. ~. ' _: •. · : -~ • , I> : „. · ..

· .. ' .. ·.~·•.--~·.ii,, ·-' .... : „. ·-~ :·~·· ~:·· ~· -~~: .·. ·' . . . ·· . .. . :· .. :: .. ,

·· -: .. ·'. •

. · ~ · · ·

······ .

. 1„

.. . . . , .. .

·.

„ .. ... ..;. , ·

. - ~ . ~ ~. ·„.

.. ·· ... .. ,„„ .•. !· „, . .

. : „ .·, · .. · •. „ .. ·· : .. i '

r I ·

. ·.: · ... .„ ... ' ~. . : '··

. ;

·,.

.. , : .~ ·~. ~ .. -. :

• ... • . . . ~. ..

· ...

-. . ·-~~ >.·=.· ... •

I · . .a , . .. ' . . „

. ; '_ : ; '. :: ~~{ „„ .„.) .:•. · .. ·.: :.- ·: .... • . :.· ~ . . '. . •: . ,

·' , .. _ ,_. : .. . " . . ~ · . „ •. / ..• ·.=.·4_·· „ /

• .... • . „ .„ o I .

.• , .·

I. •·łlf'•„,

_ _:_.

•.-"-... · ... . \ ....

. ·.·

·•

/. .il • . :· . • . „ •: .~ -.. . •·

, · \

·:· ..

·~,· . ·,:,i . · . ~„_„

„' : . . ;

· .. . ...

•. · .. .. . . .• . „.. .. ": . ·' ..

. .·....:.. . -~ ._ „ . _.';' .·:

·t

~ , . .. . ,

· · :·tfł'· ·~

.. .. -

;.·

•.

. ,

I

"

\ „ .

. ; : · . .. . ł„ .• „

.. ;

.·: ./~·:~.- .. ; .. . ·;· • ·.· .. „. .. .. ·_•: ..

.".' .· " .

..-: .. . ..

.„ .

.„ ..••. • .. /.' - ~ .. .. . „

' \ . ··;„·: . "

• 't. -~-·-· ·~_,-· ·---

"

•

GUSTA W MORCINEK

O Gustawie Morcinku słyszało każde dziecko. I nie tylko słyszało, ale także czytało jego opowiadania, baśnie albo przeznaczone dla dzieci powieści. Nawet maluchom nie umiejącym jeszcze czytać znane są jego urocze książki, czytały im je bowiem mamusie, babcie albo ktoś sta rszy z rodzeństwa.

Znajomość duszy dziecięcej zawdzięczał pisarz w dużej mierze temu, że był kiedyś na uczycielem i na codzień stykał się z dziatwą szkolną ; podobnie jak znajomość życia górników zawdzięczał temu, że rów­nież kiedyś pracował w kopalni. Z kopalnią zresztą związany był pracą także i ojciec pisarza, który zgi­nął t uta j w katastrofie, gdy malutki Gustlik miał zaledwie trzy lata .

Swoją późniejszą karierę nauczycielską, a w dal­szej perspektywie także i pisarską, zawdzięczał Gustaw Morcinek górniczym przyjaciołom ojca, któ­rzy zobowiązali się opłacać jego naukę w szkole średniej. Opowiadał o tym Morcinek przy każdej okazji , zarówno w rozmowach prywatnych jak i w czasie t ak zwanych spotkań autorskich, pisał o tym niejednokrotnie także i w swoich książkach wspomi­nając rzewnie, że była to najpiękniejsza przygoda w jego życiu. Wdzięczność za ten piękny postępek swoich górniczych dobroczyńców zachował wielki pi­sarz do końca życia, całą swą twórczość traktując jako spłacanie długu i stąd właśnie olbrzymia prze­waga górniczego tematu w całym jego pisarskim dorobku.

Oczywiście, zanim późniejszy wielki pisarz został początkującym pisarzem, musiał najpierw sam dużo przeczytać. Czytał zaś - jak niejednokrotnie wspo­minał w gronie swych słuchaczy i czytelników -przeważnie modne wówczas powieści zeszytowe, jak „Leśna różyczka, czyli Hrabina żebraczka", albo „Piękna dziewczyna fabryczna, czyli złamane serce'', albo też „Niewinnie posądzona, czyli miłość zwycięża". Kończył się każdy taki zeszyt - jak często opowia­d ał Morcinek - mniejwięcej tak: „Miriam spojrzała na Elwirę z wyrzutem w swych sarnich oczach, Elwi­ra zaś porwała sztylet, wzniosła go w górę i rzuciła się na nią , wołając: - Dalszy ciąg nastąpi".

W przerwach między tego rodzaju tasiemcowymi romansami przeglądał Gustlik Morcinek stare kalen­darze i w nich zapewne znajdował potwierdzenie istnienia różnych utopców, Skarbników i Pustec­kich, o których nasłuchał się zarówno od matki, jak i od starych górników. Później oczywiście, przy-

.. ~ - ... .

, _·· ·: · .. i . ;_ . . ~. ..

' ; ' . \ '

. '

- -~-· .· . ·,:.' ·/' ' •

' . . '

:··· . •· · 1"-' . „ ~.

„ .• ___ _

. ..

, -'."•

......

.•.

„

-... . .. ·•

.,

•' . •

l ! 1.'

I

....

. • \

szła kolej na literaturę prawdziwie piękną, m. in. na przepiękny poemat Juliusza Słowackiego „W Szwajcarii", na książki Prusa, Sienkiewicza, Żeromskiego i Reymonta. Równocześnie zaś w mło­dym Morcinku narodziło się marzenie, by pisać po­d?bnie pięknie jak oni. I gdyby nie to czytanie, mgdy chyba umorcany Gustlik nie zostałby wielce cenionym i ogromnie poczytnym autorem, który na­pisał więcej niż pół setki książek.

Wśród ogromnego mnóstwa powieści i opowiadań znalazło się także niemało utworów przeznaczonych specjalnie dla dzieci i młodzieży. „Narodziny serca", „Gwiazdy w studni", „Uśmiech na drodze", „Ludzie sa. dobrzy", „Po kamienistej drodze", „Zabłąkane ~taki", „Roztomili ludkowie" - oto niekompletny Jeszcze wykaz tytułów. Z wydanych osobno mniejszych utworów, dodajmy nawiasem, szczególną poczytność zdobyła opowieść o kopalnianym koniu - „Łysek z. po~ładu Idy". Do tego dochodzą trzy niezwykle p1ękme wydane tomy baśniowe: „Jak górnik Bulan­dra diabła oszukał", „Przedziwne śląskie powiarki" oraz „Przedziwna historia o zbójniku Ondraszku". Lista to niepełna, poza tym zaś wiele jest jeszcze w dorobku Morcinka książek, że tak powiem, uni­wersalnych, przeznaczonych zarówno dla dzieci i mło­dzieży, jak i dla dorosłych, o czym również trzeba pamiętać.

Był również Gustaw Morcinek w swych latach pacholęcych aktorem w amatorskim teatrze. Fakt ten ~od.ny jest podkreślenia z tego względu, że po­dobnie Jak bez czytania nie byłby on prawdopodobnie napisał żadnej książki, tak i bez tego, że sam wy­stępował na scenie, nie byłby zapewne napisał żadnej sztuki dla teatru. Chodzi tu nie tyle o teatr nor­malny'', ile o teatr lalek, dla którego autor „Łyska z pokładu Idy" napisał kilka bardzo pięknych utwo­rów bajkowych, czy baśniowych.

Sztuki lalkowe Morcinka są w pewnym sensie pr~e:óbkami lub _scenicznymi opracowaniami jego ks1ązkowych opowiadań czy baśni. Oczywiście prze­róbkami czy opracowaniami bardzo rozbudowanymi, wprowa~zającymi wiele nowych elementów. Są to nawet me tyle przeróbki, ile raczej całkiem odrębne utwory, wykorzystujące jedynie motyw zasadniczy danego opowiadania czy baśni. I tak sztuka lalkowa „Konderla z pokładu Idy", którą w swoim czasie wy­stawił teatr „Banialuka" w Bielsku-Białej, nawiązuje do wspomnianego tu już „Łyska z pokładu Idy". Sceniczna „Baśń o górniku Bulandrze'', która w te­atrze „Ateneum" przekroczyła już znacznie liczbę

•. • .

. · ·t .• :. . /~·::~ .... ~· .„ .,.

• .. ·•: . >·--. . . ~ . . „ ••. .'

/. .•· .. ... , . . ·.•.· .. .

. ' . · .•. :;:

i-.

•

' \.

trzystu przedstawień, jest swobodną, ogromnie po­szerzoną przeróbką tytułowej baśni z tomu „Jak górnik Bu1andra diabła oszukał". Podobnie lalkowa baśń sceniczna „Kowal" jest przetworzoną i osadzoną w realiach teatru kukiełkowego baśnią „O tym jak kowal dostał się na księżyc" z tego samego tomu.

Książki dla dzieci i sztuki lalkowe to jeszcze nie wszystko, z czym Gustaw Morcinek wychodził na­przeciw milionowym rzeszom naszych milusińskich. Nie jednokrotnie osobiście zjawiał się w szkołach czy domach kultury. by zgromadzonej w dużej sali czy auli publiczności dziecięcej opowiadać bajki lub baś­nie. O starym, brodatym królu, który miał trzech synów, o ·ubogim szewcu i o bogatym młynarzu, o śląskich utopcach i o Skarbniku w kopalni - jak sam o tym wspomina w jakiejś relacji o swoich „Kolumbowych peregrynacjach". A miał w czasie tych peregrynacji po całej Polsce przygód nielada, musiał więc dzieciom opowiadać także o tych przygo­d a ch. A więc, jak to na przykład w Szklarskiej Porębie szukał ulicy Gustawa Morcinka. Była taka ulica, a jest chyba i jeszcze i dzisiaj w tym

0

pięknym dolnośląskim uzdrowisku. Opowiadał więc pisarz, jak to zapytany o tę ulicę przechodzień odpowiedział mu grzecznie, co i jak, wszelako jednak na podchwytli­we pytanie, kto to jest ów Morcinek, już mu niestety odpowiedzieć nie potrafił. Dodajmy od siebie, że człowiek ten należał chyba do bardzo nielicznych wy­jątków. Dzieci wiedzą o Morcinku na ogół wszystkie - i wiedzą wszystko. Chociaż nie, wszystko to chyba nie, bo by w czasie tak zwanych spotkań autorskich nie pytały o takie rzeczy jak na przykład: Czy Łysek z pokładu Idy jeszcze żyje, bo jeżeli żyje, to by mu posłały trochę kostek cukru. Albo czy żyje opiekun Łyska, stary Kuboczek, bo jeżeli tak, to by mu po­słały paczkę tytoniu do fajki. Albo czy koza Strzyga z czytanki jeszcze bodzie?

Na wszystkie te pytania musiał pisarz odpowia­dać !a~, jakby istoty te żyły naprawdę, nie tylko w ks1ązcc. Bo inaczej dzieciom byłoby smutno. Więc z n:Bości_ d? milusińskich nie mówił im całej prawdy. i\_ ze dz1ec1 kochał całym swym miłującym sercem, me ulega '?r7:ecież ;iajmniejszej wątpliwości. Nie pi­sałby przec1ez dla mch tylu książek, za które w swoim c.rnsie otrzymał nawet nagrodę samego Premiera. Nazywała się ta nagroda:

Za twórczość dla dzieci i młodzieży.

·= .„. . . •· . i . •\ . . .

:· .. · ·:· .. ·

·~· · . ':.'.' •' • ~ '-"' I ~ ....

. .

ALEKSANDER WIDERA

•.

~-

....

\

•,

'!·.

ŚLĄSKI TEATR LALKI I AKTO .A „A TE N E UM" KATOWICE

Kierownik Literacki - Aleksander Widem Dyrektor i kierownik artystyczny - Jerzy Zitzman

.,

"

1 I t' I

„.

. „ .

,• • . • ;„· . .• ·, f„ .• „ ·: /l:~ .. ;· ~· .

:i . • ·• : .

.··· .· „ ..

. , .. .. ·

GUSTAW MORCINEK

PRAPREMIERA

„KOWAL" baśń oparła na m ływach ludowych

Kowal - W. Polak

Osiołek - ,T. Gicrcuszkiewicz

Król Matolek - G. S!osarski

Zandarm - Z. Biernat

Król S:lapeta - E. Czuchnowski

Smierć - W. Siwek

Scenoorafia

Alicja Kuryło

>-·- . .r. ·•• •. · '.

.•. .

· .. ~- .' ... •·

. i · . . , ·

udział biorą

Astrolog

Czarownik Kwasigroch - K. Żylińska

Ochmistrz - K. Żylińska

Kata.ryniarz

Di.abel Pokraka

Mistrz Twardowski

Muzyka

Krzysztof Penderecki

Katowice 1964 r .

ł :=·~ :-~·· :' /; -'~.

· , . ' ~ -' . .

·"'· ~ • . . . . , _.

.. :· ...

.

. . i

·:.'.' " · 1··_· · . . · . . •. '

- Z. Biernat

- J . Giercuszkiewicz

- G. Ślosarski

Reżyseria

Jerzy Zitzman

. .

..

•.

-_,,

-~ ·„

. .. ·• .

.,

I .

I

„.

' .•

' • .

~. ,„, ,,:,:. . : /(~_ .. · ~·

ŚLASKI TEATR LALKI I AKTORA „ATENEUM"

Czy istnieją bardziej wdzięczni widzowie teatralni niż dzieci? Wys tarczy przyjść na przedstawienie Slą­skiego Teatru Lalki i Aktora „Ateneum'', żeby prze­konać się, iż nie ma lepszej publiczności jak nasi mi­lusińscy. Na słowo, które pada ze sceny reaguja o wiele żywiej niż dorośli i nawet sami chętnie włą­czają się do akcji sztuki stając po stronie dobra i sprawiedliwości. Doskonale się w tym zresztą orien­tują i zawsze wiedzą, za kim się opowiedzieć pro­testując gorąco np. przeciw złemu smokowi a poma­gając słabym, krzywdzonym istotom. Nie dziw więc, że sławny radziecki lalkarz, Sergiusz Obrazcow, uważa się za najszczęśliwszego człowieka na świecie i otwarcie wyznaje, co następuje:

„Nie jestem inżynierem, ani agronomem, ani le­karzem. Nie stawiam domów dla bliźnich, nie upra­wiam zboźa ani warzyw. Jestem aktorem. Gram na scenie i kieruję teatrem. Moźliwe, że ani mój zawód, ani mój teatr w istocie nie posiadają pozorów waż­ności. Gram bowiem na scenie lalkami, a mój teatr jest teatrem lalek. A jednak nigdy nie wątpiłem o użyteczności mojej pracy, czytałem bowiem radość w oczach widzów, czułem ciche napięcie, które dowo­d ziło ich zainteresowania, słyszałem śmiech. Smiech szczc;śliwy. Nie ma większego szczęścia w życiu nLi: świadomość, że sic; jest użytecznym dla innych. Ani bogactwo. ani powodzenie, ani sława nie daJą takiej satysfakcji".

Mogą podobnie powiedzieć o sobie również akto­:·zy teatru „Ateneum". Zj eźd zili ze swymi lalkami pół świata i cały Górny Sląsk, tłukąc się firmowym a utobusem teatralnym po szosach i bezdrożach, po miastach i wsiach, docierając wszędzie, nawet tam, gdzie raki zimują i diabeł mówi dobranoc.

W ostatnim okresie jeździli szczególnie dużo, albo­wiem we własnej siedzibie nie mogli grać w ogóle - gdyż trwały tutaj roboty budowlane - remont i przebudowa. Obecnie teatr „Ateneum" ma już to wszystko poza sobą. W wyniku prac budowlanych Śląski Teatr Lalki i Aktora „Ateneum" w Katowicach uzyskał nie tylko pięknie odremontowaną i wyposa­żoną w nowe urządzenia salę widowiskową, ale rów­nież nowe pomieszczenia biurowe. Dotychczas lokal teatru był prawie niezauważalny. Teraz pięknie wyko­nana elewacja zwraca uwagę każdego przechodnia przydając estetycznego wyglądu ulicy 15 Grudnia, przy której teatr się zna jd uje. Miejsce jest po prostu

• "! .· . /. - ~ .. - ... . .. . „ .„

. ' ·

·." .. ·:;··„·· „ • . · - .• ... '\.

wvmarzone. Pół minuty do dworca i pół minuty do rynku.

Za niedługo teatr „Ateneum" będzie obchod7.ił 20-tą rocznicę swego istnienia. Założyli go entuzjaści lalkarskiego kunsztu, którzy jesienią 1945 roku przy­byli na Śląsk, żeby tutaj praktykować swój zawód. Nie byli tutaj pierwsi. Już Trembecki oglądał na Sląsku, a mianowicie w Bielsku, ucieszne widowiska lalkowe, o czym wspomina w swych pamiętnikar­skich zapiskach. Później, w okresie plebiscytu i w la­tach następnych, działał tutaj satyryczny teatr lalko­wy, skutecznie ośmieszający prusactwo. Prowadził go w Katowicach pod nazwą „Miniatury" Stanisław Ligoń.

Do dawnych tradycji lalkan:kich nawiązał przed blisko 20-tu laty teatr „Ateneum", którego przedsta­wienia oglądało do tej pory około półtora miliona widzów. Dokładnie, od roku 1947 do chwili obecnej, ilość widzów wyniosła 1 249 OOO. Premier odbyło się w tym czasie 68, przedstawień dano 5280.

Do niedawna teatrowi „Ateneum" patronował nie­odżałowanej pamięci Gustaw Morcinek, którego „Baśń o górniku Bulandrze" stanowi żelazną pozycję reper­tuarową tej placówki. Dążąc do powiązania działal­ności teatralnej z tradycjami regionalnymi Śląska teatr „Ateneum" przygotował z kolei drugą sztukę tego pisarza pt. „Kowal". Gustaw Morcinek był przez. długie lata kierownikiem literackim teatru „Ateneum", stąd szczególny sentyment do tego wybitnego śląskie­go twórcy.

Poza tymi dwiema sztukami aktualny repertuar „Ateneum" obejmuje nastPpujące sztuki: „Tomcio Paluch" J e rzego Zaborowskiego, „Przyjaciel wesołego diabła" Kornela Makuszyńskiego i „Czarodziejski bQben" Lwa Tołstoja. Najnowsze premiery - to dwu­częściowe widowisko Jose Geala „Piotruś i smok" i „Pan Wąsik prosi o ciszę", oraz sztuka zatytu­łowana „Trzy niedźwiadki".

W niedalekiej przyszłości teatr „Ateneum" zamie­rza wystawić również i sztuki dla dorosłych , wśród nich utwór słowackiego autora Juraja Vacha „Na początku była nuda" (inaczej : „Stworzenie świata").

: . . Iła. . .• • : „' . . ~

• · .. „ ' . .

·.:.: .. ..... . .. . ; „ ,• .

:· ... •. · 1 ··_, . . •. :

„

;/

•.

„

,.,

.·

• .

. ,

~ ·./ r

··. : .

·. ll'Ó .

.. ·-·-

KZG 4 Mikołów, I.OOO szt. B-l J zam. 802 6. 7. 64

'

i·. -~-

.„ • .. .. „...,

•. · 1·~, „ ... ·. -·

' '

•.

'

·1 ....

-.

: ...

"

..

~ . . ·.„.

'·· \;

·~

.· ..

.~ .. ,:/·:, . . •· ·•.·

~ •.

„. ..

. , •

„. ' .

•. . · . . • /. ... .. „

·•

i·

.„

• , .. •

,. '.

.. •·

"

. .\ •

„.

_., : . . . . . •· .. ' „

·:.•

••• . .. ~··· . ; . '\ . „..., . .· . , ··_, .

'\ . :· ... •

• •• • ..

•· ..„ . . '

·. '•'

.:. .. /" .. :.:;-.„ ... : .•.. ·' ·•.· .,.

·.• ..

.•

• •· · ·~ 1

. '"-~

. .

. . .. „„

" . ~ ·

·~-. ~

• ·•

.. •

'·

.. .. . ~ . •:.·· .. \- .. . „ ..

.. . .• ; . .. .. . . . . ..

._ ·•. .••. „ ..

• . •.. •

. .

. • .

••

. .

..

•

•

•

r

•

•

. .

•

•

• •

•