5. Czasy nowożytne część I

Lekcja 20 Dział: Czasy nowożytne

Temat: Epoka wielkich odkryć geograficznych. 1. Przyczyny odkryć geograficznych a. Polityczne Przerwanie handlu lewantyńskiego - między Zachodem a Wschodem (miasta włoskie)

Konieczność znalezienia nowej drogi do Indii po opanowaniu przez Turków Konstantynopola i wschodnich wybrzeży Morza Śródziemnego

Zakończenie rekonkwisty na Półwyspie Iberyjskim ( 1492 – zdobycie Grenady) Rycerstwo hiszpańskie i portugalskie – mniemające utrzymania

Opowieści o skarbach Dalekiego Wschodu - szukanie bogactw i sławy

b. Gospodarcze Rozwinięta gospodarka towarowo-pieniężna – cierpiała niedobór kapitału handlowego

Wyczerpanie się złóż kruszców szlachetnych w Europie (złoto, srebro)

Rozwój banków papiery wartościowe – czeki weksle - ułatwiały obrót wielką gotówką

Niedobór towarów luksusowych Chęć sprowadzenia przypraw (pieprz, cynamon, wanilia) bez pośredników, aby

obniżyć ceny tych towarów i zahamować odpływ kruszców z Europy

c. Społeczne Rosnące przeludnienie w Europie

Poszukiwanie nowych obszarów osadniczych (brak ziemi, głód, epidemie zniszczenia) Rozbudzona przez humanistów ciekawość świata

Odejście od średniowiecznych wizji płaskiej Ziemi

d. Postęp techniczny Udoskonalenie techniki budowy okrętów - wysokie gładkie burty, zamknięte pokłady

Karaka – duży i pojemny trójmasztowiec z ożaglowaniem rejowymi i działami Karawela – mniejszy dwumasztowiec ożaglowanie łacińskie

Rozwój w dziedzinie nawigacji – orientacja na morzu Kompas – działa na zasadzie igły magnetycznej Astrolabium żeglarskie, kwadrant -mierzenie wysokości ciał niebieskich nad horyzont. Znajomość siatki kartograficznej – wykreślanie dokładnych map

2. Wyprawy i podróże odkrywczea. Portugalskie (XV / XVI w) Henryk Żeglarz

Organizował wyprawy wzdłuż zachodniego wybrzeża Afryki Bartłomiej Diaz

Rejs do południowego krańca Afryki – Przylądek Dobrej Nadziei Vasco da Gama

20

Dotarł jako pierwszy Europejczyk drogą morską do Indii ( 1497 – 1498), b. Hiszpańskie (XV / XVI w) Krzysztof Kolumb ( genueńczyk na służbie króla Hiszpanii)

1492 -dopłynięcie do Ameryki Środkowej - wyprawa „zachodnią” drogą do Indii

Amerigo Vespucci (florencki geograf) Opisał wybrzeże Ameryki (stwierdził, że to nie Indie) – od jego imienia -Ameryka

Ferdynand Magellan (Portugalczyk w służbie hiszpańskiej) Pierwsza podróż dokoła świata (1519-1522) (śmierć Magellana podczas wyprawy)

c. Angielskie – XVI w. (pod dowództwem Włochów) John Cabot – dopłyną wybrzeży Ameryki Północnej (Labrador) Francis Drake –najsłynniejszy korsarz królowej Elżbiety I opłyną świat (1577-1580)

d. Francuskie – XVI w. Jacques (żak) Cartier –dopłyną do wybrzeży Ameryki Północnej (Zatoka św. Wawrzyńca)

3. Podział świta pozaeuropejskiego między –Hiszpanię i Portugalię ( Tordesillas 1494r.) Portugalia – Brazylia, Afryka, Daleki Wschód ;Hiszpania –Ameryka Północna i Południowa

4. Europa wobec odkrytych cywilizacjia. Zagłada cywilizacji w Ameryce przez hiszpańskich konkwistadorów (zdobywców) Aztekowie (Meksyk) podbój - 1518-1521 Ferdynand Cortez Inkowie (Peru) podbój - 1531-1533 - Francisco Pizaro Majowie (Półwysep Jukatan) – państwo w kryzysie – zdominowane -1517-1547

b. Powstanie imperiów kolonialnych Hiszpania

Wicekrólestwa z własną administracją – uznające zwierzchnictwo Hiszpanii Wykorzystywanie do pracy miejscowych tubylców a potem Murzynów z Afryki

Portugalia Faktorie handlowe – monopol na handel ze Wschodem (upadek miast włoskich)

5. Skutki wielkich odkryć rozwój żeglarstwa - umiejętności nawigacyjnych, potwierdzona kulistości ziemi Nowe transoceaniczne szlaki handlowe Rozwiązanie problemu przeludnienia Napływ kruszców do Europy Powstanie kolonii oraz faktorii handlowych – eksplantacja terenów podbitych Wyniszczenie miejscowych cywilizacji (m.in. Majów, Azteków, Inków) Chrystianizacja Ameryki Łacińskiej ( misje jezuickie)

Zadanie domowe str. 1364. Przygotuj notatkę o osiągnięciach cywilizacji Azteków oraz Inków. Skorzystaj z dostępnych Ci źródeł informacji, nie zapomnij o zasobach Internetu. Aztekowie- kalendarz, pismo, budowle, Inkowie – kalendarz rozwinięta medycynaPytania sprawdzające:1. Wymień przyczyny wielkich odkryć geograficznych. Polityczne, społeczne, gospodarcze, techniczne

20

Lekcja 21 Dział: Czasy nowożytne

Temat: Dualizm w rozwoju społeczno – gospodarczym Europy.

1. Wpływ odkryć geograficznych na przemiany gospodarcze.

a. rewolucja cen - duży wzrost cen żywności przy umiarkowanym wzroście cen produktów rzemieślniczych (nożyce cenowe)

Napływ złota i srebra do Europy – wzrost liczby monet - spadek wartości pieniądza Wyż demograficzny Napływ ludności wiejskiej do miast (handel i rzemiosło -większe możliwości,) spadek

liczby rolników (mniej żywności)

b. rozwój handlu

Odkrycia geograficzne - nowe rynki zbytu - nowa organizacji handlu(ograniczenie ryzyka) Kompanie handlowe – zrzeszenia kupców -monopolizacja, handlu z dalekimi krajami

2. System nakładczy. Powstanie manufaktur.

a. System nakładczy (chałupniczy) –wytwórczość rzemieślnicza „na zlecenie” poza tradycyjnymi cechami

Cechy rzemieślnicze w średniowieczu ustalanie cen, egzaminy dla uczniów, ochrona interesów własnej grupy itp.

Część nie dostała się do cechu, a surowce i narzędzia zaczęli dostarczać im zamożni kupcy. System nakładczy opłacalny –towar tańszy i konkurencyjny dla cechów, które zwalczają ten

proceder - nakładcy zatrudniali ludność wiejską, poza ustawodawstwem cechowym

b. Manufaktura – warsztat w którym na masową skalę produkowano ręcznie wyroby które nie podlegały kontroli cechowej.

Nakładcy rzemieślników skupiali w jednym miejscu - kontrola produkcji i mniejsze koszty, podział pracy, lepsza organizacja i wydajność, praca z normami

Po raz pierwszy w XIV we Włoszech a w XVI i XVII już w całej Europie

3. Dualizm w rozwoju gospodarczym Europy - dwa kierunki rozwoju Europy – symboliczną granicą rzeka Łaba

a. Zachodnia Europa – gospodarka kapitalistyczna (intensywna) (maksymalne zyski, kapitał, inwestycje)

Upadek feudalizmu z powodu spadku wartości pieniądza - feudałowie pobierali w stałej wysokości czynsz (opłata za użytkowanie przez chłopa pańskiej ziemi)

Środki zaradcze przeciwko rewolucji cen

20

System połownictwa –chłop oddawał panu połowę zbiorów Grodzenie - w Anglii usuwano chłopów z ziemi którą zamieniano na pastwiska

(hodowla owiec i produkcja wełny) Urealnienie czynszów – podnoszenie co jakiś czas wysokości czynszu

a. Wschodnia Europa – gospodarka folwarczno –pańszczyźniana (ekstensywna) (mało wydajna praca, zwiększanie areału)

refeudalizacja – powrót do feudalizmu i pogorszenie sytuacji chłopów Pańszczyzna – praca chłopów na pańskim polu, stanowiła formę opłaty za korzystanie

z pańskiej ziemi Folwarki - wielkie gospodarstwa szlacheckie oparte na przymusowej pracy chłopów

produkcja zboża (m.in. na eksport - zapotrzebowanie na zachodzie) położenie w pobliżu spławnych rzek – łatwy transport do portu morskiego

Rozwój miast ale tylko portowych np. Gdańsk Produkcja cechowo - rzemieślnicza

4. W XVI wieku Polska odgrywa znacząca rolę w wymianie towarowej w europie Wschód –Zachód.

Miejsca handlu Jarmarki - miasta corocznych wielkich bazarów handlowych

Gdańsk – jarmark dominikański, Gniezno, Poznań, Lublin, Warszawa Targi – miasta co tygodniowych małych bazarów handlowych

Towary handlowe: Import Niemcy –sukno, Węgry -wino, Włochy –oliwa, tkaniny, Turcja tkaniny Eksport – zboże, len, chmiel, bursztyn, skóry, futra, drewno, piwo bydło konie

Zadanie domowe str. 1404. Oceń sytuację gospodarczą Polski w XVI w. W XVI wieku Polska odgrywała bardzo ważną role w Europie, sytuacja gospodarcza była

bardzo dobra w szczególności szlachty która czerpała olbrzymie dochody z własnych folwarków nastawionych na produkcje na sprzedaż.

Pytania sprawdzające:1. Wymień przyczyny wielkich odkryć geograficznych. Polityczne, społeczne, gospodarcze, techniczne

Lekcja 22 Dział: Czasy nowożytne

Temat: Humanizm i odrodzenie.

20

1. Nowa koncepcja człowieka i świata – Włochy XIV w.a. humanizm (łac. ludzki) – nurt umysłowy który w centrum zainteresowania stawiał człowieka - antropocentryzm potępienie średniowiecza (memento mori) - pochwała myśli Horacego (carpe diem) rozwój nauk przyrodniczych i humanistycznych

humanista – człowiek wykształcony o wszechstronnych zainteresowaniach, znawca literatury i języków

ukończone studia filologiczne lub nauki związane z człowiekiem studiowanie i analiza dzieł antycznych pisarzy i filozofów

poznanie kultury antycznej –architektury i sztuki powrót do klasycznej łaciny, greki zainteresowanie językiem hebrajskim

b. Odrodzenie (z fran. –Renesans) – epoka w której nastąpiło silne do kultury starożytnej Fascynacja sztuką klasyczną (szczególnie nauka i sztuką) – starożytnej Grecji i Rzymu

c. Jan Gutenberg wynalazł ok. 1440 roku ruchomą czcionkę Szybkie rozprzestrzenianie literatury i treści religijnych

d. Teoria heliocentryczna – Ziemia krąży wokół Słońca ( Mikołaj Kopernik „O obrotach sfer niebieskich)

2. Myśl społeczna i polityczna odrodzenia. a. Niccolo Machiavelli – „Książę” –zwolennik absolutyzmu i zasady cel uświęca środki

Aby skutecznie rządzić władca musi wzbudzać w poddanych strach. Władca musi dla dobra państwa w wielu przypadkach postępować niemoralnie. Racja stanu (interes państwa)może być nawet okupione okrucieństwami i zbrodniami

b. Jean Bodin –„Sześć ksiąg o Rzeczypospolitej” - zwolennik absolutyzmu ograniczonego prawem boskim i naturalnym absolutna władza monarchy –sprawiedliwa, zgodna z prawem bożym i prawem naturalnym

władza ta nie obejmuje rodziny i własności prywatnej Władca tworzy prawo ale stoi ponad nim

c. Tomasz Morus – „Utopia” – idealny ustrój społeczny, bez własności prywatnej (socjalizm utopijny)

Na wyspie Utopia nie istniej własność prywatna tylko państwowa Utopianie pracowali 6 godz. nie znali pieniądza ich potrzeby zaspokajało państwo Na czele państwa stał dożywotnio wybierany książę, panuje tolerancja religijna

d. Erazm z Rotterdamu – „Podręcznik bojownika chrześcijańskiego” – domaga się reformy Kościoła bardzo dobre kształcenie duchownych, ograniczenie nadużyć i tolerancja religijna wiara oparta na Biblii a nie tradycji -przełożył Nowy Testament na język łacińskie. Andrzej Frycz Modrzewski- „O naprawie Rzeczypospolitej”- silna władza monarsza osłabienie pozycji senatu (magnaterii) dopuszczenie do izby poselskiej mieszczan kodyfikacja prawa - równość wobec prawa, chłopi pod ochroną państwa Zmiany w kościele m.in. demokratyczny wybór biskupów

20

3. Sztuka renesansu (wszechstronności artystów)

a. Malarstwo – cech: pespektywa, światłocienie, realistyczne szczegóły anatomiczne

Leonardo da Vinci Ostatnia Wieczerza - fresk w kościele Santa Maria della Grazie w Mediolanie Mona Lisa - Luwr (ciekawy uśmiech) Dama z Gronostajem lub Dama z Łasiczką - Muzeum Czartosryski w Krakowie

Rafael Santi Zyskał sławę jako malarz pięknych Madonn

Michał Anioł Freski - w Kaplicy Sykstyńskie w Watykanie „Sąd Ostateczny”

b. rzeźba- cechy: trójwymiarowość, doskonałe proporcje, siła ludzka

Michał Anioł Rzeźby – Dawid, Mojżesz, Pieta

c. architektura - cechy: kopuła, łuk, proporcjonalność

Donato Bramante, Rafael Santi, Michał Anioł – kopuła Bazylika świętego Piotra w Rzymie

Bartłomiej Berrecci Kaplica Zygmuntowska,

Franciszek Florentczyk Dziedziniec wawelski

Govanni Quadro Ratusz w Poznaniu

Zadanie domowe str. 1463. Poszukaj informacji o dziełach renesansowych w Twojej miejscowości (okolicy lub regionie), podaj autora, datę powstania, opisz krótko, co przedstawia, wskaż uwidocznione w nich idee renesansu.Pytania sprawdzające:1. Wymień najwybitniejszych malarz renesansu Leonardo da Vinci, Rafael Santi, Michał Anioł2. Podaj kto jest renesansowym autorem teorii heliocentrycznej i jak się nazywa jego dzieło Mikołaj Kopernik „O obrotach sfer niebieskich - Ziemia krąży wokół Słońca

Lekcja 23 Dział: Czasy nowożytne

Temat: Reformacja i kontrreformacja w Europie.

20

1. Przyczyna reformacji (ruch religijny dążący do zmian w Kościele) - kryzys Kościoła katolickiego a. upadek autorytetu papiestwa - interesowanie się sprawami politycznymi i wojnami b. Powiększanie dóbr kościelnych przez: Ucisk fiskalny

dziesięcina Świętopietrze – opłata od wyznawców z każdego państwa Sprzedawanie odpustów – odpuszczenie grzechów za pieniądze

zeświecczenie wyższego duchowieństwa (biskupi, opaci) gromadzenie dóbr ziemskich i licznych stanowisk kościelnych (diecezji i opactw)

2. Wystąpienie Marcina Lutra w 1517 roku –początkiem reformacjia. Luter ogłasza 95 tez piętnuje sprzedaż odpustów i chce rozmów o złym stanie Kościoła papież Leon X wezwał Lutra do odwołania swojej nauki Luter publicznie spalił bullę papieską – za co został ekskomunikowany W 1521r. cesarz Karol V potępił naukę Lutra Luter schronił się na zamku w Wartburgu (tu przełożył Biblię na niemiecki)b. Protestanci – nazwa pochodzi pod protestu Lateran na sejmie Rzeszy przeciw uchwale zabraniającej szerzenia haseł reformacji (1529 r.)

3. Główne nurty reformacji Wyznanie

/twórcazasady wiary Organizacja Kościoła

Luteranizm Marcin Luter

Wiara daje zbawienie, a uczynki są skutkiem wiary

Biblia jedynym źródłem wiary (odrzucenie tradycji) –potrzeba lektury

Chrystus prowadzi do zbawienia –odrzucenie kultu Maryi i świętych

Redukcja sakramentów do chrztu i komunii

Likwidacja zakonów i wyższego duchowieństwa – powstanie ubogiego Kościoła

Zniesienie celibatu Komunia pod dwiema postaciami dla

wiernych Język narodowy w liturgii Lektura Biblii w języku narodowym Władcy opiekunami Kościoła

KalwinizmJan Kalwin

-- II --Nauka o predestynacji (przeznaczeniu) – człowiekowi pisane jest albo, zbawienie, albo potępienie Zanegowanie przeistoczenia chleba w

ciało, a wina w krew Chrystusa

-- II -- Demokratyczna struktura kościoła

AnglikanizmHenryk VIII

Biblia jedynym źródłem wiary (odrzucenie tradycji) –

Utrzymanie początkowo dogmatów katolickich

Likwidacja zakonów Utrzymanie hierarchii kościelnej Władca głową kościoła (1534 Henryk

VII akt supremacji)4. Wojny Religijne a. wojna chłopska w Niemczech (1524-1525) Przywódca Tomasz Munzer powiązał hasła religijne z żądaniami zniesienie pańszczyzny Ruch ten został krwawo stłumiony przy poparciu Lutrab. wojna religijna w Niemczech – katolików z protestantami Pokój religijny w Augsburgu w 1555 roku – na zadzie „Czyj kraj, tego religia”

c. wojna katolików z hugenotów (kalwinistów) z katolikami we Francji Noc Świętego Bartłomieja 1572 r. – „rzeź hugenotów” Po wygaśnięciu dynastii Walezjuszy królem został Henryk IV Burbon przywódca

hugenotów, chcąc zyskać poparcie przeszedł na katolicyzm „Paryż wart jest mszy”

20

edykt nantejski 1598 r. – hugenoci uzyskali swobodę kultu w wyznaczonych obszarach państwa

d. Polska państwem tolerancji religijnej – uchwalony akt konfederacji warszawskiej z 1573 gwarantował „pokój między różniącymi się w wierze”

5. Reforma Kościoła katolickiego – sobór trydencki (1545-1563) Biskupi na stałe mają przebywać diecezjach (nie mogli łączyć kilku) i wizytować parafie Utworzenie seminariów duchownych – kształcenie przyszłych księży Proboszczowie zobowiązani do prowadzenia ksiąg metrykalnych (chrzty, śluby, pogrzeby) Propaganda religijna – wykorzystując sztuki (obrazy, rzeźby, ambony), muzyki (organy)

oraz słowa duchowni mieli dotrzeć do wiernych - „przez uszy i oczy do wiary”

6. Kontrreformacja – walka Kościoła katolickiego z reformacją

a. inkwizycja – instytucja do zwalczania herezji (odstępstw od wiary) - zreformowania Trybunał inkwizycyjny – organ państwowy działał w Hiszpanii

b. indeks ksiąg zakazanych – spis dzieł sprzecznych z nauką Kościoła katolickiego

c. zakon jezuitów założony przez Ignacego Loyolę (czyt. Lojolę) – do walki z reformacją. w zakonie obowiązywała wojskowa dyscyplina

zakonnicy składali śluby bezwzględnego posłuszeństwa papieżowi wysoki poziom intelektualny zakonników jezuici mieli wpływ na rozwój szkolnictwa – zakładali szkoły wpływ na władców – byli ich spowiednikami misjonarze – ekspansja katolicyzmu na inne kontynenty

7. Skutki reformacji Podział chrześcijaństwa i wojny religijne oraz wzajemne prześladowania Rozwój kultury - awans języków narodowych, rozwój architektury, sztuki i muzyki (barok) Rozwój oświaty – protestanckie gimnazja humanistyczne, jezuickie szkoły

Zadanie domowe str. 1515. w jaki sposób Kościół katolicki zagregował na reformację? Oceń te działania. Kontrreformacja, powstanie zakonu jezuitów, rozwój kulturyPytania sprawdzające:1. Opisz przebieg wojen religijnych w Europie w XVI wieku.Lekcja 24 Dział: Czasy nowożytne

Temat: Mapa polityczna nowożytnej Europy.1. Polityka dynastyczna Habsburgów i Jagiellonów W XVI dynastia Jagiellonów zasiadała na tronach: Polski, Litwy Węgier i Czech

a. Dynastia Hamburgów stałą się imperium dzięki polityce dynastycznej cesarza Maksymiliana I udane małżeństwa „Niech inni prowadzą wojny, ty, szczęśliwa Austrio, żeń się!”

Hiszpania, Portugalia (kolonie), Niderlandy, południowa Italia, Księstwo Mediolanu.

20

b. Śmierć Ludwika Jagiellończyka w bitwie z Turkami pod Mohaczem – tron węgierski i czeski w rękach Habsburgów – zgodnie z układem wiedeńskim z 1515 r. 1515 w Wiedniu – spotkanie Jagiellonów z Habsburgami

Cesarz Maksymilian I zgodził się nie popierać Moskwy w jej konflikcie z Litwą ani Krzyżaków w konflikcie z Polską.

Zygmunt I Stary potwierdził pomoc Polski w Wojnie z Turcją Zgoda na ewentualne przejecie tronów Cech i Węgier przez Habsburgów po

wygaśnięciu tamtejszej linii Jagiellonów

W 1526 r. pod Mohaczem ginie Ludwik Jagiellończyk – Węgry i Czechy dla Habsburgów

c. Francusko – habsburska rywalizacja o dominację w Europie Wojny włoskie 1494-1521 na Półwyspie Apenińskim

d. W 1556 r. podział imperium Habsburgów na dwie linie: hiszpańska i austriacką Karol V ( w 1556 abdykował) dzieli swe posiadłości:

Ferdynand I (brat) - linia austriacka – (korona cesarska) Filip II (syn) - linia hiszpańska

W XVI w. Niderlandy uzyskały samodzielność ( formalnie w 1648 r.) W XVIII w. tronie Hiszpańskim zasiadła francuska dynastia Burbonów

2. Zagrożenie tureckie w XVI w.

a. ekspansja turecka pod wodzą sułtana Sulejmana Wspaniałego Zdobycie Konstantynopola 1453 r, opanowanie Bałkanów -zdobycie Belgradu 1521r. Zwycięstwo w bitwie pod Mohaczem w 1526 r. –opanowanie Węgier

b. Zwycięstwo ligi chrześcijańskiej z Turkami w bitwie morskiej pod Lepanto w 1571.

c. Bitwa pod Wiedniem (1683) – zwycięstwo wojsk Jana III Sobieskiego nad Turkami (Kara Mustafa). Siły Jana III Sobieskiego, cesarskie, książąt Rzeszy pokonały wojska Kara Mustafy

d. zakończenie ekspansji Turków - Traktat pokojowy w Krałowicach w 1699 r. Austria uzyskała: całe Węgry Rosja zdobyła - tereny nad Morzem czarnym Azow a wkrótce Krym3. Wojna trzydziestoletnia 1618-1648a. przyczyny wybuchu wojny religijne (Rzesza , Czechy)

Nieprzestrzeganie przez katolicką władzę (Hamburgów) praw protestantów

polityczne Dążenia Habsburgów do wzmocnienia wpływów cesarza w Rzeszy - opór książąt Rywalizacja habsbursko - francuska o dominację w Europie Walka o miejsce nad Bałtykiem i kontrolowanie handlu –Szwecja

b. strony konfliktu Unia Ewangelicka (antyhabsburska) -1608 (elektor Palatynatu Fryderyk V)

Czechy, Niderlandy, Francja, Szwecja, Dania, protestanccy księstwa Rzeszy,

20

Liga Katolicka (prohabsburska) -1609 ( Książe bawarski Maksymilian I Bawarski). Hiszpania, Austria, katolickie księstwa Rzeszy, papiestwo, Polska- lisowczycy

c. wojna składała się z etapów walk Hamburgów z : Czechami, Danią, Szwecją, Francją Defenestracja praska –wyrzucenie z okna zamku Hradczany urzędników cesarskich Wybuch powstania antyhabsburskiego w Pradze i na Węgrzech Wojna przyniosła wyludnienie, zniszczenia wielu krajów (Czechy), i upadek kultury

d. Pokój westfalski 1648 obejmuje dwa układy: Munster (mynste) Osnabruck (osnabryk) Uznanie suwerenności i niezależności Książęta Rzeszy od cesarza Rzesza Niemiecka – krajem tolerancji religijnej Niderlandy (Holandia) i Szwajcaria – uznane za państwa niepodległe Załamanie się dominacji Habsburgów i ustanowienie na 100 lat europejskiej równowagi sił Francja stała się głównym mocarstwem - otrzymała Alzację i trzy biskupstwa Szwecja stała się mocarstwem - zdobyła obszary na Morzem Bałtyckim i Północnym Brandenburgia - Pomorze Kołobrzeskie

4. Wzrost znaczenia sąsiadów Polski – Rosji, Austrii i Prusa. Księstwo Moskiewskie – nowe zagrożenie ze wschodu Car Iwan IV Groźny rywalizował z Polską i Litwą o Inflanty

Rozejm w Jamie Zapolskim 1582r – korzystny dla Rzeczpospolitej XVI/XVII w. w Rosji „wielka smuta” –czas bezkrólewia i zamętu XVII w. – ekspansja – zajęcie lewobrzeżnej Ukrainy i ziemi smoleńskiej (kosztem Polski) XVIII w. potęga regionalna – rozbiory Polski

Zadanie domowe str. 1515. Poszukaj informacji o lisowczykach, odpowiedz, jaki był ich związek z wojną trzydziestoletnią Odziały Lisowczyków wysłane przez Zygmunta III Wazę do Siedmiogrodu na pomoc

Habsburgom

Pytania sprawdzające:1. Scharakteryzuj zagrożenie Tureckie w XVI i XVII w. Ekspansja turecka pod wodzą sułtana Sulejmana Wspaniałego. Zwycięstwo ligi

chrześcijańskiej z Turkami w bitwie morskiej pod Lepanto w 1571. Bitwa pod Wiedniem.

Lekcja 25 Dział: Czasy nowożytne

Temat: Rzeczpospolita Obojga Narodów. 1. Geneza unii polsko - litewskiej Od XIV w. Polska i Litwa pod władzą Jagiellonów (Litwa dziedziczne, Polska elekcyjne) Przyczyny unii – ścisłego zespolenie Polski i Litwy

Szlachta polska - korzyści gospodarcze - poszerzenie majątków na wschód Szlachta litewska – uzyska przywileje takie jak ma polska (mniejsze podatki) Groźba utraty Litwy Zygmunt August Jagiellon nie miał syna

a. Zawarcie unii– sejm w Lublinie 1569 Zygmunt August włącza do Polski z ziem litewskich – Ukrainę

20

zawarcie unii realnej –Rzeczypospolita Obojga Narodów Polski i Litwy

b. Zasady unii realnej - związek dwóch państw Korony i Wielkiego Księstwa Litewskiego oparty na wspólnych instytucjach państwowych Rzeczpospolita Obojga Narodów - państwo federacja z dużą odrębnością prawną części

Instytucje wspólne: monarcha, władza ustawodawcza (sejm), polityka zagraniczna, moneta, przywileje szlacheckie

Instytucje odrębne: władza wykonawcza, administracja, prawa, skarb, wojsko

c. skutki unii realnej powstanie państwa silnego i największego w Europie Korona zaangażowała się w bezpośrednio w konflikt z Moskwą (przejecie Ukrainy) Przetrwanie związku państw po śmierci Zygmunta Augusta w odstanego z Jagiellonów

2. Rzeczpospolita krajem wielonarodowościowym i wielowyznaniowyma. narody i grup etniczne 40% - Polacy 20% - ludność ruska, białoruska i ukraińska oraz kozacy 20% -Litwini 10% Niemcy 5 % - Żydzi i inni

b. religie i wyznania Katolicy – Polacy i Litwini Prawosławni - Rosjanie Luteranie – mieszczanie niemieccy i szlachta pruska Kalwini – szlachta i magnateria Małopolska i Litwa

Arianie (Bracia Polscy)-nie uznają Trójcy Świętej (antytrynitarze)

Ugoda sandomierska (1570r.) –luteranie, kalwiniści i bracia czescy – zawierają kompromis by bronić się przed kontrreformacją

Konfederacja warszawska (1573) (część artykuł henrykowskich), – szlachta ma swobodę wyznania – gwarancja pokoju religijnego w państwie

3. Organizacja i funkcjonowanie państwa a. Terytorium Korona Królestwa Polskiego – 2 prowincje: Wielkopolska i Małopolska – województwa i

ziemie Wielkie księstwo Litewskie – województwa ziemie oraz starostwo żmudzkie.

b. Ograny władzy Król – wybierany przez całą szlachtę poprzez wolną elekcję (viritim) - obowiązują go:

Artykuły henrykowskie - zasady ustroju zaprzysięgane przez wybranego króla Król ma obowiązek zwoływać sejm, co 2 lata (obraduje 6 tyg.) Rada senatorów rezydentów - kontroluje króla Postanowienia konferencji warszawskiej (1573) – tolerancja religijna

Pacta conventa - osobiste zobowiązania nowo wybranego króla Sfinansowanie budowy floty by rozpocząć wojnę z Moskwą Kształcenie szlacheckiej młodzieży w Paryżu

20

Doposażyć Akademię Krakowską

Sejm walny –decydował o najważniejszych sprawach dla państwa i społeczeństwa Trzy stany sejmujące i dwie izby:

Izba poselska – posłowie wybierani na sejmikach ziemskich Senat – Król i Senatorowie (arcybiskupi i biskupi urzędnicy)

Urzędy centralne Kasztelan i podkanclerzy - prowadzili kancelarię królewską, polityka zagraniczną Marszałek wielki i nadworny – bezpieczeństwo króla Podskarbi - zarządzanie skarbem państwa i króla Hetmani – dowództwo wojskami

Urzędy ziemskie Starostowie Wojewodowie Kasztelanowie

Sądy dla szlachty Ziemińskie – sprawy cywilne Grodzkie - sprawy karne

4. Polska między Wschodem a Zachodem Pomiędzy XVI a XVIII Rzeczpospolita była w potęga polityczną i militarną o położeniu

geopolitycznym które dawało szanse i zagrożenia Wielkie szlaki handlowe ze wschodu na zachód Miejsce spotkania cywilizacji chrześcijańskiej (łacińska i prawosławna) z islamską Język polski stał się językiem dyplomacji tej części Europy

Zadanie domowe str. 1621. Jakie były konsekwencje położenia geograficznego Rzeczypospolitej dla kultury, gospodarki i polityki? Rozwój handlu, kontakty z innymi wyznaniami, zagrożenia ze wschodu i południaPytania sprawdzające:1. Wymień i scharakteryzuj organy władzy w Rzeczpospolitej Lekcja 26 Dział: Czasy nowożytne

Temat: Znaczenie wojen siedemnastowiecznych w historii Polski.

1. Wojny ze Szwecją Przyczyny: Inkorporacja Estonii do Polski (1600r.), Roszczenia polskich Wazów do

korony szwedzkiej, Rywalizacja o Inflanty i walka o panowanie nad Bałtykiem

a. I etap - 1600-1611 – Szwedzi zajmują Inflanty Bitwa pod Krcholmem –zwycięstwo hetmana Jan Karola Chodkiewicza (1605 r.)

b. II etap - 1617-1622 – wznowienie wojny przez Szwedów - zdobycie Rygi 1622 Rozejm w Mitwie – niekorzystny dla Polski –utrata Inflant

c. III etap - 1625- 1629 – atak Szwecji na Prusy Królewskie (wojna 30-letnia)

20

1627 bitwa morska pod Oliwą – sukces Polaków 1629 Rozejm w Starym Targu - dla Szwedów Porty Pruskie oraz cło z handlu Gdańska

d. IV 1635 - królem Polski- Władysław IV Waza che wojny- magnateria podpisuje: Rozjem w Szumskiej Wsi - Szwedzi oddali Prusy i porty morskie oraz prawo do cła

e. V 1655-1660 – potop szwedzki (Słabość Polski uwikłanej w konflikty Kozakami i Rosją) 1655 - Szwedzi po kapitulacji pod Ujściem i ugodzie w Kiejdanach zajmują cały kraj Zwycięska obrona Jasnej Góry – rozbudzenie chęci walki z najeźdźcą Stefan Czarnecki dowodzi - wojną partyzancką (szarpana, podjazdowa) Polaków 1660 r - Pokój w Oliwie - potwierdzenie przynależności Inflant do Szwecji

f. 1657 r. traktaty welawsko – bydgoskie – Polska zrzekła się zwierzchnictwa lennego nad Prusami Książęcymi na rzecz Brandenburgii (zrezygnowała z popierania Szwecji)

2. Wojny z Rosją Przyczyny: „Wielka Smuta” w Rosji, rywalizacja o Inflanty, spór o ziemie pograniczne

a. „Wielka Smuta” w Rosji i dymitriady – wyprawy magnackich wojsk na Rosję I dymitriada (1604-1606)

Wyprawa magnackich wojsk osadzenie na tronie moskiewskim Dymitra Samozwańca (rzekomy syn zmarłego cara Iwana IV Groźnego)

Zamieszki ludowe w Rosji zamordowanie Dymitra Samozwańca

b. Zwycięska wojna o Moskwę 1610 r. -Bitwa pod Kłuszynem -hetman Stanisław Żółkiewski pokonuje Rosjan

Zajęcie Moskwy przez Polaków– królewicz Władysław ma zostać carem 1612 powstanie antypolskie w Moskwie -polska załoga na Kremlu skapitulowała 1619 Rozejm w Dywilinie - dla Polski ziemia: smoleńska, czernihowska i siewierska

c. Wojna o Smoleńsk 1632-1634 Śmierć Zygmunta III - Rosja zła na rozejm w Dywilinie - chce odzyskać ziemie utracone 1634 Pokój w Polanowie - potwierdzał rozejmu ( Polska ma największy zasięg 1 mln. km2)d. wojna o Ukrainę 1654-1667 1654 Ugoda w Perejasławiu (kozacko – rosyjska) Kozacy oddają Ukrainę Rosji 1660 wznowienie wojny przez Rosjan i sukcesy Polski – pod Połonką i Cudowem

e. 1667 - Rozejm w Adruszowie potwierdzony pokojem Grzymułtowskiego 1686 Rosja zabrała wsch. Ukrainę, ziemia smoleńska, siewierska i czernihowską oraz Kijów

3. Powstania Kozackie na Ukrainie Kozacy –ludność zorganizowana wojskowo – siedziba Sicz na Zaporożu („Dzikie Pola”)

Ograniczenie kozaków rejestrowych (na żołdzie) traktowanie ich jak poddanych Konflikt religijny (kozacy prawosławni) i narodowościowy (właściciele ziemi -Polacy

a. Wielkie Powstanie kozackie Bohdana Chmielnickiego 1648 r. 1654 Ugoda w Perejasławiu (kozacko – rosyjska) Kozacy oddają Ukrainę Rosji 1658 Ugoda w hadziaczu (polsko - kozacka) –utworzenie Księstwa Ruskiego (idea

Rzeczpospolitej Trojga Narodów), kozacy przywileje szlachty polskiej.

20

4. Wojny z Turcją Przyczyny: Rabunkowe wyprawy Kozackie na terytorium Turcji, Najazdy Tatarów

(lenników Turcji) na ziemie Polskie, wysyłanie przez Polskę lisowczyków do Siedmiogrodu

a. pierwszy etap wojen 1620-1621 Wyprawa hetmana koronnego Stanisława Żółkiewskiego na Mołdawię

1620 bitwa pod Cecorą z wojskami turecko-tatarskimi -klęska Polaków Uderzenie Turcji na pogranicze nad Dniestrem

1621 polsko-kozacka obrona twierdzy Chocim - dow. Jan Karola Chodkiewicza (+) 1621 X Układ pokojowy pod murami Chocimia -Polska ma nie ingerować w Mołdawii

b. Wojny z Turcją w drugiej połowie XVII w 1672 r atak Turcji - zajęcie Kamieńca Podolskiego 1672 -traktat w Buczaczu - Polska tracił tereny poł.- wsch., płaci haracz

Sejm uchwalił podatek na armię i nie uznał hańbiącego rozejmu 1673r. zwycięstwo hetmana Jan Sobieskiego pod Chocimem

c. Odsiecz wiedeńska 1683 1683 –połączone siły chrześcijańskie pod dowództwem Jana III Sobieskiego, pokonały pod

Wiedniem oblegające miasto wojska wezyra Kar Mustafy

d. Pokój w Karłowicach w 1699 roku. - Polska odzyskała tereny poł.-wsch.

5. Skutki wojen siedemnastowiecznych dla Rzeczypospolitej Zniszczenia, straty demograficzne, utrata ziem, kryzys gospodarczy, rozwarstwienie

społeczne: pogorszenie sytuacji chłopów, wzrost znaczenia magnaterii

Zadanie domowe str. 1701. Porównaj przyczyny wojen Rzeczypospolitej z Rosją, Turcją oraz Szwecją Wszystkie wojny XVII w. biały charakter sporów o terytoriumPytania sprawdzające:1. Opisz przebieg wojen Rzeczpospolitej z Rosją

6. Czasy nowożytne część II

Lekcja 27 Dział: Czasy nowożytne

Temat: Człowiek baroku.1. Sztuka baroku ( XVII w.) w służbie religii

W krajach katolickich sztuka baroku podporządkowany religii Cel – przekonać człowieka do katolicyzmu:

w Kościołach ambony i organy

2. Estetyka dzieł epoki

20

Ekspresja – dynamika postaci, uczucia ukazane na twarzy, szczegóły, udziwnienie formy Postacie pełne kształtów, bogato ubrane Literatura – koncept - wyszukany, oryginalny styl Jan Andrzej Morsztyn

3. Architektura

a. kilka odmian baroku:

klasycyzujący – umiar w stasowaniu detali płomienisty (emocjonalny) – przeładowanie detali, skomplikowana bryła i kształty

(związany z kontrreformacją) mieszczański – koncentracja na architekturze ( związany z protestantyzmem - Niderlandy)

b. przedstawicie -architekci:

Giovanni Bernini Francesco Borromini Tylman z Gameren (w Polsce)

3. Malarstwo – przedstawiciele:

a. Peter Paul Rubens – malarz flamandzki (Flandria –Belgia) „malarz ciał”b. Diego Velazquez – portrety Habsburgów hiszpańskichc. Anton van Dyck (czyt. wan dajk) - malarz flamandzki

4. Osiągnięcia naukowe

a. przedstawicie:

Giordano Bruno (czyt. dziordano bruno) – włoski filozof – zwolennik heliocentryzmu Galileusz - włoski fizyk i filozof – zwolennik empiryzmu – badania przez doświadczenie Johannes Kepler – niemiecki matematyk i astronom - eliptyczny ruch planet wokół Słońca

b. wynalazki – rewolucja w badaniach naukowych

Teleskop (Galileusz) – poznawanie kosmosu Mikroskop (Marcello Malpighi) - rozwój biologii i medycyny Termometr (Gabriel Fahrenheit) - rtęciowy Barometr (Evangelista Torricelli) - do pomiaru ciśnienia atmosferycznego

5. Filozofia

Kartezjusz (René Descartes) (czyt. rene dekart) - twórcą filozofii racjonalistycznej – odrzucenie poznania zmysłowego a akceptacja pozna na drodze rozumowej

„Cogito ergo sum” Myślę, więc jestem odrzucenie empiryzmu - Rozprawa o metodzie

20

6. Sarmatyzm jako polski wkład w kulturę baroku

a. Sarmatyzm – ideologia szlachty polskiej zakładająca że pochodzi ona od legendarnych Sarmatów – walecznego ludu kochającego ojczyznę i wolność

Sarmatyzm utożsamiany jest kulturą polskiego baroku - jest specyficzny ponieważ: Mieszanie się wpływów kultury Wschodu i Zachodu Mieszanie się wpływów religijnych chrześcijaństwa i islamu

Przejawy sarmatyzmu Ubiory – kontusz (płaszcz / kamizelka) i żupan (długa mięska suknia na guziki) Fryzury – wysoko podgolone włosy, sumiaste wąsy Kultura i świadomość polityczna Wojskowość – znaczenie jazdy

Zadanie domowe str. 173

1. Wypisz najważniejsze cechy kultury barokowej

Ekspresja – dynamika postaci, uczucia ukazane na twarzy, szczegóły, udziwnienie formy. Postacie pełne kształtów, bogato ubrane. Literatura – koncept - wyszukany, oryginalny styl

Pytania sprawdzające:

1. Wyjaśni pojęcie sarmatyzm

Sarmatyzm – ideologia szlachty polskiej zakładająca że pochodzi ona od legendarnych Sarmatów – walecznego ludu kochającego ojczyznę i wolność

2. Wymień najwybitniejszych architektów i malarzy baroku

Architekci : Giovanni Bernini, Francesco Borromini, Tylman z Gameren (w Polsce), malarze: Peter Paul Rubens, Diego Velazquez, Anton van Dyck

Lekcja 28 Dział: Czasy nowożytne

Temat: Kryzys Rzeczypospolitej w XVIII wieku.1. Tendencje oligarchiczne jako konsekwencje wojen siedemnastowiecznych.a. Oligarchia magnacka –faktyczne rządy magnatów w państwie (a nie króla czy sejmu) Wojny XVII w. - wzrost znaczenia magnaterii – spadek pozycji średniej i drobnej szlachty:

W kryzysie mogła liczyć na opiekę bogatego magnata (klientela magnacka): Nabycie dzierżawy Zaciągniecie się na służbę ( wojska lub zarządzenie posiadłościami)

20

Upadek aparatu państwowego – decentralizacja i prywatyzacja władzy przez magnatów (karmazynów -kolor stroju):

Utrzymuje stałe wojsko liczniejsze niż państwo Dożywotnio sprawuje urzędy Dzierżawi królewszczyzny (dobra królewskie) Wpływ na decyzje sejmików i sądów – uzależnienie od siebie szlachty (klientela)

b. Liberum veto „nie pozwalam”- zrywanie sejmów ( pierwszy Władysław Siciński 1652)

Zrywanie sejmu i sejmików upowszechniło się w czasach saskich – paraliż władzy Zerwanie sejmu nie wchodziły żadne konstytucje

c. konfederacje i rokosze – zjazdy szlachty która jednoczyła się w celu realizacji planów

zwoływane przy królu – wspomagały działania władcy zwoływane przeciwko królowi

Rokosz Mikołaja Zebrzydowskiego w XVII w. Rokosz Jerzego Lubomirskiego w Xviii.

2. Rzeczpospolita za Sasów (1697-1763) – ograniczenie suwerenności państwa

a. Śmierci Jana III Sobieskiego (1696) i elekcja Augusta II Sasa (Wettina) - 1697 1697 r.- Szlachta wybiera na króla elektora saskiego Augusta Wetlina (August II Mocny)

Elekcja odbyła się pod naciskiem wojsk Cesarskich i Rosyjskich

b. Plany polityczne Augusta II wzmocnienie władzy monarszej w Rzeczypospolitej ( w Saksonii absolutne rządy)

Otoczenie się własnymi ministrami, stacjonowanie w Polsce wojsk saskich Podniesienie rangi dynastii Wazów

Przejecie korony cesarskiej Podbój Inflant (w planach dziedziczna własność Sasów)

b. Rzeczpospolita w czasie wojny północnej (1700-1721)

1699 -z inspiracji Augusta II powstała - sojusz Saksonii, Rosji i Danii przeciw Szwecji Rzeczpospolita oficjalnie nie brała udziału w wojnie, ale przez osobę Augusta II została

wciągnięta w konflikt Wojska króla szwedzkiego Karola XII wkroczyły do Polski – zajęły Warszawę i Kraków Detronizacja Augusta II i pod presją króla szwedzkiego elekcja nowego władcy –

Stanisława Leszczyńskiego (1704 r.)

Konfederacja w Sandomierzu – poparta przez Rosję, wystąpiła w obronie Augusta II i przeciw wojskom szwedzkim

Wojna domowa w rzeczpospolitej – jedni „do Sasa” inni „do Lasa” Przełomowa bitwa pod Połtawą w 1709 r zwycięstwo Rosji nad Szwedami Wojska szwedzkie wycofały się z ziem polskich - August II Sas powraca na tron

Wprowadza wojska saskie do Rzeczpospolitej, które dopuszczają się nadużyć 1715 r. -Konfederacja tarnogrodzka przeciw Augustowi II i wojskom saskim Arbitraż Rosji - w sporze między Augustem II a konfederatami

Ugoda warszawska -zawarta pod presją wojsk rosyjskich

20

c. Wzrost wpływów innych państw w Rzeczypospolitej

1732 - Traktat „trzech czarnych orłów”- Rosja, Prusy, Austria Osadzanie na tronie polskim własnego kandydata – szlachta polska narzędziem

d. Podwójna elekcja -wojna o sukcesję polską (1733-1735) - Polak kontra Sas

1733 – śmierć Augusta II i znowu podwójna elekcja i wojna domowa Stanisław Leszczyński – poparcie większości szlachty August III Wettin – silne poparcie Rosji, Austrii, Saksonii

1735 - wojska wspierające leszczyńskiego rozbite przez siły sasko – rosyjskie

e. Kryzys państwowości za panowania Augusta III Sasa („Polska nierządem stoi”)

Upadek Rzeczypospolitej na arenie międzynarodowej – protektorat Rosji Rywalizacja magnackich stronnictw o władzę: Familii z obozem Potockich

Brak wspólnej zgody na reformy, zrywanie sejmów, wsparcie obcych mocarstw Zerwanie wszystkich sejmów za panowania Augusta III – liberum veto

3. Koncepcje reform Stanisław Leszczyński – „Głos wolny wolność ubezpieczających”

Krytyka liberum veto i wolnej elekcji (sejm wybierać powinien króla) Zamiana pańszczyzny na czynsz i reforma armii

Stanisław Konarski – „O skutecznym rad sposobie” Reforma sejmu i zniesienie liberum veto – zasada większości głosów Szlachta bez majątku tzw. gołota (nieposesjonaci) –powinna być pobawiona głosu

Zadanie domowe str. 1774. Dlaczego okres panowania Augusta III oznaczał największy kryzys ustrojowy państwa? Żaden sejm nie doszedł do skutku wszystkie zostały zerwane przez liberum veto

Pytania sprawdzające:1. Scharakteryzuj Rzeczpospolitą w okresie Saskim Śmierci Jana III Sobieskiego (1696) i elekcja Augusta II Sasa (Wettina) – 1697. Wojna

północna (1700-1721). Detronizacja Augusta II i pod presją króla szwedzkiego elekcja nowego władcy – Stanisława Leszczyńskiego (1704 r.)

Lekcja 29 Dział: Czasy nowożytne

Temat: Wzrost znaczenia sąsiadów Polski w XVIII wieku. 1. Wpływ wojny północnej na układ sił w Europie Środkowej.a. Rosja – rozwój terytorialny w wyniku zwycięskich w wojen z: Polską – Ukraina (pokój Grzymułtowskiego 1686 r.) i trzy rozbiory Polski Szwecją ( wojna północna 1700-1721) - szeroki dostęp do Bałtyku – Inflanty i Estonię Turcją - wybrzeża Morza Czarnego i Krym (Katarzyna II)

20

b. Szwecja i Rzeczpospolita utraciły status mocarstw regionalnych

d. Habsburgowie utrzymali swą pozycję za cenę utraty Śląska na rzecz rosnących w siłę Prus.

2. Reformy wewnętrzne w Rosji. a. Piotr I Wielki - (1689 -1725) car z władzą absolutną -Imperator Wszechrosji (1721r.) Państwowe

Senat Rządzący (organ doradczy cara) – w miejsce Dumy Bojarskiej Likwidacja Urzędu Patriarchy – na czele Kościoła prawosławnego – car Rozwój gospodarczy – merkantylizm (popieranie rodzimej produkcji) Przeniesienie stolicy z drewnianej Moskwy do nowo wybudowanego Petersburga

Wojskowe Stała regularna 200 tys. armia i flota na Bałtyku

Oświatowe – rozwój szkolnictwa Wprowadzenie uproszczonego alfabetu (grażdanki) ( wcześniej starocerkiewny) Szkoła Nawigacyjna w Moskwie i Akademia Morska i Akademia Nauk w Petersburgu Przymus szkolny dla chłopców szlacheckich

Obyczajowe – zachodnie obyczaje i moda Golenie bród ( podróż cara po Europie Zach., przed objęciem tronu) Nowe stroje w miejsce tradycyjnych

b. Katarzyna II (1762 -1775) –kontynuowanie umacniania władcy i dalsze reformy: Podział administracyjny kraju na gubernie Likwidacja autonomii kozaków

4. Reformy wewnętrzne Austrii.

a. Wojna o sukcesje austriacką (1740-1748) Sankcja pragmatyczna –ogłoszona przez Karol VI Habsburg wobec braku męskiego

potomka - tron dla Marii Teresy – nie uznana przez Bawarię, Saksonię, Francję i Prusy

Wojny śląskie (1740-1745) utrata przez Austrię Śląska na rzecz Prus

b. Reformy Marii Teresy (1740-1780) Stałe podatki na rozbudowę potężnej armii (140 tys.)- płaci również szlachta i kler rozwój gospodarczy – wysokie cła na towary z importu

e. Reformy Józefa II (1780-1790) Józefinizm –Kościół podporządkowany państwu:

Tolerancja i wolność wyznania Likwidacja zakonów (m.in. jezuitów) – przejecie ich majątków

3. Narodziny mocarstwowości Prus

20

a. Rozwój państwa prusko –brandenburskiego Brandenburgia – dynamiczny rozwój – pośrednictwo w handlu (zbożem) wsch. –zach.

1657 - od Polski suwerenność w Prusach Książęcych (Hohenzollernów) 1701 – powstanie Królestwa Pruskiego - Fryderyk I koronuje się na króla

b. Państwo Fryderyka I Wilhelma „króla –kaprala” ( 1713-1740)

Rządy absolutne – rozbudowana administracja (dożywotni urzędnicy posłuszni władcy) Państwo militarne – rozbudowana armia (186 tys.) o znakomitym: uzbrojeniu,

wyćwiczeniu (musztra), dyscyplinie (dryl pruski) i karności.

c. Reformy za panowania Fryderyka II Wielkiego (1740 – 1786) („król-sierżant”)

Kodyfikacja prawa i reforma sądownictwa ( m.in. likwidacja tortur) Junkrzy (szlachta pruska) – mają uprzywilejowaną pozycję w państwie Rozkwit gospodarczy – wsparcie dla miejscowego handlu, manufaktur (potrzeby wojska) i

przemysłu (merkantylizm) Szkolnictwo pruskie – powszechny obowiązek szkolny dla mężczyzn (1763) Kościół podporządkowany państwu

Zadanie domowe str. 181 Porównaj reformy w Rosji, Austrii i Prusach w XVIII wieku (jakie były podobieństwa, a

jakie różnice?). Podobieństwa absolutyzm oświeceniowy – rozbudowa aparatu urzędniczego

podporządkowanego władcy, rozbudowa stałej potężnej armii, przejecie kontroli nad Kościołem. Obowiązkowa nauka dla mężczyzn w szkołach elementarnych.

Pytania sprawdzające:1. Scharakteryzuj reformy Piotra I Wielkiego przeprowadzone w Rosji Państwowe m.in. - Senat Rządzący (organ doradczy cara) – w miejsce Dumy Bojarskiej.

Wojskowe m.in. - Stała regularna 200 tys. armia i flota na Bałtyku. Oświatowe m.in.-Wprowadzenie uproszczonego alfabetu (grażdanki). Przymus szkolny dla chłopców szlacheckich. Obyczajowe – zachodnie obyczaje i moda

2. Scharakteryzuj państwo Pruskie w XVIII wieku. Państwo Fryderyka I Wilhelma „króla –kaprala” - rządy absolutne – rozbudowana

administracja Państwo militarne – rozbudowana armia o znakomitym: uzbrojeniu, wyćwiczeniu (musztra), dyscyplinie (dryl pruski) i karności.

Lekcja 30 Dział: Czasy nowożytne

Temat: Upadek państwa polskiego. 1. Reformy sejmu konwokacyjnego (1764) po śmierci Augusta III Sasa (1793) –przeprowadzone przy poparciu „Familii” Czartoryskich i Katarzyny II Utworzenie komisji skarbowych dla Korony i Litwy oraz komisji woskowej dla Korony

ograniczenie samowoli hetmanów i podskarbich w wydawaniu pieniędzy Collegium Nobilium -nowoczesna szkoła wyższa założona przez Stanisława Konarskiego

reforma szkół pijarskich- obce języki, na nauki matematyczno – przyrodnicze

20

2. 1764 - Ostania elekcja – pod osłoną wojsk rosyjskich na króla Polski wybrano Stanisława Augusta Poniatowskiego (1764 – 1795) (oparcie polityki o sojusz z Rosją)

a. Reformy pierwszych lat panowania - niezadowolenie państw sąsiednich z prób wzmocnienia państwa polskiego

Utworzono namiastkę rządu – „konferencja króla z ministrami” Otwarcie mennicy państwowej – uporządkowanie spraw monetarnych i skarbowych założenie Szkoły Rycerskiej dla synów szlachciców (1765)

b. Sprawa innowierców –niekatolików W XVI w Rzeczpospolitej większość to katolicy i panuje tolerancja –z czasem nie katolicy

pozbawieni zostali praw politycznych Konfederacja innowierców - pod opieką wojsk rosyjskich w celu odzyskania praw

3. Sejm (1767-1768) –pod dyktando rosyjskiego ambasadora Mikołaja Repina Przyznanie praw politycznych innowiercom – katolicyzm religią panującą

a. Prawa kardynalne – „wieczne i niezmienne” zasady ustroju Rzeczypospolitej- gwarantowane przez carycę Katarzynę II Wolna elekcja Liberum veto Prawo wypowiadania posłuszeństwa królowi Wyłączność szlachty na sprawowanie urzędów, posiadanie ziemi i władzy nad chłopem Nienaruszalność osobista szlachty (neminem captivabimus)

4. Konfederacja barska – szlachecki ruch w obronie wolności i wiary katolickiej, przeciwko królowi, Rosji i niekatolikom Konfederaci liczyli na pomoc: Turcji (prowadzała wojnę z Rosją) i Francji –słaba pomoc

5. Pierwszy rozbiór Rzeczypospolitej – 1772 (5 VIII) – konwencja Petersburska Rosja pragnąca zachować kontrole nad całą Polską pod wpływem konfederacji barskiej i

wojny z Turcją zgodziła się na propozycje rozbiorowe Prus i Austrii

a. Prusy – Pomorze Gdańskie i Część Wielkopolskib. Austria - obszary na południe i wschód od Krakowa z Lwowem na czelec. Rosja - północno – wschodnie obszary Litwy6. Sejm Rozbiorowy - zatwierdzenie traktatu rozbiorowego - protest Tadeusza Rejtanaa. Reformy ( pod dyktando ambasadora carskiego Ottona von Stackelberga) Powołano Radę Nieustającą (rząd) – władza wykonawcza pod przewodnictwem króla Powołano Komisję Edukacji Narodowej – ministerstwo kierujące szkolnictwem (1773)

7. Sejm Wielki 1788-1792 (Czteroletni) (Sprzyjająca sytuacja międzynarod.)a. reformy Powiększona liczebność armii do 65 tyś. (chociaż planowano 100tys.- brak pieniędzy) Uchwalono stały podatek na wojsko- ofiara dziesiątego grosza-10% szlachta 20% duchowni Prawo o miastach królewskich - dopuszczenie mieszczan do urzędów i ziemi Prawo o sejmikach –szlachta gołota pozbawiona głosu (ograniczenie magnaterii)

20

b. Pierwsza w Europie - Konstytucja - 3 maja 1791 (Rzeczypospolita monarchią konstytucyjną)

8. Konfederacja targowicka (1792) – zwarta przeciwko konstytucji –symbolem zdrady Konfederacja zawiązana w porozumieniu z Rosją w obronie dawnego ustroju a. Wojna z Rosją w obronie Konstytucji 3 maja zakończyła się porażką.

9. Drugi rozbiór Rzeczypospolitej – 1793 a. Prusy –zajęły resztę Wielkopolski zachodnią część Mazowsza , b. Rosja - otrzymała ziemię od linii Dyneburg –Pińsk – Chocim ( Białoruś, Ukrainę i Podole Sejm rozbiorowy w Grodnie ratyfikował „milcząco” traktaty rozbiorowe (ostatni)

10. Powstanie kościuszkowskie w 1794 roku. Polscy patrioci zdecydowali się na wywołanie powstania – dyktatorem, - T. Kościuszko

Nieudane zabiegi o pomoc rewolucyjnej Francji

a. Akt insurekcji i przysięga Tadeusza Kościuszki na Rynku Krakowskim (24 III 1794) Kościuszko- Naczelnik - posiadający pełnie władzy złożył przysięgę na wierność narodowi

b. Podnoszące morale zwycięstwo kosynierów pod Racławicami (4 IV 1794)

c. Porażka pod Szczekocinami (6 VI 1794) z siłami prusko-rosyjskimi oraz klęska pod Maciejowicami (10X 1794)- upadek powstania

11. Trzeci Rozbiór Rzeczypospolitej 1795 (24 X) – upadek państwa i abdykacja królaa. Prusy Mazowsze z Warszawą, część Podlasia i pół. Małopolskib. Austria - część Małopolski oraz część Mazowsza i Podlasiac. Rosja - ziemie na wschód od Niemna i Bugu

Zadanie domowe str. 1861. Scharakteryzuj i oceń politykę Rosji wobec Rzeczypospolitej w 2. połowie XVIII w.Rosja wytrącała się w sprawy Polskie na stałe rezydowali w naszym państwie ambasadorzy rosyjscy: Mikołaj Repnin i Otton von Stackelberg. Ostatnia wolna elekcja odbyła się pod osłoną wojsk rosyjskich.

Pytania sprawdzające:1. Wymień kiedy miały miejsce rozbiory Rzeczypospolitej i jakie państwa w nich uczestniczyły.

Lekcja 31 Dział: Czasy nowożytne

Temat: Oświecenie i klasycyzm. Oświecenie – ruch intelektualny wieku XVIII, oparty na krytyce ustalonych poglądów i

postaw, popierający oświatę, tolerancję religijną, oraz naturę i prawa naturalne. idea oświecenie przezywana przez: czasopisma, książki, i korespondencję - przez:

filozofów,

20

masonerię (wolnomularstwo) – ruch etyczny wskazujący potrzebę samodoskonalenia człowieka w celu postępu i pomyślności

1. Umysłowość oświecenia -filozofia (XVIII w.)

a. racjonalizm - człowiek postępuje mądrze kierując się tylko rozumem Rene Descartes (Kartezjusz) Rozprawa o metodzie- w I poł. XVII

b. krytycyzm – człowiek powinien sprawdzić twierdzenia przed ich uznaniem Kmmanuel Kant – „miej odwagę posługiwać się rozumem”

c. Empiryzm - aby poznać trzeba doświadczyć Francis Bacon –empirysta XVIIw. John Lock – człowiek rodzi się jako czysta karta (tabula rasa)

Rozum ludzki zapisywany jest przez doświadczenie

d. Deizm – Bóg istniej jako Stwórca, ale nie ingeruje w sprawy ludzi

e. Ateizm – Bóg nie istnieje

2. Myśl społeczna i polityczna

a. Karol Monteskiusz – teoria trójpodziału władzy - O duchu praw trójpodział władzy: ustawodawcza, wykonawcza i sądownicza

b. Jan Jakub Rousseau – teorie: umowy społecznej i suwerenności narodu - Umowa społeczna Umowa społeczna -Władza publiczna – powstała kiedy to naród dobrowolnie przekazał

władzę wybranej grupie osób lub jednostce –krytyka absolutyzmu Suwerenność narodu – władza w państwie wywodzi się do całego społeczeństwa

c. John Lock – zasada państwa liberalnego (XVII w.) - Dwa traktaty o rządzie państwo liberalne – władza państwowa zajmuje się tylko niezbędnymi dla społeczeństwa

sprawami (bezpieczeństwo, porządek, tworzy dobre prawo)- społeczeństwo = wolność

d. absolutyzm oświeceniowy – władca określa siebie jako pierwszego sługę państwa, jest najlepiej zorientowany w potrzebach państwa dlatego powinien decydować o wszystkim

3. Teorie ekonomiczne

Francis Quesnay (czyt. fransua kesne) – fizjokratyzm podstawą dobrobytu państwa jest rolnictwo – chłopi twórcy bogactwa państwa

b. Adam Smith (czyt. smys) – zasady wolnego rynku (mechanizm rynkowy) źródłem dobrobytu państwa jest wolny rynek oparty na dwóch prawach popytu i podaży

Prawa naturalne (prawa człowieka) – przysługują z racji urodzenia z faktu że jest człowiekiem – nie są tworzone przez ludzi maja odwieczny charakter

4. Idee oświecenia i ich wpływ na koncepcje państwa

20

Absolutyzm oświeceniowy był reakcją na krytykę rządów absolutnych i rozwój nowych teorii państwa.

Teoria umowy społecznej i suwerenności narodu-stały się widoczne w aktach wydawanych: Wielka Rewolucja Francuska

Deklaracja praw człowieka i obywatela 26 VIII 1789 r. Wojna o Niepodległość Stanów Zjednoczonych

Deklaracja Niepodległości Stanów Zjednoczonych 4 VII 1776 r. Rzeczpospolita Obojga Narodów

Konstytucja 3 maj 1791 r.

5. Nowe koncepcje estetyczne a. Rokoko (odmiana baroku) – delikatne wyrafinowane dekoracje (początek XVIII w) Rokoko (fr. rocaille - czyt. rokaj) – ornament muszlowy

popularne motywy zdobnicze: muszla, elementy roślinne, jasne kolory, ściany ze złoceniami, liczne meble o muszlowych kształtach

b. historyzm – styl w architekturze, plastyce i literaturze nawiązujący do wcześniejszych stylów

neogotyk – nawiązanie do gotyku

neoklasycyzm – nawiązanie do antyku Narodziny -pod wpływem odkryć Herkulanum i Pompei cechy:

Dominacja prostych symetrycznych linii, Oszczędnie zdobnictwo (kolumny, łuki triumfalne, gładkie ściany)

Budowle: Brama Brandenburska (Berlin) Katedra protestancka w Berlinie

Styl empire (czyt. ampir) – (styl cesarstwa) – powstał we Francji rozpowszechniony za rządów Napoleona

Zadanie domowe str. 1901. W tabeli zapisz poglądy społeczno-polityczny filozofów epoki oświecenia

Pytania sprawdzające:1. Wymień i scharakteryzuj teorie polityczne i ekonomiczne wybitnych myślicieli epoki

oświecenia

Lekcja 32 Dział: Czasy nowożytne

Temat: Rewolucje i ich znaczenie w dziejach nowożytnego świata.

1. Rewolucja w Anglii w XVII wieku. a. przyczyny - dwa przeciwstawne obozy społeczne w Anglii: nowa szlachta – gentry (czyt dżentry) – zasiadająca w izbie gmin (niższa izba parlamentu)

zajmuje się: handlem, produkcją i ekspansją kolonialną wyznaje purytanizm – odłam kalwinizmu cechujący się surowością zasad moralnych

20

król Karol I dążący do władzy absolutnej - arystokracja, kościół anglikański (regaliści) dążenia do absolutyzmu dynastii Stuartów (unia Anglii z Szkocją od 1603r.) „Długi Parlament”(1640-1653) zamiast podatków uchwala Wielką Remonstrację

Spis postulatów ograniczających władzę monarchy oraz wysokość podatków

b. wojna domowa w Anglii – zwycięstwo sił parlamentu na czele z Oliverem Cromwellem nad armią królewską Klęska wojsk królewskich pod Naseby (1645)-wydanie króla przez zbuntowanych Szkotów Oliver Cromwell przeprowadza czystki w Izbie Gmin – „parlament kadłubowy” Król Karol I osądzony i skazany na śmierć (1649r.) – Anglia republiką

c. Cromwell rozwiązuje parlament kadłubowy – przyjmuje tytuł Lorda Protektora i wydaje Akty Nawigacyjne Akty nawigacyjne - cudzoziemcy nie mogą handlować z koloniami Angielskimi, import do

Anglii wyłącznie na statkach brytyjskich

d. Restauracja Stuartów (powrót na tron Anglii) -1660r. (po śmierci O. Cromwella) Parlament uchwala Habeas Corpus Akt (czyt. hebijes korpus akt) - nie można nikogo

aresztować bez nakazu sądowego, a aresztowanemu trzeba przedstawić zarzuty w ciągu 24h

e. Bezkrwawa -sławetna rewolucja 1688r. - obalenie Stuartów parlament zdetronizował Jakuba II który chciał wprowadzić rządy absolutne –koronę

przekazano Wilhelmowi Orańskiemu Deklaracja Praw (Bill of Rigths) –Anglia monarchią parlamentarną-„król panuje nie rządzi”

2. Powstanie Stanów Zjednoczony Ameryki

a. Przyczyny podjęcia walk przez kolonie angielskie w Ameryce Północnej w XVIII w. Anglia traktuje kolonie jako rynek zbytu oraz bazę surowcowa Kolonie muszą utrzymywać wojsko angielskie i płacić cła i różne opłaty na rzecz Korony Zatopienie ładunku herbaty przez osadników przebranych za Indian - „bostońskie

picie herbaty”

b. Deklaracja Niepodległości 4 VII 1776 – uchwalona przez 13 kolonii proklamowała niepodległość Stanów Zjednoczonych Ameryki Zwycięstwa armii kolonistów Jerzego Waszyngtona pod Saratogą, i pod Yorktown –

traktat pokojowy w Paryżu (1783r.) - Stany suwerennym państwem

c. Udział ochotników z Europy (z Polski: Tadeusz Kościuszko i Kazimierz Pułaski)

d. Konstytucja Stanów Zjednoczonych – 1787 rok (pierwsza demokratyczna na Świecie) zasada trójpodziału władzy (federalnej i stanowej):

W. ustawodawcza – parlament - Kongres (Senat , Izba Reprezentantów) W. wykonawcza - Prezydent W. sądownicza – Sąd Najwyższy – najwyższa instancja

Państwo federacyjne - duży zakres samodzielności poszczególnych stanów

3. Rewolucja francuska – 1789 - 1799

20

a. przyczyny Wypływy ideologii oświecenia i rewolucji amerykańskiej – kryzys starego ładu Zadłużenie i deficyt budżetowy -wydatki na armie, dyplomację i utrzymanie dworu Klęski żywiołowe (nieurodzaj), obciążenia feudalne, nędza i głód podział społeczeństwa –podział na trzy nierówne stany

Szlachtę – liczne przywileje, wpływ na władzę Duchowieństwo – liczne przywileje, wpływ na władzę Stan trzeci ( 96% społ.) mieszczanie (burżuazja i biedni) i chłopi (bogaci i biedni )

b. przebieg 1789 V – Ludwik XVI zwołuje Stany Generalne – ( francuski parlament)

Stan trzeci wezwał do wspólnych obrad – szlachta i kler odmówiły stan III ogłosił się Zgromadzeniem Narodowy także Zgromadzeniem Konstytucyjnym

1789 VII – zdobycie Bastylii przez lud Paryża (symboliczny początek rewolucji)

1789 26 VIII –Uchwalenie Deklaracji praw człowieka i obywatela Władza w rękach narodu, Prawo do: wolności, własności, równości wobec prawa

1791, 3 IX Uchwalenie konstytucji – Francja Monarchią konstytucyjną Władza ustawodawcza – Legislatywa, Władza wykonawcza – król i ministrowie

1792 IV – Legislatywa-Zgromadzenie Prawodawcze wypowiada wojnę Austrii -porażki

1793 21 I -Uwięźnie a następnie ścięcie króla Ludwika XVI– Francja republiką

1793 VI - dyktatura jakobinów – wielki terror Komitet Ocalenia Publicznego – rząd- kierowany przez Georges Danton a potem

Maksymilian Robespierra – przeciwników rewolucji kieruje na gilotynę

1794 27 VII - Przewrót 9 thermidora – obalenie jakobinów – rządy Dyrektoriatu

1799 9 XI – zamach 18 brumaire’a – Napoleon Bonaparte przejmuje władzę

Zadanie domowe str. 1941. Ukaż w punktach przebieg rewolucji francuskiejPytania sprawdzające:1. Przedstaw przebieg Rewolucja w Anglii w XVII wieku.

Lekcja 33 Dział: Czasy nowożytne

Temat: Europa w okresie przewagi francuskiej za Napoleona.

1. Polityka wewnętrzna 1799 9 XI – przewrót 18 brumaire’a –Konsulat we Francji – współrządy 3 konsulów

a. W 1804 r. Napoleon wprowadził cesarstwo – sam został cesarzem francuzów

20

b. Reformy napoleońskie we Francji: Administracyjne

Podział kraju na: departamenty (prefekci) okręgi (podprefekci) gminy (merowie) Jednoosobowe urzędy, hierarchiczna podległość urzędników (zwierzchnik MSW)

Konkordat (1801) –uregulowanie stosunków państwa z Kościołem katolickim

Reforma Prawodawstwa – wprowadzenie pięciu kodeksów : m.in. Kodeks Cywilny Francuzów (Kodeks Napoleona) Kodeks Karny Kodeks Handlowy Kodeks procedury Cywilnej Kodeks procedury karnej

2. Ekspansja militarna Francji Europiea. Napoleon w wyniku wojen opanował lub podporządkował sobie dużą część Europy tworząc Wielkie Cesarstwo - tzw. System Napoleoński (Cesarstwo Francuskie oraz państwa podporządkowane)

b. Przeciwko napoleonowi związywane były koalicje państw m.in. Anglii, Austrii, Rosji i Prus

III kolacja – Anglia, Austria Rosja Trafalgar – zwycięstwo floty angielskiej (Horacy Nelson) przer. inwazja Bitwa pod Austerlitz tzw. „bitwa trzech cesarzy” sukces Francji

1806-1807 IV koalicja antyfrancuska –Rosja i Prusy 1806 – Jena,– klęska Prus 1807 –Frydląd – klęska Rosji

Konsekwencje zwycięstw Napoleona Rozwiązanie Cesarstwa Rzymskiego (Rzeszy) – utworzenie Cesarstwa Austriackiego Z licznych państw niemieckich – powstał Związek Reński

1807 pokój w Tylży – ustalony przez Napoleona i cara Aleksandra I z ziem II i III zaboru Pruskiego powstaje Księstwo Warszawskie –połączone unią

personalną z Saksonią

Wojna w Hiszpanii 1808 -1814 Osadzenie na tronie Józefa Bonaparte Powstanie antyfrancuskie wspieranie przez Anglię –Napoleon pomaga bratu

1809 V koalicja antyfrancuska – Austria Anglia atak Austriaków na Saksonię i Księstwo Warszawskie 1809 bitwa pod Wargami – sukces Napoleona

Nieudana kampania Rosja -1812 Sukces Napoleona pod Borodino Odwrót Wielkiej Armii francuskiej- z powodu mrozów i braku żywności

20

VI koalicja antyfrancuska –Austria, Anglia, Prusy i Rosja Bitwa narodów po Lipskiem – 1813 –klęska i abdykacja Napoleona

„Sto dni Napoleona”– powrót Napoleona i podjęcie walki 1815 -Bitwa pod Waterloo – klęska Napoleona – zesłanie na Wyspę Świętej Heleny

3. Sprawa polska w polityce napoleońskiej

a. 1797r. we Włoszech powstały Polskie Legiony pod dowództwem Jana Henryka Dąbrowskiego podjęły walkę u boku armii francuskiej Józef Wybicki napisał pieśń legionów zwaną Mazurkiem Dąbrowskiego

Napoleon mimo wielu mitów i nadziej polaków w rzeczywistości zawsze kierował się interesem Cesarstwa Francuskiego

Kampania włoska przeciwko Austrii – zakończyła się niekorzystnym dla sprawy niepodległości Polski pokojem – Legiony się rozpadły

Z Grupy legionistów wysłanych na wyspę San Domingo (Haiti ) do tłumienia powstania niewolników murzyńskich – powróciła garstka

4. Polacy w walce o odbudową państwa

a. Księstwo Warszawskie - utworzone na mocy pokoju w Tylży ( francusko -rosyjskiego) z ziem II i III zaboru pruskiego a w 1809 r. powiększone o III zabór austriacki

Konstytucja Księstwa Warszawskiego nadana przez Napoleona w 1807 r. Państwo dziedziczną monarchią konstytucyjną– księciem warszawskim – król saski

Fryderyk August Wettin

b. Iluzoryczna niepodległość księstwa - faktyczna zależność od Francji Księstwo nie mogło prowadzić własnej polityki zagranicznej Księstwo dostarcza kilkudziesięciu tysięcy żołnierzy

Zadanie domowe str. 1941. Oceń politykę Napoleona wobec kwestii polskiej Napoleon mimo wielu mitów i nadziej polaków w rzeczywistości zawsze kierował się

interesem Cesarstwa Francuskiego

Pytania sprawdzające:1. Przedstaw ekspansje Napoleona w Europie

20