UCZENIE UCZENIE SIĘSIĘ

przygotowała: Paula Pilarska

1. Jak nauczyć psa aportowania?

2. Jak nauczyć ryby aby podpływały w prawy róg akwarium?

3. Jak nauczyć dziecko załatwiania się na nocnik (trening czystości)?

4. Jak nauczyć się pływania?

5. Jak przezwyciężyć lęk przed pająkami?

Uczenie sięUczenie się

• Behawioryzm

– Warunkowanie klasyczne

– Warunkowanie sprawcze (instrumentalne)

• Perspektywa poznawcza

Iwan Pawłow Laboratorium Pawłowa

ur. 14.IX.1849 w Riazaniu,

zm. 27.II.1936 w Leningradzie

Podstawowe cechy warunkowania Podstawowe cechy warunkowania klasycznegoklasycznego

• Przed warunkowaniem bodziec bezwarunkowy

(Bb) w naturalny sposób wywołuje reakcję

bezwarunkową (Rb)

• Bodziec obojętny, taki jak (ton) dźwięk dzwonka,

nie wywołuje tej reakcji. Podczas warunkowania

zestawia się bodziec obojętny z Bb

• Wskutek skojarzenia z Bb, bodziec obojętny staje

się bodźcem warunkowym (Bw) i wywołuje reakcję

warunkową (Rw), która jest podobna do (Rb).

Podstawowe Podstawowe

cechy cechy

warunkowaniwarunkowani

a a

klasycznegoklasycznego

Awersja smakowaAwersja smakowa1. Przykład warunkowania klasycznego

2. Adaptacyjny charakter – motywują organizm do unikania potencjalne

szkodliwych rodzajów żywności

3. Niekonieczne równoczesne występowanie Bb (np.: mdłości) i Bw (smak

jedzenia)!

4. Eksperyment – Garcia i Koelling (1966)

– warunkowanie dwóch grup szczurów

– Trzy Bw dla każdej z grup: słodki smak wody, światło, dźwięk

– 1 grupa: Bb = mdłości, 2 grupa: Bb = wstrząs elektryczny

– Mdłości = awersja do słodkiej wody, wstrząs elektryczny = awersja na światło

i dźwięk

WygaszanieWygaszanie• W warunkowaniu klasycznym jest to proces, dzięki któremu Bw

tracą zdolność do wzbudzania Rw, ponieważ te pierwsze

przestają być kojarzone z Bb. Czyli Bw traci swa funkcję

zdarzenia umożliwiającego przewidywanie Bb.

• Co stanie się gdy po dwóch, trzech dniach znowu

zaprezentujemy psu dzwonek? Czy będzie się ślinił?

• Organizmy ujawnią spontaniczny nawrót wygaszonych reakcji

(myląca nazwa – ponieważ zanik reakcji nie ma trwałego

charakteru)

Uogólnianie i RóżnicowanieUogólnianie i Różnicowanie

• Skuteczne przystosowanie do środowiska wymaga

jednakowego reagowania na bodźce o równoważnej funkcji,

nawet jeżeli się one różnią, a także odmiennego reagowania

nawet na podobne bodźce, pełniące jednak odmienne

funkcje.

Uogólnianie i RóżnicowanieUogólnianie i Różnicowanie• UOGÓLNIANIE – Pawłow uwarunkował u psa ślinienie się na

widok koła. Psu pokazywano różne figury geometryczne. Im

bardziej podobna figura do koła tym większa Rw.

• Pawłow warunkował psa w odróżnianiu kół i elips, podając

mięso jedynie po ekspozycji kół. Po pewnej liczbie powtórzeń

pies przestawał reagować ślinieniem na widok elipsy, choć nadal

reagował tak na widok koła. Ujawniał zatem RÓŻNICOWANIE

reakcji.

• Nerwica u psów

Warunkowanie wyższego rzęduWarunkowanie wyższego rzędu

• W warunkowaniu wyższego rzędu pierwotnie neutralny

bodziec zaczyna spełniać funkcję Bw wskutek

współwystępowania z jakimś innym bodźcem, który już

uprzednio nabrał własności Bw.

• Pawłow uczył psa by ślinił się na dźwięk dzwonka, a następnie

wielokrotnie zapalał światełko, przed pojawieniem się

dźwięku.

Terapia BehawioralnaTerapia Behawioralna

• Zatapianie

• Systematyczne odwrażliwianie

• Przeciwwarunkowanie

Mały AlbertMały Albert

• John Watson (1920)

• Reakcje emocjonalne mogą

być nabywane poprze

warunkowanie klasyczne

• Jaka jest różnica pomiędzy wygaszaniem

a zapominaniem?

• Podaj przykład warunkowania z własnego życia.

• Przeprowadź warunkowanie psa:

http://nobelprize.org/educational_games/medicine/pavlov/

Warunkowanie sprawczeWarunkowanie sprawcze

• Mały Albert – w końcu zaczął unikać szczura, redukując w ten

sposób strach

• Oprócz warunkowania klasycznego wystąpiło również

WARUNKOWANIE SPRAWCZE (INSTRUMENTALNE)

• Podczas warunkowania sprawczego organizmy uczą się coś

robić lub czegoś nie robić z powodu konsekwencji

zachowania. (np.: unikanie pokarmu – którym się zatruliśmy –

aby nie wywołać mdłości)

Warunkowanie sprawczeWarunkowanie sprawcze

Warunkowanie klasyczne koncentruje sie na tym,

w jaki sposób organizmy antycypują zmiany

w swoim środowisku, natomiast warunkowanie

sprawcze skupia sie na tym, co organizmy robią

w swoim środowisku.

ur. 31 sierpnia 1874, zm. 9 sierpnia 1949

Edward Lee Thorndike

wykorzystywał koty

w swoich ekspery-

mentach nad wpływem

nagród i kar na proces

uczenia się.

PRAWO EFEKTUPRAWO EFEKTU• zakłada, że reakcja (jak pociąganie za sznurek) ulega w danej

sytuacji (jak znajdowanie się w skrzynce) wzmo-cnieniu przez

nagrodę (wydostanie się ze skrzynki i jedzenie).

• Tak więc nagrody wzmacniają pewne związki bodziec -

reakcja, natomiast kary je osłabiają.

• Organizmy uczą się powstrzymywać od wykonywania

reakcji, po których nastę-

puje kara.

Warunkowanie sprawczeWarunkowanie sprawcze

W warunkowaniu klasycznym

przedmiotem warunkowania są często

mimowolne reakcje, w warunkowaniu

sprawczym obiektem warunkowania

są reakcje dowolne (dziobanie w jakiś

cel, naciskanie na dźwignię, czynności

niezbędne do gry w tenisa lub pływania).

Burrhus Frederic Skinner

(ur. 20 marca 1904

w stanie Pensylwania,

zm. 18 sierpnia 1990)

Skrzynka SkinneraSkrzynka Skinnera

• umożliwia precyzyjne manipulowanie czynnikami (np. ilością jedzenia

podawanego zwierzęciu)

• precyzyjny pomiar (np. liczba naciśnięć dźwigni przez szczura)

• minimalizuje wysiłek ze strony badacza

• Jak twierdzi psycholog John Garcia, „[...] wielkim wkładem

Skinnera w badania nad zachowaniem było

skonstruowanie cudownie efektywnej metody

badania warunkowania sprawczego"

Skrzynka SkinneraSkrzynka Skinnera

kumulatywny rejestrator reakcji - umożliwia precyzyjny zapis częstości zachowania sprawczego,

nie wymaga obecności badacza podczas eksperymentu.

Skrzynka SkinneraSkrzynka Skinnera• Wygłodzony szczur zostaje umieszczony w skrzynce Skinnera

• Początkowo szczur wącha klatkę

• Pierwsze naciśnięcie dźwigni przez szczura ma charakter

przypadkowy

• Następuje wyrzucenie przez podajnik porcji pokarmu

• Jedzenie powoduje wzrost częstości naciskania dźwigni, jest

więc wzmocnieniem reakcji naciskania dźwigni

WzmocnieniaWzmocnienia

• Wzmocnieniem może być każde zdarzenie nasilające

częstość przyszłego występowania reakcji, po której

zdarzenie to następuje.

• Np.: porcje jedzenia podawane głodnemu zwierzęciu,

woda dla spragnionej osoby, pochwała, a także

dźwięk dzwonka uprzednio skojarzonego z poja-

wianiem sie jedzenia.

Wzmocnienia pozytywne i negatywneWzmocnienia pozytywne i negatywne

• Wzmocnienia pozytywne (np.: jedzenie albo

pochwala) zwiększają prawdopodobieństwo

pojawiania sie reakcji, po której następuje.

• Wzmocnienia negatywne (np.: strach) zwiększają

prawdopodobieństwo pojawiania sie reakcji pod

warunkiem ich usunięcia z sytuacji.

WzmocnieniaWzmocnienia

• Większe wzmocnienia powodują szybsze uczenie sie

niż wzmocnienia mniejsze. (Kiedy będziesz

intensywniej pracować gdy będziesz mogła / mógł

zarobić 10 czy 1000 zł?)

• Przy wystarczająco dużych wzmocnieniach

zachowanie sprawcze staje sie nawykiem.

WzmocnieniaWzmocnienia

• Wzmocnienia natychmiastowe są skuteczniejsze od

odroczonych. (egzaminy vs kartkówki, zaprzestanie

palenia papierosów)

• Wzmocnienia wtórne (uwarunkowane) nabywają

swojej wartości dzięki skojarzeniu z bodźcami, które

juz maja własności wzmocnienia, (np. zarabianie

pieniędzy – zamiana na towary)

Kary i nagrodyKary i nagrody

1. Kara sama nie wskazuje dziecku alternatywnego sposobu zachowania.

2. Kara ma tendencje do tłumienia karanego zachowania tylko w warunkach

zapewniających jej nieuchronne pojawienie się (każdy nauczyciel inaczej podchodzi do

oceniania)

3. Karanie może prowadzić do wycofania się dziecka z sytuacji (ucieczka , rezygnacja

z nauki)

4. Karanie może prowadzić do gniewu i wrogości.

5. Efekty kar mogą być zbyt szerokie (karanie złych manier przy stole – zaburzenia jedzenia)

6. Karanie może być przez dziecko naśladowane jako sposób radzenia sobie

z własnym stresem (modelowanie)

7. Dzieci uczą się karanych reakcji (kara przyciąga ich uwagę do niepożądanych reakcji).

Kary i nagrodyKary i nagrody• Korzystniej jest skupić się na nagradzaniu dziecka za

zachowanie pożądane niż na karaniu zachowań niepożądanych

(ignorowanie).

• Nagradzanie lub pozytywne wzmacnianie pożądanych

zachowań dziecka wymaga czasu i uwagi.

• Należy naprowadzać dziecko

na właściwy sposób postępowania,

a następnie je nagradzać.

Wzmocnienia regularne i nieregularneWzmocnienia regularne i nieregularne

• Wzmocnienie regularne – po ubraniu swetra zawsze robi

się cieplej;

• Wzmocnienia nieregularne – totolotek, gry hazardowe

(pułapka – nadzieja wygrania),

• Zachowania sprawcze – najszybciej nabywane gdy

towarzyszą im wzmocnienia regularne lub w jednej próbie

przy bardzo silnym wzmocnieniu

Rozkład stałego i zmiennego Rozkład stałego i zmiennego

przedziału czasowegoprzedziału czasowego

• Rozkład stałego przedziału czasowego

– promocje w sklepach;

– sprawdzanie poczty elektronicznej

• Rozkład zmiennego przedziału czasowego

– niezapowiedziane kartkówki vs regularne zapowiedziane

sprawdziany

KształtowanieKształtowanie

• Złożonych zachowań można

nauczyć się metodą kształtowania,

czyli wzmacniania kolejnych reakcji

coraz to bardziej zbliżonych do

właściwej (nauka tańca)

• Zautomatyzowanie reakcje (np.:

jazda samochodem)

Trochę humoru

1. Jaki wpływ wywarły nagrody i kary na twoje własne postępowanie?

2. Palce pianisty szybciej przelatują, przez klawiaturę, niż trwa samo

odczytanie nut, nie mówiąc już o zastanawianiu się nad nimi. Jakiego

rodzaju mechanizmy biorą udział w uczeniu się gry na fortepianie?

3. Jaką rolę odgrywają w twoim życiu nawyki? Czy masz jakieś „dobre"

i „złe" nawyki? W jaki sposób doszyło do ich powstania?

4. Czy uczysz się na własnych błędach? Dlaczego tak lub dlaczego nie?

Zilustruj swoja odpowiedz przykładami.

5. Uzasadnij, czy zgadzasz się, czy nie, z następującą opinią: „Pozornie

złożone zachowanie ludzkie można wyjaśnić jako wynik

sumowania się dłuższej lub krótszej serii uwarunkowanych reakcji".

CZYNNIKI POZNAWCZE CZYNNIKI POZNAWCZE

W UCZENIU SIĘW UCZENIU SIĘ

• Behawioryści twierdzili, ze większość złożonych zachowań

człowieka jest wynikiem zsumowania pewnej serii

pojedynczych reakcji, z których każda została z osobna

uwarunkowana.

Krytyka podejścia behawioralnego:

• model warunkowania zbyt mechanicystyczny, by można nim

było wyjaśnić wszystkie przypadki uczenia się,

• wyjaśnienie złożonych zachowań nie jest możliwe bez

odwołania się do takich poznawczych pojęć, jak: struktury

umysłowe, schematy, wzorce i przetwarzanie informacji .

Psychologowie poznawczy

uważają ludzi i inne

organizmy za

poszukiwaczy informacji,

którzy oceniają wagę

uzyskanych dowodów

i podejmują decyzje.

MAPY POZNAWCZEMAPY POZNAWCZE

• Behawioryzm: organizmy uczą się

jedynie tych reakcji które są

wzmacniane.

• E. C. Tolman: szczury nabywają

istotnych informacji o otoczeniu

także pod nieobecność

jakichkolwiek wzmocnień.

Edward C. Tolman

(ur. 14 .IV.1886, zm. 19 .XI.1959)

Eksperyment (Tolman, Honzik, 1930)Eksperyment (Tolman, Honzik, 1930)

• Dwie grupy szczurów

• Grupa eksperymentalna: labirynt + jedzenie

• Grupa kontrolna: eksploracja labiryntu bez wzmocnienia

• Wynik: Po 1 lub 2 próbach z jedzeniem szczury z grupy nienagradzanej

równie szybko uczyły się je znajdywać jak szczury z grupy nagradzanej

• Wniosek: szczury oddające się eksploracji labiryntu pod nieobecność

wzmocnień również się go uczyły.

• Podczas nienagradzanej eksploracji labiryntu szczury wykształcały sobie

jego poznawczą reprezentację. Takie uczenie się może pozostawać

niewidoczne (utajone) dopóki nie pojawi się jakiś czynnik motywujący

zwierzę do szybkiego przebiegania z jednego krańca labiryntu na drugi.

Eksperyment (Tolman, Honzik, 1930)Eksperyment (Tolman, Honzik, 1930)

UCZENIE SIĘ PRZEZ OBSERWACJĘ UCZENIE SIĘ PRZEZ OBSERWACJĘ

• Jak wielu rzeczy uczymy się,

obserwując zachowania innych

ludzi w otoczeniu, na filmach

lub w telewizji?

• Albert Bandura – badał

społeczne uczenie się.

Albert Bandura

(ur. 4 grudnia 1925)

UCZENIE SIĘ PRZEZ OBSERWACJĘ UCZENIE SIĘ PRZEZ OBSERWACJĘ

• uczymy się zachowań sprawczych tylko dzięki obserwacji

innych, (potrzebna jest oczywiście praktyka do doskonalenia)

wyuczone umiejętności mogą pozostawać ukryte

• Osoba, której reakcje są naśladowane, jest modelem.

• Obserwacja zachowania modela wzmacnianego nagrodami

lub uniknięciem kar prowadzi u obserwatorów do uczenia.

• Wzmacnianie nasila szansę pojawiania się danych zachowań

nie tylko u modela, ale także i u obserwatorów.

UCZENIE SIĘ UCZENIE SIĘ PRZEZ OBSERWACJĘ PRZEZ OBSERWACJĘ

EFEKTY PRZEMOCY W MASS MEDIACHEFEKTY PRZEMOCY W MASS MEDIACH

• w telewizji dzieci mogą obejrzeć niezliczone sceny morderstw,

bicia i napaści seksualnej

• dziecko oglądające telewizję od dwóch do czterech godzin

dziennie - do czasu ukończenia szkoły podstawowej będzie

świadkiem około 8 000 morderstw i 100 000 innych aktów

przemocy (Eron, 1993).

EFEKTY PRZEMOCY W MASS MEDIACHEFEKTY PRZEMOCY W MASS MEDIACH

• Dlaczego przemoc tak często pojawia sie na filmach

i w telewizji?

• Czy przemoc w mass mediach prowadzi do przemocy

w życiu?

• Co można zrobić, by przeciwdziałać przelewaniu

sie przemocy ze świata fikcji do świata rzeczywistego?

EFEKTY PRZEMOCY W MASS MEDIACHEFEKTY PRZEMOCY W MASS MEDIACH

• ludzie oglądający przemoc w telewizji są bardziej agresywni niż

osoby, które tego nie czynią (DeAngelis, 1993; Liebert i in., 1989).

• Badanie – ob. - dzieci w wieku od 5 do 7 lat

• Grupa eksperymentalna – gra Karateka

• Grupa kontrolna – gra Polowanie w dżungli

• Następnie obserwacja zachowania dzieci podczas zabawy

• Zaobserwowano, że dzieci, które uprzednio grały w Karatekę,

częściej uderzały rówieśników i nadmuchaną lalkę od dzieci,

które grały w Polowanie w dżungli.

JAK NAUCZYC DZIECI, BY NIE NAŚLADOWAŁY JAK NAUCZYC DZIECI, BY NIE NAŚLADOWAŁY

PRZEMOCY OGLĄDANEJ W TELEWIZJIPRZEMOCY OGLĄDANEJ W TELEWIZJI

Tłumaczyć iż:

1. Obserwowane przez nie zachowania agresywne nie są typowe

dla większości zachowań rzeczywistych ludzi.

2. Pokazywane im zachowania agresywne są nierzeczywiste.

3. Większość ludzi rozwiązuje konflikty, nie uciekając sie do

przemocy.

Cztery etapy uczenia sięCztery etapy uczenia się

Nieświadoma niekompetencja

Świadoma niekompetencja

Świadoma kompetencja

Nieświadoma kompetencja

Rodzaj uczenia się Co zostaje wyuczone Jak przebiega uczenie się

Warunkowanie

klasyczne

Związek miedzy zdarzeniami,

antycypacja, sygnały,

oczekiwania, automatyczne

reakcje na nowe bodźce

Bodziec neutralny (BW) wielokrotnie współwystępuje z

BB wywołującym RB, dopóki sam BW nie zacznie

wywoływać tej reakcji (która staje się RW),

przygotowujące na pojawienie sie BB

Warunkowanie

sprawcze

Zachowanie sprawiające, że

w otoczeniu pojawiają się

pożądane przez organizm

zdarzenia

Reakcja zostaje nagrodzona, czyli wzmocniona, wskutek

czego pojawia się w podobnych okolicznościach ze

zwiększoną, częstością

Uczenie się przez

obserwację

Oczekiwania (związki typu

„jeżeli-to"), wiedza i

umiejętności

Człowiek obserwuje zachowanie innego człowieka (na

żywo lub za pośrednictwem telewizji, filmów lub

książek) oraz efekty, do których ono prowadzi.

DziekujDziekuje!e!