ku

pu

j

z

g∏

ow

à

kupuj z g∏owàP o r a d n i k d l a g i m n a z j a l i s t ó w

Kampania edukacyjna „Moje konsumenckie ABC”jest wspó∏finansowana z funduszy

Unii Europejskiej i Urz´du Ochrony Konkurencji i Konsumentów

ISBN 83-922705-7-6, ISBN 978-83-922705-7-7

Informacji o prawach konsumenta szukaj na stronie wwwwww..uuookkiikk..ggoovv..ppllGry, rebusy i quizy znajdziesz na stroniewwwwww..kkoonnssuummeenncckkiieeaabbcc..ppll

Spis treÊciII .. MM¸̧OODDZZII KKUUPPUUJJÑÑ 3

Konsument, czyli kto? 3Si∏a m∏odych 3Marki dla m∏odych 5

II II .. AABBCC KKUUPPOOWWAANNIIAA 8Prawa konsumenta – twoja broƒ 8Rzecznik i UOKiK 11Bezpieczeƒstwo, czyli zadbaj o siebie 12

II II II .. MM¸̧OODDZZII WWOOBBEECC RREEKKLLAAMM 13ABC j´zyka reklamy 13Skazani na reklam´ 13

IIVV.. DDEECCYYZZJJAA NNAALLEE˚̊YY DDOO CCIIEEBBIIEE 17Âwiadomy m∏ody konsument... 17

WARTO PAMI¢TAå 19SYMBOLE NA OPAKOWANIACH 20

Redakcja: Agnieszka SztylerKorekta: Teresa KruszonaIlustracje: Katarzyna Karina ChmielZdj´cia: Weronika Girys (str. 7, 15),

Adam Rzeênik (str. 3, 4, 10),Centrum Edukacji Obywatelskiej(pozosta∏e)

Opracowanie graficzne, przygotowanie do druku: ampressWykonanie: Gryf Warszawa Sp. z o.o.ul. P∏ochociƒska 19, 03-191 Warszawa

Opracowanie: Alicja Pacewicz, Agnieszka Brzeziƒska, Agata Marek

Centrum Edukacji Obywatelskiejul. Noakowskiego 1000-666 Warszawatel.: (022) 875 85 40www.ceo.org.pl

© Copyright by Urzàd Ochrony Konkurencji i KonsumentówWarszawa, sierpieƒ 2006

Urzàd Ochrony Konkurencji i KonsumentówPlac Powstaƒców Warszawy 100-950 Warszawatel.: (022) 55 60 800www.uokik.gov.pl

➜

➜

KONSUMENT, CZYLI KTO? S∏owa konsument i konsumpcja pochodzà z ∏ac. consume-re – zu˝ywaç, spo˝ywaç. W j´zyku potocznym konsument toosoba kupujàca jakieÊ produkty lub korzystajàca z jakichÊ us∏ug. Oznacza to, ˝e ty tak˝e jesteÊ konsumentem. Poznaj wi´cswoje prawa i korzystaj z nich!

Rynek, czyli walka o konsumentaDzia∏anie ka˝dego rynku okreÊlajà popyt i poda˝. Popyt – iloÊç dóbr, towarów i us∏ug, które konsumenci chcà i sàw stanie nabyç. Poda˝ – iloÊç dóbr i us∏ug, które producenci sàgotowi sprzedaç po okreÊlonej cenie. Cena to wynik kompro-misu mi´dzy tym, za ile dany produkt chcia∏by sprzedaç jegoproducent, a tym, ile sk∏onny jest zaƒ zap∏aciç kupujàcy. W Polsce mamy dziÊ tzw. rynek konsumenta. Oznaczato, ˝e to w∏aÊnie konsument jest „królem rynku”. Co z tegowynika dla producentów? Muszà w mig odgadnàç wszelkiepotrzeby i zachcianki „króla”, by móc zaoferowaç mu wy-marzony towar czy us∏ug´. Ma∏o tego – w tym celu nie tyl-ko badajà potrzeby konsumentów, ale nawet starajà si´ jestworzyç. Pomagajà im firmy badajàce rynek (próbujà m.in.ustaliç, jakie gusta majà m∏odzi), a tak˝e agencje reklamowei marketingowe, które ka˝dy towar czy us∏ug´ przedstawia-jà tak, by zach´ciç nas do ich kupna. W czasach PRL paƒstwo decydowa∏o o wszystkim: co zo-stanie wyprodukowane i za ile to b´dzie sprzedane. Efekt?Puste pó∏ki sklepowe, a gdy tylko pojawia∏ si´ na nich towar,przed sklepem ustawia∏y si´ d∏ugie kolejki.

SI¸A M¸ODYCH

M∏odzi przy kasie...M∏odzi to wa˝ni konsumenci. Jest ich du˝o – w Polsce a˝5 milionów. Niemal wszyscy dostajà kieszonkowe, a nie-którzy nawet zarabiajà. Sàdzisz, ˝e kwoty, jakie co miesiàcdajà ci rodzice, sà niewielkie? Okazuje si´, ˝e m∏odzie˝ wy-daje ok. 200 milionów z∏otych miesi´cznie! Pomnó˝ to te-raz przez 12 (miesi´cy). Producenci ju˝ to zrobili, wi´c Êwietnie wiedzà, ˝e za t´ kwo-t´ kupiç mo˝na naprawd´ mnóstwo. Wiedzà te˝, ˝e m∏odzikilka razy w tygodniu coÊ drobnego sobie kupujà, a w du˝ychzakupach doradzajà rodzicom. W dodatku codziennie widujàkilkaset reklam (telewizja, ulice, internet, kino, sklepy). No i zakilka czy kilkanaÊcie lat to w∏aÊnie dzisiejsze nastolatki zacznàregularnie zarabiaç i wydawaç wielkie pieniàdze, a marki,które teraz poznajà, zapami´tajà na ca∏e ˝ycie. Bez dwóch zdaƒ: nastolatki to obiecujàcy konsumenci. Nieda si´ ukryç, ˝e tak˝e trudni – m∏odzi ˝yjà dziÊ w Êwiecieprze∏adowanym informacjami, wi´c mocno je filtrujà. Nowemarki, reklamy nie robià na nich wielkiego wra˝enia. Szyb-ko wy∏apujà ich s∏abe strony i niedociàgni´cia. Sà krytyczni,∏atwo im odrzuciç i wyÊmiaç lansowany w∏aÊnie produkt czyreklam´. Bez ceregieli potrafià porzuciç jednà mark´ narzecz innej.

Co mówià badania Na co polskie nastolatki wydajà pieniàdze?

m∏odzi kupujà

Jak powstaje znana marka?Czy wiesz, co to jest marketing?

Czy konsument to ty?

Co kupuje m∏odzie˝?

pytania na poczàtek 3

lody 67.5%batony, cukierki 65.8%guma do ˝ucia 63.7%chipsy, chrupki 63.2%

napoje gazowane 52.5%ksià˝ki/komiksy/czasopisma 51.9%

p∏yty CD, kasety 49.6%soki 48.6%

d˝insy 39.2%dezodoranty 39.1%

gry komputerowe 37.6%kino 32.9%

fast foody 30.9%buty sportowe 30.8%

kosmetyki kolorowe 30.7%cz´Êci i akcesoria do komputera 22.4%

pytaniePrzypominasz sobie towar, który w ostatnich miesiàcach zosta∏ wykreowany dla podobnychdo ciebie konsumentów?

m∏

od

zi

k

up

uj

à

Jak widzisz, dzieci i m∏odzie˝ to dla pro-ducentów niezwykle ∏akomy kàsek. Szczegól-nie tych oferujàcych s∏odycze, napoje,przekàski i p∏yty CD. A na co ty wydajesznajwi´cej? Czy twoi znajomi majà podobnewydatki? Oblicz, ile dziÊ mia∏byÊ (mia∏a-byÊ) pieni´dzy, gdybyÊ od poczàtku podsta-wówki odk∏ada∏ (odk∏ada∏a) kieszonkowe.

Co mówià badania

Badania mówià, ˝e rodzice proszà swoje dzieci o rad´, tak-˝e kupujàc sprz´t RTV, komputery, drukarki, telefony ko-mórkowe, sprz´t sportowy... A rzeczy te nie nale˝à do naj-taƒszych.

Wychowaç sobie konsumentaProducenci g∏owià si´, co zrobiç, byÊ spoÊród wielu produk-tów wybra∏ (wybra∏a) w∏aÊnie ten oferowany przez nich.Si´gajà po marketing i reklam´. Wykorzystujà si∏´ snobi-zmu i „owczego p´du”. Dobrze wiedzà, ˝e wielu z nas zda-rza si´ kupiç coÊ nie dlatego, ˝e jest niezb´dne, ale by poka-zaç innym: „jesteÊmy tacy jak wy” albo „nale˝ymy do elity”.M∏odzi konsumenci cz´sto w∏aÊnie z tego powodu wybiera-jà drogie obuwie sportowe i ubrania okreÊlonej firmy. Albomarzà o czymÊ dlatego, ˝e znajomi ju˝ to majà. Tak by∏o np.z komórkami, a ostatnio z odtwarzaczami MP3. A jeÊli ktoÊ celowo nie podà˝a za modà, producenci te˝ za-stawià na niego pu∏apk´ – z myÊlà o takich „indywidualistach”tworzà rzeczy bezstylowe, unikatowe czy staroÊwieckie...

Jak ˝yjesz, tak konsumujeszJedno jest pewne – styl ˝ycia ma wp∏yw na konsumpcj´.M∏odzi biznesmeni wydajà wi´cej na rozrywki po pracy – np. zestawy kina domowego, kluby fitness, weekendowewyjazdy. Zwolennicy zdrowego od˝ywiania zwracajà uwag´na to, czy ˝ywnoÊç pochodzi z nieska˝onego terenu i czyma ekologiczne opakowanie. M∏odzi ch´tnie kupujà s∏ody-cze i napoje gazowane, zaÊ na rynku serów pleÊniowych sàniemal ca∏kiem nieobecni.

Typowy polski konsumentLubi robiç zakupy. JeÊli chodzi o chleb, mleko czy owoce – najch´tniej w ma∏ych, osiedlowych sklepikach. Choç wolirozmow´ ze znajomym sprzedawcà od hipermarketowejanonimowoÊci, to wi´ksze zakupy robi w du˝ym centrumhandlowym. Preferuje polskà ˝ywnoÊç, uwa˝ajàc, ˝e jestzdrowsza, ale nie stroni np. od napojów produkowanychprzez zagraniczne firmy. Ch´tniej nabywa te˝ zagraniczneciuchy, samochody i sprz´t grajàcy. JeÊli urzàdza mieszkanie,najpierw kupuje lodówk´, telewizor, a dopiero potem pral-k´, komputer i sprz´t grajàcy. Od sezonowych wyprzeda˝ywoli otwarcia sklepów i niezwyk∏e okazje. Cz´sto zdarzamu si´ wówczas kupiç rzeczy niepotrzebne. Kobiety zwyklemajà plan zakupów w g∏owie, m´˝czyêni wolà spis nakartce.

Twoi rodzice planujà jakiÊ zakup, np. nowegotelewizora. Czy zdarza si´, ˝e:

rodzice pytajà ci´ o zdanie, co majà kupiç 37,4%mówisz rodzicom, co majà kupiç

(marki, rodzaj) 32,8%masz swoje zdanie na temat tego,

co powinni kupiç, ale nie rozmawiasz o tym z rodzicami 20,6%

nie masz swojego zdania – to ich sprawa 19,2%

➜

➜➜

LOJALNOÂå WOBEC MARKI – TYPY KONSUMENTÓW 1. Wierni jednej marce2. Cz´sto zmieniajà marki3. Korzystajà z wszelkich promocji i wyprzeda˝y 4. Nie przywiàzujà wagi do marki – kierujà si´ tylko cenà

Czy zdarza∏o ci si´ doradzaç rodzicom, gdy kupowali komputer,telewizor lub sprz´t grajàcy? Jakie to by∏y rady? Czy rodzice wzi´li je pod uwag´?

A ty, czy jesteÊ lojalny (lojalna) wobec marki butów, roweru czykomórki? JeÊli tak, to dlaczego?

m∏

od

zi

k

up

uj

à

Ciekawostka

çwiczenie

pytaniepytanie

Czy wiesz, ˝e masz wp∏yw na wydawanie o wiele wi´kszychkwot, ni˝ wynosi twojekieszonkowe? Zdarza ci si´towarzyszyç rodzicom na zakupach w hipermarkecie? No w∏aÊnie.

pytanie

5Deklaracje a rzeczywistoÊçPolacy twierdzà, ˝e kupujà produkty zdrowe i stronià odu˝ywek. Mimo to przyznajà si´ do jedzenia s∏odyczy, picianapojów gazowanych i zawierajàcych kofein´, jedzà fastfoody i t∏uste mi´sa. Prawda jest taka, ˝e nie bardzo dbajào zdrowie. Nawet ci, którzy palà na∏ogowo i kilka razy w ty-godniu pijà alkohol, uwa˝ajà to za niegroênà s∏aboÊç charak-teru. Choç wielu z nas twierdzi, ˝e chroni Êrodowisko, toprawie nikt nie segreguje Êmieci, nie zbiera makulatury i alu-miniowych puszek, nie rezygnuje z napojów w plastikowychbutelkach i nie sprawdza, czy kupowany w∏aÊnie proszek doprania jest szkodliwy dla Êrodowiska.

MARKI DLA M¸ODYCH

Co mówià badania Gdyby wierzyç s∏owom polskich nastolatków, mo˝na byspaç spokojnie. Deklarujà oni bowiem niezwykle racjonal-ny stosunek do reklam i marek. A˝ 51% badanych twier-dzi, ˝e produkty markowe sà dro˝sze, ale nie zawsze lep-sze, a tylko 39% uwa˝a, ˝e markowe zawsze znaczy lep-sze. M∏odzi ludzie mówià, ˝e kupujàc coÊ, kierujà si´przede wszystkim cenà, przydatnoÊcià do spo˝ycia, a tak-˝e markà, wagà (wielkoÊcià), opinià znajomych, informa-cjami na opakowaniu. Brzmi Êwietnie! Niestety, to nieprawda. Osoby uczestniczàce w ekspery-mencie badawczym, którym przedstawiono do wyborukilka czekoladowych batonów, przy zakupie prawie bezwyjàtku kierowa∏y si´ markà, wybierajàc ostatnio najcz´-Êciej reklamowane batony du˝ych zachodnich producen-tów. Ani cena, ani wielkoÊç, ani stosunek ceny do wagi – wbrew wst´pnym deklaracjom – wcale nie wp∏yn´∏y naich decyzje. Marki reklamowane sà lepiej znane i ch´tniejkupowane, nie ma bowiem wàtpliwoÊci, ˝e sà „fajne”.Tymczasem marki mniej znane i s∏abo reklamowane bu-dzà obawy.

Jak coÊ sprzedaç? Mówi si´, ˝e ∏atwiej coÊ wyprodukowaç, ni˝ sprzedaç. Fak-tycznie, trzeba trafiç w potrzeby konsumentów, zareklamo-waç produkt i ustaliç cen´, która ich nie odstraszy, a równo-

czeÊnie przyniesie zysk. Dzia∏ania podejmowa-ne przez sprzedajàcych, by sk∏oniç konsumen-tów do kupna, to marketing. Ich przemyÊlanydobór to strategia marketingowa, a konkretny

zestaw to tzw. marketing mix. Strategia marketingowamo˝e stawiaç na masowà produkcj´ towaru atrakcyjnegodla wielu konsumentów (np. woda mineralna), zak∏adaçprodukowanie kilku ró˝nych wersji dla ró˝nych grup odbior-ców (tak robià np. firmy produkujàce obuwie sportowe) lubwytwarzanie towaru przeznaczonego dla konkretnej grupykonsumentów (np. r´kawiczki dla rowerzystów).

Bardzo wa˝ne cztery PWyró˝niamy cztery grupy marketingowych narz´dzi: zwià-zane z samym produktem, z jego cenà, miejscemsprzeda˝y i promocjà (nazywamy je „4P”, od angielskichs∏ów: product, price, place, promotion). Najpierw produ-cent zastanawia si´, gdzie istnieje „luka rynkowa”, czyli brakjakiegoÊ towaru niezb´dnego ludziom lub towaru o szcze-gólnych cechach – np. taƒszego, ∏adniejszego czy mniej-szych rozmiarów.

Ustalanie cenyCena musi nie tylko pokrywaç koszty produkcji, ale i przynosiç zysk. Ten jednak nie mo˝e byç dowolnie du-˝y – produkt nie powinien byç o wiele dro˝szy od podob-nych oferowanych przez konkurencj´. Towar dla bogatych nie mo˝e byç zbyt tani, bo zamo˝ni b´-dà si´ obawiaç, ˝e to oznaka niskiej jakoÊci. Natomiast cenaproduktu masowego nie mo˝e przekraczaç mo˝liwoÊci fi-nansowych przeci´tnego klienta. Inaczej te˝ ustala si´ ceny,gdy producent dà˝y do jak najwi´kszego zysku, a inaczej,gdy zale˝y mu g∏ównie na promocji wizerunku firmy.

MiejsceProdukt, by si´ sprzedaç, musi trafiç w odpowiedni czasi miejsce. Latem trudno o popyt na sanki, a na stacji metrapr´dzej przyjmà si´ kanapki ni˝ luksusowa restauracja. Wa˝-ne jest te˝, w jaki sposób produkt zostanie dostarczony namiejsce.

PromocjaMa informowaç odbiorców o produkcie i przekonaç, ˝ewarto go kupiç. G∏ównà jej formà jest reklama, ale wa˝nesà te˝ akcje promocji sprzeda˝y (rozdawanie reklamówek,bezp∏atnych próbek towarów) oraz public relations– dzia∏ania budujàce pozytywny wizerunek firmy, marki czyproduktu (kampanie wizerunkowe, wydarzenia medialne,np. rozdanie nagród, premiera filmu). Marketing bezpoÊredni to np. prezentacja produktuw telewizji po∏àczona ze sprzeda˝à wysy∏kowà, zamieszcza-nie ofert w prasie z do∏àczonym kuponem, ulotki nades∏anepocztà lub pozostawione pod drzwiami mieszkania i katalo-gi sprzeda˝y wysy∏kowej.

Si∏a markiDlaczego ktoÊ jest gotów zap∏aciç dwa razy wi´cej za pod-koszulk´ z nazwà znanej marki ni˝ za identycznà bez napisu? Gdyby go zapytaç, pewnie powie, ˝e markowa jest

m∏

od

zi

k

up

uj

à

””

lepsza albo ∏ad-niejsza. SpecjaliÊciod marketingu

twierdzà, ˝e praw-dziwy powód jest in-ny. Dla wielu osób li-

czy si´ marka, czyli nazwa po∏àczona z charaktery-stycznym znakiem, tzw. logo, która wyró˝nia ten pro-dukt. I choç marka to tylko nazwa i znak, ma ogromnà si∏´.Nawet jeÊli nie jesteÊmy tego Êwiadomi, chcemy mieç coÊ zlogo znanej firmy, by poczuç si´ lepiej i podkreÊliçprzynale˝noÊç do grona ludzi energicznych, ambitnych.Marki te sà rozpoznawane i dobrze si´ kojarzà – np. zesportem, m∏odoÊcià, energià, rekordami. Dlatego mówi si´,˝e marka to znak firmowy i skojarzone z nim treÊci.Reklamy budujà mark´ i wzmacniajà jà, tak ˝e nabiera war-toÊci rynkowej, czasem szacowanej na miliardy dolarów.Dlatego w∏aÊciciele marki pilnie jej strzegà, a podrabianie ta-kich produktów jest karalne.

Marka, czyli kim jesteÊ... Choç m∏odzie˝ bywa sceptyczna wobec marek i reklam,w gruncie rzeczy bardzo si´ nimi kieruje. Osoby nowo po-znane w szkole, na imprezie, a nawet w sieci komputero-wej okreÊla si´ cz´sto na podstawie preferowanej przez niemarki. To rodzaj szyfru czy kodu, który pozwala si´ odna-leêç wÊród innych, rozpoznaç swoich i obcych. Bywa jednak

zwodniczy, gdy˝ nadmiernie upraszcza obraz Êwiata.Nikt nie jest bowiem w stanie przewidzieç, co si´ na-prawd´ kryje za zas∏onà z marek i metek...

Ka˝dy producent usi∏uje spopularyzowaçswà mark´, ale tylko niektórym si´ to uda-je. Razem z kolegami i kole˝ankami z kla-sy stwórzcie „bank marek”. Niech ka˝dyz was przyniesie jak najwi´cej ró˝nychznaków firmowych. Posegregujcie je w za-le˝noÊci od rodzaju produktu lub us∏ugii urzàdêcie klasowy konkurs ich rozpozna-wania. Pami´taj: nie zawsze drogi produkt znanejmarki jest rzeczywiÊcie najlepszy. Zapro-ponuj przynajmniej jednà ma∏o znanà mar-k´, którà mo˝esz poleciç.

M∏odzi o markach* ● Musz´ si´ przyznaç, ˝e idàc na zakupy, wybieram

zwykle produkty markowe – wol´ nie eksperymento-

waç z kosmetykami, ubraniami, sprz´tem elektro-

nicznym i jedzeniem.

● Marka nie ma dla mnie wielkiego znaczenia. Kupuj´

rzeczy wygodne i tanie. Programowo staram si´ nie

patrzeç na metk´. Jedyny wyjàtek to buty...

* Wypowiedzi z forum m∏odego konsumenta ze stronywww.konsumenckieabc.pl

➜

➜

➜

7000 LAT MARKI! Marka to wcale nie jest wynalazek ostatnich lat – pierwszeznaki pochodzenia towaru pojawi∏y si´ wiele tysi´cy lat te-mu w staro˝ytnej Mezopotamii i Chinach! Marki wskazywa-∏y twórc´ lub warsztat, w którym wyprodukowano dany wy-rób – bi˝uteri´, naczynia ceramiczne, broƒ. W staro˝ytnejGrecji i Rzymie znaki pochodzenia towaru wesz∏y do po-wszechnego u˝ycia. W Êredniowieczu niektóre cechy nak∏a-da∏y na wytwórców marki obowiàzek znakowania wyrobów(np. z∏otnicy, mydlarze, sukiennicy). Pierwsze prawoo ochronie znaków towarowych wprowadzono dopierow XIX wieku!

➜

➜

➜

PODRÓBKI I PRODUKTY PODOBNEPodróbki to towary oznaczone podrobionym znakiem to-warowym (markà), najcz´Êciej mo˝na je spotkaç na baza-rach, gie∏dach i na ulicznych straganach. Za podrabianieznaku towarowego i sprzeda˝ podróbek grozi grzywna,a nawet wi´zienie. Inna forma podszywania si´ pod znanàmark´ to „produkt podobny”. Przypomina on zwyklemarkowy etykietà (kolory, logo, liternictwo, nazwa), opa-kowaniem oraz wyglàdem samego produktu (wielkoÊç,stylistyka, kszta∏t). Produkty podobne tak˝e wprowadzajàkonsumentów w b∏àd (udajà coÊ, czym nie sà) i szkodzàw∏aÊcicielom marki, dewaluujàc wartoÊç ich wyrobów i zmuszajàc do przeznaczenia dodatkowych Êrodków naodró˝nienie si´ od „podobnych”.

Ciekawostka

Ciekawostka

çwiczenieLICZY SI¢CHARAKTER

,A NIEMETKI!

m∏

od

zi

k

up

uj

à

7

m∏

od

zi

k

up

uj

à

Promuj si´, kto mo˝eJak przekonaç konsumentów, ˝e produkt, który w∏aÊnie tra-fi∏ na rynek, jest najlepszy? Si´gnàç po promocj´. Jej najwa˝-niejszy element to reklama. Ma przekonaç klientów dokonkretnego produktu i wypromowaç mark´ danej firmy.Uwaga: nie musimy ufaç reklamom, by im ulegaç. Decydu-jàce znaczenie ma cz´sto tzw. efekt rozpoznania – wy-bierajàc produkt spoÊród wielu podobnych, zwykle kupuje-my ten, którego mark´ znamy z reklamy. Wrogowie reklam twierdzà, ˝e konsumentom niewiele onepomagajà, a ponadto wydatki na reklam´ mogà zwi´kszyçceny produktów nawet o 30%! Jednak ˝adna firma nie od-wa˝y si´ zrezygnowaç z reklamy, by nie przegraç z kon-kurencjà.

Public relationsFirmy coraz wi´kszà wag´ przywiàzujà do public rela-tions – utrzymywania dobrych kontaktów z organizacjamii instytucjami (np. agendami rzàdu, samorzàdami, fundacja-mi, stowarzyszeniami, mediami). W taki sposób budujà swójpozytywny wizerunek, a ich produkty mogà liczyç na przy-chylnoÊç znanych osób i autorytetów. Dzi´ki public relationsfirmy majà szans´ na bezp∏atnà obecnoÊç w mediach – dziennikarze informujà o nowych produktach, przeprowa-dzajà wywiady z szefami firmy itp. Z tworzeniem wizerunku firmy i skutecznym public relations wià˝e si´ sponsoring – finansowanie (bàdê dofi-nansowywanie) imprez (np. sportowych, muzycznych) czydzia∏alnoÊci ró˝nych instytucji (np. muzeów lub szpitali).

➜

➜

➜

M¸ODZI NA ZAKUPACH● M∏odzi konsumenci robià zakupy (choçby drobne)

ponad 250 razy w roku, a centra handlowe odwiedzajàkilka razy w tygodniu.

● Z badaƒ m∏odych konsumentów wynika, ˝e wÊródmarek ubraniowych najwi´kszà popularnoÊcià cieszà si´trzy marki butów. Zna je ponad 90% m∏odych ludzi, a ponad 60% choç raz mia∏o obuwie tej firmy. Spróbujodgadnàç, jakie to marki!

Ciekawostkapytanie

RYNEK, KONSUMENT, SI¸A NABYWCZA, MARKA, MARKETING, MARKETING MIX, PROMOCJA, PUBLIC RELATIONS

Wa˝ne s∏owa

Sprawdê si´!

Dlaczego ludzie kupujà podróbki i produkty podobne domarkowych? Jakie mogà byç ichzalety z punktu widzenianabywcy? Jak – twoim zdaniem – mo˝na ograniczyç zjawiskopodszywania si´ pod cudzàmark´?

• Od czego zale˝y cena produktu?• Czy dzieci i nastolatki sà konsumentami?• Jaki wp∏yw majà m∏odzi ludzie na

zakupy dokonywane przez ich rodziców?• Co to jest marka? • Jakie dzia∏ania obejmuje marketing?• Na czym polega promocja?

çwiczenie

➜

➜➜BEZPRAWNE TABLICZKITakie napisy wywieszane w niektórych sklepach sà niezgod-ne z prawem: ● Sklep nie ponosi odpowiedzialnoÊci za ukryte wady towa-

ru. ● Towar rozpakowany nie podlega wymianie ani zwrotowi. ● Po odejÊciu od kasy reklamacji nie uwzgl´dnia si´.

Ciekawostka

Jak traktujà ci´ sprzedawcy?

Czy napis „Reklamacji nie uwzgl´dniasi´” jest zgodny z prawem?

Czy znasz swoje

prawa konsumenckie?

Co zrobiç, gdy kupisz zepsuty produkt?

Jak bezpiecznie kupowaç w internecie?

pytania na poczàtek

PRAWA KONSUMENTA – TWOJA BRO¡ Nie mo˝esz mieç wszystkiego, stale musisz wybieraç. Takbrzmi najwa˝niejsza zasada ekonomii, która sprawdza si´te˝ w codziennym ˝yciu ka˝dego z nas. Kieruj si´ swoimipotrzebami i mo˝liwoÊciami. Poznaj swoje prawa i myÊl sa-modzielnie, by nie staç si´ pionkiem w rynkowej grze.Dobrze wiesz, ˝e twój domowy bud˝et w porównaniuz pieni´dzmi, jakimi dysponuje ogromna korporacja, wypa-da mizernie. By chroniç takich jak ty, paƒstwa na ca∏ym Êwie-cie ustanawiajà prawa chroniàce konsumentów. Nie-stety, zarówno m∏odzi, jak i starsi konsumenci zbyt rzadkoz nich korzystajà...

Dobra rada OBALAMY MITY● JeÊli kupisz coÊ w sklepie i zachowasz paragon, to przez

2 lata masz prawo z∏o˝yç reklamacj´, jeÊli w towarze od-kryjesz wad´ lub nie ma on cech, które powinien posia-daç (np. latarka nie Êwieci). Reklamacj´ powinno si´ z∏o-˝yç w ciàgu dwóch miesi´cy od momentu wykrycia wa-dy. OczywiÊcie w przypadku ˝ywnoÊci czas na takie dzia-∏anie jest krótszy.

● JeÊli towaru, który kupi∏eÊ (kupi∏aÊ), nie mo˝na wykorzy-staç zgodnie z przeznaczeniem – nale˝y ci si´ jego napra-wa lub wymiana. Masz takie same prawa jak doros∏y i niktnie mo˝e bezkarnie wykorzystywaç tego, ˝e nie ka˝dykonsument ma skoƒczone 18 lat.

● Masz prawo ˝àdaç naprawy lub wymiany towaru nawetwtedy, gdy wyrzucisz opakowanie.

● Ka˝dy towar kupiony w superpromocji czy np. z rabatem10% podlega takiej samej procedurze reklamacyjnej jakinne towary (masz na nià 2 lata od daty zakupu; jeÊli jed-nak towar by∏ taƒszy ze wzgl´du na koƒczàcy si´ terminwa˝noÊci lub posiadane usterki, to reklamacja nie mo˝eich dotyczyç).

Przeanalizuj poni˝sze sytuacje, a nast´p-nie skonfrontuj swoje pomys∏y z opiniamiinnych: ● Krzysiek kupi∏ drogie buty i zgubi∏ pa-

ragon. W domu okaza∏o si´, ˝e szew odÊrodka uciska stop´ – przy mierzeniuw sklepie nie by∏o tego czuç. Co powi-nien zrobiç?

● Ania kupi∏a paczk´ chipsów. Po otwarciuopakowania zorientowa∏a si´, ˝e chipsysà st´ch∏e, a data przydatnoÊci do spo-˝ycia min´∏a wczoraj. Co mo˝e zrobiç?

Co mówià badaniaSocjologowie dzielà m∏odych konsumentów na 4 grupy:

Czy spotka∏eÊ (spotka∏aÊ) w sklepach napisy,które wyda∏y ci si´ nadu˝yciem ze stronysprzedawców? Stwórz z kolegami z klasy gale-ri´ formu∏ek bezprawnych oraz tych zgodnychz prawem. PrzyÊlijcie je do nas e-mailem naadres konsument@konsumenckieabc.pl!

ABC kupowania

Typy CechykonsumentówPAN Wierzy, ˝e ca∏a „w∏adza” le˝y27,8% po stronie klienta, a nie sklepu.PODDANY Przyznaje prawa sklepom, 22,3% a odmawia ich klientom.

Sàdzi, ˝e ca∏a „w∏adza” le˝y po stronie sprzedawcy.

ANARCHISTA Odmawia praw sklepom i klientom.23,8% Uwa˝a, ˝e relacji kupujàcych

i sprzedawców nie regulujà ˝adne prawa.

LEGALISTA Przyznaje równe prawa sklepom 26,2% i klientom.

çwiczenie

AB

C

ku

po

wa

ni

a

çwiczenie

9

AB

C

ku

po

wa

ni

a

Co musi sprzedawca? Towar musi mieç widocznà aktualnàcen´ (tak˝e cen´ jednostkowà*), a personelsklepu ma obowiàzek: ● Udzieliç prawdziwej, wyczerpujàcej i zrozumia∏ej infor-

macji kupujàcemu (w j´zyku polskim!) na temat towarulub us∏ugi.

● Potwierdziç na piÊmie istotne postanowienia zawartejumowy, np. przy sprzeda˝y na raty czy za cen´ powy˝ejdwóch tysi´cy z∏otych, a tak˝e zawsze na ˝àdanie klienta.

● WyjaÊniç znaczenie poszczególnych postanowieƒ umo-wy, jeÊli klient nie do koƒca je rozumie.

● Umo˝liwiç sprawdzenie jakoÊci i kompletnoÊci oraz funk-cjonowania g∏ównych mechanizmów i podzespo∏ówproduktu. (Klient nie ma obowiàzku dok∏adnie badaç dzia∏a-nia skomplikowanego sprz´tu w obecnoÊci sprzedawcy!).

● Wydaç towar z pe∏nym wyposa˝eniem i wszystkiminiezb´dnymi elementami oraz instrukcjà obs∏ugi (czykonserwacji) w j´zyku polskim.

*Cena jednostkowa to cena 1 litra, 1 metra, 1 kilograma, 1 sztuki itp.

Dobra radaSprawdê, czy cena, którà masz zap∏aciç przy kasie, jest taka,jak na pó∏ce. Oto najcz´stsze niespodzianki: ● cena jest niewidoczna, bo zosta∏a np. zaklejona, ● cena zosta∏a przyklejona na boku pó∏ki lub nie odpowia-

da produktowi, pod którym jà umieszczono, ● nie zmieniono ceny na produktach przecenionych w cià-

gu dnia handlowego.

Nie lekcewa˝ etykiety! Etykiety na opakowaniach towarów muszà zawieraç nazw´i adres producenta (gdy towar jest sprowadzany do Polskiz zagranicy – tak˝e nazw´ i adres importera).

Je˝eli sà to ubrania, tak˝e informacje, z jakich materia∏ów zo-sta∏y uszyte, oraz przepis prania/czyszczenia/konserwacji.

Z ˝ywnoÊcià – rygorystycznie! Etykiety na produktach spo˝ywczych muszà informowaç o: ● nazwie, ● dacie wa˝noÊci towaru (do kiedy mo˝na go spo˝yç), ● sposobie przechowywania (np. w jakiej temperaturze),

● warunkach przechowywania pootwarciu opakowania,

● wadze, ● sk∏adzie,

● u˝ytych substancjach smakowych, barwnikach, Êrodkachkonserwujàcych.

Dobra radaW trosce o w∏asne zdrowie nie przegap napisów na ˝ywno-Êci, która: – zawiera êród∏o fenyloalaniny (substancja s∏odzàca) – spo˝yta w nadmiernych iloÊciach mo˝e wywo∏aç efekt

przeczyszczajàcy (dotyczy to np. s∏odzików zawierajàcychpoliole)

– zosta∏a przez producenta oznakowana specjalnà informa-cjà na temat pochodzenia skrobi (wa˝ne dla osób na die-cie bezglutenowej).

ZnakiSymbole w skrótowy sposób informujà o w∏aÊciwoÊciachi cechach produktu i jego opakowania. Wiele z nich okreÊlo-nych jest specjalnymi przepisami. Niektóre z nich nie sà obo-wiàzkowe, jednak dla wielu ludzi informacja ta ma du˝e zna-czenie, choçby etyczne (np. czy produkt nie by∏ testowanyna zwierz´tach). Na ok∏adce poradnika zamieszczamy naj-wa˝niejsze znaki wraz z objaÊnieniami.

Czy znasz wszystkie znaki zamieszczone naok∏adce? Znajdê trzy nieuwzgl´dnione tamznaki oraz informacje na ich temat. Zasta-nówcie si´ wspólnie, które z tych znakówsà szczególnie wa˝ne i dlaczego.

ParagonParagon to podstawa do ewentualnej reklamacji. Jestdowodem, ˝e sprzedawca zawar∏ umow´ z kupujàcym (ta-kà funkcj´ mo˝e te˝ pe∏niç faktura lub wypisane i opiecz´to-wane przez sprzedawc´ zaÊwiadczenie). Uwaga: Nawet kupujàc bu∏k´ za kilkadziesiàt groszy, mo˝esz ˝àdaçparagonu!

Wa˝neSprzedawca nie ma obowiàzku przyjàç towaru, który okaza∏si´ niepotrzebny lub przesta∏ ci si´ podobaç!

Napój z jab∏eknie zawiera konserwantów

Sk∏adniki: sok i przecier jab∏ko-wy, woda, cukier (D) i/lub syropglukozowo-fruktozowy (G), regu-lator kwasowoÊci - kwas cytryno-wy. D, G - w zale˝noÊci od u˝ytych sk∏adników na wierzchu opakowania.

Prz

ech

ow

ywaç

w s

uch

ymi c

h∏o

dny

m m

iejs

cu

Sad Owocowy S.A.05-092 ¸omiankiul. Wroc∏awska 41 c

11 2006

9602288414740

WartoÊç od˝ywcza w 100 ml:

wartoÊç energetyczna - 53 kcal (220 kj)

w´glowodany przyswajalne - 12,4 g

bia∏ko - 0,4 g

t∏uszcz ca∏kowity - 0,2 g

witamina C - 91 mg

ZAWSZEZACHOWUJPARAGON!

AB

C

ku

po

wa

ni

a

Dobra radaGDY TOWAR JEST ZEPSUTY... Nigdy nie zdarzy∏o ci si´ kupiç zepsutego lub uszkodzonegoproduktu? W takim razie jesteÊ szcz´Êciarzem. Ponad 57%twoich rówieÊników mia∏o pecha i w minionym roku kupi∏otowar z∏ej jakoÊci lub z wadami. Pami´taj, ˝e sprawa jakoÊcidotyczy te˝ us∏ug, np. turystycznych. JeÊli p∏acisz za wyciecz-k´, a po przyjeêdzie okazuje si´, ˝e zastane warunki odbie-gajà od tych obiecanych, masz prawo czuç si´ oszukany(oszukana). Zawsze próbuj dochodziç swoich praw.

Sk∏adamy reklamacj´Z wadliwym produktem i dowodem zakupu (np. parago-nem) zg∏oÊ si´ do sprzedawcy. JeÊli zdecydujesz si´ skorzy-staç z gwarancji, skieruj si´ z towarem do serwisu. Pami´taj,by reklamacj´ z∏o˝yç na piÊmie. JeÊli sprzedawca niechce przyjàç reklamacji – wyÊlij mu pismo listem poleconymi za∏àcz kopi´ paragonu lub faktury. Produkty spo˝ywcze najlepiej reklamowaç u sprzedawcy. Czas na ustosunkowanie si´ do reklamacji – 14 dni. Doty-czy to wy∏àcznie reklamacji u sprzedawcy z tytu∏u niezgod-noÊci towaru z umowà. W przypadku korzystania z gwaran-cji, termin okreÊla gwarant.

˚ywnoÊçReklamuj ˝ywnoÊç w ciàgu 3 dni od zakupu, a w wypadkuopakowaƒ fabrycznych – do 3 dni od momentu otwarcia.Reklamacja ˝ywnoÊci musi byç rozpatrzona niezw∏ocznie!

NiezgodnoÊç towaru z umowàCo oznacza, ˝e kupiony towar jest niezgodny z umowà: ● jest uszkodzony, ● jest niekompletny, ● nie nadaje si´ do celu, do jakiego zwykle jest u˝ywany, ● nie ma cech deklarowanych przez sprzedawc´. W takiej sytuacji sprzedawca powinien zgodnie z decyzjàklienta nieodp∏atnie naprawiç towar lub wymieniç nanowy. JeÊli towar pomimo naprawy lub wymiany nadal jestniezgodny z umowà, sprzedawca powinien zaproponowaçklientowi obni˝enie ceny albo zwrot pieni´dzy.

GwarancjaSwoich praw mo˝esz dochodziç te˝ na podstawie gwaran-cji. To dobrowolne oÊwiadczenie gwaranta (producen-

ta czy importera) w dokumencie gwarancyjnym. Doku-ment gwarancyjny powinien byç sporzàdzony w j´zykupolskim i zostaç wydany przez sprzedawc´ wraz z towa-rem. Ma zawieraç nazw´ i adres gwaranta, czas trwaniagwarancji i jej terytorialny zasi´g. Gwarancja nie ograni-cza twoich uprawnieƒ wynikajàcych z niezgodnoÊci z to-waru z umowà!

Wa˝neUprawnienia wynikajàce Gwarancjaz niezgodnoÊci towaru z umowàPrzys∏ugujà z mocy prawa. Nie ma obowiàzku

jej udzielenia.Obowiàzujà bez wzgl´du na to, Dobrowolnie udziela jejczy produkt ma gwarancj´. producent, importer,

hurtownik.OdpowiedzialnoÊç OdpowiedzialnoÊçponosi sprzedawca. ponosi gwarant.Obowiàzujà przez 2 lata Czas gwarancji zale˝yod chwili zakupu. od gwaranta.Sposoby za∏atwienia Sposób za∏atwieniareklamacji: reklamacji: - wymiana na produkt - okreÊlony jest

nieuszkodzony, w umowie gwarancyjnej,- naprawa, np. wymiana- obni˝enie ceny, na produkt nieuszkodzony,- zwrot pieni´dzy. naprawa.

Zakupy na odleg∏oÊçKupujàc w sprzeda˝y wysy∏kowej lub internetowej,konsument nadal zachowuje swoje prawa. Jego bezpie-czeƒstwo jest szczególnie chronione, gdy˝ zamawiajàc to-war, nie mo˝e go obejrzeç ani dotknàç. Uwaga: ● Masz prawo do pe∏nej informacji o towarze. ● Nale˝y ci si´ pisemne lub e-mailem (najpóêniej w chwili

otrzymania towaru) potwierdzenie zawarcia umowy. ● Masz 10 dni na zwrot towaru i odstàpienie od umo-

wy (musisz powiadomiç o tym na piÊmie). ● Zwrot pieni´dzy otrzymasz w ciàgu 14 dni. ● Nie musisz przyjàç niezamówionego towaru ani za niego

p∏aciç. ● Mo˝esz p∏aciç kartà lub przy odbiorze przesy∏ki za zali-

czeniem pocztowym (unikasz podawania numeru kartyp∏atniczej).

Co mówià badaniaSklepy internetowe to Êwietnie rozwijajàcy si´ sektor ryn-ku w Polsce. Tylko w 2005 r. internauci wydali na zakupyw sieci ponad 3 mld z∏, a reklamodawcy zap∏acili 140 mlnz∏ za reklam´ online! Z internetu korzysta trzy czwarteosób w wieku 15-19 lat. W du˝ych miastach (powy˝ej pó∏miliona) dost´p do sieci ma ju˝ prawie 40 proc. miesz-kaƒców.

11

AB

C

ku

po

wa

ni

a

Gdy kupujesz online...● Sprawdê sklep (adres pocztowy), system zabezpie-

czeƒ transakcji i informacji (unikaj ofert reklamowych,czyli tzw. spamu).

● Sprawdê ca∏kowity koszt zakupu (cena, koszt przesy∏-ki, podatek VAT).

● Zachowaj w pami´ci komputera dane producentai kopi´ zamówienia.

● Masz 10 dni na zwrot towaru i odstàpienie od umowy(zrób to na piÊmie).

● W ciàgu 14 dni powinieneÊ (powinnaÊ) otrzymaç zwrotpieni´dzy (jeÊli nie – szukaj pomocy u rzecznika konsu-mentów).

Uwaga: Prawo do oddania towaru nie obejmuje zakupów w porta-lach aukcyjnych, w sytuacji gdy dokonujemy zakupu na licy-tacji lub od prywatnej osoby, a nie od przedsi´biorcy.

Gdy kupujesz od kolegi... Wielu z nas kupuje u˝ywane podr´czniki, rowery, narty czysprz´t muzyczny od znajomych, bo sà taƒsze i zwykle wia-domo, jak poprzedni u˝ytkownik o nie dba∏. Poza tym, nie-których rzeczy dziÊ ju˝ nie sposób kupiç w sklepach, wi´cczasem jesteÊmy skazani na rzeczy u˝ywane. Pami´taj, ˝e ˝aden sprzedajàcy (nawet kolega) nie ma pra-wa oferowaç ci rzeczy, która do niego nie nale˝y (np. jeÊlinie spyta∏ rodziców o zgod´, to trzeba si´ liczyç z ich wizy-tà i proÊbà o zwrot sprz´tu).

Wa˝ne: Gdy kupujesz pirackie kopie programów lub filmów, naru-szasz prawa autorskie, czyli kradniesz czyjàÊ w∏asnoÊç inte-lektualnà – autora, muzyka, firmy, która wypuÊci∏a film czyp∏yt´ na rynek.

RZECZNIK I UOKIK

Rzecznik konsumentówKonsumentom, których prawa zosta∏y naruszone, pomagajàrzecznicy konsumentów – urz´dnicy powo∏ywani w ka˝-dym powiecie. Udzielajà bezp∏atnych porad i informacji, wy-st´pujà w imieniu i na rzecz konsumentów, pomagajà kierowaçsprawy na drog´ sàdowà. Mogà równie˝ wytaczaç sprawy sà-dowe na rzecz konsumentów oraz w∏àczaç si´ za ich zgodà dopost´powania. (Rzecznik zwolniony jest z op∏at sàdowych!). W sprawach indywidualnych zawsze kontaktujcie si´najpierw z rzecznikiem konsumentów! O pomoc i rad´ mo˝na si´ zwróciç tak˝e do organizacji po-zarzàdowych, takich jak Federacja Konsumentów oraz Stowa-rzyszenie Konsumentów Polskich.

Wa˝neAdresy wszystkich rzeczników znajdziecie nastronie internetowej Urz´du Ochrony Konku-rencji i Konsumentów: www.uokik.gov.pl

Centralny urzàd w s∏u˝bie konsumentówUrzàd Ochrony Konkurencji i Konsumentów jest insty-tucjà publicznà, powo∏anà, by chroniç zbiorowe interesy kon-sumentów w Polsce. Chodzi tylko o takie sytuacje, gdy bez-prawne dzia∏ania przedsi´biorcy dotknàç mogà nieograniczonàliczb´ osób, tzn. potencjalnie ka˝dego. Gdy np. systemobs∏ugi klienta w jakiejÊ firmie telekomunikacyjnej w praktyceuniemo˝liwia reklamowanie rachunku lub gdy przedsi´biorcastosuje w umowach krzywdzàce klientów zapisy. Prezes urz´-du prowadzi post´powania i wydaje decyzje w sprawach ta-kich praktyk. Podejmuje dzia∏ania, które majà wyeliminowaçniedozwolone formu∏y w umowach (naruszajàce prawo lubsprzeczne z dobrymi obyczajami). Dbajàc o bezpieczeƒstwoi zdrowie konsumentów, prezes UOKiK mo˝e zdecydowaçnp. o wycofaniu produktu z rynku lub nakazaç przedsi´biorcyzmian´ sposobu reklamowania go.

Wa˝ne JeÊli uwa˝asz, ˝e jakiÊ producent lub sprzedawca naruszazbiorowe prawa konsumentów, mo˝esz wnieÊç skarg´ (pi-semnie, faksem lub pocztà elektronicznà). Skargi anonimo-we nie sà rozpatrywane. Urzàd Ochrony Konkurencji i Konsumentów, pl. Powstaƒ-ców Warszawy 1, 00-950 Warszawa, www.uokik.gov.pl

Ukarani przedsi´biorcyPo interwencjach prezesa UOKiK wycofano z rynku wieleproduktów zagra˝ajàcych naszemu bezpieczeƒstwu. Ukara-ni zostali przedsi´biorcy, którzy pos∏u˝yli si´ nieuczciwài wprowadzajàcà konsumenta w b∏àd reklamà. Oto dwaprzyk∏ady. ● WiadomoÊç dla wielbicieli kina! Sprawa dotyczy∏a konkursu lojalnoÊciowego Cinema City.W zamian za zbierane na kartach pieczàtki potwierdzajàcezakup biletu klienci kina mieli zdobyç taƒsze bilety na kolej-ne seanse. Wyobraêcie sobie rozgoryczenie tych, którzyzbierali pieczàtki, a gdy przychodzili po nagrod´, otrzymy-wali pe∏ny regulamin konkursu z informacjà o koniecznoÊcizbierania tak˝e biletów! Prezes UOKiK uzna∏, ˝e narusza∏oto zbiorowy interes konsumentów – prawo do rzetelneji pe∏nej informacji – oraz godzi∏o w ich prawa ekonomiczne. ● Informacja dla dbajàcych o lini´! Zak∏ad Produkcyjny Ojca Krzysztofa reklamowa∏ swojà od-chudzajàcà mieszank´ zio∏owà, informujàc w og∏oszeniuprasowym, i˝ „z badaƒ wynika, ˝e chudnà tak˝e osoby,którym nie pomaga∏y dotychczas dost´pne Êrodki”. Og∏o-szenie zawiera∏o cytat: „pi∏em dalej... i po miesiàcu – 30 ki-lo mniej!”. Dzi´ki post´powaniu prezesa UOKiK okaza∏osi´, ˝e herbata zawierajàca liÊcie sensu, mi´ty, owocekminku i aroni´ nie pomo˝e nikomu, wobec kogo zawio-d∏y inne kuracje odchudzajàce. Prezes UOKiK zakaza∏ pro-

ducentowi herbaty pos∏ugiwania si´wprowadzajàcà w b∏àd reklamà i zobo-

wiàza∏ do sprostowania informacjiw ogólnopolskich dziennikach. RZECZNIK

TWOIM KO¸EM

RATUNKOWYM

çwiczenie

BEZPIECZE¡STWO, CZYLI ZADBAJ O SIEBIESprzedawcy i producenci muszà produkty testowaç, certyfi-kowaç, sprawdzaç ich zgodnoÊç z normami i specjalnieznakowaç. Ale korzystaj z w∏asnego zdrowego rozsàdku.Przed zatruciem przeterminowanym pasztetem nie uchronici´ wyt∏oczona na opakowaniu data wa˝noÊci, jeÊli jej niesprawdzisz. Znak CE na mikserze nie pomo˝e temu, ktoz∏o˝y go bez przeczytania instrukcji i rozetnie sobie palec.

Zapraszamy ci´ do rozwiàzania psychotestudla gimnazjalistów zamieszczonego nastronie www.konsumenckieabc.pl. Na jednoz pytaƒ mo˝esz odpowiedzieç ju˝ teraz. Wy-obraê sobie, ˝e znalaz∏eÊ (znalaz∏aÊ) si´w opisanej poni˝ej sytuacji. Jak si´zachowasz? „Rodzice ju˝ dawno zrezygnowali z kupowa-nia ci ubraƒ. Teraz potrzebne ci sà nowespodnie. Dosta∏eÊ do r´ki pieniàdze, któ-re przeznaczyli na ten cel. Po wielu przy-miarkach wydawa∏o si´, ˝e znalaz∏eÊ ta-kie, jakich szuka∏eÊ. W domu okaza∏o si´jednak, ˝e jeden szew jest krzywy. a) Da si´ nosiç, pomyÊla∏eÊ, prawie tego

nie widaç, i bez kompleksów za∏o˝y∏eÊspodnie, robiàc dobrà min´ do z∏ej gry.

b) Z∏apa∏eÊ spodnie i paragon i wÊciek∏ypobieg∏eÊ do sklepu wymieniç je na in-ne, bez wady, lub ˝àdaç naprawy. JeÊlioka˝e si´ to niemo˝liwe, za˝àdaszzwrotu gotówki.

c) Rozwa˝a∏eÊ z∏o˝enie reklamacji, aleokaza∏o si´, ˝e nie masz paragonu, bozapomnia∏eÊ go zabraç ze sklepu albozgubi∏eÊ.

d) Postanowi∏eÊ z∏o˝yç reklamacj´ mimobraku paragonu. Taka próba przecie˝nic nie kosztuje, wolisz to ni˝ od ra-zu braç si´ za ig∏´ i nitk´”.

Co mówià badaniaWi´kszoÊç nastolatków dokonuje samodzielnie zakupówdo domu (21% z was prawie codziennie, 19% trzy lubcztery razy w tygodniu, a 28% przynajmniej raz w tygo-dniu). Jak si´ jednak okaza∏o, zakupy sà dla m∏odych êró-d∏em nieprzyjemnych sytuacji. Ponad 57% badanych ku-pi∏o w minionym roku towar, który mia∏ wady lub po pro-stu by∏ z∏ej jakoÊci. W trakcie robienia zakupów a˝ po∏o-wa spotka∏a si´ z lekcewa˝eniem i nieuprzejmoÊcià!

Czy znasz swoje prawa konsumenckie?Odpowiedz na pytania: ● Czy mo˝na sk∏adaç reklamacj´ towaru, który kupiono

podczas nadzwyczajnej obni˝ki ceny w ramach „ofertydnia”?

● Komputer zepsu∏ si´ po 2 tygodniach, a klient zgubi∏ kar-t´ gwarancyjnà. Czy bez gwarancji mo˝e go reklamowaç?

● Czy w ciàgu 10 dni od dostarczenia towaru mo˝na bezs∏owa odes∏aç produkt kupiony w sklepie internetowymtylko dlatego, ˝e jego wyglàd ró˝ni si´ od tego na zdj´ciuzamieszczonym w internecie?

● Czy sk∏adajàc reklamacj´, nale˝y w pierwszej kolejnoÊciza˝àdaç od sprzedawcy zwrotu gotówki?

PRAWA KONSUMENTA, UMOWA,GWARANCJA, UOKiK, NIEZGODNOÂå TOWARUZ UMOWÑ,REKLAMACJA, RZECZNIK KONSUMENTÓW

Wa˝ne s∏owa

Sprawdê si´!• Jakie prawa ma w Polsce konsument? • Jakie obowiàzki ma sprzedawca? • Czym si´ ró˝nià umowy zawierane w sprzeda˝y

na odleg∏oÊç od normalnych transakcji? • Jakie informacje powinny si´ znaleêç na opakowaniu

towaru spo˝ywczego? • Co mo˝na zrobiç, gdy kupiony towar okaza∏ si´ zepsuty?

Wa˝neSprzeda˝ alkoholu i wyrobów tytoniowych osobomnieletnim jest przest´pstwem!

➜

➜➜NIEDOZWOLONE ZAPISYOto przyk∏ady niedozwolonych zapisów w umowach kupna-sprzeda˝y ze strony www. uokik.gov.pl – spróbuj wy-jaÊniç, dlaczego sà one niezgodne z prawem! ● Za rzeczy zaginione lub zniszczone z winy Zak∏adu

odpowiada on w wysokoÊci dziesi´ciokrotnej wartoÊci tej-˝e us∏ugi.

● W sytuacjach nieprzewidzianych w niniejszej umowie de-cyzje podejmuje PGK Kredyt w drodze zarzàdzenia.

● Za rozpatrzenie nieuzasadnionej reklamacji – 20,00 z∏.

Ciekawostka

AB

C

ku

po

wa

ni

a

13

m∏

od

zi

w

ob

ec

r

ek

la

m

çwiczenie

ABC J¢ZYKA REKLAMY

Jak si´ przebiç do m∏odych? Choç twórcy reklamy starajà si´ nas zadziwiç, to nietrudnozauwa˝yç, ̋ e poszczególne grupy towarów reklamowa-ne sà podobnie. Nic w tym dziwnego: produkt adresowanyjest do okreÊlonej grupy odbiorców, trzeba wi´c odgad-nàç, co budzi wÊród nich najbardziej pozytywne skojarzenia,na jakie argumenty emocjonalne i racjonalne sà wra˝liwi. Gdy potencjalnym klientem jest nastolatek, w reklamachmo˝emy oczekiwaç odwo∏aƒ do wolnoÊci, mocnych wra˝eƒczy dobrej zabawy. Poniewa˝ dla m∏odych wa˝na jest akcep-tacja kolegów, reklamy b´dà sugerowaç, ˝e to w∏aÊnie tespodnie czynià cz∏owieka fajnym i lubianym. S∏owem-kluczemb´dzie tak˝e „mi∏oÊç” – w Êwiecie reklamy o wielkie uczucienie jest wcale trudno, wystarczy kupiç odpowiedni model te-lefonu komórkowego czy dezodorant w∏aÊciwej firmy...

Inaczej ˝ywnoÊç, inaczej proszkiInaczej reklamuje si´ ˝ywnoÊç – tutaj twórcy reklamy sta-rajà si´ skojarzyç towar z wizjà szcz´Êcia rodzinnego. Dlate-go widzimy uÊmiechni´tych, promieniujàcych radoÊcià do-mowników zasiadajàcych przy stole do wspólnego posi∏ku. Reklamy leków nie majà sprecyzowanego odbiorcy – zresztà w telewizji prezentuje si´ g∏ównie medykamentyzwalczajàce najbardziej typowe dolegliwoÊci: bóle g∏owy,przezi´bienie, kaszel, goràczk´. PodkreÊla si´ ich cudownedzia∏anie i niezwyk∏à skutecznoÊç. JeÊli oglàdamy obraz ∏àki albo ∏agodnej toni wody, prawdo-podobnie trafiliÊmy na poczàtek reklamy kosmetyków.Obiecujà one przywróciç naszemu cia∏u utraconà harmoni´,ta zaÊ kojarzy si´ odbiorcom w∏aÊnie z naturà. Inaczej reklamowane sà perfumy – tutaj najwa˝niejsze sàodniesienia do kobiecego pi´kna i zmys∏owoÊci. Proszki do prania i inne Êrodki czystoÊci majà przywróciçnaszym domom i ubraniom dziewicze pi´kno. Dzi´ki ich

u˝yciu wszystko stanie si´ nieskazitelnie czyste, a w dodatkunie trzeba si´ b´dzie przy tym napracowaç...

Uczuciowa reklamaCz∏owiek jest wprawdzie istotà racjonalnà, ale w dziedziniekonsumpcji znacznie cz´Êciej ni˝ rozsàdek do g∏osu dochodzàuczucia. Dlatego twórcy reklam dbajà, by og∏oszenia rekla-mowe wywo∏ywa∏y emocje. Odwo∏ujà si´ one do radoÊci(np. jakà daje picie naturalnego soku), t´sknoty (np. za utraco-nym dzieciƒstwem, jak w reklamach s∏odyczy kupowanychprzez dziadków wnukom), mi∏oÊci (np. rodzicielskiej w rekla-mach pieluch czy m∏odzieƒczej w niektórych reklamach tele-fonów komórkowych), wstydu (np. w reklamach dezodoran-tów), a niekiedy nawet smutku (nie trzeba dodawaç, ˝e kup-no produktu marki X ten smutek rozwieje).

Wypisz na kartce uczucia, do których od-wo∏ujà si´ kolejne nadawane jednego wie-czoru spoty. Skonfrontuj t´ list´ z obser-wacjami kolegów i kole˝anek!

Ze s∏owniczka reklamodawcy... ● grupa docelowa (target group) – grupa, do której

chcemy dotrzeç z komunikatem reklamowym● spot (krótki film), billboard (wielka tablica), layout

(uk∏ad og∏oszenia)● zasi´g kampanii (ang. reach) – ta cz´Êç grupy docelo-

wej, która co najmniej raz zetkn´∏a si´ z kampanià● copywriter (ang.) – autor tekstów reklamowych.

SKAZANI NA REKLAM¢

Nie daj si´ nabraç! Obraz Êwiata, który kreujà reklamy, jest nieprawdziwy.W reklamach kobiety sà na ogó∏ m∏ode i powabne, m´˝-czyêni opiekuƒczy i zdecydowani, a dzieci s∏odkie... Produkty spo˝ywcze, które widzicie na plakatach, sà prawiezawsze sztuczne albo przynajmniej spryskane lakierem, ˝e-by wyglàda∏y naprawd´ apetycznie. Zdarza si´, ˝e reklamy wprowadzajà nas w b∏àd w sposóbwyjàtkowo przewrotny. W reklamach papierosów,zw∏aszcza marek kierowanych do m∏odych ludzi, widzimyzwykle grup´ przyjació∏ w doskona∏ych humorach. Wyglà-da na to, ˝e wystarczy zapaliç, by poczuç si´ wolnym i zy-skaç bliskich. A o „wolnoÊci”, którà daje papieros, najwi´-cej mogliby opowiedzieç ci, którzy bez skutku usi∏ujà na∏ógrzuciç. Wprawdzie reklamy te skierowane sà do osób do-ros∏ych i z tego punktu widzenia sà zgodne z prawem, lecztrafiajà tak˝e do nastolatków. Czy nam si´ to podoba, czynie, jesteÊmy skazani na reklam´. Musimy wi´c uwa˝aç, bynie zostaç jej niewolnikami. Nauczyç si´ odró˝niaç infor-macje, które ona ze sobà niesie, od tego, co s∏u˝y nama-wianiu do kupna czy wr´cz manipulacji.

pytania na poczàtek

m∏odzi wobec reklam

Jaki jest g∏ówny cel

ka˝dej reklamy?

W reklamach jest zwyklewi´cej informacji o produkcie

czy zach´ty do kupna?

Czy istniejà reklamy,które nie majà na celuzwi´kszenia zysku?

Jakie reklamy lubisz, a jakie ci´ dra˝nià?

çwiczenie

çwiczenie

” ”

Reklama na opakWiele reklam dotyczy tak˝e produktówszkodliwych dla zdrowia – papierosów, al-koholu. Wielkie koncerny wydajà co rokumiliardy dolarów, by nas przekonaç, ˝e ichprodukty uczynià nas bardziej szcz´Êliwy-mi i atrakcyjnymi dla innych. Oto krótkieçwiczenie, które pozwoli nam uodporniçsi´ na t´ „propagand´”. Przypomnijcie so-bie (lub poszukajcie w gazetach) has∏a re-klamowe papierosów i piwa i spróbujcie jetak przeformu∏owaç, by zmieni∏y si´ w an-tyreklamy!

Wyró˝niaj si´ lub zgiƒ. Jak przetrwaç w erze morderczej konkurencji? (tytu∏ ksià˝ki dla twórców reklam) Jack Trout, Steve Rivkin

To, czy kampania reklamowa b´dzie sku-teczna i wydane na nià – zwykle gigantycz-ne – pieniàdze si´ zwrócà, zale˝y w du˝ymstopniu od towarzyszàcego jej sloganu – krótkiego i wpadajàcego w ucho has∏a.WymyÊl slogan reklamujàcy wybrany polskiprodukt spo˝ywczy, który móg∏by zawojowaçeuropejski rynek.

Co mówià badaniaOto, jaki procent nastolatków badanych w styczniu 2006 r. pami´ta∏, która marka „mówi”:

Jak przekonaç? Aby przekonaç nas do zakupu, twórcy reklam odwo∏ujà si´do ró˝nych typów j´zyka. Stosujà argumentacj´: ● naukowà – badania naukowe, ekspertyzy, testy itp. (pa-

sty do z´bów, farmaceutyki) ● ekonomicznà – korzyÊci finansowe („wypierze ci

wszystko prócz kieszeni”) ● behawioralnà – tak ˝yjemy, czyli obrazki z ˝ycia (szcz´-

Êliwa rodzinka pije sok x) ● aspiracyjnà – znana osoba (aktorki reklamujàce kosme-

tyki) lub grupa spo∏eczna (biznesmeni reklamujàcy siecitelefoniczne)

● fantazyjnà – dziwne, „magiczne” obrazy, troch´ jakbyz innego Êwiata

● nastrojowà – romantyczne miejsca i spojrzenia, subtel-na gra emocji, ulotne zapachy, zachodzàce s∏oƒce.

Sà jeszcze reklamy „z przekr´tkà”, czyli ca∏kowicie nie-spodziewanym zakoƒczeniem, które ma u∏atwiç ich zapa-mi´tanie.

Niewidoczna reklamaB∏yskawicznie rozwija si´ forma reklamy nazywana pro-duct placement. Producent napoju p∏aci np. twórcom fil-mu, by g∏ówny bohater gasi∏ pragnienie napojem konkretnejmarki i odstawia∏ butelk´ na stó∏ tak, ˝eby wszyscy mogli zo-baczyç etykiet´. Ta forma reklamy budzi wiele kontrowersji– niektórzy uwa˝ajà, ˝e powinna byç zakazana, gdy˝ odbior-cy sà wobec niej niemal bezbronni.

Reklama spo∏ecznaCzasem w reklamie chodzi o s∏usznà spo∏ecznie spraw´,a nie o promowanie produktu – to tzw. reklama spo∏ecz-

➜

➜

➜

➜➜AIDA W REKLAMIEAIDA to skrót utworzony z czterech pierwszych literangielskich s∏ów oznaczajàcych etapy wp∏ywu reklamy nakonsumenta: A – Attention (uwaga): przyciàgni´cie uwagi klienta I – Interest (zainteresowanie): zainteresowanie w∏aÊci-

woÊciami produktu D – Desire (po˝àdanie): przekonanie klienta, ˝e produkt

mo˝e zaspokoiç jego potrzeby A – Action (dzia∏anie): w∏aÊciwe przekonywanie do zaku-

pu tego w∏aÊnie produktu

Ciekawostka

„...doda Ci skrzyde∏” 92%„Poza sieciunià” 90%

„B´dziesz wielki” 90%„Teraz ty jesteÊ pragnienie,

a ja...” 88%„I’m lovin it” 86%

„Emilka mi wszystkienajlepsze wyrazy

pozabiera∏a” 78%„Chipsy przysz∏y” 77%

„Ja ci si´ ponawydurniam” 52%„B´dzie si´ dzia∏o” 51%

„I jedziesz dalej” 36%

CiekawostkaSLOGAN KRZEPI

Pierwszym wielkim polskim twórcà sloga-nów reklamowych by∏ przedwojenny pi-sarz i publicysta Melchior Waƒkowicz, au-tor s∏ynnego „Cukier krzepi” i u˝ywanegodo dziÊ „LOT-em bli˝ej”.

m∏

od

zi

w

ob

ec

r

ek

la

m

A które z tych sloganów zapami´-ta∏eÊ (zapami´ta∏aÊ)? Jedne z nich˝y∏y krótko, inne – szczególnie tenajbardziej trafione – powtarzanesà co jakiÊ czas. Jakie znaczeniema twoim zdaniem samo has∏o,a jakie to, ile razy je us∏ysza∏eÊ(us∏ysza∏aÊ) lub zobaczy∏eÊ (zobaczy∏aÊ)?

pytanie

çwiczenie

çwiczenie

15na. Zwraca uwag´ np. na potrzeby niepe∏nosprawnych, za-gro˝enia, jakie mogà napotkaç dzieci korzystajàce z interne-

tu („Dziecko w sieci”), zach´ca doprzekazywania 1% podatku do-chodowego na organizacje po˝yt-ku publicznego, uÊwiadamia ko-

niecznoÊç pomocy krajom ubogim („Polska jest rajem”).

Dziesi´ç pytaƒ do reklamyPrzyjrzyj si´ obu reklamom i odpowiedz na pytania: 1. Jakiego produktu ka˝da z nich dotyczy? 2. Jakie sà ich g∏ówne cele? Zwi´kszenie sprzeda˝y, dotarcie do nowej grupy odbior-ców, poinformowanie o nowym produkcie itp. 3. Do kogo przede wszystkim sà skierowane? Do wszystkich, dzieci, nastolatków, kobiet, m´˝czyzn, rodzi-ców ma∏ych dzieci, biznesmenów, przysz∏ych emerytów itp. 4. Jakich technik perswazji u˝yto w tych og∏oszeniach? Odwo∏anie si´ do l´ku przed odrzuceniem, zdrowia,m∏odzieƒczej mi∏oÊci, przygody, dobrej zabawy itp. 5. Które ze stwierdzeƒ zawartych w reklamach mo˝nauznaç za informacje? Czy sà one prawdziwe? 6. Na czyj autorytet powo∏ujà si´ twórcy reklamy? Jak wia-rygodne jest to êród∏o? 7. Jakich u˝ytecznych informacji brakuje? 8. Jakie korzyÊci daje u˝ywanie, spo˝ywanie produktu? 9. W jaki sposób zaprezentowano produkty, by zwi´kszyçich atrakcyjnoÊç? 10. W jaki sposób nale˝a∏oby zmodyfikowaç reklam´, by le-piej informowa∏a o produkcie?

Wa˝neTakie pytania warto sobie zadawaç zawsze, gdy widzisz czys∏yszysz jakàÊ reklam´. Inna strategia – w ogóle nie zwracaçna reklamy nadmiernej uwagi...

Wyobraê sobie, ˝e bierzesz udzia∏ w pro-cesie sàdowym. Oskar˝ona jest reklama.Sporzàdê (samodzielnie lub w zespole) li-st´ argumentów, którymi mogliby pos∏u˝yçsi´ prokurator i obroƒca. Zastanów si´,gdzie znaleêç dowody.

Argumenty obrony Argumenty oskar˝eniaReklama informuje Reklama oszukujeo towarach dost´pnych – przedstawia ka˝dyna rynku. produkt jako najlepszy.Dochody z reklam Reklama tworzysà jednym ze êróde∏ fa∏szywy obraz Êwiata,finansowania Êrodków w którym wszystko lÊnimasowego przekazu. czystoÊcià, a ludzie sà

pi´kni i szcz´Êliwi.Reklama cz´sto bawi Reklama sugeruje,– bywa dowcipna ˝e szcz´Êcie cz∏owieka i zaskakujàca. zale˝y od tego, czy coÊ kupi.

Reklama dla dzieciDzieci sà wobec reklam bezbronne, bo trudno im odró˝niçfikcj´ od rzeczywistoÊci. Widzàc na telewizyjnym ekranie re-klam´ jakiejkolwiek zabawki, natychmiast marzà, by jà mieç.Obowiàzujàca w Polsce ustawa o zwalczaniu nieuczci-wej konkurencji zakazuje „reklam wywo∏ujàcych l´k, wy-korzystujàcych przesàdy lub dzieci´cà ∏atwowiernoÊç”.

m∏

od

zi

w

ob

ec

r

ek

la

m

Jak mo˝na chroniç dzieci przedniekorzystnym wp∏ywem reklam?

pytanie

Czy zdarza si´, ˝e widzàc jakàÊ reklam´,czujesz, ˝e wykracza ona poza granice do-brego smaku, przyzwoitoÊci czy nawet pra-wa? JeÊli tak, zostaƒ reklamowym detekty-wem i przy∏àcz si´ do m∏odzie˝owego ruchumonitorowania reklam. Chodzi o to, by wy-∏apywaç reklamy (telewizyjne, prasowe,plakaty, ulotki itp.), które budzà opór,niesmak lub wàtpliwoÊci. Takie w∏aÊnieprzypadki b´dzie mo˝na zg∏aszaç pod adre-sem: konsument@konsumenckieabc.pl. W uza-sadnionych sytuacjach zwrócimy si´ doZwiàzku Stowarzyszeƒ Rady Reklamy, a mo˝enawet do UOKiK!

çwiczenie

m∏

od

zi

w

ob

ec

r

ek

la

m

Co mówià badaniaNastolatki i reklama: ● Uwa˝ajà, ˝e Êwietnie wiedzà, czy dana reklama jest

wiarygodna, choç rzadko konfrontujà jà z innymi êró-d∏ami.

● Majà emocjonalny stosunek do reklam: negatywy – po-stawa l´kowa („osaczenie”) – lub pozytywny i pragma-tyczny („rozrywka”, „informacja”).

● Ulubione reklamy nastolatków tworzà „wspólnà wie-dz´”*.

● Uwa˝ajà si´ za osoby niepodatne na reklam´. Badaniadowodzà, ˝e w rzeczywistoÊci jest inaczej.

* W badaniu chodzi∏o o wskazanie fajnych marek w ró˝-nych kategoriach produktów. Reklamowane, szczegól-nie zagraniczne, marki osiàga∏y wskazania na poziomie70-80%. Okaza∏o si´ te˝, ˝e m∏odzi nie bardzo wiedzie-li, co myÊleç na temat produktów i marek, których re-klam wczeÊniej nie widzieli.

Dobra radaGDY WIDZISZ REKLAM¢... ● Pami´taj, ˝e celem reklamy jest zawsze sk∏onienie ci´ do

zakupu. ● Nie pozwól sobà sterowaç – szukaj w reklamie informa-

cji, ale dystansuj si´ wobec perswazji. ● Reklama to sztuczny Êwiat, a ty ˝yjesz naprawd´. ● Zanim coÊ kupisz, przeczytaj informacj´ na opakowaniu,

sprawdê w internecie, zasi´gnij opinii rodziców, znajo-mych...

Wyobraê sobie, ˝e kogoÊ z twoich znajomychnie staç na kupno markowych butów anispodni. Z jakimi reakcjami mo˝e si´ spot-kaç ta osoba? Jak powinna si´ wówczas za-chowaç? Czy ty byÊ tak postàpi∏ (postàpi-∏a)? Skonfrontuj swojà opini´ ze zdaniemkolegów (kole˝anek) z klasy.

Co mówià badaniaProfile m∏odych odbiorców reklamyRadyka∏owie Niezale˝ni i buntowniczy. Negujà mod´,

jednak identyfikujà si´ z markami, któreodzwierciedlajà ich niepokornà natur´. Nadajà ton i styl.

Doradcy Typ najpopularniejszy – szybko przyswajajà nowinki. Przyst´pni i lubiani. Inni akceptu-jà ich wybory, wi´c wp∏yw, jaki wywierajà,jest nieoceniony.

NaÊladowcy Najliczniejsza grupa – osoby, które nigdypierwsze nie wypróbujà nowej rzeczy. Nie-pewne swojej pozycji, s∏uchajà „Dorad-ców”, a czasem „Radyka∏ów”.

MyÊliciele ˚yjà troch´ na marginesie. Rzadko wy∏apu-jà nowinki, rzadko wychodzà z domu. Szukajà aprobaty i popularnoÊci, najcz´-Êciej wi´c podà˝ajà za innymi.

REKLAMA TELEWIZYJNA I TY1. Czy lubisz reklamy telewizyjne? 2. Ile reklam dziennie oglàdasz? 3. Czy zdarza ci si´ kupowaç coÊ pod wp∏ywem telewizyj-

nej reklamy? Jakie rzeczy? 4. Czy marzysz czasem, by kupiç produkty reklamowane

w telewizji? Jakie? 5. Co najcz´Êciej myÊlisz, oglàdajàc reklam´ adresowanà do

swoich rówieÊników? (mo˝esz wybraç wi´cej ni˝ jednàodpowiedê)

a) Musz´ to kupiç! b) Dobrze by by∏o to kiedyÊ mieçc) To musi byç naprawd´ Êwietna rzeczd) Ale fajna reklama! e) Kiedy skoƒczà si´ te reklamy? f) Znowu próbujà mi coÊ wcisnàçg) Znowu coÊ, na co mnie nie staçh) Ciekawe, o ile ta reklama podnios∏a cen´ produktui) Inne (dopisz w∏asne)6. Oceƒ w skali od 1 (wcale) do 10 (wy∏àcznie), na ile kupu-

jàc coÊ, kierujesz si´ reklamà? 7. Porównaj swoje wyniki z uzyskanymi przez kolegów i ko-

le˝anki z klasy. Wyciàgnijcie wnioski na temat wp∏ywu re-klam na m∏odzie˝.

Sprawdê si´!

REKLAMA, REKLAMA SPO¸ECZNA, SLOGAN REKLAMOWY, PERSWAZJA, GRUPA DOCELOWA, PRODUCT PLACEMENT

Wa˝ne s∏owa

Ten znaczek mogà zamieÊciçna swoich materia∏ach i stronachinternetowych firmy, któreprzestrzegajà zasad okreÊlonychw Kodeksie Etyki Reklamy.

• Jaki jest g∏ówny cel reklamy? • Czym si´ ró˝ni reklama od informacji? • Jaki stosunek do marek i reklam majà polskie nastolatki? • Wymieƒ pozytywne i negatywne strony reklamy.

Do której grupy zaliczysz siebie? A mo˝e jesteÊ mieszaninà ró˝nych typów?

pytanie

pytania na poczàtek 17decyzja nale˝y do ciebie

ÂWIADOMY M¸ODY KONSUMENT...

Komu i na co dajesz pieniàdze? Byç mo˝e myÊlisz: „Kupuj´ to, co mi si´ podoba. To wy∏àcz-nie moja sprawa”. Ale tak naprawd´ twój styl konsumpcjima wp∏yw nie tylko na to, co jesz, w co si´ ubierasz i jakimiprzedmiotami si´ otaczasz. Twoje pieniàdze sà jak g∏osyw wyborach powszechnych – wspierasz tych, którychprodukty kupujesz. JeÊli ch´tnie kupujesz wszystkie nowinki– zach´casz do ich ciàg∏ego wymyÊlania. Choç brzmi to nie-co patetycznie, twoje decyzje konsumenckie wp∏ywajà nalosy Êwiata! Dlatego dobrze si´ zastanów, jakim chcesz byçkonsumentem.

Rynek wolny czy nie ca∏kiem? Na wolnym rynku panuje konkurencja. Tymwi´ksza, im wi´cej jest firm. Walczà one o kon-sumenta, a raczej o jego pieniàdze. By móc za-oferowaç jak najtaƒszy towar i zapewniç sobie jak najwi´k-szy zysk, zmniejszajà, jak mogà, koszty produkcji. Szukajànowych technologii, ∏àczà si´ ze sobà w wi´ksze korporacje,a wreszcie – przenoszà produkcj´ przemys∏owà tam,gdzie jest ona taƒsza, do ubogich krajów Trzeciego Âwiata(Azja, Afryka, Ameryka Po∏udniowa), gdzie wynagrodzeniebywa kilkadziesiàt razy ni˝sze ni˝ w Ameryce, Europie czyAustralii. Zwykle nie wystarcza ono na godne ˝ycie, a cz´-sto nawet na wy˝ywienie rodziny, co z kolei zmusza do pra-

cy dzieci. Poszkodowani sà te˝ rolnicy – ich plony (kawa,herbata, kakao itp.) skupowane sà za bezcen, nawet poni˝ejkosztów produkcji. A my, konsumenci z bogatych krajów(Polacy nale˝à do grupy 20% najbogatszych mieszkaƒcówÊwiata, a Polska znajduje si´ na 36. pozycji wÊród ponad 170krajów pod wzgl´dem poziomu rozwoju spo∏ecznego), ku-pujemy te towary i w ten sposób wspieramy niesprawie-dliwy handel oparty na nierównych szansach i wyzysku.Niektórzy mówià – có˝, takie sà prawa rynku... Jednak – popierwsze – nie jest to ca∏kiem wolny rynek, gdy˝ wi´ksi i bo-gatsi dyktujà warunki s∏abszym. Po drugie – nie sposób ak-ceptowaç ˝erowania na biedzie ani zmuszania ludzi do pra-cy w warunkach sprzecznych z prawami cz∏owieka.

Sprawiedliwy Handel (Fairtrade) Temu przeciwstawia si´ mi´dzynarodowy ruch Sprawiedli-wego Handlu, który ma zwi´kszyç dost´p do rynku produ-centów z krajów ubogich i wspieraç zrównowa˝ony rozwój.Chce stworzyç drobnym wytwórcom szans´ na godne ˝yciez pracy w∏asnych ràk. Ruch zrzesza drobnych wytwórców,gwarantujàc im sprawiedliwe wynagrodzenie, godnei bezpieczne warunki pracy oraz d∏ugoletnie umowy handlo-we. Nabywa ich produkty z pomini´ciem poÊredników. Elimi-nuje prac´ dzieci i niewolników, walczy z dyskryminacjà.Troszczy si´ o Êrodowisko naturalne, finansuje takie pro-jekty, jak budowa szkó∏, oÊrodków zdrowia czy wodociàgów. Konsumentom dostarcza ekologiczne produkty spo˝ywcze(m.in.: kaw´, herbat´, kakao, miód, owoce po∏udniowe,przyprawy), a tak˝e rzemios∏o artystyczne, tekstylia, artyku-∏y domowego u˝ytku, bi˝uteri´, zabawki dla dzieci, instru-menty muzyczne itp. Kszta∏tuje te˝ Êwiadomy i odpowie-dzialny styl konsumpcji. Od niedawna produkty wytworzo-ne zgodnie z zasadami Sprawiedliwego Handlu mo˝na ku-piç w Polsce. Wybór nale˝y do ciebie – twoje pieniàdzekszta∏tujà Êwiat!Wi´cej informacji: www.sprawiedliwyhandel.pl

Ten znak to gwarancjadla konsumenta, ˝e przy produkcjii zakupie towaruprzestrzegano zasadSprawiedliwegoHandlu – wytwórcyotrzymali

odpowiednie wynagrodzenie, zyska∏a coÊ spo∏ecznoÊçlokalna, a towar wyprodukowano z zachowaniemkryteriów etycznych.

Czy uwa˝asz si´ za rozsàdnego

konsumenta? Podaj dowody!

Jak globalizacja wp∏ywa na nasze zakupy?Czy biznes mo˝e si´ kierowaç dobrem ogó∏u?

Co warto wziàç pod uwag´, wybierajàc

w∏asny model konsumpcji?

decyzja nale˝y do Ciebie

çwiczenie

Globalizacja psuje czy poprawia Êwiat? W ostatnich dziesi´cioleciach Êwiat „si´ skurczy∏” – po-wszechny dost´p do telewizji, internetu czy mo˝liwoÊç ta-niego podró˝owania sprawi∏y, ˝e dziÊm∏odzie˝ ca∏ego Êwiata podobnie si´ ubie-ra, s∏ucha takiej samej muzyki, czytate same ksià˝ki, oglàda te same filmy.W samej sieci McDonald’s jada dzien-nie 20 milionów ludzi, a restauracje tejfirmy w USA, Francji, Polsce i w innychkrajach wyglàdajà prawie identycznie. Takie sà fakty, ale czy oznacza to, ˝e mo˝e-my zapomnieç o w∏asnej kulturze i pochodzeniu? Czymo˝e próbowaç zahamowaç globalizacj´, co wyglàda tro-ch´ na walk´ z wiatrakami?

Ekologiczny konsument Produkcja i konsumpcja prowadzà do zu˝ywania si´ ograni-czonych zasobów naturalnych, do zanieczyszczania wody

i powietrza. Wywo∏ujà te˝ tzw. choroby cywilizacyjne.Nale˝à do nich alergia (ma jà co 6. osoba) i astma (co10.). Winowajcami sà m.in. samochody, których liczbabezustannie roÊnie. Im wi´cej konsumujemy, tym wi´cej zu˝ywamyenergii, nieodnawialnych zasobów, tym wi´cej sta-wiamy fabryk i supermarketów. A tak˝e – Êmiecimy.A kolejne wysypiska i spalarnie odpadów zanieczysz-czajà Êrodowisko. Cz´Êciowo problem ten rozwiàzaçmo˝e ograniczenie ich iloÊci przez np. u˝ywanie ekolo-gicznych czy zwrotnych opakowaƒ, a tak˝e segregowa-nie odpadów. Wydaje ci si´ to kroplà w morzu? JeÊlijednak zrobiliby tak konsumenci na ca∏ym Êwiecie...

Zdrowe czy niezdrowe? Reklamowanie produktu jako niezwykle zdrowego to re-klamowa codziennoÊç. Niestety, s∏odycze zdrowe i nietu-czàce, bo niezawierajàce cukru, to Êciema. Za ich s∏odyczodpowiada s∏odzik, substancja, której skutki uboczne nie sàdobrze znane. Oferowane jako dajàce si∏´ i energi´ napoje energetyzujàcezawierajà zwykle substancje uzale˝niajàce i sztucznie zmieniajàce nastrój. Nawet produkty, które zachwalane sàjako zaspokajajàce nasze dzienne zapotrzebowanie na wita-miny czy minera∏y, sà niekiedy podejrzane. Nie ma produk-tów idealnych dla wszystkich – jeÊli serek ma zawartoÊçwapnia odpowiednià dla kilkulatka, to z pewnoÊcià ju˝ nie dla nastolatka czy doros∏ego.

Spo∏eczna odpowiedzialnoÊç biznesuW koƒcu XX wieku, gdy zacz´to powszechnie

dostrzegaç negatywne konsekwencje nieogra-niczonego wzrostu konsumpcji, g∏oÊno mówiono o spo∏ecznej odpowiedzial-noÊci biznesu, tzw. CSR (ang. Corpora-te Social Responsibility). Przedsi´biorstwaspo∏ecznie odpowiedzialne majà dbaç

o dobro konsumentów, uwzgl´dniaç interesspo∏eczny, nie naruszaç praw pracowników,

wolnoÊci i praw cz∏owieka, troszczyç si´ o Êrodowisko naturalne. Przybiera to ró˝ne formy – wsparcia finansowe-go dla dzia∏aƒ humanitarnych, pomocy rzeczowej (np. prze-kazanie darów dla mieszkaƒców terenów dotkni´tych kl´skà˝ywio∏owà), badaƒ na rzecz ochrony Êrodowiska (np. odna-wialnych êróde∏ energii) czy te˝ wolontariatu. Przedewszystkim zak∏ada jednak etyczne post´powanie wobec konsumentów, niesprzedawanie produktów, które im nie s∏u˝à czy sà wr´cz szkodliwe (jak papierosy) lub które mogà wp´dziç ich w finansowe k∏opoty (np. ∏atwedo uzyskania, ale wysoko oprocentowane kredyty kon-sumpcyjne).

Jakie znasz u˝yteczne spo∏ecznie programyprowadzone przez przedsi´biorstwa (samo-dzielnie lub we wspó∏pracy z organizacja-mi pozarzàdowymi)? Rozwiàzaniu jakichproblemów one s∏u˝à? Kto mo˝e z nich sko-rzystaç? Dlaczego firmy anga˝ujà si´ w teprojekty?

W raportach rocznych ForumOdpowiedzialnego Biznesu znaleêçmo˝na dobre przyk∏ady z praktykiprzedsi´biorstw, które w∏asnàkonkurencyjnoÊç opierajà na odpowiedzialnoÊci za miejscapracy, rynek i spo∏eczeƒstwo.

➜

➜➜

GDY DZIECI PRACUJÑ, KONSUMENCI BOJKOTUJÑJedna ze znanych firm produkujàcych obuwie sportowew swojej fabryce w Chinach zatrudnia∏a pracowników (tak-˝e dzieci) w∏aÊnie na takich niegodziwych zasadach. W la-tach 80. ubieg∏ego stulecia popularny producent czekoladysprzedawa∏ w Afryce przeterminowane od˝ywki, którychspo˝ycie wywo∏a∏o choroby u dzieci. Gdy fakty te wysz∏y najaw, konsumenci z wielu krajów zbojkotowali towary tychfirm. Pod naciskiem opinii publicznej obie firmy wycofa∏ysi´ ze swoich nieetycznych praktyk.

Ciekawostka

KUPUJ

Z G¸OWÑ,DBAJ

O ÂWIAT

decyzja nale˝y do Ciebie

Czy jesteÊ odpowiedzialnym konsumentem? ● Czy wszystko, co kupujesz, jest ci naprawd´ potrzebne? ● Czy zdarza ci si´ kupowaç rzeczy u˝ywane albo przera-

biaç czy naprawiaç stare? ● Czy masz najnowszy model komórki lub odtwarzacza

MP3? ● Czy kupisz jakiÊ produkt, wiedzàc, ˝e jego niska cena to

efekt tego, ˝e przy produkcji zatrudniono dzieci? ● Czy uwa˝asz, ˝e Unia Europejska powinna sprzedawaç

niebezpieczne odpady do krajów na innych kontynen-tach, by chroniç Europ´?

● Czy segregujesz Êmieci, a robiàc zakupy, z dwóch podob-nych produktów wybierasz ten, którego opakowanie na-daje si´ do powtórnego wykorzystania?

decyzja nale˝y do Ciebie

Warto pami´taç!

Zasada pierwsza:Dok∏adnie czytaj informacje na etykiecie towaru. Dzi´ki nim zorientujesz si´, w jakich warunkach zosta∏ wyprodukowany, jaki jest jego sk∏ad i jak nale˝y si´ z nim obchodziç.

Zasada druga:Kupujàc ˝ywnoÊç, zawsze dok∏adnie sprawdzaj, czy opakowanie firmowe nie zosta∏o uszkodzone i czy nie up∏ynà∏ terminprzydatnoÊci towaru do spo˝ycia.

Zasada trzecia:Paragon jest potwierdzeniem, ˝e sprzedawca zawar∏ z tobà umow´. Przechowuj go przez dwa lata. Na jego podstawieb´dziesz móg∏ (mog∏a) dochodziç swych praw konsumenckich, jeÊli w tym czasie oka˝e si´, ˝e towar jest niezgodny z umowà.

Zasada czwarta:Zanim coÊ kupisz, dowiedz si´, czy w innym sklepie nie mo˝na tego kupiç taniej. Oceƒ samodzielnie, czy lepiej zap∏aciçwi´cej za produkt markowy, czy mniej za nieznany i nigdzie niereklamowany.

Zasada piàta:Zastanów si´, czy warto korzystaç z ka˝dej promocji lub wyprzeda˝y. Pami´taj, ˝e towar kupiony w ramach promocji tak˝epodlega reklamacji (jednak gdy by∏ taƒszy ze wzgl´du na koƒczàcy si´ termin wa˝noÊci lub usterki, to reklamacja nie mo˝e ichdotyczyç).

Zasada szósta:Pami´taj, ˝e producenci chcà, byÊ kupowa∏ w∏aÊnie ich produkty. Najlepiej – jak najwi´cej. Reklamy majà ci´ do tego sk∏oniç.Dlatego bàdê czujny (czujna) – przyjmuj informacje, ale broƒ si´ przed naciskami.…………………………………..W publikacji zacytowane zosta∏y wyniki badaƒ:Raport Nastolatki wobec reklamy, marek, zakupów, na zlecenie UOKiK, CBOS, marzec 2006 – str. 3, 4, 5, 8, 10, 12, 14, 16Raport strategiczny Internet 2005 Polska, Europa, Êwiat, Interactive Advertising Bureau Polska – str. 10…………………………………..Wykorzystano fragmenty tekstów Tomasza Merty i Alicji Pacewicz z podr´czników Centrum Edukacji Obywatelskiej „Z ekonomià na ty” i „Kszta∏cenie obywatelskie w szkole samorzàdowej”, wydawnictwo Civitas, Warszawa 2005 oraz materia∏ów edukacyjnych zamieszczonychna stronach www.uokik.gov.pl, www.federacja-konsumentow.org.pl, www.marketing-news.pl

19ÂWIADOMY KONSUMENT,STYL KONSUMPCJI, SPRAWIEDLIWY HANDEL,GLOBALIZACJA, SPO¸ECZNA ODPOWIEDZIALNOÂå BIZNESU

Wa˝ne s∏owa

Co oznacza?

Towar zosta∏ wyprodukowany zgodnie z przepisami obowiàzujàcymi w Unii Europejskiej.Obowiàzkowy dla wielu grup towarów np. urzàdzeƒ elektrycznych, zabawek.

Zabawka zawiera ma∏e, ruchome elementy i nie powinna byç u˝ywana przez dzieci poni˝ej 3. roku ˝ycia.

Opakowanie po zu˝ytym produkcie nale˝y wyrzuciç do kosza, a nie zaÊmiecaç nim otoczenia.

Co najmniej 95% sk∏adników tego produktu ˝ywnoÊciowego wytworzono zgodnie z metodami ekologicznymi, a produkcja by∏a nadzorowana.

Produkt nie zawiera gazów powszechnie zwanych freonami, które niszczà pow∏ok´ozonowà.

Przy produkcji tak oznakowanego towaru przestrzegano kryteriów etycznychSprawiedliwego Handlu.

Margerytka to alternatywa dla ekologicznych znaków towarowych krajów UE. Ma gwarantowaç jakoÊç produktu tak˝e poza ich granicami.

PrzekreÊlony k∏os to informacja, ˝e produkt nie zawiera glutenu, co jest istotne w wypadkuchorych na diecie bezglutenowej oraz z nietolerancjà pszenicy, j´czmienia, ˝yta i owsa.

Producent wniós∏ wk∏ad finansowy w tworzenie systemu odzysku i recyklingu odpadówpolskiej organizacji odzysku Rekopol.

Opakowanie nadaje si´ do ponownego wykorzystania, czyli recyklingu.

Symbol