wydawnictwo.uni.lodz.pl · 9 LICZEBNIK ..... 151–154 Liczebniki główne i zbiorowe (tabela)...

Halina Goszczyńska, Mirosława Magajewska – Uniwersytet Łódzki

Studium Języka Polskiego dla Cudzoziemców, 90-231 Łódź, ul. Matejki 21/23

RECENZENT

Piotr Garncarek

SKŁAD I ŁAMANIE

Mirosława Magajewska

OPRACOWANIE GRAFICZNE ILUSTRACJI I LOGO

Andrzej Nowicki

PROJEKT OKŁADKI

Katarzyna Turkowska

Wydrukowano z gotowych materiałów dostarczonych do Wydawnictwa UŁ

© Copyright by Authors, Łódź 2017

© Copyright for this edition by Uniwersytet Łódzki, Łódź 2017

Wydane przez Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego

Wydanie drugie, uzupełnione. W.08265.17.1.S

Ark. druk. 21,25

ISBN 978-83-8088-893-7

Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego

90-131 Łódź, ul. Lindleya 8

www.wydawnictwo.uni.lodz.pl

e-mail: [email protected]

tel. (42) 665 58 63

5

SPIS TREŚCI

Spis treści .................................................................................................................. 5–12

Wstęp ...................................................................................................................... 13–14

Wykaz skrótów, symboli i terminów gramatycznych ............................................. 15–16

MIANOWNIK .......................................................................................................... 17–66

TABELA prezentująca końcówki fleksyjne rzeczowników ......................................... 17

RZECZOWNIK, PRZYMIOTNIK ......................................................................... 17–46

Rzeczowniki męskoosobowe – końcówki fleksyjne, przykłady ............................. 20–21

Rzeczowniki męskoosobowe zakończone na -a w liczbie pojedynczej ........................ 22

Formy przymiotnikowe rzeczowników męskoosobowych ..................................... 22–23

Rzeczowniki męskoosobowe mające dwie końcówki w liczbie mnogiej ..................... 23

Przymiotniki męskoosobowe i imiesłowy przymiotnikowe .................................... 24–25

Rzeczowniki męskoosobowe z przymiotnikami – przykłady ................................. 25–27

Rzeczowniki niemęskoosobowe – końcówki fleksyjne, przykłady ........................ 27–33

1. Rodzaj męski ................................................................................................... 27–29

2. Rodzaj nijaki ................................................................................................... 29–30

3. Rodzaj żeński .................................................................................................. 30–33

Rzeczowniki oznaczające państwa i ich mieszkańców (tabela) .................................... 34

Przymiotnik (synteza) ................................................................................................... 35

Stopniowanie przymiotników ................................................................................. 36–40

a) Stopniowanie proste ........................................................................................ 36–37

Regularne ................................................................................................................ 36–37

Nieregularne .................................................................................................................. 37

b) Stopniowanie opisowe .................................................................................... 37–39

Struktury służące do porównywania cech różnych obiektów ................................. 39–40

Kontekstowe przykłady użycia omawianych form fleksyjnych .............................. 40–43

1. Rodzaj męskoosobowy .......................................................................................... 40

2. Rodzaj męskożywotny .......................................................................................... 41

3. Rodzaj męskonieżywotny ...................................................................................... 41

4. Rodzaj nijaki ................................................................................................... 41–42

5. Rodzaj żeński .................................................................................................. 42–43

TYPOWE STRUKTURY Z FORMĄ MIANOWNIKA ............................................... 43

FUNKCJE MIANOWNIKA ................................................................................... 44–46

ZAIMEK ................................................................................................................. 46–55

Zaimki rzeczowne ................................................................................................... 46–48

a) Osobowe .......................................................................................................... 46–47

b) Pytajne (pytające) .................................................................................................. 47

c) Względne (relatywne) ........................................................................................... 48

d) Nieokreślone ......................................................................................................... 48

e) Przeczące ............................................................................................................... 48

Kontekstowe przykłady użycia omawianych zaimków ........................................... 46–48

6

Zaimki przymiotne .................................................................................................. 48–55

a) Wskazujące ..................................................................................................... 48–49

b) Pytajne (pytające) ............................................................................................ 49–50

c) Względne (relatywne) ..................................................................................... 50–51

d) Nieokreślone ................................................................................................... 51–53

e) Dzierżawcze .................................................................................................... 53–54

f) Upowszechniające ................................................................................................. 54

g) Zaimek przeczący żaden ....................................................................................... 55


LICZEBNIK ............................................................................................................ 56–63

TABELA prezentująca liczebniki główne i porządkowe od 0 do 100 oraz

rzeczowniki odliczebnikowe od 0 do 19 i od 20 do 100 ...................................... 56–57

Liczebniki główne i zbiorowe (tabela) .......................................................................... 58

Liczebniki porządkowe (wybrane przykłady – tabela) .................................................. 59

Kontekstowe przykłady użycia omawianych liczebników ...................................... 59–61

Liczebniki zbiorowe ...................................................................................................... 62

Forma gramatyczna liczebników zbiorowych od 2 do 90 ....................................... 62–63

Rzeczowniki odliczebnikowe. Kontekstowe przykłady użycia omawianych

rzeczowników ....................................................................................................... 64–65

Wybrane przysłowia i powiedzenia z konstrukcją mianownikową ............................... 66

BIERNIK ................................................................................................................ 67–103

RZECZOWNIK, PRZYMIOTNIK ......................................................................... 67–71

TABELA prezentująca końcówki fleksyjne rzeczowników, przymiotników,

zaimków przymiotnych, dzierżawczych i wskazujących ..................................... 67–68

Rzeczowniki rodzaju męskonieżywotnego, które mają taką samą końcówkę

jak rzeczowniki rodzaju męskoosobowego ................................................................ 69

Kontekstowe przykłady użycia omawianych form fleksyjnych .............................. 70–71

1. Rodzaj męskoosobowy .......................................................................................... 70

2. Rodzaj męskożywotny .......................................................................................... 70

3. Rodzaj męskonieżywotny ................................................................................ 70–71

4. Rodzaj nijaki ......................................................................................................... 71

5. Rodzaj żeński ........................................................................................................ 71

FUNKCJE BIERNIKA ................................................................................................. 72

ZAIMEK ................................................................................................................. 72–82

Zaimki rzeczowne ................................................................................................... 72–74

a) Osobowe .......................................................................................................... 72–73

Formy długie i krótkie zaimków osobowych ................................................................ 73



d) Nieokreślone ................................................................................................... 73–74

e) Przeczące ......................................................................................................... 73–74


7

Zaimki przymiotne .................................................................................................. 74–82

a) Wskazujące ..................................................................................................... 74–75



d) Nieokreślone ................................................................................................... 78–79

e) Dzierżawcze .................................................................................................... 80–81

f) Upowszechniające ........................................................................................... 81–82

g) Zaimek przeczący „żaden” .................................................................................... 82


LICZEBNIK ............................................................................................................ 83–87

Liczebniki główne i zbiorowe (tabela) .......................................................................... 83

Liczebniki porządkowe (wybrane przykłady – tabela) .................................................. 84

Kontekstowe przykłady użycia liczebników głównych i porządkowych ............. 84–87

Forma gramatyczna liczebników zbiorowych od 2 do 90 ............................................. 87

PRZYIMEK ............................................................................................................ 88–89

Wybrane przyimki, które łączą się z biernikiem ..................................................... 88–89

Kontekstowe przykłady użycia omawianych przyimków ....................................... 88–89

CZASOWNIK ....................................................................................................... 89–101

Wybrane czasowniki łączące się z biernikiem za pośrednictwem przyimków

Kontekstowe przykłady użycia omawianych czasowników ................................. 89–96

Miejsce przyimka w zdaniu pytajnym ........................................................................... 96

Zdanie z negacją, które zawiera przyimek .................................................................... 96

Wybrane czasowniki, które łączą się z biernikiem bezprzyimkowo.

Kontekstowe przykłady użycia omawianych czasowników ............................... 97–101

Określenia czasu z konstrukcją biernikową ................................................................ 102

Wybrane przysłowia i powiedzenia z konstrukcją biernikową ................................... 103

DOPEŁNIACZ ..................................................................................................... 105–136

RZECZOWNIK, PRZYMIOTNIK ..................................................................... 105–108


zaimków przymiotnych, dzierżawczych i wskazujących ................................. 105–106

Kontekstowe przykłady użycia omawianych form fleksyjnych .......................... 107–108

1. Rodzaj męskoosobowy ........................................................................................ 107

2. Rodzaj męskożywotny ........................................................................................ 107

3. Rodzaj męskonieżywotny .................................................................................... 107

4. Rodzaj nijaki ....................................................................................................... 107

5. Rodzaj żeński ...................................................................................................... 108

FUNKCJE DOPEŁNIACZA .............................................................................. 109–116

ZAIMEK ............................................................................................................. 117–124

Zaimki rzeczowne ....................................................................................................... 117

a) Osobowe .............................................................................................................. 117

Formy długie i krótkie zaimków osobowych ...................................................... 117–118

b) Pytajne (pytające) ................................................................................................ 118

c) Względne (relatywne) ......................................................................................... 118

d) Nieokreślone ....................................................................................................... 118

e) Przeczące ............................................................................................................. 118

Kontekstowe przykłady użycia omawianych zaimków ............................................... 118

8

Zaimki przymiotne .............................................................................................. 119–124

a) Wskazujące ......................................................................................................... 119


c) Względne (relatywne) ................................................................................. 120–121

d) Nieokreślone ............................................................................................... 121–122

e) Dzierżawcze ................................................................................................ 122–123

f) Upowszechniające ....................................................................................... 123–124

g) Zaimek przeczący „żaden” .................................................................................. 124

Kontekstowe przykłady użycia omawianych zaimków ....................................... 119–124

LICZEBNIK ........................................................................................................ 125–127

Liczebniki główne i zbiorowe (tabela) ........................................................................ 125

Liczebniki porządkowe (wybrane przykłady – tabela) ................................................ 126

Kontekstowe przykłady użycia liczebników głównych i porządkowych ............ 126–127

Forma gramatyczna liczebników głównych od 5 do 100 ............................................ 127

Forma gramatyczna liczebników zbiorowych od 2 do 90 ........................................... 127

PRZYIMEK ........................................................................................................ 128–130

Wybrane przyimki, które łączą się z dopełniaczem ............................................ 128–130

Kontekstowe przykłady użycia omawianych przyimków ................................... 128–130

Miejsce przyimka w zdaniu pytajnym ......................................................................... 130

CZASOWNIK ..................................................................................................... 130–135

Wybrane czasowniki łączące się z dopełniaczem za pośrednictwem przyimków.

Kontekstowe przykłady użycia omawianych czasowników ............................ 130–133

Wybrane czasowniki, które łączą się z dopełniaczem bezprzyimkowo.


Wybrane przysłowia i powiedzenia z konstrukcją dopełniaczową ............................. 136

NARZĘDNIK ....................................................................................................... 137–167

RZECZOWNIK , PRZYMIOTNIK ....................................................................... 137–141



Kontekstowe przykłady użycia omawianych form fleksyjnych .................................. 139

FUNKCJE NARZĘDNIKA ................................................................................ 139–141

ZAIMEK ............................................................................................................. 142–150

Zaimki rzeczowne ............................................................................................... 142–143

a) Osobowe .............................................................................................................. 142

b) Pytajne (pytające) ........................................................................................ 142–143


d) Nieokreślone ............................................................................................... 142–143

e) Przeczące ..................................................................................................... 142–143



a) Wskazujące ................................................................................................. 143–144



d) Nieokreślone ............................................................................................... 147–148

e) Dzierżawcze ................................................................................................ 148–149

f) Upowszechniające ....................................................................................... 149–150

g) Zaimek przeczący „żaden” .................................................................................. 150


9

LICZEBNIK ........................................................................................................ 151–154


Liczebniki porządkowe (wybrane przykłady – tabela) .............................................. 1152


Forma gramatyczna liczebników głównych od 5 do 100 .................................... 153–154

Forma gramatyczna liczebników zbiorowych od 2 do 90 ........................................... 154

PRZYIMEK ........................................................................................................ 154–155

Przyimki, które łączą się z narzędnikiem ............................................................ 154–155



Wyrażenia przyimkowe z konstrukcją narzędnikową ................................................. 156

CZASOWNIK ..................................................................................................... 156–161

Wybrane czasowniki łączące się z narzędnikiem za pośrednictwem przyimków.


Wybrane czasowniki, które łączą się z narzędnikiem bezprzyimkowo.


Narzędnik po czasownikach imiennych ...................................................................... 161

Określenia czasu z konstrukcją narzędnikową .................................................... 161–162

Określanie miejsca z konstrukcją narzędnikową ......................................................... 162

Określenia miejsca, przez które odbywa się ruch ....................................................... 163

Wybrane wyrażenia i zwroty z konstrukcją narzędnikową ................................. 163–166

Wybrane przysłowia i powiedzenia z konstrukcją narzędnikową ............................... 167

MIEJSCOWNIK .................................................................................................. 169–191


TABELA prezentująca końcówki fleksyjne rzeczowników w liczbie

pojedynczej ..................................................................................................... 169–170

Końcówki fleksyjne przymiotników w liczbie pojedynczej ........................................ 171


zaimków przymiotnych, dzierżawczych i wskazujących w liczbie mnogiej ............ 172

Kontekstowe przykłady użycia omawianych form fleksyjnych .......................... 172–173

FUNKCJE MIEJSCOWNIKA ............................................................................ 173–174

ZAIMEK ............................................................................................................. 174–181

Zaimki rzeczowne ............................................................................................... 174–175

a) Osobowe .............................................................................................................. 174


c) Względne (relatywne) ......................................................................................... 175

d) Nieokreślone ....................................................................................................... 175

e) Przeczące ............................................................................................................. 175

Kontekstowe przykłady użycia omawianych zaimków ............................................... 175


a) Wskazujące ................................................................................................. 175–176



d) Nieokreślone ....................................................................................................... 178

e) Dzierżawcze ........................................................................................................ 179

f) Upowszechniające ............................................................................................... 180

g) Zaimek przeczący „żaden” .......................................................................... 180–181


10

LICZEBNIK ........................................................................................................ 181–184





Forma gramatyczna liczebników zbiorowych od 2 do 90 ................................... 183–184

PRZYIMEK ........................................................................................................ 184–185

Przyimki, które łączą się z miejscownikiem ....................................................... 184–185



CZASOWNIK ..................................................................................................... 185–190

Wybrane czasowniki łączące się z miejscownikiem zawsze za pośrednictwem

przyimków. Kontekstowe przykłady użycia omawianych czasowników ........ 185–190

Określenia czasu z konstrukcją miejscownikową ....................................................... 190

Wybrane przysłowia i powiedzenia z konstrukcją miejscownikową .......................... 191

CELOWNIK ......................................................................................................... 193–216




Kontekstowe przykłady użycia omawianych form fleksyjnych .................................. 195

Rzeczowniki, które mają w celowniku liczby pojedynczej końcówkę -u ................... 196

Celownik rzeczowników rodzaju męskiego zakończonych w mianowniku liczby

pojedynczej na -a ..................................................................................................... 196

FUNKCJE CELOWNIKA .................................................................................. 196–197

ZAIMEK ............................................................................................................. 197–205

Zaimki rzeczowne ................................................................................................ 197–199

a) Osobowe ........................................................................................................ 197–198

Formy krótkie i długie zaimków osobowych .............................................................. 198

b) Pytajne (pytające) .................................................................................................. 199

c) Względne (relatywne) ............................................................................................ 199

d) Nieokreślone .......................................................................................................... 199

e) Przeczące ................................................................................................................ 199

Kontekstowe przykłady użycia omawianych zaimków ................................................. 199


a) Wskazujące ................................................................................................. 199–200



d) Nieokreślone ............................................................................................... 202–203

e) Dzierżawcze ................................................................................................ 203–204

f) Upowszechniające ............................................................................................... 204

g) Zaimek przeczący „żaden” .......................................................................... 204–205


Zdania z podmiotem w celowniku ...................................................................... 205–206

Przykłady zdań/wyrażeń z podmiotem w celowniku .......................................... 206–207

LICZEBNIK .......................................................................................................... 207–210




11


Forma gramatyczna liczebników zbiorowych od 2 do 90 ................................... 209–210

PRZYIMEK ........................................................................................................ 210–211

Przyimki, które łączą się z celownikiem ..................................................................... 210

Kontekstowe przykłady użycia omawianych przyimków ........................................... 210

Miejsce przyimka z zdaniu pytajnym .......................................................................... 211

CZASOWNIK ..................................................................................................... 211–215

Wybrane czasowniki łączące się z celownikiem. Kontekstowe przykłady użycia

omawianych czasowników .................................................................................. 211–215

Czasowniki używane zwykle w trzeciej osobie liczby pojedynczej lub mnogiej ....... 215

Celownik po czasownikach imiennych ....................................................................... 215

Wybrane przysłowia i powiedzenia z konstrukcją celownikową ................................ 216

WOŁACZ ............................................................................................................. 217–223

RZECZOWNIK .................................................................................................. 217–223

TABELA prezentująca końcówki fleksyjne rzeczowników ............................... 217–218

FUNKCJE WOŁACZA ...................................................................................... 218–219

Przykłady wypowiedzi z konstrukcją wołaczową ............................................... 220–221

Zwroty grzecznościowe używane w funkcji wołacza ......................................... 221–222

Cytaty z poezji polskiej z konstrukcją wołaczową ...................................................... 223

DEKLINACJA FORM FLEKSYJNYCH ......................................................... 225–238

Modele deklinacji form nominalnych (rzeczowników, przymiotników,

zaimków) …………………..………………………………………………….. 225–231

1. Rodzaj męskoosobowy ................................................................................ 225–226

2. Rodzaj męskożywotny (plus nieliczne rzeczowniki męskonieżywotne) ............. 227

3. Rodzaj męskonieżywotny ............................................................................ 227–228

4. Rodzaj nijaki ............................................................................................... 228–229

5. Rodzaj żeński .............................................................................................. 230–231

DEKLINACJA ZAIMKÓW ............................................................................... 231–238

Deklinacja zaimków rzeczownych osobowych ........................................................... 231

Modele deklinacji zaimków rzeczownych osobowych ....................................... 232–233

Deklinacja zaimków rzeczownych pytajnych, względnych, nieokreślonych,

przeczących …………………….…………………………………………………… 233

Modele deklinacji zaimków rzeczownych nieokreślonych wszyscy, wszystko .... 234–235

Deklinacja zaimków przymiotnych ..................................................................... 235–238

12

ZESTAWIENIE PRZYIMKÓW I WYRAŻEŃ PRZYIMKOWYCH O RÓŻNEJ

ŁĄCZLIWOŚCI ............................................................................................... 239–242

Biernik / miejscownik ......................................................................................... 239–240

Biernik / narzędnik .............................................................................................. 240–241

Dopełniacz / narzędnik ................................................................................................ 241

Biernik / dopełniacz / narzędnik .................................................................................. 242

ĆWICZENIA SPRAWDZAJĄCE FORMY POSZCZEGÓLNYCH

PRZYPADKÓW .................................................................................................. 243–319

Ćwiczenia sprawdzające formy mianownika (ćwiczenia 1-11) ............................. 245–252

Ćwiczenia sprawdzające formy biernika (ćwiczenia 12-24) ................................... 253–260

Ćwiczenia sprawdzające formy dopełniacza (ćwiczenia 25-36) ............................ 261–269

Ćwiczenia sprawdzające formy narzędnika (ćwiczenia 37-50) .............................. 271–280

Ćwiczenia sprawdzające formy miejscownika (ćwiczenia 51-62) ......................... 281–289

Ćwiczenia sprawdzające formy celownika (ćwiczenia 63-73) .............................. 291–399

Ćwiczenia sprawdzające formy wołacza (ćwiczenia 74-75) ................................... 301–303

Ćwiczenia sprawdzające formy wszystkich przypadków (ćwiczenia 76 -95) ........ 305–319

KLUCZ DO ĆWICZEŃ ...................................................................................... 323–338

Bibliografia ............................................................................................................ 339–340

13

WSTĘP

Nasz przewodnik przeznaczony jest dla cudzoziemców, którzy przyswoili

już podstawy gramatyki polskiej – ich znajomość języka można określić jako

poziom od B1 do C2. Celem autorek było przedstawienie, w ujęciu funkcjonal-

nym, przypadków gramatycznych umożliwiające pogłębienie znajomości pol-

skiego systemu fleksyjnego.

Kolejność prezentacji poszczególnych przypadków jest podyktowana sto-

sowaną przez nas praktyką w ich nauczaniu, a zatem omawiamy kolejno mia-

nownik, biernik, dopełniacz, narzędnik, miejscownik, celownik i wołacz. Prezen-

tacja każdego przypadka obejmuje:

–

–

–

–

–

–

–

–

syntetyczne ujęcie końcówek fleksyjnych rzeczownika, przymiotnika

i wybranych zaimków,

kontekstowe przykłady użycia omawianych form fleksyjnych,

omówienie funkcji każdego przypadka,

kontekstową prezentację zaimków rzeczownych, przymiotnych i liczebni-

ków,

prezentację przyimków łączących się z danym przypadkiem,

listę czasowników implikujących użycie danego przypadka (przyimkowe

i bezprzyimkowe),

wybrane powiedzenia i przysłowia z użyciem konstrukcji omawianych

przypadków,

ćwiczenia sprawdzające znajomość prezentowanych form fleksyjnych,

klucz do ćwiczeń.

Z naszego doświadczenia dydaktycznego wynika, że największą trudność

sprawia osobom uczącym się JPJO praktyczne użycie poszczególnych form flek-

syjnych we właściwej funkcji i właściwym kontekście komunikacyjnym, a także

przyswajanie sobie łączliwości czasowników z odpowiednimi przypadkami. Dla-

tego też skupiłyśmy się przede wszystkim na przedstawieniu funkcji poszczegól-

nych przypadków i w miarę bogatej prezentacji kontekstów, w których mogą się

one pojawić. W niektórych zdaniach użyłyśmy leksemów charakterystycznych

dla języka potocznego, np. facet, baba, gapa. Wprowadziłyśmy je z intencją, aby

podawane przez nas przykłady nie ograniczały się tylko do polszczyzny norma-

tywnej. Mamy nadzieję, że takie ujęcie materiału gramatycznego ułatwi cudzo-

ziemcom zrozumienie skomplikowanego systemu fleksyjnego języka polskiego.

14

Celowo nie proponujemy ćwiczeń wdrażających, gdyż na rynku wydaw-

niczym jest wiele podręczników tego typu. Przygotowałyśmy natomiast zestaw

ćwiczeń sprawdzających stopień opanowania znajomości poszczególnych przy-

padków, a dołączony do nich klucz pozwala na samodzielne testowanie własnych

kompetencji gramatycznych.

Dziękujemy Pani Profesor Grażynie Zarzyckiej za zachętę do napisania

niniejszego przewodnika oraz za pomysł na jego tytuł. Serdeczne podziękowania

autorki składają również Pani Agnieszce Piotrowskiej i Panu Charlie’mu Ivamy

za konsultację i pomoc dotyczącą tłumaczenia na język angielski prezentowanych

w przewodniku czasowników. Mamy nadzieję, że będzie on służył nie tylko oso-

bom uczącym się języka polskiego, ale również nauczycielom. Wszystkim, którzy

zechcą z niego skorzystać, życzymy powodzenia w poznawaniu i w nauczaniu

języka polskiego.

Autorki

15

WYKAZ SKRÓTÓW I SYMBOLI

M.

B.

D.

N.

Msc.

C.

W.

–

–

–

–

–

–

–

mianownik

biernik

dopełniacz

narzędnik

miejscownik

celownik

wołacz

l.poj.

l.mn.

r.m.

r.n.

r.ż.

–

–

–

–

–

liczba pojedyncza

liczba mnoga

rodzaj męski

rodzaj nijaki

rodzaj żeński

ndk.

dk.

cd.

m.in.

np.

tzn.

=

–

–

–

–

–

–

–

–

–

–

–

niedokonany (czasownik)

dokonany (czasownik)

ciąg dalszy

między innymi

na przykład

to znaczy

jest taki sam

jest różny, inny (nie jest taki sam)

do nieskończoności (dotyczy liczebników)

zero morfologiczne, brak końcówki fleksyjnej

oboczność spółgłoskowa

WYKAZ TERMINÓW GRAMATYCZNYCH

Terminy polskie i angielskie:

przypadek

mianownik

biernik

dopełniacz

narzędnik

miejscownik

celownik

wołacz

bezokolicznik

czasownik

czasownik dokonany

czasownik niedokonany

przysłówek

rzeczownik

–

–

–

–

–

–

–

–

–

–

–

–

–

–

case

nominative

accusative

genitive

instrumental

locative

dative

vocative

infinitive

verb

perfective verb

imperfective verb

adverb

noun

16

przymiotnik

zaimek

liczebnik

liczebnik główny

liczebnik porządkowy

przyimek

–

–

–

–

–

–

adjective

pronoun

numeral

cardinal numer

ordinal numer

preposition

rodzaj

rodzaj męski

rodzaj męskoosobowy

rodzaj niemęskoosobowy

rodzaj męskożywotny

rodzaj męskonieżywotny

rodzaj nijaki

rodzaj żeński

liczba pojedyncza

liczba mnoga

czas teraźniejszy

czas przeszły

czas przyszły

samogłoska

spółgłoska

zdanie

podmiot

orzeczenie

dopełnienie

dopełnienie bliższe

dopełnienie dalsze

prefiks

sufiks

–

–

–

–

–

–

–

–

–

–

–

–

–

–

–

–

–

–

–

–

–

–

–

gender

masculine

masculine personal

masculine impersonal

masculine animate

masculine nonanimate

neuter

feminine

singular

plural

present tense

past tense

future tense

vowel

consonant

sentence

subject

predicate

object/complement

direct object

indirect object

prefix

suffix

17

MIANOWNIK (M)

KTO … ? CO … ? Funkcja: a) podmiot w zdaniu

b) porównywanie: „jak” – biały jak śnieg; silny jak koń

Liczba pojedyncza rzeczownika

Rodzaj męski Rodzaj nijaki Rodzaj żeński

on ten ono to ona ta

Kto? Co? Kto? Co? Kto? Co?

pan -

student -

lekarz -

kierowca

kolega

księgowy

myśliwy 1

uczony 2

znajomy

stół -

zeszyt -

słownik -

zegarek -

kosz -

klucz -

dziecko

niemowlę

auto

okno

morze

pytanie

imię

ramię

muzeum

siostra

matka

pani

gospodyni

księgowa

synowa

niewidoma

znajoma

torba

książka

mysz -

noc -

twarz -

dłoń -

wieś -

powieść -

miłość -

-

-a

-y

-o

-e

-ę

-um

-a

-i

-

Liczba mnoga rzeczownika

Rodzaj

męskoosob. Rodzaj niemęskoosobowy

oni / ci one / te

Kto? Kto? Co? panowie

lekarze

studenci

kierowcy

koledzy

księgowi

myśliwi

uczeni

znajomi

stoły

zeszyty

słowniki

zegarki

kosze

klucze

dzieci

(niereg.)

niemowlęta

auta

okna

morza

pytania

imiona

ramiona

muzea

siostry

matki

panie

gospodynie

księgowe

synowe

niewidome

znajome

torby

myszy

książki

powieści

miłości

noce

twarze

dłonie

wsie

-owie

-y

-i

-e

-y

-i

-e

-a / -(ęt)a, -(on)a

1 Wyrazy, które w zdaniu występują tylko jako rzeczowniki.

*2 Wyrazy, które w zdaniu mogą być rzeczownikami lub przymiotnikami.

18

Niektóre rzeczowniki męskoosobowe mają typową dla rodzaju żeńskiego

końcówkę -a w liczbie pojedynczej. Rzeczowniki te odmieniają się przez

przypadki (tylko w liczbie pojedynczej) jak rzeczowniki rodzaju żeńskiego. Nale-

żą do nich m.in.:

miły sprzedawca

okrutny morderca

wielki poeta

turecki dyplomata

znany terrorysta

genialny pianista

–

–

–

–

–

–

mili sprzedawcy

okrutni mordercy

wielcy poeci

tureccy dyplomaci

znani terroryści

genialni pianiści

Nieliczne rzeczowniki męskoosobowe mają końcówkę gramatyczną -y właściwą

dla przymiotników. Mają one odmianę przymiotnikową, to znaczy, że odmieniają

się przez przypadki jak przymiotniki. Niektóre z nich występują w zdaniu

wyłącznie jako rzeczowniki, np.:

daleki krewny

doświadczony księgowy

młody myśliwy

zakochany narzeczony

wyrozumiały przełożony

–

–

–

–

–

dalecy krewni

doświadczeni księgowi

młodzi myśliwi

zakochani narzeczeni (o //e)

wyrozumiali przełożeni (o//e)

Księgowy (kto?) znalazł błąd w fakturze.

Narzeczony (kto?) mojej siostry jest bardzo przystojny.

Inne natomiast mogą być użyte w zdaniu w funkcji rzeczownika lub

przymiotnika, np.:

osłabiony chory

rozsądny dorosły

muzykalny niewidomy

sławny uczony

bezczelny oskarżony

nieostrożny pieszy

mój znajomy

–

–

–

–

–

–

–

osłabieni chorzy

rozsądni dorośli

muzykalni niewidomi

sławni uczeni (o // e)

bezczelni oskarżeni (o // e)

nieostrożni piesi

moi znajomi

Oskarżony (kto?) wysłuchał wyroku w milczeniu.

Oskarżony (jaki?) o kradzież chłopak (kto?) nie przyznaje się do winy.

Pieszy (kto?) wpadł pod samochód.

Pieszy (jaki?) turysta (kto?) dotarł wieczorem na camping.

19

Formy nieregularne

starszy brat

katolicki ksiądz

zły człowiek

angielski książę

ten mężczyzna

młody sędzia

–

–

–

–

–

–

starsi bracia

katoliccy księża

źli ludzie

angielscy książęta

ci mężczyźni

młodzi sędziowie

Jest kilka rzeczowników rodzaju żeńskiego, które mają odmianę przymiotnikową,

to znaczy, że odmieniają się przez przypadki jak przymiotniki. Niektóre z nich

występują w zdaniu wyłącznie jako rzeczowniki, np.:

moja bratowa

angielska królowa

pracowita krawcowa

bliska krewna

nowa księgowa

szczęśliwa narzeczona

obowiązkowa salowa

młoda synowa

dobra teściowa

–

–

–

–

–

–

–

–

–

moje bratowe

angielskie królowe

pracowite krawcowe

bliskie krewne

nowe księgowe

szczęśliwe narzeczone

obowiązkowe salowe

młode synowe

dobre teściowe

Moja bratowa (kto?) urodziła wczoraj synka.

Salowa (kto?) nakarmiła pacjenta leżącego w szpitalu.

Inne natomiast mogą być użyte w zdaniu w funkcji rzeczownika lub

przymiotnika, np.:

agresywna chora

nieodpowiedzialna dorosła

utalentowana niewidoma

wielka uczona

nowa znajoma

–

–

–

–

–

agresywne chore

nieodpowiedzialne dorosłe

utalentowane niewidome

wielkie uczone

nowe znajome

Ta chora (kto?) wymaga troskliwej opieki.

Chora (jaka?) studentka (kto?) nie zgłosiła się na egzamin.

Nasza znajoma (kto?) przeprowadziła się do Warszawy.

Znajoma (jaka?) dentystka (kto?) wyleczyła mi ząb.

Niektóre rzeczowniki niepoliczalne występują tylko w liczbie pojedynczej

(singularia tantum). Są to nazwy różnych substancji, płynów, gazów, materiałów

(np. bawełna, benzyna, mleko, powietrze, wata, złoto,) oraz nazwy zbiorowe (np.

młodzież, proletariat).

20

Tylko liczbę pojedynczą mają także rzeczowniki abstrakcyjne np. biologia, duma,

fizyka, pogoda, wolność, optymizm, patriotyzm, realizm.

Pewna grupa rzeczowników występuje tylko w liczbie mnogiej (pluralia tantum).

Należą do nich m.in.: drzwi, nożyczki, okulary, plecy, spodnie, skrzypce, sanie,

usta, urodziny.

RZECZOWNIKI MĘSKOOSOBOWE (ONI)3

KTO … ?

Liczba pojedyncza Liczba mnoga Końcówka gramatyczna

w l.mn.

- - owie - owie

ojciec

pan

pasażer

profesor

–

–

–

–

ojcowie

panowie

pasażerowie

profesorowie

syn

uczeń

więzień

wróg

–

–

–

–

synowie

uczniowie

więźniowie

wrogowie

Liczba pojedyncza Liczba mnoga Końcówka gramatyczna

w l.mn.

- - y

- y - k

- g

- r

- ec

- cy

- dzy

- rzy

- cy

chemik

informatyk

chłopak

aktor

fryzjer

kelner

reżyser

–

–

ale

–

–

–

–

–

chemicy

informatycy

chłopaki (te)

aktorzy

fryzjerzy

kelnerzy

reżyserzy

biolog

chirurg

geolog

chłopiec

głupiec

mieszkaniec

młodzieniec

–

–

–

–

–

–

–

biolodzy

chirurdzy

geolodzy

chłopcy (ci)

głupcy

mieszkańcy

młodzieńcy

3 Zobacz ćwiczenia nr 1b, c, 3, 4, 8.

wydawnictwo.uni.lodz.pl · 9 LICZEBNIK ..... 151–154 Liczebniki główne i zbiorowe (tabela)...

Documents

Transcript of wydawnictwo.uni.lodz.pl · 9 LICZEBNIK ..... 151–154 Liczebniki główne i zbiorowe (tabela)...