DZIAŁ I – BIOLOGIA – NAUKA O ŻYCIU

Temat: Biologia jako nauka.

1. Czym się zajmuje biologia?

bios – życie, logos – nauka, słowo

biologia – nauka o życiu, zajmuje się budową i czynnościami życiowymi organizmów

2. Czym się zajmują poszczególne dziedziny biologii (zoologia, botanika, mikrobiologia, mikologia, fizjologia, genetyka, ekologia)?

Zoologia – zwierzętamiBotanika – roślinamiMikrobiologia – drobnoustrojamiMikologia – grzybamiFizjologia – czynnościami życiowymi organizmówGenetyka – dziedziczeniem cechEkologia – zależnościami między organizmami oraz między organizmami a środowiskiemSozologia – ochroną środowiskaHerpetologia – płazami i gadamiProtozoologia - pierwotniakami

3. Jakie etapy można wyróżnić w rozwoju biologii jako nauki?

- XVI w. – poznanie budowy organizmu człowieka i działanie wielu jego narządów

- XVII w. – Robert Hooke skonstruował mikroskop i obejrzał komórki korka- II poł.XVII w. – Antony van Leeuwenhoek (holenderski kupiec) skonstruował

mikroskop i ujrzał mikroorganizmy- XVIII w. Karolo Lineusz (szwedzki uczony) – stworzył podwaliny

systematyki, która zajmuje się przyporządkowywaniem organizmów do różnych grup na podstawie wspólnych cech. Efektem takiego uporządkowania organizmów jest system klasyfikacji.

- XIX w. – Theodor Shwann i Matthias Schleiden sformułowali komórkową teorię życia, która głosi, że wszystkie organizmy zbudowane są z komórek.

- II poł. XIX w.Karol Darwin (Anglik) stworzył teorię ewolucji zgodnie z którą wszystkie organizmy żyjące na Ziemi podlegają powolnym przemianom, w wyniku których powstają nowe gatunki

- XIX w. Grzegorz Mendel (czeski zakonnik) – stworzył podstawy genetyki, ustalił w jaki sposób cechy są przekazywane potomstwu, czyli jak są dziedziczone

- XX w. (1953 r.) - Francis Crick i James Watson odkryli budowę DNA, co spowodowało intensywny rozwój genetyki, biologii molekularnej i inżynierii genetycznej.

4. Jakie nauki należą do przyrodniczych?biologia, fizyka, geografia, chemia

5. Dlaczego biologia jest zaliczana do nauk przyrodniczych?

Nauki przyrodnicze w tym biologia zajmują się opisywaniem przyrody i zjawisk w niej zachodzących opierają się na obserwacjach i doświadczeniach.

6. Jaka jest różnica między biologią współczesną a tradycyjną?

tradycyjna (podział na dziedziny dokonywany jest ze względu na przynależność do danej grupy np. zwierząt, roślin): zoologia, botanika, mikologia, mikrobiologia

współczesna (podział na dziedziny dokonywany jest ze względu na stopień szczegółowości badania organizmów): poziom molekularny (biologia molekularna), poziom komórkowy (cytologia), poziom organizmalny (anatomia, fizjologia), poziom ponadorganizmalny (ekologia)

7. Poziomy organizacji życia i nauki badające życie na tych poziomach:

Poziom organizacji życia Nauka biologiczna badająca życie na tym poziomie

związki chemiczne Biochemia, biologia molekularnakomórka cytologiatkanka histologianarząd Anatomia, fizjologiaukład narządów anatomia, fizjologiaorganizm genetyka, systematyka, ekologia

a. Jakie zadania stoją przed biologią XXI wieku?

Obecnie szczególnie duże znaczenie mają dwie dziedziny: biologia molekularna, która pozwala na poznanie genów i białek, oraz ekologia zajmująca się mechanizmami rządzącymi zespołami organizmów. Wydaje się , że rozwój tych dziedzin zadecyduje o przyszłości ludzi na Ziemi, zapewni im życie w zdrowiu przez wiele lat i zachowanie zasobów przyrody dla przyszłych pokoleń.

Temat: Doświadczenia i obserwacje – źródłem wiedzy biologicznej.

1. Źródła wiedzy biologicznej. a. doświadczeniab. obserwacjec. internetd. podręcznike. inne książkif. czasopisma popularnonaukowe np. „Przyroda Polska”, „Wiedza i Życie”,

„Świat Nauki”g. filmy przyrodniczeh. klucze do oznaczania organizmów

2. Co to jest obserwacja?

Obserwacja to jedna z podstawowych metod badania zjawisk przyrodniczych. Pozwala poznać prawa rządzące otaczającą nas przyrodą.

3. W jaki sposób, za pomocą jakich przyrządów możemy obserwować ?

a. gołym okiem (przedmioty większe, niż 0,1mm)b. lupac. binokulard. mikroskop świetlny e. mikroskop elektronowy

Podaj przykłady organizmów, które możesz obserwować wymienionymi sposobami.

4. Na czym polega metoda naukowa?Metoda naukowa ma ściśle określony schemat: obserwacja – problem badawczy – hipoteza – doświadczenie – odrzucenie lub potwierdzenie hipotezy – wniosek, który może stać się teorią naukową

A. Obserwacja obiektu, który wzbudza naszą ciekawość i postawienie pytania; co to jest, dlaczego tak działa?

B. Sformułowanie problemu badawczego, który może mieć formę pytania lub zdania oznajmującego.

C. Co to jest hipoteza? hipoteza – przypuszczalne wyjaśnienie danego zjawiska, które można zweryfikować

za pomocą doświadczenia.D. Co to jest doświadczenie?

zaplanowane i kontrolowane badanie przeprowadzone na organizmach zgodnie z obowiązującymi zasadami E. Co jest istotą doświadczenia?

Istotą doświadczenia jest sprawdzenie postawionej hipotezy.

F. Co to jest grupa doświadczalna i kontrolna ? grupa doświadczalna – grupa organizmów doświadczalnych, które są poddane

działaniu badanego czynnika

grupa kontrolna - – grupa organizmów doświadczalnych, które nie są poddane działaniu badanego czynnika Należy podkreślić znaczenie grupy kontrolnej np. aby stwierdzić, czy dieta pozbawiona tłuszczu sprzyja chudnięciu, nie wystarczy zastosować taką dietę. Nie wiadomo bowiem ,czy dana osoba nie chudłaby odżywiając się według diety nie narzucającej żadnych ograniczeń. Należy w jednej grupie osób (doświadczalnej) zastosować badaną dietę, a w drugiej (kontrolnej) – dietę zwykłą. Dopiero porównanie zmiany masy ciała w obu grupach pozwoli na wyciągnięcie właściwych wniosków.

5. Zasady prowadzenia doświadczeń.

a. należy użyć odpowiednią ilość materiału badawczego bądź liczby badanych organizmów

b. badane organizmy powinny być jednolite pod względem gatunku, rasy, i wieku

c. należy uwzględnić grupę doświadczalną i grupę kontrolnąd. trzeba prowadzić dziennik doświadczeniae. doświadczenie powinno być powtarzalne.f.

6. Dyskusja na temat wykorzystania zwierząt do doświadczeń biologicznych. Opinie społeczeństwa na ten temat są podzielone, niemniej jednak większość

naukowców uważa, że doświadczenia takie są niezbędne do opracowywania leków ratujących życie ludzi i zwierząt.

Praca domowa Wykonać w ciągu dwóch tygodni doświadczenie zgodnie z zasadami metodologii.: Wpływ światła na zazielenienie się, wzrost i rozwój roślin.

Temat: Budowa mikroskopu, zasady i technika mikroskopowania.

1. . Budowa mikroskopu:a) części optyczne: okular – zespół soczewek powiększających obraz oświetlonych przedmiotów obiektywy- j.w. lusterko – do ustawienia światła kondensor - skupia promienie świetlne padające z lusterka na obiekcie

b) części mechaniczne: statyw z podstawką – utrzymuje wszystkie części mikroskopu stolik – do umieszczenia preparatu tubus – osłania okular przesłona –reguluje ilość światła śruba makrometryczna – do ustawienia obrazu śruba mikrometryczna – do ustawienia ostrości

2. Jak obliczamy powiększenie mikroskopu?

Mnożymy wartość powiększenia okularu przez wartość powiększenia obiektywu.

3. Jaki obraz uzyskujemy w mikroskopie ? - powiększony i odwrócony

a. Technika mikroskopowania. oczyścić mikroskop ustawić światło wklęsłą stroną lusterka ustawić obiektyw na najmniejszym powiększeniu umieścić preparat na stoliku ustawić obraz śrubą makrometryczną ustawić ostrość śrubą mikrometryczną

b. Wykonanie świeżego preparatu mikroskopowego ze skórki liścia spichrzowego cebuli: wziąć szkiełko podstawowe nanieść kroplę wody wziąć liść spichrzowy cebuli zdjąć skórkę z jego wewnętrznej strony umieścić skórkę w kropli wody przykryć szkiełkiem nakrywkowym umieścić preparat na stoliku dokonać obserwacji wykonać rysunek, podać powiększenie

c. W podobny sposób wykonać preparat z miąższu ziemniaka (w kropli wody umieścić odrobinę miąższu z ziemniaka).

7. Można dokonać także obserwacji wody z kałuży, wykonać preparat z moczarki lub trzykrotki

8. Czym różni się mikroskop świetlny od mikroskopu elektronowego?

Mikroskop świetlny powiększa 1500 razy a elektronowy 500000 razy. W mikroskopie świetlnym wykorzystuje się wiązkę światła, a w mikroskopie elektronowym wiązkę elektronów. W skaningowym mikroskopie elektronowym wiązka elektronów nie przechodzi przez preparat, lecz rozprasza się na jego powierzchni. Obrazy z takiego mikroskopu dają wrażenie trójwymiarowych. Mikroskop elektronowy służy do obserwacji wnętrza komórek lub organelli a skaningowy mikroskop elektronowy do obserwacji ich powierzchni.

Temat: Komórkowa budowa organizmów. Rola organelli komórkowych.

1. Co to jest komórka? Komórka to podstawowa jednostka strukturalna i funkcjonalna organizmów.2. Wielkość komórek – są bardzo małe, mikroskopijne, ich wielkość wyraża się w

mikrometrach.1μm =1/1000mmnp. erytrocyt - 8μm (125 w 1 mm obok siebie)komórka jajowa – 250 μmplemnik – 50 μmkomórka ze skórki cebuli – 250 μm

3. Kształt komórek – komórki są bryłami a nie figurami płaskimi np. kuliste, prostopadłościanu, sześcienne, walcowate.

4. Podział organizmów ze względu na liczbę komórek:a) jednokomórkowe – jedna komórka wykonuje wszystkie czynności życiowe np.

bakterie, pierwotniaki. Niektóre glony (pierwotek, chlorella)b) wielokomórkowe – zbudowane z wielu komórek, komórki się specjalizują w

wykonywaniu różnych czynności np. gąbki, człowiek, niektóre glony (morszczyn)

5. Podział komórek o prokariotyczne – bezjądrowe u. bakteriio eukariotyczne – zawierające jądra u pozostałych organizmów (rośliny, zwierzęta,

grzyby, protisty)6. Budowa komórki (kształty) a pełnione przez nie funkcje.

Kształt komórek zależy od pełnionych przez nie funkcji np. komórki nerwowe mają długie (1m) wypustki , które przewodzą

impulsy nerwowe na duże odległości krwinki czerwone- kształt dysku, obustronnie wklęsłe → elastyczność,

co ułatwia im przeciskanie przez wąskie naczynia krwionośne plemniki mają witkę → ruch do komórko jajowej komórki miękiszowe młodych roślin – kształt regularny → intensywnie

przeprowadzają fotosyntezę.

7. Budowa komórki bakterii i grzyba.

Elementy: wić i otoczka śluzowa występują tylko u niektórych bakterii.

8. Budowa komórki roślinnej i zwierzęcej.

9.Porównanie komórki roślinnej, zwierzęcej, bakterii i grzyba.

Struktura komórkowa

Bakterie Rośliny Zwierzęta grzyby

Błona komórkowa

+ + + +

Ściana komórkowa

+ + _ +

Cytoplazma + + + +Jądro komórkowe _ + + +Mitochondria -(mezosomy) + + +Chloroplast - + _ -Wodniczki - + + +Siateczka śródplazmatyczna

- + + +

Rybosomy + + + +Aparat Golgiego - + + +Otoczka śluzowa + - - -Wić + - - -Nukleoid + - - -

10.Organelle komórkowe – występują w komórkach roślin zielonych, zwierząt, grzybów i protistów, nie ma ich w komórkach bakteryjnych.

Są to pewne rejony cytoplazmy wyodrębnione błonami plazmatycznymi. Stwarzają autonomiczne środowiska, które ułatwiają pełnienie specyficznych funkcji np. odczytywanie informacji zawartej w DNA(jądro komórkowe), produkcja energii z utlenianych związków organicznych (mitochondria), produkcja cukrów z wykorzystaniem energii światła (chloroplasty)

11. Budowa i funkcja organelli komórkowych.a) jądro komórkowe – kieruje czynnościami życiowymi komórki, odpowiada za dziedziczenie cech, Wewnątrz jądra znajdują się chromosomy, które zawierają materiał genetyczny (składa się z DNA i białek - chromatyna).Chromatyna w czasie podziału komórki ulega upakowaniu tworząc chromosomy, liczba i kształt chromosomów jest cechą charakterystyczną dla gatunku, u człowieka jest ich 46- 23 pary:Zestaw chromosomów w komórce ciała organizmu danego gatunku jest nazywany kariotypem.

b)mitochondrium – utleniając związki organiczne dostarcza komórce energię- tu zachodzi tlenowe oddychanie komórkowe; reakcje te zachodzą w błonie wewnętrznej, wielkość kilka mikrometrów (jak małe bakterie);

powstała energia jest magazynowana w ATP- adenozynotrójfosforan, związek wysokoenergetyczny magazynujący energię

c) plastydy to chloroplasty, chromoplasty i leukoplasty, występują tylko w komórkach roślinnych

chloroplasty – przeprowadzają proces fotosyntezy, w komórce jest ich kilkadziesiąt, trochę większe od mitochondriów otoczone dwiema błonami, w ich wnętrzu występują grana , czyli stosy spłaszczonych błoniastych pęcherzyków, w nich jest zielony barwni chlorofil wychwytujący energię promieni słonecznchchromoplasty – plastydy , w których znajdują się żółte, pomarańczowe lub czerwone barwniki – nadają kolor np. płatkom kwiatów i owoców, dzięki temu wabią zwierzęta, które zapylają kwiaty i rozsiewają nasiona (obserwacja chromoplastów w owocu papryki)leukoplasty – nie zawierają barwników, a ich zadaniem jest gromadzenie materiałów zapasowych rośliny, najczęściej w postaci skrobi (w ziemniaku)

d)siateczka śródplazmatyczna (retikulum endoplazmatyczne) – system błon plazmatycznych dzielących cytoplazmę, kanały transportowe, miejsce powstawania lipidów i „obróbki” białek

e) wakuola –jest to obszar komórki zawierający wodny roztwór związków chemicznych zwany sokiem komórkowym,magazynuje zbędna substancje i nadaje turgor komórce roślinnej, zajmuje nawet 90% objętości komórki spychając cytoplazmę wraz z

pozostałymi organellami na obrzeża komórki. W płynie wypełniającym wakuolę rozpuszczonych jest wiele substancji np. sole, substancje zapasowe, barwniki, produkty przemiany materii. W wakuolach niektórych roślin znajdują się substancje chroniące je przed roślinożercami.

f) rybosomy – uczestniczą w syntezie białek, czyli łączenie aminokwasów w łańcuchy białkowe, występują na błonach siateczki śródplazmatycznej w pobliżu jądra oraz w cytoplazmie.

g) Aparat Golgiego - jest utworzony przez kilka cystern ułożonych w stos i otoczonych licznymi pęcherzykami, przyłącza do białek reszty cukrowe i bierze udział w ich transporcie, następuje tu synteza niektórych cukrów złożonych

h)) lizosomy- niewielkie (0,05-0,5mikrometrów) pęcherzyki zawierające enzymy rozkładające białka, kwasy nukleinowe, węglowodany i tłuszcze

i) błona komórkowa – oddziela wnętrze komórki od środowiska zewnętrznego, pełni funkcje półprzepuszczalne, jest skuteczną zaporą dla wielu dużych i małych cząsteczek podczas gdy inne swobodnie przez nią przenikają – pełni funkcję transportową, zawiera receptory odbierające sygnały z otoczenia (funkcja informacyjna)zbudowane są z dwóch warstw fosfolipidów i białek, cząsteczka fosfolipidu zbudowana jest z dwóch części które możemy nazwać główką i ogonkiem, główki są ustawione na zewnątrz a ogonki do środka; w warstwach fosfolipidów są zanurzone cząsteczki białek, białka pełnia funkcję informacyjną i transportową;błona jest strukturą dynamiczną, białka mogą się w niej przemieszczać, gromadzić, z czasem są wymieniane na nowe cząsteczki.

j) ściana komórkowa – chroni i nadaje sztywność i kształt komórce, jest łatwo przepuszczalna dla większości cząsteczek nie zawiera receptorów, u roślin zbudowana z celulozy, u zwierząt z chitynyk) cytoplazma – niejedorodna substancja zawierająca dużo wody , w której zawieszone są organelle komórkowe i w której zachodzą różne reakcje chemiczne

Temat : Budowa i funkcja tkanek zwierzęcych.

ZWIERZĘTA – to najliczniejsze królestwo, cudzożywne, ruchliwe, zwykle o budowie tkankowej. Większość z nich to bezkręgowce - 90%.

ORGANIZACJA BUDOWY ORGANIZMÓW:KOMÓRKATKANKANARZĄD (ORGAN)UKŁAD NARZĄDÓWORGANIZMTKANKA – ZESPÓŁ KOMÓREK O PODOBNEJ BUDOWIE WYSPECJALIZOWANYCH DO PEŁNIENIA OKREŚLONYCH FUNKCJI W ORGANIZMIE

TKANKI ZWIERZĘCE:A. NabłonkowaB. Mięśniowa

Gładka Poprzecznie prążkowana szkieletowa Poprzecznie prążkowana serca

C. Łączna Stała

Chrzęstna Kostna Tłuszczowa

Płynna Krew Limfa (chłonka)

D. NerwowaTkanka nabłonkowa

Jedno- lub wielowarstwowa , komórki ściśle przylegające o różnych kształtach (płaskie, sześcienne, walcowate, pokryte niekiedy rzęskami)

Rodzaj Występowanie RolaNabłonek pokrywająco – wyściełający

Tworzy zewnętrzną warstwę skóry, wyściela narządy wewnętrzne np. przewód pokarmowy , oddechowy

Oddziela środowisko zewnętrzne od wnętrza ciała, chroni przed wnikaniem drobnoustrojów, urazami mechanicznymi, działaniem trujących związków chemicznych, utratą wody, jego wytworami są paznokcie , włosy.

Nabłonek zmysłowy Wchodzi w skład receptorów zmysłowych

Uczestniczy w odbieraniu zmian zachodzących w środowisku zewnętrznym lub wewnętrznym organizmu

Nabłonek gruczołowy (wydalniczo – wydzielniczy)

Tworzy gruczoły wydzielania zewnętrznego i wewnętrznego

Wytwarza i usuwa różne wydaliny i wydzieliny np. pot, śluz łój, wodę, hormony, enzymy

Nabłonek rozrodczy Wchodzi w skład gruczołów rozrodczych (jądra, jajniki)

Bierze udział w wytwarzaniu gamet (plemniki i komórki jajowe)

Rysunek:

Tkanka mięśniowa – utworzona jest z komórek mięśniowych (miocytów), mogących się kurzyć i rozkurczać

Rodzaje Występowanie/Rola CharakterystykaMięśniowa gładka W ścianach przewodu

pokarmowego, układu krwionośnego, limfatycznego, moczo – płciowego i oddechowego

Komórki wrzecionowate, ostro zakończone, jednojądrowe, jądro położone centralnie, kurczą się wolno, wolno się męczą, działają niezależnie od woli

Mięśniowa poprzecznie prążkowana szkieletowa

Wraz ze szkieletem stanowi układ ruchu,

Komórki walcowate (cylindryczne), tępo zakończone, wielojądrowe, jądra położone peryferyjnie, występują prążki poprzeczne, pracuje szybko (częstość skurczów duża) i szybko się męczy, praca zależna od woli.

Mięśniowa poprzecznie prążkowana serca

Buduje mięsień sercowy Komórki walcowate , rozgałęzione,, wiele jąder ułożonych centralnie, skurcze rytmiczne, automatyczne, niezależne od woli.

Rysunki

Tkanka łączna- stała- utworzona z żywych komórek i martwej substancji międzykomórkowej- płynna - utworzona z żywych komórek rozproszonych w wieloskładnikowej cieczyRola:- wypełnia przestrzenie pomiędzy innymi tkankami, narządami i układamiZapewnia łączność między nimi , podtrzymuje je i wzmacnia.

Rodzaje Występowanie/Rola CharakterystykaKostna Buduje kości Ma postać zwartej

struktury utworzonej z ułożonych wokół kanałów Haversa blaszek kostnych, tworzących podstawową jednostkę strukturalną kości – osteon.

Chrzęstna Tworzy powierzchnie stawowe kości, przegrodę nosa, więzadła, krążki międzykręgowe, małżowinę uszną, krtań, koniuszek nosa

Zbudowana z komórek chrzęstnych i silnie rozbudowanej substancji międzykomórkowej, zawierającej włókna kolagenowe.

Krew 1. osocze – stanowi główną masę krwi (ok.60%)

2.erytrocyty (krwinki czerwone); komórki krwi zawierające hemoglobinę- czerwony barwnik uczestniczący w transporcie tlenu i CO2;

3. leukocyty (krwinki białe)- niszczą drobnoustroje chorobotwórcze i ciała obce (antygeny)

4. trombocyty (płytki krwi) – uczestniczą w procesie krzepnięcia krwi.

1. płyn, którego90% stanowi woda, a resztę głównie białka, tłuszcze, hormony, enzymy, witaminy, sole mineralne, cukry, aminokwasy, mocznik.Osocze bez fibrynogenu to surowica krwi.Osocze transportuje składniki pokarmowe głównie cukry i białka.2. u ssaków bezjądrowe, u innych kręgowców zawierają jądro, jest ich 4-5mln/mm3 krwi.

3. największe spośród wszystkich krwinek, zawierają jądro, mają zdolność pełzakowatego ruchu i właściwości żerne; jest ich 5-10 tys.4. bezbarwne, bezjądrowe fragmenty komórek, jest ich 150 – 400 tys.

Limfa (chłonka) Naczynia limfatyczne i węzły chłonne

Skład zbliżony do osocza krwi, erytrocytów brak, liczne leukocyty, ma znaczny udział w funkcjach

obronnych organizmu (niszczy drobnoustroje chorobotwórcze0, transportuje substancje odżywcze, głównie tłuszcze.

Tkanka tłuszczowa - komórki tej tkanki gromadzą tłuszcz, który może być wykorzystywany przez organizm jako źródło energii. Tkanka ta występuje pod skórą, a także wokół serca i nerek. Jej głównym zadaniem jest zatrzymywanie ciepła w organizmie. Szczególnie dużo tkanki tłuszczowej mają ludzie otyli.

Rysunki:

Tkanka kostna tkanka chrzęstna

Tkanka nerwowaUtworzona z komórek nerwowych – neuronów, których cechą jest posiadanie wielu wypustek: krótkich – dendrytów i jednego aksonu ( neuryt). Zrębem tkanki nerwowej jest tkanka glejowa, której zadaniem jest odżywianie neuronów i uczestnictwo w ich regeneracji.

Za pomocą dendrytów kontaktują się z receptorami i od nich otrzymują informacje, przewodzą impulsy dośrodkowo.

Za pomocą aksonu p[przewodzą impulsy do efektorów np. mięśni. Przewodzą impulsy odśrodkowo.Rola:Odbiera informacje ze środowiska zewnętrznego i wewnętrznego organizmu, przekazuje je do innych narządów i układów ciała.Dzięki niej odbieramy subiektywne wrażenia oraz świadomie podejmujemy decyzje o dalszym działaniu.Rysunek:

DZIAŁ II – SKÓRA – POWŁOKA ORGANIZMU

TEMAT: Budowa i funkcja skóry.

1. Budowa skóry – rysunek

a. naskórek – zbudowany z kilku warstw komórek – ok. 0,5 mm, składa się z dwóch warstw

- rogowej (zewnętrznej), która składa się z kom. martwych, stale złuszczających się, nie przepuszcza wody- rozrodczej – zbudowana z komórek żywych , jej zadaniem jest wytwarzanie nowych komórek, wytwarza włosy, paznokcie, gruczoły łojowe, potowe i inne, wytwarza barwnik melaninę- która nadaje skórze barwę i chroni przed szkodliwym działaniem promieni słonecznych (ultrafioletowych). U niektórych ludzi brak barwnika – albinizm (bielactwo).Komórki naskórka produkują białko zwane keratyną, które nadaje skórze wytrzymałość mechaniczną, jest ono nierozpuszczalne w wodzie, dzięki czemu skóra jest wodoszczelna. Z keratyny zbudowane są włosy i paznokcie.

b. skóra właściwa – 2mm grubości, zbudowana z włókien tkanki łącznej zawierającej białko kolagen zapewniające jej rozciągliwość i wytrzymałość, znajdują się tu naczynia krwionośne, limfatyczne, włókna nerwowe i miliony ich zakończeń zwanych receptorami, a także włosy i gruczoły

c. warstwa podskórna – jest zbudowana z tkanki tłuszczowej oraz innych rodzajów tkanki łącznej, stanowi ochronę przed urazami mechanicznymi i termoizolacyjną.

ROLA SKÓRY1. Pośredniczy w wymianie informacji między środowiskiem zewnętrznym i

wewnętrznym (funkcja izolacyjna).2. Bariera dla mikroorganizmów.3. Chroni przed szkodliwymi czynnikami środowiska i urazami mechanicznymi.4. Bierze udział w termoregulacji – utrzymaniu stałej temperatury ciała.(gruczoły potowe

i naczynia krwionośne – rozszerzanie i zwężanie)5. Reguluje gospodarkę wodną i mineralną organizmu.

6. Tworzy witaminę D z prowitaminy D pod wpływem promieni słonecznych, wit D jest niezbędna do prawidłowego rozwoju kości, ponieważ wzmaga wchłanianie wapnia z pobieranego pokarmu.

7. Jest narządem czucia - odbiera wrażenia dotyku, ucisku, ciepła, zimna, bólu.(Najwięcej receptorów czuciowych jest w opuszkach palców. Daktylogram – odcisk utrwalający na papierze linie papilarne opuszki palca, daktyloskopia – metoda pozwalająca ustalić tożsamość osoby na podstawie daktylogramów)

8. Uczestniczy w procesie wydalania i w wymianie gazowej.9. Gruczoły łojowe wydzielają łój, który uelastycznia skórę i włosy, ma właściwości

bakteriobójcze, podobnie jak pot, zabezpiecza przed nadmiernym parowaniem.

Gruczoły potowe dzielimy je na dwie grupy:

gruczoły ekrynowe, uchodzące bezpośrednio na powierzchnię skóry, rozmieszczone są wszędzie prawie równomiernie (jest ich trochę więcej na dłoniach i podeszwach stóp).

gruczoły apokrynowe, uchodzące do mieszków włosowych, występują jedynie pod pachami w okolicach narządów płciowych i odbytu. Uaktywniają się one w czasie dojrzewania płciowego. Wydzielają pot tylko pod wpływem bodźców emocjonalnych. Wydzielina ich zawiera swoiste substancje wonne decydujące o zapachu indywidualnym i rasowym.

Pot jest płynem o odczynie kwaśnym, złożonym głównie z wody (98%); ponadto zawiera on ok 0,8% roztworu fizjologicznego NaCl oraz niewielką ilość mocznika, kwasu moczowego i amoniaku.

U kobiet na klatce piersiowej znajdują się gruczoły mlekowe powstałe z przekształconych gruczołów potowych.

TEMAT: HIGIENA I CHOROBY SKÓRY

Jak zadbać o zdrowie skóry?

Mycie całego ciała Staranne wycieranie skóry , bo parująca woda prowadzi do jej wysuszenia i

pękania Nie używać cudzych ręczników, nożyczek do paznokci, grzebienia Nosić odpowiednie ubranie i obuwie Przebywanie na słońcu

Dolegliwości skóry

1. Trądzik pospolity, pojawia się , gdy gruczoły łojowe produkują nadmierną ilość łoju, który zatyka ich ujścia.

2. Łupież – nadmierne złuszczanie się naskórka.3. Alergie skórne, czyli nadwrażliwość skóry na niektóre substancje, na przykład

składniki kosmetyków. Objawy – swędzenie, zaczerwienienie, wypryski.

Choroby skóry

1. Czyraki, czyli ropne zapalenie mieszka włosowego.2. Grzybice – choroby powodowane przez grzyby.3. Opryszczka – choroba wirusowa, rozwija się zwykle na wargach.4. Świerzb – wywołany przez roztocz (pajęczak) świerzbowiec . Objawia się

zaczerwienieniem i swędzeniem skóry.5. Wszy – pasożyty, niewielkie bezskrzydłe owady, żywiąc się krwi, powodują

uszkodzenie skóry i silne swędzenie

OPARZENIA I ODMROŻENIA: str.194Oparzenia - polega na uszkodzeniu skóry i tkanek pod nią leżących na skutek działania wysokiej temperatury, substancji chemicznych, a także prądu elektrycznego i promieniowania jonizującego.Rodzaje:

termiczne słoneczne chemiczne elektryczne

Objawy: zaczerwienienie skóry obrzęk uczucie pieczenia pęcherze ból

Postępowanie1. Oparzoną część ciała schłodzić zimną, bieżącą wodą2. usunąć (rozciąć) odzież i biżuterię3. nie wolno stosować maści ani kremów4. założyć jałowy opatrunek lub hydrożel5. udać się do lekarza lub wezwać pogotowie

Odmrożenie – to miejscowa zmiana w tkankach pod wpływem działania na nie niskiej temperaturyObjawy:

skóra blada, zimna mrowienie upośledzenie ruchów i czucia

Postępowanie:1. stopniowo ogrzewać uszkodzoną część ciała (np. dłońmi, ciepłą wodą)2. Usunąć mokrą odzież

3. Nie masować ani nie nacierać śniegiem4. Założyć jałowy suchy opatrunek.5. Okryć poszkodowanego kocem.6. Podawać ciepłe płyny do picia

SKALECZENIA (zranienia)

Ranami określa się przede wszystkim zewnętrzne skaleczenia, w których uszkodzeniu ulega ciągłość skóry i struktur podskórnych. Skaleczenie naczyń krwionośnych powoduje krwawienie. Małe ranki oraz krwawienia zdarzają się często, ale przeważnie goją się bez problemu.

Powikłania

Drobnoustroje chorobotwórcze wnikają przez zranioną skórę do tkanek. Może to wywołać miejscową infekcję, a w ciężkich przypadkach prowadzić do zakażenia krwi. Uszkodzenie większego naczynia krwionośnego może grozić wykrwawieniem się.

Postępowanie1. Oczyścić ranę.(wodą , pęsetą – ciała obce)2. Zatamować krwotok.3. Użyć środków dezynfekujących (jodyna, jałowy opatrunek.4. Założyć jałowy opatrunek.5. W przypadku dużych ran udać się do lekarza.

DZIAŁ III – UKŁAD RUCHU

TEMAT: BUDOWA I ROLA SZKIELETU CZŁOWIEKA.

Rola:a. podporowa, pozwala utrzymać pionową postawę ciałab. ochronna (chroni narządy: mózg, rdzeń kręgowy, płuca, serce)c. razem z mięśniami stanowi układ ruchud. jest magazynem soli mineralnych.

Zbudowany z tkanki chrzęstnej i kostnej, do 25 roku życia podlega wzrostowi i kostnieniu.

Budowa szkieletuA. osiowy: czaszka i kręgosłup, klatka piersiowa; B. kończyn: górnych i dolnychC. pasów (obręczy) kończyn: barkowy i miednicowy

CZASZKA:a. MÓZGOCZASZKA: kość czołowa, 2 ciemieniowe. Potyliczna, 2 skroniowe, sitowa i

klinowa; rola – chroni mózgb. TRZEWIOCZASZKA: k, nosowe, jarzmowe, szczęka górna, żuchwa (szczęka dolna)-

ruchoma; rola – pobieranie i przetwarzanie pokarmu, ochrona narządów zmysłu

KRĘGOSŁUP Kręgi szyjne -7 Piersiowe-12 Lędźwiowe 5 Krzyżowe -5 Ogonowe(guziczne) – 4-5 łącznie 33-34 kręgi

Rola – chroni rdzeń kręgowy, podpiera ciało i dźwiga jego cięzar

Jest podwójnie esowato wygięty, dzięki tym krzywiznom jest on bardziej stabilny i wytrzymały jako oś i podpora ciała.Między kręgami są krążki międzykręgowe(dyski), które amortyzują wstrząsy i uniemożliwiają wzajemne uszkadzanie się kości, poprawiają zdolność zginania kręgosłupa i jego wytrzymałość mechaniczną.

Budowa kręgu – rysunek

Dwa pierwsze kręgi kręgosłupa mają odmienną budowę: 1-szy to atlas (dźwigacz) – brak trzonu, 2 – i to obrotnik, ma ząb na trzonie wchodzący w miejsce trzonu dźwigacza, umożliwia to obrót głowy.

KLATKA PIERSIOWA:

Żebra – 12 par połączone z przodu z mostkiem a z tyły z kręgami piersiowymi.Rodzaje żeber:

a. prawdziwe – 7 par – łączą się bezpośrednio z mostkiem, b. rzekome – 3 pary – zrastają się najpierw z sobą a potem zrastają z mostkiemc. wolne – 2 pary – nie zrastają się z mostkiem

Rola klatki piersiowej:a. chroni płuca i serceb. bierze udział w oddychaniu.

KOŃCZYNA GÓRNAA. k. ramieniowaB. k. przedramienia: łokciowa i promieniowaC. k. nadgarstkaD. k. śródręczaE. k. palców – paliczki, 4x3 paliczki, 1x2 paliczki (kciuk)

Rola: umożliwia wykonywanie precyzyjnych ruchów, ma zdolności chwytne

KOŃCZYNA DOLNA:

a. k. udowab. k. podudzia: piszczelowa (goleniowa) i strzałkowac. k. stępud. k. śródstopiae. paliczki

Rola: umożliwia poruszanie się

PAS BARKOWY (OBRĘCZ BARKOWA)a. łopatkab. obojczykRola: podtrzymuje kończynę górną

PAS MIEDNICWY (OBRĘCZ MIEDNICZNA):

a. k. biodroweb. k. łonowe. c. k. kulszowed. k. krzyżowa

Rola: podtrzymuje kończynę dolną

RODZAJE KOŚCI:A. długie: udowa, piszczelowa, strzałkowaB. krótkie: k. nadgarstka, śródręczaC. płaskie: łopatka, mostek, k. biodroweD. różnokształtne: k. trzewioczaszki, kręgi

BUDOWA FIZYCZNA KOŚCIRysunek:

Pokryta jest okostną, w której przebiegają nerwy oraz naczynia krwionośne dostarczające pokarm i tlen. Zawiera komórki kościotwórcze, które odgrywają ważna rolę w procesie wzrostu i regeneracji kości.Nasady zbudowane są z istoty gąbczastej, a ona z tkanki kostnej tworzącej wiązki zwane beleczkami kostnymi. Pomiędzy nimi występują duże przestrzenie co sprawia, że jest wytrzymała na urazy i lekka, a trzon z istoty zbitej , która chroni jamę szpikową. Istot zbita zawiera dużo fosforanu wapnia, dzięki czemu kość jest sztywna i odporna na złamania.W istocie gąbczastej i zbitej kości znajdują się żywe komórki, dzięki czemu kości mogą rosnąć wraz z organizmem i odtwarzać się po uszkodzeniu.Jama szpikowa wypełniona jest szpikiem żółtym, wytwarza komórki tłuszczowe.Czerwony szpik kostny znajduje się w nasadach kości długich oraz w kręgach, mostku i żebrach, wytwarza komórki krwi. U noworodków i niemowląt we wszystkich kościach występuje szpik kostny czerwony.Rurowata budowa trzonu zapewnia kości lekkość, odporność na zgniatanie oraz rozciąganie.

SKŁAD CHEMICZNY KOŚCIA. związek organiczny osseina (zawiera dużo kolagenu) nadająca kości

elastyczność i giętkość; doświadczenie – spalić kość ; obserwacja-kość jest twarda i krucha jak pumeks, wniosek: z kości została wypalona osseina nadająca elastyczność, pozostały w niej tylko sole mineralne nadające kości twardość

B. związki nieorganiczne – sole mineralne nadające kości twardość i wytrzymałość; doświadczenie: umieścić kość w kwasie (ocet), obserwacja – kość staje się giętka, miękka; wniosek - z kości zostały wypłukane sole mineralne sole mineralne, została osseina

RODZAJE POŁĄCZEŃ KOŚCI

A. nieruchome np. szwy w czaszceB. półruchome – chrząstkozrosty np. połączenie żeber z mostkiem, spojenie łonoweC. ruchome – stawy

1. kuliste – umożliwiają ruchy w wielu płaszczyznach i ruchy obrotowe np. staw barkowy i biodrowy, wypukła powierzchnia kości tworzy główkę, a wklęsła panewkę

2. zawiasowe – umożliwiają ruch w jednej płaszczyźnie np. staw łokciowy, kolanowy

3. siodełkowe – ruch w dwóch płaszczyznach np. nadgarstkowo – śródręczy kciuka

4. płaskie – płaskie powierzchnie kości wykonują ruch ślizgowy np. stawy występujące między kośćmi nadgarstka, a także w stopie.

BUDOWA STAWURysunek

Staw jest zbudowany z zakończeń kości pokrytych elastyczną chrząstką, otoczonych torebką stawową. Wnętrze torebki wypełnia płyn, zwany mazią stawową, który zmniejsz tarcie powierzchni stawowych kości. W większości stawów występują też więzadła stawowe, wzmacniające torebkę stawową. Taka budowa sprawia, że stawy są wytrzymałe a ruchy w stawie płynne.

TEMAT: URAZY UKŁADU RUCHU – PIERWSZA POMOC

ZŁAMANIE

Złamania polegają na przerwaniu ciągłości tkanki kostnej.

Złamania dzielimy na:

zamknięte, gdy skóra wokół złamanej kości jest nienaruszona otwarte, gdy dochodzi do rozerwania skóry a kość może zostać narażona na

zanieczyszczenia z zewnątrz

Objawami złamania mogą być:

ból, obrzęk i zasinienie nasilające się przy uciśnięciu lub próbie poruszenia kończyną trudności w poruszaniu uszkodzoną kończyną deformacja kształtu kończyny w przypadku złamań otwartych widoczne odłamy kostne

Pierwsza pomoc w przypadku złamań polega na:

unieruchomieniu miejsca złamania wraz z przynajmniej dwoma sąsiednimi stawami (poniżej i powyżej miejsca złamania)

zatamowaniu krwawienia w przypadku złamań otwartych

ZWICHNIĘCIA

Zwichnięcie jest to uszkodzenie stawu, w którym doszło do chwilowej bądź trwałej utraty kontaktu powierzchni stawowych. Zwichnięciu może towarzyszyć uszkodzenie struktur wewnątrzstawowych (więzadeł, chrząstki) oraz naciągnięcie bądź rozerwanie torebki stawowej. Zwichnięcia dzielimy na urazowe, nawykowe lub wrodzone.

Objawy:

-ból,

-obrzęk oraz usztywnienie stawu.

Postępowanie w razie zwichnięcia.

Przede wszystkim nie dopuszczalne jest poruszanie stawem i jego nastawianie!. Należy niezwłocznie unieruchomić staw w pożądanym przez poszkodowanego miejscu tj. takim które sprawia mu najmniejszy ból. Jeśli chory odczuwa dokuczliwy ból można podać mu środki przeciwbólowe. Można również zastosować zimne kompresy w celu złagodzenia bólu. Po zapewnieniu doraźnej pomocy należy jak najszybciej przetransportować chorego do szpitala najlepiej w pozycji leżącej).

SKRĘCENIASkręcenie jest to naderwanie więzadła, czyli mocnego, elastycznego pasa tkanki wiążącej staw.

Objawy

Ból w stawie. Zaczerwienienie i obrzęk. Ograniczone ruchy lub niemożność poruszania wskutek bólu. Przebarwienie. W poważnych przypadkach zniekształcenie stawu.

Zastosuj leczenie, na które składają się następujące czynniki:- Odpoczynek. Oszczędzaj skręcony staw, starając się jak najmniej go używać.- Lód. W celu zmniejszenia obrzęku zastosuj okłady z lodu, zwłaszcza tuż po skręceniu.- Ucisk. Owiń mocno staw bandażem elastycznym.- Uniesienie. Unieś uszkodzony staw powyżej poziomu serca, aby zmniejszyć ból i obrzęk.

SKRZYWIENIA KRĘGOSŁUPA

A. KIFOZA (piersiowa, krzyżowa) – kręgosłup wygięty do tyłu (część krzyżowa)B. Lordoza – kręgosłup wygięty do przodu (część szyjna, lędźwiowa)C. Skolioza – boczne skrzywienie kręgosłupa

Przyczyny patologicznych skrzywień kręgosłupa

- Plecak

Istotną przyczyną skrzywienia może być noszenie plecaka tylko na jednym ramieniu. Pomagać może rozłożenie siły napierającej na ramiona zamiast kumulowania go w jednym miejscu.

- Zła postawa przy siedzeniu

Kręgosłup może krzywić również zgarbiona postawa przy np. odrabianiu lekcji czy graniu na komputerze.

- Praca i ćwiczenia jednostronne

Ćwiczenia takie jak gra w tenisa i prace wykonywane jedną stroną ciała również są częstą przyczyną skrzywień.

- Noszenie ciężarów

Dźwiganie dużych ciężarów obciąża nas i krzywi nam kręgosłup.

- Praca w pozycji pochylonej

Pracując w schyleniu wyginamy nasz kręgosłup i krzywimy go.

PŁASKOSTOPIE - zniekształcenie stopy polegające na obniżeniu się jej fizjologicznych sklepień, w wyniku czego staje się ona płaska. Stopa o prawidłowej budowie nie dotyka podłoża całą powierzchnią. Jej kości układają się w łuk. Przy płaskostopiu prawie cała stopa przylega do podłoża. Kości w takiej stopie ułożone są w linii prostej.

Przyczyny - noszenie niewłaściwego obuwia lub nadwaga.

Skutki - prowadzi do powstawania przewlekłych stanów zapalnych torebek i więzadeł stawowych stopy, jej obrzęku i bolesności utrudniających, niekiedy nawet uniemożliwiających, stanie i chodzenie. Wynikiem płaskostopia poprzecznego często jest paluch koślawy.

Leczenie - gimnastyka (np. chodzenie boso po piasku), wkładki korekcyjne i obuwie ortopedyczne, w ciężkich przypadkach wymagane jest leczenie operacyjne.

CHOROBY APARATU RUCHU

KRZYWICA – to choroba rozwijająca się najczęściej u dzieci. Powoduje ją zbyt mała ilość Wit. D3 i soli mineralnych dostarczanych do organizmu.Objawy:- słabe i zniekształcone kości- Kończyny wykrzywiają się (nogi szpotawe, lub koślawe)- żebra mają nieprawidłowy kształt, co utrudnia ruch klatki piersiowej podczas wymiany gazowej

SPOSOBY ZAPOBIEGANIA- przebywanie na słońcu- spożywanie produktów zawierających dużo wapnia oraz witaminy D3

OSTEOPOROZA – polega na stopniowym zanikaniu substancji mineralnych budujących kości

Osteoporoza to choroba polegająca na osłabieniu układu kostnego człowieka, choroba ta nie dotyczy tylko i wyłącznie kobiet w okresie przekwitania, ale także mężczyzn, a nawet młodych ludzi. Schorzenie to charakteryzuje się niską masą kostną, upośledzoną architekturą kości, a to z kolei prowadzi do ich osłabienia i większej podatności na złamania.

CHOROBY REUMATYCZNE – są to różnego typu schorzenia, powodujący zmiany w stawach. Jedną z przyczyn tych chorób jest nieprawidłowy przebieg reakcji obronnych, podczas których cześć komórek organizmu atakuje własne tkanki łączne. Wywołuje to stan zapalny, którego objawami są między innymi obrzęk, zaczerwienienie, ból i zniekształcenie stawów. Skutkiem są trudności w poruszaniu się.Leczenie – środki przeciwbólowe, przeciwzapalne oraz ćwiczenia pozwalające zachować sprawność ruchową.

TEMAT: BUDOWA, PODZIAŁ, DZIAŁANIE MIĘŚNI.

Rola mięśni: 1. Wprawiają szkielet w ruch poprzez naprężanie ścięgien przyczepionych do

kości.2. Budują narządy wewnętrzne np. jelito, żołądek, serce.3. Przepona – płaski mięsień oddzielający klatkę piersiową od jamy brzusznej

bierze udział w oddychaniu.4. Mięśnie mimiczne wyrażają nasze nastroje

Budowa|:Mięsień składa się z brzuśca i ścięgien. Gdy więcej brzuśców, to mięsień dwugłowy, trójgłowy. Brzusiec składa się z włókien mięśniowych – miofibryli, a one z włókien białkowych: aktyny i miozyny, które mają zdolność do kurczenia się. Do każdego włókna mięśniowego docierają zakończenia komórek nerwowych. To one przekazują impuls, pod wpływem którego rozpoczyna się skurcz mięśnia.

DziałanieMięśnie mogą się jedynie kurczyć i ciągnąć przyczepioną do nich kość. Nie mogą jej popychać. Dlatego występują zwykle w parach, jako mięśnie antagonistyczne, czyli działające przeciwnie względem siebie. Np. Mięsień dwugłowy kurcząc się , powoduje zgięcie ręki, natomiast trójgłowy kurcząc się umożliwia jej prostowanie.Większość ruchów jest efektem współdziałania wielu mięśni. Zwykły spacer wymaga zaangażowania ponad 200 rozmaitych mięśni.

Podział mięśni Ze względu na budowę

1. gładkie2. poprzecznie prążkowane szkieletowe3. poprzecznie prążkowane serca

ze względu na położenie1. mięśnie głowy np. żwacz(ruchy szczęki), mimiczne, okrężny oka –

poruszają oczami, językiem, żuchwą, odpowiadają za mimikę2. szyi – pozwalają na obracanie i pochylanie głowy

3. klatki piersiowej np. mięsień piersiowy większy– biorą udział w ruchach oddechowych oraz poruszaniu rękami

4. brzucha np. skośny i prosty brzucha – pracują przy ruchach oddechowych, pomagają zachować pionową postawę ciała

5. grzbietu np. najszerszy grzbietu – pracują przy obracaniu ramion oraz przy ruchach łopatek i żeber, umożliwiają zachowanie pionowej postawy ciała

6. kończyn dolnych np. mięsień trójgłowy i czworogłowy uda, brzuchaty łydki, pośladkowe, uda (umożliwiają utrzymanie pionowej postawy ciała oraz przemieszczanie się)

7. kończyn górnych np. naramienny, trójgłowy i dwugłowy ramienia. Ze względu na funkcje

a. zginacze i prostowniki np. dwu i trójgłowy ramieniab. przywodzące i odwodzące np. palcówc. zwieracze i rozwieracze np. odbytu, cewki moczowej

mięsień krawiecki –najdłuższy mięsień ciała człowieka, udo

DZIAŁ IV - UKŁAD POKARMOWY

TEMAT: SKŁADNIKI POKARMOWE I ICH ROLA W ORGANIZMIE.

SKŁADNIKI POKARMOWEA. ORGANICZNE: BIAŁKA, CUKRY, TŁUSZCZE, WITAMINYB. NIEORGNICZNE: WODA, SOLE MINERALNE

BIAŁKA

Zbudowane z aminokwasów – 20 różnych, które mogą tworzyć długie łańcuchy składające się z setek a nawet tysięcy cząsteczek.

Organizm człowieka rozkłada spożywane białka na pojedyncze aminokwasy. Następnie wykorzystuje je do wytwarzania własnych białek potrzebnych mu do prawidłowego funkcjonowania.

Rola A. główny budulec organizmu,B. Źródło energii w warunkach głodu, z 1grama białka – 17,2 kJ, czyli

4,1kcal energiiInne:

Wchodzą w skład błon komórkowych Umożliwiają poruszanie się Odpowiadają za zwalczanie drobnoustrojów chorobotwórczych – przeciwciała. Jako enzymy, przyspieszają przebieg reakcji chemicznych – są biokatalizatorami. Uczestniczą w transporcie niektórych substancji do każdej komórki organizmu np.

hemoglobina – tlen

Podział białeka. pełnowartościowe – zawierają wszystkie aminokwasy, są pochodzenia zwierzęcego

jak mleko, jaja, mięsob. niepełnowartościowe – nie zawierają wszystkich aminokwasów, są pochodzenia c. roślinnego jak bób, fasola, soja, groch

Dzienne zapotrzebowanie – 10 -14 % masy pożywienia.

Skutki niedoboru:- zahamowanie wzrostu i rozwoju organizmu

WĘGLOWODANY (CUKRY)

Podział:a. proste: glukoza, fruktoza, b. dwucukry: sacharoza, laktozac. wielocukry: skrobia, celuloza, glikogen, chityna

Rola:1. Źródło energii: z 1 grama – 4, 1 kcal (glukoza)2. Materiał zapasowy (skrobia, glikogen)3. Celuloza wzmaga ruchy robaczkowe (perystaltyczne ) przewodu pokarmowego,

ułatwia wydalanie kału

Dzienne zapotrzebowanie – 55 – 60 % masy pożywienia

Skutki niedoboru:- brak energii, osłabienie, apatia

Nadmiar – odkłada się w wątrobie w postaci glikogenu lub przekształca się w tłuszcz i odkłada pod skórą prowadząc do nadwagi.

Występowanie – owoce, warzywa, makarony, pieczywo, słodycze

Wykrywanie skrobi – za pomocą jodyny, jad zabarwia skrobię na niebiesko.

TŁUSZCZE (LIPIDY)

Budowa – glicerol i kwasy tłuszczowe

Rola:1. Źródło energii – z 1g 9, 3 kcal (38,9 kJ)2. Składnik błon komórkowych.3. Materiał zapasowy (wchodzą w skład komórek tkanki tłuszczowej).

PodziałA. roślinne, zawierają kwasy tłuszczowe nienasyconeB. zwierzęce, zawierają kwasy tłuszczowe nasycone

WystępowanieA. Nasiona lnu, słonecznika, rzepaku, soja, orzechy, oliwa, olejB. Masło, smalec, słonina

Dzienne zapotrzebowanie – 25- 30% masy pożywienia

Skutki niedoboru - choroby wywołane brakiem witamin rozpuszczalnych w tłuszczach

Nadmiar – nie jest dla nas korzystny, gdyż są trawione i wchłaniane o wiele dłużej od cukrów, gromadzą się w ciele, prowadzą do otyłości.

Wykrywanie tłuszczów – rozgnieść niewielką ilość pokarmu w papierowej serwetce lub chusteczce higienicznej, gdy pojawi się tłusta plama – obecność tłuszczów.

WITAMINYZwiązki organiczne pobierane z pokarmem lub wodą , nazwę wprowadził polski uczony Kazimierz Funk. Wytwarzane przez rośliny lub bakterie.

Rola:Regulują procesy zachodzące w organizmie.

PodziałC. rozpuszczalne w tłuszczach – są magazynowane w organizmie, ich nadmiar

powoduje groźne zatrucia i uszkodzenia wątroby, są to A, D, E, KD. rozpuszczalne w wodzie – nie są magazynowane w organizmie, ich nadmiar

nie jest dla nas groźny, są to B, C, PP, H

Nadmiar lub niedobór witamin prowadzi do chorób zwanych awitaminozami.

TabelaWitamina Występowanie Znaczenie Skutki niedoboru

A Żółte owoce i warzywa (marchew), masło, tran, jaja, sery

Bierze udział w procesie widzenia, prawidłowym funkcjonowaniu skóry, zapewnia

Kurza ślepota – złe widzenie o zmroku, zahamowanie wzrostu, choroby skóry

wzrost i rozwójD Wątroba, tran, ryby, masło,

jaj, może być wytwarzana w organizmie człowieka

Reguluje ilość wapnia i fosforu w organizmie, odpowiada za prawidłową budowę kości

Osteoporoza, krzywica

E Mleko, mięso, jaja, oleje jadalne, warzywa liściaste

Zapewnia prawidłową pracę mięśni, układu nerwowego, zapobiega starzeniu się, łagodzi zmęczenie

Osłabienie i zanik mięśni, uszkodzenie krwinek czerwonych, niedokrwistość

K Zielone warzywa liściaste, wątroba, mleko

Wspomaga krzepnięcie krwi i gojenie się złamań kości

Skłonność do krwawień, zaburzenia krzepnięcia krwi, krwotoki

B1 Mięso, wątroba, drożdże, chleb razowy, ziarna zbóż

Wpływa na przemiany węglowodanów i tłuszczów, warunkuje prawidłowe funkcjonowanie tkanki nerwowej, przewodu pokarmowego, serca, na utlenianie biologiczne

Choroba beri – beri (zapalenie i degeneracja nerwów, niewydolność serca, zanik mięśni), brak łaknienia

B2 Jaja, ser, mięso, wątroba, drożdże, pszenica

Wpływa na przemianę glukozy i aminokwasów, pobudza wzrost i ogólną odporność organizmu

Zajady (pękanie śluzówki w kącikach ust), łojotokowe zapalenie skóry

B6 Wątroba, drożdże, pszenica, fasola, orzechy, soja

Uczestniczy w przemianie białek, wpływa na odporność organizmu

Drgawki, nadmierna pobudliwość, choroby skory, zaburzenia przemiany białek

B9-kwas foliowy

Warzywa liściaste, drożdże, wątroba

Pobudza wytwarzanie krwinek czerwonych, wpływa na funkcjonowanie układu nerwowego

Niedokrwistość, czyli anemia, wypadanie włosów, zahamowanie wzrostu

B12 Wątroba, mięso, jajka, mleko, ryby

Pobudza wytwarzanie krwinek czerwonych

Niedokrwistość – anemia złośliwa spowodowana nieprawidłową produkcją hemoglobiny, uszkodzenie układu nerwowego

C owoce cytrusowe, pietruszka, porzeczka, dzika róża, surowe warzywa

Zwiększa odporność, przyspiesza gojenie się ran, ma właściwości bakteriobójcze

Szkorbut: owrzodzenie dziąseł, wypadanie zębów, krwawienie z błon śluzowych, pękanie drobnych naczyń krwionośnychObniżenie odporności organizmu

H Wątroba, drożdże, mleko, żółtko jaja, warzywa strączkowe, banany

Wpływa na zdrowie skóry i włosów, bierze udział w wytwarzaniu kwasów tłuszczowych, przemianach aminokwasów i cukrów

Zapalenie skóry i jelit, bóle mięśni

PP Wątroba, mięso, ryby, soja, niewielkie ilości wytwarzane są w organizmie człowieka

Udział w oddychaniu komórkowym, wpływa na prawidłowe działanie przewodu pokarmowego, układu nerwowego

Pelagra – zapalenie skóry i śluzówki jamy ustnej, kłopoty z pamięcią, zaburzenia czynności przewodu pokarmowego

SOLE MINERALNE stanowią 4% masy ciałaRola:

5. Są składnikiem budulcowym (kości, zęby).6. Regulują procesy zachodzące w organizmie.

Podział:

D. MAKROELEMENTY – pierwiastki występujące w dużych ilościach, pełnią funkcję budulcową i regulują pracę narządów wewnętrznych, są to: C, H, O, N, S, P, Ca,, Na, K, Cl, Mg

E. MIKROELEMENTY –występują małych ilościach, wchodzą w skład enzymów, które wpływają na przebieg wielu reakcji chemicznych, są to Fe, J, F, Zn, Cu, Mn, Co

TABELAPierwiastek Występowanie Znaczenie Skutki niedoboru

MAKROELEMENTYFosfor Większość

produktów spożywczych

Składnik kości i zębów

Krzywica, próchnica, bóle mięśni

Wapń Mleko, sery, jaja Składnik kości i zębów, umożliwia prawidłową pracę serca oraz mięśni

Próchnica zębów, osłabienie kości, zaburzenia pracy serca

Magnez Rośliny strączkowe, pestki dyni, banany, orzechy, kakao

Wpływa na przemianę cukrów, witaminy C, umożliwia pracę układu nerwowego i serca

Zaburzenia pracy serca, migreny

Chlor Sól kuchenna Wraz z jonami wapnia i fosforu wpływa na równowagę osmotyczną (wodnomineralną), ciśnienie krwi

MIKROELEMENTYŻelazo Mięso, nasiona rośli

strączkowychSkładnik hemoglobiny, która umożliwia transport tlenu

anemia

Jod Ryby morskie Bierze udział w wytwarzaniu hormonów potrzebnych do wzrostu człowieka, rozwoju mózgu i układu nerwowego

Zaburzenia wzrostu, choroby układu nerwowego

Fluor Herbata, nasiona roślin strączkowych, ryby morskie

Wzmacnia kości i szkliwo zębów, zapobiega próchnicy

Próchnica zębów

WODA – stanowi 60% masy dorosłego człowieka

Rola:1. Jest rozpuszczalnikiem, rozpuszcza cukry, część witamin dzięki czemu można

je transportować do komórek.

2. Pomaga regulować temperaturę ciała – termoregulacja.3. Umożliwia przebieg wszystkich reakcji chemicznych w organizmie.4. Pomaga w usuwaniu szkodliwych produktów przemiany materii.

Zapotrzebowanie organizmu człowieka na wodę 2,5 – 3 litrów. Zależy od temperatury otoczenia, wykonywanej pracy, zjedzonego pokarmu.Większość cześć wody przyjmujemy w postaci płynów.Woda występuje w dużych ilościach w Świerzych warzywach, owocach, a także chlebie, mięsie.

TEMAT: BUDOWA I ROLA UKŁADU POKARMOWEGO.

Odżywianie – to dostarczanie składników pokarmowych do wszystkich komórek ciała.

Zadania układu pokarmowego:1. rozdrabnianie i nawilżanie pokarmu2. trawienie, czyli rozkład chemiczny substancji odżywczych na związki o

prostszej budowie pod wpływem enzymów3. wchłanianie do krwi związków otrzymanych w procesie trawienia4. usuwanie niestrawionych resztek pożywienia w postaci kału.

Przewód pokarmowy tworzą: jama ustna z językiem i zębami gardło przełyk żołądek jelito cienkie, jego pierwszy odcinek to dwunastnica jelito grube

W skład układu pokarmowego wchodzą dodatkowo gruczoły trawienne:

ślinianki wątroba trzustka

JAMA USTNARola – pobieranie, mechaniczne rozdrabnianie pokarmu (proces fizyczny, rozdrobniony pokarm nie zmienia swoich właściwości), mieszanie go ze śliną, wstępne trawienie cukrów

Zęby - 2 garnitury w ciągu życia: mleczne -20 (brak przedtrzonowych) i stałe -32- rodzaje:

siekacze – 2( w jednej ćwiartce w sumie 8)- do odgryzania kęsówkły- 1(4)- do rozgryzania pokarmuprzedtrzonowe -2 (8) –do rozcierania i miażdżenia pokarmutrzonowe -- (12) – do rozcierania i miażdżenia pokarmu

- wzór zębowy

- budowa zębaRysunek

Miazga bierze udział w odżywianiu zęba i wytwarza szkliwo, które go pokrywa.Język - miesza pokarm ze śliną- umożliwia jego przesuwanie do gardła i przełyku- zawiera kubki smakowe rozróżniające smaki: słodki, słony, kwaśny, gorzki

Ślinianki3 pary gruczołów: przyuszne, podżuchwowe, podjęzykowe, wydzielają ślinę

Ślina: - nawilża kęsy

- ułatwia przesuwanie pokarmu- zawiera enzym amylazę ślinową (ptialinę), która rozpoczyna trawienie cukrów złożonych – skrobi na cukry o prostszej budowie- ma właściwości bakteriobójcze

GARDŁO- wspólny odcinek przewodu pokarmowego i układu oddechowego, połykanie pokarmu, ściany zbudowane z mięsni poprzecznie prążkowanych – połykanie zależne od naszej woli.

PRZEŁYK- umięśniony przewód, którym porcja pokarmu jest transportowana z gardła do żołądka, dzięki ruchom perystaltycznym

ŻOŁĄDEK- rozszerzenie w przewodzie- rozszerzenie w pokarmowym, gdzie pokarm jest gromadzony, mieszany, trawione są białka, wylot z żołądka zamykany jest odźwiernikiem- wydziela

a. enzym pepsynę, która trawi białkab. kwas solny, który zakwasza środowisko, umożliwia działanie

pepsyny, niszy drobnoustroje chorobotwórczec. śluz nawilża pokarm, chroni ścianę żołądka przed działaniem

kwasu DWUNASTNICAPoczątkowy odcinek jelita cienkiego, w którym odbywa się intensywny proces trawienia białek, tłuszczów i cukrów pod wpływem enzymów wydzielanych przez trzustkę, wcześniej tłuszcze są emulgowane przez żółć z wątroby na drobne kropelki

JELITO CIENKIE (4,5 -6 m dł)- końcowy etap trawienia białek, węglowodanów i tłuszczów- wchłanianie mleczka pokarmowego do krwi, powierzchnia wchłaniania jest duża dzięki pofałdowanym ścianom jelita tzw. Kosmkom jelitowym

JELITO GRUBE (okrężnica, esica, odbytnica) – 1,5 m dł. - odsączanie wody z niestrawionych resztek pokarmu i formowanie oraz wydalanie kału- bakterie jelitowe zwane florą jelitową wytwarzają witaminy głównie B i K, które organizm wykorzystuje.(dlatego podczas kuracji antybiotykowej należy pić jogurty, albo połykać specjalne tabletki, aby odtworzyć florę bakteryjną)

Na granicy jelita cienkiego i grubego jest jelito ślepe (wyrostek robaczkowy) – kila cm, jeśli kawałki pokarmu zalegają w nim przez dłuższy czas, może dojść do zapalenia wyrostka robaczkowego, co wymaga interwencji chirurgicznej.

TRZUSTKA- wydziela sok trzustkowy zawierający enzymy trawiące cukry – amylazę trzustkową, tłuszcze - lipazę i białka – trypsynę- wydziela hormony insulinę i glukagon , które regulują poziom cukru we krwi

WĄTROBA –laboratorium chemiczne organizmu (waży 1,5 -2 kg)

- wydziela żółć, która emulguje (rozbija)tłuszcze na drobne kropelki, żółć jest magazynowana w pęcherzyku żółciowym- odtruwa krew ze szkodliwych substancji np. alkoholu (rozkłada go)- przekształca nadmiar glukozy w glikogen i magazynuje go, a następnie rozkłada do glukozy, gdy zaczyna jej brakować- magazynuje żelazo

TRAWIENIE POKARMU – to rozkładanie złożonego pokarmu na proste składniki pod wpływem enzymów (proces chemiczny)

1. jama ustna

cukry złożone…………………………………cukry o prostszej budowie(skrobia) enzym amylaza ślinowa (ptialina)

2. żołądek białka…………………………………………….peptydy

enzym pepsyna u dzieci podpuszczka

3. dwunastnicacukry złożone………………………………. cukry proste

amylaza trzustkowa

białka………………………………….. aminokwasytrypsyna

tłuszcze ……………………………glicerol i kwasy tłuszczowelipaza

Jedna porcja pożywienia, od momentu połknięcia do wydalenia, przebywa w przewodzie pokarmowym około 20 godzin.

ĆwiczenieNapisz, co dzieje się z kanapką złożoną z pieczywa, masła i białego sera w kolejnych odcinkach przewodu pokarmowego.

Narząd Etapy trawienia kanapkiJama ustna Kanapka zostaje rozdrobniona, a powstałe drobiny mieszają się ze śliną,

rozpoczyna się trawienie zawartej w pieczywie skrobi.Przełyk Dzięki ruchom robaczkowym pokarm jest przesuwany do żołądkaŻołądek Białka zawarte w białym serze i maśle ulegają częściowemu strawieniuDwunastnica Wszystkie składniki bułki ulegają trawieniuJelito cienkie Produkty trawienia(cukry proste, aminokwasy, glicerol i kwasy

tłuszczowe) zostają wchłonięte do krwiJelito grube Z niestrawionych resztek pokarmu formowany jest kał

TEMAT: HIGIENA I CHOROBY UKŁADU POKARMOWEGO

Właściwe odżywianie – to stosowanie odpowiedniej diety.Dieta – to sposób odżywiania dostosowany do wieku i indywidualnych potrzeb, wynikających np. z trybu życia, właściwa dieta zapewnia naszemu organizmowi odpowiednich ilości każdego składnika pokarmowego, aby dostarczyć organizmowi odpowiedniej ilości energii.Powinniśmy się odżywiać zgodnie z piramidą zdrowego żywienia.Rysunek:

Czynniki wpływające na zapotrzebowanie energetyczne organizmu:

1. wiek – u dzieci szybko rośnie, największe w wieku dojrzewania, potem stopniowo spada

2. płeć – u mężczyzn większe, niż u kobiet3. rodzaj pracy – większe u osób pracujących fizycznie4. pora roku – zimą większe, niż latem5. klimat – większe w chłodnym klimacie6. stan zdrowia – chorzy więcej witamin, a mniej cukrów i tłuszczów

Energia niezbędna do funkcjonowania organizmu pochodzi z rozkładu substancji odżywczych (cukrów, tłuszczów)Wartość energetyczna-oznacza ilość energii, jaką uzyskamy z określonego pokarmu. Wyrażamy ją w dżulach lub kaloriach.1cal=4,19J1kcal=1000cal

Stanowi ona informację ile energii można uzyskać z utleniania 1grama pokarmu.Wartość energetyczną pokarmu oznacza się mierząc ilość ciepła powstałą w wyniku jego spalania i sprawdzając o ile wytworzona energia cieplna podnosi temperaturę wody.

1 cal to ilość ciepła potrzebna do podniesienia temperatury 1 grama wody o 1stopień Celsjusza.

Zaspokajanie potrzeb energetycznych organizmu zapewnia prawidłową masę ciała, którą można wyznaczyć stosując współczynnik masy ciała –BMI (WMC)

BMI= masa ciała (kg)/wzrost2(m)Poniżej18,5 – niedowaga

18,5 – 24,9 – norma25 – 29,9 –nadwagaPowyżej 30 otyłość

Ciągłe przejadanie się i niewłaściwa dieta obfita w węglowodany i tłuszcze prowadzą do nadwagi, która może być przyczyną różnych chorób np. Nowotwory, nadciśnienie, miażdżyca, cukrzyca, kamica żółciowa, choroby serca, stawów, wady kręgosłupa, płaskostopieNadmierna liczba komórek tłuszczowych powstałych w dzieciństwie sprzyja otyłości w późniejszym wieku.

Niedojadanie prowadzi do utraty masy ciała, w organizmie wyzwala się mniej energii , brak chęci do działania.

Anoreksja (jadłowstręt psychiczny) –odmowa przyjmowania pokarmów spowodowana niską samooceną, choroba o podłożu psychicznym , niezbędna pomoc specjalistów psychologa i psychiatry

Bulimia – osoba nią dotknięta je dużo, po czy w poczuciu winy zmusza się do torsji, ma podłoże psychiczne

Zdrowa żywność – to pożywienie wyprodukowane lub wyhodowane bez użycia nawozów sztucznych i innych środków chemicznych.

Higiena odżywiania się

mycie rąk mycie zębów przechowywać żywność w odpowiednich warunkach (lodówka, zamrażarka,

pasteryzacja, sterylizacja, konserwowanie) myć produkty spożywcze i naczynia sprawdzać termin przydatności do spożycia produktów spożywczych posiłki spożywać regularnie , bez pośpiechu , w odpowiedniej atmosferze jeść 5x w ciągu dnia: śniadanie – 25 % dziennego zapotrzebowania organizmu na

energię, drugie śniadanie - 10%. Obiad – 40%, podwieczorek – 10%, kolacja – 15%, poić około 2 litrów płynu dziennie (woda mineralna, niesłodzone soki, zielona herbata). W każdym posiłku powinny znaleźć się produkty zbożowe, warzywa, owoce, produkty bogate w białko.

Choroby układu pokarmowego:

pasożyty (glistnica, tasiemczyca, włośnica) choroba wrzodowa żołądka wywołana przez chorobotwórcze bakterie Helicobacter

pylori, na tę chorobę zapadają także osoby palące papierosy, nieprawidłowo odżywiające się , nerwowe

zatrucia, czyli zaburzenia w funkcjonowaniu organizmu objawiające się wymiotami, biegunkami, bólami brzuch, gorączką wywołane przez bakterie z rodzaju Salmonella znajdującą się w mięsie, drobiu, jajach, zatrucia mogą być też wywołane środkami ochrony roślin, metale ciężkie np. ołów, metale ciężkie powodują krzywicę, uszkadzają wzrok, słuch, układ nerwowy

nadciśnienie, choroby serca i udary mózgu spowodowane są zbyt dużym ciśnieniem krwi, do którego prowadzi spożycie zbyt dużej ilości soli

miażdżyca tętnic polegająca na zwężeniu światła tętnic przez odkładający się na ich wewnętrznej stronie cholesterol, prowadzi do niedotlenienia i niedożywienia narządów. Powstaje u ludzi spożywających mało tłuszczów roślinnych, ryb i produktów bogatych w błonnik – ciemnego pieczywa, warzyw i owoców, oraz u tych którzy są narażeni na długotrwały stres.

Czerwonka bakteryjna- zakaźna biegunka, wywołana przez pałeczki Shigella, jest chorobą brudnych rąk

Dur brzuszny – epidemiczna ostra choroba zakaźna wywołana przez pałeczkę duru brzusznego SalmoneIla typhi. Zakażenie następuje przez kontakt z chorym lub jego wydalinami, przez zakażoną wodę i produkt

Żółtaczka- Żółtaczka jest chorobą bardzo poważną, bowiem stan zapalny może doprowadzić do poważnego i nieodwracalnego uszkodzenia tkanek wątroby. Znamy dwie postacie wirusowego zapalenia wątroby: żółtaczkę typu A i typu B. Żółtaczka typu A najczęściej rozprzestrzenia się poprzez zakażone pożywienie i wodę. Żółtaczka typu B przenosi się przez kontakty seksualne i krew.

DZIAŁ V- UKŁAD KRĄŻENIA

TEMAT: BUDOWA I FUNKCJA KRWI.

KREW – to tkanka płynna, człowiek ma jej około 5 litrów, jednorazowo może oddać około 0,5 l. Organizm uzupełnia brak w ciągu 2 – 3 tygodni.Rola krwi:

1. Dostarcza do komórek organizmu tlen i substancje odżywcze.2. Odprowadza z komórek CO2 i zbędne produkty przemiany materii.3. Transportuje związki wytworzone w komórkach4. Zwalcza czynniki chorobotwórcze.5. Reguluje temperaturę ciała.(Woda zawarta w osoczu nagrzewa się , gdy krew

przepływa przez narządy produkujące dużo ciepła: wątrobę, mózg, mięśnie i oddaje ciepło w chłodniejszych częściach organizmu). W razie przegrzania ciała włosowate naczynia krwionośne skóry rozszerzają się, dzięki czemu krew zbliża się tuż do jej powierzchni, a to pozwala na szybkie wypromieniowanie ciepła z organizmu. Gdy następuje oziębienie organizmu, naczynia krwionośne zwężają się, wypychając krew do głębiej położonych tkanek, a to utrudnia wypromieniowanie ciepła z organizmu.

PRZYCZYNIA SIĘ DO ZACHOWANIA RÓWNOWAGI ORGANIZMU – HOMEOSTAZY. Jest ona zachowana , jeśli skład chemiczny płynów ustrojowych i temperatura są stałe oraz gdy nie dochodzi do uszkodzenia i ataków z zewnątrz. Zachowaniu równowagi sprzyjają :

Transport substancji odżywczych, tlenu, hormonów Odprowadzanie dwutlenku węgla i szkodliwych produktów przemiany materii Woda zawarta w osoczu, która utrzymuje stałą temperaturę Leukocyty zwalczające czynniki zakaźne

Skład krwi:1. osocze - 55%2. elementy morfotyczne - 45%

krwinki czerwone - erytrocytykrwinki białe – leukocytypłytki krwi – trombocyty

OSOCZE90% to woda, 10% to inne składniki takie jak: sole mineralne, substancje odżywcze(glukoza, aminokwasy), białka (albuminy, globuliny, fibrynogen), enzymy i hormony i gazy – CO2, odprowadza produkty przemiany materii (mocznik).Surowica – to osocze pozbawione włóknika.

ERYTROCYTY - w 1 mm3 3,5 – 5,5 mln (ilość zależy od płci, u kobiet mniej)- kształt dwuwklęsłego dysku- u ssaków brak jąder, co zwiększa transport tlenu,- zawierają białko hemoglobinę, czerwony barwnik krwi (zawierający żelazo) za transportujący tlen, w sposób nietrwały łączy się z tlenem tworząc oksyhemoglobinę- powstają w szpiku kostnym kręgów, żeber i kości długich kończyn- żyją około 100 dni- są rozkładane w wątrobie oraz śledzionie

Tlenek węgla –CO, zwany czadem, jest bezbarwnym, bezwonnym gazem. Powstaje podczas niepełnego spalania związków węgla. Hemoglobina łączy się z czadem dużo łatwiej, niż z tlen i w sposób trwały, co bywa przyczyną śmierci ludzi. Czad ulatnia się z piecyków gazowych, a także podczas pożarów.

LEUKOCYTY (limfocyty, granulocyty, monocyty, makrofagi)- 5 – 10 tys. w 1 mm3

- mają jądro komórkowe- największa spośród wszystkich krwinek- posiadają zdolność ruchu pełzakowatego, dzięki czemu docierają do ognisk infekcji- ich zadaniem jest niszczenie drobnoustrojów chorobotwórczych (jeśli do organizmu dostaną się bakterie wchłaniają je i trawią – fagocytoza)- cześć leukocytów wytwarza specjalne białka, tak zwane przeciwciała, które maja zdolność rozpoznawania czynników chorobotwórczych- powstają w śledzionie, węzłach chłonnych, grasicy, szpiku kostnym.

TROMBOCYTY- są fragmentami, strzępkami komórek,- nie mają jądra komórkowego ani zdolności ruchu,- w 1 mm3 150 – 400 tys. płytek krwi,- najmniejsze spośród elementów morfotycznych- biorą udział w procesie krzepnięcia krwiKRZEPNIĘCIE KRWIDo tego procesu niezbędne są: rozpuszczone w osoczu białko – fibryna, wapń i witamina KEtapy:

1. Płytki krwi przyklejają się do brzegów rany, zmniejszając wielkość uszkodzenia.2. Płytki wydzielają substancję, dzięki której rozpuszczalne białko fibrynogen

przekształca się w nierozpuszczalną fibrynę tworzącą sieć.3. Sieć włókien fibryny staje się gęstsza, wyłapuje krwinki, szybko twardnieje tworząc

skrzep.4. Po pewnym czasie skrzep oddziela się od ściany naczynia. Tak powstaje strup.

GRYPY KRWI

A, B, AB, 0

Wyodrębnia się je na podstawie obecności lub braku na powierzchni erytrocytów specyficznych cząsteczek białkowych – antygenów A i B.

Osoba, która ma antygen A, posiada grupę krwi A, obecność antygenu B wskazuje na grupę krwi b. Jeśli na powierzchni erytrocytów występują obydwa antygeny, to osoba ma grupę krwi AB, a jeżeli nie ma żadnego to grupę 0.

GRUPA KRWI ANTYGEN PRZECIWCIAŁAA A Anty BB B antyAAB AiB brak0 brak antyA i antyB

Innym ważnym układem antygenów na erytrocytach jest tzw. Czynnik Rh (wykryto go po raz pierwszy u małpy Rhesus). Gdy czynnik jest , to krew oznacza się jako Rh+, a jeśli nie występuje Rh-.We krwi znajdują się przeciwciała, które atakują erytrocyty z obcym antygenem, powodują zlepianie się erytrocytów innej grupy krwi, niż własna. Tworzy się czop, który uniemożliwia przepływ krwi i pacjent umiera.Niezgodność czynnika Rh między rodzicami może doprowadzić do tzw. Konfliktu serologicznego u rozwijającego się płodu. W organizmie matki o grupie krwi Rh- mogą powstawać przeciwciała atakujące erytrocyty płodu o grupie krwi Rh+ (gdy płód odziedziczy je po ojcu)Grupa krwi ma znaczenie przy transfuzji, czyli przetaczaniu krwi pobranej od innego człowieka. Zabieg ten wykonuje się w przypadku utraty dużej ilości krwi (wypadek, operacja).Autotransfuzja to podanie własnej krwi pobranej wcześniej i zamrożonej.Zalety:

Pozwala uniknąć ryzyka przeniesienia przez krew zarazków i czynników chorobotwórczych

Zapewnia absolutną zgodność wszystkich czynników krwi.

ŁĄCZENIE GRUP KRWI PODCZAS PRZETACZANIA

GRUPA KRWI DAWCY0 A B AB

GRUPA KRWI BIORCY

0 + - - -A + + - -B + - + -

AB + + + +

Osobie z czynnikiem Rh, czyli Rh + można przetoczyć krew Rh -, ale osobie Rh – nie można Rh+.

MORFOLOGICZNE BADANIA KRWIWBC – liczba leukocytówRBC – liczba erytrocytówHG zawartość hemoglobiny(norma 11-17g)

Niedobór hemoglobiny, któremu często towarzyszy spadek liczby krwinek czerwonych, wywołuje niedokrwistość, czyli anemię objawiającą się osłabieniem organizmu, skłonnością do szybkiego męczenia się, ponieważ zbyt mała ilość tlenu nie zaspokaja potrzeb organizmu.W stanach zapalnych i zakażeniach wzrasta liczba krwinek białych.Podwyższona lub pomniejszona liczba płytek krwi powoduje zaburzenia w krzepliwości krwi.

TEMAT: BUDOWA I ROLA SERCA ORAZ NACZYŃ KRWIONOŚNYCH

Rola serca – pompa pobudzająca krew do krążenia

Położenie – w klatce piersiowej , pod mostkiem, koniuszkiem skierowane w lewą stronę ciała.Wielkość – zaciśniętej pięści

BudowaŚciany zbudowane z tkanki mięśniowej poprzecznie prążkowanej serca. Otacza go błona zwana osierdziem wypełniona płynem, która chroni przed urazami tarciem podczas pracy serca.Serce dzieli się na dwa przedsionki i dwie komory.Rysunek

Prawą i lewą stronę oddziela ściana z mięśni zwana przegrodą, dzięki czemu krew natlenowana i odtlenowana nie miesza się. Ściany komór są znacznie grubsze, niż ściany przedsionków, dlatego komory kurczą się z większą siłą.Krew płynie przez serce w jednym kierunku, z przedsionków do komór. Cofaniu się krwi zapobiegają zastawki przedsionkowo – komorowe (w prawej części serca – trójdzielna, w lewej – dwudzielna, gdyż składa się z dwóch płatków) oraz na pograniczu komór i tętnic (półksiężycowate).Serce pokryte jest siecią naczyń wieńcowych odchodzących od aorty, które zaopatrują serce w pokarm i tlen.

Praca sercaSerce kurczy się niezależnie od naszej woli i bodźców zewnętrznych. Rytm bicia serca nie jest narzucony przez układ nerwowy. To zjawisko nazywa się automatyzmem serca. Jego pracę reguluje tak zwany rozrusznik serca, czyli grupę specjalnych komórek mięśnia sercowego w tylnej ścianie prawego przedsionka, które wytwarzają impuls elektryczny, pobudzają mięsień sercowy do skurczu.Fazy pracy serca:

1. Skurcz przedsionków krew przepływa wtedy do komór.2. Skurcz komór, krew tłoczona jest do tętnic, którymi dopływa do narządów.3. Faza spoczynku, przedsionki i komory są rozkurczone, jednocześnie krew stopniowo

wypełnia przedsionki.

Podczas każdego cyklu pracy serca powstają impulsy elektryczne, które można rejestrować za pomocą specjalnego aparatu. Dzięki niemu powstaje graficzny zapis pracy serca – elektrokardiogram (EKG)

TĘTNO– LICZBA UDERZEŃ SERCA NA MINUTĘU dorosłego człowieka 70 - 80 uderzeń na minutę, w trakcie dużego wysiłku może wzrosnąć nawet do 200.Podwyższona temperatura ciała, wysiłek fizyczny, bodźce emocjonalne zwiększają częstość uderzeń serca.

CIŚNIENIE KRWI – siła, jaką krew wywiera na ściany naczyń krwionośnych.

120/80 mmHg – to prawidłowe ciśnienie krwi

120 – ciśnienie skurczowe, powstałe podczas skurczu lewej komory80 – ciśnienie rozkurczowe, powstałe w czasie rozkurczu komór

NACZYNIA KRWIONOŚNE:A. TĘTNICEB. ŻYLYC. NACZYNIA WŁOSOWATE

Ściany tętnic i żył składają się z trzech warstw:- zewnętrznej – zapobiegającej nadmiernemu rozciąganiu się naczyń- środkowej – zbudowanej z mięśni gładkich, dzięki czemu naczynia mogą zmieniać średnicę

- wewnętrznej – śródbłonkaTętnice wyprowadzają krew z serca, a żyły doprowadzają krew do serca.

Naczynia włosowate – ich ściany składają się wyłącznie z jednowarstwowego nabłonka , czyli śródbłonka. Odbywa się w nich wymiana substancji odżywczych, produktów przemiany materii i gazów między krwią i komórkami. Przenikają przez nie leukocyty, co ma duże znaczenie przy zwalczaniu chorób. Wyróżnia się naczynia włosowate tętnicze, którymi krew płynie od serca i żylne, którymi krew płynie w kierunku serca.

Cecha Tętnice Żyły Naczynia włosowateGrubość ścian Duża Mała Bardzo małaWarstwa mięśni gładkich

Gruba Cienka Brak

Zastawki Brak Występują BrakSzybkość przepływu krwi

Duża Mała Mała

Ciśnienie krwi wewnątrz naczyń

Wysokie Niskie niskie

Rysunki:

TEMAT: KRĄŻENIE KRWI W OBIEGU DUŻYM I MAŁYM

Układ krwionośny zamknięty, krew płynie w naczyniach krwionośnych, nie wylewa się do jam ciała. Dwa obiegi krwi: duży – obwodowy i mały – płucny.

MAŁY OBIEG KRWI – zaopatruje krew w tlen, oddaje w płucach dwutlenek węgla

DUŻY OBIEG KRWI – rozprowadza pokarm i tlen po organizmie, odbiera produkty przemiany materii

KRĄŻENIE WROTNE WĄTROBYKrążenie wrotne to fragment krwiobiegu dużego odprowadzający krew z substancjami odżywczymi żyłą wrotną do wątroby z jelita. W wątrobie pozostawia składniki pokarmowe, tu są magazynowane.. Krew odpływa z wątroby żyłą wątrobową do żyły głównej.

TEMAT: CHOROBY I HIGIENA UKŁADU KRWIONOŚNEGO.

Choroby układu krwionośnego;

1. Miażdżyca – nadmiar szkodliwych związków odkłada się na ścianach naczyń krwionośnych, tworząc skupienia zwane złogami, uniemożliwiając przepływ krwi, powstaje na skutek mało aktywnego trybu życia, palenia tytoniu, niewłaściwej diety.

2. Zawał serca – złogi blokują tętnice wieńcowe, wtedy część komórek mięśnia sercowego nie otrzymuje tlenu i ginie, dochodzi wówczas do obumierania fragmentu serca. Prowadzi do zatrzymania pracy serca. Objawy – długotrwałe, silne bóle w klatce piersiowej, czasem przebiega bezobjawowo, dlatego trudny do wykrycia.

3. Arytmia serca – skurcze serca zachodzą w nieregularnych odstępach, za wolno lub za szybko, obieg krwi w organizmie jest wtedy zbyt wolny lub nieregularny, narządy nie otrzymują wtedy wystarczającej ilości tlenu, może to prowadzić do osłabienia lub utraty przytomności. Przyczyny – nieprawidłowe odżywianie.

4. Nadciśnienie – zbyt wysokie ciśnienie krwi, gdy krew jest pompowana za szybko lub na skutek powstałych złogów, musi przepływać przez zwężone naczynie krwionośne. Prowadzi do uszkodzenia niektórych narządów np. nerek, oczu. Przyczyny – nieprawidłowe odżywianie i prowadzenie niezdrowego trybu życia.

Jak dbać o układ krwionośny?

1. Odpowiednia dieta – niewielka ilość tłuszczów zwierzęcych2. Ograniczyć picie alkoholu, nie palić papierosów.3. Umiarkowany wysiłek fizyczny – zwiększa siłę skurczu serca

KRWAWIENIE

- powolny wypływ krwi z naczyń włosowatych. Pomoc: ranę zdezynfekować wodą utlenioną, czyli usunąć z niej drobnoustroje chorobotwórcze. Zranione miejsce ucisnąć czystą chustą lub gazą . Przykleić plaster.

KRWOTOK- szybki wypływ krwi z przerwanej tętnicy lub żyły

a. Tętniczy- z rany wypływa jasnoczerwona krew (zawiera dużo tlenu), wypływa pulsacyjnie w rytm tętna pod dużym ciśnieniem, prowadzi do szybkiej utraty dużej ilości krwi, spada wtedy ciśnienie, następują zaburzenia pracy serca i dochodzi do niedotlenienia narządów

c. Żylny – krew wypływa jednostajnie i powoli, ma ciemnoczerwona barwę, ponieważ zawiera małą ilość tlenu, mniej groźny dla życia.

d. Zewnętrzny – uszkodzone zostaje nie tylko naczynie krwionośne, ale także skóra.e. Wewnętrzny – krew nie wylewa się na zewnątrz ciała, jest groźniejszy bo trudno go

wykryćf. Krwotok z nosa – człowiek może wtedy połykać płynącą krew, co powoduje

wymioty, krwawiącą osobę należy posadzić z głową lekko pochyloną do przodu, tak , aby krew swobodnie wypływała, położyć zimny okład na nas, równocześnie uciskając od góry jego miękką część.

Postępowanie: - należy wezwać pogotowie Ratunkowe, - założyć opatrunek; w tym celu należy: - włożyć gumowe rękawiczki - jeśli jest to niewielka rana - zdezynfekować ją, - ucisnąć ranę przy pomocy bandaża uciskowego, - unieść kończynę powyżej poziomu serca, - po opanowaniu krwotoku nałożyć dodatkowy opatrunek - uciskający zranienie.

TEMAT: BUDOWA I FUNKCJA UKŁADU LIMFATYCZNEGO (CHŁONNEGO)

Składa się z naczyń limfatycznych i węzłów chłonnych. Narządami należącymi do tego układu są także migdałki, grasica i śledziona.Płynie w nim limfa (chłonka). Jest otwarty, gdyż limfa wylewa się do przestrzeni międzykomórkowych.Rola układu limfatycznego:

1. pobieranie z komórek zbędnych substancji i nadmiaru wody2. wymiana składników między płynem międzykomórkowym a osoczem – zapewnia

ciągłość między tkankami ciała, utrzymuje równowagę płynów ustrojowych3. uczestniczy w zwalczaniu drobnoustrojów chorobotwórczy4. wchłania lipidy 9tłiuszcze ) z przewodu pokarmowego i transportuje je.

Chłonka (limfa) – to przesącz osocza krwi do przestrzeni międzykomórkowych, jej skład jest podobny do osocza krwi, składa się z wody, białek, soli mineralnych i tłuszczów, które nadają jej żółtawą barwę .Zawiera duże ilości krwinek białych – limfocytów, brak krwinek czerwonych.W organizmie człowieka 15 litrów limfy.

Jest zbierana przez włosowate naczynia limfatyczne, które łączą się ze sobą tworząc dwa główne przewody:

1. przewód piersiowy zbiera limfę z lewej górnej części ciała i całej górnej.2. przewód limfatyczny prawy przyjmuje limfę z prawej górnej części ciała.

Te naczynia transportują limfę do żył, w ten sposób układ krwionośny i limfatyczny łączą się.Naczynia limfatyczne mają budowę podobną do żył, tzn. cienkie ściany i zastawki zapobiegające cofaniu się limfy.

Węzły chłonne – występują w naturalnych zagłębieniach organizmu (okolicach pachowych, pachwinowych, zausznych, podkolanowych. Wytwarzają limfocyty, zatrzymują i odczyszczają organizm z drobnoustrojów chorobotwórczych.Czasami same ulegają zatruciu toksynami bakterii, co objawia się ich obrzękiem i stanem zapalnym.Budowa węzła – rysunek

Migdałki – twory podobne do węzłów chłonnych, znajdują się w jamie ustnej i gardle. Służą do usuwania drobnoustrojów chorobotwórczych z powietrza i pożywienia.

Śledziona między żołądkiem a lewa nerką, jest miejscem dojrzewania limfocytów. W jej wnętrzu są niszczone martwe lub uszkodzone krwinki czerwone.

Grasica – położona za mostkiem, tu rosną i dojrzewają limfocyty. Około 20 roku życia przekształca się w narząd zbudowany z tkanki tłuszczowej, jej funkcje przejmują inne narządy układu limfatycznego.

TEMAT: ODPORNOŚĆ ORGANIZMU

Człowiek ma układ odpornościowy, który zabezpiecza go przed wniknięciem do organizmu drobnoustrojów chorobotwórczych i szkodliwych substancji. W jego skład wchodzą elementy innych układów, np. węzły chłonne, grasica, śledziona, migdałki, błony śluzowe i skóra. Część jego komórek potrafi rozpoznawać i zniszczyć obce ciała.NAUKA ZAJMUJĄCA SIĘ ODPORNOŚCIĄ ORGANIZMU – TOIMMUNOLOGIA.ODPORNOŚĆ - oznacza zdolność do czynnej i biernej ochrony organizmu przed patogenami

ODPORNOŚĆ - zdolność obronna organizmu na działanie drobnoustrojów chorobotwórczych lub ich jadów:A. WRODZONAB. NABYTA (czynna): naturalna i sztuczna

A. WRODZONA – to mechanizmy, które od urodzenia zapewniają nam ochronę przed niektórymi szkodliwymi czynnikami.Ułatwiają ją bariery obronne – są to wszystkie elementy budowy organizmu, które zapobiegają wnikaniu obcych ciał, są to:

skóra i błony śluzowe wyściełające narządy substancje o właściwościach bakteriobójczych takie jak: łój, łzy, ślina, kwas solny w

żołądku

Gdy do organizmu przedostaną się antygeny, dochodzi do reakcji obronnej

ANTYGEN –CIAŁO OBCE, KTÓRE WNIKNĘŁO DO ORGANIZMU NP. WIRUSY, BAKTEIE GRZYBY, ZWIĄZKI CHEMICZNE, A TAKŻE WŁASNE KOMÓRKI ORGANIZMU , O ILE SĄ ZARAŻONE WIRUSAMI i jest rozpoznawane przez układ odpornościowy

REAKCJA OBRONNA (odpornościowa)– wszelkie zmiany, które zachodzą w naszym ciele na skutek obecności czynników chorobotwórczych np. gorączka

W reakcji obronnej bierze udział kilka rodzajów leukocytów:1. Makrofagi –to krwinki białe o dużych rozmiarach, zdolne do pełzakowatego ruchu,

które mają zdolność wchłaniania i trawienia antygenów – fagocytoza.2. Limfocyty T – potrafią rozpoznać komórki lub substancje szkodliwe dla organizmu,

ich zadaniem jest też przekazywanie informacji o zagrożeniu innym krwinkom białym, dzielą się na pomocnicze – kierujące całą reakcją odpornościową, cytotoksyczne – zdolne do zabijania zakażonych lub nieprawidłowych komórek organizmu, supresorowe, których zadaniem jest wygaszanie reakcji odpornościowej po zlikwidowaniu czynnika zakaźnego.

3. Limfocyty B – mają zdolność do wytwarzania przeciwciał. Są to specjalne białka, które łączą się z antygenem, unieszkodliwiając go.

PRZECIWCIAŁA – białka wytworzone przez limfocyty B niszczące ciała obce – antygeny.Kształt przeciwciał dopasowany jest do kształtu konkretnych antygenów, łączą się wtedy z nimi unieszkodliwiając je. Czasami wystarczy samo przyłączenie, jednak zazwyczaj jest to sygnał dla komórek układu odpornościowego np. makrofagów, które po rozpoznaniu antygenu likwidują je.Rysunek

WALKA UKŁADU ODPORNOŚCIOWEGOA. Z BAKTERIAMI – za pomocą przeciwciał oraz komórek fagocytujących

(gdyż nie wnikają do komórek, tylko niszczą je z zewnątrz wytwarzając jady)B. Z WIRUSAMI – za pomocą limfocytów T cytotoksycznych, które mają

zdolność do zabijania komórek organizmu zakażonych wirusami. Przeciwciała, które powstają w toku reakcji odpornościowej, utrudniają nowym cząstkom wirusowym wnikanie do kolejnych komórek, a substancje zwane interferonami wprowadzają zdrowe komórki w stan podwyższonej gotowości przeciwwirusowej.

C. Z PASOŻYTAMI WIELOKOMÓRKOWYMI –są oblepiane przez przeciwciała, a następnie atakowane przez komórki, które mają zdolność uszkadzania powierzchni ciała pasożyta.

ODPORNOŚĆ NABYTA(czynna) – powstaje , kiedy organizm uczy się zwalczać antygeny, z którymi nie miał wcześniej kontaktu- po przebytej chorobie( czynna naturalna)Powstaje , kiedy organizm pierwszy raz zostaje zaatakowany przez określone czynniki chorobotwórcze. Wówczas limfocyty uczą się rozpoznawać nowe, szkodliwe antygeny. Nabierają też zdolności do wytwarzania przeciwciał, które zwalczają dany mikroorganizm.

Jeśli limfocyty raz zetknął się z antygenem, rozpoznają go ponownie nawet wtedy, gdy przez wiele lat nie będą miały z nim kontaktu. W wyniku powtórnego kontaktu z tym samym antygenem reakcja układu odpornościowego jest szybsza, ponieważ po poprzednim kontakcie z tym samym antygenem pozostały w organizmie komórki pamięci.Dzięki pamięci odpornościowej tylko raz w życiu chorujemy na niektóre choroby np. ospę wietrzną, świnkę, odrę.

- po szczepieniach - czynna sztuczna (pierwszą opracował Edward Jenner – przeciwko ospie w XVIII w)Polega ona na wprowadzeniu do organizmu martwych lub osłabionych drobnoustrojów chorobotwórczych, które pobudzają limfocyty do wytwarzania przeciwciał. Skutkiem jest wytworzenie odporności na dany antygen. Celem podania szczepionki jest wytworzenie odporności na wypadek pojawienia się antygenu w przyszłości.Podaje się ją ludziom zdrowym.

- po podaniu surowicy odpornościowej – bierna sztucznaJest to surowica zawierająca gotowe przeciwciała zwalczające dany mikroorganizm lub trującą substancję np. przeciw jadowi żmii, bakteriom tężca. Skutek – to zwalczanie antygenu

natychmiast po zakażeniu. Celem podania jest szybka likwidacja trujących substancji lub drobnoustrojów. - bierna naturalna – w czasie ciąży przez łożysko, po urodzeniu wraz z mlekiem i siarą matki

PRAKTYCZNE ZASTOSOWANIE IMMUNOLOGII

1. Leczenie alergii (nadwrażliwość), których mechanizm polega na silnej reakcji obronnej organizmu na nieszkodliwe antygeny np. niektóre związki chemiczne zawarte w pokarmach, pyłki roślin, sierść zwierząt czy odchody roztoczy w kurzu domowym alergeny. Odczulanie polega na podawaniu niewielkich dawek alergizującego antygenu w celu przyzwyczajenia układu odpornościowego i zmniejszenia nasilenia reakcji,

2. Przeszczepianie narządów(wątroba, nerki, serce) i szpiku kostnego.. Komórki każdego człowieka są oznakowane przez cząsteczki zwane antygenami głównego układu zgodności tkankowej. Przeszczep nie zostanie odrzucony, kiedy zgodność będzie jak największa.

3. Układ odpornościowy walczy z nowotworami. Mutacje powodują , że z prawidłowej komórki powstaje komórka nowotworowa, która zaczyna się dzielić w sposób niekontrolowany. Limfocyty T cytotoksyczne nieustannie patrolują nasz organizm w poszukiwaniu komórek zakażonych wirusami, lecz także w tych które zmieniły się w nowotworowe.

AIDS – zespół nabytego braku odporności, wirus HIV atakuje i niszczy limfocyty typu T, odpowiadające za niszczenie obcych ciał. Układ odpornościowy pozbawiony limfocytów T nie jest w stanie podjąć reakcji obronnej, gdyż nie rozpoznaje antygenów.

DZIAŁ VI- UKŁAD ODDECHOWY

TEMAT: BUDOWA I ROLA UKŁADU ODDECHOWEGO.

Układ oddechowy umożliwia wymianę gazową CO2 i O2.Tworzą go drogi oddechowe, którymi powietrze przedostaje się do organizmu oraz właściwe narządy wymiany gazowej, czyli płuca.

DROGI ODDECHOWEPokrywa nabłonek z rzęskami (nabłonek migawkowy), na których zatrzymują się zanieczyszczenia a także śluz, który nawilża powietrze. Większa wilgotność ułatwia przenikanie tlenu do krwi. W drogach oddechowych powietrze jest też ogrzewane, w czym rolę odgrywają zatoki – przestrzenie w niektórych kościach czaszki.

1. Jama nosowa – oczyszczanie, nawilżanie i ogrzewanie powietrza. Z jamą nosową są połączone zatoki, czyli wypełnione powietrzem przestrzenie wewnątrz kości. Mogą się tam gromadzić bakterie chorobotwórcze wywołując stany zapalne.

2. Gardło – wspólny odcinek dla dróg oddechowych i pokarmowych.3. Krtań – zbudowana z chrząstek, od góry zamknięta nagłośnią , co zapobiega dostaniu

się pokarmu do dróg oddechowych i zadławieniu. Jaj zadaniem jest oddzielenie wdychanego i wydychanego powietrza od połykanego pożywienia. Krtań jest narządem głosu – ta jej część to głośnia. Zawiera struny głosowe między którymi są szpary. Powietrze , które między nimi przepływa wprawia je w drgania. W ten sposób powstaje głos. Można go modyfikować za pomocą języka, warg i zębów. Kiedy struny się napinają szpara głośni zwęża się , powietrze bardziej napiera na struny głosowe i powstają wyższe dźwięki.

4. Tchawica – elastyczna rura zbudowana z chrząstek w kształcie podkowy.5. Oskrzela – prawe i lewe są rozgałęzieniami tchawicy. Doprowadzają powietrze do

płuc. Dzielą się na mniejsze oskrzeliki na końcach których są pęcherzyki płucne. Tworzą drzewo oskrzelowo – oskrzelikowe.

PŁUCA

Pokryte są błoną opłucna, która pełni funkcje ochronne. Prawe płuco składa się z trzech płatów, a lewe z dwóch. Składają się z wielu milionów (około 300 mln każde) pęcherzyków płucnych oplecionych siecią włosowatych naczyń krwionośnych , w nich odbywa się wymiana gazowa.Podczas wdechu człowiek pobiera przeciętnie 0,5 litra powietrza. Przy wydechu wewnątrz płuc znajduje się około 1,5 litra powietrza (powietrze zalegające). Badanie spirometryczne umożliwia określenie pojemności płuc.

Rysunek układu oddechowego

WYMIANA GAZOWAZadaniem układu oddechowego jest wymiana gazowa – proces dostarczania do organizmu tlenu, a usuwanie z niego CO2. Nosi nazwę wentylacji płuc. Właściwa wymiana gazowa zachodzi w płucach – jest to wymiana gazowa zewnętrzna; zachodzi między pęcherzykami a krwią;Krew z pęcherzyka pobiera tlen, a oddaje dwutlenek węgla, który z wydechem jest usuwany na zewnątrz. Wymiana gazowa odbywa się przez cienkie ściany naczyń krwionośnych i pęcherzyków płucnych na zasadzie dyfuzji, a jej kierunek określa aktualne stężenie gazów.Tlen pobrany przez krew jest dostarczany do komórek.Rysunek

Wymiana gazowa wewnętrzna odbywa się w komórkach, między krwią a komórkami; do komórek przenika tlen a do krwi oddawany jest CO2

W komórkach- w mitochondriach odbywa się utlenianie składników pokarmowych przy udziale tlenu i uwalnianie energii niezbędnej do życia (oddychanie wewnątrzkomórkowe).

MECHANIZM WENTYLACJI PŁUC (MECHANIZM ODDYCHANIA)Opiera się na wdechu i wydechuWDECHMięśnie międzyżebrowe kurczą się i unoszą żebra do góry, następuje skurcz, spłaszczenie i obniżenie przepony , zwiększa się pojemność klatki piersiowej, spada ciśnienie i następuje wciągnięcie nowej porcji powietrza do płuc.

WYDECHRozkurcz mięśni międzyżebrowych i ich obniżenia, rozkurcza się przepona, uwypukla i unosi do góry, zmniejsza się pojemność klatki piersiowej, wzrasta ciśnienie i następuje wypchnięcie powietrza z płuc.

SKŁAD POWIETRZ WYCHANEGO I WYDYCHANEGO

Składnik Zawartość w powietrzu w%wdychanym

Zawartość w powietrz w % wydychanym

Azot 78 78TLEN 21 16Dwutlenek węgla 0,03 4,5woda 0,02 1Inne e1 Około1

TEMAT: HIGIENA I CHOROBY UKŁADU ODDECHOWEGO.

Jak chronić układ oddechowy?

1. Wdychać powietrze przez nos, wtedy będzie odpowiednio ogrzane, nawilżone i oczyszczone z bakterii oraz pyłów.

2. Ubierać się stosownie do pogody, aby nie wyziębić i nie przegrzać organizmu.3. Ograniczyć kontakty z chorymi.4. Unikać w pomieszczeniach, gdzie jest dużo dymu papierosowego lub pyłów.

CHOROBY UKŁADU ODDECHOWEGOPrzyczyny:

1. mikroorganizmy chorobotwórcze2. zanieczyszczenie środowiska3. wady genetyczne.

Choroby wywołane przez mikroorganizmy:

1. przeziębienie – katar, kaszel, podwyższona temperatura ciała2. zapalenia płuc – stan zapalny pęcherzyków płucnych, chory ma zmniejszoną

pojemność płuc, odczuwa duszność , a także bóle w klatce piersiowej3. angina – angina, dreszcze, powiększone migdałki, silny ból gardła utrudniający mowę

i połykanie pokarmu, można się nią zarazić także przez zakażoną żywność, nieleczona prowadzi do rożnych powikłań np. chorób serca.

4. gruźlica – prowadzi do stopniowego wyniszczenia organizmu, chory chudnie, ma suchy kaszel, gorączkę, jest stale zmęczony i brakuje mu apetytu, prątki gruźlicy atakują też kości, nerki mi układ pokarmowy, zarazić można się także poprzez wypicie mleka pochodzącego od zarażonej krowy.

5. nieżyt nosa – wywołany przez wirusy, objawia się silnym katarem, może przekształcić się w zapalenie dróg oddechowych, któremu towarzyszą bóle gardła, kaszel, katar i gorączka.

6. grypa – choroba wirusowa, objawy: wysoka gorączka, ból gardła, katar, dreszcze, bóle mięśni i stawów

KICHANIE – to gwałtowne usunięcie powietrza przez nosKASZEL –to szybki wydech powietrza przez usta spowodowany skurczem przepony

W obu przypadkach powietrze usuwane jest z dużą szybkością i pod dużym ciśnieniem, co pozwala na usunięcie zanieczyszczeń z dróg oddechowych.

Ziewanie - odruch polegający na wykonaniu głębokiego wdechu i wydechu związany ze zmęczeniem, brakiem pobudzenia lub potrzebą snu, jednak występuje także podczas niedotlenienia oraz przy wybudzaniu się

Choroby wywołane zanieczyszczeniem powietrza (spaliny samochodowe, pyły);

1. alergia – uczulenie organizmu na nieszkodliwe substancje lub ciała obce np. pyłki roślin

2. katar sienny – spowodowany przez alergie, objawy jak przy przeziębieniu3. astma - - stan zapalny w oskrzelach, są one skurczone, co utrudnia oddychanie4. pylice – cząsteczki pyłów osadzają się w płucach i utrudniają oddychanie np. u ludzi

pracujących w kopalniach , w kamieniołomach5. rak płuc i inne nowotwory – wywołane między innymi paleniem papierosów.

Choroby spowodowane przez wady genetyczne:- mukowiscydoza – wymiana gazowa jest utrudniona przez nadmierną produkcję śluzu w pęcherzykach płucnych i oskrzelikach.

Zanieczyszczenia , które przedostaną się do układu oddechowego, mogą doprowadzić do zatrzymania wentylacji płuc. Wówczas, aby uratować chorego, należy wykonać sztuczne oddychanie. Na skutek zatrzymania oddechu dochodzi do zaniku skurczów serca. W takiej sytuacji stosuje się masaż serca. (Str 119 – Nowa Era)1. Połóż osobę poszkodowaną na równej powierzchni, na plecach.2. Ułóż ręce w 2/3 długości mostka.3. Wykonaj masaż serca.4. Odchyl głowę poszkodowanego do tyłu.5.Zaciśnij nos poszkodowanego i wdmuchuj powietrze do ust.6. Obserwuj ruchy klatki piersiowej.

DZIAŁ VII – UKŁAD WYDALNICZY

TEMAT: BUDOWA I DZIAŁANIE UKŁADU WYDALNICZEGO.

WYDALANIE – to to usuwanie na zewnątrz organizmu niepotrzebnych i szkodliwych substancji przemiany materii.DROGI WYDALANIA:

układ wydalniczyskóraukład oddechowy

Droga wydalania zbędnych substancji

Nerki Gruczoły potowe w skórze

Płuca

Sposób wydalania zbędnych substancji

W moczu W pocie W wydychanym powietrzu

Wydalane związki Mocznik, nadmiar wody i soli mineralnych, substancje trujące

Nadmiar wody i soli mineralnych, mocznik

Dwutlenek węgla, woda

Uwaga! Przez układ pokarmowy organizm pozbywa się niestrawionych resztek pokarmu. Nie są to produkty przemian chemicznych zachodzących w komórkach (przemiany materii),one do komórek w ogóle nie dotarły, dlatego proces ich usuwania nazywamy defekacją a nie wydalaniem.

ROLA UKŁADY WYDALNICZEGO (NEREK):1. Wydalanie zbędnych lub szkodliwych produktów przemiany materii i innych np. leki,

toksyny.2. Regulacja gospodarki wodnej.3. Regulacja właściwego stężenia elektrolitów Na+, K+. Cl-.4. Utrzymanie odpowiedniego ciśnienia osmotycznego płynów ustrojowych (krew i

limfa)5. Utrzymanie właściwego PH krwi poprzez wydalanie jonów H+.

UKŁAD WYDALNICZY UTRZYMUJE RÓWNOWAGĘ WEWNĘTRZNEGO ŚRODOWISKA ORGANIZMU – HOMEOSTAZA.

BUDOWA UKŁADU WYDALNICZEGO:

NERKI Leżą w tylnej części jamy brzusznej, po obu stronach kręgosłupa, na wysokości jego części lędźwiowej. Kształtem przypominają ziarna fasoli. Każda nerka posiada wgłębienie. Jest to miejsce, w którym łączą się z nią tętnice i żyły. Stąd również odchodzą moczowody.Długość 10-12 cm.Składa się z warstwy zewnętrznej- kora nerki, oraz wewnętrznej –rdzeń nerki oraz licznych nefronów, a także miedniczki

NefronSkłada się z

ciałka nerkowego,a ono z kłębuszka nerkowego czyli skupiska włosowatych naczyń krwionośnych i torebki kłębuszka (torbka Bowmnana) – znajdują się w warstwie korowej nerki

kanalika nerkowego-odprowadza mocz z ciałka nerkowego, leżące obok siebie kanaliki nerkowego uchodzą do większych kanalików zbiorczych;znajdują się w warstwie rdzeniowej nerki

miedniczka nerkowa – duża jama do której na krótki okres czasu trafia mocz

Drogi wyprowadzające:Moczowody – długie parzyste przewody uchodzące z miedniczek nerkowych, składają

się z mięśni gładkich, odprowadzają mocz z nerek do pęcherza moczowegoPęcherz moczowy – gromadzi przez pewien okres czasu mocz, przy ujściu znajduje się

mięsień zwieracz, dzięki czemu kontrolujemy oddawanie moczu, pojemność 0,5 -0,8lCewka moczowa – przewód, którym mocz jest odprowadzany z pęcherza a nastę pnie

usuwany na zewnątrz.

Mocznik powstaje w wątrobieRysunek nerki i nefronu

POWSTAWANIE MOCZU

Naczynie doprowadzające krew do kłębuszka nerkowego jest szersze od wyprowadzającego. Powoduje to zwiększenie ciśnienia krwi, co umożliwia przenikanie części osocza do torebki kłębuszka. Proces ten nazywa się filtracją. Powstaje mocz pierwotny, który zawiera substancje szkodliwe takie jak mocznik, jak i potrzebne organizmowi: wodę , sole mineralne, aminokwasy, glukozę. Spływa on do kanalików nerkowych , gdzie odbywa się zwrotne wchłanianie do krwi potrzebnych substancji – aminokwasów, glukozy, części wody i soli mineralnych. Powstaje mocz ostateczny, który zawiera mocznik, wodę, sole mineralne, spływa do miedniczki nerkowej, a następnie moczowodami do pęcherza moczowego.

W ciągu doby powstaje 1-1,5 litra moczu ostatecznego.

ANALIZA WYNIKÓW BADANIA MOCZUMocz zdrowego człowieka nie powinien zawierać cukrów, ani białe, jego barwa powinna byś słomkowożółta, odczyn kwaśny.Obecność cukru w moczu świadczy o cukrzycy, a białek o chorobach nerek.\DIALIZAGdy dojdzie do niewydolności nerek, krew należy oczyszczać za pomocą dializy krwi. Metoda ta polega na oczyszczaniu krwi pacjenta poza organizmem za pomocą urządzenia zwanego sztuczną nerką. Trwa około 10 godzin i musi być powtarzana 2-3X w tygodniu.Ratunkiem dla najciężej chorych jest przeszczep nerki.

TEMAT: HIGIENA I CHOROBY UKŁADU WYDALNICZEGO.

ZAPOBIEGANIE CHOROBOM UKŁADU WYDALNICZEGO

Często myć ciało Codziennie zmieniać bieliznę Należy ciepło się ubierać, aby nie dopuścić do wychłodzenia Regularne opróżnianie pęcherza moczowego, długie przetrzymywanie moczu

prowadzi do nagromadzenia bakterii chorobotwórczych Ograniczyć spożycie soli, która utrudnia wchłaniane wody w nefronach, powstaje

mniej moczu, występują wówczas problemy z wydalaniem moczu Pić odpowiednią ilość płynów , około 2,5 litra dziennie, jeśli wody jest za mało, wtedy

mocz staje się gęstszy, co może prowadzić do uszkodzenia nerki

CHOROBY UKŁADY WYDALNICZEGO

NIEWYDOLNOIŚĆ NEREK – dochodzi wtedy do uszkodzenia kłębuszków nerkowych, skutkiem tego szkodliwe związki gromadzą się w organizmie

KŁĘBUSZKOWE ZAPALENIE NEREK – wywołane prze bakterie lub trujące substancje, utrudniona jest filtracja krwi i chorzy oddają małe ilości moczu, w organizmie zostaje więcej wody, która gromadzi się w innych narządach, zakłócając ich pracę. W tej chorobie mogą być wydalane substancje potrzebne organizmowi np.,. aminokwasy, komórki krwi.

ZAPALENIE PĘCHERZA MOCZOWEGO – wywołane przez bakterie, objawy: ból i pieczenie podczas oddawania moczu.

KAMICA NERKOWA –przyjmowanie małej ilości płynów lub przetrzymywanie moczu, powoduje, że sole mineralne tworzą kamienie nerkowe. Przemieszczają się one w układzie wydalniczym powodując silny ból. Uszkadzają też ściany naczyń wyprowadzających.. Wówczas mocz wydostaje się poza układ wydalniczy, wywołując groźne zatrucia innych narządów

DZIAŁ VIII – REGULACJA NERWOWO - HORMONALNA

TEMAT: BUDOWA I ROLA UKŁADU NERWOWEGO

ROLA UKŁADU NERWOWEGO:1. Odbiera , analizuje i reaguje na bodźce płynące z narządów wewnętrznych i środowiska

zewnętrznego.2. Kontroluje i koordynuje pracę wszystkich pozostałych układów.

Dzieje się to według następującego łańcucha:Bodziec docierający do organizmu ----------------- receptor czyli odbiornik bodźca znajdujący się w narządach zmysłów--------------------------układ nerwowy----------------------------narząd wykonujący polecenie układu nerwowego – efektor (gruczoły, mięśnie)--------------reakcja organizmuBUDOWA UKŁADU NERWOWEGO- zbudowany jest z tkanki nerwowej i glejowejNEURON (KOMÓRKA NERWOWA) – RYS.

Dendryty – odbierają informacje z narządów zmysłu lub od innych neuronówAkson – przekazuje impulsy kolejnym komórkom nerwowym lub innym np. mięśniowym

Komórka nerwowa wyglądem przypomina drzewo. Jej pniem jest pojedynczy długi akson (neuryt), natomiast krótkie dendryty tworzą koronę. Wokół aksonów znajduje się osłonka mielinowa, która zwiększa szybkość przewodzenia impulsów nerwowych.Wiązki włókien nerwowych tworzą nerwy.Kierunek przepływu impulsów nerwowych:Komórka--------------------dendryt………………………….ciało komórki nerwowej……………….akson…………….dendryty kolejnej komórki

(Impulsy nerwowe są odbierane przez dendryty od innych komórek i przekazują do ciała neuronu. Następnie impulsy biegną przez akson, skąd docierają do kolejnej komórki.)

Miejsca połączeń komórek nerwowych to synapsy.

Nie stykają się one bezpośrednio, pozostaje między nimi niewielka wolna przestrzeń – szczelina synaptyczna. Impuls elektryczny docierający do zakończenia kom powoduje wydzielanie do przestrzeni substancji chemicznej zwanej neuroprzekaźnikiem (acetylocholina, noradrenalina), za pomocą której impuls zostaje przesłany do następnej komórki.

Układ nerwowy zbudowany jest także z tkanki glejowej.Rola:

Wypełnia przestrzenie pomiędzy neuronami , stanowi dla nich podporę Pełni funkcje ochronne Pośredniczy w przekazywaniu tlenu i substancji odżywczych z krwi do neuronów.

Podział układu nerwowego

Ze względu na budowę Ze względu na sposób działania

Ośrodkowy:- mózgowie- rdzeń kręgowy

Obwodowy- nerwy czaszkowe- nerwy rdzeniowe

Somatyczny Autonomiczny- współczulny- przywspółczulny

Rola:- pełni funkcje centrum kontroli całego organizmu - zapewnia łączność ze środowiskiem zewnętrznym- steruje pracą mięśni prążkowanych odpowiada za procesy świadome, zależne od naszej woli

- kieruje czynnościami narządów wewnętrznych, procesami przemiany materii, pracą mięśni gładkich

- umożliwia kontakt organizmu ze środowiskiem zewnętrznym – za pomocą zmysłów odbiera bodźce z otoczenia oraz steruje pracą mięśni szkieletowych - jego działanie zależy od naszej woli

- kieruje pracą narządów wewnętrznych oraz procesami przemiany materii- jego działanie nie zależy od naszej woli jednak jest powiązany ze świadomymi czynnościami np. pod wpływem stresu serce zaczyna bić szybciej p[od wpływem układu autonomicznego

UKŁAD AUTONOMICZNYa. WSPÓŁCZULNY- działa pobudzająco, związany z aktywnością człowieka, zwiększa szybkość

pracy serca i podnosi ciśnienie krwi, przyspiesza przemianę materii w komórkach, rozszerza źrenicę

b. PRZYWSPÓŁCZULNY- działa hamująco, związany z odpoczynkiem, zmniejsza szybkość pracy narządów i spowalnia przemianę materii np., zmniejsza ciśnienie krwi i szybkość pracy serca, zwęża źrenicę, dzięki temu łagodzi efekty pobudzenia organizmu przez układ współczulny.

OŚRODKOWY UKŁAD NERWOWYA. MÓZGOWIEB. RDZEŃ KRĘGOWY

MÓZGOWIEPokryte oponami mózgowymi: twardą – przy kości, pajęczynówką i miękką -pokrywa mózg.Składa się z dwóch warstw;

Istota szara – leży na powierzchni, składa się z ciał komórek nerwowych, odbiera ona i analizuje informacje płynące z narządów

Istota biała – leży pod istotą szarą, składa się z włókien nerwowych, przewodzi impulsy do mózgowia i z mózgowia oraz pomiędzy różnymi jego częściami.

Mózgowie składa się z trzech części: Mózgu Móżdżku Pnia mózgu

Półkule móżdżku połączone są mostem – pęk włókien nerwowych przewodzących impulsy z jednej półkuli móżdżku do drugiejMÓZG (kresomózgowie, międzymózgowie, śródmózgowie)Rola:- odpowiada za podejmowanie świadomych decyzji i wykonywanie czynności- za uczenie się, zapamiętywanie, odczuwanie emocji, kojarzenie

Budowa:Kresomózgowie – największa część ludzkiego mózgu, składa się z dwóch półkul mózgowych prawej i lewej. Pokryte są korą mózgowa, która zbudowana jest z istoty szarej, pod nią znajduje się istota biała. Połączone są ciałem modzelowatym (spoidłem wielkim), które przekazuje impulsy między półkulami mózgu i koordynuje ich pracę. Pomiędzy nimi jest międzymózgowie złożone ze wzgórza i podwzgórza. Wzgórze – odpowiedzialne za zapamiętywanie i przypominanie sobie wiadomości oraz przekazywanie informacji czuciowych, emocje. W podwzgórzu są ośrodki regulujące sen, pragnienie, popęd płciowy, pracę serca, ciśnienie krwi, wytwarzanie hormonów. Śródmózgowie to wąski kanał z płynem mózgowo – rdzeniowym zawierający ośrodki odruchowe np. zwężenia i rozszerzenie źrenicy i główne szlaki nerwowe.Prawa półkula kontroluje lewą cześć ciała, a lewa prawą. ( prawa odpowiada między innymi za orientację przestrzenną, natomiast do nauki i analizy informacji służy lewa , podczas słuchania piosenki lewa półkula odpowiada za rozumienie słów, a prawa za słyszenie melodii) Pokryte są korą mózgową , która zbudowana jest z istoty szarej.Kora mózgowa dzieli się bruzdami na płaty:

Czołowy: ośrodki mowy, myślenia, emocji i ruchów, kojarzenia, przewidywania Ciemieniowy: ośrodki odczuwania dotyku, temperatury, położenia ciała w przestrzeni Skroniowy: ośrodki słuchu Potyliczny: ośrodki wzroku i rozumienia słów

UKŁAD NERWOWY C.D.Do mózgu Elektroencefalogram – zapis aktywności elektrycznej mózgu – EEG, badanie za pomocą specjalnego urządzenia pozwalające stwierdzić, czy mózg pracuje prawidłowo.MÓZDŻEKZnajduje się w tylnej części mózgowia. Składa się z dwóch półkul móżdżkowych. Rola:

Utrzymanie równowagi i pionowej postawy ciała Właściwe napięcie mięśni Koordynacja ruchów

PIEŃ MÓZGU (RDZEŃ PRZEDŁUŻONY)Rola:

Kieruje wieloma funkcjami organizmu, które nie zależą od naszej woli takimi jak: oddychanie, trawienie, regulacja pracy serca, żołądka, przemiany materii, połykanie, kaszel, ciśnienie krwi.

RDZEŃ KRĘGOWY:Mieści się w kanale kręgowym. Pokryty oponami mózgowo – rdzeniowymi. Składa się z istoty białej na zewnątrz i szarej wewnątrz w kształcie litery H.Rola:

Przewodzenie impulsów nerwowych z różnych części ciała do mózgowia i z powrotem;

Kierowanie niektórymi procesami zachodzącymi niezależnie od naszej woli Są tu ośrodki oddawania moczu i defekacji.

TEMAT: OBWODOWY UKŁAD NERWOWY. ODRUCHY.

OBWODOWY UKŁAD NERWOWY- to nerwy odchodzące od mózgu i rdzenia kręgowego do wszystkich części ciałaWyróżnia się nerwy czaszkowe i rdzeniowe.

NERWY CZASZKOWE(MÓZGOWE) – 12 PAR- biorą początek w mózgowiuRola:

Odbieranie bodźców z narządów zmysłów i przekazywanie ich do mózgowia Pobudzanie do skurczu mięśni głowy i szyi, umożliwiające poruszanie głową, oczami,

językiem, a także zmianę wyrazu twarzy

NERWY RDZENIOWE – 31 PAR(8 nerwów szyjnych, 12 piersiowych, 5 lędźwiowych, 5 krzyżowych i jeden nerw guziczny)Rola:

Odbieranie bodźców płynących ze skóry na tułowiu i kończynach Pobudzanie do skurczu mięśni tułowi i kończyn

Najdłuższy nerw – kulszowy – 50cmWszystkie nerwy występują w parach, w ich skład wchodzą dwa rodzaje włókien:

Włókna czuciowe – przewodzą impulsy z różnych narządów i receptorów do układu ośrodkowego

Włókna ruchowe – przewodzą impulsy nerwowe z układu ośrodkowego do mięśni i gruczołów

ŁUK ODRUCHOWY - droga, którą pokonuje impuls nerwowy w organizmieRysunek:

Elementy: Receptor – narząd odbierający bodziec (narząd zmysłu; oko, dotyk) – wytwarza

impuls nerwowy Neuron czuciowy (droga wstępująca) neuron pośredniczący będący częścią ośrodkowego układu nerwowego neuron ruchowy efektor – narząd reagujący na bodziec np. mięsień, gruczoł

ODRUCHYODRUCH – reakcja organizmu na bodziec zachodząca za pośrednictwem układu nerwowegoa. bezwarunkowe –wrodzone, wykonywane bez udziału naszej świadomości – kory

mózgowej, niezmienne, stałe, nie zanikają podczas życia, wykonywane automatycznie np. wydzielanie śliny podczas jedzenia, kichanie, cofnięcie ręki od gorącego żelazka, kolanowy, zwężanie źrenicy

b. warunkowe- nabyte, wyuczone, przy udziale kory mózgowej, zależą od okoliczności, w jakich powstają, są podstawą uczenia się np. jazda na rowerze, gra na instrumencie, czytanie, pisanie, wydzielanie śliny na widok talerza, obsługa programu komputerowego.

TEMAT: CHORIBY I HIGIENA UKŁADU NERWOWEGO.

STRES – powstaje w wyniku działania zbyt wielu czynników jednocześnie na organizmObjawy:

szybsza praca serca wzrost ciśnienia krwi wzrost szybkości reakcji na bodźce wzrost częstotliwości wymiany gazowej

STRESA. POZYTYWNY – krótkotrwały, mobilizujący do nauki, pracy, osiąganie

lepszych wynikówB. NEGATYWNY – długotrwały, silny, szkodliwy dla organizmu, prowadzi do

zmęczenia i rozwoju chorób układu nerwowego, powoduje dolegliwości innych narządów np. serca, żołądka

Obrona przed stresem: Sen(7-8 godzin) – zmniejsza się wtedy aktywność organizmu i ilość

docierających do niego bodźców, Wypoczynek - czynny( jazda na rowerze, bieganie, gra w piłkę)

- bierny (czytanie książki, oglądanie telewizji, słuchanie muzyki)

Choroby wynikające z długotrwałego stresu:

1. nerwica – objawia się rozdrażnieniem, trudnościami z koncentracją i uczeniem się, bóle głowy, żołądka, występowanie natręctwa , czyli ciągłego wykonywania jakiejś czynności bez potrzeby np. zapinanie i rozpinanie guzików. Przyczyny – konflikty w rodzinie, brak akceptacji w środowisku, kłopoty w szkole, pracy.

2. depresja – stan silnego przygnębienia, ciągłe poczucie winy, bezsenność, brak apetytu, leczenie – rozmowy i spędzanie czasu z innymi

3. schizofrenia – objawy: urojenia , czyli fałszywe przekonanie np. o istnieniu pewnych ludzi, nie jest w pełni uleczalna, nie są znane przyczyny

4. autyzm – pojawia się we wczesnym okresie życia dziecka, objawy: zamknięcie w sobie, brak komunikacji z otoczeniem

Inne choroby układu nerwowego;- wynikające z zaatakowania przez drobnoustroje chorobotwórcze

zapalenie opon mózgowych lub zapalenie mózgi – objawy podobne do grypy, następnie uporczywe bóle głowy, trudności w poruszaniu się, utrata przytomności, nie leczone powodują trwałe uszkodzenie mózgu

- będące skutkiem urazów, braku tlenu lub substancji odżywczych udar mózgu –spowodowany zbyt małym dopływem krwi do mózgu, objawy: bóle

głowy, kłopoty ze wzrokiem i słuchem, paraliż, może skończyć się śmiercią wylew – spowodowany przerwaniem jednego z naczyń krwionośnych, niszczy

neurony, zapobieganie – dbać o stan serca i naczyń krwionośnych np. ograniczyć ilośc spożywanych tłuszczów zwierzęcych

choroba Alzheimera – rozwija się u ludzi w podeszłym wieku, zakłócenia w przewodzeniu impulsów nerwowych, obumieranie komórek nerwowych, powoduje to zaniki pamięci i kłopoty w przyswajaniu nowych wiadomości

czas padaczka – co pewien utrata kontroli nad swoi organizmem: przewracanie się, silne drgawki, napięcie mięśni, w czasie ataku osoba może zrobić sobie krzywdę, należy chorego ułożyć na miękki podłożu i uważać, by nie uderzał ciałem o twarde przedmioty.

TEMAT: HORMONY I UKŁAD WYDZIELANIA WEWNĘTRZNEGO

Układ hormonalny, czyli dokrewny tworzą narządy zwane gruczołami dokrewnymi. Nazywa się je tak , ponieważ produkowane przez nie substancje- hormony- wydzielane są do krwi.Układ hormonalny , podobnie jak nerwowy, wpływa na funkcjonowanie całego organizmu. Jego działanie nie podlega naszej woli i działa w dłuższym okresie czasu.

Cecha Układ nerwowy Układ hormonalnyBudowa Zbudowany z tkanki

nerwowej i glejowej, wszystkie jego elementy łączą się ze sobą

Kilka narządów o odmiennej budowie, brak połączeń między narządami

Szybkość przekazywania informacji

Duża, kilkadziesiąt metrów na sekundę

Mała, taka jak prędkość krwi w naczyniach

Szybkość reakcji organizmu Reakcja natychmiastowa Reakcja zachodzi po dłuższym czasie

Sposób przekazywania informacji

Elektryczny – impulsy nerwowe

Chemiczny – hormony

Działanie na organizm Krótkotrwałe długotrwałe

GRUCZOŁY – wytwarzane przez tkankę nabłonkowąA. Wydzielania wewnętrznego – dokrewne, zamknięte, swoje wydzieliny

– hormony kierują do krwi.B. Wydzielania zewnętrznego – otwarte, mają przewody wyprowadzające,

swoje wydzieliny kierują na zewnątrz organizmu lub do innych narządów np. potowe, łojowe, śluzowe, ślinowe, mlekowe

HORMONY – to związki chemiczne wytwarzane w gruczołach dokrewnych, regulują pracę każdego z narządów wewnętrznych, umożliwiają utrzymanie stałych warunków środowiska wewnętrznego – homeostazy, działają w sposób swoisty tzn. ,że pojedynczy hormon wpływa na pracę tylko niektórych narządów w organizmie, gdyż może przyłączać się tylko do określonego receptora, czyli specjalnego miejsca na powierzchni komórki.Wiele hormonów wydzielanych jest zgodnie z rytmem dobowym. Dzięki nim o stałych porach chce nam się jeść lub spać.Hormony wydzielane są w niewielkich ilościach, ale działają bardzo silnie.

Równowaga hormonalna – to odpowiednia ilość hormonów we krwi zapewniająca właściwe funkcjonowanie organizmu

Działanie hormonów – jeden hormon może wywołać tylko jeden rodzaj reakcji np. Przyspieszyć pracę serca, czasami hormony występują w parach i działają antagonistycznie np. insulina i glukagon – regulujące poziom cukru we krwi, insulina obniża a glukagon podnosi.

REGULACJA NERWOWO – HORMONALNA

- to oddziaływanie na organizm układu nerwowego i hormonalnego, układy te są od siebie zależne i wpływają na swoją pracęUkład nerwowy kontroluje pracę gruczołów dokrewnych za pośrednictwem podwzgórza. Narząd ten jest częścią mózgowia. Podwzgórze wydziela substancje oddziałujące na przysadkę mózgową, która kontroluje pracę kory nadnerczy , tarczycy, jajników oraz jąder za pośrednictwem hormonów tropowych.W ren sposób układ nerwowy wpływa na pracę układu hormonalnego.

ROZMIESZCZENIE GRUCZOŁÓW DOKREWNYCH – rysunek

Nadczynność – wydzielanie zbyt dużej ilości hormonówNiedoczynność – wydzielanie zbyt małej liczby hormonów.

GRUCZOŁY WYDZIELANIA ZEWNĘTRZNEGO I WEWNĘTRZNEGO1. TRZUSTKA - wydziela hormon insulinę i glukagon do krwi a do dwunastnicy sok

trzustkowy zawierający enzymy trawienne2. JAJNIK- wydzielają żeńskie hormony płciowe: estrogen i progesteron do krwi oraz

wytwarzają komórki jajowe i uwalniają do jajowodu3. JĄDRA- wytwarzają męski hormon płciowy testosteron oraz plemniki

ROLA NIEKTÓRYCH GRUCZOŁÓW DOKREWNYCH W ORGANIZMIENazwa gruczołu Nazwa hormonu Działanie Nadczynność NiedoczynnośćPrzysadka mózgowa(gruczoł „dowódca”)

Zestaw wielu hormonówa wśród nich - hormon wzrostu- hormony tropowe

- oksytocynę

- wazopresynę-

pęcherzykowy i luteinizujący

- odpowiada za wzrost organizmu- wpływają na pracę innych gruczołów dokrewnych

-wywołuje skurcze macicy podczas porodu i wydzielanie mleka po porodzie

- powoduje zagęszczenie moczu w nerkach- regulują cykl miesiączkowy w organizmie kobiety

- gigantyzm - karłowatość

Szyszynka - melatonian - reguluje biorytmu ustroju , takie jak sen i czuwanie, prawdopodobnie ma wpływ na dojrzewanie płciowe

Tarczyca Tyroksyna Reguluje przemianę materii (rozkład cukrów, tłuszczów i białek) oraz wzrost ciała w okresie rozwoju

Choroba Basedowa (wole na szyi, wytrzeszcz gałek ocznych, nadpobudliwość)

Choroba – kretynizm (matołectwo), wole na szyi

Przytarczyce Parahormon Reguluje gospodarkę wapniowo – fosforową

Nadmierne uwalnianie wapnia z kości do krwi (odwapnienie kości), kamica nerkowa

tężyczka(gwałtowne drgawki, drętwienie rąk lub stóp, niekontrolowane skurcze mięśni, co może prowadzić do śmierci przez uduszenie)

Grasica

Tymozyna

Jest gruczołem wieku dziecięcego, potem się zmniejsza i pełni funkcję ciała odpornościowegoReguluje dojrzewanie limfocytów T

Nadnercza – kora Kortykosteroidy Wpływają na ilość wody i soli mineralnych w organizmie oraz na szybkość przemiany materii

Nadciśnienie, zarost męski u kobiet, u dzieci przedwczesne dojrzewanie płciowe

Choroba Addisona (brunatne plamy na skórze)

Nadnercza – rdzeń

Adrenalina Przyspiesza szybkość pracy serca i

Przyspieszone bicie serca, wzrost

Zwolniona akcja serca

wentylacji płuc, podnosi ciśnienie krwi, sprawia, że ludzie stają się zdolni do nadzwyczajnego wysiłku (gdyż do mięśni dociera więcej krwi niosącej pokarm i tlen)

napięcia mięśni

Trzustka - insulina

- glukagon

Zmniejsza stężenie cukru we krwi, zwiększa magazynowanie glikogenu w wątrobie i mięśniach

- podwyższa poziom cukru we krwi (rozkład glikogenu do glukozy i uwolnienie z wątroby)

Utrata przytomności, drgawki, śpiączka

cukrzyca

Jajniki Estrogeny i progesteron

Pobudzają rozwój i utrzymanie się żeńskich cech płciowych oraz prawidłowy cykl miesiączkowy

Przerost błony śluzowej macicy, obfite i nieregularne krwawienia

Narządy płciowe i cechy płciowe pozostają na poziomie dziecięcym

Jądra Testosteron Pobudza rozwój i utrzymanie męskich cech płciowych

W młodym wieku –przedwczesne dojrzewanie płciowe, w starszym wieku- nadmierny rozwój cech płciowych, silny popęd płciowy

Niedorozwój narządów płciowych, wygląd kobiecy, zanik popędu płciowego

DZIAŁ IX – NARZĄDY ZMYSŁÓW

TEMAT: BUDOWA I DZIAŁANIE NARZĄDU WZROKU.

NARZĄDY ZMYSŁÓW: WZROK, SŁUCH, WĘCH, SMAK, DOTYK- odbierają informacje docierające z otoczenia, pozwalają orientować się w środowisku, są zbudowane ze specjalnych komórek tzw. receptorów.

OKO – służy do odbioru bodźców świetlnych, dostarcza najwięcej informacji o otaczającym świecie.

APARAT OCHRONNY OKA; powieki – chronią oczy przed zbyt silnym światłem,

uszkodzeniami ,mechanicznymi, zanieczyszczeniami rzęsy – zatrzymują kurz i pył gruczoły łzowe – wytwarzają łzy – płyn złożony głównie z wody i soli oraz

niewielkie ilości przeciwciał zwalczających bakterie, łzy nawilżają powierzchnię gałki ocznej, usuwają z niej zanieczyszczenia i drobnoustroje

spojówka – cienka błona, która pokrywa fragment powieki przylegający do gałki ocznej, zawiera komórki śluzowe produkujące śluz, zapewniający gałce ocznej stałą wilgotność, jej podrażnienie powoduje, że powieki częściej przykrywają oko, rozprowadzając łzy po jego powierzchni

APARAT RUCHOWY OKA – to mięśnie poruszające gałką oczną

BUDOWA GAŁKI OCZNEJ Rysunek:

Położona w oczodole. Jej wnętrze wypełnia ciało szkliste, mające postać galaretowatej masy, reguluje ciśnienie w gałce ocznej, nadaje kształt.

Twardówka – błona zewnętrzna, chroni głębiej położone elementy oka przed urazami, w przedniej części ma postać przezroczystej rogówki , która przepuszcza światło, jest wrażliwa na dotyk, pokrywa ją spojówka;

Naczyniówka – zawiera naczynia krwionośne zaopatrujące gałkę oczną w pokarm i tlen, w przedniej części przechodzi w tęczówkę, ma kształt pierścienia, znajduje się wokół otworu zwanego źrenicą, przez który światło dostaje się do wnętrza oka, tęczówka reguluje szerokość źrenicy, działa jak przesłona w aparacie fotograficznym

Soczewka – przezroczysty twór w kształcie dysku, załamuje promienie świetlne Siatkówka – właściwa warstwa światłoczuła, uczestniczy w odbiorze bodźców

świetlnych, zawiera komórki światłoczułe: pręciki i czopki Czopki 3 rodzaje– reagują na barwę światła (czerwoną, zieloną lub niebieską) – jest

ich około 6,5 mln Pręciki – odpowiadają za postrzeganie kształtów i ruchu, pozwalają na widzenie przy

słabym oświetleniu np. o zmroku, w czopkach i pręcikach następuje przetwarzanie bodźców świetlnych na impulsy nerwowe, które SA przesyłane do mózgu nerwem wzrokowym

Plamka żółta – na siatkówce, na osi oka, miejsce najostrzejszego widzenia, gdyż zawiera najwięcej czopków

Plamka ślepa – poniżej plamki żółtej na siatkówce, pozbawiona komórek światłoczułych, stąd wychodzi nerw wzrokowy (tarcza nerwu wzrokowego)

Dwoje oczu – potrzebujemy do widzenia przestrzennego – trójwymiarowego.. Mózg nakłada na siebie obrazy widziane przez każde oko z osobna. Jeśli prawe i lewe oka patrzy na ten sam obiekt, widzimy go przestrzennie. Jeśli przed każdym z oczu umieścimy inny obraz, będziemy mieli do czynienia z obustronną rywalizacją.

POWSTAWANIE OBRAZUPromienie świetlne przedostają się przez rogówkę i przez źrenicę docierają do soczewki, która zmienia kierunek padania promieni, czyli załamuje światło. Na siatkówce powstaje obraz dwuwymiarowy, odwrócony, pomniejszony, rzeczywisty. Nerwem jest przesyłany do mózgu, który go analizuje, dzięki temu widzimy każdy przedmiot tak, jak wygląda w rzeczywistości.Rysunek:

AKOMAODACJA OKAZmiana kształtu soczewki, pozwalająca na ostre widzenie przedmiotów znajdujących Się w rożnej odległości. Jeśli obiekt jest oddalony, soczewka spłaszcza się, światło jest wtedy słabo

załamywane. Gdy obiekt znajduje się blisko soczewka jest uwypuklona, światło jest załamywane mocniej.

ADAPTACJA OKAZmiana szerokości źrenicy w zależności od oświetlenia, rozszerzanie przy słabym świetle, zwężanie przy ostrym.

WADY WZROKU1. krótkowzroczność – załamywanie światła przed siatkówką spowodowane zbyt długą

gałką oczną, korekta za pomocą soczewek wklęsłych (rozpraszających)2. dalekowzroczność - załamywanie światła za siatkówką spowodowane zbyt krótką

gałką oczną– korekta za pomocą soczewek wypukłych (skupiających)3. astygmatyzm (niezborność) – zniekształcenie lub rozmycie obrazu, spowodowane

nierówną powierzchnia rogówki 4. daltonizm – nieodróżnianie barw 5. zez – nieprawidłowe ustawienie gałek ocznych

CHOROBY OCZU

1. jaskra – uszkodzenie nerwu wzrokowego , pogorszenie lub utrata wzroku, przyczyna: zbyt wysokie ciśnienie płynu w gałce ocznej

2. zaćma – zmętnienie soczewki, prowadzi do pogorszenia lub utraty wzroku3. zapalenie spojówek – spowodowane przez bakterie lub ciała obce, objawy: swędzenie,

pieczenie, ból4. jęczmień – powoduje go bakteria, która atakuje gruczoł łojowy na brzegu jednej z

powiek, wówczas zaczyna ona boleć, jest opuchnięta i zaczerwieniona

TEMAT: UCHO JAKO NARZĄD SŁUCHU I RÓWNOWAGI.

ROLA UCHA:

jest narządem słuchu – rozpoznaje natężenie dźwięku i kierunek , im dźwięk głośniejszy , tym silniejsze drgania wywołuje, im wyższy, tym częstsze drgania;

jest narządem równowagi, dzięki niemu możemy wyczuwać ruch, jego kierunek i wszelkie zmiany położenia naszego ciała w przestrzeni.

BUDOWA UCHA

Ucho zewnętrzne – służy do wychwytywania fal dźwiękowych1. małżowina uszna – zbudowana z chrząstki pokrytej skórą, pozwala na dobry

odbiór dźwięków2. przewód słuchowy – wyścielony skórą , porośnięty włosami. Zatrzymuje

zanieczyszczenia, które mogłyby zatkać ucho3. błona bębenkowa – zamyka przewód słuchowy, wzmacnia dźwięki

Ucho środkowe – przenosi fale dźwiękowe w postaci drgań1. jama bębenkowa, mieści trzy kostki słuchowe:

1. młoteczek 2. kowadełko 3. strzemiączko, przylega do okienka owalnego na granicy

ucha środkowego i wewnętrznego, wszystkie kosteczki połączone za pomocą stawów i więzadeł.

2. trąbka słuchowa – to przewód łączący jamę bębenkową z gardłem, umożliwia utrzymanie jednakowego ciśnienia po obu stronach błony bębenkowej.

Ucho wewnętrzne – to przestrzeń wewnątrz kości czaszki zwana błędnikiem kostnym, w jego wnętrzu mieści się błędnik błoniasty wypełniony płynem. Część błędnika przylegająca do ucha środkowego to przedsionek. Łączą się z nim ślimak i kanały półkoliste.

1. ślimak – są tu komórki rzęsate będące właściwymi receptorami słuchu. To one przetwarzają fale dźwiękowe na impulsy nerwowe. W mózgu są one analizowane , dzięki czemu wiemy, jaki dźwięk słyszymy.

2. Kanały półkoliste – są narządem równowagi, służą do rejestrowania zmian położenia ciała.

PROCES SŁYSZENIA (ODBIERANIE DŹWIĘKÓW)

Fala dźwiękowa docierająca do ucha przedostaje się przez przewód słuchowy i wprawia w drgania błonę bębenkową. Wówczas zaczyna ruszać się połączony z nią młoteczek. Przenosi on drgania na kolejne kosteczki słuchowe: kowadełko i strzemiączko. Strzemiączko przekazuje je za pośrednictwem okienka owalnego do ucha wewnętrznego. Wprawia ono w ruch płyn, który wypełnia błędnik błoniasty. W ten sposób drgania docierają do komórek rzęsatych wewnątrz ślimaka. Pod wpływem ruchu płynu wytwarzają one impulsy nerwowe, które nerwem słuchowym docierają do mózgu i są interpretowane.Ucho pozwala określić nie tylko rodzaj dźwięku, ale także jego kierunek, gdyż dźwięki docierają do ucha w nieco innym czasie.

UCHO JAKO NARZĄD RÓWNOWAGI

Narządem równowagi są trzy kanały półkoliste ustawione względem siebie pod kątem prostym ( w różnych płaszczyznach). W każdym z nich znajduje się rozszerzenie a w nim komórki wyposażone w rzęski. Kanały wypełnia płyn, który przemieszcza się podczas poruszania głową. Naciska wówczas na rzęski i wprawia je w ruch, co powoduje powstawanie impulsów nerwowych, a do mózgu wysyłana jest informacja o zmianie położenia ciała.

Podczas gwałtownych i częstych zmian położenia (karuzela, statek)kanały półkoliste wysyłają ogromną ilość impulsów. Układ nerwowy nie nadąża wtedy z dostosowaniem organizmu do nowej sytuacji. Skutkiem czego są zawroty głowy, mdłości.HIGIENA SŁUCHU

Hałas uszkadza narząd słuchu i równowagi, uszkadza błonę bębenkową, kosteczki słuchowe, komórki rzęsate w ślimaku. Dźwięk powyżej 130 decybeli powoduje silny ból ucha. Należy ograniczyć czas przebywania w miejscach, gdzie jest głośno, nie słuchać głośnej muzyki, nie używać przez zbyt długi czas słuchawek.Krótkotrwały hałas – to chwilowe zakłócenie słuchu, szum w uszach Długotrwały hałas – to upośledzenie słuch lub głuchota.Zakres słyszalności 16 do 20000 Hz

TEMAT: ZMYSŁY POWONIENIA, SMAKU I DOTYKU.

Zmysł powonienia i smaku odbierają bodźce chemiczne, pozostałe zmysły(wzrok, słuch) – bodźce fizyczne

ZMYSŁ POWONIENIA – służy do odbierania zapachów

- to opuszka węchowa w sklepieniu nosa składająca się z wielu milionów komórek węchowych

- cząsteczki związków chemicznych unoszące się w powietrzu wnikają do nosa wraz z wdychanym powietrzem i pobudzają komórki węchowe do wysyłania impulsów nerwowych do mózgu.Znaczenie zmysłu powonienia:- odgrywa ważną rolę w ocenie pokarmu (smaczny, świeży, bądź nie)- ostrzega przed substancjami trującymi, które znajdują się w powietrzu lub pożywieniu.

Zmysł węchu szybko przyzwyczaja się do zapachu – ma dużą zdolność adaptacji, już w pierwsze sekundzie adaptują się do niego w 50%, po kilku minutach nawet drażniące substancje wydają się bezwonne.

SMAK

- znajduje się na języku, są to kubki smakowe zawierające komórki smakowe rozpoznające 4 smaki:

Słodki (przód języka) Słony(przód i boki języka) Kwaśny (z boku) Gorzki (z tyłu) Smak umami - mięsny

- substancje chemiczne, które są rozpuszczone w ślinie wnikają do wnętrza kubka i pobudzają receptory smakowe. Powstają impulsy nerwowe, które odpowiednimi nerwami są przekazywane do ośrodków w korze mózgowej. Tu następuje ich rozpoznawanie i interpretowanie – powstaje wrażenie smaku. Zmysł smaku współdziała ze zmysłem węchu, czego dowodem jest słabe odczuwanie smaku zjadanych potraw, gdy zmysł węchu jest zablokowany np. podczas kataru.

ZMYSŁ DOTYKU (czucia) – to tysiące receptorów mieszczące się w skórze

- odbiera wrażenia ciepła, zimna, bólu, ucisku- dzięki zmysłowi dotyku możemy opisać każdy przedmiot, który mamy w rękach(gładki – szorstki, kształt, temperatura, twardość)- najbardziej wrażliwe na dotyk są opuszki palców, wargi i czubek nosa, najmniej skóra na plecach- niewidomi wykorzystują zmysł węchu do czytania – alfabet Braille’a

DZIAŁ X: ROZMNAŻANIE I ROZWÓJ CZŁOWIEKA

TEMAT: BUDOWA I FIZJOLOGIA MĘSKICH NARZĄDÓW PŁCIOWYCH.

ROZRÓŻNIANIE PŁCI – na podstawie pierwszo - , drugo – i trzeciorzędowych cech płciowych.

PIEWSZORZĘDOWE CECHY PŁCIOWE – TO GONADY: JĄDRA I JAJNIKIDRUGORZĘDOWE CECHY PŁCIOWE – to pozostałe narządy płcioweTRZECIORZĘDOWE CECHY PŁCIOWE – wąskie biodra, szerokie ramiona, zarost na twarzy u mężczyzn, szerokie biodra, biust u kobiet.

Rola męskich narządów płciowych: Wytwarzają gamety męskie, czyli plemniki Produkują hormony płciowe

Budowa męskich narządów płciowych:

1. jądra - parzyste gruczoły znajdujące się poza jamą brzuszną w mosznie, zbudowane z cienkich przewodów tzw. kanalików nasiennych, w nich wytwarzane są plemniki, Pomiędzy kanalikami znajduje się tkanka, w której produkowany jest męski hormon płciowy – testosteron2. najądrza – tymczasowo magazynują plemniki oraz wytwarzają substancje odżywiające je, dzięki czemu mogą dojrzewać.3. nasieniowody – długie przewody transportujące plemniki z najądrzy do cewki moczowej4. pęcherzyki nasienne i gruczoł krokowy czyli prostata – wytwarzają wydzielinę zawierającą wodę, sole mineralne, substancje odżywcze oraz związki pobudzające ruchliwość plemników; wydzielina +plemniki to sperma (nasienie)5. cewka moczowo – płciowa – wyprowadza plemniki na zewnątrz6. prącie (penis) – narząd kopulacyjny, składa się z ciał jamistych, które na skutek podniecenia seksualnego napełniają się krwi i wówczas następuje wzwód prącia (erekcja) i powiększenie jego rozmiarów7. moszna -chroni jądra, utrzymuje temperaturę jąder niższą o około 2,5 -4C.

BUDOWA PLEMNIKA- rysunek

-główka – to właściwa gameta męska, w której ieści się jądro komórkowe Wstawka – zawiera liczne mitochondria wytwarzające energię potrzebną do ruchu

plemnika Witka- jest wielokrotnie dłuższa od pozostałej części komórek, służy do poruszania się

TEMAT: BUDOWA I FIZJOLOGIA ŻEŃSKICH NARZĄDÓW PŁCIOWYCH.

Rola: Wytwarzają gamety żeńskie – komórki jajowe Wytwarzają żeńskie hormony płciowe Zapewnia odpowiednie warunki do wzrostu i rozwoju dziecka

Budowa:

1. jajniki – parzyste narządy w dolnej części jamy brzusznej, po obu stronach macicy, kształt owalny, wielkość orzecha włoskiego, zawierają pęcherzyki jajnikowe (pęcherzyki Graaffa) wytwarzające komórki jajowe . Gdy komórka dojrzeje pęcherzyk pęka i komórka wydostaje się do jajowodu – jajeczkowanie (owulacja). Jajniki wytwarzają także żeńskie hormony płciowe:estrogen i progesteron.

2. jajowody – cienkie przewody wyprowadzające komórki jajowe z jajników do macicy, miejsce zapłodnienia

3. macica – ma kształt odwróconej i spłaszczonej gruszki, jest umięśnionym, rozciągliwym workiem znacznie powiększającym swoje rozmiary w czasie ciąży, tu zagnieżdża się i rozwija zapłodnione jajo

4. pochwa – narząd kopulacyjny

ZEWNĘTRZNE NARZĄDY PŁCIOWE

wzgórek łonowy – zbudowany głównie z tkanki tłuszczowej

wargi sromowe większe – dwa duże fałdy skóry, które osłaniają ujście pochwy wargi sromowe mniejsze – utworzone z cienkiej nieowłosionej i pozbawionej

gruczołów potowych skóry łechtaczka – w której znajdują się liczne komórki czuciowe

BUDOWA KOMÓRKI JAJOWEJ

TEMAT: CYKL MIESIĄCZKOWY CZŁOWIEKA.

Cykl miesiączkowy to przemiany w układzie rozrodczym kobiety pod wpływem zmieniających się ilości hormonów we krwi i powtarzające się cyklicznie.Cykl miesiączkowy trwa 26 -34 dni. Kolejne cykle mają z reguły taką samą długość. Pod wpływem choroby, stresu, zmiany klimatu mogą ulec zmianie.

Fazy cyklu miesiączkowego:Krwawienie miesiączkowe (miesiączka) –trwa 3-7 dni –usuwanie nie zapłodnionej komórki jajowej i złuszczonej błony śluzowej macicy wraz z odrobiną krwi. Macica wykonuje w tym czasie skurcze, czasami powodują one ból. W tej fazie poziom hormonów płciowych jest niewielki.Przysadka mózgowa wydziela hormon pęcherzykowy, który powoduje dojrzewanie komórki jajowej w pęcherzyku jajnikowym i wydzielanie przez ten pęcherzyk hormonu estrogenu.(faza względnej niepłodności)Pod wpływem estrogenu błona śluzowa macicy rozrasta się i ulega przekrwieniu przygotowując się do ewentualnego przyjęcia zapłodnionej komórki jajowej.Wysoki poziom estrogenu powoduje wydzielanie następnego hormonu – luteinyWywołuje on uwolnienie komórki jajowej z pęcherzyka jajnikowego – owulacja (faza płodności)9-18dzień cykluTuż po jajeczkowaniu, pusty pęcherzyk jajnikowy przekształca się w ciałko żółte produkujące kolejny hormon progesteron, który powoduje dalsze grubienie błony śluzowej macicyKiedy nie dochodzi do zapłodnienia ciałko żółte przestaje wydzielać progesteron i stopniowo zanika, a komórka jajowa obumiera. (faza niepłodności). Poziom hormonów jest niski, co przyczynia się do zespołu napięcia przedmiesiączkowego, które

może objawiać się bólem brzucha i obrzmieniem nóg, drażliwościąPojawia się kolejna miesiączka i cykl się powtarzaJeśli dojdzie do zapłodnienia, ciałko żółte cały czas wydziela progesteron, dzięki temu nie dojrzewają kolejne pęcherzyki jajnikowe, a błona śluzowa nie złuszcza się. Zanik miesiączki.

TEMAT: ZAPŁODNIENIE ORAZ ROZWÓJ ZARODKOWY I PŁODOWY CZŁOWIEKA.

1. 1.ZAPŁODNIENIE – to połączenie plemnika z komórką jajową w wyniku czego powstaje zygota, zachodzi w jajowodzie

Tylko jeden plemnik, a właściwie jego główka może wniknąć do komórki jajowej, struktura osłonki jajowej ulega takim zmianom, że nie wpuszcza pozostałych plemników.

2. Zygota przesuwa się w stronę macicy, dzieli się i powstaje zarodek.3. Po 7 dniach zarodek zagnieżdża się (implantacja) w ścianie macicy, odtąd odżywia się substancjami dostarczanymi przez organizm matki/.4. Od chwili zagnieżdżenia, komórki zarodka zaczynają się różnicować, czyli nabierać odmiennych właściwości, powstają zawiązki tkanek i narządów.5. Zarodek zmienia kształt, początkowo jest kulisty, potem wydłuża się.Zarodek potrzebuje odpowiednich warunków do rozwoju , dlatego wytwarza błony płodowe:

Owodnia –tworzy pęcherz wokół zarodka wypełniony wodami płodowymi, chronią zarodek przed szkodliwymi warunkami zewnętrznymi, pozwalają na swobodne ruchy i pomagają w utrzymaniu stałej temperatury ciała

Omocznia – tu odprowadzany jest mocz zarodka, bierze udział w tworzeniu naczyń krwionośnych zarodka

Kosmówka – zaopatruje zarodek w tlen i substancje odżywczeW tym samym czasie powstaje łożysko. Powstaje ono poprzez wrośnięcie kosmówki w błonę śluzową macicy. Dostarcza zarodkowi pokarm i tlen a odprowadza produkty przemiany materii. Prze łożysko do zarodka docierają również przeciwciała zapewniające zarodkowi odporność na niektóre choroby. Zarodek jest połączony z łożyskiem matki pępowiną. Nie zawiera ona nerwów, tylko naczynia krwionośne. Krew matki i płodu nigdy się nie miesza.6. Po 3 tygodniach wykształca się układ nerwowy, po 4 tygodniach zaczyna pracować serce zarodka, po 5 ma on też zawiązki rąk i nóg.

Po 6 tygodniach u zarodka pojawiają się oczy, wyodrębniają się dłonie , stopy, rozwijają palce.

7.Po upływie 8(9) tygodni od zapłodnienia zarodek ma już ludzkie kształty. Od tego momentu nazywa się płodem, natomiast zmiany , jakie w nim zachodzą nazywamy rozwojem płodowym. ( do tego momentu był rozwój zarodkowy)8. W trzecim miesiącu płód ma wykształcone mięśnie i układ nerwowy. Porusza głową. Zaczyna funkcjonować jego układ odpornościowy. Osiąga 6 cm długości i waży 20 gramów.9. W szóstym miesiącu dziecko porusza już rękami. Posiada wykształcone narządy zmysłów, umie odróżnić głos matki od innych osób. Mierzy 25 cm długości i waży 700 gramów.10. Dziewięciomiesięczny płód mruga powiekami i jest w stanie odróżnić światło od ciemności. Jego układy są gotowe do funkcjonowania poza organizmem matki. Dziecko ma około 50 cm długości i waży ponad 3 kg i następuje poród.

OBJAWY CIĄŻY Brak miesiączki nudności zwiększenie częstotliwości oddawania moczu zmiany nastroju rozdrażnienie

HIGIENA CIĄŻY lekka gimnastyka spacery unikać wysiłku fizycznego, dźwigania spokojny tryb życia unikać pośpiechu i stresu regularnie i prawidłowo odżywiać się – spożywać więcej białka, żelaza, witamin odpowiednia ilość snu – 8 – 10 godzin dziennie nie palić papierosów ani nie pić alkoholu ograniczyć spożycie kawy i herbaty regularne wizyty kontrolne u lekarza

PORÓDEtap pierwszy – trwa kilka do kilkunastu godzin

1. skurcze macicy2. pęka pęcherz płodowy3. odpływają wody płodowe4. rozszerza się szyjka macicy

Etap drugi – właściwy poród – trwa 0,5 do 3 godzinGdy szyjka macicy ma rozwarcie na 10 cm płód zostaje wypchnięty przez pochwę z macicy na skutek jej skurczów. Skurcze stają się regularne i coraz częstsze. Po urodzeniu się dziecka zostaje przecięta pępowina, dziecko zaczyna samodzielnie oddychać.

Etap trzeci

- usunięcie łożyska i błon płodowych, następuje to od 10 do 30 minut po urodzeniu dziecka.

POŁÓG – regenerowanie organizmu kobiety po porodzie, trwa 6-8 tygodni. W tym czasie macicy, która była powiększona wraca do pierwotnych rozmiarów.

BLIŹNIĘTAA. JEDNOJAJOWE – powstają z jednej komórki jajowej, mają ten sam materiał

genetyczny, są tej samej płci, prawie nie różnią się wyglądemB. DWUJAJOWE – powstają z dwóch komórek jajowych, mają dwa łożyska, mogą być

różnej płci, podobne do siebie, ale nie bardziej , niż inne rodzeństwo.

TEMAT: ETAPY ŻYCIA CZŁOWIEKA.

Rozwój osobniczy to rozwój od urodzenia do śmierci.Etapy:

1. okres noworodkowy – do 4 tygodnia życia; w tym czasie organizm przystosowuje się do samodzielnego życia: trawienia pokarmu, oddychania, wydalania produktów przemiany materii, dziecko przesypia większość część dnia do 16 godzin na dobę, na głowie występuje ciemiączko – miękkie połączenie między kośćmi czaszki, które z wiekiem ulegają skostnieniu.

2. okres niemowlęcy – obejmuje pierwszy rok życia, jest to czas najszybszego wzrostu ciała, w drugim miesiącu podnosi główkę, uczy się też ruchów skoordynowanych, czyli celowych, pozwalających mu najpierw siedzieć i stać, a później chodzić. Po upływie pół roku dziecko gaworzy, czyli wydaje dźwięki przypominające słowa. Między 6 a 8 miesiącem życia zaczynają wyrastać zęby mleczne (ząbkowanie).

3. okres poniemowlęcy – 1 – 3 lata, uczy się wypowiadania słów, rozumie, co mówi do niego rodzice, interesuje się otoczeniem i ma świadomość własnej odrębności, posiada już wszystkie zęby mleczne.

4. okres dzieciństwa – 3 - 9 lat, intensywnie rozwija się umysł, zadaje mnóstwo pytań, zdobywa podstawowe wiadomości o świecie, rozpoczyna naukę w szkole, uczy się zasad życia wśród ludzi.

5. dojrzewanie – u dziewcząt 9-18 rok życia , u chłopców 11- 21 rok życia, duże zmiany w budowie ciała, intensywny rozwój układu rozrodczego, wzrasta ilość hormonów płciowych, gruczoły zaczynają produkować gamety(plemniki i komórki jajowe), zachodzą także zmiany psychiczne: zmiana zainteresowań, zmienność nastrojów, w ty okresie kształtuje się system zasad, którymi młody człowiek będzie kierował się w życiu, pojawia się zainteresowanie płcią przeciwną.

Zmiany u chłopców – szerokie barki, wąskie biodra, polucje (zmazy) nocne, owłosienie narządów płciowych ciała, mutacja głosuZmiana u dziewcząt – miesiączka, szerokie biodra, rozwój gruczołów piersiowych, owłosienie łonowe i pod pachami.6. Dorosłość –to czas pracy i wychowania potomstwa

a) Dojrzałość biologiczna – narządy rozrodcze są dobrze rozwinięte a cykle miesiączkowe u kobiet zachodzą regularnie; na dojrzałość biologiczną wpływają klimat, sposób odżywiania, uprawianie sportu.

b) Dojrzałość psychiczna – odpowiedzialność za siebie i innych oraz umiejętność życia w społeczeństwie, umiejętność podejmowania samodzielnych decyzji niezależnie od innych, umie sobie radzić w trudnych i nieprzewidzianych sytuacjach; na jej rozwój wpływają sposób spędzania wolnego czasu, nabywanie wiadomości, czytanie książki, zainteresowania, sposób wychowania przez rodzinę, szkoła, ludzie.

c) Dojrzałość społeczna – potrafi postępować zgodnie z zasadami życia społecznego, wie, że innym ludziom należy okazywać szacunek, umie wyrażać własne zdanie, tak, by nikogo nie urazić, wie, jak zachowywać się w pracy czy miejscach publicznych

7. Przekwitanie i starośćA. Przekwitanie (klimakterium) – u kobiet między 45a 55 rokiem

życia, u mężczyzn 50 a 60 , obniżony poziom hormonów płciowych, drażliwość i przygnębienie, u kobiet bezsenność i kłopoty z koncentracją, uczucie gorąca i nadmierne pocenie się, nie są produkowane komórki jajowe, miesiączki stają się nieregularne a potem ustają, okres kilku lat od ostatniej miesiączki to menopauza, u mężczyzn andropauza, plemniki są wytwarzane, ale następ uje obniżenie zdolności rozrodczych, ponadto zmarszczki, łysienie, siwienie.

B. Starość – nie pracuje się, czas wolny na spełnienie swoich marzeń (podróże, hobby, spotkania ze znajomymi); organizm coraz słabszy, kości kruche, stopniowo pogarsza się wzrok i słuch a człowiek szybciej się męczy, skora jest pomarszczona, wzrost obniża się o kilka centymetrów, słabną mięśnie i zgina się kręgosłup.

DLACZEGO SIĘ STARZEJEMY?Duży wpływ na ten proces mają substancje zwane utleniaczami. Kiedy dostaną się do organizmu z pożywieniem niszczą białka i materiał genetyczny w komórkach. W miarę jak wzrasta liczba takich uszkodzeń organizm się starzeje. Możemy opóźnić ten proces usuwając utleniacze. W tym celu należy unikać pokarmów z dużą ilością tłuszczów, a często spożywać warzywa strączkowe i owoce, głównie pomarańcze, jagody, winogrona.

TEMAT: HIGIENA UKŁADU ROZRODCZEGO. PLANOWANIE RODZINY.

CHOROBY UKŁADU ROZRODCZEGO – wywołane prze bakterie, wirusy, pierwotniaki

1. rzeżączka – wywołana przez bakterie, przenoszona drogą płciową, objawy; bóle narządów płciowych i gorączka (po 10 dniach od zakażenia), może dojść do uszkodzenia narządów płciowych, wywołuje bezpłodność u kobiet i mężczyzn.2. kiła – choroba bakteryjna, objaw: bezbolesny guzek na narządach płciowych, znika bez leczenia ale po kilku tygodniach na całym ciele pojawia się wysypka, towarzyszą jej bóle głowy, gorączka i osłabienie, nieleczona kiła może przyczynić się do chorób wielu narządów, na przykład kości, serca i mózgu, a nawet do śmierci, bakterie kiły mogą przejść z organizmu matki do płodu, co prowadzi do powstania wielu wad rozwojowych.3. rzęsistkowica – wywołana przez pierwotniak – rzęsistka pochwowego, objawia się bólem narządów rozrodczych, czasem nie powoduje żadnych dolegliwości dlatego jest trudna do wyleczenia4. AIDS- choroba wirusowa, wywołana przez wirus HIV, zakażenie: kontakty płciowe, transfuzja krwi, brudne igły, których wcześniej używała osoba chora, powoduje obniżenie odporności organizmu, jest nieuleczalna, prowadzi do śmierci, kobieta w ciąży może przenieść wirus na dziecko.5. żółtaczka( wirusowe zapalenie wątroby typu B)- można zarazić się przez kontakty seksualne, może prowadzić do powstania marskości wątroby a nawet nowotworów.6. toksoplazmoza – to choroba niebezpieczna dla dziecka rozwijającego się w łonie matki, pierwotniak , który ją wywołuje przyczynia się do uszkodzenia mózgu, a także wad wzroku i słuchu.DROGO ZAKAŻENIA

1. KONTAKT Z PLYNAMI I WYDZIELINAMI CIAŁA CHOREGO (KREW, NASIENIE, KAŁ)

2. igły, strzykawki3. drogą płciową

ZAPOBIEGANIE CHOROBOM dotrzymywanie wierności partnerowi higiena osobista( mycie narządów płciowych i czysta

bielizna) regularne wizyty kobiet u ginekologa prezerwatywy

PLANOWANIE RODZINYJeżeli kobieta lub mężczyzna nie czują się gotowi na poczęcie dziecka, powinni zapobiegać ciąży, stosując naturalne lub sztuczne metody antykoncepcyjne.Stosowanie metod naturalnych określane jest mianem naturalnego planowania rodziny. Zakładają one rezygnację ze współżycia płciowego podczas dni płodnych. Kobieta poprzez obserwację swojego organizmu(pomiar temperatury)ustala moment owulacji – dni płodne.Są całkowicie bezpieczne dla organizmu kobiety, ale nie zawsze skuteczne.Wykres pomiaru temp. (s.192)

Sztuczne metody antykoncepcyjne to prezerwatywy, pigułki hormonalne, kremy oraz inne środki, które zapobiegają zapłodnieniu. Są bardziej skuteczne od metod naturalnych, ale czasami niekorzystnie wpływają na zdrowie kobiety.

Metoda antykoncepcji

Efekt stosowania Zalety Wady

NaturalneTermiczna Rozpoznanie dni

płodnych na podstawie zmian temperatury ciała

Bezpieczna dla zdrowia, brak konieczności stosowania środków chemicznych

Trudności w ustaleniu dni płodnych podczas nieregularnego cyklu miesiączkowegoOwulacyjna Ustalenie okresu

płodności na podstawie wyglądu śluzu wytwarzanego przez szyjkę macicy

Objawowo – termiczna

Ustalenie dni płodnych dzięki połączeniu metod owulacyjnej i termicznej

SztuczneChemiczna- środki plemnikobójcze np. kremy lub pianki

Niszczenie plemników na skutek reakcji chemicznych

Niewielki wpływ na funkcjonowanie organizmu

Mogą powodować uczulenia lub podrażnienia

Hormonalna – pigułki zawierające hormony

Zahamowanie rozwoju komórek jajowych lub zapobieganie zagnieżdżeniu się zarodka

Reguluje cykl miesiączkowy, wysoka skuteczność

U niektórych kobiet może wywoływać nadciśnienie, choroby serca oraz uszkodzenie wątroby

Mechaniczna – prezerwatywy

Zapobieganie przedostaniu się plemników do dróg rodnych kobiety

Brak wpływu na funkcjonowanie organizmu, zapobiega zarażeniu niektórymi chorobami

Mogą ulegać uszkodzeniu

DZIAŁ XI: RÓWNOWAGA WEWNĘTRZNA ORGANIZMU

TEMAT: POJĘCIE ZDROWIA I CHOROBY.

Zdrowie – to stan dobrego samopoczucia fizycznego, psychicznego i społecznego. Równowagę organizmu można podjąć dzięki profilaktyce, czyli działaniom mającym zapobiec chorobom.Choroba – zakłócenie równowagi w organizmie, objawiające się złym samopoczuciem fizycznym, psychicznym i społecznym.

Na utrzymanie zdrowia wpływają;1. tryb życia, czyli sposób odżywiania, aktywność fizyczna, czas pracy i wypoczynku2. środowisko życia , czyli czystość powietrza wody, gleby, a także warunki do nauki i

pracy3. czynniki dziedziczne, czyli wcześniejsze występowanie choroby w rodzinie

4. służba zdrowiaZDROWIE FIZYCZNE – TO PRAWIDLOWA PRACA WSZYSTKICH NARZĄDÓW ORGANIZMUJego utrzymanie zapewnią:

1. higiena osobista2. Sposób odżywiania3. aktywność fizyczna – uprawianie sportu i długie spacery

ZDROWIE PSYCHICZNE – zadowolenie z życia i wykonywanej pracyJego utrzymanie zapewnią:

1. unikanie stresów2. brak kłopotów3. nie zadręczanie się złymi wspomnieniami4. odpowiedni rozkład zajęć

ZDROWIE SPOŁECZNE – to dobre stosunki z innymi ludźmiJego utrzymanie zapewnią:

1. wsparcie rodziny2. grono przyjaciół3. rozmowa z kimś bliskim jest najlepszym sposobem na przezwyciężenie kłopotów i

walkę ze stresem.4. życzliwość wobec innych

W obecnych czasach utrzymanie zdrowia staje się coraz trudniejsze. Dlatego na całym świecie istnieją organizacje zajmujące się ochroną zdrowia.(str,210)

WHO – Światowa Organizacja zdrowia, podejmuje działania na rzecz ochrony zdrowia i zwalczania epidemii chorób zakaźnychUNICEF – Fundusz Narodów Zjednoczonych, organizuje dzieciom pomoc w zakresie wyżywienia, ochrony zdrowia oraz rozwijania oświatyCzerwony Krzyż – zajmuje się ochroną zdrowia i życia ludzkiegoFAO – Organizacja Narodów Zjednoczonych do spraw Wyżywienia i Rolnictwa – zajmuje się koordynowaniem polityki poszczególnych państw w zakresie wyżywienia i rolnictwa oraz walki z głodemUNESCO – Organizacja narodów Zjednoczonych do spraw Oświaty, Nauki i Kultury, podejmuje działania na rzecz współpracy międzynarodowej w dziedzinie kultury i naukiCzerwony Półksiężyc – te same zadania, co Czerwony Krzyż, ale organizacja założona przez kraje, w których dominuje islam.

TEMAT: CHOROBY CYWILIZACYJNE I ZAKAŹNE.

CHOROBY ZAKŹNE – to choroby przenoszone z jednego organizmu na inny, można się zarazić od innego człowieka lub zwierzęcia

Czynni chorobotwórczy Przykłady choróbWirusy Grypa, AIDS, wścieklizna, ospa wietrzna,

różyczka, świnka, opryszczka, kleszczowe zapalenie mózgu, Heinego – Medina, opryszczka, półpasiec, odra

Bakterie Gruźlica, cholera, błonica, krztusiec, rzeżączka, kiła, zapalenie płuc, dur brzuszny, zapalenie gardła, płuc, angina, czerwonka bakteryjna, zatrucia pokarmowe, róża, trąd

Grzyby Grzybica stóp, łupież pstryPierwotniaki (protesty) Toksoplazmoza, rzęsistkowicaPasożyty (płazińce, nicienie) Włośnica, glistnica, tasiemczyca, owsica, Priony Choroba Creutzfeldta – Jacoba, choroba

wściekłych krów9U zwierząt)

Priony – to zakaźne cząstki białka o budowie prostszej od wirusów, wywołują choroby mózgu kończące się śmiercią; aktywność prionów po wniknięciu do układu nerwowego polega na przekształceniu normalnych cząsteczek białka w priony.

DROGI ZAKAŻENIADroga przenoszenia choroby Źródła zakażenia Sposoby na unikanie

zakażeniaKropelkowa (wraz z powietrzem przez układ oddechowy) np. grypa, zapalenie płuc

Kropelki śluzu wydzielane podczas kaszlu i kataru

Ograniczenie kontaktów z chorymi

Pokarmowa, np. Heinego – Medina, dur brzuszny

Zanieczyszczona woda, brudne owoce i warzywa, zakażone mięso

Staranne mycie owoców i warzyw przed spożyciem, picie wyłącznie przegotowanej wody, mycie rąk przed posiłkiem, jedzenie mięsa zbadanego przez weterynarza

Płciowa, np. kiła, AIDS Kontakty płciowe Wierność jednemu partnerowi

Poprzez krew/poprzez rany w skórze /ukąszenie przez zwierzęta np. tężec, AIDS, wirusowe zapalenie wątroby typu B, wścieklizna, borelioaz

Transfuzja zakażonej krwi, ukąszenie przez pasożytnicze zwierzęta, np. wszy lub kleszcze przenoszące drobnoustroje chorobotwórcze, zanieczyszczone strzykawki, zakażone rany

Kontrola krwi przeznaczonej do transfuzji, używanie jednorazowych igieł i strzykawek, odpowiedni ubiór, stosowanie środków odstraszających owady

Przez kontakt bezpośredni Dotknięcie skóry chorego, używanie wspólnych

Codzienne mycie całego ciała, stosowanie wyłącznie

przedmiotów, takich jak: pościel, ręczniki, szczotki do włosów czy nożyczki

osobistych środków higieny

CHOROBY CYWILIZACYJNE – pojawiły się wraz z rozwojem cywilizacji, choruje na nie wiele osób, zwane również społecznymi, wynikają z niewłaściwego trybu życia, braku ruchu i niewłaściwego odżywiania, skażenia środowiskaSą to :

1. choroby układu krążenia, takie jak miażdżyca, nadciśnienie, otyłość2. wady kręgosłupa- rozwijają się na skutek siedzącego trybu życia3. alergie – choroba powoduj uruchomienie reakcji obronnej w sytuacji kontaktu z

substancjami niegroźnymi dla zdrowia człowieka4. stres – przyczynia się do zmęczenia organizm5. nerwice – choroby niszczące zdrowie psychiczne6. NOWOTWORY – to skupienia zmienionych komórek organizmu, które rosną i

dzielą się w bardzo szybkim tempie, nasz organizm nie jest w stanie kontrolować ani zahamować tego procesu, nowotwory zużywają dużo energii i zabierają pokarm zdrowym komórkom , dlatego prowadzą do wyniszczenia i śmieci organizmu. Przyczyny: substancje chemiczne zawarte we wdychanym powietrzu i spożywanej wodzie, palenie tytoniu, promieniowanie UV. Najczęściej rozwijają się nowotwory płuc, jelita grubego, żołądka, u kobiet rak piersi, u mężczyzn prostaty.

TEMAT: UZALEŻNIENIA- NIKOTYNIZM, ALKOHOLIZM, NARKOTYKI

UŻYWKI; ALKOHOL, PAPIEROSY, NARKOTYKI, KAWA, HERBATASą to substancje , które nie mają wartości odżywczej , lecz wywierają siny wpływ na organizm i prowadza do uzależnień.Przyjmowanie coraz większej liczby używek może przerodzić się w nałóg, czyli uzależnienie.

NIKOTYNIZMTytoń jest środkiem służącym do wyrobu np. papierosów. Zawiera wiele niebezpiecznych związków:

Tlenek węgla- utrudnia oddychanie, powoduje nowotwory i choroby serca Substancje smoliste – nowotwory Nikotyna- nowotwory, zwęża naczynia krwionośne, nadciśnienie, powoduje

uzależnienieWszystkie te związki obniżają sprawność fizyczną i umysłową. U kobiet w ciąży zakłócają rozwój płodu.Bierne palenie – wdychanie dymu przez osoby niepalące, co naraża je na te same schorzenia , co palaczy.

ALKOHOLIZM –

Alkohol to napój , który posiada właściwości odurzające. Powoduje uszkodzenia narządów wewnętrznych, głównie marskości wątroby – objawy –brak apetytu, mdłości, silne bóle wątroby, układu nerwowego (kłopoty z utrzymaniem równowagi, poprawnym mówieniem i prawidłowym widzeniem) i krwionośnego. Ponadto spożywanie alkoholu znacznie osłabia zdolności umysłowe (kłopoty z zapamiętywaniem najprostszych rzeczy), zakłóca wzrost i rozwój organizmu (szczególnie groźny dla ludzi młodych).

Spożywanie dużych ilości alkoholu może doprowadzić do uzależnienia zwanego alkoholizmem. Człowiek przestaje wtedy kontrolować swoje zachowanie, staje się agresywny, krzywdzi innych. Zawartość alkoholu we krwi mierzy się w promilach, 4 promile to dawka zagrażająca życiu. Alkoholizm jest nieuleczalny.

NARKOMANIANarkotyki są związkami chemicznymi wytwarzanymi przez człowieka bardzo silnie wpływają na układ nerwowy. Prowadzą do szybkiego uzależnienia i uszkadzają wiele narządów, głównie mózg, wątrobę, nerki, naczynia krwionośne. Mają też bardzo zły wpływ na zdrowie psychiczne, działają pobudzająco lub powodują senność i otępienie.Kiedy mija działanie używki, człowiek ma poczucie samotności, odczuwa lęk, często zmienia mu się nastrój, dlatego jest w stanie zrobić wszystko, by uzyskać pieniądze na kolejną dawkę narkotyku.

MŁODZI LIUDZIE SIĘGAJĄ PO UŻYWKI, ABY POPRAWIĆ SOBIE NASTRÓJ, ZAIMPONOWAĆ INNYM.

Aby uniknąć uzależnienia nigdy nie sięgaj po używki, , stanowczo odmawiaj! Prowadzą one do przedwczesnej śmierci.