Zwiech

Ilustracja 3.

Widok na wnętrze wgłębnika wzdłuż osi głównej, od strony wschodniej

Ilustracja 4.

Widok wzdłuż osi poprzecznej w kierunku południowym