Post on 27-Feb-2019
Zespół Personalitas nad podstawie
Kielar-Turska, M. (2011). Średnie dzieciństwo – wiek przedszkolny. W: J. Trempała (red.), Psychologia rozwoju człowieka. Podręcznik akademicki (s. 202-233). Warszawa: PWN.
Średnie dzieciństwo
Spis treści
• Rozwój fizyczny i motoryczny
• Rozwój poznawczy – Sprawności percepcyjne
– Pamięć
– Myślenie
– Reprezentacja poznawcza
– Funkcje zarządzające
• Rozwój sprawności językowych i komunikacyjnych
• Rozwój emocjonalny
• Rozwój społeczny
• Dziecięca moralność
• Osobowość dziecka
• Formy aktywności
Wiek przedszkolny 4-6 rok życia
Zmiany fizyczne w okresie wczesnego dzieciństwa
Zmiana sylwetki dziecka Zanik małego sterczącego brzuszka, szybszy wzrost kończyn, wydłużanie się sylwetki
Kostnienie szkieletu Szczególne znaczenie ma kostnienie kości nadgarstka
Zmiany w układzie nerwowym Podstawa do kontrolowania własnych zachowań, kierowania uwagą, przewidywania i tworzenia planów oraz rozwiązywania problemów logiczno-matematycznych
Łączenie prostych ruchów w złożone kombinacje Większa płynność ruchów
Ro
zwó
j fiz
yczn
y i m
oto
rycz
ny
Wiek przedszkolny 4-6 rok życia
Wiek przedszkolny 4-6 rok życia
– Okres inteligencji sensoryczno-motorycznej (0-2;0)
– Okres inteligencji przedoperacyjnej (2;0-6;0)
– Okres operacji konkretnych (6;0-11;0)
– Okres operacji formalnych (12;0-15;0)
W okresie inteligencji przedoperacyjnej dziecko przechodzi z fazy „myślenia” poprzez działanie i funkcjonowania w trybie sensomotorycznym do fazy funkcjonowania w trybie pojęciowym i przedstawieniowym (Wadsworth, 1998).
Osiągnięcia okresu inteligencji przedoperacyjnej: – Reprezentacja (naśladownictwo odroczone, zabawa symboliczna, rysunek, obrazy
umysłowe, mowa
– Uspołecznienie zachowania
Cechy myślenia przedoperacyjnego: egocentryzm, centracja, brak odwracalności, niezdolność
rozumienia przekształceń.
Wiek przedszkolny 4-6 rok życia
Ro
zwó
j po
znaw
czy
Etapy rozwoju poznawczego wg J. Piageta
Wiek przedszkolny 4-6 rok życia
Sprawności percepcyjne
Lepsza integracja sensomotoryczna Rozpoznawanie kilku kształtów geometrycznych i kilku liter alfabetu
Trudności w ujmowaniu wielkości i proporcji przedmiotów oraz ich części składowych
Wzrost wrażliwości słuchowej Lepszy słuch muzyczny i słuch fonemowy
Stadium preczytelnicze
Ro
zwó
j po
znaw
czy
Wiek przedszkolny 4-6 rok życia
Wiek przedszkolny 4-6 rok życia
Wiek przedszkolny 4-6 rok życia
Pamięć utajona Pamięć utajona – ujawnia się, kiedy pewne wydarzenie z przeszłości wpływa na
zachowanie mimo braku intencji przywołania tego wydarzenia lub jego świadomego przypomnienia.
U dzieci jest podstawą uczenia się języka (osoby nie uczą dzieci reguł gramatycznych, tylko dostarczają własnych wypowiedzi), kształtowania się nastawień i kategoryzacji społecznych (Jagodzińska, 2008)
Pamięć jawna Pamięć jawna – ujawnia się w sytuacji świadomego przypominania
Zmiany rozwojowe dotyczą pamięci jawnej; pamięć utajona nie zmienia się z wiekiem (Jagodzińska, 2008)
Wiek przedszkolny 4-6 rok życia
Ro
zwó
j po
znaw
czy
Pamięć
Zdolność zapamiętywania Dzieci 4-6-letnie potrafią rozpoznać przedmioty nawet po roku
Trwałość przechowywania informacji
Z wiekiem zwiększa się ilość odtwarzanych z podanego szeregu
liczb – większa ilość informacji, z których dziecko może w jednym czasie korzystać przy rozwiązywaniu zadania
Zmiany w zakresie ilości informacji, o których myśli dziecko są spowodowane zmianami biologicznymi (Turlejski, 1997) oraz stosowaniem strategii pamięciowych (Jagodzińska, 1986)
Wzrost tempa przetwarzania informacji (Kail, 1995) → wzrost efektywności pamięci operacyjnej
Organizacja informacji w pamięci
Reprezentacje zdarzeń mają formę skryptu
Wiek przedszkolny 4-6 rok życia
Ro
zwó
j po
znaw
czy
Pamięć
Wiek przedszkolny 4-6 rok życia
Strategie pamięciowe
Do końca wieku przedszkolnego – deficyt strategii pamięciowych
Stopniowe przechodzenie od strategii patrzenia na obiekt, który trzeba zapamiętać do strategii powtarzania nazwy
Korzystanie z podstawowych rodzajów strategii pamięciowych (powtarzanie, grupowanie, elaboracja)
Dzieci lepiej zapamiętują i stosują więcej strategii pamięciowych w sytuacji zabawy
Ekwiwalenty strategii pojęciowych (eksplorowanie, zabawy, rysowanie, monologowanie, dialogi)
Duże znaczenie zabaw tematycznych i monologów przed snem
Ro
zwó
j po
znaw
czy
Pamięć
• Dzieci w myśleniu posługują się obrazami umysłowymi Obrazy umysłowe to kopie rzeczywistości, które wywodzą się
z naśladownictwa wzorca podczas jego nieobecności
• Czynności myślowe
Porównywanie obiektów szeregowanie klasyfikowanie
Szeregowanie empiryczne szeregowanie systematyczne
Wiek przedszkolny 4-6 rok życia
wykrywanie różnic odkrywanie podobieństw
Ro
zwó
j po
znaw
czy
Pamięć
• Klasyfikowanie Grupowanie przedmiotów według ich równoważników
Tworzenie zbiorów figuratywnych → klasyfikowanie empiryczne → klasyfikowanie hierarchiczne
Koncepcja kategorii semantycznych Rosch (1973, 1978) Człowiek tworzy układy podobnych obiektów przez przyrównywanie ich do prototypu
Kategoryzacja zachodzi na trzech poziomach: podstawowym, podrzędnym i nadrzędnym
• Rozumowanie Rozróżnianie świata zewnętrznego od wewnętrznego oraz wyjaśnianie powiązań przyczynowo-skutkowych
– Dziecięcy egocentryzm
– 3-4 rok życia – zmiany w myśleniu przyczynowo-skutkowym
Wiek przedszkolny 4-6 rok życia
Ro
zwó
j po
znaw
czy
Myślenie
Reprezentacja poznawcza Odwzorowanie w umyśle całości lub części rzeczywistości zewnętrznej bądź wewnętrznego świata jednostki
• Realizm Zwrócenie dziecka w stronę świata realnych obiektów, a nie życia umysłowego
Kluczowe jest uświadomienie sobie własnego myślenia
Redeskrypcja reprezentacji informacji
Wiek przedszkolny 4-6 rok życia
Realizm absolutny (istnieją jedynie rzeczy)
Realizm bezpośredni (myśli lokalizowane są
w rzeczach)
Realizm pośredni (instrumenty myślenia są lokalizowane w ciele podmiotu i poza nim)
Relatywizm (instrumenty myślenia
lokalizowane są w podmiocie)
Ro
zwó
j po
znaw
czy
Reprezentacja poznawcza
Teoria umysłu Zdolność do wnioskowania o stanach wewnętrznych innych osób na podstawie obserwowalnych
zachowań i traktowania tych zachowań jako przejawów stanów nieobserwowalnych
• Rozwój teorii umysłu 4 rok życia – moment przełomowy w rozwoju dziecięcych teorii umysłu –
odróżnianie przekonań na temat rzeczywistości od samej rzeczywistości
Między 4 a 5 rokiem życia – odróżnianie przekonań własnych od przekonań innych osób na temat tego samego fragmentu rzeczywistości; dostrzeganie, że przekonania mogą być prawdziwe lub fałszywe; rozumienie metafor, żartów
• Sposoby badania teorii umysłu Zadania ujawniające rozumienie fałszywych przekonań
Wiek przedszkolny 4-6 rok życia
Ro
zwó
j po
znaw
czy
Teoria umysłu
Funkcje zarządzające Wyższe funkcje poznawcze, które umożliwiają planowanie, inicjowanie i kierowanie nastawionym
na cel działaniem w sposób zorganizowany i przemyślany
• Związek funkcji zarządzających z funkcjonowaniem:
– Związek z funkcjonowaniem społecznym i dojrzałością szkolną
– Związek z teoriami umysłu
– Związek ze sprawnościami językowymi
Wiek przedszkolny 4-6 rok życia
Ro
zwó
j po
znaw
czy
Funkcje zarządzające
• Percepcja i produkcja mowy Doskonalenie słuchu fonemowego
Deficyty w zakresie słuchu fonemowego i deficyty nazywania (model podwójnego deficytu) są predyktorem trudności w rozwoju piśmienności
• Wzbogacanie słownictwa W okresie przedszkolnym dziecko opanowuje 8-10 słów dziennie
Większa liczba rzeczowników, czasowników, przymiotników służących do określania cech sensorycznych, a między 4 a 5 przymiotników określających takie cechy jak własność, przynależność
Okres tworzenia neologizmów
• Gramatykalizacja W wieku 3;6 – opanowanie większość reguł gramatycznych; stosowanie ich do wyjątków –
hiperregularyzacja
Między 3 a 6 rokiem życia – tworzenie bardziej złożonych form gramatycznych i popełnianie wielu błędów
Między 4 a 5 rokiem życia – budowanie zdań złożonych podobnych do tych budowanych przez dorosłych
Wiek przedszkolny 4-6 rok życia
Ko
mu
nik
acja
Sprawności językowe
i komunikacyjne
• Świadomość metajęzykowa Rozwój świadomości językowej:
Zaciekawienie funkcjonowaniem słów, zwracanie uwagi na formę gramatyczną słowa, dostrzeganie błędów innych, lepsze rozumienie, co to jest słowo
• Kompetencja narracyjna Początki dziecięcych narracji – pod koniec 3 roku życia; pojawiają się podczas komentowania działań w czasie zabawy oraz monologów przed zaśnięciem
Skrypty – struktury poznawcze; powstają na skutek przetwarzania dziecięcych doświadczeń, zanim zostaną one zapisane w pamięci
Wzrost świadomości cech opowiadania
Związki kompetencji narracyjnej z rozwojem myślenia (Applebee, 1978) – tworzenie właściwych narracji – u progu rozwoju myślenia pojęciowego
Wiek przedszkolny 4-6 rok życia
Ko
mu
nik
acja
Sprawności językowe
i komunikacyjne
• Kompetencje konwersacyjne Doskonalenie umiejętności prowadzenia konwersacji
Umiejętność uwzględniania punktu widzenia odbiorcy → zastępowanie wypowiedzi egocentrycznych przez społeczne formy wypowiedzi
Wiek pytań – 4 – 5 rok życia
Dzieci nie potrafią korzystać z języka jako narzędzia konwersacji, a wypowiedzi są często niejasne i nieekonomiczne
Wiek przedszkolny 4-6 rok życia
Ko
mu
nik
acja
Sprawności językowe
i komunikacyjne
• Zmiany w wieku przedszkolnym o Zmiany w zakresie ekspresji emocji (rozumienia i stosowania niewerbalnych i
werbalnych wyrazów emocji) Na skutek opanowania nazw emocji – różnicowanie własnych emocji i przekazywanie ich innym
Z wiekiem – lepsza identyfikacja emocji
Umiejętność określania przyczyn takich emocji jak radość, smutek, złość
Istotne znaczenie interakcji społecznych (zwłaszcza rozmów) z matką
o Zmiany w zakresie kontroli oznak własnych stanów emocjonalnych
o Zmiany w zakresie określaniu przyczyn własnych i cudzych emocji
• Rozwój emocjonalny jest powiązany
z innymi sferami : – poznawczą (teorie umysłu)
– językową (nauka nazw emocji)
– społeczną (kontrolowanie emocji w relacjach z innymi)
Wiek przedszkolny 4-6 rok życia
Ro
zwó
j em
ocj
on
lan
y
• Kompetencje społeczne Przejawiają się w zdolności osiągania celów społecznych, angażowaniu się w złożone
interakcje społeczne, nawiązywaniu i utrzymywaniu przyjaźni, włączaniu się w grupę i zdobywaniu akceptacji rówieśników (Denham, 1998)
Okres przedszkolny jest kluczowy! Nieprawidłowości w tym okresie mają tendencję do utrzymywania się w kolejnych okresach
Ważna umiejętność – rozwiązywanie problemów społecznych
• Relacje przyjacielskie Dla kształtowania się przyjaźni znaczenie mają: wspólna zabawa w udawanie (podzielanie przestrzeni wyobrażanej), podzielanie i przeżywanie pozytywnych emocji w kontakcie oraz porozumiewanie się
Wymyślony przyjaciel
Wiek przedszkolny 4-6 rok życia
Ro
zwó
j sp
ołe
czn
y
• Kontakty w rodzinie Rola rodzeństwa
• Prospołeczne i negatywne zachowania społeczne
Zachowania prospołeczne: zachowania empatyczne, udzielanie pomocy, dzielenie się i współdziałanie
Koncepcja empatii – rozwój poznawczy pozwala dziecku na rozumienie siebie w relacji z innymi
Rola przekazywania wzorców zachowania i indukcji
Negatywne zachowania społeczne: agresja (instrumentalna lub wroga) i brak posłuszeństwa
Różnice płciowe
Rozstrzyganie konfliktów w wieku przedszkolnym zazwyczaj po interwencji dorosłych
Sprawianie/niesprawianie trudności wychowawczych a tematyka zabaw w udawanie dzieci w wieku przedszkolnym
Wiek przedszkolny 4-6 rok życia
Ro
zwó
j sp
ołe
czn
y
• Rozwój moralny jest związany z rozwojem poznawczym, emocjonalnym i społecznym
• Rozwój moralności: Podporządkowywanie się nakazom i zakazom dorosłych → zachowanie zgodne z normami społecznymi
• Rozwój moralny według Piageta: 1. Anomia moralna – 0-2 rok życia
2. Moralność heteronomiczna/realizm moralny – 2-7 rok życia
3. Relatywizm moralny – 7-11 rok życia
4. Autonomia – od 12 roku życia
Wiek przedszkolny 4-6 rok życia
Ro
zwó
j mo
raln
y Dziecięca
moralność
• Stadium heteronomii moralnej: – Ze względu na szacunek, jakim dziecko darzy dorosłych – w dziecku wykształca się
moralność polegająca na niewolniczym dostosowaniu się do narzuconych przez nich reguł → realizm moralny
– Dla dziecka liczy się wymiar materialny czynu, a nie intencje sprawcy
– Za zachowanie naruszające regułę należy się kara adekwatna do wielkości wyrządzonej szkody materialnej
• Sumienie
• Od 4 roku życia – dziecko zaczyna odczuwać wewnętrzny powściąg
Istotna rola rozumienia przeżyć innych i rozwoju poczucia winy i wstydu.
• A czy dzieci potrafią kłamać?
Wiek przedszkolny 4-6 rok życia
Ro
zwó
j mo
raln
y Dziecięca
moralność
• Identyfikacja Socjalizujący mechanizm pozwalający dziecku spostrzegać siebie w kontekście swojej rodziny, grup do których przynależy oraz płci
• Proces ustalania tożsamości płciowej
• Dzieci w wieku przedszkolnym spędzają większość czasu z dziećmi tej samej płci
Przygotowanie dzieci do pełnienia ról społecznych zróżnicowanych płciowo
Wiek przedszkolny 4-6 rok życia
Oso
bo
wo
ść d
zie
cka
• Zdolność do samokontroli Samokontrola – działanie zgodne z oczekiwaniem autorytetów
Obejmuje kontrolę poznawczą, motoryczną, odraczanie gratyfikacji oraz utrzymywanie uwagi
Rodzaje powstrzymywania się których opanowanie zapewnia samokontrolę:
– Powstrzymywanie się od natychmiastowego działania
– Powstrzymywanie się od ujawniania emocji
– Powstrzymywanie się od szybkiego wyprowadzania wniosków
– Powstrzymywanie się od dokonywania wyborów bez rozważenia sytuacji
• 4 rok życia - rozpoczyna się świadoma kontrola intensywności swoich emocji
• Problemy z odraczaniem gratyfikacji
Wiek przedszkolny 4-6 rok życia
Oso
bo
wo
ść d
zie
cka
• Rozwój obrazu własnej osoby
• Obraz własnej osoby Zestaw przekonań o swoich cechach
Bardzo konkretny
Odróżnianie siebie od innych
Odróżnianie działań intencjonalnych od przypadkowych
Kształtowanie się samooceny
Względna stabilność cech osobowości - pozwalają one na przewidywanie określonych konsekwencji w dorosłości
Wiek przedszkolny 4-6 rok życia
Ro
zwó
j oso
bo
wo
ści
• Rytm aktywności dziecka w wieku przedszkolnym wyznaczany jest w dużej mierze przez rytm zajęć, a dopiero po 11 roku życia – z rytmem biologicznym człowieka
• Trzy główne formy aktywności: • Zabawa
• Uczenie się
• Rysunek
Wiek przedszkolny 4-6 rok życia
Form
y ak
tyw
no
ści
• Zabawa w istotnej mierze kreuje dziecko. Dziecko podejmuje ją z naturalnych skłonności
• Różne rodzaje zabaw (klasyfikacja M. Parten)
– Zabawy samotne
– Zabawy równoległe
– Zabawy wspólne
– Zabawy zespołowe – związane z kooperacją uczestników zabawy
• Klasyfikacja zabaw ze względu na rodzaj aktywności i używane materiały: – Zabawy ruchowe
– Zabawy konstrukcyjne
– Zabawy tematyczne (zabawy w role)
– Gry dydaktyczne
Wiek przedszkolny 4-6 rok życia
Ro
zwó
j oso
bo
wo
ści
Rozwój zabawy dziecięcej według J. Piageta
– I stadium – 1 – 4 rok życia.
• Projekcja symbolicznych schematów na nowe obiekty – reprodukowanie na niby własnych działań w odniesieniu do nowych obiektów, np. udawanie przez dziecko płaczu lalki, misia, a potem stołu, o który ktoś uderzył
• Rozdział między indeksami a działaniami – zastosowanie schematów działań, które dziecko zaobserwowało u innych w odniesieniu do nowych obiektów, np. ścieranie kurzu swoimi ubraniami albo podlewanie kwiatków herbatą
• Kombinacja symboli – zastępowanie realnych scen wyobrażonymi
– II stadium – 4 – 7 rok życia
• Uporządkowana zabawa symboliczna
• Dziecko w zabawie poznaje właściwości obiektów, które w zabawie są symbolizowane przez zamienniki, ale także poznaje świat społeczny – role, wartości, tradycje, zwyczaje
• Rola przytulanek
Wiek przedszkolny 4-6 rok życia
Ro
zwó
j oso
bo
wo
ści
Uczenie się – Dzieci w wieku przedszkolnym są zainteresowane poznawaniem świata i lubią się uczyć
– Rozwój zdolności do uczenia się – wzrost zdolności do zachowania się według planu w sposób strategiczny i zorganizowany, polepsza się sprawność i plastyczność w zgraniu myślenia i działania, możliwe staje się teoretyczne planowanie i podejmowanie decyzji
Rysunek Forma reprezentacji poznawczej
– Rozwój rysunku: bazgroty → symbole graficzne
– Cechy rysunków dzieci w wieku przedszkolnym:
• Organizowanie się języka graficznego
• Symboliczne ujmowanie formy
• Przedstawianie wiedzy o rzeczywistości
• Zaznaczanie subiektywnego stosunku do przedstawianego obiektu
• Trudności w przedstawianiu trójwymiarowej przestrzeni na dwuwymiarowej powierzchni kartki
• Zaznaczanie się zależności rysunku od kontekstu kulturowego
Wiek przedszkolny 4-6 rok życia
Ro
zwó
j oso
bo
wo
ści
Kielar-Turska, M. (2011). Średnie dzieciństwo – wiek przedszkolny. W: J. Trempała (red.), Psychologia rozwoju człowieka. Podręcznik akademicki (s. 202-233). Warszawa: PWN.
Dziękuję za uwagę