Iwona KubiakOSW dla Dzieci NiewidomychW Owińskach

„ Gry i zabawy w procesie rewalidacji dzieciniewidomych i słabo widzących”

Działalność dydaktyczna, wychowawczo-opiekuńcza i rewalidacyjna Ośrodka Szkolno-Wychowawczego dla Dzieci Niewidomych ma na celu takie przygotowanie dziecka z uszkodzonymwzrokiem dożycia i pracy, aby w swej ogólnej sprawności jak najmniej odróżniało się od dzieckawidzącego.

Osiągnięcie tego celu jest bardzo trudne, ale możliwe poprzez realizowanie w szkole i w internacieróżnych form zajęć, których celem jest niwelowanie i kompensowanie zaburzeń, rozbudzanie aktywnościspołecznej, kulturalnej i ruchowej wychowanka.

Jedną z takich form zajęć realizowanych w procesie rewalidacji dzieci z uszkodzonym wzrokiem wwieku wczesnoszkolnym są gry i zabawy. Zasługują one na szczególne podkreślenie i dlatego w pracywysuwają się na pierwsze miejsce. Do ich podstawowych wartości zaliczyć można:-stwarzanie najlepszych warunków do czynnego odpoczynku-kompensowanie uszkodzonych zmysłów-zdobywanie wiadomości, umiejętności i nawyków-kształtowanie postaw moralnych

Pragnąc realizować jedną z wyżej określonych wartości odpowiednio dobieramy gry i zabawy. I taknp. w celu stworzenia wychowankowi czynnego odpoczynku zastosujemy zabawy ruchowe. Dlakształtowania nieuszkodzonych zmysłów, zdobywania wiadomości sięgniemy do zabaw tematycznych,zabaw i gier dydaktycznych, stolikowych.

Zabawę charakteryzuje fabuła i cel. Gra stawia do realizacji kilka zadań, których wykonanie wymagazespołowego współdziałania.

W czasie trwania zabawy czy gry dziecko uczy się wykonywać prawidłowo ruchy, używać zmysłów,rozpoznawać różne przedmioty i materiały, nawiązywać kontakt, stawać się niezależnym. Zdobywawiedzę i umiejętności, które mają wielkie znaczenie dla nauki szkolnej, a później pracy zawodowej.

a) Gry i zabawy ruchowe

Gry i zabawy ruchowe mają zapewnić wychowankom aktywny wypoczynek i odprężenie. Ruchangażuje inne analizatory niż te, które są potrzebne przy pracy umysłowej i ułatwia regeneracjezmęczonych tkanek nerwowych, co jest bardzo ważne u dzieci z uszkodzonym wzrokiem. Ruch wpływana rozwój fizyczny, psychiczny, umysłowy i społeczny dziecka. Gry i zabawy ruchowe rozwijają uwychowanków takie cechy motoryki jak zręczność, szybkość, wytrzymałość czy siłę. Kształcą myślenie,uwagę, wyobraźnię, pamięć, wyczucie manualne, zmysł kinestetyczny. Szczególne znaczenie mają dlarozwoju orientacji przestrzennej, dzieci stają się wówczas odważne i bardziejśmiałe.

Gry i zabawy wyrabiają u wychowanków dodatnie cechy charakteru takie jak zaradność, cierpliwość,dokładność czy wytrzymałość, a ponadto cechy społeczne, jak koleżeństwo, przyjaźń, solidarność,karność i dyscyplinę. Dają one też radość z działania i zadowolenie z osiągnięć, co wzmacnia poczuciewłasnej wartości.

Wybór i przystosowanie gier i zabaw dla dzieci z uszkodzonym wzrokiem wymaga uwzględnieniawieku dzieci, ich sprawności psychoruchowej, liczebności w grupie, stopnia ograniczenia wzroku,określenia miejsca zajęć, używanych do zabawy przyborów, reguł gry i zabawy, roli kierującego orazzapewnienie bezpieczeństwa. Szczególne znaczenie mają gry i zabawy organizowane naświeżympowietrzu, gdyż sprzyjają hartowaniu wychowanków i zdobywaniu odporności.

Najważniejsze dla dzieci niewidomych i słabo widzących są zabawy kształcące orientacjęprzestrzenną oraz sprawność ruchową, która jest niezbędna dla ich dobrego, normalnego samopoczuciawśród widzących i ułatwiająca właściwy stosunek otoczenia do nich samych

.Przykłady zabaw orientacyjnych przeprowadzanych w grupie.

„Zagubiony kotek"Dzieci siedzą na obwodzie koła, w małych odstępach zwrócone twarzami do jego wnętrza.

Wyznaczona osoba oddala się na pewną odległość lub wychodzi za drzwi. W grupie wyznaczam jednegolub więcej „kotów". „Kotki" mają za zadanie cichutko miauczeć. Wzywam dziecko, które rozpoczynaposzukiwanie miauczących „kotków". Odnaleziony „kot" idzie na miejsce szukającego. Zabawę możnapowtórzyć kilka razy. Taka forma zabawy doskonale udaje się w grupie dzieci dobrze się znających.

„Kto dojdzie"Na sygnał prowadzącego dzieci bardzo ostrożnie idą w jego kierunku. Na sygnał „stop" wszystkie

zastygają w bezruchu. Kto się poruszy, zachwieje itp. tego odsyła się na koniec, z możliwościąponownego wzięcia udziału w zabawie. Na drugi sygnał dzieci znowu zaczynają iść. W ten sposóbprowadzący zatrzymuje je i daje sygnał do ponownego marszu kilka lub kilkanaście razy. Dziecko, któredojdzie pierwsze i dotknie prowadzącego ręką wygrywa, i zabawę zaczynamy od początku. Zabawęmożna uatrakcyjnić zmieniając sposób poruszania się dzieci np. na czworakach, na kolanach,czołgając się.

„Gimnastyka”Zabawa ruchowa kształcąca pojęcia przestrzenne. Dziecićwiczą zgodniez treścią wiersza.„Gimnastyka to zabawa.Sport dla zdrowia ważna sprawa.Ręce do góry, w przód i w bok.Skłon do przodu, przysiad, hop.Ręce do góry, nóżki prościutko.Tak wszystkie dziecićwiczą równiutko.Każdy się robi taki malutki.To proszę państwa są małe ludki.Teraz wstajemy, ręce do góry.Bo tak po niebie pływają chmury.”

„Głowa, ramiona, kolana, pięty”Zabawa ruchowa ześpiewem wymagająca dobrej znajomości schematu ciała. Dzieci stoją w

rozsypce,śpiewają i równocześnie pokazują odpowiadające treści części ciała. Kto się pomyli,odpada z zabawy.Utrudnieniem jest zwiększanie tempaśpiewu i pokazywanie części ciała.

„ Głowa, ramiona, kolana, pięty,kolana, pięty, kolana, pięty,głowa, ramiona, kolana, pięty,oczy, uszy, usta, nos.”

b)Gry i zabawy dydaktyczne

Gry i zabawy dydaktyczne stawiają przed dzieckiem pewne zadania, które musi rozwiązać i osiągnąćpewien wynik. Pogłębiają, ugruntowują i rozszerzają u dzieci z uszkodzonym wzrokiem wiadomościzdobyte w szkole w zakresie różnych przedmiotów. Umożliwiają sprawdzenie w sposób naturalny i

praktyczny wiadomości wychowanków. Występujący w nich element współzawodnictwa mobilizujedzieci do zdobywania wiedzy i rozwija zainteresowania.

Gry i zabawy dydaktyczne:

- kształcą procesy poznawcze, pamięć, myślenie uwagę-kształtują charakter, rozwijają aktywność, inicjatywę, samodzielność, zaradność- uczą współżycia i współdziałania w grupie.

Do gier i zabaw dydaktycznych zaliczamy: rozrywki umysłowe (zagadki, szarady, łamigłówki,krzyżówki, homonimy, logogryfy), zabawy i gry umysłowe.

Przykłady gier i zabaw dydaktycznych„Zgadnij co to jest ?"

Przy utrwaleniu wiadomości o jesieni wykorzystałam zagadki kształtujące sprawność logicznegomyślenia jako formę wyjściową do rozpoznawania i nazywania darów jesieni. Dzieci siedzą w kole.Każde otrzymuje woreczek, w którym jest kasztan,żołądź, jarzębina, liście, grzyb. Po odczytaniu przezprowadzącego zagadki każde dziecko ma wyjąć z woreczka i położyć przed sobą przedmiot, który byłrozwiązaniem zagadki. Wygrywa ta osoba, która prawidłowo rozpoznała wszystkie dary jesieni.

„Poszedł Marek na jarmarek"Zabawaćwiczy pamięć, wzbogaca słownictwo. Dzieci siedzą w kole. Prowadząca zaczyna zabawęmówiąc „Poszedł Marek na jarmarek, kupił sobie gwóźdź". Siedzący obok kolega powtarza to, copowiedział pierwszy i dodaje drugi przedmiot np. gwóźdź i młotek, trzeci powtarza to, co powiedzielipoprzednicy i wymyśla jeszcze jeden przedmiot np. stół. Kto się pomyli w kolejności kupowanychprzedmiotów lub któryś opuści, daje fant i zabawę zaczynamy od początku. Po kilkakrotnym powtórzeniuzabawy wykupujemy fanty.

c) Zabawy tematyczne

Zabawy tematyczne są. najłatwiejszą formą zabawy spontanicznej dla dzieci z uszkodzonymwzrokiem, w których starają się naśladować przede wszystkim dorosłych pełniąc określone role lubwykonując określone zadania. Materiał do nich czerpią dzieci ze swego doświadczenia, z obserwacjinajbliższych osób, sposobów ich zachowania, wypowiadania się, przejawów aktywności zawodowej orazrozmaitych interakcji związanych z sytuacjami zachodzącymi w danymśrodowisku.

Zabawy tematycznećwiczą spostrzegawczość, wzbogacają słownictwo, kształcą uczucia, wyobraźnię,ćwiczą wolę. Poprzez te zabawy dzieci poznają czynności zaobserwowane w otoczeniu lepiej idokładniej, niż gdyby tylko sobie o nich pomyślały.

Radząc sobie w nowych sytuacjach, które stwarza zabawa tematyczna dzieci rozwijają inteligencjępraktyczną, uczą się przestrzegania pewnych form zwyczajowych, określonych przepisów.Współdziałając w toku zabawy kształcą uczucia społeczne i zaspakajają potrzebę kontaktów z innymi.

Przykłady zabaw tematycznych:

„Na straganie"

Inspiracją tej zabawy był wiersz J.Brzechwy „Na straganie" oraz wycieczka do sklepu warzywniczego.Dzieci postanowiły urządzić w świetlicy stragan z warzywami i owocami. Na stoliku rozłożyły naturalne

okazy warzyw i owoców, które zostały wyrwane na ogródkach działkowych pracowników Ośrodka.Dzieci wyznaczyły sprzedawcę i kupujących. Po kolei każde kupowało na straganie warzywa i owoce.Dziewczynka sprzedająca założyła fartuch, a kupujący przygotowali torby i koszyki. Podczas zabawydziecii rozpoznawały i utrwalały nazwy warzyw i owoców, przeliczały pieniądze, utrwaliły zwrotygrzecznościowe. Zabawa sprawiła dzieciom wiele przyjemności, dostarczyła wiele nowych doświadczeń,a także wykazała potrzebę doskonalenia przez moje wychowanków umiejętności rozpoznawania monet.

„U fryzjera"Zabawa poprzedzona była wycieczką do zakładu fryzjerskiego. Dziewczynkom bardzo podobała się

atmosfera panująca w zakładzie, toteż zapragnęły urządzić kącik fryzjerski w swojej lkasie.Przygotowałyśmy toaletkę (lustro i stolik), na której umieściłyśmy sprzęt i kosmetyki fryzjerskie (umytegrzebienie i szczotki, lakiery, pianki,żele, suszarkę, lokówkę, spinki i gumki). Dziewczynki na zmianęodgrywały rolę fryzjerki i klientki. W czasie zabawy poznały różne fryzury (koński ogon, warkocz,kucyki, kok, loki), doskonaliły swoje dotychczasowe umiejętności czesania siebie i innych, zaplataływarkocze, zakładały gumki, wpinały spinki. Wzbogaciły słownictwo o nowe wyrazy tj.żel, pianka, lakierw sprayu. Zabawa zakończyła się konkursem na najładniejszą fryzurę. Dziewczynki bardzo chętniewracały do tej zabawy czesząc lalki i siebie nawzajem.

d) Gry i zabawy stolikowe

Gry i zabawy stolikowe to formy posiadające wypróbowane wartości rewalidacyjne dla dzieciniewidomych i słabo widzących gdyż:

- kształcą pamięć, myślenie, uwagę

- doskonalą umiejętności

- uczą zastosowania zdobytych wiadomości w praktyce- kształcą cechy charakteru dziecka, takie jak: systematyczność,

rzetelność, koleżeńskość.W grach dzieci posługują się kostkami, pionkami, figurami, guzikami, liczmanami. Pionki i figury do

gier dzieci wykonać mogą same z korka, szpulek z nici, nakrętek.W grach stolikowych może brać udział dwoje lub więcej dzieci. W przypadku dużej ilości uczestników

grę powinien kontrolować wychowawca. Do niektórych gier wystarczy jedna osoba, która drogą

kombinacji rozwiązuje wysunięty problem np. w grze „Samotnik".Na wychowawcy spoczywa duża odpowiedzialność za dobór gier, ich organizację i przebieg. Dla

wyróżniających się w grach umiejętnościami dzieci można wprowadzać tytuły mistrzów, wręczaćdyplomy i medale. Pożądane jest organizowanie turniejów gier stolikowych między grupami, klasami.

Gry i zabawy stolikowe cieszą się dużym zainteresowaniem najmłodszych dzieci.Poniżej podaję przykłady gier dostosowanych dla dzieci z uszkodzonym wzrokiem ( ubrajlowione ).„Chińczyk"

Gra od 2 do 4 osób. Do gry potrzebnych jest szesnaście pionków w czterech kolorach i kształtach orazkostka. Każdy gracz ma po cztery pionki jednego koloru i kształtu. Plansza wykonana jest z drewna.Zamiast pól posiada otwory, w których umieszcza się pionkiZasady gry: Dzieci ustawiają pionki na polach wyjściowych i przesuwają, się każdym pionkiem poplanszy zgodnie z ruchem wskazówek zegara wg ilości wyrzuconych oczek na kostce. Zwycięzcązostaje dziecko, które pierwsze umieści swoje pionki na właściwych polach (otworach) planszy.

„Warcaby"Gra dwoje dzieci na szachownicy. Każde dziecko ma 12 kamieni (tak nazywają się pionki do gry w

warcaby), jedne białe, drugie czarne. Kamienie ustawia się po obu stronach na czarnych polachszachownicy w trzech rzędach. Celem gry jest wybić kamienie przeciwnika.

Zasady gry: Kamień przesuwa się naprzód, o jedno pole na ukos, cofać go nie wolno. Gdy nadrodze napotyka kamień przeciwnika, przeskakuje go, o ile za nim jest wolne pole i zdejmuje go zszachownicy. Za jednym ruchem można zdjąć kilka kamieni przeciwnika. Bić wolno także do tylu. Przezswoje kamienie przeskakiwać nie wolno. W sytuacji, w której można bić, a kamień nie bije, zostaje zdjętyz szachownicy. Gdy kamień dojdzie do końcowej linii przeciwnika, staje się damką, mającą prawoporuszać się po liniach ukośnych we wszystkich kierunkach o dowolną ilość pól. Przy biciu kamieniaprzeciwnika, staje się za nim na dowolnym polu. W „Warcaby" grają dzieci słabo widzące, a niewidomepoznają zasady gry.

LITERATURA:Kowalik K: Wychowanie w internacie. WSiP, Warszawa 1975Serafin J.: Gry i zabawy ruchowe dla dzieci niewidomych i słabowidzących.

PZN, Warszawa 1987. Zeszyty Tyflologiczne.Sękowska Z.: Kształcenie dzieci niewidomych. PWN, Warszawa 1974.Szuman W.: Wychowanie niewidomego dziecka. Państwowy Zakład

Wydawnictw Szkolnych, Warszawa 1961.Wiech A., Wiech Z.: Poradnik dla wychowawcówświetlic szkolnych,

Warszawa 1975.

„ Rozbudzanie zainteresowań czytelniczych dzieciniewidomych i słabo widzących w młodszym wieku szkolnym.”

Rozbudzanie u dzieci z uszkodzonym wzrokiem zainteresowań czytelniczych to jedno z ważnychzadań szkoły i internatu. Książka bowiem dla naszych wychowanków jestźródłem poznawaniaświata,wzbogacania przeżyć i wyobraźni, kształtowania stosunku do otaczającegoświata i do samego siebie.Czytelnictwo ma na celu doprowadzenie niewidomego i słabo widzącego dziecka do normalnegofunkcjonowania. Pozwala na realizację normalnych potrzeb ludzkich: kulturalnych, naukowych irozrywkowych, które na skutek braku bodźców wzrokowych są ograniczone lub zaburzone. Poprzezrozwijanie różnych form czytelnictwa rozbudzamy u dzieci potrzebę wielostronnego obcowania zliteraturą. Zadaniem wychowawcy jest umiejętne kierowanie czytelnictwem, aby działanie książki przy-niosło jak największe korzyści. Dużą rolę przypisujemy wartości terapeutycznej książki. Książka bowiemmoże wyrównywać deficyty, wprowadzać wychowanka w dobry humor, przywracać mu wiarę w siebie,ukazywać perspektywy na przyszłość, podsuwać mu rozwiązanie trudnego problemu.

W szkole i w internacie w pracy nad rozwijaniem czytelnictwa dzieci w młodszym wieku szkolnymdoniosłą rolę odgrywają następujące formy: głośne czytanie, opowiadanie, konkursy, korzystanie zczasopism i książki akustycznej.

Głośne czytanie jest jedną z najbardziej przystępnych form dla najmłodszych dzieci, które czasami niemają jeszcze dobrze opanowanej techniki czytania. W grupie ( klasie) wyznaczamy czas na głośneczytanie książek przez wychowawcę. Staramy się zawsze dobrać książki zgodnie z poziomemi zainteresowaniami grupy.

Nasze dzieci chętnie słuchają baśni. Baśń przedstawiaświat fikcyjny, który pozwala im głębiejpoznawać i rozumieć rzeczywistość. Łatwo identyfikują się z bohaterami baśni, przeżywają ich losy,kształtują swój stosunek do naczelnych wartości takich jak: dobro, piękno, prawda, sprawiedliwość.

Oprócz baśni wielką poczytnością cieszą się książki, w których fantazja połączona jest z przyrodą.Budzi się u wychowanków zainteresowanie powieścią przygodowo-podróżniczą.W celu zainteresowania dzieci samodzielnym czytaniem od czasu do czasu wychowawca czyta książki

znajdujące się w naszej bibliotece ośrodkowej, ale tylko wybrany fragment i przerywa w najciekawszymmiejscu. To dobry sposób, gdyż zawsze któreś z wychowanków zainteresowany jest daną książką iwypożycza ją później.

Opowiadanie przez wychowawcę całości lub fragmentów książek również zachęca do przeczytaniacałości utworu. Podczas opowiadania między wychowawcą, a dziećmi wytwarza się szczególnaatmosfera. Tematy opowiadań powinny być celowo dobrane, posiadać akcję pełną dynamiki i napięcia.Wychowawcę obowiązuje dobre opanowanie treści, umiejętność oddania nastroju, uwypuklenia tendencjiautora, przystosowanie do poziomu słuchaczy.