Ц"-- T.XI (2008) Z. 1-2(21-22) R O C Z N I K ISSN 1509-1074 H I S T O R I I P R A S Y P O L S K I E J

Literary and Socio-cultural

Periodicals in Lvov in 1918-1939

Czasopisma literackie i społeczno-kulturalne we Lwowie w latach 1918-1939

Katedra Dziennikarstwa i Komunikacji Społecznej

Wyższa Szkoła Zarządzania „Edukacja" Wrocław

ul. Krakowska 56-62 P L 50-425 Wrocław

Jerzy JAROWIECKI

K E Y W O R D S

Lvov press in 1918-1939, literary

periodicals, socio-cultural periodicals

SŁOWA K L U C Z O W E

prasa we Lwowie w latach 1918-1939, czasopisma literackie, czasopisma społeczno-kul turalne

A B S T R A C T A B S T R A K T

The article discusses the development of literary, socio-cultural and artistic periodi­

cals in Lvov in 1918-1939, which accoun­ted for 7.8%, or 85 titles, of all periodicals

published at that time. The periodicals in question included literary (20),

socio-cultural (3), artistic and cultural (4), theatrical (11), musical (4), cinematogra­phic (11) and satirical titles. The article

presents their characteristics, editorial boards, collaborating writers, poets,

scientists, artists and publicists, as well as their ideological persuasion.

W artykule przedstawiono rozwój czasopism literackich, społeczno-kulturalnych i artystycznych we Lwowie w latach 1918-1939. Wśród 1090 ukazujących się w tym okresie tytułów wspomniane periodyki stanowiły 7,8%, tj. 85 tytułów. Były wśród nich pisma: literackie (20), społeczno-kulturalne (3), kulturalno-artystyczne (4), teatralne (11), muzyczne (4), filmowe (11), satyryczne. Poddano je opisowi i charakterystyce, ujawniono składy redakcji, wymieniono współpracujących pisarzy, poetów, uczonych, artystów i publicystów. Określono ich orientacje ideowe.

Streszczenie

Autor przedstawił na podstawie własnych badań obszar czasopism literackich, społeczno-kulturalnych, artystycznych i satyrycznych ukazujących się we Lwowie w dwudziestoleciu międzywojennym. Udowodnił , że pomijane dotąd w badaniach lwowskie środowisko dziennikarskie, literackie i artystyczne w nowopowstałym po 1918 roku państwie niepodległym odgrywało istotną rolę na ziemiach wschodnich II Rzeczypospolitej w utrwalaniu i w wzbogacaniu kultury narodowej, w szczególności kultury literackiej. Tym artykułem wy­pe łn iono lukę w wiedzy o prasie lwowskiej, pomijanej w dotychcasowych badaniach nad prasą lwowską. A przec ież prasa ta w dwudziestoleciu międzywojennym przeżywała dynamiczny rozwój ilościowy, cechowała ją ogromna różnorodność, adresowana była do różnych kręgów czytelników, przede wszystkim polskich, ale też mniejszośc i ukraińskiej czy żydowskiej. Wśród zarejestrowanych bibliograficznie przez autora 1090 tytu­łów ukazujących się w dwudziestoleciu międzywojennym, w mieście nad Pełtwią charakteryzowane periodyki s tanowi ły 7,8% całej produkcji, tj. 85 tytułów. Autor, przyjmując własną typologię tych periodyków, ustalił, że w ś r ó d nich g łówne miejsce zajmowały: czasopisma społeczno-kulturalne (30), czasopisma literackie (20), czasopisma teatralne (11), czasopisma filmowe (11), czasopisma kulturalno-artystyczne (4) oraz czasopisma satyryczne. Przykładowo wymienił kilka tytułów: „Kultura" (1923-1925), „Lwowskie Wiadomości Muzyczne i Literackie" (1925-1934), „Miesięcznik Literacki" (1929-1931), „Sygnały" (1933-1939), „Nowa Kronika" (1931--1936), „Kultura Literacka" (1932), „Tryby" (1931), „Lwów Literacki" (1937), „Gazeta Muzyczna" (1918-1921), „Przegląd Filmowy i Teatralny" (1929-1939), „Pocięgiel" (1911-1933), „Szczutek", „Kabaret". W pełnej wersji artykułu jest ich znacznie więcej. W artykule scharakteryzowano przedstawione pisma, w znacznej części per iodyków ujawniono zespoły redakcyjne, odnotowano współpracujących z czasopismami poetów, pisarzy, artystów, uczonych, publicystów. W konkluzji stwierdzono, że powstanie i rozwój charakteryzowanych perio­d y k ó w stanowiło istotną część rozwijającej się kultury literackiej, co zapewnia im trwałe miejsce w dziejach polskiej prasy i kultury.

W okres ie m i ę d z y w o j e n n y m we L w o w i e w atmosferze p o w s t a w a n i a i z a m i e r a n i a r ó ż n o r a k i c h grup l i te rackich , n a m i ę t n y c h s p o r ó w i d y s k u s j i l i t e r ack i ch , k t ó r e c z ę s t o p r z e s u w a ł y s ię ze sfery estetyki w d z i e d z i n ę e tyk i , p o w a ż n ą r o l ę s p e ł n i a ł y czasopisma l i terackie i s p o ł e c z n o - k u l t u r a l n e . M i a n e m t y m obejmuje s ię g r u p ę nie jednorodnych t y p ó w czasopism, k t ó r e g ł ó w n i e z a j m u j ą s ię p r o b l e m a t y k ą l i t e racką , z a m i e s z c z a j ą na swych ł a m a c h u t w o r y l i t e rackie , t r e ś c i p o ś w i ę c a n e krytyce i nauce o l i teraturze, a t a k ż e p o d e j m u j ą p r o b l e m y ż y c i a s p o ł e c z n e g o i l i te rackiego 1 . C z ę s t o na i c h ł a m a c h p o j a w i a ł y s ię r ó ż n e g o t y p u publ ikacje od śc iś le informacyjnych, z a w i e r a j ą c y c h recenzje n o w o ś c i w y d a w n i c z y c h b ą d ź w i a d o m o ś c i o b i e ż ą c y m życ iu k u l t u r a l n y m , do t ak i ch , w k t ó r y c h d z i a ł informacj i o g r a n i c z a ł s ię do k r o n i k i recenzj i , zasa ­d n i c z ą z a ś c z ę ś ć w y p e ł n i a j ł y teksty l i terackie oraz a r t y k u ł y teore tyczno-pro-g r a m o w e 2 . C z ę s t o na i c h ł a m a c h dyskutowano o miejscu ku l tu ry i l i t e ra tu ry w s p o ł e c z e ń s t w i e , o r o l i p i sarza czy t e ż szerzej — o funkcj i in te l igenc j i w t w o r z e n i u odrodzonego p a ń s t w a oraz (wobec n a d c i ą g a j ą c y c h w l a t ach t r z y d z i e s t y c h z a g r o ż e ń ze strony r z ą d ó w autorytarnych) p o g ł ę b i a n i a s i ę k o n f l i k t ó w s p o ł e c z n y c h . Po jawi ły s ię t e ż problemy: n o w y c h o d b i o r c ó w — ze ś r o d o w i s k p o z o s t a j ą c y c h poza sferą komun ikac j i l i terackiej , k u l t u r y i l i t e ra­tu ry ludowej oraz proletar iackiej . S t ą d t e ż charakter w s p o m n i a n y c h per io­d y k ó w z a l e ż a ł od tego, dla jakiej p u b l i c z n o ś c i czytelniczej by ły p rzeznaczone , c z y do s p e c j a l i s t ó w i elit ku l tu ra lnych , czy t e ż do ś r o d o w i s k , wobec k t ó r y c h z a m i e r z a ł y p e ł n i ć funkcje edukacyjne i popularyzatorskie .

R o z w ó j c z a s o p i ś m i e n n i c t w a l i terackiego i s p o ł e c z n o - k u l t u r a l n e g o w e L w o w i e n i e r o z ł ą c z n i e b y ł z w i ą z a n y ze ś r o d o w i s k i e m l i t e racko-a r tys tycznym L w o w a . M i a s t o w k r o c z y ł o w dwudziestolecie m i ę d z y w o j e n n e z p o w a ż n y m d o r o b k i e m l i t e racko-a r tys tycznym z p r z e ł o m u X I X i X X w i e k u 3 , m i a ł o ch lub ­nej w a r t o ś c i ś r o d o w i s k o l i terackie i artystyczne, teatralne, ruch w y d a w n i c z y

1 M.I . [Mieczysław Inglot], Czasopisma literackie [w:] Encyklopedia wiedzy o prasie, red. J . Maś lanka , Wrocław 1976, s. 42.

2 Słownik terminów literackich, red. S. Sławiński, Wrocław 1988, s. 81-82. 3 Zob. J. J a r o w i e c k i , Prasa lwowska w latach 1864-1918: bibliografia, Kraków 2002;

t e n ż e , Typologia i statystyka prasy lwowskiej w latach 1864-1939, [w:] Kraków-Lwów: Książki, czasopisma, biblioteki XIX i XX wieku, t. 4, Kraków 1999, s. 209-235.

oraz r o z b u d o w a n e ś r o d o w i s k o prasowe 4 . Tu debiu towal i t w ó r c y , k t ó r z y s two­r z y l i d r u g ą f o r m a c j ę poko len i a Młode j P o l s k i 5 .

M o ż n a p o w t ó r z y ć z a T y m o n e m Ter leck im, k t ó r y na ł a m a c h „ S ł o w a P o l ­sk i ego" w 1930 r o k u p i sa ł :

... n i e b y ł o w e L w o w i e na p r z e ł o m i e d w u s tuleci u c i s k u r z e c z y w i s t o ś c i h i s t o r y c z ­nej , r z e c z y w i s t o ś c i po l i tyczne j j a k w Warszawie . Z w o l i l o s u L w ó w m ó g ł b y ć m i a s t e m ba rdz i e j z a c h o d n i m , bardzie j eu rope j sk im, ba rdz ie j s t o ł e c z n y m n i ż K r a k ó w c z y W a r s z a w a . Z a m i a s t estetycznego e s k a p i z m u M i r i a m a , z a m i a s t W y s p i a ń s z c z y z n y , k o m p l e k s o w e g o u w i k ł a n i a w t r a d y c j ę r o m a n t y c z n ą , w s w o ­i ś c i e p o l s k ą p r o b l e m a t y k ę l i t e r a c k ą , L w ó w tej doby c h a r a k t e r y z o w a ł a s w o b o d a , w i e l o s t r o n n a t w ó r c z a w s p ó ł w i b r a c j a z E u r o p ą . N a d czys ty e s t e tyzm Warszawy , n a d k o n t y n u a c j ę w i e s z c z o s t w a w K r a k o w i e , to mias to w n o s i w o l n o ś ć i n t e l ek tu ­a l n ą i t w ó r c z o ś ć i n t e l e k t u a l n ą . 6

P o d o b n y ob raz L w o w a z a c h o w a ł w swej p a m i ę c i w y b i t n y h i s to ryk i p ra -s o z n a w c a , prof. M a r i a n T y r o w i c z , k t ó r y w s p o m i n a j ą c o l a t ach m ł o d o ś c i do­w o d z i ł :

... l w o w s k i e ś r o d o w i s k o l i t e rack ie r o z w i j a ł o s ię w o w y m g ł o ś n y m p r z e ł o m i e s t u l e c i j a k b y n a u b o c z u nowej r w ą c e j fa l i . U s t ę p o w a ł o m n o g o ś c i ą i o r y g i n a l n o ­ś c i ą d z i e ł p o e z j i W a r s z a w i e i K r a k o w o w i , ale i Parnas l w o w s k i j a ś n i a ł d a l e k o p o z a o p ł o t k i G a l i c j i . 7

W la tach 1918-1939 lata ś w i e t n o ś c i ś w i a t a l i terackiego n a d P e ł t w i ą nieco p r z y g a s ł y . Ś r o d o w i s k o l i te rackie nadal r e p r e z e n t o w a ł y n a z w i s k a t w ó r c ó w t a k i c h j a k : L e o p o l d Staff, J a n K a s p r o w i c z , Gabr i e l a Z a p o l s k a , K o r n e l M a k u ­s z y ń s k i , S t a n i s ł a w R o s s o w s k i . We L w o w i e t e ż t w o r z y l i i d z i a ł a l i m . in . : Stefan G r a b i ń s k i , J a n P a r a n d o w s k i , H e n r y k Z b i e r z c h o w s k i , Bea ta O b e r t y ń s k a , J e r zy B a n d r o w s k i , A n n a L u d w i k a Czerny, Teodor P a r n i c k i , J ó z e f W i t l i n , T y m o n T e r l e c k i , K a z i m i e r z B u k o w s k i . A l e po odzyskan iu n i e p o d l e g ł o ś c i i w a l k a c h p o l s k o - u k r a i ń s k i c h oraz z w y c i ę s k i e j obronie L w o w a w czas ie w o j n y p o l s k o -r a d z i e c k i e j 19 1 8-1920 8 w i e l u l u d z i s p o ś r ó d kadr admin i s t racy jnych , w i e l u

4 Szerzej na ten temat zob.: U . J a k u b o w s k a , Lwów na przełomie XIX i XX wieku, Warszawa 1990; M . T y r o w i c z , Wspomnienia o życiu kulturalnym i obyczajowym Lwowa 1918-1939, Wroc ł aw 1991; J . W i c z k o w s k i , Lwów, jego rozwój i stan kulturalny oraz prze­wodnik po mieście, Lwów 1907.

5 U . J a k u b o w s k a , op. cit., s. 73. 6 T. T e r l e c k i , Lwów tworzący, „Słowa Polskie" 1930, nr 104. 7 M . T y r o w i c z , op. cit., s. 22. 8 Bohaterska postawa mieszkańców Lwowa, ochotniczych oddz ia łów wojskowych spo­

tka ła się z uznaniem. Naczelnik Józef Piłsudski odznaczył miasto Orderem Vir tut i Mi l i t a r i (20 X I 1920). Wyraził przy tym opinię: „Tu codziennie walczyć trzeba było o nadzieję, codzien­nie walczyć o siłę wytrwania [...] Ludność stawała się wojskiem, wojsko stawało się ludnością [...] I k iedym ja , jako sędz ia wojskowy, dający nagrodę, odznaczający ludzi myślał nad kampan ią

pisarzy, uczonych , w y s o k o w y k w a l i f i k o w a n y c h s p e c j a l i s t ó w miasto opuśc i ł o , p r z e n o s z ą c s ię do W a r s z a w y i i n n y c h t w o r z ą c y c h s ię n o w y c h o ś r o d k ó w w kraju, co n iekorzys tn ie w p ł y n ę ł o na rozwó j sił t w ó r c z y c h g rodu L w a . W y ­j e c h a ł o o k o ł o 40 t y s i ę c y o s ó b 9 . W ś r ó d n i ch by ło sporo o s ó b i n n y c h narodo­w o ś c i (Austriacy, Ż y d z i , Czes i ) , k t ó r z y w c z e ś n i e j j u ż , podczas w a l k o Lwów, opuśc i l i miasto i w o g ó l e po l sk i e z iemie . W s p o m n i a n i spec ja l i śc i , ludz ie ze ś r o d o w i s k t w ó r c z y c h i i n t e l ek tua lnych zas i l i l i z iemie po lsk ie b y ł y c h z a b o r ó w : pruskiego i rosyjskiego, gdz ie w y s t ę p o w a ł do tk l iwy b rak k w a l i f i k o w a n y c h kadr. N i e w ą t p l i w i e ten stan r zeczy znacznie p r z y c z y n i ł s ię do pomnie j szen ia dotychczasowego z n a c z e n i a L w o w a .

K a z i m i e r z B u k o w s k i , po latach, w swoich l is tach ze L w o w a , zamieszczo­n y c h na ł a m a c h „ W i a d o m o ś c i L i t e r a c k i c h " z ż a l e m w y z n a w a ł :

... ob l i cze l i t e rack ie L w o w a jest dzis iaj pozbawione z d e c y d o w a n y c h r y s ó w . K u r ­c z ą c a s i ę z dn i a n a d z i e ń r z e s z a l u d z i chodz i , n ie z n o s z ą c ż a d n y c h s k u p i e ń o z d e k l a r o w a n y m p r o g r a m i e i n ie ł ą c z ą c s ię w g rupy o ś w i a d o m y c h k i e r u n k a c h lub d ą ż e n i a c h [...] z d a w n e g o o g n i s k a n a u k i i l i teratury, in tensywnej g o r ą c z k o ­wej p racy u m y s ł o w e j , z m i e n i ł s i ę L w ó w w miasto w y b i t n i e h a n d l o w e , r o z n a -m i ę t n i o n e g o r ą c z k ą z ł o t a i z y s k u . G a r s t k a l i t e r a t ó w t o n ą c a w tej p o w o d z i czuje s ię dzisiaj s p a r a l i ż o w a n a , r z u c o n a n a m i e l i z n ę p r ó b i w y s i ł k ó w z d ą ż a j ą c y c h do o ż y w i e n i a r u c h u a r ty s tycznego i p o b u d z e n i a o b o j ę t n e g o s p o ł e c z e ń s t w a . 1 0

Z a s k a k u j ą c o go rzk i e oceny ś r o d o w i s k t w ó r c z y c h , w s k a z u j ą c e na z a s t ó j w i c h dz i a ł a lnośc i , na s ł a b o ś ć k r y t y k i t w ó r c z e j , nad k t ó r ą c i ąży ła „ p r o w i n ­cjonalna f a m i l i a r n o ś ć " , p o j a w i a ł y s i ę c z ę s t o w w y p o w i e d z i a c h l u d z i p i ó r a . Konsekwencje tego s tanu r z e c z y d o s t r z e g a ł H e n r y k Z b i e r z c h o w s k i 1 1 , poeta i p o w i e ś c i o p i s a r z , k r y t y k l i t e rack i , p i s z ą c y w k i lkunas tu p i smach L w o w a , K r a ­k o w a , G d a ń s k a , P o z n a n i a . W e L w o w i e jego u twory i recenzje p o j a w i a ł y s ię m i n . w: „Gazec ie Porannej" , „Gazec i e Wieczornej" , „G azec i e L w o w s k i e j " , „Gazecie Narodowej", „S łowie Polsk im", „Tygodniku N a r o d o w y m " oraz w „Ru­chu L i t e r ack im" . K r y t y c z n i e o l w o w s k i m parnasie w y r a ż a ł się i nny poeta, k ry tyk l i te racki i znany t ł u m a c z l i teratury angielskiej, francuskiej , n iemieckiej i r u m u ń s k i e j — W ł o d z i m i e r z L e w i k , w s p ó ł p r a c o w n i k „ S ł o w a Polsk iego" , „Wiadomośc i M u z y c z n y c h i L i t e r ack ich" , a t a k ż e czasop i sm K r a k o w a i Pozna -

pod Lwowem, to wielkie zasługi waszego miasta oceniłem tak, jak gdybym miał jednego zbiorowego żołnierza, dobrego żołnierza, i ozdobiłem Lwów Krzyżem Orderu Vir tut i Mil i tar i , tak, że wy jesteście jedynym miastem w Polsce, które z mojej ręki jako Naczelnika Państwa, za pracę wojenną, za wytrzymałość , o t rzymało ten order" (J. Piłsudski, Obrona Lwowa 7 sierpnia 1923, [w:] Pisma zbiorowe, t. 5. Warszawa 1937 s. 178). Na cytat ten powoływał się też L. P o d -h o r o d e c k i , Dzieje Lwowa, Warszawa 1993, s. 174.

9 I. D r ex 1er, Wielki Lwów. Lwów 1925, s. 48. 1 0 K. B u k o w s k i , Listy ze Lwowa. Oblicze literackie Lwowa, „Wiadomości Literackie"

1924, nr 20, s. 1.

n i a 1 2 . Podobne oceny u k a z a ł y się na ł a m a c h l w o w s k i c h „ S y g n a ł ó w " , autors twa W ł o d z i m i e r z a L e w i c k i e g o 1 3 .

Z p e r s p e k t y w y lat nie do k o ń c a z g a d z a m się z o w y m i o d c z u c i a m i l u d z i t k w i ą c y m i w ś r o d o w i s k u l i t e rack im, emocjonalnie o d n o s z ą c y c h s ię do poczy­n a ń otoczenia . W n o w o p o w s t a ł y m p a ń s t w i e n i e p o d l e g ł y m p r z y s z ł o nie t y l k o z m i e n i a ć , m o d e r n i z o w a ć i s tn ie j ące i t w o r z y ć nowe instytucje s p o ł e c z n e i k u l ­turalne, ale t e ż n a d r a b i a ć co najmniej p ó ł w i e k o w e o p ó ź n i e n i a w k o m u n i k a c j i s p o ł e c z n e j . P o j a w i ł y s ię nowe innowacje ideowe, k t ó r e r z u t o w a ł y na tempo modern izac j i po l sk ie j kul tury. A tempo to, n i e z a l e ż n i e od p ropozyc j i ideo lo­g icznych , n a p o t y k a ł o wie le z a h a m o w a ń , w t y m z a l e ż n y c h od trudnej k o n i u n k ­tury gospodarczej , t o w a r z y s z ą c e j o g r o m n e m u w y s i ł k o w i p a ń s t w a , k t ó r e two­r z ą c j edno l i ty o r g a n i z m gospodarczy m u s i a ł o t e ż z a d b a ć o w ł a ś c i w y r o z w ó j kul tury, w t y m t e ż l i terackie j . K r y t y c z n e oceny ś r o d o w i s k t w ó r c z y c h nie u w z g l ę d n i a ł y fak tu , ż e ku l tu r a l i teracka, b ę d ą c a częśc i ą k u l t u r y narodowej (pisarzy, ins ty tuc j i p o ś r e d n i c z ą c y c h , c z y t e l n i k ó w ) , jest w znacznej c z ę ś c i k u l ­t u r ą p u b l i c z n o ś c i l i terackiej o o k r e ś l o n e j s t rukturze s p o ł e c z n o - z a w o d o w e j , z r ó ż n i c o w a n y c h w z o r a c h z a c h o w a ń k u l t u r o w y c h , poz iomie w y k s z t a ł c e n i a etc. 1 4 N i e r o z w i j a j ą c t ych p r o b l e m ó w , w r a c a m y do prasy.

Z a p r z e c z e n i e m t y c h go rzk i ch , w c z e ś n i e j p r z y t o c z o n y c h ocen, m o ż e b y ć d y n a m i c z n y i l o ś c i o w y r o z w ó j prasy lwowskie j i jej r ó ż n o r o d n o ś ć . W ś r ó d 1090 t y t u ł ó w u k a z u j ą c y c h s ię we L w o w i e p e r i o d y k i l i terackie i s p o ł e c z n o - k u l t u r a l -ne s t a n o w i ł y 7,8%, tj. 85 ty tu łów. W tej grupie z n a j d o w a ł y s ię p i s m a s p o ł e c z -no-kui tura lne (30), kul tura lno-ar tys tyczne (4), l i te rackie (20), teatralne (11), muzyczne (4), f i lmowe (11). Sp rawa typo log i i czasopism tego rodzaju odmien ­nie jest t r a k t o w a n a p rzez r ó ż n y c h a u t o r ó w . P o d z i a ł w y m i e n i o n y p rzeds tawi ­ł e m w k s i ą ż c e napisanej we w s p ó ł p r a c y z B a r b a r ą G ó r ą pt. Prasa lwowska w dwudziestoleciu międzywojennym15. Na tomias t K r y s t y n a S i e r o c k a w arty­ku le Magazyny literackie dwudziestolecia międzywojennego d z i e l i je na: cza ­sop i sma grup l i t e r ack i ch , czasop isma kul tura lno- l i te rackie , naukowo- l i t e rac -k i e 1 6 , z a ś W a c ł a w K u b a c k i w ar tykule Czasopisma literackie w y r ó ż n i a : czaso­p i s m a o g ó l n o k u l t u r a l n e , czasopisma czysto l i terackie, czasopisma f i lo logiczne, mieszane oraz czasop i sma , k t ó r e ma ją „ jeno l i terackie marg inesy" 1 7 . D o tej

1 1 H . Z b i e r z c h o w s k i , Ruch literacki we lwowie „Echo Tygodnia" 1928, nr 15. s. 3. 1 2 W L e w i k , Lwowski parnas współczesny, „Tęcza" 1930, nr 10, s. 6. 1 3 W L e w i c k i , Parnas Lwowa, „Sygnały" 1936, nr 14, s. 1. 1 4 Szerzej na ten temat: S. Ż ó ł k i e w s k i , Główne tendencje rozwoju polskiej kultury

literackiej 1918-1939, [w:] Obraz literatury polskiej; literatura polska w okresie międzywo­jennym, t. 1, zespół red.: J .Kądziela , J. Kwiatkowski, L Wyczańska, Kraków 1979, s. 11-17.

1 5 J. J a r o w i e c k i , B. G ó r a , Prasa lwowska w dwudziestoleciu międzywojennym. Próba bibliografii,- K raków 1994, s. 17, 200-221.

1 6 K . S i e r o c k a , Magazyny literackie dwudziestolecia międzywojennego, „Kwartalnik Histori i Prasy Polskiej" 1983, nr 1, s. 119-130.

1 7 W K u b a c k i , Czasopisma literackie. „Rocznik Literacki" 1933, s. 307-320.

grupy m o ż n a w l i c z y ć czasopisma humorys tyczne i sa tyryczne (22), w z b o g a ­ca ły ją t a k ż e czasop isma naukowe (86 ty tu łów) czy t e ż czasopisma bib l io te­ka rsk ie i k s i ę g a r s k i e . W i c h wydawan iu oraz redagowaniu u c z e s t n i c z y ł l w o w ­s k i parnas, l i czne ś r o d o w i s k o naukowe oraz dz ienn ika r sk ie . N a o ż y w c z y r o z w ó j czasop i sm l i t e rack ich i s p o ł e c z n o - k u l t u r a l n y c h w p ł y n ę ł y — obok u z n a w a n y c h l i t e r a t ó w i dz ienn ika rzy — rzesze m ł o d y c h , d e b i u t u j ą c y p isarze i poeci , t w o r z ą c e s ię organizacje. W 1920 r o k u p o w s t a ł Z w i ą z e k Z a w o d o w y L i t e r a t ó w P o l s k i c h , a w ś r ó d jego ak tywnych d z i a ł a c z y z n a l e ź l i s ię m . i n . E d w i n J ę d r k i e w i c z i Ostap Or twin , o r g a n i z u j ą c y zebran ia dyskusyjne i w ie ­czory poezji , c z ę s t o z u d z i a ł e m t w ó r c ó w pozamie j scowych . W k s z t a ł t o w a n i u ruchu l i terackiego m ł o d y c h t w ó r c ó w u c z e s t n i c z y ł y п р . : un iwersy teckie Ko ło P o l o n i s t ó w i S l awi s tów, Koło L i t e racko-Ar tys tyczne z a ł o ż o n e p rzez J a n i n ę K r ó l i ń s k ą w 1925 r o k u 1 8 , m ł o d z i pisarze t w o r z ą c y Z w i ą z e k B ł ę k i t n y c h (po­w s t a ł y z in ic ja tywy H a l i n y Górsk ie j ) c z y t eż g rupa „ P r z e d m i e ś c i e " d z i a ł a j ą c a w latach 1933-1937. G r u p ę t ę t w o r z y ł z e s p ó ł l i t e rack i z a ł o ż o n y w Warszawie i L w o w i e p rzez H e l e n ę B o g u s z e w s k ą ( p r z e w o d n i c z ą c a ) , Jerzego Kornack iego , W ł a d y s ł a w a Kowal sk iego , Gus tawa M o r c i n k a , K a z i m i e r ę M u s z a ł ó w n ę . O d ­dz ia ł L w o w s k i t w o r z y l i H a l i n a G ó r s k a , Jerzy i A n n a Kowalscy , W ł o d z i m i e r z J ampo l sk i , J a n B r z o z a . Z g r u p ą „ P r z e d m i e ś c i e " z w i ą z a n i b y l i Zof i a N a ł k o w ­ska, Bruno Schu lz , A d o l f R u d n i c k i , H a l i n a K r a h e l s k a , Sydor Rey, J ó z e f Ł o -bodowsk i . G r u p a i n t e r e s o w a ł a s ię m. in . ż y c i e m proletar ia tu i m n i e j s z o ś c i na rodowych . P r o g r a m l i t e rack i ł ą czy ł a z tendencjami fak togra f icznymi w l i ­teraturze, c z y l i au tentyzm opisu z tendencjami s p o ł e c z n i k o w s k i m i , podkre ­ś la jąc funkcje poznawcze i w a r t o ś c i dokumenta lne d z i e ł a 1 9 . Z r z e s z e n i w gru­pie „ P r z e d m i e ś c i e " reprezentowal i p o g l ą d y demokra tyczne , n i e k t ó r z y sympa­tyzowal i z K P P O ich s tanowisku w sprawach s p o ł e c z n y c h wskazuje deklaracja:

Ł ą c z y m y w zespole r o z m a i t y c h p i s a r z y o d m i e n n y c h ś w i a t o p o g l ą d ó w , k t ó r z y z e s z l i s i ę r a z e m w jednej n i e n a w i ś c i do k r z y w d s p o ł e c z n y c h , ga szen i a ś w i a t ł a , f a ł s z o w a n i a w y b o r ó w , k a g a ń c a cenzury, c i e m i ę ż e n i a mas p r a c u j ą c y c h w naro­dz ie . 2 0

Z a ś Je rzy K o r n a c k i n a k r e ś l i ł zarys p rog ramu na ł a m a c h „ E p o k i " w 1993 roku , p i s z ą c :

O d c h o d z i m y od b i u r k a , z a k ł a d a m y warsz ta t p r a c y „ n a u l i cy" . K o n t e m p l a c j ę a r t y s t y c z n ą w cz te rech ś c i a n a c h p o k o j u z a m i e n i a m y n a p o d r ó ż p e ł n ą r z e c z y w i -

1 8 M . T y r o w i c z , Wspomnienia o życiu kulturalnym i obyczajowym Lwowa 1918-1929. Wrocław 1991, s. 37.

1 9 Tamże, s. 38; Literatura polska: przewodnik encyklopedyczny, t. 2, Warszawa 1983, s. 243, B. F a r o n , Przedmieście, [w:] Obraz literatury polskiej..., s. 249-254.

2 0 Por. K . P t a k , O zadaniach społecznych faktografii. Wokół programu grupy literac­kiej Przedmieście, „Ruch Literacki" 1967, z. 5, s. 262.

s tych z d a r z e ń . N u d z i nas w i e k u i s t a f ikc ja — ref lektor naszej u w a g i , naszej obserwacj i , naszego talentu k i e ru j emy na dz iko-dz iewiczy , bujny i r o z m a i t y ś w i a t p r z e d m i e ś c i a . 2 1

W 1933 r o k u p o w s t a ł a g rupa l i t e r acka „Rybałci" , k t ó r a m i a ł a swo ją „ K o l u m n ę R y b a ł t ó w " w „ D z i e n n i k u P o l s k i m " . Pisarze starszej generacj i sku ­p ien i by l i w o k ó ł K a s y n a Li teracko-Artys tycznego. Mias to z u z n a n i e m o d n o s i ł o s ię do t w ó r c ó w ku l tu ry i literatury, u s t a n a w i a j ą c w dwudzies to lec iu n a g r o d ę l i t e racką . Jej l aurea tami m. in . zos ta l i : H e n r y k Z b i e r z c h o w s k i (1928), L e o p o l d Staff (1929), W i l h e l m B r u c h n a l s k i (1938).

W dwudzies to lec iu m i ę d z y w o j e n n y m po jawi ły s ię we L w o w i e czasopis­ma, k t ó r e w s w y c h p o d t y t u ł a c h m i a ł y r ó ż n e p r zymio tn ik i : kul turalny, s p o ł e c z ­no-poli tyczny, l i te racki , s p o ł e c z n o - l i t e r a c k i etc. M o ż n a b y ł o za tem, k i e r u ­j ą c s ię t y m i o k r e ś l e n i a m i , p r z e p r o w a d z i ć i c h t y p o l o g i ę . A l e r zecz nie w fo rmalnych o k r e ś l e n i a c h zawar tych w t y t u ł a c h p e r i o d y k ó w , lecz w t r e ś c i o ­wej z a w a r t o ś c i 2 2 . S p o ś r ó d 85 zare jes t rowanych t y t u ł ó w na j l i c zn i e j s zą g r u p ę s t a n o w i ą czasop i sma l i terackie i s p o ł e c z n o - k u l t u r a l n e . Lis tę t ę o twiera u k a ­zu jące s ię w la tach 1923-1925 czasop i smo „Kul tu ra" , redagowane p rzez Stefana R u d y k a , ale n a j p o w a ż n i e j s z y m czasop i smem s t a ły s ię „ L w o w s k i e W i a d o m o ś c i M u z y c z n e i L i te rack ie" — „ o r g a n Polsk iego Z w i ą z k u M u z y k ó w — P e d a g o g ó w p o ś w i ę c o n y sp rawom k u l t u r y muzycznej i t w ó r c z o ś c i l i terac­kie j" , m i e s i ę c z n i k u k a z u j ą c y s ię od 25 p a ź d z i e r n i k a 1925 r o k u do maja 1934 r o k u pod r e d a k c j ą W ł a d y s ł a w a G o ł ę b i o w s k i e g o 2 3 . W s k ł a d komi te tu redak­cyjnego w c h o d z i l i : A d o l f Chy l ińsk i , W i t o l d F r i emann , M a t y l d a G o ś c i e ń s k a , Józe f Jedlicz, Wanda Melcer -Rutkowska , M a r i a Kel les-Krausowa, A d a m Soł tys , M i e c z y s ł a w S o ł t y s , Franc iszek Neuhauser , He l ena Ot tawowa, H i e r o n i m Fe-icht, Ida W i e n i e w s k a , Jan Zach radn ik i i n n i . W numerze p i e r w s z y m redakcja p isa ła :

P i s m o nasze c hc e my u c z y n i ć ź r ó d ł e m in fo rmac j i i p o m o c y d l a k a ż d e g o , k to w j a k i k o l w i e k s p o s ó b pozostaje w s t y c z n o ś c i z m u z y k ą . P r a g n ą c p o z y s k a ć j a k najszerszy o g ó ł d la naszej ide i , a r ó w n o c z e ś n i e — j a k o o rgan izac ja — p r a g n ą c s p e ł n i ć s w ó j s p o ł e c z n y o b o w i ą z e k s z e r z e n i a k u l t u r y w o g ó l e — p o s t a n o w i l i ś m y p i s m e m n a s z y m ob jąć nie t y l k o s p r a w y m u z y c z n e i o rgan izacy jne , ale t a k ż e d z i a ł l i t e r a c k i . 2 4

N a ł a m a c h czasopisma pub l ikowano przede w s z y s t k i m orygina lne utwo­ry, m. in . : wiersze H e n r y k a B laka , A n n y L u d w i k i Czerny, M a r i a n a C z u c h n o w -

2 1 J. Kornacki, Cele Przedmieścia, „Epoka" 1933, nr 32. 2 2 K . S i e r o c k a , op. cit., s. 126. 2 3 O piśmie zob. m.in.: S. S w i d e r s k a , „Lwowskie Wiadomości Muzyczne i Literackie"

1925-1934, „Szopen" 1932. „Echo" 1936-1937. Kraków 1961; B. F a r on : „Lwowskie Wiadomo­ści Muzyczne i Literackie, [w:] Obraz literatury polskiej: Literatura polska w okresie mię­dzywojennym, t. 1, Kraków 1973, s. 298-300.

24 Od wydawnictwa, „Lwowskie Wiadomośc i Muzyczne i Literackie" 1925 nr 1, s. 1.

skiego, W ł o d z i m i e r z a L e w i k a , S t a n i s ł a w a Majakowskiego, Beaty O b e r t y ń s k i e j , M i e c z y s ł a w a O p a ł k a , M a r i a n a Piechala , K a r o l a Dresnera , J ó z e f a A l e k s a n d r a G a ł u s z k i , W i t o l d a Zechentera . U twory prozatorskie p u b l i k o w a l i : t w ó r c a p o l ­skiej fantastyki Stefan G r a b i ń s k i oraz Wanda M e l c e r - R u t k o w s k a ( r e p o r t a ż e ) i M i c h a ł O p a ł e k (felietony). Zamieszczano t e ż wiersze p o e t ó w f r a n c u s k i c h (G. Apo l l i na i r e ' a , J . A . R imbauda , P. Verlaine'a) oraz u k r a i ń s k i c h (B. L e p k i e g o i M . Rylsk iego) . P u b l i k o w a n o t e ż a r t y k u ł y z zakresu teori i , k r y t y k i i h i s t o r i i l i teratury polskie j i obcej, k t ó r y c h autorami b y l i m. in . K a z i m i e r z C z a c h o w s k i , C z e s ł a w J a s t r z ę b c a - K o z ł o w s k i , Je rzy Eugeniusz P ł o m i e ń s k i , Ju l i u sz Kle ine r , Z y g m u n t Czerny, K a z i m i e r z B u k o w s k i , Stefan K o ł a c z k o w s k i . O d 1933 r o k u czasopismo u k a z y w a ł o s ię w n a k ł a d z i e 7,5 tys. egzemplarzy i i n f o r m o w a ł o o r ó ż n y c h p rze jawach życ i a artystycznego, o ku l tu rze polskiej i u k r a i ń s k i e j , w y d a j ą c specjalne numery. Redakcja wiele miejsca p o ś w i ę c a ł a l i t e ra turze francuskiej , rosyjskiej , e s t o ń s k i e j . P r e z e n t u j ą c dorobek polskiej l i t e r a tu ry omawiano m. in . t w ó r c z o ś ć Ju l iusza S ł o w a c k i e g o , Jana K a s p r o w i c z a , S t an i ­s ł a w a P rzybyszewsk iego , Stefana Ż e r o m s k i e g o , W ł a d y s ł a w a S. R e y m o n t a , S t a n i s ł a w a W y s p i a ń s k i e g o .

W marcu 1925 u k a z a ł s ię p ierwszy numer czasopisma pt. „ H i g j e n a C ia ł a . M i e s i ę c z n i k P o ś w i ę c o n y Propagandzie Higjeny oraz Li tera turze i Sz tuce" , k t ó r e g o w y d a w c ą b y ł J a n M a r c e l i Chodorowicz . F u n k c j ę r edak to ra n a c z e l ­nego pe łn i ł prof, d r Z d z i s ł a w Steusing. Redak torem dodatku l i t e rack iego „Li­teratura i Sz tuka" z o s t a ł poeta H e n r y k Zb ie rzchowski . N ie w d a j ą c s i ę w ana­l izę p i sma , k t ó r e g o ż y w o t t r w a ł cztery lata (dodatek ty lko dwa), odnotuje s i ę ty lko fragment w y p o w i e d z i H . Zb ie rzchowskiego z p ierwszego n u m e r u :

G d y b y m w n o r m a l n y c h , p r z e d w o j e n n y c h w a r u n k a c h , ob ją ł r e d a k c j ę tak ie j m i ­niatury, j a k ą z k o n i e c z n o ś c i m u s i b y ć k i l k u n a s t o s t r o n i c o w y doda tek l i t e r a c k i w n a u k o w y m m i e s i ę c z n i k u , z a n i e c h a ł b y m na pewno p r z e d m o w y lub s ł o w a w s t ę p ­nego. W o b e c b u j n o ś c i po l sk iego ż y c i a l i t e rack iego ostatniej doby, w k t ó r e m w p o t ę ż n y s z u m „wie rne j r z e k i " w i e l k i c h t w ó r c ó w dn ia wczora j szego m i e s z a s i ę j u ż k a p r y ś n e p l u s k a n i e dzis ie jszego „ S k a m a n d r a " , a r ó ż n e „ C z a r t a k i " , „ Z w r o t n i ­ce", „ N o ż e w b r z u c h u " c h c ą b y ć w y r a z e m jut ra , c z y ż w r a m a c h t a k s z c z u p ł y c h m o ż n a d a ć o b r a z tego, co s i ę dzieje w naszej l i teraturze, w y t y c z y ć j a k i ś p r o g r a m artystyczny, r z u c i ć j a k i e ś nowe h a s ł o , k t ó r e m u chce s ię s ł u ż y ć ? A j e d n a k zdecy ­d o w a ł e m s i ę n a s ł o w o w s t ę p n e i za raz w y j a ś n i ę z j ak i ego p o w o d u . W y j ą w s z y k i l k a s k r a j n y c h w y d a w n i c t w fu turys tycznych, k t ó r e u k a z u j ą s ię , k i e d y s i ę p o d o ­b a p a n u r e d a k t o r o w i . P o l s k a nie pos iada an i jednego t y g o d n i k a p o ś w i ę c o n e g o l i teraturze.

D o w a r t o ś c i o w u j ą c s w ą in ic ja tywę, j e d n o c z e ś n i e uszczyp l iwie o c e n i ł n ie ­k t ó r e czasop isma:

„ T y g o d n i k I l u s t r o w a n y " i „ Ś w i a t " h o ł d u j ą modnej d z i ś a k t u a l n o ś c i o b r a z k o w e j , p o w a ż n e w a r s z a w s k i e „ W i a d o m o ś c i L i t e rack ie" p o ś w i ę c o n e są k r y t y c e i b i b l i o -

т о м XI (2008), ZESZYT 1-2(21-22)

grafji , „ S k a m a n d e r " jest p r y w a t n y m p i s m e m w y b i t n i e zdo lne j g r u p y T u w i m , L e c h o ń i S ł o n i m s k i o raz i c h szko ły . „ P a n i " „ W i n n i c a " „ R a k i e t a " s ł u ż ą s a l o n o m , m o d z i e erotyce) .

Z a s t r z e g a ł s ię p r z y tym, ż e sam nie f o r m u ł u j e „ ż a d n y c h p r o g r a m ó w " . La ta t rzydzies te p r z y n i o s ł y p a u p e r y z a c j ę s p o ł e c z e ń s t w a w w y n i k u k r y ­

z y s u ekonomicznego , zaostrzenie k o n f l i k t ó w s p o ł e c z n y c h w y w o ł a n y c h m . i n . r o s n ą c ą a u t o r y t a t y w n o ś c i ą r z ą d ó w sanacyjnych. W pras ie l i terackiej obser­wuje s ię z w r o t k u w s p ó ł c z e s n e j problematyce s p o ł e c z n e j w d u c h u r e a l i z m u , a u t e n t y z m u i r a d y k a l i z m u . Ó w c z e s n a p rob lema tyka s p o ł e c z n a staje s ię g ł ó w ­n y m tematem, p rzedmio tem r o z w a ż a ń nie t y lko p u b l i c y s t y c z n y c h , ale t e ż l i t e r a c k i c h . U t w o r y zamieszczane w czasop i smach r e a g u j ą n a z a i s t n i a ł ą sy­t u a c j ę , au torzy m a n i f e s t u j ą w r ę c z poczucie s p o ł e c z n e j o d p o w i e d z i a l n o ś c i i s p o ł e c z n y c h o b o w i ą z k ó w literatury.

W la tach 1929-1931 u k a z y w a ł s ię „ M i e s i ę c z n i k L i t e r a c k i " , k t ó r e g o re­d a k c j a p o c z ą t k o w o m i e ś c i ł a s ię w Warszawie (nr 1). K o l e j n y m i r e d a k t o r a m i b y l i A l e k s a n d e r Wat i J . S z k w a r o k . Z czasop i smem w s p ó ł p r a c o w a l i : W ł a d y ­s ł a w B r o n i e w s k i , Jan Hempe l , S t a n i s ł a w R y s z a r d Stande, A n d r z e j Stawar. P r o g r a m o w o p i s m o d e k l a r o w a ł o podejmowanie p r o b l e m ó w kul tury , l i tera tury i s z t u k i z p u n k t u w i d z e n i a m a r k s i z m u . S t ą d p o d k r e ś l a n i e „ o b r a z o w e g o " cha­r a k t e r u p o z n a n i a l i terackiego, p rob l emu odbic ia r z e c z y w i s t o ś c i w l i tera turze w t ek s t ach S.R. Standego oraz A . S tawara 2 5 . A . Stawar, d y s k u t u j ą c z S.R. S tande , p o d w a ż a ł p o w t a r z a n ą przez niego z a P l e c h a n o w e m t e z ę o r o z r ó ż ­n i e n i u p r z y p i s u j ą c y m w s p o m n i a n ą „ o b r a z o w o ś ć " l i te ra turze a „ p o j ę c i o w o ś ć " nauce . L e w i c o w y charakter p i sma nadawal i p i sa rze i p o e c i z w i ą z a n i z K o ­m u n i s t y c z n ą P a r t i ą P o l s k i . N a ł a m a c h p i s m a w i d o c z n e są p o g l ą d y , k t ó r y c h ź r ó d e ł m o ż n a d o p a t r y w a ć s ię w p rogramach p i s a r zy r a d z i e c k i c h , p ropagu­j ą c y c h l i t e r a t u r ę faktu (rosyjska grupa l i teracka, d z i a ł a j ą c a w la tach 1923--1930 , s k u p i o n a w o k ó ł czasop i sm „Lef " — 1923-1925 i „ N o w y j L e f " — 1927--1928) . K r y t y c y l i teraccy „ M i e s i ę c z n i k a " pos tu lowa l i odb i c i a w teks tach l i te­r a c k i c h au ten tycznych rea l iów, w r ę c z „ n a u k o w e g o sposobu o r g a n i z o w a n i a t r e ś c i " . C e n i l i wysoce r e p o r t a ż , w k t ó r y m z a c i e r a ł y s i ę g ran ice m i ę d z y l i tera­t u r ą p i ę k n ą a p u b l i c y s t y k ą . Ca ły s i ó d m y numer p i s m a p o ś w i ę c o n o repor ta­ż o w i , do t w o r z e n i a k t ó r e g o z a c h ę c a ł A l e k s a n d e r Wat (Reportaż jako rodzaj literacki), k t ó r y p o n o w i ł swe propozycje w t y m zakres ie w numerze dz ies ią ­t y m (Jeszcze o reportażu). Ze w z g l ę d u na p o g l ą d y rewolucyjne oraz k r y t y c z n y s tosunek do r z ą d z ą c y c h , „ M i e s i ę c z n i k L i t e r a c k i " n ę k a n y b y ł c z ę s t y m i k o n f i ­s k a t a m i (np. n r 14, 15, 18 z 1931 roku) . W k o ń c u z e s p ó ł r edakcy jny z o s t a ł

2 5 S. R. S t a n d e , O krytykę marksistowską, „Miesięcznik Literacki" 1930 nr 5; A . S t a ­w a r, O pojmowaniu literatury, tamże, nr 9.

aresztowany, a p i smo po ukazan iu s ię 20 n u m e r ó w z o s t a ł o z a m k n i ę t e (wy­dawane w n a k ł a d z i e 2,5-3 tys. egzemplarzy 2 6 .

Podobne tendencje p rogramowe p r z e j a w i a ł m i e s i ę c z n i k l i t e r ack i „Try­by", redagowany w 1931 r o k u przez H e n r y k a A r n o l d a . Charak te r l e w i c o w y p i s m a o k r e ś l o n y z o s t a ł w w i e r s z u Jana Ś p i e w a k a pt. List robotnika do poety proletariackiego, w z y w a j ą c y m pisarzy do „wspó lnego szeregu" w walce pro­letariatu o p r awa robotn icze i porzucenia b i e r n o ś c i w sp rawach s p o ł e c z n y c h . Ten p rog ram z n a j d o w a ł odbicie w u tworach poe tyck ich L e o n a Pas ternaka , S t a n i s ł a w a Jerzego L e c a , w prozie i publicystyce S t a n i s ł a w a W y g o d z k i e g o , Stefana Su l ikowsk iego , S t a n i s ł a w a Majerowicza . P i s m o z jadl iwie a t a k o w a ł o dwa lwowskie p e r i o d y k i . K i e d y na r y n k u w 1931 r o k u p o j a w i ł s i ę „ P o m o s t " — „Mies ięczn ik p o ś w i ę c o n y kul turze w s p ó ł c z e s n e j " pod red. Sa lomona F r ä n k l a — redakcja p i s a ł a , ż e zebrano w n i m „ r ó ż n y c h p i sa rzy o r ó ż n y c h odc ien iach pol i tycznych , s t a r a j ą c s ię p r z y pomocy pacyfistycznej m a r k i p rzez r a d y k a l i -z u j ą c y c h się p i sa rzy [Dan, K u l c z y c k i ] n a d a ć p i smu obl icze apol i tyczne" . Z a ś o „Tygodn iku" — „ p i ś m i e p o ś w i ę c o n y m kul turze w s p ó ł c z e s n e j " , redagowa­n y m przez J ó z e f a G a j k a w t y m samym roku „Tryby" pisały , ż e jest to „wy­dawany przez t r zech m a g i s t r ó w i jednego l u z e m c h o d z ą c e g o dok to ra o rgan bardzo s ł ab iu tk i e j s k a l i artystycznej", że ru jący na egzotyce prole tar iackie j Poppe ra 2 7 . O b u p i s m o m zarzucano „ f a szys towsk i e " sympatie .

Wszys tk ie t r zy p i s m a u p a d ł y szybko, a i c h miejsce zajął „ d w u t y g o d n i k l i te racki , p o ś w i ę c o n y s p r a w o m k u l t u r a l n o - n a u k o w o - s p o ł e c z n y m " — „ N o w a K r o n i k a " (1931-1936) p o d r e d a k c j ą A l e k s a n d r a Dan-Weint rauba, k t ó r y b y ł j e d n o c z e ś n i e w y d a w c ą p i sma . P r o g r a m p i sma zarysowany z o s t a ł p r zez redak­tora w artykule p o d w y m o w n y m t y t u ł e m Przezwyciężanie literatury, w k t ó ­r y m p i sa ł :

... p r z y s t ę p u j ą c do w y d a w a n i a „ N o w e j K r o n i k i " p r a g n i e m y n a w s t ę p i e o d s ł o n i ć wszys tk i e k a r t y i p o d a ć nasz p r o g r a m b e z k o m p r o m i s o w e j k ry tyce . Z j a k i c h w y c h o d z i m y z a ł o ż e ń : o t ó ż , j a k wskazu je w s p ó ł c z e s n a l i t e ra tura rosy j ska , l i t e ­r a t u r a d l a m a s m o ż e s t a ć n a n a j w y ż s z y c h s z c z e b l a c h a r t y z m u . „ N o w a K r o n i k a " p ragn ie b y ć o ś r o d k i e m , k t ó r y s k u p i w o k ó ł s iebie w s z y s t k i e e lementy p r a g n ą c e s p r a w i e d l i w o ś c i , o d w a ż n e j w s p ó ł p r a c y w w i e l k i m dz ia l e ku l tu ra lne j przebudowy. 2 8

Z p i smem pod ję l i w s p ó ł p r a c ę lewicu jący p u b l i c y ś c i : J ó z e f Bry ła , L e o n H i r s h , E r a z m O r s k i , Tadeusz Peiper, Zygmunt Wa l iń sk i , S t a n i s ł a w W y g o d z k i .

2 6 T. B u j n i c k i , M . S t ę p i e ń , „Miesięcznik Literacki", [w:] Obraz literatury polskiej XIX i XX wieku. Literatura polska w okresie międzywojennym, t. 1, Kraków 1979, s. 377-381. Zob. też.: J . K w i a t k o w s k i , Dwudziestolecie międzywojenne, Warszawa 2000, s. 45-46, 282--283.

2 7 Dwa trupy, „Tryby" 1931, nr 1, s. 28-29. 2 8 A . D a n , Przezwyciężanie literatury. „Nowa Kronika" 1931, nr 1, s. 2.

W ś r ó d r e c e n z e n t ó w teatralnych i f i l m o w y c h b y l i m. in . : W ł a d y s ł a w D a s z e w s k i , J a n K u l c z y c k i , L e o n Schil ler . Redakc ja p o p a d a ł a w konf l ik t z c e n z o r a m i , a p i s m o p o d l e g a ł o c z ę s t o k o n f i s k a t o m 2 9 . W t y m l e w i c u j ą c y m nurc ie od 1932 r o k u z n a l a z ł a s i ę „ K u l t u r a L w o w a " , o k r e ś l a j ą c a s ię w podtytule j a k o „ m i e ­s i ę c z n i k p o ś w i ę c o n y życiu , ku l tu rze i sztuce". Redak to rem n a c z e l n y m z o s t a ł K a z i m i e r z L e w a n d o w s k i , funkcje r e d a k t o r ó w odpowiedz i a lnych p e ł n i l i J a n A l f a n i e c k i (od z. 3) oraz Jakub Geber (od z. 20), k i e rown ic two ar tys tyczne s p r a w o w a ł A n t o n i M a r k o w s k i . Redakc ja w zeszycie 4 p i s a ł a :

N o w e p i s m o [...], n o w a d roga [...], n o w e wyboje [...], nowe p r z e s z k o d y , n o w e horyzon ty . N o w i z n a j o m i i n o w i w r o g o w i e . L e w i c a k a r n i e p o d n o s i d ł u t o w p r a ­w i c y m ł o t . C o c h w i l a cios . T w o r z y m y . B ę d z i e p i ę k n i e . N a to nas s t a ć .

D e k l a r a c j i tej u s i ł owa l i s p r o s t a ć p i s z ą c y na ł a m a c h m i e s i ę c z n i k a : Tade­u s z Holender, Aleksander Baumgardten, H e n r y k Zbierzchowski , M a r i a n O p a ł e k , z a m i e s z c z a n o w p i ś m i e u twory poe tyckie M a r i i P a w l i k o w s k i e j - J a s n o r z e w -s k i e j , J u l i a n a Przybos ia , K a z i m i e r z a W i e r z y ń s k i e g o . C z y t e l n i k ó w u j m o w a ł a s t a ranna , es tetyczna szata g ra f iczna p i sma : drzeworyty, ozdobne w i n i e t y a u t o r s t w a A . M a r k o w s k i e g o . P rzede w s z y s t k i m j ednak za in teresowanie b u ­d z i ł y op i sy z a b y t k ó w L w o w a . K ł o p o t y f inansowe p r z e r w a ł y ż y w o t n o ś ć p i s m a .

W 1934 r o k u c z ę ś ć w s p ó ł p r a c o w n i k ó w z n a l a z ł a miejsce d l a s w y c h p u b l i k a c j i na ł a m a c h popularnego i lus t rowanego m i e s i ę c z n i k a pt. „ M a ł o p o ­l a n i n " . Z a c z ą ł s i ę u k a z y w a ć p o d k o n i e c 1932 roku , w y d a w a n y p r z e z M i e c z y ­s ł a w a Szy jkowsk iego , k t ó r y pe łn i ł t e ż f u n k c j ę redaktora naczelnego. W 1933 r o k u p o d j ą ł w s p ó ł p r a c ę z Tadeuszem H o l l e n d r e m , k t ó r y obją ł r e d a k c j ę , z a ś M . S z y j k o w s k i z o s t a ł redaktorem odpowiedz i a lnym. Tadeusz H ö h e n d e r , p e ł e n e n t u z j a z m u i talentu, k ry tyczn ie o d n i ó s ł s ię do koncepc j i p i s m a M . S z y j k o w ­sk i ego , do jego w s p ó ł p r a c y z p i s a r z a m i starszej generacji , g r o m a d z ą c w o k ó ł r e d a k c j i p i s m a m ł o d y c h t w ó r c ó w , z m i e n i a j ą c t y t u ł p i s m a p o c z ą t k o w o n a „ M a ł o p o l a n i n — Wczora j — Dz i ś — Jutro", a o d 5 n u m e r u 1933 n a „Wczora j — D z i ś — Jutro". P o c z ą t k o w o w podtytule redakcja o k r e ś l a ł a p e r i o d y k j a k o „ c z a s o p i s m o p o ś w i ę c o n e s p r a w o m s p o ł e c z n y m , l i t e r a c k i m i k u l t u r a l n y m " , b y o d 7 n u m e r u p r z y j ą ć p o d t y t u ł w b r z m i e n i u „ D w u t y g o d n i k spo ł eczny , po l i t ycz ­ny, l i t e r ack i " . W p i e r w s z y m numerze T. H ö h e n d e r p i s a ł :

W y c h o d z i m y w ś w i a t bez p r o g r a m u . N i e c h c e m y w y p o w i a d a ć s z u m n y c h s ł ó w i h a s e ł a n i s t a w i a ć p a p i e r o w y c h g r a n i c [...] R a z e m nie s t a n o w i m y l e w i c y a n i p r awicy . N i e reprezentujemy t e ż z ł o t e g o ś r o d k a s p o ł e c z n i e c z y l i t e r a c k o [...]

2 9 Konfiskaty i ingerencje cenzorskie wystąpiły np. w 1931 r. z nr. 4/5 (ukazał się drugi n a k ł a d po konfiskacie), w 1932 r. w numerach 7-10).

Osobno i dla siebie samych prawie każdy z nas ma odmienne przekonania, inny punkt widzenia. 3 0

Z a ś b ę d ą c y w s k ł a d z i e redakcj i Teodor P a r n i c k i d o d a w a ł :

Programu nie mamy! Nie możemy go mieć, nie możemy wspólnie zmierzać [...] Jest grupa poszczególnych ja, z których każde może śpiewać, byleby nie fałszo­wało. W przeciwieństwie do wszystkich nowopowstałych młodych pism literac­kich nie mamy czym uszczęśliwiać ludzkości, odrodzić sztuki narodowej. 3 1

Z a t ą d e k l a r a c j ą s t a ły n a z w i s k a znanych l u d z i p i ó r a t a k i c h jak: A l e k ­sander Baumgard ten (z z e s p o ł u l i terackiego „Rybałci") , Andrze j K r u c z k o w s k i , B o l e s ł a w L e w i c k i , S t a n i s ł a w Rogowsk i . O d 7 numeru w 1933 r o k u p i s m o p r z e s z ł o w 80% na w ł a s n o ś ć p u b l i c y s t ó w narodowych i z n a l a z ł o s ię p o d n o w ą redakc ją , k i e r o w a n ą p rzez K l a u d i u s z a Hrabyka , c z o ł o w e g o p u b l i c y s t ę w i e l u l w o w s k i c h p i s m . K l a u d i u s z H r a b y k w s p ó ł p r a c o w a ł m. in . ze „ S ł o w e m P o l ­sk im" , „ K u r i e r e m L w o w s k i m " , „ D z i e n n i k i e m P o l s k i m " , „Akcją N a r o d o w ą " 3 2 . W s k ł a d z i e r edakc j i zna l eź l i s ię i n n i l i teraci i pub l i cyśc i : W ł a d y s ł a w Bry ła , J a n Gn iewosz , Tadeusz O l s z a ń s k i , Tadeusz Zadreck i , C z e s ł a w L e c h i c k i . Ż y w o t p i sma by ł k r ó t k i — 2 lata. O d numeru 4 w y d a w c ą z o s t a ł a W a n d a Taranczy-k ó w n a . D w u t y g o d n i k „Wczoraj — Dziś — Jutro", b ę d ą c y k o n t y n u a c j ą mie ­s i ę c z n i k a „ M a ł o p o l a n i n " , k t ó r y m i a ł charakter l e w i c o w y i r edagowany b y ł p rzez m ł o d y c h l e w i c o w y c h p i sa rzy i pub l i cys tów , chciano p r z e k s z t a ł c i ć w ty­godn ik l i t e r ack i , z w i ą z a n y ze sferami k a t o l i c k i m i . Inicjatywa ta w y s z ł a o d C z e s ł a w a L e c h i c k i e g o , k t ó r y z a m i e r z a ł p r z e c i w d z i a ł a ć „ W i a d o m o ś c i o m L i t e ­r a c k i m " 3 3 .

Z g rupy cza sop i sm s p o ł e c z n o - k u l t u r a l n y c h w y s o k i p o z i o m w y d a w n i c z y p r e z e n t o w a ł o p i s m o lewicowej intel igencji „Sygnały . M i e s i ę c z n i k . S p r a w y S p o ł e c z n e — Li te ra tu ra — Sztuka" , p o w s t a ł e w 1933 r o k u z in ic ja tywy Tade­usza H o l l e n d r a , H a l i n y Górsk ie j i K a r o l a K u r y l u k a , w ce lu p rowadzen ia w a l k i 0 w o l n ą i p o s t ę p o w ą m y ś l , co p o w o d o w a ł o l iczne konfiskaty. R e d a k t o r e m nacze lnym p i s m a od 1 l is topada 1933 do 1 l istopada 1934 r o k u był T. H ö h e n d e r , redaktorem o d p o w i e d z i a l n y m — Tadeusz Bra tkowsk i , k t ó r e g o n a s t ę p c ą z o s t a ł K a r o l K u r y l u k . P r z e z p i e rwszy rok p i smo s łuży ło g ł ó w n i e m ł o d y m t a l en tom 1 nie d e k l a r o w a ł o konkre tnego p rog ramu ideowego: w ar tykule r e d a k c y j n y m w 1 numerze p isano:

3 0 T. H o 11 e n d e r, Zamiast artykułu wstępnego, „Małopolanin. Wczoraj — Dziś — Jutro" 1933, nr 1, s. 1.

3 1 T. P a r n i c k i , Wczoraj — dziś —jutro, tamże, s. 3. 3 2 Por. M . T y r o w i c z , Wspomnienia o życiu kulturalnym i obyczajowym Lwowa,

Wrocław 1994, s. 80-81. 3 3 J . P l i s , Kościół katolicki w Polsce a prasa, radio i film 1918-1939. Lublin 2001,

s. 98-99.

W y c h o d z i m y na ś w i a t bez p r o g r a m u [...]. R a z e m nie s t a n o w i m y lewicy , a n i p ra ­w i c y nie reprezen tu jemy t e ż „ z ł o t e g o ś r o d k a " , s p o ł e c z n i e c z y l i t e racko . C h c e m y b y ć po p r o s t u l u d ź m i — i to n a m w y s t a r c z a . 3 4

P o d tą w s t ę p n ą d e k l a r a c j ą odnotowano s k ł a d K o m i t e t u redakcyjnego: T a d e u s z B a n a ś , A l e k s a n d e r Baumgardten , H a l i n a G ó r s k a , Tadeusz H ö h e n d e r , S t e f an K a w y n , A n d r z e j Z d z i s ł a w K r u c z k o w s k i , K a r o l K u r y l u k , B o l e s ł a w W ł o d z i m i e r z L e w i c k i , M a r i a n Papper, S t a n i s ł a w R o g o w s k i .

Z a m i e s z c z a n e na ł a m a c h tego czasop isma pub l ikac je p o z o s t a w a ł y w s p r z e c z n o ś c i z oficjalnie d e k l a r o w a n ą „ b e z p r o g r a m o w o ś c i ą " , m i a ł y b o w i e m a k c e n t y l e w i c o w e , z a w i e r a ł y idee F ron tu Ludowego (w a r t y k u ł a c h H . G ó r ­sk ie j , H . Krahe l sk ie j ) . M ł o d z i t w ó r c y (tylko H . G ó r s k a m i a ł a 35 lat, a S. K a ­w y n — p r a w i e 30), w y c h o w a n k o w i e Uniwersy te tu , d o s t r z e g a j ą c y n iebezpie ­c z e ń s t w o f a s z y z m u , s z u k a l i oparc ia w ideach soc ja l izmu, s k u p i l i s i ę w o k ó ł p i s m a , nie g ł o s z ą c p rogramu. A l e H a l i n a G ó r s k a , b ę d ą c a c z ł o n k i e m L i g i O b r o n y P r a w C z ł o w i e k a i Obywate la , w p i e r w s z y m numerze w a r tykule pt. Młodzież, wódz i przewodnik p i s a ł a :

A ż e b y p r z e c i w s t a w i ć s ię — m u s i m y z o r g a n i z o w a ć swoje w e w n ę t r z n e s i ły i to n ie t y l k o do o b r o n y [...] l ecz do a taku, c h c ą c j e d n a k z o r g a n i z o w a ć nasze siły, m u ­s i m y je p o z n a ć , m u s i m y je o c e n i ć , nie l e k c e w a ż y ć ż a d n e j z n i c h , m u s i m y nawe t j e o d s z u k a ć .

Z a ś w p i e r w s z y m numerze H ö h e n d e r p r z e s t r z e g a ł p r z e d z a g r o ż e n i e m p r z e z f a s z y z m w komen ta rzu do odczytu M a r i a n a P i e c h a l a Futuryzm i fa­szyzm35. Na tomias t w d rug im numerze — jak to z a u w a ż y ł K a z i m i e r z K o ź -n i e w s k i — Stefan K a w y n „ o d n o t o w a ł Ber t randa Russe la , a w n a s t ę p n y c h k o o p e r a t y s t ę E d w a r d a A b r a m o w s k i e g o " . Szerzono ku l t S t a n i s ł a w a B r z o z o w ­sk iego , K u r y l u k u p o m i n a ł s ię o l i kwidac j ę m u r u m i ę d z y s p o ł e c z n o ś c i ą u k r a ­i ń s k ą a p o l s k ą , a j e d n o c z e ś n i e „ S y g n a ł y " g łos i ły p o c h w a ł ę k s i ą ż k i d w ó c h p o l s k i c h n a r o d o w c ó w — Z d z i s ł a w a Stahla i Rysza rda P i e s t r z y ń s k i e g o , k t ó r z y r a z e m z K l a u d i u s z e m H r a b y k i e m , nacze lnym redaktorem „ D z i e n n i k a P o l s k i e ­go" k r y t y k u j ą e n d e c j ę , p o p i e r a j ą c s a n a c j ę . To wszys tko z a p r z e c z a ł o dek la ro ­wane j „ b e z p r o g r a m o w o ś c i " 3 6 .

N a s t ę p u j ą c a radykal izac ja p i s m a i n i e s p e ł n i e n i e ż ą d a ń c e n z u r y spowo­d o w a ł o zawieszen ie p rzez starostwo lwowsk ie p i s m a na p r awie p ó ł t o r a r o k u . D o d a ć t rzeba , ż e w y d a w c a — Ja romi r O c h r ę d u s z k o — z n a l a z ł s i ę t e ż w du-

34 Do czytelnika. „Sygnały" 1933, nr 1. 3 5 P rzes t rzega ł i z rąk faszystów zginął 10 lat później , znany jako „Tomasz Wiatraczny"

z dz ia ła lnośc i warszawskiego podziemia antyhitlerowskiego, aresztowany przez gestapo i roz­strzelany 31 maja 1943 roku na terenie stołecznego getta jako Polak.

3 6 K . K o ź n i e w s k i , Historia co tydzień. Szkice o tygodnikach społeczno-kulturalnych, Warszawa 1976, s. 186.

ż y c h k ł o p o t a c h f inansowych. W tej sytuacji z „ S y g n a ł ó w " o d e s z ł a g rupa m ł o d y c h t w ó r c ó w do „ D z i e n n i k a Polskiego", p o p i e r a j ą c e g o o b ó z r z ą d o w y , zas i la jąc s w y m i teks tami „ K o l u m n ę R y b a ł t ó w " (m.in. A l e k s a n d e r B a u m g a r d -ten, Maciej F reudman , S t a n i s ł a w R o g o w s k i , W ł a d y s ł a w T u r z a ń s k i , M i r o s ł a w Ż u ł a w s k i ) . W obronie „ S y g n a ł ó w " w y s t ą p i ł y l iczne pe r iodyk i : l iberalne „Wia­d o m o ś c i Li terackie" , endeckie „ P r o s t o z mostu", P P S - o w s k i „ R o b o t n i k " i inne („Czas", „Epoka" , „ T r y b u n a Robotn icza" , „ D z i e n n i k Na rodowy" , „ I l u s t r o w a n y Ekspress Wieczorny" , „Tydz ień Robotn ika" , „Piast" , „Chwi la" ) . Były to czaso­p i sma o r ó ż n y c h or ientacjach po l i t ycznych i p o g l ą d a c h , k t ó r y c h protest prze­c i w k o zawieszeniu p i s m a c i e s z ą c e g o s ię s p o ł e c z n y m u z n a n i e m s p o w o d o w a ł cofnięc ie zawieszen ia 3 7 . Czasop i smo m i a ł o w y r a ź n i e charakter lewicowy, o „ w y r a ź n y m ś w i a t o p o g l ą d z i e mater ia l i s tycznym", d r a ż n i ł o nie ty lko s w ą opozycy jnośc i ą wobec i s tn ie jące j r z e c z y w i s t o ś c i pol i tycznej , ale t a k ż e — j ak tu trafnie z a u w a ż y ł autor p i s z ą c y o czasopismach l i t e r ack ich w dwudzies to­lec iu m i ę d z y w o j e n n y m — ż e „ o p o z y c j ę s t a n o w i ł o tu przede w s z y s t k i m s p o ł e ­c z e ń s t w o — wars twa bogatego i ś r e d n i e g o m i e s z c z a ń s t w a " 3 8 .

„Sygna ły" c z ę s t o z a m i e s z c z a ł y a r t y k u ł y o s w o i m m i e ś c i e , o k t ó r y m p r ó b o w a n o p i s a ć j ako o „ p r o w i n c j i " l i terackiej . B o l e s ł a w W ł o d z i m i e r z L e w i c ­k i r e l a c j o n o w a ł :

W m i e ś c i e , w k t ó r y m od d a w n a n ic s ię nie dzieje, s z u m i w i e c z o r a m i n i e spoko jna g i e ł d a a r t y s t ó w . L w ó w k u r c z y s i ę i p r z y g a s z ą , nie g a ś n i e i n ie zas tyga ferment t w ó r c z y miasta . A t m o s f e r a n a s i ą k a s z t u k ą . L i k w i d u j ą s ię w y d a w n i c t w a , g u b i ą s ię g d z i e ś w y s t a w y o b r a z ó w , brakuje t e a t r ó w , ale p r z y k a w i a r n i a n y c h s to l i kach , w u p a t r z o n y c h kna jpach ro jno od „ t w ó r c ó w " . S i edzą , d y s k u t u j ą , p o s t a n a w i a j ą i p s i o c z ą na w s z y s t k o i w s z y s t k i c h . 3 9

W 1936 roku z e s p ó ł redakcyjny stanowili : Tadeusz B a n a ś , H a l i n a G ó r s k a , Tadeusz H ö h e n d e r , A n n a K o w a l s k a , K a r o l Kury luk , M a r i a n P r o m i ń s k i . W ś r ó d b l i s k i c h w s p ó ł p r a c o w n i k ó w b y l i A l e k s a n d e r Baumgardten , S t a n i s ł a w a B l u -menfeldowa, Stefan K a w y n , A n d r z e j K r u c z k o w s k i , B o l e s ł a w L e w i c k i 4 0 .

W znowione w 1936 r o k u „Sygna ły" skupi ły w o k ó ł siebie w i e l u w y b i t n y c h l u d z i , grupy p o s t ę p o w e j intel igencj i . N a ł a m a c h p i s m gośc i ł y m. in . n a z w i s k a : A d a m P r ó c h n i k , Je rzy Borejsza , Ignacy F ik , P a w e ł H u l k a L a s k o w s k i , M a r i a n P r o m i ń s k i , Stefan K a w y n , H a l i n a Krahe l ska , Andrze j Z . K r u c z k o w s k i , Tade­usz B a n a ś , M a r i a n C z u c h n o w s k i , J a n Kort , K a z i m i e r z Brandys , E m i l Zega-

37 Sprawa „Sygnałów". „Sygnały" 1936, nr 23. 3 8 W P. S z y m a ń s k i , Z dziejów czasopism literackich w dwudziestoleciu międzywo­

jennym, Kraków 1970, s. 273. 3 9 B . W L e w i c k i , Klimat poetów, „Sygnały" 1936, nr 14. 40 Od redakcji, „Sygnały" 1936, nr 18, s. 81. O kawiarniach Lwowa zob. J. W y n n y -

c z u k , Knajpy Lwowa, przekł . W. Yurchenko, S. Delura, Warszawa 2008.

d ł o w i c z , W a n d a Was i l ewska , W ł a d y s ł a w B r o n i e w s k i , Z y g m u n t Jarosz , A n t o n i O l c h a , S t a n i s ł a w Lec , Je rzy Bossak, C z e s ł a w M i ł o s z 4 1 . P u b l i k o w a n o l i czne a r t y k u ł y pub l icys tyczne , d y s k u t u j ą c o s p o ł e c z n e j ro l i in te l igencj i ( a r t y k u ł y B o l e s ł a w a Zubrzyck i ego , S t a n i s ł a w a Sa lzmana , A d a m a P r ó c h n i k a ) 4 2 , o mode­l u u s t r o j o w y m p a ń s t w a , s z u k a j ą c ź r ó d e ł m y ś l i demokra tycznej w polskie j t r adyc j i ( a r t y k u ł y Ignacego F i k a , M i e c z y s ł a w a Bib rowsk iego , K a z i m i e r z a K e l ­le s - K r a u z a) 4 3 , p r z y p o m i n a j ą c t w ó r c z o ś ć t ak i ch a u t o r ó w , j a k J a n O s t r o r ó g c z y S t a n i s ł a w S t a sz i c 4 4 . R e p r e z e n t u j ą c o r i e n t a c j ę l ewicową , redakcja „ S y g n a ł ó w " r ó w n o u p r a w i a ł a r ó ż n e koncepcje demokra tyzmu: od l ibera lnego po m a r k s i ­s t o w s k i . Spo ro miejsca p o ś w i ę c a n o sp r awom m n i e j s z o ś c i na rodowych . K w e ­s t i ę t ę n a ś w i e t l a ł Stefan J ę d r y c h o w s k i („Stefan Wodwicz") w g ł o ś n y c h arty­k u ł a c h : Nacjonalizm a sprawa polska (1938, nr 49), Idea słowiańska generała Żeligowskiego (1938, nr 46). D u ż a grupa a r t y k u ł ó w p o ś w i ę c o n a b y ł a n iemiec­k i e m u f a s z y z m o w i i z a g r o ż e n i o m s t ą d p ł y n ą c y c h d la P o l s k i 4 5 , dy sku towano o f i l o z o f i i ma rks i s towsk ie j 4 6 . Sze roko t rak towana b y ł a p r o b l e m a t y k a l i terac­k a . „ S y g n a ł y " o d w o ł y w a ł y s ię do p o s t ę p o w y c h t radycj i p r z e s z ł o ś c i . W 1936 r o k u K a r o l K u r y l u k , redaktor p i s m a d a w a ł t emu wyraz , p i s z ą c nieco k ą ś l i w i e p o d adresem l e w i c u j ą c y c h a u t o r ó w :

S p o t y k a s i ę p i s a r z y l e w i c o w y c h , k t ó r z y t r a k t u j ą c a ł ą t w ó r c z o ś ć k u l t u r a l n ą , l i te­r a t u r ę , p r z e s z ł o ś ć l u d z k o ś c i w ten s p o s ó b , j a k b y s ię w s z y s t k o [...] o d n i c h sa­m y c h z a c z y n a ł o .

I d o d a w a ł :

T r z e b a s t u d i o w a ć ca ł ą p o l s k ą l i t e r a t u r ę , aby n a b r a ć o niej p r a w d z i w e g o p o j ę c i a i d a ć jej p r a w d z i w y o b r a z . 4 7

4 1 O „Sygnałach" zob. J. C z a c h o w s k a , „Sygnały" 1933-1939, Wrocław 1952; T. B u j -n i c k i , Pismo poszukujące „Sygnały". „Kultura i Społeczeństwo" 1968, nr 3; A . Ś w i e c k i , ^Sygnały" (1933-1930). „Rocznik Historii Czasopiśmiennictwa Polskiego" 1968, t. 7, z. 2, s. 158--180; K . K o ź n i e w s k i , Wydajemy we Lwowie, [w:] Historia co tydzień. Szkice o tygodnikach społeczno-kulturalnych, Warszawa 1976, s. 177-239; T. B u j n i c k i , M . S t ę p i e ń , „Sygnały" (1933-1939), [w:] Obraz literatury polskiej, op. cit., s. 404-409; W. P. S z y m a ń s k i , op. cit., s. 271-325.

42 Dyskusja o inteligencji, „Sygnały" 1936, nr 19; A . P r ó c h n i k , Problem inteligencji, „Sygnały" 1937, nr 27.

4 3 I. F i k , Dyskusja o demokracji, „Sygnały" 1937, nr 36; M . B i b r o w s k i , Targowica, „Sygnały" 1937, nr 35; K. K r a u z , Niepodległość narodu i proletariat, „Sygnały" 1936, nr 23.

4 4 J . O s t r o r ó g , Naprawa Rzeczypospolitej, „Sygnały" 1937, nr 35; S. S t a s z i c , Prze­strogi dla Polski, „Sygnały" 1937, nr 31.

4 5 B . Z u b r z y c k i , Marginesy walki, „Sygnały" 1936, nr 16; S. S a l z m an , U podstaw klasy, t amże , nr 17; S. J ę d r y с h o w s к i , Z problematyki faszyzmu, t amże , 1938, nr 48; Z. J a r o s z , Gdańsk nie chce do Rzeszy, t amże 1939, nr 70; P. H u l k a - L a s k o w s k i , Istota rewolucji niemieckiej, tamże, 1937, nr 31.

4 6 S. R u d n a ń s k i , Materializm dialektyczny, 1936, nr 24; M . L e w i ń s k i , Rozwój filozofii a życie społeczne, 1936, nr 16.

4 7 K . K u r y l u k , Z niczego nie rezygnować, „Sygnały" 1936, nr 20.

W p i ś m i e d r u k o w a n o fragmenty powieśc i , opowiadan ia M a r i a n a C z u c h -nowskiego, H a l i n y G ó r s k i e j , Wandy Wasi lewskiej , P r o m i ń s k i e g o ; w ie r sze W ł a d y s ł a w a Bron iewsk iego , Lecha Józe fa P i w o w a r a , Tadeusza H o l l e n d r a , J ana S z y m a ń s k i e g o , B r u n o n a Schu lza . W p e w n y m sensie „ S y g n a ł y " b y ł y nowatorskie , np. n a i c h ł a m a c h z a c z ę t o d r u k o w a ć p o w i e ś ć p s y c h o l o g i c z n ą , s p o ł e c z n o - o b y c z a j o w a . W i e l e miejsca z a j m o w a ł y eseje na temat n o w y c h p r ą d ó w w plastyce, teatrze i f i lmie. Pisano o l i teraturze ch łopsk i e j (An ton i Olcha , Walcząca literatura chłopska) i proletariackiej ( a r tyku ły K a z i m i e r z a Frankowskiego , Ignacego F i k a , M i e c z y s ł a w a L e w i ń s k i e g o ) , o mode lu l i tera­tury z a a n g a ż o w a n e j s p o ł e c z n i e , problematyce artystycznej l i teratury r e w o l u ­cyjnej. Zamieszczano a r t y k u ł y teoretyczne p o ś w i ę c o n e li teraturze (Ignacy F i k , Dialektyka prądu literackiego, A n n a Tro l l , Wartość dzieła literackiego).

W 1937 r o k u o d e s z ł a od „ S y g n a ł ó w " grupa l u d z i z A n d r z e j e m K r u c z ­k o w s k i m na czele i s t w o r z y ł a nowy m i e s i ę c z n i k „ L w ó w Li te rack i" , p o m y ś l a n y j ako magazyn artystyczny, g lo iy f iku jący s a n a c j ę , o p o w i a d a j ą c y s ię z a mocar­s t w o w ą Po l ską i po lemiczn ie nastawiony wobec lewicy. U k a z a ł o s ię os iem nu­m e r ó w „ L w ó w L i t e r a c k i " obok oryginalnej t w ó r c z o ś c i na r ó w n y c h p r a w a c h z a m i e s z c z a ł a r t y k u ł y h is torycznol i terackie , obok k ry tyczno l i t e r ack i ch — na temat o s i ą g n i ę ć l i te ra tury polskie j . N a jego ł a m a c h dokonywano p r z e g l ą d u r u c h u wydawniczego , teatralnego i f i lmowego, p isano o teor i i sz tuk i . P u b l i ­k o w a l i tu m. in . : L e o p o l d Staff, K a z i m i e r z W i e r z y ń s k i , P a w e ł Her tz , R y s z a r d Matuszewsk i , J a n B r z o z a , Ostap O r w i n , Teodor P a r n i c k i M a r i a n P i echa l , Ste­fan K a w y n , Z y g m u n t C z e r n y 4 8 .

We L w o w i e u k a z y w a ł o się nadto wiele czasopism, na ł a m a c h k t ó r y c h p o j a w i a ł y się p r o b l e m y literatury, ale ż y w o t i c h by ł n i e s ł y c h a n i e k r ó t k i . P r z y ­k ł a d o w o w y m i e n i m y n i e k t ó r e ty tu ły : „Biu le tyn L i t e r a c k i Lek to ra" — dwuty­godnik w 1922 r o k u p o d r e d a k c j ą S t a n i s ł a w a Lewick iego ; „ M ł o d a A w a n g a r d a : m i e s i ę c z n i k l i t e racko-naukowy" (1936); „ S p o ł e m . M i e s i ę c z n i k s p o ł e c z n o - l i t e -r a c k i " (1932) p o d r e d a k c j ą K a z i m i e r z a Hamera . D łuże j na r y n k u p r a s o w y m u t r z y m y w a ł y s ię „ G e n i u s z N i e p o d l e g ł o ś c i . I lustrowane czasopismo l i t e rack ie p o ś w i ę c o n e ku l tu rze , h i s to r i i i w y c h o w a n i u " (pod red. Stefana Rayskiego) oraz „Głos P o l s k i . C z a s o p i s m o l i terackie p o ś w i ę c o n e propagandzie k u l t u r y i t ę ż y z n y polskie j" .

Ofer tę p i s m l i t e r a c k i c h i ku l tu ra lnych w z b o g a c a ł y p e r i o d y k i sa tyryczne. W ś r ó d czasop i sm humorys tyczno-sa ty rycznych do najbardziej p o p u l a r n y c h n a l e ż a ł y : tygodn ik i lus t rowany „Poc ięg ie l " (1911-1933) redagowany i w y d a ­w a n y przez F r a n c i s z k a Bo lko ta , t rzykrotnie w z n a w i a n y „ S z c z u t e k " (1918-

4 8 Por. B. F a r o n , „Lwów Literacki" (1937), [w:] Obraz Literatury Polskiej, op. cit., s. 358--359; T M a k o w i e c k i , Rocznik Literacki za rok 1937, s. 290; K . S i e r o c k a , Czasopiśmien­nictwo literackie 1918-1975, t. 2 1933-1944, Warszawa 1993, s. 106. —

-1926) oraz „ K a b a r e t " (1914-1930) A d o l f a (Dol leczka) O l p i ń s k i e g o . By ły to naj lepsze i j e d n o c z e ś n i e na jd łuże j u k a z u j ą c e s ię czasop isma w tej g rupie . P o z o s t a ł e m i a ł y charakter efemeryczny (83%).

„ S z c z u t e k " by ł tygodnik iem sa tyryczno-pol i tycznym, w y s t ę p o w a ł y w n i m akcen ty a n t y g e r m a ń s k i e , s z c z e g ó l n i e p r z y pode jmowaniu spraw p o w s t a ń ś l ą s k i c h i p lebiscytu; redaktorzy os t rzegal i p r zed o d r a d z a j ą c y m się mi l i t a ry -z m e m n i e m i e c k i m . Z p i s m e m z w i ą z a n e b y ł y g ł o ś n e w o w y m czasie n a z w i s k a t w ó r c ó w : K a z i m i e r z Grus , S t a n i s ł a w W a s y l e w s k i , H e n r y k Z b i e r z c h o w s k i , A d o l f D o l l - O l p i ń s k i . S tosunkowo w y s o k i e n a k ł a d y os i ąga ł „ K a b a r e t " — 38 tys. j ednorazowego n a k ł a d u . Innymi p i s m a m i sa ty rycznymi były: „ C h o c h o ł " —1938 ( L e o n Deres i ewicz , L e o n Pasternak, S t a n i s ł a w J . Lec) , „Hula j dusza" (1930--1931) , „ K o m i k Polsk i" , „ K u k u r y k u " (1920), „ D n o O k a " (1930-1931), „Wesołek" (1932-1933) 4 9 .

G r u p ę czasop i sm l i t e rack ich w z b o g a c a ł y m ł o d z i e ż o w e p e r i o d y k i w y d a ­w a n e p r z e z m ł o d z i e ż , czasopisma n a u k o w e z a j m u j ą c e s ię l i t e r a t u r ą , l i c z n e c z a s o p i s m a s p o ł e c z n o - k u l t u r a l n e , f i lmowe , teatralne oraz p o ś w i ę c o n e k u l t u ­r z e m u z y c z n e j .

N i e z a j m u j ą c się bl iżej i c h c h a r a k t e r y s t y k ą , p r z y w o ł a m y i c h ty tu ły . G r u p ę cza sop i sm m u z y c z n y c h r e p r e z e n t o w a ł y : „ G a z e t a M u z y c z n a " (1918— 1921), d w u t y g o d n i k w y c h o d z ą c y pod r e d a k c j ą S t a n i s ł a w a N i e w i a d o m s k i e ­go (red. nacz.) i J ó z e f a Georgeona(red. odpow. i wydawca) ; „ R e w i a " (1919— -1920) , t ygodn ik pod r e d a k c j ą S t a n i s ł a w a D z i k o w s k i e g o , w y d a w a n y w War­s z a w i e i L w o w i e ; „Echo. M i e s i ę c z n i k p o ś w i ę c o n y kul turze muzyczne j L w o w a " (1936/37) p o d r e d a k c j ą J ó z e f a Koffera; „Lyra . O r g a n M a ł o p o l s k i e g o Z w i ą z k u Z a w o d o w e g o M u z y k ó w we L w o w i e " ; „ S z o p e n . P o p u l a r n y m i e s i ę c z n i k m u ­z y c z n y " (1932) pod r e d a k c j ą W ł a d y s ł a w a Ś w i e ż e g o .

U k a z y w a ł o się k i l k a czasopism p o ś w i ę c o n y c h sztuce i życ iu tea t ra lnemu. D o na js ta rszych n a l e ż a ł y : „ P o r a d n i k T e a t r ó w i C h ó r ó w W ł o ś c i a ń s k i c h (1908-- 1 9 1 4 ; 1921-1923), m i e s i ę c z n i k p o c z ą t k o w o redagowany p rzez J ó z e f a J e d l i -c z a - K a p u ś c i ń s k i e g o , z a ś od 1922 r o k u p r z e z E u g e n i u s z a R u d k o w s k i e g o , z a ­s t ą p i o n e g o r o k p ó ź n i e j p rzez E d w i n a J ę d r k i e w i c z a ; „Życie Teatralne" (1921— - 1 9 3 9 ) , tygodnik , k t ó r y wie le r azy z m i e n i a ł ty tu ł , z a c h o w u j ą c c i ą g ł o ś ć n u m e r a c j i ; „Mie j sk ie Teatry we L w o w i e " , „ W i a d o m o ś c i Teatralne" (od 1925), „ P r o g r a m T e a t r ó w M i e j s k i c h we L w o w i e " (1929/30), „ L w o w s k i e S c e n y M i e j ­s k i e — W i a d o m o ś c i Teatralne" (1930/31), „ S c e n a L w o w s k a " (1932/33). Z m i e ­n i a l i s i ę t e ż redaktorzy: p o c z ą t k o w o r edak to rem o d p o w i e d z i a l n y m był M a r i a n K r a u s , k t ó r e g o od numeru dwunastego z a s t ą p i ł A r t u r S c h r ö d e r , od 1925 — J ó z e f J e d l i c z - K a p u ś c i ń s k i , od 1932 — L e o p o l d K i e l a n o w s k i . W la tach 1 9 3 3 -- 1 9 3 4 M i e c z y s ł a w F r i edman w y d a w a ł „ A w a n g a r d ę " , r e k l a m u j ą c p i s m o j a k o

4 9 Interesujące uwagi o pismach satyrycznych znajdujemy w rozprawie T. K r z y ż e w-s k i e g o , Weterani polskiego czasopiśmiennictwa humorystycznego, „Rocznik Histori i Czaso­p i śmienn ic twa Polskiego" 1976, t. 15, z. 2.

„ N i e z a l e ż n y t ygodn ik i lus t rowany p o ś w i ę c o n y sp rawom teatru, r ad ia i k i n a " , k t ó r e g o r edak to rem z o s t a ł E m i l Janusz Igel. O d 1934 roku r e d a k t o r e m n a c z e l n y m z o s t a ł T. Hoilender . W c z e ś n i e j przez rok wydawano „ D z i e n n i k L w o w s k i I lustrowany. Teatr — F i l m — Radio" (1928), redagowany p r z e z R o ­mana D r a g a n a i J . E l l enbe rga oraz „ S c e n ę i F i l m " — ilustrowane czasop i smo p o ś w i ę c o n e teatrowi, muzyce i f i lmowi (1928-1929), redagowane przez Ju l i u sza Bar twe lda i H e n r y k a Schnie tzena.

W t y m mie j scu w y p a d a z a u w a ż y ć , że w propagowaniu f i lmu z n a c z ą c ą ro lę o d e g r a ł y — n i e z a l e ż n i e od pows ta jące j prasy filmowej — l w o w s k i e gazety, k t ó r e o d n o t o w y w a ł y r o z w ó j miejscowych k i n e m a t o g r a f ó w , re lacjo­n o w a ł y p rzeb ieg ko le jnych projekcji , p i sa ły o kul turze f i lmowej, np. tego rodzaju pub l ikac je p o j a w i a ł y się na ł a m a c h „ G a z e t y Narodowej" , „ K r o n i k i Powszechnej" , „ D ź w i g n i " , „ P r z e g l ą d u S p o ł e c z n e g o i Li terackiego", „ D z i e n n i ­k a Po lsk iego" , „ G a z e c i e Lwowsk ie j " , „ M u z e u m " .

S p o ś r ó d t y t u ł ó w czasopism f i lmowych w y m i e n i ć m o ż n a „ P r z e g l ą d K i ­nematograficzny" (1922), „ S r e b r n y Ekran" (1925), „Życie Kinoteatralne" (1929), dwu tygodn ik r edagowany przez J ó z e f a Bojarskiego, „ P r z e g l ą d F i l m o w y i Teatralny" (1929-1939), tygodnik, k t ó r y od 1930 ro k u z m i e n i ł t y t u ł n a „ P r z e g l ą d Rad iowy, F i lmowy , Teatralny", os iągając 30 tys i ęcy n a k ł a d u . K o l e j ­n y m i r edak to rami b y l i : L e o n Hammer, M a k s D o m b , od 1932 r o k u — W ł a ­d y s ł a w Leediger ; „Hal lo , Hal lo! F i l m — Teatr — Sport — Radio" (1930-1931) — tygodnik w y d a w a n y i redagowany przez Igora D e m i a n a i A d a m a R u n i e w s k i e -go, c z y t e ż tygodnik i -e femerydy „Kino — Teatr — Sport" (1930-1931), „ K i n o " (1936) 5 0 . W 1935 r o k u u k a z y w a ł s ię „Tygodnik Kinowy, Teatralny i R a d i o w y " redagowany p r z e z Dona to M a n d e l a i B r o n i s ł a w a Reisnera .

C z a s o p i s m l i t e r ack ich m ł o d z i e ż o w y c h w y d a w a n y c h we L w o w i e b y ł o niewiele. N a j c z ę ś c i e j adresowano je do m ł o d z i e ż y gimnazjalnej czy t e ż akade­mickie j lub p r z e z n ią były wydawane. N a j w c z e ś n i e j zaczą ł u k a z y w a ć s i ę s p o ł e c z n o - l i t e r a c k i m i e s i ę c z n i k pt. „ A k a d e m i c k a Myś l N ieza l eżna" , w y d a w a n y przez A k a d e m i c k ą M ł o d z i e ż N a r o d o w ą w 1922 roku , k t ó r y j u ż od drugiego numeru z m i e n i ł t y t u ł n a „ N i e z a l e ż n a Myś l Narodowa" . Redak torem by ł Z d z i ­s ł a w de Teisseyre, w zespole redakcyjnym z n a l a z ł s ię t e ż M a r i a n T y r o w i c z (sekretarz red . ) 5 1 . W t y m k r ę g u p e r i o d y k ó w m o ż n a u s y t u o w a ć „ F i l o m a t ę " (1929-1939), m i e s i ę c z n i k p o ś w i ę c o n y kul turze klasycznej i jej e c h o m w l i te­raturze polskie j (red. R y s z a r d Garszyniec) , u k a z u j ą c y się najpierw j ako mie ­s i ęczn ik , a n a s t ę p n i e j a k o dwutygodnik . W 1936 r o k u zaczą ł s ię u k a z y w a ć m i e s i ę c z n i k s p o ł e c z n o - k u l t u r a l n y m ł o d y c h t w ó r c ó w z wiele m ó w i ą c y m ty tu­ł e m „Pod w i a t r " z „ C z a r e m wiersza" , redagowany przez Jana W a ś k o (red.

5 0 B. G i e r s z e w s k a , Czasopiśmiennictwo ßlmowe w Polsce do 1939 г., Kielce 1995; J. J a r o w i e c k i , B. G ó r a , op. cit., s 200-202.

5 1 M . T y r o w i c z , Wspomnienia o życiu kulturalnym..., s. 40.

nacz.) oraz A u g u s t a Wasyleckiego (red. odpow.). W p i e r w s z y m numerze za ­powiadano:

... p r a g n i e m y n a w i ą z a ć w i ę z y ł ą c z n o ś c i ze s t a rym s p o ł e c z e ń s t w e m [...] „ P o d w i a t r " n ie reprezentuje ż a d n e g o p r o g r a m u oraz k i e r u n k u poe tyck i ego . A m b i c j ą n a s z ą b ę d z i e szerzenie k u l t u r y estetycznej i danie szans m ł o d y m , b y l e b y n i e ś l i d o b r ą p o e z j ę . 5 2

Powstan ie czasopism l i te rackich i s p o ł e c z n o - k u l t u r a l n y c h L w o w a stano­w i i s t o t n ą c z ę ś ć rozwi ja jące j s ię narodowej ku l tu ry l i te rackie j , s t anowi t e ż po twie rdzen ie u t r z y m y w a n i a s ię s i lnych z w i ą z k ó w k u l t u r y i p o l i t y k i , o d w o ł y ­w a n i a s ię do t radycj i m in ionych lat i n a w i ą z y w a n i a do n o w y c h d ą ż e ń i n u r t ó w w l i teraturze.

Od redakcji, „Pod wiatr" 1936, nr 1, s. 1.