Andrzej Półkoszek

Wycena wyników prac badawczo-rozwojowych

Pojęcia, terminologia, zasady prawne, koncepcja ekonomiczna wyceny własności intelektualnej

Pierwsza część szkoleniowa

Pierwsza część szkoleniowa

Terminologia

• Własność intelektualna [IP – Intellectualn Property]

• Kapitał intelektualny [IC – Intellectual Capital]

• Aktywa niematerialne [IA – Intangible Assets]

• Wartości niematerialne i prawne [WNiP - termin oficjalny w ustawie o rachunkowości]

3

Pierwsza część szkoleniowa

1. Własność intelektualna (IP – Intellectual Property) - kontekst formalnoprawny

• Ustawa o rachunkowości (Dz.U. 2013, poz. 330) UOR Reguluje zasady aktywowania składników IP w bilansie jednostek gospodarczych i organizacji samodzielnie sporządzających bilans.

• Ustawa z dnia 30 czerwca 2000 r. (Dz.U. z 2013 poz. 1410) Prawo własności przemysłowej PWP Reguluje zasady ochrony prawnej własności intelektualnej.

4

Pierwsza część szkoleniowa

Definicja i klasyfikacja składników IP w Ustawie o rachunkowości i ich konsekwencje dla instytucji komercjalizujących

Według UOR wartości niematerialne i prawne są definiowane, jako nabyte przez jednostkę prawa majątkowe [zakupione przez jednostkę lub wniesione do niej w formie aportu], które spełniają następujące warunki:

• nadają się do gospodarczego wykorzystania,

• ich przewidywany okres używania jest dłuższy niż jeden rok,

• przeznaczone są na potrzeby własne jednostki [bez możliwości ich oddania do użytkowania na podstawie umowy najmu].

5

Pierwsza część szkoleniowa

2. Co może być wynikiem prac badawczo-rozwojowych, czyli co może podlegać procesom komercjalizacji?

Katalog wartości niematerialnych i prawnych:

Prawa autorskie majątkowe, prawa do projektów, wynalazków, patentów, znaków towarowych, wzorów zdobniczych, prawa do licencji, programy komputerowe, wartość firmy, koszty zakończonych prac rozwojowych, przez które rozumie się badania lub w inny sposób uzyskaną wiedzę, których wynik może być wykorzystywany do produkcji nowych lub ulepszonych, określonych produktów lub technologii, koncesje, know-how.

6

Pierwsza część szkoleniowa

Zasady aktywowania składników WNiP w bilansie jednostek gospodarczych

7

Pierwsza część szkoleniowa

Definicja pojęcia „wartość”

Z punktu widzenia UOR istotne znaczenie dla kwestii wyceny WNiP posiada definicja standardu wartości. Z formalnego punktu widzenia można wyróżnić dwa podstawowe standardy wartości aktywów:

• Wartość rynkowa - kształtowana przez procesy rynkowe zachodzące w danym segmencie działalności gospodarczej, np. rynek nieruchomości mieszkaniowych, rynek samochodów osobowych itd.

• Wartość godziwa - stanowiąca bieżący oficjalny standard UOR.

8

Pierwsza część szkoleniowa

Definicja ustawowa pojęcia „wartość godziwa”

Wartość godziwa stanowi kwotę, za jaką dany składnik aktywów mógłby być wymieniony, a zobowiązanie uregulowane na warunkach transakcji rynkowej, pomiędzy zainteresowanymi i dobrze poinformowanymi, niepowiązanymi ze sobą stronami.

Istotnym jest, aby powyższe odnieść do określenia „rynek”, a jeszcze lepiej – „aktywny rynek”.

9

Pierwsza część szkoleniowa

Co to jest aktywny rynek?

Definicja „aktywnego rynku” nie jest definicją ustawową i pojawia się jedynie w komentarzach do ustawy. Można ją podać w sposób następujący:

• „Aktywny rynek dotyczący danego dobra występuje wówczas, gdy w każdym momencie można wskazać zarówno chętnego do jego zakupu, jak i do jego sprzedaży”.

10

Pierwsza część szkoleniowa

3. Identyfikacja ścieżek komercjalizacji w kontekście przedmiotu i celu komercjalizacji

• Jakie są rzeczywiste priorytety animatorów prac badawczo-rozwojowych?

• Jaka jest rola systemu zarządzania własnością intelektualną w jednostce naukowo-badawczej i czy taki system jest w ogóle potrzebny?

• W jaki sposób aspekty formalnoprawne kształtują preferencje dotyczące wyboru ścieżki komercjalizacji wiedzy?

11

Pierwsza część szkoleniowa

Ścieżki komercjalizacji…

• Bezpośrednia [jednorazowa] sprzedaż praw do wyników prac naukowo-badawczych.

• Licencjonowanie efektów prac naukowo-badawczych.

• Wniesienie aportem do spółki praw do wyników prac naukowo-badawczych [spin off, spin out].

• Udzielenie zgody innej instytucji naukowo-badawczej na zastosowania wyników prac w zamian za podobne korzyści, co do natury, w ramach współpracy naukowej.

12

Pierwsza część szkoleniowa

Formy komercjalizacji [spin off]

Spin off - przedsiębiorstwo powstałe poprzez wydzielenie się z jednostki macierzystej, którego celem jest komercjalizacja wiedzy naukowej i technologii. Jest to element przedsiębiorczości akademickiej. Dynamiczny rozwój tego typu przedsięwzięć nastąpił w 2 połowie XX w. w USA.

Wyróżnia się firmy spin off powstałe jako jednostki wydzielone z korporacji w celu realizacji konkretnego projektu technologicznego oraz wydzielone z placówek naukowych, których celem jest komercjalizacja technologii i transfer wiedzy.

Do najważniejszych cech charakterystycznych tego typu przedsięwzięć, według badań OECD, zaliczają się:

• pracownicy instytucji naukowej lub publicznej wśród założycieli, • korzystanie z technologii wytworzonej w instytucji naukowej lub publicznej, • studenci lub absolwenci wśród założycieli, • rozpoczęcie działalności za pośrednictwem inkubatora lub parku technologicznego przy

placówce naukowej, wsparcie kapitałowe ze strony placówki naukowej.

13

Pierwsza część szkoleniowa

Formy komercjalizacji [spin out]

Spin out – nowe przedsiębiorstwo, które zostało założone przez co najmniej jednego pracownika instytucji naukowej lub badawczej (osoba ze stopniem naukowym co najmniej doktora) albo studenta, bądź absolwenta uczelni w celu komercjalizacji innowacyjnych pomysłów (wiedzy) lub technologii, zwykle niezależne pod względem organizacyjnym od jednostki macierzystej (np. uczelni) oraz posiadające niezależne źródła finansowania.

14

Pierwsza część szkoleniowa

4. Ekonomiczna koncepcja identyfikacji wartości aktywów niematerialnych (pojęcie reputacji, pozycja księgowa „Wartość firmy”)

15

Pierwsza część szkoleniowa

5. Standaryzacja procesu wyceny składników IP

Metodologia wyceny aktywów:

• Podejście majątkowe [kosztowe]

• Podejście dochodowe

• Podejście rynkowe

16

Pierwsza część szkoleniowa

Standaryzacja – podejście majątkowe [kosztowe]

Podejście majątkowe [kosztowe]. Wycena majątkowa [kosztowa] oparta jest na kosztach wytworzenia aktywa niematerialnego. W odniesieniu do znaków towarowych [ekonomicznie – marek] przyjmuje się standardowo sumę wydatków na budowanie marki z okresu 5 lat wstecz [co wynika z badań percepcji konsumentów], o ile możliwa jest identyfikacja tego typu wydatków dla tego okresu.

Wydatki podlegają oprocentowaniu w oparciu o stopy inflacyjne lub inne uzasadnione wskaźniki rewaloryzacyjne. Metoda majątkowa nie jest zazwyczaj uznawana za miarodajną, w szczególności nieodpowiadającą preferencjom rynkowym inwestorów. Jej zastosowanie jest rekomendowane dla aktywów wykorzystywanych w działalności przedsiębiorstw od niedługiego czasu, kiedy jeszcze aspekt dochodowy jest trudny do wiarygodnego oszacowania.

17

Pierwsza część szkoleniowa

Standaryzacja – podejście dochodowe

Podejście dochodowe. Wycena dochodowa aktywów jest uznawana za znacznie bardziej miarodajną. Z zasady oddaje potencjał ekonomiczny wycenianych aktywów niematerialnych, zatem jest postrzegana, jako uniwersalna miara ich wartości.

Na kanwie tego podejścia stwierdzono, że składniki aktywów niematerialnych nie posiadają wartości samoistnej, bowiem wartość dochodowa jest pochodną wyników finansowych biznesu, opartego na aktywach niematerialnych. Stąd ich wartość postrzegana jest, jako część wartości całego biznesu. W odniesieniu do marek najczęściej stosowane metody wyceny w ramach tego podejścia to: metoda zdyskontowanych zysków przypisanych do marki lub metoda podziału struktury reputacji.

18

Pierwsza część szkoleniowa

Standaryzacja – podejście rynkowe [porównawcze]

Podejście rynkowe [porównawcze]. W odniesieniu do marek stosowane, natomiast w odniesieniu do innych aktywów niematerialnych [know-how, konkretna technologia, patenty] mniej oczywiste i realne. Marki mogą być porównywane w obrębie jednorodnych sektorów, a obszar porównań wynika z analizy realnych transakcji rynkowych.

Stosowną w tym kontekście metodą jest metoda mnożnikowa, w ramach której mnożniki powstają najczęściej w wyniku dzielenia wartości transakcyjnych przez sprzedaż lub zysk netto z tytułu sprzedaży markowych produktów lub usług. Za pewnego rodzaju metodę porównawczą można też uznać metodę licencyjną [rynkowe stawki licencyjne], jakkolwiek wymienia się ją także w grupie metod dochodowych. Podobna specyfika cechuje metodę ceny premii [price premium], ponieważ różnice cenowe pomiędzy produktami winny być ustalane w oparciu o rzeczywiste dane rynkowe.

19

Pierwsza część szkoleniowa

Jaka jest różnica pomiędzy wyceną aktywa, a wyceną biznesu (czy składniki IP posiadają wartość samoistną)?

Sytuacja docelowa Sytuacja niepożądana

Wa

rto

śćd

och

od

ow

a b

izn

esu

Wa

rto

śćm

ają

tko

wa

[k

osz

tow

a]

biz

ne

suGoodwill

Wa

rto

śćm

ają

tko

wa

[k

osz

tow

a]

biz

ne

su

Wa

rto

śćd

och

od

ow

a

biz

ne

su

Badwill

MVA = VM – IC gdzie: MVA – rynkowa wartość dodana [wg koncepcji Stern Stewart & Co ] VM - wartość rynkowa [kapitalizacja giełdowa] IC – kapitał zainwestowany

20

Ekonomiczna ocena przedsięwzięć inwestycyjnych, struktura IP, zasady wyceny składników IP, studia przypadków

Druga część szkoleniowa

Druga część szkoleniowa

1. Pryncypialne zasady oceny projektów inwestycyjnych

• Co to jest i jak się ocenia płynność finansową projektu?

• Co to jest i jak się ocenia opłacalność ekonomiczną projektu?

• Jakie znaczenie ma powyższe wobec potrzeby komercjalizacji wiedzy?

Powrót do schematu idei wartości IP i rozwinięcie go o elementy uwzględniania ryzyka w projekcji finansowej.

22

Druga część szkoleniowa

1. Pryncypialne zasady oceny projektów inwestycyjnych c.d.

Zagadnienie płynności finansowej projektu

23

Druga część szkoleniowa

1. Pryncypialne zasady oceny projektów inwestycyjnych c.d.

Zagadnienie opłacalności ekonomicznej projektu

24

Druga część szkoleniowa

1. Pryncypialne zasady oceny projektów inwestycyjnych c.d.

Jakie znaczenie ma ocena projektu inwestycyjnego wobec potrzeby komercjalizacji wiedzy?

• Punkt widzenia instytucji naukowo-badawczej: - kontekst własnego ryzyka inwestycyjnego - kontekst ryzyka inwestycyjnego kontrahenta biznesowego

• Punkt widzenia kontrahenta biznesowego

25

Druga część szkoleniowa

2. Oszacowanie ryzyka komercjalizacji i jaki to ma wpływ na strategię komercjalizacji

• Co to jest teoria długiego ogona (The Long Tail) i co z niej wynika dla zarządzania procesami komercjalizacji?

• Co sugerują statystyki praktyk komercjalizacji na świecie?

26

Druga część szkoleniowa

2. Oszacowanie ryzyka komercjalizacji i jaki to ma wpływ na strategię komercjalizacji

Współczesne dane statystyczne z rynku komercjalizacyjnego USA:

• 1 in 10,000 drug candidates meet FDA approval - 1 na 10,000 potencjalnych leków otrzymuje pozwolenie od FDA (U S Food and Drug Administration);

• 1 in 3,000 raw ideas make it to market - 1 na 3,000 pomysłów [koncepcji] doczeka się realizacji rynkowej;

• 1/3rd to 2/3rd of new product launches fail - 1/3 do 2/3 wdrożeń nowych produktów kończy się fiaskiem.

Źródło: materiały z konferencji WIPO, Wrocław, listopad 2013 r.

27

Druga część szkoleniowa

3. Przełożenie teorii wyceny biznesu na praktykę wyceny składników IP

• Metody kosztowe (metoda kosztów odtworzenia i metoda kosztów zastąpienia) – studium przypadku

• Metody dochodowe (metoda zdyskontowanych przepływów pieniężnych - DCF i metoda ceny premii - Price Premium) – studium przypadku

• Metody rynkowe (metoda licencyjna) – studium przypadku

28

Druga część szkoleniowa

3. Przełożenie teorii wyceny biznesu na praktykę wyceny składników IP c.d.

29

Druga część szkoleniowa

3. Przełożenie teorii wyceny biznesu na praktykę wyceny składników IP c.d.

W tym: jaka jest specyfika wyceny wartości badań podstawowych?

Badania podstawowe – oryginalne prace eksperymentalne lub teoretyczne podejmowane przede wszystkim w celu zdobycia nowej wiedzy o podstawach zjawisk i obserwowalnych faktów bez nastawienia na bezpośrednie zastosowanie praktyczne (art. 2 pkt 3 lit. a) ustawy z dnia 30 kwietnia 2010 o zasadach finansowania nauki (Dz. U. z 2010 r. Nr 96, poz. 615).

30

Druga część szkoleniowa

4. Struktura IP i jej konsekwencje dla wyceny aktywów niematerialnych

• Kto tworzy lub współtworzy potencjalną wartość IP w typowym projekcie komercjalizacji wiedzy (innymi słowy – kto partycypuje w tym procesie)?

Aspekt partycypacji kilku instytucji naukowo-badawczych w ramach projektu.

• W jaki sposób można oszacować udział potencjału wynalazku lub technologii w potencjale biznesu?

31

Druga część szkoleniowa

4. Struktura IP i jej konsekwencje dla wyceny aktywów niematerialnych c.d.

32

Jak zminimalizować ryzyko procesów komercjalizacji, w tym ryzyko wyceny wartości składników IP?

Trzecia część szkoleniowa

Trzecia część szkoleniowa

1. Zarządzanie kapitałem intelektualnym w jednostce naukowo-badawczej

• Schemat zarządzania IP na przykładzie realnej firmy innowacyjnej

• Ocena możliwości przeniesienia schematu na grunt polskich jednostek naukowo-badawczych

34

Trzecia część szkoleniowa

2. Krytyczna ocena procedur i metod wyceny składników IP w warunkach polskich

• Jakie są w ogóle procedury minimalizacji ryzyka wyceny w warunkach niepewności?

• Jakie procedury i metody wyceny stosować w celu minimalizacji ryzyka i maksymalizacji przyszłych korzyści?

Powód ryzyka [jeden z kilku] – Niesymetryczność faz projektu inwestycyjnego w strukturze instytucji naukowej i biznesu.

35

Trzecia część szkoleniowa

2. Krytyczna ocena procedur i metod wyceny składników IP w warunkach polskich c.d.

Jak przeciwdziałać ryzyku nieosiągnięcia sukcesu w procesach komercjalizacji wiedzy?

• Minimalizacja ryzyka braku popytu na efekty badań – wdrożenie systemu zarządzania IP w instytucji naukowo-badawczej.

• Minimalizacja ryzyka braku pokrycia własnych wydatków pieniężnych – symetryczność faz realizacji projektu w instytucji naukowo-badawczej i w biznesie.

• Minimalizacja ryzyka wyceny wartości składnika IP – licencjonowanie zamiast jednorazowej sprzedaży praw.

• Wycena IP w warunkach niepewności – stosowanie technik wyceny w rodzaju analizy scenariuszy [wraz z metodą Monte Carlo].

36

Trzecia część szkoleniowa

2. Krytyczna ocena procedur i metod wyceny składników IP w warunkach polskich c.d.

• Analiza scenariuszy

37

Trzecia część szkoleniowa

3. Proces optymalizacji kontraktu licencyjnego w warunkach procesów komercjalizacji wiedzy w Polsce

• Schemat analityczny koncepcji optymalizacji (studium przypadku optymalizacji kontraktu licencyjnego)

• Wytyczne do procedury postępowania jednostki badawczo-rozwojowej w ramach schematu optymalizacji kontraktu licencyjnego

38

Podsumowanie szkolenia

Dyskusja

Bardzo serdecznie dziękuję za poświęcony czas na prezentację i zapraszam do dyskusji.

Andrzej Półkoszek

39

Ośrodek Przetwarzania Informacji

Państwowy Instytut Badawczy

al. Niepodległości 188 b

00-608 Warszawa

tel.: +48 22 570 14 00

e-mail: opi@opi.org.pl