Transcript of W i s ła w y Szymb o r s ki e j O tr ud n e j s ztuce p o ...
Wprowadzenie Przeczytaj Schemat interaktywny Sprawd si Dla
nauczyciela
Bibliografia:
Szymborska Wisawa, Na wiey Babel, [w:] teje, Widok z ziarnkiem
piasku, Pozna 1997. St-Hilaire Chantal, Dyskusja bez kótni,
Warszawa 2015. Wiea Babel, [w:] Biblia Tysiclecia. Pismo wite
Starego i Nowego Testamentu, Pozna - Warszawa 1991. Rosenberg
Marshall B., Porozumienie bez przemocy, Warszawa 2014.
Gównym celem komunikacji midzy ludmi jest osignicie
porozumienia. By uwanie suchanym i rozumianym to klucz do
szczcia w yciu osobistym i podstawa wspópracy
z innymi ludmi. Gdy staramy si jasno wyraa nasze pogldy,
uczucia i potrzeby, a mimo to zostajemy le zrozumiani,
rodzi si w nas uczucie frustracji, gniewu, osamotnienia.
Dlaczego porozumienie midzy ludmi jest tak trudne do osignicia?
Biblijna Ksiga Rodzaju poprzez histori budowniczych wiey Babel
ukazuje, e brak porozumienia jest kar za ludzk pych – gdy ludzie
pomyleli, e mog dosign nieba, Bóg pomiesza im jzyki, odbierajc
moliwo wspópracy i ukoczenia dziea. Ten „brak wspólnego jzyka”
moemy rozumie dosownie i myle o trudnociach, jakie
napotykamy w kontaktach z obcokrajowcami. Moemy te myle
o nim jako o metaforze i czytajc wiersz Na wiey
Babel, razem z Wisaw Szymborsk zastanowi si, dlaczego osoby
mówice jednym jzykiem, bliskie sobie, mimo czcych je wizi nie
potrafi si porozumie.
Twoje cele
Autor nieznany, Wiea Babel, XVII w. ródo: domena publiczna.
O trudnej sztuce porozumienia. Na wiey Babel Wisawy
Szymborskiej
Przeczytaj
O autorce Wisawa Szymborska (1923–2012) to jedna
z najwybitniejszych polskich poetek wspóczesnych, uhonorowana
w 1996 roku literack Nagrod Nobla. Charakteryzujc swoj
twórczo, mówia: „wysoko sobie ceni dwa mae sowa: «nie wiem». Mae,
ale mocno uskrzydlone. Rozszerzajce nam ycie na obszary, które
mieszcz si w nas samych, i obszary, w których
zawieszona jest nasza nika Ziemia”. W swoich utworach
poetyckich w charakterystycznym ironicznym, a zarazem
serdecznym tonie podejmowaa zarówno wielkie filozoficzne pytania
o istot czowieczestwa, sens ycia, jak i problemy dnia
codziennego, relacji midzyludzkich: przyjani, mioci, wrogoci.
Wiersz Na wiey Babel, którym bdziesz si zajmowa, pochodzi
z tomu Sól wydanego w 1962 roku. Ju sam tytu utworu odsya
nas do innego tekstu kultury – biblijnej opowieci o wiey
Babel, zawartej w Ksidze Rodzaju.
Polecenie 1
Przeczytaj fragment Ksigi Rodzaju i zastanów si nad powodami
niepowodzenia budowy wiey Babel.
“
Malarska interpretacja biblijnej opowieci o budowie Wiey Babel.
Pieter Bruegel (starszy), Wiea Babel, 1563. ródo: domena
publiczna.
Wiea Babel – i co dalej? Wisawa Szymborska ju w tytule swojego
wiersza przywouje biblijn opowie o wiey Babel. Zabieg ten to
tzw. nawizanie intertekstualne. Wskazuje ono, e historia biblijna
bdzie wanym rodkiem do zinterpretowania sensu utworu. Przypomnij
sobie, jakie aspiracje mieli budowniczowie wiey Babel. Dlaczego
Bogu nie spodobay si ich zamiary i jak postanowi ich ukara?
Odpowiedzi na te pytania wska drog najtrafniejszej interpretacji
tekstu Szymborskiej.
uczynimy sobie znak, abymy si nie rozproszyli po caej
ziemi”. A Pan zstpi z nieba, by zobaczy to miasto
i wie, które budowali ludzie, i rzek: „S oni jednym
ludem i wszyscy maj jedn mow, i to jest przyczyn, e
zaczli budowa. A zatem w przyszoci nic nie bdzie dla nich
niemoliwe, cokolwiek zamierz uczyni. Zejdmy wic
i pomieszajmy tam ich jzyk, aby jeden nie rozumia
drugiego!”. W ten sposób Pan rozproszy ich stamtd po caej
powierzchni ziemi, i tak nie dokoczyli budowy tego
miasta. Dlatego to nazwano je Babel, tam bowiem Pan pomiesza
mow mieszkaców caej ziemi. Stamtd te Pan rozproszy ich po caej
powierzchni ziemi. (Rdz 11, 1–9) ródo: Wiea Babel, [w:] Biblia
Tysiclecia. Pismo wite Starego i Nowego Testamentu, Pozna -
Warszawa 1991, s. 32.
Przeczytaj wiersz Na wiey Babel Wisawy Szymborskiej. Spróbuj
wyobrazi sobie, kim s osoby mówice i w jakiej sytuacji si znajduj.
Zanotuj swoje spostrzeenia.
Wisawa Szymborska
“
Dlaczego si nie rozumiemy? Wisawa Szymborska nadaa wierszowi posta
dialogu (na który wskazuj uyte w zapisie mylniki) pomidzy
bohaterami lirycznymi, których pe moesz okreli dziki rodzajowi
gramatycznemu czasowników. Szybko zauwaysz, e rozmowa ta ma
nietypowy przebieg. Podmiot liryczny relacjonuje wypowiedzi
bohaterów, ale w nie nie ingeruje, nie dopowiada wyjanie,
pozostaje ukryty za sytuacj liryczn i tym samym zostawia
zadanie wycignicia wniosków odbiorcy, co jest zabiegiem typowym dla
liryki poredniej. Przebieg rozmowy oraz tytu nadany tekstowi ka
skoncentrowa uwag na kwestii porozumienia. Warto przypomnie sobie,
jakie warunki musz zosta spenione, by zostao ono osignite.
Sownik
osoba wystpujca w tekcie poetyckim, opisywana przez podmiot
liryczny lub przeze cytowana
liryka porednia
odmiana liryki, w której podmiot liryczny nie ujawnia si
bezporednio, zajmuje pozycj obserwatora lub sprawozdawcy sytuacji
lirycznej
nawizanie intertekstualne
wiadome i celowe nawizanie w jednym tekcie do innego
tekstu, np. poprzez zacytowanie lub sparafrazowanie jego fragmentu,
umieszczenie w jednym tekcie bohaterów, miejsc czy motywów
zaczerpnitych z innego tekstu bd naladowanie stylu innego
tekstu
sytuacja liryczna
ogó zjawisk przedstawionych w utworze lirycznym; na sl. skadaj
si przede wszystkim: charakterystyka podmiotu lirycznego
i bohatera lirycznego (kto mówi?, do kogo mówi?), okolicznoci,
w których mówi podmiot liryczny (gdzie?, kiedy?), jego
stosunek do opisywanego wiata (jak?)
Polecenie 1
Zapoznaj si ze schematem Romana Jakobsona i spróbuj odnie jego
elementy do sytuacji w wierszu Wisawy Szymborskiej „Wiea
Babel”.
3
5
1. Funkcja emotywna zwana take ekspresywn, skupia si na nadawcy
komunikatu. Suy wyraaniu, uczu, emocji, stanów psychicznych, opinii
lub pogldów.{audio}
2. Funkcja konatywna zwana take perswazyjn lub impresywn, skupia si
na odbiorcy komunikatu. Suy wpywaniu na uczucia, emocje lub decyzje
odbiorcy. Najczciej spotykana w reklamie, tekstach
perswazyjnych oraz codziennych komunikatach majcych nakoni kogo do
czego.{audio}
3. Funkcja poznawcza zwana take kognitywn, referencyjn lub
przedstawieniow, skupia si na kontekcie komunikatu. Odsya ona do
elementów wiata majcych wpyw na zrozumienie i waciw
interpretacj komunikatu, np. miejsca, czasu, celu sytuacji
komunikacyjnej.{audio}
4. Funkcja poetycka zwana te autoteliczn, skupia si na samym
komunikacie, na jego wartoci estetycznej. Speniaj j rodki
stylistyczne, których uywamy w celu wzmocnienia efektu
artystycznego komunikatu.{audio}
5. Funkcja fatyczna skupia si na kontakcie midzy nadawc
a odbiorc komunikatu. Suy gównie podtrzymaniu kontaktu lub
upewnieniu si, czy odbiorca nadal nas syszy.{audio}
6. Funkcja metajzykowa zwana take metalingwistyczn, skupia si na
kodzie (jzyku) komunikatu. {audio}{audio}
Zgodnie z powyszym schematem akt komunikacji wymaga nadawcy
i odbiorcy, którzy posiadaj wspólny jzyk (kod) sucy do
tworzenia komunikatu, maj ze sob kontakt (niekoniecznie bezporedni,
twarz w twarz – moe to by równie kontakt przez telefon czy
internet) i dziaaj we wspólnym kontekcie, tj. maj zblion wiedz
na temat wycinka rzeczywistoci, którego dotyczy komunikat. Badacze
komunikacji zwracali uwag, e schemat Jakobsona nie jest
wystarczajcy, poniewa nie uwzgldnia m.in. emocji
6
rozmówców i ich chci lub niechci porozumienia. Brytyjski
filozof jzyka Paul Grice w odpowiedzi na ten problem sformuowa
cztery reguy konwersacyjne, których spenienie ma gwarantowa
osignicie porozumienia. S to:
1. Regua iloci nakazujca przedstawianie tylu informacji, ile
potrzeba dla osignicia celu (nie mniej i nie wicej).
2. Regua jakoci nakazujca mówienie prawdy. 3. Regua odniesienia
nakazujca mówienie na temat. 4. Regua sposobu nakazujca mówienie
jasno i zrozumiale.
Polecenie 2
Przeanalizuj powyszy schemat i do kadej z jego czci stwórz opis
sytuacji lub wasny przykad wypowiedzi j ilustrujcej.
Funkcja poznawcza
Funkcja emotywna
Funkcja poetycka
Funkcja konatywna
Funkcja fatyczna
Funkcja metajzykowa
Sprawd si
wiczenie 1
Uczucia kobiety
Uczucia mczyzny
Uwanie suchaj siebie nawzajem. Kade z nich jest skoncentrowane
na wasnych uczuciach. Oboje przeywaj negatywne emocje. Oboje
w jednakowy sposób interpretuj wydarzenia ze wspólnej
przeszoci. Emocje obojga pozostaj niezmienne przez cay czas
rozmowy. Niemono porozumienia prowadzi par bohaterów do
rozstania.
wiczenie 3
Rozwa przyczyny braku porozumienia midzy bohaterami wiersza Wisawy
Szymborskiej. Przeled dialog przedstawiony na poniszej ilustracji i
zastanów si, jak wspóln przeszo mog mie bohaterowie wiersza. Swoje
spostrzeenia zanotuj poniej.
1. Wic nie syszaa burzy? Murem targn wiatr, wiea ziewna jak lew,
wielk bram na skrzypicych zawiasach.
2. Jak to, zapomniae? Miaam na sobie zwyk szar sukni spinan na
ramieniu.
3. Masz suszno, widocznie to by sen.
4. Dlaczego kamiesz, dlaczego mówisz do mnie jej imieniem, kochasz
j jeszcze?
5. I to ju wszystko?
6. Nikogo jak ciebie.
7. To stare dzieje, ostrze przeszo nie naruszajc koci.
8. Nie ma za co, mój drogi, nie ma za co.
1 2
3 4
5 6
7 8
prawda fasz
jeden temat.
Jakobsona).
z powodu braku wspólnego kontekstu (w rozumieniu Jakobsona).
Grice’a, poniewa przekazuj sobie wszystkie
istotne informacje.
wiczenie 5
Wyobra sobie, e jeste terapeut i masz pomóc parze bohaterów wiersza
porozumie si. Zaproponuj zestaw regu (po dwie dla kadego z
bohaterów), które umoliwi osignicie tego celu. Reguy zapisz w 2.
osobie liczby pojedynczej, w trybie rozkazujcym.
Reguy dla mczyzny 1
Do fragmentów tekstu dopasuj nazwy wystpujcych w nich rodków
artystycznych.
neologizm, oywienie, personifikacja, epitet, porównanie,
zdrobnienie, oksymoron, hiperbola
dzwoneczka u szyi – ............................ wiea ziewna –
............................ ziewna jak lew –
............................ w stubysku –
............................
wiczenie 7
Przyjrzyj si stwierdzeniom dotyczcym bohaterów wiersza i zastanów
si nad ich prawdziwoci. Zajmij stanowisko wobec kadego z nich,
formuujc argument na poparcie swojego zdania.
1. Kobieta jest bardziej ni mczyzna skupiona na przeszoci.
2. Mczyzna jest bardziej ni kobieta skupiony na wiecie
zewntrznym.
3. Kobieta pragnie rozstania.
4. Mczyzna pragnie rozstania.
wiczenie 9
– Tak, jestem szczliwa.
– Wic nie syszaa burzy? Murem targn wiatr, wiea ziewna jak lew,
wielk bram na skrzypicych zawiasach. –
– O tak, chciabym, eby zostaa ze mn.
– Nikogo jak ciebie.
Zapoznaj si z fragmentem pochodzcym z ksiki psychologa Marshalla B.
Rosenberga Porozumienie bez przemocy, a nastpnie zanotuj inne ni
podane przez autora przykady komunikatów, które mog wiadczy o
wyparciu si odpowiedzialnoci rozmówców.
Marshall B. Rosenberg
Porozumienie bez przemocy
Kolejnym typem komunikatów odcinajcych od ycia jest wyparcie si
odpowiedzialnoci. Komunikat odcinajcy od ycia zamiewa nasz wiadomo
tego, e kady z nas odpowiada za wasne myli, uczucia i czyny. Czsto
uywane sowo „musie” – tak jak w zdaniu „Pewne rzeczy czowiek po
prostu robi musi, chce czy nie chce” – moe by przykadem, jak tego
rodzaju frazeologia zamca poczucie odpowiedzialnoci za wasne
wystpki. Wyraenie „przez ciebie czuj si...” – na przykad w zdaniu
„Przez ciebie czuj si winny” – to kolejny przykad, jak jzyk uatwia
odmow wzicia na siebie odpowiedzialnoci za wasne uczucia i
myli.
“
Temat: O trudnej sztuce porozumienia. „Na wiey Babel” Wisawy
Szymborskiej.
Grupa docelowa: uczniowie III etapu edukacyjnego, liceum,
technikum, zakres podstawowy i rozszerzony
Podstawa programowa:
Zakres podstawowy
1. Czytanie utworów literackich.
2) rozpoznaje w utworze sposoby kreowania: wiata
przedstawionego (fabuy, bohaterów. akcji, wtków, motywów),
narracji, sytuacji lirycznej; interpretuje je
i wartociuje.
IV. Samoksztacenie. Ucze:
6) wybiera z tekstu odpowiednie cytaty i stosuje je
w wypowiedzi.
Zakres rozszerzony
1. Czytanie utworów literackich. Ucze: Spenia wymagania okrelone
dla zakresu podstawowego, a ponadto:
2) rozumie pojcie tradycji literackiej i kulturowej,
rozpoznaje elementy tradycji w utworach, rozumie ich rol
w budowaniu wartoci uniwersalnych;
3) rozpoznaje w utworach cechy prdów literackich
i artystycznych oraz odczytuje ich funkcje.
2. Odbiór tekstów kultury. Ucze: spenia wymagania okrelone dla
zakresu podstawowego, a ponadto:
3) rozpoznaje nawizania do tradycji biblijnej i antycznej
w kulturze wspóczesnej.
Ksztatowane kompetencje kluczowe:
Cele operacyjne:
Strategie nauczania:
Formy zaj:
rodki dydaktyczne:
Przebieg zaj:
Przed lekcj
Nauczyciel z wyprzedzeniem dzieli zespó uczniów na trzy grupy
i prosi o przygotowanie na podstawie dowolnych róde
minireferatów na temat trzech obrazów: Bronisaw Linke, Czerwony
autobus; Edward Hopper, Nocne marki; Banksy, mural (policjant
przeszukujcy dziewczynk). Opisuj zdarzenie i miejsce, postacie
oraz ich zachowanie.
Faza wstpna
1. Nauczyciel rozpoczyna zajcia od rozmowy o sytuacjach
yciowych, w których uczniowie próbowali zaradzi brakowi
porozumienia. Uczestnicy zaj swobodnie opowiadaj o swoich
przeyciach. Udzielaj odpowiedzi na pytanie nauczyciela, czy takie
sytuacje uatwiaj funkcjonowanie w spoeczestwie.
2. Nauczyciel prosi przedstawicieli zespoów o zreferowanie
efektów swojego samoksztacenia. Wskazani uczniowie wygaszaj
minireferaty o obrazach i sytuacjach na nich ukazanych
(miejsce, postacie, zachowania). Uczniowie dostrzegaj, e wszystkie
analizowane obrazy ukazuj przede wszystkim brak porozumienia ludzi,
alienacj jednostek w tumie. S zrealizowane w rónym
czasie, rónymi technikami.
3. Przedstawienie celu i tematu zaj.
Faza realizacyjna
1. Nauczyciel zapoznaje uczniów z fragmentem Ksigi Rodzaju
o budowaniu wiey Babel oraz z wierszem Wisawy
Szymborskiej Na wiey Babel.
2. Uczniowie, wykorzystujc informacje o schemacie Romana
Jakobsona (emateriay), tworz wasny schemat do wiersza Wisawy
Szymborskiej. W tym celu ustalaj pytania do kadej czci
schematu, a nastpnie odpowiadaj na nie pisemnie. W ich
notatkach powinny si znale informacje o tym:
kim jest nadawca? kim odbiorca wiersza? czego dotyczy desygnat,
czyli wycinek rzeczywistoci wykreowanej przez Wisaw Szymborsk? jaki
jest kontakt midzy nadawc i odbiorc? co jest kodem
w wierszu (swoistym akcie komunikacji)? co jest
komunikatem?
3. Wskazywani uczniowie rozwizuj kolejne wiczenia interaktywne
dotyczce wiersza, szczególnie wiczenie 1, 2, 3, i 4.
Realizacje zada przedstawiaj na forum klasy. Nauczyciel komentuje
udzielone odpowiedzi, w razie koniecznoci uzupenia je.
4. Uczniowie rozwizuj wiczenie 6. Po ustaleniu nazw zastosowanych
rodków artystycznego wyrazu nauczyciel rozmawia z uczniami
o funkcji tych zabiegów jzykowych w wierszu Wisawy
Szymborskiej.
5. Uczniowie wykonuj wiczenie 7. Wymieniaj si spostrzeeniami.
Realizacje zadania porównuj z piramid potrzeb ludzkich wedug
Abrahama Maslowa. Komentuj swoje wypowiedzi, dostrzegajc, e
najwaniejsza dla ludzi jest potrzeba samorozwoju, uznania
i przynalenoci, a do ich zaspokojenia konieczne jest
porozumiewanie si.
6. Nauczyciel zapisuje na tablicy pytanie: Jak mówi, eby wszyscy si
suchali i rozumieli?
Uczniowie dziel si swoimi spostrzeeniami o zasadach skutecznej
komunikacji. Ustalaj rejestr rad i wskazówek uatwiajcych
porozumiewanie si.
7. Nauczyciel podsumowuje wypowiedzi uczniów. Wybrany ucze formuuje
wniosek. Przykad:
Warto zastanawia si nad sposobami komunikowania si, snu na ten
temat refleksje. Stawia pytania:
Zadanie domowe:
Wykorzystujc schemat aktu komunikacji Romana Jakobsona, zapisz
w nim wszystkie moliwe, twoim zdaniem, zakócenia przebiegu
jzykowego porozumiewania si ludzi. Swoje odpowiedzi sformuuj
w zwizku z wszystkimi szecioma elementami schematu.
Wykonujc to zadanie, moesz skorzysta z arkusza egzaminacyjnego
z roku 2018. W pierwszej czci arkusza maturalnego
z jzyka polskiego znajduje si fragment wypowiedzi Wojciecha
Bonowicza Profesja stulecia i wizka zada krótkiej odpowiedzi,
w tym streszczenie logiczne. Na stronie internetowej
Centralnej Komisji Egzaminacyjnej
Chantal St-Hilaire
“
z atwoci odnajdziesz ten arkusz i schemat odpowiedzi do
wskazanych zada o braku komunikacji midzy ludmi
(www.cke.edu.pl).
Materiay pomocnicze:
Wskazówki metodyczne opisujce róne zastosowania multimedium:
Uczniowie na podstawie schematu R. Jakobsona przygotowuj scenki
ilustrujce zastosowanie rónych funkcji jzyka.