Post on 04-Mar-2019
WyprodukoWano W ChinaChAnaliza chińskiego przemysłu skórzanego i obuwniczego
Kupuj odpowiedzialnie buty
SpiS TrEŚCi
1. Wstęp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2
2. Europejski przemysł skórzany i obuwniczy. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3
2.1. Europejski przemysł skórzany. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3
2.2. Europejski przemysł obuwniczy. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4
3. Chiński przemysł skórzany i obuwniczy. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5
3.1. Chiński przemysł skórzany. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6
3.2. Chiński przemysł obuwniczy. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11
3.3..Perspektywy: mocne i słabe strony chińskiego.
przemysłu skórzanego i obuwniczego. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16
4. Prawa pracownicze w Chinach – ustawodawstwo krajowe. . . . . . . . . . 17
4.1. Ustawa o umowach pracowniczych. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17
4.2. Ustawa o ubezpieczeniach społecznych. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18
4.3. Prawo związkowe i wolność zrzeszania się. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18
4.4..Regulacje w sprawie negocjacji i umów zbiorowych
. w przedsiębiorstwach w prowincji Guangdong. . . . . . . . . . . . . . . . .19
5. Łamanie praw pracowniczych w chińskim
. przemyśle obuwniczym. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20
5.1. Struktura siły roboczej. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26
5.2. Wyniki wywiadów. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26
5.3. Wnioski. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31
6. Rekomendacje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32
7. Bibliografia. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35
kupuj odpoWiEdziaLniE buTyNiniejsze badanie powstało w ramach międzynarodowej kampanii Kupuj Odpowiedzialnie Buty (ang.
Change Your Shoes). Osiemnaście organizacji europejskich i azjatyckich połączyło siły, aby zwrócić uwagę
na problemy w produkcji skór i obuwia. Uważamy, że pracownicy w łańcuchu dostaw obuwia mają prawo
do godnej płacy i bezpiecznych warunków pracy, a konsumenci – do bezpiecznych produktów i jawnych
informacji na temat produkcji kupowanych przez siebie butów.
Autorzy oryginału:
Anton Pieper, Felix Xu
Redaktorzy angielskiego wydania:
Lena Bullerdiek, Dr. Sabine Ferenschild, Sandra Grigentin-Krämer
Tłumaczenie: Agnieszka Sobolewska
Redakcja treści i korekta: Maria Huma
Opracowanie i skład polskiego wydania: manto.com.pl
Polska wersja publikacji wydana przez:
Fundacja Kupuj Odpowiedzialnie
ul. Sławkowska 12, 31-014 Kraków || www.ekonsument.pl
Kraków/Warszawa 2016
Publikacja powstała w ramach projektu „Kupuj Odpowiedzialnie Buty” i jest współfi nansowana ze środków
Unii Europejskiej. Za treść publikacji odpowiada kampania Kupuj Odpowiedzialnie Buty (ang. Change Your
Shoes). Poglądy w niej wyrażone niekoniecznie odzwierciedlają ofi cjalne stanowisko Unii Europejskiej.
Publikacja jest dostępna na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 3.0 Polska. Pewne prawa
zastrzeżone na rzecz Fundacji Kupuj Odpowiedzialnie. Utwór powstał w ramach programu polskiej
współpracy rozwojowej realizowanej za pośrednictwem MSZ RP w roku 2016. Zezwala się na dowolne
wykorzystanie utworu, pod warunkiem zachowania ww. informacji, w tym informacji o stosowanej licencji,
o posiadaczach praw oraz o programie polskiej współpracy rozwojowej.
Publikacja powstała również dzięki wsparciu ponad 300 darczyńców biorących udział w akcji
“Wyślij szpiega do fabryki!” na portalu Polak Potrafi , którym bardzo dziękujemy za udzieloną pomoc.
Projekt „Kupuj Odpowiedzialnie Buty” jest współfi nansowany w ramach programu polskiej współpracy
rozwojowej Ministerstwa Spraw Zagranicznych RP w 2016 r. Publikacja wyraża wyłącznie poglądy autora
i nie może być utożsamiana z ofi cjalnym stanowiskiem Ministerstwa Spraw Zagranicznych RP.
LiSTa SkróTóW
ACFTU
ASEAN
BHP
CDC
CLIA
CNY
CSR
FOA
GSP
KE (EC)
MOHRSS
MOP (ILO)
MSI
PNB (GNP)
Ogólnochińska Federacja Związków Zawodowych
Stowarzyszenie Narodów Azji Południowo-Wschodniej
Bezpieczeństwo i Higiena Pracy
Centrum Kontroli i Prewencji Chorób
- agencja rządu federalnego Stanów Zjednoczonych
Chińskie Stowarzyszenie Przemysłu Skórzanego
chińska waluta juan
społeczna odpowiedzialność biznesu
Protokół o Wolności Zrzeszania się
Ogólne Preferencje Taryfowe
Komisja Europejska
Ministerstwo Zasobów Ludzkich i Ubezpieczeń
Międzynarodowa Organizacja Pracy
Inicjatywy Wielostronne
Produkt Narodowy Brutto
WyprodukoWano W ChinaCh Analiza chińskiego przemysłu
skórzanego i obuwniczego
�
1. WSTęp
To słowa pracowników z trzech różnych
chińskich fabryk obuwia. Te i inne wypowie-
dzi zebrane w wywiadach przeprowadzonych
w 2015 roku dla celów niniejszego badania
świadczą o tym, że łamanie przepisów prawa
pracy nadal jest częstym zjawiskiem w chińskim
przemyśle skórzanym i obuwniczym. Ludzie,
którzy pracują w fabrykach będących dosta-
wcami takich europejskich marek jak adidas,
Clarks czy ECCO, opowiadali nam m.in. o pen-
sjach niewystarczających na utrzymanie, przy-
musowych nadgodzinach, niewystarczającej
ochronie BHP, tłumieniu strajków przemocą
przez organy państwowe, niepłaceniu składek
na ubezpieczenia społeczne oraz zbyt niskich
odprawach.
Do wszystkich tych naruszeń dochodzi, po-
mimo że Chiny mają bardzo postępowe prawo
pracy, zwłaszcza w porównaniu z innymi kra-
jami producenckimi. Pracownicy cieszą się
wieloma zabezpieczeniami, przynajmniej na
papierze, chociaż do praw tych nie należy swo-
boda zrzeszania się ani wolność zgromadzeń.
W niniejszym badaniu przyglądamy się bliżej
prawom pracowniczym w chińskim przemyśle
skórzanym i obuwniczym. Jakich zmian eko-
nomicznych i politycznych dokonano w ostat-
nich latach w obu sektorach i jak wpłynęły one
na sytuację pracowników?
Chiny są zdecydowanie czołowym globalnym
producentem i eksporterem obuwia. Unia Eu-
ropejska jest natomiast największym impor-
Podczas strajku policja poszczuła nas psami i kazała im nas gryźć.
Kiedy wróciłam z fabryki, dokąd posłał mnie mój brygadzista, usłyszałam od niego, że jestem zwolniona za nieuzasadnioną nieobecność w pracy.
Czasami pracownicy musieli płacić 30-50 juanów grzywny za brak dyscypliny w kolejce na stołówce.
terem – a Chiny jej najważniejszym dostawcą.
A zatem każdy, kto chce poznać warunki
społeczne i środowiskowe, w których produ-
kowane jest obuwie sprzedawane w Europie,
musi przyjrzeć się Chinom.
W opracowaniu najpierw przedstawiamy
w ogólnym zarysie aktualną sytuację w eu-
ropejskim przemyśle skórzanym i obuwni-
czym (rozdział 2), a następnie przyglądamy
się strukturze, geografii i ramom prawnym
chińskiego przemysłu skórzanego i obuwni-
czego (rozdział 3). W rozdziale 4 omawiamy
dokładniej chińskie ustawodawstwo dotyczące
praw pracowniczych. Zrozumienie ram
prawnych pomaga w analizie wywiadów z pra-
cownikami, przedstawionych w rozdziale 5.
Rozmawialiśmy z 47 pracownikami i pra-
cownicami trzech fabryk obuwia w prowi-
ncji Guangdong, jednym z najbardziej
uprzemysłowionych regionów Chin, który jest
także głównym ośrodkiem chińskiej produk-
cji butów. Z tych wywiadów, przeprowa-
dzonych pod koniec 2015 roku, wyłania się
wyraźny obraz aktualnej sytuacji w przemyśle
obuwniczym. Raport kończy się rekomen-
dacjami dotyczącymi tego, jak różni inte-
resariusze mogą poprawić warunki społeczne
i środowiskowe w chińskim przemyśle skórza-
nym i obuwniczym (rozdział 6).
Dawniej branża obuwnicza osiągała rekor-
dowy wzrost, ignorując międzynarodowe
standardy, takie jak te podstawowe określone
przez Międzynarodową Organizację Pracy
(MOP). Doprowadziło to w ostatnich latach
do zwiększenia liczby sporów pracowni-
czych, z których wiele skończyło się wybucha-
mi przemocy. Jednocześnie chińskie prawo
zmieniło się zdecydowanie na korzyść pra-
cowników i ich praw, a wiele wskazuje na to,
że pracownicy w coraz większym stopniu się
organizują. Korzyści uzyskane dzięki protes-
tom społeczeństwa obywatelskiego, przed-
stawione w tym opracowaniu, są tego wyraźną
oznaką.
�
2. EuropEjSki przEmySł Skórzany i obuWniCzyUnia Europejska jest największym rynkiem
importowym skór i obuwia produkowanych
w Chinach. Dla rynków europejskich i branży
zlokalizowanych w UE – które coraz częściej
definiuje globalizacja i restrukturyzacja – roz-
wój chińskiego przemysłu obuwniczego miał
zasadnicze znaczenie.
2.1 Europejski przemysł skórzany
Przeniesienie europejskiego przemysłu skó-
rzanego do tzw. krajów rozwijających się trwa
od lat 70. XX w. Sprzyjały temu niższe kosz-
ty produkcji i mniej rygorystyczne przepisy
ochrony środowiska. Obecnie europejskie gar-
barnie produkują skórę jako pośredni produkt
przemysłowy, wykorzystywany na dalszych
etapach produkcji dóbr konsumpcyjnych,
szczególnie w sektorze obuwniczym.
Rys. 1. Najważniejsze rynki skór z europejskich
garbarni
Zgodnie z danymi Komisji Europejskiej
w 2015 roku na europejski przemysł skórzany
i pokrewne branże składało się około 36 tys.
firm, o łącznej wartości sprzedaży ponad 48 mld
euro, zatrudniających około 435 tys. pracowni-
ków (EC 2015a). Sektor garbarski, stanowiący
stosunkowo niewielką część europejskiego
przemysłu skórzanego, obejmował prawie 1800
firm zatrudniających 34,5 tys. pracowników.
Jeśli chodzi o liczbę zatrudnionych, przemysł
skórzany wyraźnie się skurczył. Mimo to eu-
ropejskie garbarnie nadal odgrywają istotną
rolę na globalnym rynku.
Większość garbarni europejskich to firmy
rodzinne. Przemysł skórzany na ogół odgrywa
istotną rolę w gospodarce lokalnej, bo często
jest głównym pracodawcą w regionie.
Europejskie garbarnie są niezwykle zależne
od dostępu zarówno do surowców, np.
niewyprawionych skór, jak i do rynków eks-
portowych. Mimo to europejski sektor garbar-
ski pozostaje czołowym światowym dostawcą
skóry gotowej. Udział europejskich garbarni
w rynku światowym jednak spada, głównie
w związku z rozwojem przemysłu skórzane-
go w Chinach i innych krajach azjatyckich
(Cotance i IndustriAll 2012: 10). Z badań
przeprowadzonych przez IMU Institute (Dis-
pan i Stieler 2015) wynika, że o ile istnienie eu-
ropejskich wytwórni skór nie jest zagrożone,
producenci skór wciąż tracą przewagę
konkurencyjną, szczególnie na rzecz rywali
z krajów rozwijających się, takich jak Chiny.
W dodatku konkurowanie z krajami, które
w niewystarczającym stopniu przestrzegają
standardów społecznych i ekologicznych,
powoduje szkody społeczno-ekonomiczne.Obuwie Meble
Przemysł motoryzacyjny Wyroby skórzane
Odzież Inne
Źródło: EC 2015a
41%
17%
13%
19%
8%2%
WyprodukoWano W ChinaCh Analiza chińskiego przemysłu
skórzanego i obuwniczego
�
UE pozostaje głównym rynkiem sprzedaży
europejskich skór, wchłaniając dwie trze-
cie ich całkowitej sprzedaży. Tradycyjnie
niekwestionowanym europejskim liderem
w produkcji skór są Włochy, za nimi plasują
się Hiszpania i Niemcy. Produkty europej-
skiego przemysłu skórzanego na rynku glo-
balnym wyróżnia wysoka jakość i wartość oraz
ich specjalistyczne zastosowanie, jak np. buty
dziecięce czy snowboardowe (Cotance i Indus-
triAll 2012: 13).
2.2 Europejski przemysł obuwniczy
Na europejski sektor obuwniczy składają się
głównie małe i średnie przedsiębiorstwa,
zatrudniające po 10-15 osób i mające średnią
wartość rocznej sprzedaży około 1 mln euro.
Zatrudnienie w branży stale spada od lat 70.
XX wieku, kiedy producenci obuwia rozpoczęli
przenoszenie produkcji do regionów
o niższych kosztach, początkowo w Europie,
a później głównie do Azji.
Większość obuwia sprzedawanego w UE
– ponad połowa w 2013 roku – jest produ-
kowana w Chinach. Drugie miejsce w tymże
roku zajął Wietnam, skąd pochodziło 13% im-
portu do UE (EC 2013). Jednak produkowanie
obuwia w Chinach stopniowo staje się coraz
droższe, ze względu na rosnący poziom płac
i wzrost kosztów materiałów. Poza tym na
rozwój stosunków handlowych między UE
a Chinami wpłynęła w ostatnich latach zmiana
w unijnych ogólnych preferencjach taryfowych
(GSP) (EC 2015b). To porozumienie taryfowe
ustanawiało specjalne regulacje korzystne dla
najmniej rozwiniętych krajów, gwarantując
im bezcłowy i bezkwotowy dostęp do rynków
UE. W rezultacie od 2014 roku chińskie obu-
wie jest objęte wyższymi cłami importowymi.
Umożliwiło to takim krajom jak Bangladesz,
Indonezja, Wietnam i Indie, nadal cieszącym
się niższymi cłami importowymi, zwiększenie
eksportu obuwia (CBI 2015).
W latach 2010-2014 stale rósł import obuwia
do UE, osiągając w 2014 roku wartość 40,8 mld
euro, o 29% większą niż w 2010 roku. Głównym
importerem są Niemcy – tu trafia 19% całego
importu do UE. Na dalszych miejscach znalazły
się kolejno Francja, Włochy i Wielka Brytania.
Chiny utrzymały swoją pozycję lidera eks-
portu do UE, mimo że tempo wzrostu eks-
portu spadło z 23% w 2010 do 20% w 2014
roku (CBI 2015). Wiele europejskich firm
obuwniczych początkowo współpracowało
z chińskimi dostawcami, by zmniejszyć kosz-
ty produkcji. Ta sama motywacja stoi teraz za
przekierowaniem produkcji z Chin do krajów
wschodnioeuropejskich, takich jak Bułgaria,
Rumunia i Węgry (RPA 2012: 44 ff).
W 2010 roku Komisja Europejska zamówiła
obszerne badanie aktualnej sytuacji i per-
spektyw w europejskim przemyśle obuwni-
czym (RPA 2012). Z badania wynika, że UE jest
największym pod względem wartości ryn-
kiem obuwia na świecie, a pod względem ilości
– drugim po Azji (Dispan and Stieler 2015:
37). Wysoko zglobalizowany przemysł obuw-
niczy charakteryzuje się silną konkurencją,
zwłaszcza między producentami europejskimi
i azjatyckimi. Ciągła presja konkurencyjna
doprowadziła do wprowadzenia komple-
ksowych środków restrukturyzacji w europej-
skim przemyśle obuwniczym, w tym licznych
likwidacji i przejęć fabryk. Firmy podejmowały
m.in. następujące kroki:
• Większe ukierunkowanie na rynki niszowe
i specjalistyczne produkty.
• Rozwój nowych sieci dystrybucji i nowych
rynków. Z jednej strony producenci obuwia
tacy jak Ecco, Ara czy Gabor weszli do han-
dlu detalicznego i otworzyli własne sklepy.
Z drugiej – duże sieci sprzedaży takie jak
Deichmann zajęły się produkcją butów.
• Prawdopodobnie najistotniejszym środ-
kiem restrukturyzacji jest przenoszenie
produkcji do tzw. krajów o niskich dochodach,
w Europie i poza nią, przy czym obserwuje
się tendencję do powrotu z produkcją do
Europy (RPA 2012: 44).
�
Chiny
Indie
Wietnam
Brazylia
Indonezja
Pakistan
Turcja
Bangladesz
Meksyk
Włochy
15 700
2865
910
900
724
386
320
315
245
197
64,6
8,5
3,7
3,7
3,0
1,6
1,3
1,3
1,0
0,8
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
KRAJ MLN PAR UDZIAŁ W RYNKU GLOBALNYM (%)
3. ChińSki przEmySł Skórzany i obuWniCzyOd wielu lat Chiny są niekwestionowanym
światowym liderem w produkcji i eksporcie
skór (Konsulat Generalny Pakistanu 2011: 2f.)1.
Chociaż chiński sektor skórzany stoi obecnie
w obliczu dużych zmian, mało prawdopodo-
bne, by w najbliższej przyszłości stracił swoją
przewagę konkurencyjną (FMAG 2015).
W 2013 roku Chiny wyprodukowały 613 mln m2
skóry, a w 2014 roku ponad 590 mln m2 – więcej
niż wszystkie inne produkujące skórę kraje
razem wzięte (ABMA 2014). Chiny są także zde-
cydowanym światowym liderem w produkcji
obuwia: tylko w 2014 roku z chińskich fab-
ryk wyszło 15,7 mld par butów (rys. 2). W tym
samym roku Chiny stały się także największym
na świecie konsumentem obuwia – sprzedano
tu 3,65 mld par, podczas gdy w Europie 2,8 mld,
a w USA 2,3 mld par (rys. 3).
Jednak średnia sprzedaż obuwia per capita
wynosi w Chinach 2,9 pary, podczas gdy
w USA jest to 7,6 pary, a w UE 5,8 pary (API-
CCAPS 2014: 48). Gdyby konsumpcja obuwia
per capita miała się w Chinach podwoić
w ciągu następnych 10 lat i tym samym
zrównać się z konsumpcją w UE, wyniosłaby 7
mld par rocznie.
Przemysł o takiej skali, zatrudniający od 4 do 7
milionów ludzi2, ma olbrzymi wpływ zarówno
na tworzenie zrównoważonych łańcuchów
dostaw, jak i na promowanie i ochronę praw
pracowniczych. Celem tego rozdziału jest
zatem przedstawienie w zarysie chińskiego
przemysłu skórzanego i obuwniczego.
1.Termin „chiński przemysł skórzany” obejmuje różne sektory, m.in. produkcję skór i futer, chemikaliów, części do maszyn i wyrobów skórzanych dla przemysłu obuwniczego i odzieżowego. Innymi słowy, przemysł obuwniczy w Chinach jest traktowany jako podsektor przemysłu skórzanego.
2. Statystyki się zmieniają, ale można szacować liczbę zatrudnionych w sektorze skórzanym na ok. 4-6 mln osób, a w sektorze obuwniczym na ok. 1,6 mln osób (zob. rozdz. 3.1 i 3.2).
Źródło: APICCAPS 2015
Rys. 2. 10 największych producentów obuwia (2014)
WyprodukoWano W ChinaCh Analiza chińskiego przemysłu
skórzanego i obuwniczego
�
Chiny
USA
Indie
Brazylia
Japonia
Indonesia
Wielka Brytania
Niemcy
Francja
Rosja
3 646
2 295
2 048
907
607
548
523
435
434
411
18,8
11,8
10,5
4,2
3,1
2,8
2,7
2,2
2,2
2,1
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
KRAJ MLN PAR UDZIAŁ W RYNKU GLOBALNYM (%)
Rys. 3. 10 największych konsumentów obuwia (2014)
Źródło: APICCAPS 2015
3.1 Chiński przemysł skórzany
3.1.1 Chiński rynek skór
W 2014 roku najwięksi chińscy producen-
ci skór, których ogólna roczna sprzedaż
przekracza wartość 20 mln juanów (ok. 2,8 mln
euro), osiągnęli łącznie ponad 1,3 bln juanów
sprzedaży krajowej (CLW 2015a)3. Trudno
określić, jaki stanowi to procent produktu
narodowego brutto (PNB), ale najprawdopodo-
bniej stosunkowo niewielki, skoro np. w 2015
roku produkcja brutto chińskiego przemysłu
skórzanego wynosiła ok. 115 mld dolarów, a
całej chińskiej gospodarki – ok. 6 bln dolarów
(Bank Światowy 2015).
W 2014 roku 644 średnie i duże garbarnie
w kraju wyprodukowały ok. 590 mln m2 skór.
W 2014 roku udział Chin w światowym
eksporcie skór wynosił ok. 41% (CLW 2015a),
a wartość chińskiego eksportu skór – ok. 89
mld dolarów (FMAG 2015). Skóry z Chin ekspor-
tuje się głównie do USA i Europy i sprzedaje
w ramach AFTA (ASEAN Free Trade Area – stre-
fy wolnego handlu Stowarzyszenia Narodów
Azji Południowo-Wschodniej). Łącznie rynki
te wchłonęły 51,7% chińskiego eksportu skór
w 2014 roku (CLW 2015b).
Pomimo wolniejszego tempa wzrostu eksport
przemysłu skórzanego wzrósł o 7,2% osiągając
wartość 88,9 mld dolarów w 2014 roku. Im-
port wzrósł zaś o 10,7% osiągając wartość
9,4 mld dolarów w 2014 roku (CLW 2015).
Większość skór kupowanych przez Chiny po-
chodzi z UE, Brazylii i państw ASEAN. Import
skóry i wyrobów skórzanych z samych Włoch,
głównego dostawcy chińskiego przemysłu
skórzanego, stanowił w 2014 roku 23,4%, dru-
gie miejsce zajęła zaś Brazylia (CLW 2015b).
3. Kwoty podawane są w tym opracowaniu na podstawie kursu z 31.12.2015: CNY/RMB 1 = EUR 0.13, EUR 1 = CNY/RMB 7.48 (CNY/RMB to oznaczenia chińskiego juana). Ponieważ kursy walut podlegają wahaniom, kwoty podawane są tu często w juanach, by zapewnić większą dokładność.
Źródło: CLW 2015b
REGION UDZIAŁ W EKSPORCIE (%)
USA
UE
ASEAN
23,2
21,2
7,3
1
2
3
Tabela 1. Najwięksi partnerzy handlowi Chin
Źródło: CLW 2015b
REGION UDZIAŁ W IMPORCIE OGóŁEM (%)
UE
ASEAN
BRAZYLIA
33,3 w tym Włochy 23,4
17,2
10,1
1
2
3
Tabela 2. Największe rynki importowe Chin
�
23.2 %
21.2 %
33.3 %
10.1 %
7.3 %17.2 %
EUROPAAZJA POŁUDNIOWO-WSCHODNIA
AMERYKA PóŁNOCNA
AMERYKA POŁUDNIOWA
3.1.2 Centra produkcyjne
Chiny mają różne regionalne centra produk-
cji skóry, z których wiele wyspecjalizowało
się w konkretnych produktach. I tak w Baigou
w prowincji Hebei wytwarza się skórę wyłącznie
na torby i walizki, a w Haining w prowincji
Zhejiang – na odzież i tapicerkę. Xingji, podob-
nie jak Hebei, słynie z futer (CLW 2015d).
W 2014 roku w pięciu prowincjach: Zhejiang,
Henan, Hebei, Jiangxi i Fujia wyprodukowano
ponad 75% wszystkich wyprawionych w Chi-
nach skór. Na czele znalazła się prowincja Zhe-
jiang z ok. 14 898,1 mln m2 skór wyprawionych,
co stanowi 25,53% całkowitej chińskiej produk-
cji (CLW 2015e).
Import skór do Chin (główne rynki importowe)
Eksport skór z Chin (główne rynki eksportowe)
Główne prowincje, w których wytwarza się skórę w Chinach
Hebel 11.1%
Henan 19.3%
Zhejiang 25.5%Jiangxi
10.1%
Rys. 4. Chiński import i eksport skór
WyprodukoWano W ChinaCh Analiza chińskiego przemysłu
skórzanego i obuwniczego
�
3.1.3 Struktura przemysłu skórzanego
Produkcja skór wymaga niezwykle dużego
nakładu pracy i zasobów. Wymagania techno-
logiczne są jednak minimalne, więc w całych
Chinach jak grzyby po deszczu wyrastają
małe zakłady produkujące skóry. Otwierają
się nowe fabryki, podczas gdy inne zostają
zamknięte, co utrudnia dokładne oszacowa-
nie ilości wszystkich takich zakładów. Jed-
nak liczba dużych firm (o rocznej sprzedaży
powyżej 2,7 mln euro) przedstawia dość jasny
obraz tego przemysłu. W grudniu 2014 roku
na rynku chińskim funkcjonowało 8309 ta-
kich firm (GSN 2015). Był to znaczący wzrost
w porównaniu z poprzednim rokiem, kiedy do
tej kategorii zaliczało się 7528 firm (zob. tabelę
3). Roczna sprzedaż dużych firm w 2014 roku
wynosiła ok. 176 mld euro (CLW 2015a). Duże
firmy skórzane są na ogół w rękach chińskich.
Tylko 12,5% ma zagranicznych właścicieli
(CLIA 2013).
Tabela 3. Struktura własności dużych firm produkujących skórę w Chinach (2013)
Źródło: CLIA 2014
WŁASNOŚć LICZBA FIRM %
Chiny
Taiwan, Hongkong, Makao
Zagraniczna
Ogółem
5 279
1 306
943
7 528
Guangxi Zhuang 2,03%
Inni 6,2%
Guangdong 2,48%
Sichuan 2,72%
Jiangsu 4,36%
Shandong 5,63%Fujian 10,12%
Jiangxi 10,46%
Hebei 11,14%
Henan 19,34%
Zhejiang 25,53%
70,1
17,4
12,5
100
Rys. 5. Regionalny rozkład produkcji skór w Chinach
�
3.1.4 Polityka rządu
Przemysł skórzany należy do największych
światowych trucicieli. W Chinach jest
bezpośrednią przyczyną poważnych zagrożeń
zdrowia i zanieczyszczenia środowiska (CWR
2014). Nowe prawo ochrony środowiska, które
weszło w życie 1 stycznia 2015 roku, jasno
świadczy o podjęciu przez rząd wysiłku na
rzecz rozwiązania licznych problemów ekolo-
gicznych kraju. Przemysł skórzany z pewnością
należy do sektorów, które znalazły się na ce-
lowniku nowego prawa. Truciciele muszą
się teraz liczyć ze znacznie wyższymi karami
finansowymi i surowszym postępowaniem
karnym. W efekcie firmy, które nie stać na pod-
niesienie standardów ochrony środowiska, są
wypychane z rynku (CLW 2015f).
Prawo ochrony środowiska poprzedziły pewne
regulacje podnoszące standardy w tym zakre-
sie. Np. w 2010 roku wszedł w życie przepis
nakazujący garbarniom oddzielanie wody
skażonej chromem od pozostałych ścieków.
W tym celu wprowadzono nowe kryteria
nowoczesnych i czystych technologii. W 2014
roku Ministerstwo Przemysłu i Informatyzacji
opublikowało „Standardy dla przemysłu gar-
barskiego”, w których znalazły się m.in. za-
pisy dotyczące sposobu prowadzenia procesu
garbowania, technologii i sprzętu, ochrony
środowiska oraz BHP (Lexis-Nexis 2014). Ten
sam dokument, zastrzegając, że każda nowo
założona, wyremontowana lub rozbudowana
garbarnia musi przetworzyć na skórę gotową
co najmniej 300 tys. surowych skór rocznie,
otwarcie zakazuje zakładania małych garbar-
ni. Chiński rząd ewidentnie chce zlikwidować
wszystkie przestarzałe technologicznie, a więc
powodujące ogromne zanieczyszczenia, gar-
barnie. Takie prowizoryczne, często rodzinne
firmy, zakładane na podwórkach prywatnych
domów, prawdopodobnie wkrótce całkowicie
znikną.
3.1.5 Pracownicy i warunki pracy
Liczbę zatrudnionych w chińskim przemyśle
skórzanym szacuje się na od 4 do 6 milionów.
W jednym z opracowań podano, że sektor
skórzany zatrudniał w 2010 roku 6 mln pra-
cowników (Konsulat Generalny Pakistanu
2011: 2f). Raport chińskiego Narodowego Biura
Statystyki (NBS) określa całkowitą liczbę osób
pracujących w przemyśle skórzanym, futrzar-
skim i obuwniczym w 2013 roku na ok. 4,4 mln
(NBS ChRL 2014).
Znaczna większość zatrudnionych w prze-
myśle skórzanym i obuwniczym to praco-
wnicy migracyjni – według NBS cała ta grupa
liczy w Chinach ok. 270 mln ludzi. Praco-
wnicy migracyjni to ci, którzy w poszuki-
waniu pracy przyjeżdżają z dalekich prowin-
cji do przemysłowego serca Chin – Specjal-
nych Stref Ekonomicznych, leżących głównie
wzdłuż wschodniego wybrzeża. Jednak Chiny
osiągnęły już tzw. „punkt zwrotny Lewisa”,
tj. etap w rozwoju gospodarczym, w którym
nadwyżka niewykwalifikowanej siły roboczej
z terenów wiejskich już nie wystarcza („Finan-
cial Times” 2015). Prowadzi to do niedoboru
pracowników w dużych aglomeracjach, a to
z kolei do podwyższenia poziomu płac, bez
względu na to, czy popyt na tanią siłę roboczą
utrzymuje się na stałym poziomie, czy dalej
rośnie (RFA 2013).
Pracodawcy mogą temu przeciwdziałać
za pomocą jednej z dwóch strategii: albo
poprawiają warunki pracy (np. podnoszą
płace), albo przenoszą produkcję do regionów
o niższych płacach. Wiele firm decydujących
się na przenoszenie produkcji nie wypełnia
swoich ustawowych obowiązków wobec pra-
cowników, takich jak płacenie rekompensat
(np. odpraw) czy składek na ubezpieczenie
społeczne (YGO 2015). Dlatego takie naruszenia
praw pracowniczych często prowadzą do akcji
protestacyjnych. Jednym z przykładów może
być strajk w fabryce obuwia Lide (zob. rozdz. 5)
(International Viewpoint, 2015).
WyprodukoWano W ChinaCh Analiza chińskiego przemysłu
skórzanego i obuwniczego
�
3.1.6 Zanieczyszczenie środowiska oraz
choroby zawodowe
Nadmierne stosowanie chemikaliów
w produkcji skór ma szczególnie szkodliwy
wpływ na środowisko – a także na zdrowie
pracowników. Równie istotnym problemem są
duże ilości odpadów stałych i ścieków. Z jed-
nej tony skóry surowej produkuje się 200 kg
skóry gotowej. Taka ilość tej ostatniej zawiera
na ogół 3 kg chromu, a w procesie garbowania
powstaje 250 kg niewygarbowanych odpadów
stałych, 200 kg wygarbowanych odpadów
stałych (także zawierających 3 kg chromu) oraz
50 tys. kg ścieków zawierających 5 kg chromu
(Hüffer 2004: 423-428). Na przykład w 2010
roku chiński przemysł skórzany wyprodukował
ok. 100 mln ton ścieków (Leather HC360 2012).
Zaledwie 20% surowców tworzy ostatecznie
skórę gotową. Ponad 60% zużywanego w jej
produkcji chromu ląduje w odpadach stałych
i płynnych (Kolomaznika 2008, 514-520).
Zatem w ściekach i odpadach stałych z gar-
barni można znaleźć znaczące ilości wysoko-
toksycznego chromu sześciowartościowego
– chromu VI czyli Cr (VI). Do garbowania
stosuje się wiele różnych środków chemic-
znych, więc ścieki często zawierają także inne
substancje (Mwinyihija 2010: 2). Wspom-
niane wyżej rygorystyczne „Standardy
dla przemysłu garbarskiego”, które weszły
w życie w czerwcu 2014 roku, miały położyć
kres zanieczyszczaniu środowiska. Część władz
lokalnych zaczęła nawet wcześniej zamykać
mniejsze garbarnie, które prawdopodobnie nie
zdołałyby spełnić nowych standardów (ILM
2014).
Dość regularnie dochodzi do tego, że obuwie
wyprodukowane w Chinach nie jest przyjmow-
ane na rynek europejski lub musi być wycofy-
wane przez producenta, głównie ze względu na
skażenie skóry chromem VI. 60% przypadków
nieprzyjęcia obuwia w 2014 roku miało właśnie
taki powód (CLW 2015g).
Od 1 maja 2015 roku limit zawartości chromu
VI we wszystkich produktach wytwarzanych
w UE lub importowanych do UE wynosi 3 mg/
kg (0,0003% na kilogram) (UE 2014). Wcześniej
limit ten wynosił 1000 mg/kg. Jeśli chiński
przemysł nie poprawi radykalnie technologii
produkcji, zwłaszcza w garbarniach, i nie będzie
egzekwował wyższych standardów od swoich
dostawców, rynki UE mogą w przyszłości
odrzucać jeszcze więcej chińskich wyrobów
skórzanych.
Nadmierne stosowanie chemikaliów
w chińskim przemyśle skórzanym szkodzi
nie tylko środowisku. Stanowi także poważne
zagrożenie dla zdrowia pracowników, którzy
mają bezpośredni kontakt z toksycznymi sub-
stancjami, co prowadzi do różnych problemów
zdrowotnych. Encyklopedia Chorób Zawo-
dowych (MOP 2011) wymienia następujące
zagrożenia dla zdrowia zatrudnionych
w przemyśle skórzanym:
1. BIOLOGICZNE: surowe skóry są wylęgarnią
mikroorganizmów mogących wywoływać
choroby zakaźne. Do najczęściej występujących
należą bruceloza, wąglik i tyfus.
2. CHEMICZNE: narażenie pracowników gar-
barni na kontakt z trującymi chemikaliami przy
braku środków ochronnych może drastycznie
zaszkodzić ich zdrowiu. Np. środki chemiczne
stosowane do konserwacji lub w rozpuszczal-
nikach i garbnikach mogą powodować wiele
różnych chorób. Amerykańska Inspekcja Pra-
cy (OSHA – Occupational Safety and Health
Administration) wymienia kilka zagrożeń
zdrowia pracowników wywołanych przez
chrom VI: od chorób układu oddechowego
i oczu po choroby skóry i różne formy nowo-
tworów (OSHA Fact Sheet 2006).
3. FIZYCZNE: skutki wynikające z często bardzo
złych warunków pracy i intensywnego tempa
produkcji. Np. pracowanie w stale wilgotnym
środowisku, jak przy kąpieli wodnej w garbar-
�0
ni, może powodować reumatyzm. Praca przy
niebezpiecznych maszynach w głośnym, za-
pylonym środowisku także może powodować
choroby lub obrażenia. Intensywna produk-
cja może prowadzić do bólów kręgosłupa,
nadwyrężeń i skręceń, a także objawu Ray-
nauda – skrajnego odbarwienia palców u rąk
i nóg w wyniku napadowego skurczu tętnic,
zmniejszającego dopływ krwi do danych
komórek ciała (MOP 2000).
Przemysł skórzany jest często toksycznym
biznesem. Na całym świecie niebezpieczne
substancje stosowane w produkcji skór
są przyczyną cierpienia ludzi i dewastacji
środowiska. Pracownicy zapadają na choro-
by zawodowe, środowisko jest coraz bardziej
zanieczyszczone, a ludzie mieszkający
w pobliżu garbarni piją wodę i jedzą żywność
pełną toksyn ze skażonych rzek i gleby. Nawet
konsumenci, którzy kupują parę skórzanych
butów, mogą mieć problemy skórne wywołane
pozostałościami toksyn.
3.2. Chiński przemysł obuwniczy
3.2.1 Chińskie obuwie na rynku globalnym
Przemysł obuwniczy jest zdecydowanie
najważniejszym klientem chińskiego
przemysłu skórzanego (CLIA 2013). Wartość
chińskiego przemysłu obuwniczego w 2014
roku szacowano na ok. 94 mld euro (CLW
2015h).
Sektor obuwniczy należy do najbardziej
nastawionych na eksport obszarów działalności
gospodarczej w Chinach. W 2013 roku kraj
ten wyeksportował ok. 75% wyprodukowane-
go obuwia o wartości ok. 48 mld dolarów. To
znaczy, że trzy na cztery pary butów sprzeda-
wane na świecie pochodziły z Chin. Innymi
słowy Chiny, eksportujące niemal 10 mld par
butów rocznie, zdobyły w 2013 roku 73% glo-
balnego rynku eksportu, w porównaniu z 62%
w roku 2010 (APICCAPS 2014: 8).
Głównymi importerami chińskiego obuwia
są USA, Rosja, Japonia oraz niektóre państwa
członkowskie UE (APICCAPS 2015: 48). Tylko
na rynek USA trafia 16% chińskiego eksportu
obuwia, co stanowi 26% całkowitej wartości
eksportu (APICCAPS 2015: 48). Wszyscy pozo-
stali więksi partnerzy handlowi, m.in. Wielka
Brytania i Niemcy, importują po 4-5% obuwia
eksportowanego z Chin (APICCAPS 2015: 48).
Ze względu na stałą presję cenową na global-
nym rynku obuwia, w ostatnich latach tempo
wzrostu chińskiego sektora obuwniczego
ulegało ciągłemu spowolnieniu. Podczas gdy
kilka lat temu rósł on w tempie 27% rocznie,
w 2013 i 2014 roku wzrost spowolnił do ok.
8%. Eksport obuwia w 2013 roku był o ok. 8,5%
wyższy niż w roku poprzednim (APICCAPS
2014: 46). W 2014 roku wzrost eksportu wyniósł
ok. 8%, osiągając całkowitą wartość prawie 54
mld dolarów (APICCAPS 2014: 48).
Rys. 6. Najwięksi producenci skórzanych
butów
Źródło: FAO 2015
Inni 30,3%
Chiny 41,5%
Meksyk 6,7%
USA 2,0%
Wietnam 3,1%
Indonezja 3,2%Indie 4,1%
Brazylia 4,1% Włochy 5,0%
WyprodukoWano W ChinaCh Analiza chińskiego przemysłu
skórzanego i obuwniczego
��
Rósł jednak nie tylko eksport, bo Chiny także
importują obuwie. Podczas gdy w 2013 roku
całkowita wartość importu wciąż wynosiła
ok. 1,7 mld dolarów, w 2014 wzrosła do ponad
2 mld dolarów. Jeśli chodzi o ilość, Chiny
zaimportowały 56 milionów par butów w 2013
roku i 71 milionów par w 2014 (APICCAPS
2015: 48; APICCAPS 2014: 46). Jednak mimo
tego wzrostu Chiny nie zaliczają się jeszcze do
dziesiątki największych importerów obuwia.
Chiny eksportują głównie tanie buty – średnia
cena za parę wynosiła w 2014 roku 4,44 dolara;
importują natomiast drogie obuwie, średnio
po 28,70 dolara za parę w tym samym roku
(APICCAPS 2015: 48). Do tej wysokiej średniej
ceny mógł przyczynić się stosunkowo wysoki
procent butów skórzanych wśród importo-
wanego obuwia – ponad 40%. W 2014 roku
Chiny zaimportowały 31,6 mln par skórza-
nych butów o łącznej wartości 1,4 mld dolarów
(Schuhkurier 2015).
Produkcja obuwia skórzanego stanowi jedynie
niewielki segment chińskiego przemysłu obu-
wniczego, tj. 7% – ale w 2014 roku sprzedano
4,5 mld par, co oznaczało 3,1% wzrostu
w porównaniu z rokiem 2013. Z tego 965 mln
par (21%) wyeksportowano (ReportBuyer
2015). Produkcja obuwia skórzanego jest więc
w znacznie mniejszym stopniu nastawiona
na eksport niż cały rynek obuwniczy. Sektory
obuwia gumowego, plastikowego i tekstylnego
mają znacznie większe znaczenie dla eksportu
(zob. rys. 6). W 2014 roku średnia cena ekspor-
towa pary skórzanych butów wynosiła ok. 14
dolarów, a cena importowa – ok. 43 dolary (Re-
portBuyer 2015).
Rys. 7. Eksport chińskiego obuwia według
materiałów
Źródło: APICCAPS 2015
3.2.2 Centra produkcyjne
Produkcja obuwia tradycyjnie koncentrowała
się w leżących na wybrzeżu prowincjach
Guangdong, Fujian i Zhejiang (Pan 2012).
Jednak rosnące koszty produkcji w regionie
przybrzeżnym skłoniły wiele firm obuwni-
czych do przenoszenia produkcji w głąb lądu,
np. do prowincji Syczuan. Wyrosły tam jak
grzyby po deszczu liczne nowe centra
produkcyjne (PRNewshire 2015).
Jednak Guangdong pozostaje głównym
ośrodkiem przetwórstwa przemysłowego
w Chinach, także dla sektora obuwniczego.
Większość fabryk obuwia w tej prowincji
mieści się w rejonie delty Rzeki Perłowej.
Najważniejszymi centrami produkcyjnymi
są tutaj Heshan (CLW 2013a), Huidong (CLW
2013b) i Dongguan (China Briefing 2013). Yue
Yuen Industrial Holdning Limited, największy
na świecie producent markowego obuwia
sportowego i rekreacyjnego, także otworzył
większość swoich fabryk w regionie Dong-
guan (Yue Yuen 2015b).
Skórzane 7%
Tekstylne 23%
Gumowe i plastikowe 66%
Wodoodporne 1%
Inne 3%
��
Statystyki dotyczące regionalnego rozkładu
przemysłu są dostępne tylko za rok 2010. Wtedy
prawie 75% producentów obuwia skórzanego,
czyli 2660 firm obuwniczych, znajdowało się
w trzech prowincjach: Zhejiang (1130 firm),
Guangdong (772) i Fujian (758) (Pan 2012: 408-
409).
3.2.3. Struktura przemysłu obuwniczego
W 2014 roku sektor produkcyjny przemysłu
obuwniczego obejmował ok. 192 dużych i 1356
średnich firm, stanowiących odpowiednio
4,4% oraz 32% wszystkich producentów obu-
wia w Chinach (CLW 2015i). Większość tych
firm, przede wszystkim te większe, ma siedzibę
na Tajwanie lub w Hongkongu i zaopatruje
głównie międzynarodowe marki. Zarówno Yue
Yuen Industrial Holdings Limited, jak i Stella
Industrial Holdings Limited mają siedziby
na Tajwanie i są notowane na hongkońskiej
giełdzie. Jednak chińskie firmy z siedzibą
w Chinach kontynentalnych także są wido-
czne, m.in. Belle International, największy
chiński producent obuwia damskiego
(Fashion Net Asia 2013).
3.2.4 Polityka rządu
W ostatnich latach przemysłowi obuwnicze-
mu coraz trudniej przyciągnąć wystarczającą
liczbę pracowników chętnych do wykony-
wania niezmiernie wymagających zadań
w niestabilnych warunkach pracy. Wiele firm
szuka więc dziś rozwiązań technologicznych,
a w głównych centrach produkcyjnych taka
strategia spotyka się z politycznym poparciem
(China Daily 2015). Np. miasto Quanzhou
Rys. 8a Produkcja obuwia w Chinach – główne prowincje
Źródło: opracowanie własne
HESHAN
DONGGUAN HUIDONG
Guangdong
Fujian Zhejiang
WyprodukoWano W ChinaCh Analiza chińskiego przemysłu
skórzanego i obuwniczego
��
zgodziło się udzielić firmom w prowincji Fujian
subsydiów rzędu 270 tys. euro, pod warun-
kiem, że pieniądze zostaną zainwestowane
w zautomatyzowane linie produkcyjne (CLW
2015k). Są też pewne oznaki, że rząd centralny
stosuje tę formę subsydiów bezpośrednich do
napędzenia modernizacji przemysłu (Xinhua
Finance Agency 2015).
3.2.5 Pracownicy i warunki pracy
W 2010 roku w chińskim przemyśle obuwni-
czym zatrudnionych było ponad 2 miliony lu-
dzi, w tym zdecydowana większość w sektorze
obuwia skórzanego. W 2014 roku liczba za-
trudnionych w przemyśle obuwniczym w Chi-
nach wynosiła około 1,6 miliona (Quianzhan
2015).
Rys. 9. Zatrudnieni w przemyśle obuwniczym
wg sektorów (2010)
Dawniej przemysł ten zatrudniał niemal
wyłącznie kobiety, bo uznawano je za cier-
pliwsze i potulniejsze, jak konstatuje m.in.
socjolożka Anita Chan z Uniwersytetu w Syd-
ney w swoim badaniu na temat relacji między
płciami w chińskim przemyśle wytwórczym
(YGO 2015). Jednak z wywiadów, na których
podstawie powstało niniejsze badanie, wynika,
że dziś w branży obuwniczej coraz częściej
zatrudniani są mężczyźni. Zdaniem Chan ta
zmiana struktury płciowej jest obecnie
Źródło: Pan 2012
powszechnym zjawiskiem w całym chińskim
przemyśle wytwórczym (YGO 2015). Wy-
wiady pokazują także, że przy produkcji obuwia
nadal pracują przede wszystkim kobiety,
chociaż procentowo jest ich coraz mniej.
Do niedawna bardzo powszechna w przemyśle
obuwniczym była praca dzieci (IFS 2015).
Jeszcze w 2014 roku w fabryce obuwia w Dong-
guanie zmarło z wycieńczenia trzynastoletnie
dziecko (China Labour Watch 2014). Był to tragi-
czny dowód na to, że niektóre fabryki nadal
nielegalnie zatrudniają dzieci. Z opubliko-
wanych w 2014 roku raportów o pracy dzieci
w Daliangshanie, odległym regionie prowincji
Syczuan, wynika, że dzieci z biedniejszych
regionów Chin wciąż tłumnie zgłaszają się do
pracy w fabrykach, aby uzupełnić dochody
rodziny (China News 2014). Chiny ratyfikowały
międzynarodowe konwencje zakazujące pra-
cy dzieci, a także uchwaliły własne prawa,
by jej zapobiegać. Ustalenie, w jakim stop-
niu przepisy te są przestrzegane, jest jednym
z celów niniejszego badania.
3.2.6 Inspekcje pracy
Chińskie prawo pracy przewiduje, że
odpowiedzialność za przeprowadzanie in-
spekcji spoczywa na tzw. inspektoracie pra-
cy, którego różne zespoły podlegają Mini-
sterstwu Zasobów Ludzkich i Ubezpieczeń
Społecznych. Inspekcje pracy dotyczą tylko
pracodawców; w wyniku inspekcji można im
nakazać poprawienie warunków pracy lub
zapłacenie należnych lub zaległych składek
ubezpieczeniowych za pracowników. Zespoły
inspektorów mogą także nakładać kary
finansowe za nieprzestrzeganie przepisów
(Xie 2015: 123-125).
Pod względem logistycznym inspekcje pra-
cy są prostą alternatywą dla trybunałów
arbitrażowych czy sądów pracy, a także, co
ważniejsze, są znacznie mniej kosztowne
dla pracowników uwikłanych w spory pra-
cownicze. W 2013 roku zespoły inspektorów
Przemysł obuwniczy ogółem 2 055 000
Obuwie skórzane 1 520 000Obuwie gumowe
i plastikowe 370 000
Obuwie tekstylne 165 000
��
w Chinach skontrolowały 419 tys. przypadków
łamania prawa pracy, pomagając milionom
pracowników w uzyskaniu należnych im płac
lub innych form ustawowego wynagrodzenia
(Wie 2015: 125).
Jednak liczba inspektorów jest zdecydowanie
niewystarczająca. Pod koniec 2013 roku na
770 mln zatrudnionych w Chinach przypadało
zaledwie 3291 zespołów inspekcyjnych i około
25 tys. inspektorów. W rezultacie zespoły in-
spekcyjne rzadko są w stanie inicjować wyry-
wkowe kontrole fabryk i fi rm. Podejmują
działania jedynie w odpowiedzi na zgłoszone
im przez pracowników naruszenia przepisów
(Xie 2015: 127-128).
3.2.7 Ochrona środowiska i choroby zawo-
dowe
W produkcji butów zanieczyszczenie, czy
wręcz zatrucie środowiska wynika ze stoso-
wania klejów oraz rozpuszczalników do czysz-
czenia, często zawierających wysokotoksyczne
środki chemiczne, takie jak benzen, heksan
i dichloroetan. Substancje te w stanie lotnym
zanieczyszczają powietrze, a także mogą skazić
wody gruntowe, jeśli zostaną usunięte w nie-
odpowiedni sposób. Jednak konsekwencje ich
stosowania są zdecydowanie gorsze dla pra-
cowników, którzy mają z nimi bezpośredni
kontakt. Szesnaście lat temu raport „Benzen
w produkcji obuwia” (Gessenhofen 2000) jas-
no wykazał, że regularny kontakt z benzenem
może prowadzić do białaczki.
Zatrucie benzenem jest w istocie najczęstszym
zagrożeniem zdrowia w chińskim
przemyśle obuwniczym. Ofi cjalne statystyki
poświadczają, że kontakt z benzenem jest
najczęstszą w Chinach przyczyną zatruć
związanych z wykonywaną pracą, odpowiada
także za ponad 60% wszystkich przypadków
zachorowań na raka na tle zawodowym (Ban
Benzene Campaign 2015).
W latach 2018-2015 pewna chińska organiza-
cja pozarządowa w Dongguanie rozmawiała
z 85 pracownikami, którzy zapadli na białaczkę.
9 z nich pracowało wcześniej w fabrykach
obuwia. Od 2003 do 2012 roku Centrum Kon-
troli Chorób w Donguanie udokumentowało
895 przypadków chorób zawodowych,
z których 97 (10,8%) były przypadkami białaczki
wywołanymi zatruciem benzenem (SouthCN
2015).
Problemy zdrowotne osób pracujących przy
produkcji butów często wiążą się ze stoso-
waniem niebezpiecznych środków chemi-
cznych bez odpowiedniej odzieży ochronnej.
Fot. Kupuj Odpowiedzialnie Buty
WyprodukoWano W ChinaChAnaliza chińskiego przemysłu
skórzanego i obuwniczego
��
3.3 Perspektywy: mocne i słabe strony chińskiego przemysłu skórzanego i obuwniczego
Chiny w dalszym ciągu są niekwestionowanym
liderem w światowym przemyśle skórzanym
i obuwniczym, chociaż inne kraje producen-
ckie, przede wszystkim Indonezja, Wietnam
i Indie, zaczynają je w ostatnich latach
doganiać.
Jeśli jednak chodzi o obuwie i skóry, Chiny
wciąż mają wyraźną przewagę:
1. Mają do dyspozycji imponującą liczbę
doświadczonych, silnych finansowo firm skó-
rzanych i obuwniczych.
2. Dysponują rozległą infrastrukturą: sieciami
dróg i kolei, portami itd.
3. Podejmują starania, by uporać się z lukami
prawnymi w przepisach ochrony środowiska,
a także by poprawić ich egzekwowanie.
4. Dysponują dobrze wykształconą siłą
roboczą.
5. Mają do dyspozycji zaawansowane badania
naukowe (Global Footwear 2015).
W efekcie, w dającej się przewidzieć przyszłości
żaden inny kraj nie będzie w stanie podważyć
czołowej roli Chin w globalnym przemyśle
skórzanym i obuwniczym. Do takiego wniosku
doszedł amerykański ekspert tego sektora Peter
Mangione, porównując Chiny z raczkującymi
krajami producenckimi (Fashion Net Asia
2014).
Trzeba jednak zaznaczyć, że chiński przemysł
skórzany i obuwniczy stoi obecnie przed kil-
koma wyzwaniami:
1. Wzrost kosztów produkcji, szczególnie
w związku z podwyżkami płac i bardziej rygo-
rystycznymi przepisami ochrony środowiska,
zmusza niektóre firmy do przenoszenia
produkcji do krajów o niższych płacach, takich
jak Wietnam (Tuoitre News 2014).
2. Mocna waluta Chin nieuchronnie podnosi
ceny eksportowe, także butów, co w efek-
cie prowadzi do zmniejszenia ilości eksportu
(The Wallstreet Journal 2015a). Chiny podjęły
pewne kroki – np. wprowadziły dewaluację
– ale spadająca wartość walut ich rywali
zniwelowała pozytywne skutki (The Wallstreet
Journal 2015b).
3..Poważnym problemem chińskiego
przemysłu skórzanego i obuwniczego,
w którym zdolności produkcji obuwia znacznie
przekraczają zdolności produkcji skóry, jest
brak wysokiej jakości skór surowych lokalnego
pochodzenia. Aby produkować wyroby skó-
rzane najwyższej jakości, Chiny są zmuszone
importować surowce – w 2014 import skóry
surowej sięgnął 9,4 mld dolarów (CLW 2015a).
W efekcie stale rosnący koszt skóry surowej na
całym świecie miał w ostatnich latach nieko-
rzystny wpływ na chiński przemysł skórzany
(Global Footwear 2015).
Opublikowany niedawno przez Ministerstwo
Spraw Zagranicznych Holandii raport pokazał
jasno, że w wyniku tych problemów Chiny
stają się za drogie dla europejskich nabyw-
ców obuwia. Rosną zatem inwestycje w inne
centra produkcji (CBI 2015). Stowarzyszenie
Chińskiego Przemysłu Skórzanego (CLIA)
także pozostaje ostrożne w prognozach co do
przyszłości branży, z uwagi na ogólny spadek
rentowności i tempa wzrostu. Marże zysku
w ostatnich latach zmniejszyły się przede
wszystkim w regionie wschodniego wybrzeża
Chin, będącego tradycyjnym ośrodkiem
produkcji obuwia (Schuhkurier 2015).
��
4. praWa praCoWniCzE W ChinaCh – uSTaWodaWoSTWo krajoWEW rozdziale 3 poruszyliśmy kwestię wprowa-
dzonego w ostatnich latach w Chinach ustawo-
dawstwa odnoszącego się do przemysłu skó-
rzanego i obuwniczego. Głównym celem tych
przepisów jest ograniczenie zanieczyszczenia
środowiska lub zwiększenie produktywności,
a nie wzmacnianie praw pracowników. Jednak
chociaż przepisy te służą głównie interesom
państwa i przemysłu, oczywiście mają także
wpływ na pracowników. Bardziej rygorysty-
czne – i pożądane – regulacje w zakresie ochro-
ny środowiska dotyczące garbarni prowadzą
do zamykania firm, które nie są w stanie
sprostać nowym standardom. Wiąże się to
z jednej strony z likwidacją miejsc pracy, ale
z drugiej – ze spadkiem częstości występowania
zagrożeń zdrowotnych w miejscu pracy, ta-
kich jak zatrucia chromem. Mimo wszystko
podstawowe prawa i regulacje pracownicze są
znacznie skuteczniejsze niż przepisy ochrony
środowiska, jeśli chodzi o obronę praw i inte-
resów zatrudnionych. Cztery najważniejsze
ustawy prawa pracy przedstawiono poniżej.
4.1 Ustawa o umowach pracowniczych
Do 1995 roku Chińska Republika Ludowa nie
miała żadnego prawa pracy. Pierwsze próby
stworzenia takiego ustawodawstwa podjęto
w 1979 roku, niedługo po tym, jak partia komu-
nistyczna postanowiła rozpocząć reformę
gospodarczą. Przyjęcie i wdrożenie prawa pra-
cy trwało następne piętnaście lat.
Dzień, w którym prawo pracy weszło
w życie, był przełomowym momentem w his-
torii walki chińskich pracowników o swoje
prawa: ośmiogodzinny dzień pracy, urlop
macierzyński, przeciwdziałanie dyskrymi-
nacji pracujących kobiet, wyższe stawki za
nadgodziny, prawo do wolnego w święta
państwowe, specjalna ochrona nieletnich pra-
cowników i coroczny płatny urlop – wszystko
to zostało teraz zapisane w ustawie.
Chociaż jednak prawo pracy było ustawo-
dawstwem daleko idącym, nie precyzowano
w nim sposobów egzekwowania poszczegól-
nych artykułów. Kolejnym więc krokiem było
uchwalenie konkretniejszych ustaw i regulacji,
w tym m.in.:
• Ustawę o umowach pracowniczych
• Ustawę o promocji zatrudnienia
• Regulacje w sprawie płatnego corocznego
urlopu
• Ustawę o mediacji i arbitrażu sporów pra-
cowniczych
• Ustawę o ubezpieczeniach społecznych
• Regulacje w sprawie specjalnej ochrony
kobiet pracujących
Najbardziej wyczerpującą z tych ustaw i mającą
największy wpływ na rzeczywistość jest Usta-
wa o umowach pracowniczych, które weszła
w życie w 2008 roku. Początkowo zasiała ona
wielką panikę wśród pracodawców, którzy
uznali ją za nadmiernie korzystną dla pracow-
ników. Ustawa przewiduje np., że po dziesięciu
kolejnych latach pracy w tej samej firmie pra-
cownicy mają prawo do stałej umowy o pracę.
Ponadto ustanawia także ramy prawne do
negocjowania układów zbiorowych.
WyprodukoWano W ChinaCh Analiza chińskiego przemysłu
skórzanego i obuwniczego
��
Prawo pracy z 1995 roku nadal obowiązuje, ale
nowsza Ustawa o umowach pracowniczych jest
wobec niego nadrzędna. Najważniejsze zapisy
to artykuł 14, dotyczący długości trwania umów
zatrudnienia4; artykuł 42, dotyczący ochro-
ny przed bezprawnym zwolnieniem z pracy,
m.in. w przypadku urlopu macierzyńskiego
i wypadków lub zagrożeń zdrowia w miejscu
pracy; artykuł 85, dotyczący wypłat pensji
i różnych rodzajów rekompensat; oraz artykuł
88, dotyczący postępowania karnego w przy-
padku dyskryminacji, złych warunków pracy
itd.
4.2 Ustawa o ubezpieczeniach społecznych
W kwietniu 2014 roku ponad 30 tys. za-
trudnionych w fabrykach obuwia Yue Yuen
Industrial Holdings Limited podjęło prawie
dwutygodniowy strajk, uważany za największą
akcję protestacyjną w najnowszej historii Chin
(The Guardian 2014). Miał on szczególne zna-
czenie dla przemysłu skórzanego i obuwni-
czego. Jednym z powodów strajku było nie-
odprowadzanie przez Yue Yuen wystarcza-
jących składek na ubezpieczenia społeczne
i fundusz emerytalny, o czym dowiedziała
się część pracowników. Chociaż policja
zakończyła strajk siłą, chiński rząd, razem
z kontrolowaną przez siebie Ogólnochińską
Federacją Związków Zawodowych (ACFTU),
musiał przyznać, że firma działała wbrew
prawu (CPPCC 2015).
Pracownicy opierali się w swoich postulatach
głównie na zapisach Ustawy o ubezpiecze-
niach społecznych, które weszły w życie
w 2011 roku i stanowią pierwszą próbę
wprowadzenia kompleksowego sys-
temu ubezpieczeń społecznych. Ustawa
zawiera istotne zapisy dotyczące emerytur,
a także ubezpieczenia w razie choroby, wy-
padków przy pracy, bezrobocia czy urlopu
macierzyńskiego5.
4. Art. 14 przewiduje także, że jeśli w ciągu pierwszego roku zatrudnienia danej osoby nie podpisano żadnej umowy, zatrudnienie musi zostać uznane za wiążące oraz stałe (Münzel 2012a: 2f).
5. Por. § 10, 12, 16, 23, 33, 36, 44, 53, 59 Ustawy o ubezpieczeniach społecznych z 2011 r. (Münzel 2012b: 2-9).
6. Chociaż prawo do strajku pierwotnie zapisano w konstytucji ChRL, w 1982 r. zostało ono uchylone, co uzasadniano twierdzeniem, że w socjalizmie nie ma problemów między proletariatem a kierownictwem. Prawo związkowe z 1995 r. zawiera zapisy o rozwiązywaniu konfliktów, w tym dotyczące trybunałów arbitrażowych i apelacji w sądach pracy. Nie uznaje jednak prawa do strajku (Geffken 2005: 89)
Spory pracownicze najczęściej dotyczą
powszechnego prawa do emerytury (zob. ro-
zdz. 5.3.1). Od dnia przejścia na emeryturę
wszyscy pracownicy, od których pensji były
odprowadzane składki na fundusz emery-
talny przez ponad 15 lat, są przez resztę życia
uprawnieni do pobierania podstawowej
emerytury. Firmy, które nie odprowadzają
przewidzianych ustawą składek na fundusz
ubezpieczeń społecznych, oszczędzają bardzo
dużo pieniędzy. Aby pokryć wszystkie ro-
dzaje ubezpieczenia, zgodnie z przepisami
obowiązującymi w tej prowincji, Yue Yuen
musiał odprowadzać równowartość 11% każdej
pensji. Jednak jak doniósł chiński dziennik
„Wenweipo”, w przypadku jednego pracowni-
ka Yue Yuen odprowadzał tylko 27,15 juanów
(3,67 euro) miesięcznie. Ponieważ pensja tej
osoby wynosiła 3000 juanów (405 euro), firma
powinna odprowadzać 330 juanów (44,57 euro).
Jeśli firma podobnie postępowała ze składkami
wszystkich pracowników, oszczędzała ponad
4 mln euro miesięcznie (Wenweipo 2014). Yue
Yuen nie jest odosobnionym przypadkiem.
Z wywiadów, na podstawie których powstało
niniejsze badanie, wynika, że inne fabryki
obuwia stosują podobne nielegalne praktyki
(zob. rozdz. 5).
4.3 Prawo związkowe i wolność zrzeszania się
Wszystkie związki zawodowe w Chinach
muszą należeć do kontrolowanej przez rząd
Ogólnochińskiej Federacji Związków Za-
wodowych (ACFTU). Istnienie niezależnych
związków zawodowych nie jest dozwolo-
ne. Ustanawiają to artykuły 4, 10 i 11 prawa
związkowego, uchwalonego w 1992 roku,
z poprawkami z 2001 roku. Ustawa ta nie
daje ACFTU prawa do inicjowania żadnych
form akcji protestacyjnych, takich jak strajk6.
Trudno zatem mierzyć ACFTU według
uznanych międzynarodowych standardów
związkowych.
��
Jeśli przyjrzeć się chińskiemu prawu
związkowemu, staje się jasne, że drastycznie
ogranicza ono zarówno obowiązki, jak i za-
kres działań ACFTU7. W kwestii prawa pra-
cowników do swobodnego zrzeszania się, to
uderzające, że chociaż prawo związkowe za-
kazuje pracownikom tworzenia niezależnych
związków zawodowych, artykuł 9 wyraźnie
stwierdza, że przedstawiciele związkowi mogą
być demokratycznie wybierani lub poprzez
głosowanie usuwani ze stanowiska. Oznacza
to, że powszechne żądania demokratyza-
cji ACFTU mają w istocie podstawy prawne.
A pracownicy wciąż apelują o demokratycznie
wybrane związki, jak np. podczas strajku w Yue
Yuen. Dopóki przedstawiciele związkowi nie są
wybierani bezpośrednio przez pracowników
ani przed nimi nie odpowiadają, prawdziwe
negocjacje zbiorowe nie są możliwe.
4.4 Regulacje w sprawie negocjacji i umów zbiorowych w przed-siębiorstwach w prowincji Guangdong
W Chinach władze prowincji mają prawo
wprowadzać szczególne przepisy dotyczące
zatrudnienia, o ile nie kolidują one z ustawo-
dawstwem krajowym. Ponieważ pracownicy,
z którymi rozmawialiśmy w niniejszym bada-
niu, są zatrudnieni w prowincji Guangdong,
istotne są tu lokalne porozumienia dotyczące
negocjacji zbiorowych, przyjęte w 2015 roku.
Jak już wspomniano, prowincja Guangdong
jest jednym z najsilniej uprzemysłowionych
regionów Chin. Dlatego też często dochodzi tu
do sporów pracowniczych. Samorząd prowi-
ncji, przy wsparciu pewnych organizacji praw
pracowniczych, wprowadził kompleksowe
przepisy dotyczące negocjacji zbiorowych,
z myślą o zapobieganiu dzikim strajkom
i sprzyjaniu stabilności gospodarczej. Jednak
lobbyści i stowarzyszenia branżowe, przede
wszystkim wpływowa Izba Handlowa z Hong-
kongu, zakwestionowali zapisy, które miały
na celu ułatwienie prowadzenia negocjacji
zbiorowych (China Labour Bulletin 2014).
Lobbying okazał się skuteczny. Kilka
kontrowersyjnych artykułów poprawiono,
złagodzono lub nawet całkowicie odrzucono,
przyjęto za to nowe, korzystniejsze dla kierow-
nictwa zakładów (Lexology 2014). Dlatego
ostateczna wersja przepisów, które weszły
w życie 1 stycznia 2015 roku, okazała się
znacznie mniej postępowa, niż miały na to
nadzieję organizacje praw pracowniczych.
Kwestią szczególnie trudną do zaakceptow-
ania dla organizacji praw pracowniczych jest
zakaz prowadzenia akcji strajkowych przez
cały czas trwania negocjacji zbiorowych. Pra-
cowników pozbawia się w ten sposób najefek-
tywniejszego środka wywierania nacisku przy
stole negocjacyjnym.8
Od stycznia 2015 roku doświadczenie szyb-
ko zdążyło pokazać, że wiele firm lekceważy
wprowadzone przepisy. Na przykład artykuł 19
mówi, że firmy muszą odpowiedzieć na wysu-
wane przez pracowników żądania negocjacji
płacowych w ciągu 30 dni, na piśmie. W prak-
tyce postulaty pracowników często są zupełnie
ignorowane. Lokalne przepisy dotyczące
negocjacji zbiorowych w prowincji Guang-
dong nie doprowadziły więc na razie, ani do
poprawy sytuacji pracowników, ani do spadku
liczby sporów pracowniczych.
7. Zob. art. 22, prawo związkowe z 2001 r.
8. Art. 24, lokalne przepisy w sprawie umów zbiorowych w Guangdong 2015 (Labornotes 2013: 6)
WyprodukoWano W ChinaCh Analiza chińskiego przemysłu
skórzanego i obuwniczego
��
5. łamaniE praW praCo-WniCzyCh W ChińSkim przEmyŚLE obuWniCzymJakie są codzienne warunki pracy w fabrykach
obuwia w Guangdong? Aby się o tym przekonać,
pod koniec 2015 roku przeprowadziliśmy
wywiady z 47 pracownikami z trzech fabryk
butów w tej prowincji. Wszyscy pracowali
w jednej z trzech następujących fabryk: Yue
Yuen Industrial Holdings Limited, Stella Inter-
national Industrial Holdings Limited, Panyu
Lide Shoes Industry Co. Ltd.
Niestety nie mieliśmy w projekcie wystarcza-
jących funduszy, żeby przeprowadzić wywiady
także z pracownikami garbarni. Po pierwsze,
ośrodki produkcji skóry są położone dale-
ko od prowincji Guangdong, przez co zain-
westowanie koniecznego czasu w tworzenie
kontaktów z pracownikami tej branży stawało
się niewspółmiernie kosztowne. Po drugie,
chociaż w Guangdong działają małe garbarnie,
nie udało się nawiązać kontaktu z ich pra-
cownikami za pośrednictwem lokalnych akty-
wistów.
Ponieważ liczba respondentów nie jest wy-
soka, a wszyscy oni pracują w strefie ekono-
micznej w delcie Rzeki Perłowej w prowincji
Guangdong, wyniki naszych badań nie są
reprezentatywne dla ogólnej sytuacji
w chińskim przemyśle obuwniczym. Na
przykład średnia roczna pensja w prowincji
Guangdong plasuje się na drugim miejscu pod
względem wysokości w całych Chinach (CCTV
America 2015). Zatem z danych o płacach
naszych respondentów niewiele można
wywnioskować o poziomie płac w chińskim
sektorze obuwniczym jako całości.
Kiedy ponad 50% respondentów odpowiedziało
tak samo na dane pytanie, odpowiedź ta została
sklasyfikowana jako „częsta”. Zgodność wśród
ponad 75% badanych uznawano za „bardzo
częstą”, a wśród ponad 90% – za „wyjątkowo
częstą”. Na tej samej zasadzie, zgodność poniżej
50% uznawano za „niezbyt częstą”, poniżej 25%
za „rzadką”, a poniżej 10% za „bardzo rzadką”.
Wywiady opierały się na kwestionariuszu,
opracowanym w ramach projektu „Kupuj
Odpowiedzialnie Buty” i obejmującym podsta-
wowe standardy Międzynarodowej Organiza-
cji Pracy (MOP).
�0
Konwencje MOP, zwane także podstawowymi standardami pracy lub konwencjami podstawowy-
mi Międzynarodowej Organizacji Pracy, to standardy społeczne w porządku handlu światowego,
które mają zapewnić przyzwoite warunki pracy i odpowiednią ochronę pracownikom. Zostały
sformułowane w deklaracji MOP w 1998 roku. MOP to wyspecjalizowana organizacja afiliowana
przy ONZ. W konwencjach MOP ustanawiane są standardy odpowiadające „fundamentalnym zasa-
dom i prawom” (zob. MOP 1998).
Poza ustawodawstwem krajowym, Chiny ratyfikowały następujące z podstawowych standardów
pracy MOP:
Nr 100 Konwencja dotycząca jednakowego wynagrodzenia dla pracujących mężczyzn i kobiet za
pracę jednakowej wartości (przyjęta przez MOP w 1951 r.; ratyfikowana przez Chiny
w 1990 r.)
Nr 111 Konwencja dotycząca dyskryminacji w zakresie zatrudnienia i wykonywania zawodu
(1958; 2006)
Nr 138 Konwencja dotycząca najniższego wieku dopuszczenia do zatrudnienia (1973; 1999)
Nr 182 Konwencja dotycząca zakazu i natychmiastowych działań na rzecz eliminowania
najgorszych form pracy dzieci (1999; 2002)
Chiny nie ratyfikowały następujących czterech podstawowych standardów pracy MOP:
Nr 29 Konwencja dotycząca pracy przymusowej lub obowiązkowej
(przyjęta przez MOP w 1930 r.)
Nr 87 Konwencja dotycząca wolności związkowej i ochrony praw związkowych (1948)
Nr 98 Konwencja dotycząca zasad prawa organizowania się i rokowań zbiorowych (1949)
Nr 105 Konwencja o zniesieniu pracy przymusowej
Następujące dodatkowe konwencje MOP są istotne w niniejszym badaniu:
Nr 1 Konwencja dotycząca ograniczenia czasu pracy do ośmiu godzin dziennie i czterdziestu .
...............ośmiu godzin tygodniowo w zakładach przemysłowych (1919; nieratyfikowana)
Nr 26 Konwencja dotycząca ustanowienia metod ustalania płac minimalnych (1928; 1930)
Nr 131 Konwencja dotycząca ustalania płac minimalnych, zwłaszcza w odniesieniu do krajów
...............rozwijających się (1970; nieratyfikowana)
Nr 155 Konwencja dotycząca bezpieczeństwa, zdrowia pracowników i środowiska pracy
...............(1981; nieratyfikowana)
Podstawowe konwencje MOP są uznawane na arenie międzynarodowej za standardy społeczne,
mające charakter uniwersalnych praw człowieka, obowiązujących wszystkie państwa.
Prawo do zatrudnienia, do sprawiedliwych i godnych warunków pracy, do wolności związkowej oraz
do faktycznego uznania prawa do negocjacji zbiorowych są także zapisane w Międzynarodowym
Pakcie Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych, przyjętym w 1966 roku. Prawo do ubez-
pieczenia społecznego oraz do ochrony rodziny i odpowiedniego poziomu życia także należą do
tych uznanych praw człowieka.
WyprodukoWano W ChinaCh Analiza chińskiego przemysłu
skórzanego i obuwniczego
��
21
Fig 10: Investigated Sites
Guangzhou
Shenzhen
Hongkong
STudia przypadkóW
Rys 10. Badane zakłady
Yue Yuen Industrial Holdings Ltd.
Yue Yuen ma siedzibę w Hongkongu. Jest
spółką zależną największego światowego
producenta obuwia, tajwańskiej Grupy Pou
Chen. W 2014 roku Yue Yuen miał więcej ak-
tywów długoterminowych w Chinach niż
w jakimkolwiek innym kraju i nadal ma
fabryki w wielu chińskich prowincjach. Ma
także liczne spółki zależne. Sam Yue Yuen
posiada także większe zakłady produkcyjne
w Indonezji i Wietnamie, oraz mniejsze
w Hongkongu, Bangladeszu, Kambodży i na
Tajwanie (Yue Yuen 2015c). Z roczną wartością
sprzedaży powyżej 8 mld dolarów w 2014 roku
Yue Yuen jest największym światowym produ-
centem obuwia sportowego i rekreacyjnego
– jego udział w globalnym rynku szacuje się na
Źródło: opracowanie własne
20% (Yue Yuen 2015c). Firma powstała w 1988
roku, a w 1992 zadebiutowała na hongkońskiej
giełdzie. Należące do niej fabryki produkują
buty dla wielu czołowych marek sportowych,
takich jak Nike, Adidas, Crocs, Reebok, Asics,
New Balance, Puma, Timberland i Rockport. Ma
także własną markę YYSPORTS i własną sieć
sprzedaży detalicznej.
W sześciu fabrykach Yue Yuen mieszczących
się w Dongguanie w kwietniu 2014 roku doszło
do strajku pracowników (BBC 2014). Jednym
z powodów strajku było niepłacenie przez
fi rmę świadczeń. Pracownicy nadal czekają
na pokrycie zaległych składek na fundusz
emerytalny i ubezpieczenia społeczne.
W fabrykach fi rmy dochodzi do rażących
przypadków łamania praw pracowniczych,
Fabryka Lide Shoes
Fabryka Lide Shoes
Fabryki
Yue Yuen
Fabryki
Stella
Tę część raportu zaczynamy od opisów fi rm będących właścicielami fabryk, w których zatrudnieni byli nasi respondenci, a następnie przedstawiamy szczegółowo historie dwojga z nich.
��
mimo że Yue Yuen przyjął politykę społecznej
odpowiedzialności biznesu (CSR) (Yue Yuen
2015a), a także uczestniczył w kilku inicjaty-
wach wielostronnych, m.in. kampanii „Play
Fair” w 2008 roku i w wielostronnych rozmo-
Kampanie solidarnościowe ze strajkującymi chińskimi pracownikami. Fot. SACOM Hongkong/Flickr.com
wach w Dżakarcie w Indonezji we wrześniu
2013 roku. Indonezyjskie fabryki Yue Yuen
także są zobowiązane przestrzegać Protokołu
o Wolności Zrzeszania się (FOA Protocol), pod-
pisanego przez wiele firm (np. adidasa).
Stella International Holdings Ltd.
Producent butów Stella International Hold-
ings Ltd. to firma tajwańska z siedzibą w Hong-
kongu. Jej największą spółką zależną jest Stella
International Ltd, która ma siedzibę w Dong-
guanie w prowincji Gunagdong. Stella Inter-
national Ltd. ma ponad 30 własnych spółek
zależnych w różnych krajach (m.in. w Indone-
zji). Jednak większość jej fabryk znajduje się
w Chinach (Stella 2015a). Stella prowadzi także
własną działalność w zakresie sprzedaży detali-
cznej, z oddziałami m.in. we Francji, na Fili-
pinach i w Zjednoczonych Emiratach Arabs-
kich. Roczna wartość sprzedaży powyżej 1,66
mld dolarów w 2014 roku uplasowała Stellę
wśród dziesięciu największych producentów
butów na świecie (Stella 2015a; Wenku Baidu
2015). Firma wytwarza przede wszystkim obu-
wie skórzane, które produkuje dla wielu marek,
w tym: Clarks, Deckers, ECCO, Rockport, Tim-
berland i Wolverine. Stella jest notowana na
hongkońskiej giełdzie od 2007 roku.
Chociaż firma ma politykę CSR (Stella 2015b),
w jej fabrykach w Dongguanie dochodziło do
licznych przypadków łamania praw pracowni-
czych. W marcu 2015 roku zastrajkowało od
5000 do 8000 pracowników, domagając się
od Stelli zapłacenia ustawowych składek na
chiński fundusz mieszkaniowy (Reuters 2015).
Strajk zakończył się brutalną interwencją
policji. Wielu aktywistów aresztowano, a nie-
którzy trafili do szpitala z ranami po ugryzie-
niach psów lub obrażeniami po pobiciu.
Od 2011 roku wielu pracowników
dongguańskich fabryk zatruło się benzenem.
Większość z nich zmarła, a ich choroby nigdy
nie uznano za związaną z wykonywaną pracą.
Do dziś Stella nie wypłaciła odpowiednich
odszkodowań.
W listopadzie 2004 roku w fabrykach w Dong-
guanie aresztowano siedmioro pracowni-
ków, w tym troje nieletnich, i skazano ich
WyprodukoWano W ChinaCh Analiza chińskiego przemysłu
skórzanego i obuwniczego
��
na kary nawet do trzech i pół lat więzienia za
niszczenie maszyn. Po wywarciu presji przez
międzynarodowe organizacje społeczeństwa
obywatelskiego, w tym Clean Clothes Cam-
paign, na duże marki, dla których produkowały
fabryki Stelli, firmy te zaapelowały bezpośrednio
do chińskiego rządu. Dzięki temu udało się
doprowadzić do zwolnienia więźniów.
Panyu Lide Shoes Industry Co. Ltd.
Panyu Lide Shoes Industry Co. Ltd. to tajwańska
firma z siedzibą w Tajpej. W maju 2015 roku
zamknęła swoją fabrykę w Panyu i przeniosła
całą produkcję do Nanshy w Kantonie. Nowa
fabryka w Nanshy nazywa się Lide. Mieści się
na przedmieściach Kantonu, około godziny
jazdy samochodem od starej fabryki. Firma nie
ma strony internetowej po angielsku. Ponieważ
fabrykę w Panyu zamknięto, możemy zakładać,
że nazwę zmieniono na Nansha Lide Shoes
Industry Co. Ltd. Wszyscy pracownicy Lide,
z którymi przeprowadzono wywiady do tego
badania, to byli pracownicy fabryki w Panyu,
którzy byli zaangażowani w spory pracowni-
cze przed relokacją zakładu.
O Lide nie ma dostępnych aż tylu informacji, co
o znacznie większych firmach Yue Yuen i Stella.
Firma powstała w 1971 roku, jest nastawiona na
rynek eksportowy, a wśród marek, dla których
produkuje, znajdują się Calvin Klein i Crocodile.
W reakcji na plany przeniesienia fabryki, pra-
cownicy zorganizowali trzy strajki w roku 2014
i 2015. Demonstrowali przeciwko niepłaceniu
składek na ubezpieczenia społeczne i doma-
gali się odszkodowań dla pracowników, którzy
z powodu przenosin stracą pracę. Podczas
ostatniego strajku, w kwietniu 2015 roku, pra-
cownicy pikietowali przez całą dobę, żeby
dopilnować, by z zakładu nie wywożono
maszyn (ESSG 2015). Strajk zakończył się
dopiero w wyniku dużej, brutalnej operacji
policji. Jeden z lokalnych działaczy został
aresztowany. Mimo to strajk uznano za sukces,
bo pracownicy uzyskali znaczące rekompen-
saty. Konflikt w Lide często przytacza się jako
przykład skutecznych rokowań zbiorowych,
bo po burzliwych negocjacjach w końcu
osiągnięto porozumienie. Należy jednak
podkreślić, że żadnego porozumienia by nie
było, gdyby wcześniej nie odbyły się masowe
strajki.
Historia Hu: brutalne pobicia i maltretowanie
Hu ma 42 lata. Przez pięć lat pracował w jednej
z fabryk Yue Yuen w Dongguanie. Po strajku
w 2014 roku został zwolniony bez wypo-
wiedzenia, wbrew chińskiemu prawu pracy.
Jego żona pracuje w tej samej fabryce. Mają
dwoje dzieci, które chodzą do szkoły. Starsze
dziecko mieszka w ich rodzinnym mieście
w prowincji Syczuan, młodsze z nimi w Dong-
guanie. Praca Hu polegała na natryskowym
farbowaniu butów. Jako robotnik wykwalifiko-
wany otrzymywał około 2900 juanów (391 euro)
miesięcznego wynagrodzenia. Żeby zarobić tę
sumę, musiał pracować 212 godzin w miesiącu
(z czego 36 godzin w nadgodzinach). Farbo-
wanie natryskowe to trudna, brudna i niebez-
pieczna praca, bo farby i lakiery zawierają trują-
ce substancje. Hu musiał cały dzień pracować
na stojąco w trujących oparach. Bywały dni,
kiedy razem ze współpracownikiem farbowali
2800 butów. Jeden z jego kolegów zachorował
w tym czasie na białaczkę.
W kwietniu 2014 roku, kiedy dziesiątki tysięcy
pracowników Yue Yuen w Dongguanie wyszło
protestować przed fabryki, Hu stał na chod-
niku i obserwował zbliżających się policjantów
bijących strajkujących pracowników9. Kiedy
wyjął z kieszeni telefon komórkowy, poli-
cyjny kamerzysta podejrzewał, że robił zdjęcia.
W rezultacie został odciągnięty przez kilku
policjantów, którzy go kopali i bili pałkami. Po-
tem stracił przytomność. Odzyskał przytom-
ność na komisariacie, mając skute kajdankami
ręce i stopy. Zamiast udzielić mu pierwszej
9. Aby nie wystawiać się na dalsze niebezpieczeństwa, Hu nie powiedział nam, jaką dokładnie pełnił funkcję podczas strajku. Możemy tylko zakładać, że był w niego akty-wnie zaangażowany.
��
pomocy, policjanci ponownie brutalnie go
pobili. Dopiero wtedy poważnie rannego Hu
odwieziono do szpitala. Tam w pierwszej
kolejności stwierdzono, że obrażenia nie
zagrażają jego życiu. Następnie policjanci
przykuli go do łóżka i zabronili personelowi
szpitala opatrzyć mu ran. Kiedy Hu domagał
się leczenia, jeden z policjantów uderzył
go w głowę tak mocno, że Hu ponownie
stracił przytomność. Wieczorem tego same-
go dnia przewieziono Hu na komisariat na
przesłuchanie, podczas którego wielokrot-
nie go znieważano. Nie mogąc wydobyć z Hu
żadnych informacji, policja zawiozła go do
kliniki psychiatrycznej. Tam najpierw przez
wiele godzin trzymano go na zewnątrz. Nie po-
dano mu wody. Aby ugasić pragnienie, musiał
pić własny mocz. W klinice został ponownie
brutalnie zmaltretowany przez policję i per-
sonel. Na całą noc przykuto go do łóżka, nie
mógł pić, jeść ani iść do toalety. Zwolniono
go dopiero późnym popołudniem następnego
dnia, kiedy jego żonie i szwagrowi udało się go
odnaleźć.
Po powrocie do fabryki uznano Hu za wi-
chrzyciela i przywódcę strajku. W efekcie 29
maja 2014 roku został zwolniony. Nigdy nie
otrzymał odszkodowania ani z fabryki, ani
od policji. Ze względu na delikatny charakter
sprawy Hu, nie udało mu się znaleźć prawnika,
który odważyłby się nią zająć.
Do dziś Hu cierpi z powodu doznanych
obrażeń. Ograniczenia fizyczne, wywołane
brutalnym pobiciem, nie pozwalają mu znaleźć
nowej pracy. Prawie dwa lata po fakcie wciąż
często dręczą go koszmary.
Opowieść Wei: zatrucie benzenem i walka o swoje prawa
Wei ma 51 lat i pracuje w fabryce należącej do
Stella International Ltd. w Dongguanie. Jest
pracownicą migracyjną, przyjechała tu z inne-
go regionu Chin. Mieszka bez męża i dziecka,
którzy pozostali w rodzinnych stronach.
Początkowo jej zadanie w fabryce polegało na
usuwaniu resztek kleju z butów. Przez pierwsze
lata pracowała 11 godzin na dobę za średnią
miesięczną pensję w wysokości 3300 juanów
(445 euro). Sądzi jednak, że nieprawidłowo
naliczano jej nadgodziny na podstawie płacy
minimalnej, a nie rzeczywistej pensji, która
obejmowała także dodatki za staż i premie za
wyniki. Wei ma więc zastrzeżenia, że jej wyna-
grodzenie za nadgodziny było naliczane po
stawce znacznie poniżej ustawowych standar-
dów. Wei nie dostała także odzieży ochronnej.
Np. przez wiele dni z rzędu miała tylko jedną
maskę ochronną na nos i usta, przeznaczoną
najwyżej do ośmiogodzinnego użytku. W do-
datku do 2014 roku substancje chemiczne,
z którymi się stykała, nie były podpisane, nie
miała więc jak szukać informacji o ochronie
przed potencjalnym zagrożeniem.
W 2014 roku Wei coraz częściej skarżyła się na
bóle i zawroty głowy oraz mdłości. Kierowni-
ctwo fabryki wysłało ją do lekarza, ale nigdy nie
dostała wyników badania. Zaczęła pracować
w innym dziale, gdzie nie miała bezpośredniego
kontaktu z chemikaliami. Kiedy jednak po kil-
ku miesiącach objawy ustąpiły, musiała wrócić
na poprzednie stanowisko. Wkrótce objawy
wróciły. Jedna z koleżanek powiedziała jej, że
wskazują na zatrucie benzenem. Wei zgłosiła
się więc do innego szpitala na badania, gdzie
rzeczywiście stwierdzono podejrzenie zatrucia
benzenem. Lekarz zasugerował trzymiesięczny
pobyt w szpitalu w celu uzyskania dokładnej
diagnozy. Zgodnie z aktualnym chińskim
prawem chroniczne zatrucie benzenem może
zostać sklasyfikowane jako choroba zawodowa
tylko po trzymiesięcznym okresie weryfikacji.
W trakcie trwania tego okresu Wei przyłączyła
się do miejscowej organizacji pozarządowej,
zajmującej się prawami pracowniczymi
w Chinach. Dzięki nowo zdobytej wiedzy
postanowiła zacząć walczyć o swoje prawa.
Po trzech miesiącach zdiagnozowano u niej
zatrucie benzenem jako chorobę zawodową.
Teraz Wei walczy w sądach o odszkodowanie
od fabryki. Wyrok w tej sprawie jeszcze nie
zapadł.
WyprodukoWano W ChinaCh Analiza chińskiego przemysłu
skórzanego i obuwniczego
��
5.1 Struktura siły roboczej
79% spośród naszych respondentów stanowiły
kobiety. Rozmawialiśmy tylko z pracownica-
mi i pracownikami dużych fabryk – niektóre
z nich zatrudniają dziesiątki tysięcy ludzi. Przy
takich liczbach, bez dostępu do statystyk kiero-
wnictwa, trudno ocenić dokładną proporcję
płci w tych firmach. Nasi respondenci poda-
wali tylko przybliżone szacunki odsetka kobiet
wśród zatrudnionych od 60 do 80%. Możemy
więc zakładać, że kobiet pracujących w tym
sektorze jest wciąż więcej niż mężczyzn, pomi-
mo że liczba pracownic w chińskich fabrykach
obuwia generalnie spada (zob. rozdz. 3.5.2).
Średnia wieku naszych rozmówców wynosiła
42 lata. Najmłodsza osoba miała 18 lat, a najstar-
sza 53. Niektórzy respondenci wspominali, że
coraz częściej zatrudnia się starszych ludzi, bo
fabryki mają dziś trudności z przyciągnięciem
młodych pracowników. Rozmawialiśmy np.
z ośmioma pracownikami fabryki Yue Yuen,
którzy byli w niej zatrudnieni dopiero od kilku
miesięcy. Siedmioro z nich miało od 40 do 50
lat. Wydaje się więc, że średnia wieku pracowni-
ków fabryk rośnie. To może wyjaśniać, dlacze-
go akcje protestacyjne coraz częściej skupiają
się na kwestii ubezpieczeń społecznych,
szczególnie emerytur.
Większość respondentów (91% badanych)10
była zamężna lub żonata i miała dzieci (83%)11.
Mimo chińskiej polityki jednego dziecka,
obowiązującej od lat 80. XX wieku, 15 bada-
nych miało dwoje dzieci, a 4 innych – troje. Ci
pracownicy potrzebowali więcej czasu wolne-
go od pracy, żeby wychowywać dzieci, a także
pieniędzy na ich utrzymanie.
10 Dwie osoby nie odpowiedziały na pytanie o stan cywilny, a dwie odpowiedziały, że są stanu wolnego.
11. Na pytanie o dzieci nie odpowiedziały 4 z 47 osób, a 4 inne stwierdziły, że są bezdzietne.
12. Zob. art. 36, 41 prawa pracy z 1995 r. (Münzel 2012c: 5).
5.2 Wyniki wywiadów
5.2.1 Zakaz pracy przymusowej
Konwencja MOP nr 29, przyjęta w 1930 roku,
definiuje pracę przymusową jako „wszelką
pracę lub usługi wymagane od jakiejś osoby
pod groźbą jakiejkolwiek kary i do których
dana osoba nie zgłosiła się dobrowolnie”. Kon-
wencja nr 105 zakazuje stosowania pracy przy-
musowej i obowiązkowej „jako metody mobi-
lizowania albo wykorzystania siły roboczej dla
celów rozwoju gospodarczego”. Wynika stąd,
że niedobrowolna praca w nadgodzinach jest
złamaniem tych konwencji.
Chociaż Chiny żadnej z nich nie ratyfikowały,
chińskie prawo pracy z 1995 roku mówi, że
czas pracy powinien być ograniczony do mak-
symalnie ośmiu godzin dziennie i 44 godzin
tygodniowo. Dodatkowo pracownicy mogą
dobrowolnie zdecydować się na nadgodziny
w wymiarze 3 godzin dziennie i maksymalnie
36 godzin miesięcznie12. Chińscy pracownicy
mają więc prawo odmówić nadgodzin. Mimo
to 25 naszych respondentów (52% badanych)
twierdziło, że zmuszano ich do pracy w nad-
godzinach.
Kary za odmowę obejmowały ostrzeżenia dys-
cyplinarne, potrącenia dodatków z pensji,
degradację na niższe stanowiska i zniewagi
słowne. Wiele osób twierdziło, że pieniądze
za godziny nadliczbowe są im niezbędne
i stanowią istotną część ich normalnej pensji.
Dlatego niektórzy respondenci nie czuli się
zmuszani do pracy w nadgodzinach, nawet
jeśli pracowali przez ponad 30 dodatkowych
godzin w miesiącu. Prawie wszyscy z bada-
nych twierdzili, że panuje tendencja, by nad-
godzin było mniej, bo fabryki dostają mniej
zamówień. Obcinanie nadgodzin jest także
wykorzystywane jako kara. Podstawowe pen-
sje są tak niskie, że ograniczenie nadgodzin
oznacza istotne zmniejszenie wysokości płac.
��
5.2.2 Zakaz pracy dzieci
Chiny ratyfikowały Konwencję MOP nr 138,
która zakazuje pracy dzieci i określa mini-
malny wiek dopuszczenia do zatrudnienia na
15 lat (MOP RfC). Chińskie prawo pracy (1995)
oraz regulacje zakazujące pracy dzieci (2002)
idą jeszcze dalej. Definiują jako pracę dzieci
zatrudnianie osób poniżej 16 roku życia – tym
samym go zakazując.
Spośród naszych rozmówców 34 osób (72%
badanych) twierdziło, że w ich fabryce nie
pracują żadne dzieci poniżej 16 roku życia. 10
osób (21% badanych) nie było pewnych, a tylko
3 osoby (6%) miały pewność, że w ich fabryce
dochodzi do zatrudniania dzieci. Praca dzieci
nie jest więc zjawiskiem powszechnym, przy-
najmniej nie w badanych przez nas fabrykach.
Chińskie prawo definiuje „młodych pracowni-
ków” jako osoby od 16 do 18 roku życia. Chiny
ratyfikowały Konwencję MOP nr 182, a także
towarzyszące jej Zalecenie MOP nr 190, kładące
nacisk na szczególną ochronę pracowników
w wieku od 16 do 18 lat. Jednak ani chińskie
prawo krajowe, ani przepisy prowincji Guang-
dong nie obejmują zakazów ani ograniczeń
dla młodych pracowników w zakresie np.
nadgodzin czy nocnych zmian. Inne chińskie
prowincje (np. Zhejiang i Jiangsu) takie ograni-
czenia wprowadziły.
Sześcioro respondentów (13% badanych)
stwierdziło, że młodzi pracownicy w ich fab-
ryce pracują na nocnych zmianach; 16 osób
(34% badanych) nie znało odpowiedzi na to
pytanie. Wynikałaby z tego, że nocne zmiany
dla młodych pracowników nie są powszechną
praktyką. 20 badanych (43%) podało, że nas-
toletni pracownicy pracują w nadgodzinach,
natomiast 27 osób (57% badanych) nie było tego
pewnych. Nie wydaje się zatem, żeby młodych
pracowników przemysłu obuwniczego
w prowincji Guangdong powszechnie
dotyczył nadmiernie długi czas pracy.
5.2.3 Zakaz dyskryminacji w miejscu pracy
Chiny ratyfikowały zarówno Konwencję
MOP nr 100, jak i Konwencję nr 111. Ta pier-
wsza mówi: „jednakowe wynagrodzenie
dla pracujących mężczyzn i kobiet za pracę
jednakowej wartości stosuje się do stawek
wynagrodzenia, ustalonych bez dyskrymi-
nacji opartej na płci”. W Konwencji nr 111
dyskryminacja jest zdefiniowana jako „wszel-
kie rozróżnienie, wyłączenie lub uprzywilejo-
wanie (…), które powoduje zniweczenie albo
naruszenie równości szans lub traktowania
w zakresie zatrudnienia (…)”.
W naszej ankiecie pytaliśmy tylko
o dyskryminację ze względu na płeć. 43 re-
spondentów (91% badanych) stwierdziło, że
z wyjątkiem pewnych ciężkich prac fizycznych
mężczyźni i kobiety wykonują te same zada-
nia. Tylko dwie osoby (4% badanych) podało,
że mężczyźni i kobiety otrzymują różne
wynagrodzenie za tę samą pracę. Dwie osoby
powiedziały także, że dochodziło do przypad-
ków molestowania seksualnego. Wszyscy re-
spondenci zgodzili się, że nie było niezgod-
nych z prawem zwolnień pracownic w ciąży.
Jednak odpowiedzi na pozostałe pytania były
już mniej krzepiące. Tylko 25 respondentów
(53% badanych) stwierdziło, że kobiety mają
zagwarantowany płatny urlop macierzyński.
Zaś 9 z tych 25 podało, że podczas urlopu
macierzyńskiego pensje są obliczane jako pro-
cent płacy minimalnej, a nie średniej płacy,
jak przewiduje prawo. 9 osób (19% badanych)
mówiło, że kierownictwo nie traktuje kobiet
i mężczyzn jednakowo, a 14 (30% badanych),
w tym 12 kobiet, stwierdziło, że same były
obiektem zniewag słownych.
5.2.4 Prawo do zrzeszania się i negocjacji
zbiorowych
Chiny nie ratyfikowały Konwencji MOP nr
87 (1948) dotyczącej wolności związkowej,
ani Konwencji MOP nr 98 (1949) dotyczącej
rokowań zbiorowych (MOP RfC). Chińskie
WyprodukoWano W ChinaCh Analiza chińskiego przemysłu
skórzanego i obuwniczego
��
ustawodawstwo związkowe i regulacje
prowincji Guangdong dotyczące nego-
cjacji zbiorowych przedstawiono w rozdziale
4. Najważniejsza różnica między prawem
chińskim a konwencjami MOP polega na tym,
że konwencje przewidują, iż organizacje pra-
cowników mają „prawo do opracowywania
swych statutów i regulaminów wewnętrznych,
swobodnego wybierania swych przedstawicie-
li, powoływania swego zarządu oraz układania
swego programu działania” (MOP, Konwencja
nr 87). Chińscy pracownicy nie mogą zakładać
niezależnych związków, a jedynie wstępować
do kontrolowanej przez rząd Ogólnochińskiej
Federacji Związków Zawodowych (ACFTU).
16 spośród badanych (34%) stwierdziło, że
w ich fabryce nie ma związku zawodowego,
a kolejne 15 osób (31% badanych) nie było
pewne, czy taki związek działa u nich, czy nie.
43 respondentów stwierdziło, że nie wie, jak
wybierani są przedstawiciele związkowi. 37
z nich (79% badanych) było świadkami straj-
ków i interwencji policji w swoich fabrykach.
Jednak związek zawodowy nie odegrał głównej
roli ani w organizowaniu strajku, ani we wspie-
raniu pracowników, którzy w wyniku udziału
w akcji protestacyjnej zostali oskarżeni
o łamanie prawa. Wyniki naszej ankiety
pokazują, że ACFTU albo nie jest obecna
w badanych fabrykach, albo ignoruje swoje
statutowe obowiązki.
Po zapoznaniu się z prawami i obowiązkami
prawdziwych związków zawodowych, 34 res-
pondentów (72% badanych) zgodziło się, że
potrzebują w fabryce zarówno związku, jak
i negocjacji zbiorowych, aby móc walczyć
o wyższe pensje i lepsze warunki pracy.
5.2.5 Godne płace
Chiny ratyfikowały Konwencję MOP nr 28
(1928) dotyczącą płac minimalnych, a także
włączyły paragraf o płacy minimalnej do prawa
pracy z 1995 roku (MOP RfC)13.
W fabrykach Yue Yuen i Stelli na miesięczne
wynagrodzenie składają się trzy elementy:
pensja podstawowa, płaca za nadgodziny oraz
różne przewidziane prawem dodatki. Pensja
podstawowa jest zwykle bliska regionalnej
płacy minimalnej. W 2015 roku miesięczna
płaca minimalna w mieście Dongguan
w prowincji Guangdong wynosiła 1510 juanów
(203 euro), tyle samo co pensja podstawowa
w Yue Yuen. W fabryce Stelli pensja podsta-
wowa była nieco wyższa – 1600 juanów (216
euro). Ponieważ ze względu na zmniejszającą
się ilość zamówień mniej jest pracy w nad-
godzinach, a dodatki można obcinać z powo-
dów dyscyplinarnych, pensje pracowników
w poszczególnych miesiącach mogą być bar-
dzo różne. Ponadto obliczanie dodatków jest
skomplikowane i nie figuruje na pasku wypłat,
przez co pracownikom jest trudno stwierdzić,
czy wypłacono im właściwą kwotę.
W fabryce Lide stosowano inny system płacowy.
Pracownicy mieli albo stałą miesięczną pensję,
albo pracowali na akord. Dlatego pracownikom
nie płacono za nadgodziny 150% czy 200% nor-
malnej stawki, nawet jeśli pracowali znacznie
dłużej niż osiem godzin dziennie.
Średnia miesięczna pensja respondentów
wynosiła 3033 juany (410 euro). Wszyscy bada-
ni stwierdzili, że otrzymują paski wypłaty oraz
same płace w terminie. Wielu jednak mówiło,
że wynagrodzenie za nadgodziny naliczano
na podstawie ustawowej płacy minimalnej
bez dodatków (zob. rozdz. 5.2.4). Większość re-
spondentów nie wiedziała, że jest to niezgodne
z chińskim prawem.
W wyniku wzmożonych akcji protestacyjnych
w ostatnich latach, zwłaszcza w dużych fab-
rykach w 2014 i 2015 roku, większość zakładów
odprowadza już składki na ubezpieczenie
społeczne i fundusze emerytalne pracown-
ików. 45 respondentów (96% badanych)
potwierdziło, że ich składki są płacone. Jeśli
jednak spoj-rzymy na niepłacone wcześniej
13. Zob. art. 48 prawa pracy z 1995 r. (Münzel 2012c: 6).
��
składki, wyłania się zupełnie inny obraz. Wielu
badanych podało, że ich fabryka nie uiściła
jeszcze zaległych składek. A ma to zasadnicze
znaczenie, zwłaszcza dla starszych pracowni-
ków. Ustawa o ubezpieczeniach społecznych
z 2010 roku przewiduje, że tylko emeryci, którzy
płacili składki na rządowy program emerytalny
przez co najmniej 15 lat, dostaną państwową
emeryturę.
Chiny nie ratyfikowały Konwencji MOP nr 131
(1970) dotyczącej ustalania płac minimalnych
(MOP RfC). Prawo pracy z 1995 roku mówi
tylko, że przy ustalaniu i rewaloryzacji płacy
minimalnej należy wziąć pod uwagę kosz-
ty życia, średnią pensję w społeczeństwie,
produktywność, sytuację w zatrudnieniu oraz
różnice regionalne14. Jednak ani obecna płaca
minimalna, ani średnie pensje przedstawione
powyżej, nie spełniają potrzeb ani aspiracji
pracowników.
Z wywiadów wynika, że do zaspokojenia pod-
stawowych potrzeb, pracownicy potrzebowa-
liby średniej płacy w wysokości 4349 juanów
(590 euro) miesięcznie. To znacznie więcej, niż
wynosi kwota obliczona przez Asia Floor Wage
Alliance, która ustaliła godną płacę na 3132
juany (376 euro) miesięcznie. Była to jednak
kwota wyliczona dla całych Chin. Koszty życia
w prowincji Guangdong są wyższe niż średnie
koszty życia w kraju, a co więcej – w ciągu os-
tatnich dwóch lat wzrosły.
5.2.6 Czas pracy
Chociaż Chiny nie ratyfikowały żadnej z kon-
wencji MOP dotyczących czasu pracy, chińskie
prawo jest w tej kwestii znacznie bardziej
rygorystyczne niż na przykład Konwencja
MOP nr 1, która przewiduje nie więcej niż 48
godzin pracy w tygodniu. Także jeśli chodzi
o nadgodziny, chińskie prawo jest bardziej
postępowe od Konwencji MOP nr 1, która zaleca
wynagrodzenie za nie w wysokości minimum
125% płacy podstawowej15. Chińskie przepisy
przewidują stawkę za nadgodziny w wysokości
14. Zob. art. 49 prawa pracy z 1995 r. (Münzel 2012c: 6).15. „(…) Stawki płac za godziny nadliczbowe będą powiększone o co najmniej 25% w stosunku do płacy normalnej” (Konwencja MOP nr 1).16. Zob. art. 52 prawa pracy z 1995 roku (Münzel 2012c: 17).
150% normalnej stawki w dni powszednie, 200%
w weekendy i 300% w święta państwowe.
Jednak w praktyce fabryki regularnie te
przepisy łamią. Respondenci pracowali średnio
10,6 godzin dziennie; mediana wynosiła 11
godzin. Tylko 9 osób (19% badanych) miało
ośmiogodzinny dzień pracy, a 10 osób (21%
badanych) pracowało przez ponad 11 godzin
dziennie.
5.2.7 Bezpieczeństwo i higiena pracy
W 1981 roku Chiny ratyfikowały Konwencję
MOP nr 155 dotyczącą bezpieczeństwa, zdrowia
pracowników i środowiska pracy (MOP RfC).
Konwencja ta ma na celu „zapobieganie wypad-
kom i uszczerbkom na zdrowiu wynikającym
z wykonywanej pracy, związanym z pracą lub
występującym w procesie pracy, przez zm-
niejszenie w takim stopniu, w jakim jest to
racjonalnie praktyczne, przyczyn zagrożeń
związanych ze środowiskiem pracy”. Chińskie
prawo pracy z 1995 roku także obejmuje daleko
idące regulacje w zakresie BHP16.
Jednak w przemyśle obuwniczym przepisy te
nie są zwykle wdrażane. 36 respondentów (77%
badanych) twierdziło, że warunki ich pracy
są uciążliwe z powodu takich czynników jak
niewystarczająca wentylacja, wysoka tempera-
tura, hałas i niebezpieczne maszyny. 29 osób
(62% badanych) musiało pracować albo na
stojąco, albo siedząc na niewygodnych stołkach.
Wskazuje to, że złe warunki pracy są powszech-
nym zjawiskiem w badanych fabrykach.
Chiny ratyfikowały także Konwencję MOP
nr 170 (1990) dotyczącą bezpieczeństwa przy
używaniu substancji chemicznych w pracy
(MOP RfC). Spośród badanych przez nas pra-
cowników, 31 osób (61%) pracowało z chemi-
kaliami. Ale jedynie 16 osób (34% badanych)
poinformowano o potencjalnych zagrożeniach
związanych z kontaktem z tymi substancjami.
Co więcej, pracownicy fabryki Stelli twierdzili,
że chemikalia nie były podpisane.
WyprodukoWano W ChinaCh Analiza chińskiego przemysłu
skórzanego i obuwniczego
��
Tylko 8 respondentów (17% badanych) odbyło
regularne szkolenia BHP. Ponadto odzież
ochronna często jest niewystarczająca. Na
przykład masek ochronnych zabezpieczają-
cych drogi oddechowe nie powinno się używać
dłużej niż przez 8 godzin. Jednak respondenci
z fabryki Stelli twierdzili, że dawano im tylko
jedną lub dwie maski na tydzień.
26 respondentów (55% badanych) podało,
że oni sami lub ich koleżanki i koledzy już
doświadczyli problemów zdrowotnych na tle
zawodowym. Do najczęstszych chorób zawo-
dowych należy zatrucie benzenem oraz choro-
by skóry wywołane regularnym kontaktem
z chemikaliami. 30 respondentów (64% bada-
nych) poinformowało, że albo oni sami,
albo ktoś z ich współpracowników, odniósł
obrażenia związane z wykonywaną pracą.
Najczęstsze były urazy dłoni i obrażenia
spowodowane przez maszyny do produkcji
butów. Tylko 13 respondentów (27% badanych)
twierdziło, że w ich fabryce podjęto kroki
w kierunku poprawy standardów BHP.
Wszyscy nasi rozmówcy mieszkali poza tere-
nem fabryk, ale w dni powszednie jadali
w zakładowej stołówce. 34 respondentów (72%)
musiało płacić za te posiłki z własnej kieszeni,
a 36 osób (77%) twierdziło, że jedzenie nie jest
dobre. 11 osób (23%) skarżyło się na zły stan
sanitarny toalet, a 7 osób (15%) podało, że ich
fabryka nie zapewnia pitnej wody.
5.2.8 Wiążące prawnie umowy zatrudnienia
Chińska Ustawa o umowach pracowniczych
z 2008 roku przewiduje, że pracownicy mają
prawo do umowy na czas nieokreślony, kiedy
przepracowali u tego samego pracodawcy co
najmniej 10 kolejnych lat. Wszyscy respon-
denci mieli pisemne umowy zatrudnienia.
Pracownicy w fabryce Yue Yuen i Stelli, którzy
byli zatrudnieni od ponad 10 lat, mieli umowy
na czas nieokreślony. Inaczej wyglądało to
w przypadku fabryki Lide. Po zamknięciu
fabryki w Punyi żadnego z jej byłych pracow-
ników nie przeniesiono do nowej fabryki
w Nanshy, oddalonej o około godzinę drogi.
Ustawa o umowach pracowniczych z 2008 roku
zakazuje pracodawcom pobierania jakich-
kolwiek opłat w momencie zatrudniania pra-
cownika. Jednak 8 respondentów (17% bada-
nych) podało, że musiało wnieść pewne opłaty,
głównie za badania lekarskie.
5.2.9 Rekompensata za przeniesienie
Kwestia relokacji dotyczy głównie fabryki
Lide17. Pracownicy po raz pierwszy usłyszeli
o planach przeniesienia produkcji w 2014 roku.
Nie poinformowano ich o tym oficjalnie – in-
formacje wyciekły nieoficjalnymi kanałami.
W odpowiedzi pracownicy strajkowali od grud-
nia 2014 do kwietnia 2015 roku, domagając się
przyzwoitych odpraw. W międzynarodowych
mediach pojawiło się wiele doniesień
o tym strajku, powszechnie uważanym za
zwieńczony sukcesem. Dlatego przyjrzymy się
teraz bliżej sytuacji pracowników Lide.
Rozmawialiśmy z 13 pracownikami Lide (10
kobietami i 3 mężczyznami), których średnia
wieku wynosiła 42 lata. Wiek emerytalny dla
kobiet w Chinach wynosi 50 lat, dla mężczyzn
55 lat. Pomimo, że średnia wieku w przemyśle
obuwniczym rośnie, starszym pracowni-
kom trudno znaleźć zatrudnienie. Dlatego
państwowe emerytury i rekompensaty są dla
nich bardzo istotną kwestią.
Jak już wspomniano, tylko osoby, które wpłacały
na państwowy fundusz emerytalny przez co
najmniej 15 lat, są uprawnione do państwowych
programów emerytalnych. Ponieważ Lide nie
opłacał składek wielu swoim pracownikom,
strajkujący domagali się od fabryki wypełnienia
tego prawnego obowiązku, wynikającego
z Ustawy o ubezpieczeniach społecznych,
i zapłacenia zaległych składek. Pracownicy bali
się, że właściciele, po relokacji, założą nową
firmę i unikną odpowiedzialności.
17. Po zakończeniu wywiadów, w lutym 2016 r. fabryki Stelli w Dongguanie zamknięto, przenosząc produkcję do innych krajów Azji Południowowschodniej (Xinhuanet 2016). Likwidacja dotknęła bezpośrednio 1900 pracowników, wśród nich także tych, z którymi rozmawialiśmy do celów tego raportu. W chwili kończenia prac redakcyjnych nad raportem nie dało się jeszcze przewidzieć, czy i w jakim stopniu pracownicy otrzymają należyte odprawy.
�0
Chińskie przepisy dotyczące rekompensat
określa Ustawa o umowach pracowniczych
z 2008 roku, która m.in. stwierdza, że pracowni-
cy mają prawo do odprawy. Za każdy przepra-
cowany rok pracodawca musi im wypłacić
miesięczną pensję w wysokości średniej pen-
sji danego pracownika w ostatnim roku przed
zwolnieniem18. Lide zgodził się na odprawy,
ale usiłował zapłacić jak najmniej. Początkowo
firma obstawała przy naliczaniu odpraw za
nie więcej niż pięć lat pracy, po 68 euro za
rok. Dopiero po drugim strajku Lide zgodził
się zapłacić za sześć lat po stawce opartej
na średnim miesięcznym wynagrodzeniu.
Zgodnie z krajowym prawem i przepisami
regionalnymi, niektórzy pracownicy doma-
gali się dodatkowych rekompensat za różne
niewypłacone dodatki, np. za pracę w wysokiej
temperaturze, fundusz mieszkaniowy i płatny
urlop wypoczynkowy. Firma nie zgodziła się na
te żądania, ale pracownicy jednogłośnie uzna-
li, że są zadowoleni z wyników negocjacji. Ak-
cja protestacyjna pracowników Lide jest zatem
dobrym przykładem pomyślnie zakończonego
protestu społeczeństwa obywatelskiego, które-
mu sprzyjały przepisy prawa pracy.
Przypadek Lide pokazuje wyraźnie, jak firmy
próbują wykorzystać relokację i likwidację
fabryk, aby uchylić się od odpowiedzialności
wobec zatrudnianych osób. W obronie swoich
praw, pracownicy muszą użyć wszystkich
dostępnych środków: zarówno drogi prawnej,
jak i strajków.
5.3 Wnioski
Spośród trzech fabryk zbadanych na potrzeby
tego raportu, warunki pracy były najgorsze
w fabryce Lide. Ponieważ zakład ten zlik-
widowano, a pracownicy otrzymali przy-
zwoite odprawy, sprawę można więc uznać za
zamkniętą.
18. Zob. art. 47 Ustawy o umowach pracowniczych z 2008 r. (Münzel 2012a: 8).
Mimo to w pozostałych fabrykach, a także
w całym przemyśle obuwniczym, pilnie potrze-
bna jest poprawa warunków pracy. Pozostało
wiele nierozwiązanych problemów: przymu-
sowe nadgodziny, zaniżane wbrew prawu
stawek za nadgodziny, niewystarczająca
ochrona młodych pracowników, brak prawa do
strajku, niekompetentne państwowe związki
zawodowe, wykorzystanie państwowych sił
porządkowych do tłumienia sporów pracowni-
czych, niskie płace, niewystarczająca ochrona
BHP i brak szkoleń dla pracowników w tym za-
kresie, niepłacenie składek na ubezpieczenia
społeczne oraz niesprawiedliwe odprawy.
Dlatego pilnie zalecamy, aby Chiny ratyfikowały
i wdrożyły Konwencję MOP nr 87 dotyczącą
swobody zrzeszania się oraz Konwencję MOP
nr 98 dotyczącą prawa do rokowań zbiorowych.
Pracownicy powinni mieć zagwarantowane
ustawowo prawo do zakładania i prowadze-
nia niezależnych związków zawodowych. Za-
lecamy także, aby samorząd regionalny pro-
wincji Guangdong zapewniał lepszą ochronę
młodym pracownikom, np. wprowadzając dla
nich zakaz pracy w nadgodzinach, na wzór
tego obowiązującego w Zhejiang i Jiangsu.
Problem pracy przymusowej można naszym
zdaniem rozwiązać tylko jeżeli pracownicy
chińskiego przemysłu obuwniczego będą
otrzymywać godną płacę za ośmiogodzinny
dzień pracy.
Po stronie pozytywów należy wymienić fakt,
że obowiązujący obecnie w Chinach szereg
przepisów umożliwiających pracownikom
uzyskanie prawnego zadośćuczynienia za na-
ruszenia ich praw. Ponadto z naszych ustaleń
wynika, że mężczyźni i kobiety otrzymują na
ogół za tę samą pracę równe wynagrodzenie,
praca dzieci nie jest już powszechną praktyką
w przemyśle obuwniczym, a większość pra-
cowników ma odpowiednie, zgodne z prawem
umowy.
WyprodukoWano W ChinaCh Analiza chińskiego przemysłu
skórzanego i obuwniczego
��
6. rEkomEndaCjEWyniki badań przedstawione w rozdziale 5
wyraźnie pokazują, że łamanie praw pracow-
niczych jest w chińskim przemyśle obuwni-
czym zjawiskiem powszechnym. Jedynym
sposobem poprawy standardów społecznych
i ekologicznych oraz zapewnienia ich
długoterminowego przestrzegania jest
podjęcie działań w całym łańcuchu dostaw.
Z pełnym zdecydowaniem kierujemy zatem
następujące rekomendacje do pięciu różnych
grup: fabryk obuwniczych, firm – właścicieli
marek, inicjatyw wielostronnych, chińskiego
rządu oraz rządów państw członkowskich Unii
Europejskiej.
Rekomendacje dla kierownictwa fabryk
obuwniczych:
1..Należy podnieść pensję podstawową za
ośmiogodzinny dzień pracy. Pracownicy nie
powinni być skazani na pracę w nadgodzi-
nach, żeby uzyskać godną płacę.
2. Należy wypłacać wszystkie bez wyjątku usta-
wowe dodatki i świadczenia.
3. Nie należy stosować cięć wynagrodzeń jako
środka dyscyplinarnego.
4..Należy ścigać i karać za zniewagi słowne
i maltretowanie fizyczne.
5..Wszystkie formy zachowań seksistowskich
w fabrykach powinny zostać zakazane.
6..Wszystkie wykorzystywane w produkcji
środki chemiczne powinny być podpisane, tak
by zapewnić niezbędne informacje o ich klasy-
fikacji i potencjalnych zagrożeniach. Należy
stosować wszystkie odpowiednie środki
ostrożności BHP.
7. Pracownikom należy zapewnić odpowied-
nie szkolenia BHP, a także odzież ochronną.
8. Pracownicy, którzy cierpią na choroby za-
wodowe lub doznali urazów w miejscu pracy,
powinni być stosownie traktowani i otrzymać
odpowiednie odszkodowanie.
9. Jedzenie w stołówce zakładowej powinno
być zdrowe i mieć przystępne ceny. Kwatery
mieszkalne dla pracowników powinny spełniać
ich potrzeby, a także standardy higieny.
Rekomendacje dla firm – właścicieli marek
obuwia:
1. Firmy powinny wywierać wpływ na fabryki
by wypełniały powyższe zalecenia.
2..Firmy powinny działać z należytą
starannością w swoich globalnych łańcuchach
dostaw. Zgodnie z Wytycznymi ONZ
w sprawie biznesu i praw człowieka firmy
powinny rozpoznawać wszelkie negaty-
wne skutki swoich praktyk biznesowych i im
przeciwdziałać.
3..Firmy powinny wyjść z inicjatywą współ-
pracy z lokalnymi związkami zawodowymi
i orga-nizacjami pozarządowymi w celu
monitorowania naruszeń prawa pracy i prawa
ochrony środowiska w fabrykach swoich
dostawców.
4. Firmy powinny naciskać swoich dostawców,
by ci zapewniali pracownikom godne płace;
i włączyć tę politykę do własnych praktyk
cenowych.
5. Firmy powinny zapewniać pomoc pracowni-
kom fabryk swoich dostawców, którzy są tam
niesprawiedliwie traktowani.
��
6. Firmy powinny przekonywać rządy krajów
producenckich, by nie tłumiły akcji protesta-
cyjnych w fabrykach brutalnymi działaniami
policji ani nie ścigały sądownie działaczy pra-
cowniczych i nie uznawały ich działalności za
niezgodną z prawem.
Rekomendacje dla inicjatyw wielostronnych:
1..Inicjatywy, które monitorują naruszenia
prawa pracy i prawa ochrony środowiska,
powinny naciskać na rządy, kierownictwo fab-
ryk oraz firmy obuwnicze, by te wprowadzały
w życie powyższe zalecenia.
2..Inicjatywy wielostronne powinny mieć
regularny kontakt z lokalnymi związkami za-
wodowymi i organizacjami pozarządowymi,
aby zapewnić monitorowanie praktyk rządów,
kierownictwa fabryk i firm obuwniczych.
3..Inicjatywy wielostronne powinny zapewniać
pomoc pracownikom niesprawiedliwie
traktowanym w fabrykach dostawców.
4..Inicjatywy wielostronne powinny prowadzić
międzynarodowe i regionalne kampanie,
mające na celu ujawnienie niezgodnych
z prawem działań rządów, fabryk i firm.
5. Inicjatywy wielostronne powinny zapewniać
szkolenia dla pracowników, wzmacniające ich
pozycję i inspirujące do walki w obronie swoich
praw i interesów.
Rekomendacje dla chińskiego rządu:
1. Należy w pełni wdrożyć istniejące prawo.
W tym celu należy podjąć następujące kroki,
aby umożliwić pracownikom korzystanie
z należnych im praw:
• Należy zapewnić wszystkim pracownikom
dostęp do darmowych porad prawnych, albo
poprzez instytucje rządowe, albo organizacje
pozarządowe.
• Należy natychmiast uchylić regionalne prawa
i przepisy, które kolidują z prawem federalnym
i działają na niekorzyść pracowników.
• Należy poprawić egzekwowanie orzeczeń
sądów, zwłaszcza dotyczących rekompensat
dla pracowników.
2..Inspektoraty pracy i ochrony środowiska
należy wyposażyć w więcej zasobów, zarówno
finansowych, jak i kadrowych. Zespoły in-
spektorów powinny otrzymać większe up-
rawnienia do egzekwowania przepisów.
3..Regulacje zakazujące pracy w nadgodzi-
nach dla młodych pracowników powinny
być integralną częścią prawa pracy, a także
dalszych odpowiednich przepisów.
4..Pracownikom należy otwarcie umożliwić,
poprzez przepisy prawa, zakładanie związków
zawodowych i prowadzenie ich działalności,
niezależnie od ACFTU (Ogólnochińskiej
Federacji Związków Zawodowych) i innych
państwowych lub kontrolowanych przez
państwo instytucji.
5..Pracownicy powinni mieć prawo do
strajku. Brutalne tłumienie strajków przez
policję należy potępiać.
6..Należy podnieść płace minimalne, aby
umożliwić pracownikom osiągnięcie wyższego
poziomu życia i zapewnić im godną płacę.
7..Lokalne oddziały instytucji odpowiedzial-
nych za ubezpieczenia społeczne powinny
domagać się od fabryk płacenia wszystkich
należnych składek.
8..Specjalne regulacje powinny obejmować
jasne zasady relokacji produkcji, aby lepiej
chronić prawa i interesy pracowników.
WyprodukoWano W ChinaCh Analiza chińskiego przemysłu
skórzanego i obuwniczego
��
Rekomendacje dla państw członkowskich UE:
1. Państwa członkowskie UE powinny wdrożyć
Wytyczne ONZ w sprawie biznesu i praw
człowieka.
2. Państwa członkowskie UE powinny stworzyć
krajowe plany działania, zobowiązujące rząd
i firmy do ochrony praw człowieka.
3..Państwa członkowskie UE powinny
zreformować działanie krajowych punktów
kontaktowych OECD, aby mogły one lepiej
zapewniać przestrzeganie Wytycznych OECD
i standardów praw człowieka.
4..Państwa członkowskie UE powinny stworzyć
lub udoskonalić procedury składania i rozpo-
znawania skarg ofiar łamania praw pracow-
niczych i praw człowieka.
5. Państwa członkowskie UE powinny stworzyć
ramy prawne, aby przeciwdziałać niezgodnym
z prawem praktykom biznesowym, a także
naruszeniom prawa przez międzynarodowe
korporacje.
6. Państwa członkowskie UE powinny
pomóc w tworzeniu inicjatyw wielostron-
nych skupiających się na produkcji skóry
i obuwia. Za model takiej inicjatywy może
służyć Partnership for Sustainable Textiles
w Niemczech.
��
7. bibLiografiaABMA Advances in Business Management
and Administration (2014): Emerging World
Leather Trends and Continental Shifts on
Leather and Leather Goods Production, URL:
goo.gl/UvwAZn (data dostępu: 15.05.2015)
APICCAPS (2014) World Footwear Yearbook
(2014), Portuguese Shoes, s. 8, 46.
APICCAPS (2015) World Footwear Yearbook
(2015), Portuguese Shoes, s. 48.
Ban Benzene Campaign (2015): Benzene Poi-
soning in China, URL: goo.gl/yVvjHS (data
dostępu: 9.03.2016)
BBC (2015): China‘s Yue Yuen Shoe Facto-
ry Workers in Large Strike, URL: www.bbc.
com/ news/world-asia-china-27033186 (data
dostępu: 9.03.2016)
BBC (2014): Stakes Rise in Strike at China‘s
Yue Yuen Shoe Factories, URL: www.bbc.
com/ news/blogs-china-blog-27163254 (data
dostępu: 9.03.2016)
CBI Ministry of Foreign Affairs (2015): CBI Trade
Statistics: Footwear sector in Europe, s. 4. URL:
goo.gl/IyZTOc (data dostępu: 9.03.2016)
CCTV America (2015): The Best and Worst of
China’s Urban Annual Salary Report, URL: goo.
gl/MqqyHE (data dostępu: 9.03.2016)
China Briefing (2010): Understanding Chinas
Social Security System, URL: www.china-brief-
ing.com/news/2010/09/14/chinas-social-se-
curity- system.html (data dostępu: 9.03.2016)
China Briefing (2013): Dongguan, the World’s
Factory in Transition, URL: www.china-brief-
ing. com/news/2013/02/27/dongguan-the-
worlds-factory-in-transition-part-i.html (data
dostępu: 9.03.2016)
China Labour Bulletin (2005): Release and
Sentence Reductions for Stella Shoe Factory
Workers, URL: www.clb.org.hk/en/content/re-
lease-and- sentence-reductions-stella-shoe-
factory-workers (data dostępu: 9.03.2016)
China News (2014): The Daliangshan Child La-
bour: Working in City at Least can feed Myself,
Why not let me go, URL: www.chinanews.com/
edu/2014/01-26/5780896.shtml (data dostępu:
9.03.2016)
China Daily (2015): Robot Factories China‘s
Answer to Labour Shortage, URL: www.china-
daily.com.cn/bizchina/2015-05/08/ content_
20659833.htm (data dostępu: 9.03.2016)
China Labour Bulletin (2014): Supporting
Guangdong Provincial Government to Imple-
ment the Corporate Collective Bargaining Sys-
tem. URL: http://bit.ly/2cjipGh (data dostępu:
9.03.2016)
China Labour Watch (2014): 13-Year Old Boy
Dies at Shoe Factory in Dongguan, URL: www.
chinalabourwatch.org/newscast/404 (data
dostępu: 9.03.2016)
Chuang (2015): Lide shoe workers beaten and
arrested during assembly in Guangzhou, URL:
goo.gl/rp5KjV (data dostępu: 9.03.2016)
CLIA China Leather Industry Association (2014)
Annual Economic Report of the Chinese
Leather Industry 2013, URL: goo.gl/DBG8sz
(data dostępu: 9.03.2016)
CLW China Leather Web (2013l): Huidong
– China‘s Production Base of Women’s
Shoes, URL: tsqy.chinaleather.org/Pages/
News/20130712/123725.shtml (data dostępu:
9.03.2016)
CLW China Leather Web (2015e): The Na-
tional Leather Production Showed a Stag-
ger Trend in 2014, URL: en.chinaleather.org/
News/20150129/273140.shtml (data dostępu:
9.03.2016)
CLW China Leather Web (2015g): A Brief
Analysis of the 2014 EU Bulletin on Chinese
Foot-wear, URL: shoes.chinaleather.org/
News/20150121/271907.shtml (data dostępu:
9.03.2016)
CLW China Leather Web (2013k): Heshan
– China‘s Production Base of Men‘s
Shoes, URL: tsqy.chinaleather.org/Pages/
News/20130801/123731.shtml (data dostępu:
9.03.2016)
WyprodukoWano W ChinaCh Analiza chińskiego przemysłu
skórzanego i obuwniczego
��
CLW China Leather Web (2015a): China’s
Leather Industry Steps into a New Stage of Sta-
ble Development, URL: en.chinaleather.org/
News/20150416/279926.shtml (data dostępu:
9.03.2016)
CLW China Leather Web (2015h): This Year the
Domestic Footwear Industry Output Value
Reached 700 Billion“, URL: shoes.chinaleath-
er.org/News/20140429/202406.shtml (data
dostępu: 9.03.2016)
CLW China Leather Web (2015b): The Econom-
ic Performance of China’s Leather Industry in
2014 (Chi- nese Only), URL: www.chinaleather.
org/zhuanti/News/20150601/282481.shtml
(data dostępu: 9.03.2016)
CLW China Leather Web (2015c): Data
proves steady rising on output of light
leather in China, URL: en.chinaleather.org/
News/20140929/243410.shtml (data dostępu:
9.03.2016)
CLW China Leather Web (2015d): Special Re-
gions of Leather Production (Chinese Only),
URL: tsqy.chinaleather.org/ (data dostępu:
9.03.2016)
CLW China Leather Web (2015f): The Most Strin-
gent Environmental Laws in History Brings
Inevitable ‘Big Reshuffle’, URL: www.chinal-
eather.org/News/20150701/282887.shtml (data
dostępu: 9.03.2016)
CLW China Leather Web (2015i): The Na-
tionwide Distribution of Enterprises of Chi-
na‘s Footwear Industry in December 2014,
URL: www.sizeshoes.chinaleather.org/
News/20150210/274176.shtml (data dostępu:
9.03.2016)
CLW China Leather Web (2015j): Government
Introduced New Policy of Technological Inno-
vation to Help Footwear Industry, URL: shoes.
chinaleather.org/News/20150311/276629.
shtml (data dostępu: 9.03.2016)
Cotance/IndustriAll (2012): Die Europäische
Lederindustrie. Sozial- und Umweltbericht.
Brüssel, s. 10, 13. URL: cotance.com/socialre-
porting/SER/ESERGerman.pdf (data dostępu:
9.03.2016)
CPPCC (Chinese People’s Political Consultative
Conference) (2015): ACFTU Announced Ten
Typical Cases That Violate Labor Laws, URL:
goo.gl/GCwELC (data dostępu: 9.03.2016)
CWR China Water Risk (2014): Leather: Time for
Business Unusual, URL: chinawaterrisk.org/
resources/analysis-reviews/leather-time-for-
business-unusual/ (data dostępu: 9.03.2016)
Dispan/Stieler (2015): Leder- und Schuhindus-
trie: Branchentrends und Herausforderungen.
IMU Institut, Stuttgart, s. 19-36.
FAO (2015): FAO world statistical compendium
for raw hides and skins, leather and leather
footwear 1998-2014, 2015, s. 12-61. URL: www.
fao.org/3/ai4651e.pdf (data dostępu: 9.03.2016)
Fashion Net Asia (2013): China: The Overall Sit-
uation of Pollution Control in China’s Leather
Industry and the Time Frame Required to Im-
plement Sustainable Tannery Practices, URL:
goo.gl/R4x6Kw (data dostępu: 9.03.2016)
Fashion Net Asia (2014): China Still Rules,
but Global Footwear Souring is Changing,
URL: www.fashionnetasia.com/files/news/
FFR_February_2014_16-21.pdf (data dostępu:
9.03.2016)
Financial Times (2015): When China Encounter
Lewisian Turning Point, URL: www.ftchine-
se.com/story/001061994?full=y (data dostępu:
9.03.2016)
FMAG Fashion Mag (2015): Leather: Global Map-
ping of the Sector in 2014, URL: goo.gl/tfkBVu
(data dostępu: 9.03.2016)
Geffken, Rolf (2005): Der Preis des Wachstums:
Arbeitsbeziehungen & Arbeitsrecht in der
Volksrepublik China, VSA-Verlag, Hamburg, s.
89 ff.
Global Footwear (2015): The Advantages of Chi-
na‘s Leather Industry is Undoubted, URL: www.
pally999.com/info.asp?id=3.9044617634293
(data dostępu: 9.03.2016)
GSN Global Shoes Net (2015): Monitoring the
Trend of the Number-increasing of the Chinese
Enterprises in the Leather Industry from 2014
to 2010, URL: www.shoes.net.cn/news/89071.
html (data dostępu: 9.03.2016)
��
Hüffer, S. (2004): Sustainable leather manufac-
turing a topic with growing importance. W:
American Leather Chemists Association 99, s.
423–428.
ILM International Leather Marker (2014): Hebei
Polluting Tanneries Closed Down, URL: goo.gl/
eh522V (data dostępu: 9.03.2016)
Inkota/Südwind (2015): Giftiges Leder – die
Auswirkungen der Lederproduktion auf Men-
sch und Umwelt, URL: goo.gl/TAFfVe (data
dostępu: 9.03.2016)
International Viewpoint (2015): Workers on
the Move - the Lide Strike, URL: www.interna-
tionalviewpoint.org/spip.php?article4118 (data
dostępu: 9.03.2016)
KE Komisja Europejska (2013): The EU footwear
industry, URL: ec.europa.eu/growth/sectors/
fashion/footwear/eu-industry/index_en.htm
(data dostępu: 9.03.2016)
KE Komisja Europejska (2015a): The leather in-
dustry in the EU, URL: ec.europa.eu/growth/
sectors/fashion/leather/eu-industry/index_
en.htm (data dostępu: 9.03.2016)
KE Komisja Europejska (2015b): Generalised
System of Preferences, URL: ec.europa.eu/
taxation_customs/customs/customs_duties/
rules_origin/preferential/article_781_de.htm
(data dostępu: 9.03.2016)
Kolomaznika, K. M. A. (2008): Leather waste
— Potential threat to human health, and a new
technology of its treatment. In: Journal of Haz-
ardous Materials, s. 514–520.
Konsulat Generalny Pakistanu (2011): Trade
Report on Leather Market in China, s. 2f. URL:
goo.gl/VNpNQi (data dostępu: 9.03.2016)
Labornotes (2013): Guangdong Province Regu-
lation on Collective Negotiations and Collective
Contracts for Enterprises, URL: goo.gl/n8qA5M
(data dostępu: 9.03.2016)
Leather HC360 (2012): Chinese Leather Industry:
the Urgent Need to Adjust its Industrial Struc-
ture and Development Direction, URL: info.
leather.hc360.com/2012/04/280820274478.
shtml (data dostępu: 9.03.2016)
Lexology (2014): Summary and Highlights on
the Guangdong Provincial Regulations on
Collective Contract of Enterprises, URL: goo.
gl/a8jSIz (data dostępu: 9.03.2016)
MIIT Ministry of Industry and Information Tech-
nology (2015): Standard Conditions for the
Tanning Industry“, URL: goo.gl/4mgRTR (data
dostępu: 9.03.2016)
MOP C1, URL: goo.gl/ZgHwO7 (data dostępu:
9.03.2016)
MOP C105, URL: goo.gl/uBis4o (data dostępu:
9.03.2016)
MOP C138, URL: goo.gl/bWljjx (data dostępu:
9.03.2016)
MOP C155, URL: goo.gl/iMxj3G (data dostępu:
9.03.2016)
MOP C29, URL: goo.gl/rQz2Xz (data dostępu:
9.03.2016)
MOP C87, URL: goo.gl/CZSDMY (data dostępu:
9.03.2016)
MOP Międzynarodowa Organizacja Pracy:
Conventions, URL: goo.gl/9TsQY5 (data
dostępu: 9.03.2016)
MOP RfC Międzynarodowa Organizacja Pracy:
Ratifications for China, URL: goo.gl/oPiBTM
(data dostępu: 9.03.2016)
Münzel, Frank (2012a): Chinas Recht: Arbeits-
vertrags-gesetz (29.6.07/1), s. 2-11. URL: www.
chinas-recht.de/inhalt.htm (data dostępu:
9.03.2016)
Münzel, Frank (2012b): Chinas Recht: Sozial-
versiche-rungsgesetz (28.10.10/1), s. 2-9.
URL: www.chinas-recht.de/inhalt.htm (data
dostępu: 9.03.2016)
Münzel, Frank (2012c):
Chinas Recht: Arbeitsgesetz (5.7.94/2), s. 1-12.
URL: www.chinas-recht.de/inhalt.htm (data
dostępu: 9.03.2016)
Mwinyihija, M. (2010): Ecotoxicological Diag-
nosis in the Tanning Industry. Springer, s. 2.
NBS National Bureau of Statistics of PRC (2014):
The Bulletin of Major Data of the Third Na-
tional Economic Census, URL: www.stats.gov.
cn/tjsj/zxfb/201412/t20141216_653695.html
(data dostępu: 9.03.2016)
WyprodukoWano W ChinaCh Analiza chińskiego przemysłu
skórzanego i obuwniczego
��
OSHA Fact Sheet (2006): Health Effects of Hex-
avalent Chromium, URL:www.osha.gov/SLTC/
hexavalentchromium/healtheffects.html (data
dostępu: 9.03.2016)
Pan, Albert (2012): China Market Report, Zeefer
Consulting (2012), Auckland, N. Z., s. 7 ff., 408.
Reuters (2015): Chinese shoe factory workers
strike over benefits, URL: goo.gl/1sIvr6 (data
dostępu: 9.03.2016)
RFA Radio Free Asia (2013): China Faces Turn-
ing Point on Labour, URL: goo.gl/ARz25D (data
dostępu: 9.03.2016)
RPA – Risk & Policy Analysts (2012): In-depth
assessment of the situation of the European
footwear sector and prospects for its future de-
velopment. Synthesis report. Norfolk. S. 44 ff.
Schuhkurier (2015): China: Gebremster Höhen-
flug, URL: www.schuhkurier.de/news/china-
gebremster-hoehenflug-15821/widget.html
(data dostępu: 9.03.2016)
South China Morning Post (2014): Yue Yuen
Shoe Factory Workers‘ Strike at Dongguan
Plants Continues, URL: goo.gl/rdirVv (data
dostępu: 9.03.2016)
SouthCN China News (2015): Incidence of
Leukemia Increased in Dongguan, URL: goo.
gl/f9F6Fr (data dostępu: 9.03.2016)
Stella International Holdings Limited (2015a):
Financial Reports, URL: www.stella.com.hk/
eng/ report.html (data dostępu: 9.03.2016)
Stella International Holdings Limited (2015b):
CSR Policy, URL: www.stella.com.hk/eng/csr.
html (data dostępu: 9.03.2016)
The Guardian (2014): Strike Spreads at Chinese
Supplier to Adidas and Nike,
URL: goo.gl/8KVjbk (data dostępu: 9.03.2016)
The Wall Street Journal (2015): Yuan Devalu-
ation Won’t Fix all for China’s Exporters, URL:
goo.gl/LOCB6n (data dostępu: 9.03.2016)
The Wall Street Journal (2015a): Economists Re-
act: China Exports Slide in March, Strong Yuan
Bla- med, URL: goo.gl/wpVfDy (data dostępu:
9.03.2016)
Tuoitre News (2014): Global Footwear Gi-
ants Move Orders from China to Vietnam in
H1/2014, URL: goo.gl/NSJcGH (data dostępu:
9.03.2016)
Wenku Baidu (2015), URL: goo.gl/GLtSzf (data
dostępu: 9.03.2016)
Wenweipo (2014): Yue Yuen Workers: Factory
Cheated Social Insurance Contribution for Ten
Years, URL: paper.wenweipo.com/2014/04/07/
CH1404070001.htm (data dostępu: 9.03.2016)
Xie, Zengyi (2015): Labour Law in China:
Progress and Challenges, URL: goo.gl/UVXxh0
(data dostępu: 9.03.2016)
Xinhua Finance Agency (2015): China Likely
to Support Robot Industry Development with
Industrial Funds, URL: en.xinfinance.com/
html/Policy/2015/123847.shtml (data dostępu:
9.03.2016)
Xinhuanet (2016): Chinese manufacturing
adapts to changing times, URL: news.xin-
huanet.com/english/2016-02/17/c_135104217.
htm (data dostępu: 9.03.2016)
YGO YaleGlobal Online (2015): China’s Factory
Workers are Becoming More Restive, URL: goo.
gl/EgDlp0 (data dostępu: 9.03.2016)
Yue Yuen Industrial (Holdings) Limited (2015a):
CSR Policy, URL: www.yueyuen.com/in-
dex.php/en/csr/category/6-statement (data
dostępu: 9.03.2016)
Yue Yuen Industrial (Holdings) Limited (2015c):
2014 Financial Report, URL: www.yuey-
u e n . c o m / i m a g e s / h k / a n n u a l / 2 0 1 4 / e -
2014%20AR%20-%20Annual%20Report.pdf
(data dostępu: 9.03.2016)
Yue Yuen Industrial (Holdings) Limited (2015b):
Overseas Locations, URL: www.yueyuen.com/
index.php/en/about-us-6/equipments (data
dostępu: 9.03.2016)
��
Kupuj odpowiedzialnie buty
www.ekonsument.pl