Rozwój dziecka w wieku przedszkolnym - Personalitas · Psychologia rozwoju człowieka. Podręcznik...

Zespół Personalitas nad podstawie

Kielar-Turska, M. (2011). Średnie dzieciństwo – wiek przedszkolny. W: J. Trempała (red.), Psychologia rozwoju człowieka. Podręcznik akademicki (s. 202-233). Warszawa: PWN.

Średnie dzieciństwo

Spis treści

• Rozwój fizyczny i motoryczny

• Rozwój poznawczy – Sprawności percepcyjne

– Pamięć

– Myślenie

– Reprezentacja poznawcza

– Funkcje zarządzające

• Rozwój sprawności językowych i komunikacyjnych

• Rozwój emocjonalny

• Rozwój społeczny

• Dziecięca moralność

• Osobowość dziecka

• Formy aktywności

Wiek przedszkolny 4-6 rok życia

Zmiany fizyczne w okresie wczesnego dzieciństwa

Zmiana sylwetki dziecka Zanik małego sterczącego brzuszka, szybszy wzrost kończyn, wydłużanie się sylwetki

Kostnienie szkieletu Szczególne znaczenie ma kostnienie kości nadgarstka

Zmiany w układzie nerwowym Podstawa do kontrolowania własnych zachowań, kierowania uwagą, przewidywania i tworzenia planów oraz rozwiązywania problemów logiczno-matematycznych

Łączenie prostych ruchów w złożone kombinacje Większa płynność ruchów

Ro

zwó

j fiz

yczn

y i m

oto

rycz

ny


– Okres inteligencji sensoryczno-motorycznej (0-2;0)

– Okres inteligencji przedoperacyjnej (2;0-6;0)

– Okres operacji konkretnych (6;0-11;0)

– Okres operacji formalnych (12;0-15;0)

W okresie inteligencji przedoperacyjnej dziecko przechodzi z fazy „myślenia” poprzez działanie i funkcjonowania w trybie sensomotorycznym do fazy funkcjonowania w trybie pojęciowym i przedstawieniowym (Wadsworth, 1998).

Osiągnięcia okresu inteligencji przedoperacyjnej: – Reprezentacja (naśladownictwo odroczone, zabawa symboliczna, rysunek, obrazy

umysłowe, mowa

– Uspołecznienie zachowania

Cechy myślenia przedoperacyjnego: egocentryzm, centracja, brak odwracalności, niezdolność

rozumienia przekształceń.


Ro

zwó

j po

znaw

czy

Etapy rozwoju poznawczego wg J. Piageta


Sprawności percepcyjne

Lepsza integracja sensomotoryczna Rozpoznawanie kilku kształtów geometrycznych i kilku liter alfabetu

Trudności w ujmowaniu wielkości i proporcji przedmiotów oraz ich części składowych

Wzrost wrażliwości słuchowej Lepszy słuch muzyczny i słuch fonemowy

Stadium preczytelnicze

Ro

zwó

j po

znaw

czy

Pamięć utajona Pamięć utajona – ujawnia się, kiedy pewne wydarzenie z przeszłości wpływa na

zachowanie mimo braku intencji przywołania tego wydarzenia lub jego świadomego przypomnienia.

U dzieci jest podstawą uczenia się języka (osoby nie uczą dzieci reguł gramatycznych, tylko dostarczają własnych wypowiedzi), kształtowania się nastawień i kategoryzacji społecznych (Jagodzińska, 2008)

Pamięć jawna Pamięć jawna – ujawnia się w sytuacji świadomego przypominania

Zmiany rozwojowe dotyczą pamięci jawnej; pamięć utajona nie zmienia się z wiekiem (Jagodzińska, 2008)


Ro

zwó

j po

znaw

czy

Pamięć

Zdolność zapamiętywania Dzieci 4-6-letnie potrafią rozpoznać przedmioty nawet po roku

Trwałość przechowywania informacji

Z wiekiem zwiększa się ilość odtwarzanych z podanego szeregu

liczb – większa ilość informacji, z których dziecko może w jednym czasie korzystać przy rozwiązywaniu zadania

Zmiany w zakresie ilości informacji, o których myśli dziecko są spowodowane zmianami biologicznymi (Turlejski, 1997) oraz stosowaniem strategii pamięciowych (Jagodzińska, 1986)

Wzrost tempa przetwarzania informacji (Kail, 1995) → wzrost efektywności pamięci operacyjnej

Organizacja informacji w pamięci

Reprezentacje zdarzeń mają formę skryptu


Ro

zwó

j po

znaw

czy

Pamięć


Strategie pamięciowe

Do końca wieku przedszkolnego – deficyt strategii pamięciowych

Stopniowe przechodzenie od strategii patrzenia na obiekt, który trzeba zapamiętać do strategii powtarzania nazwy

Korzystanie z podstawowych rodzajów strategii pamięciowych (powtarzanie, grupowanie, elaboracja)

Dzieci lepiej zapamiętują i stosują więcej strategii pamięciowych w sytuacji zabawy

Ekwiwalenty strategii pojęciowych (eksplorowanie, zabawy, rysowanie, monologowanie, dialogi)

Duże znaczenie zabaw tematycznych i monologów przed snem

Ro

zwó

j po

znaw

czy

Pamięć

• Dzieci w myśleniu posługują się obrazami umysłowymi Obrazy umysłowe to kopie rzeczywistości, które wywodzą się

z naśladownictwa wzorca podczas jego nieobecności

• Czynności myślowe

Porównywanie obiektów szeregowanie klasyfikowanie

Szeregowanie empiryczne szeregowanie systematyczne


wykrywanie różnic odkrywanie podobieństw

Ro

zwó

j po

znaw

czy

Pamięć

• Klasyfikowanie Grupowanie przedmiotów według ich równoważników

Tworzenie zbiorów figuratywnych → klasyfikowanie empiryczne → klasyfikowanie hierarchiczne

Koncepcja kategorii semantycznych Rosch (1973, 1978) Człowiek tworzy układy podobnych obiektów przez przyrównywanie ich do prototypu

Kategoryzacja zachodzi na trzech poziomach: podstawowym, podrzędnym i nadrzędnym

• Rozumowanie Rozróżnianie świata zewnętrznego od wewnętrznego oraz wyjaśnianie powiązań przyczynowo-skutkowych

– Dziecięcy egocentryzm

– 3-4 rok życia – zmiany w myśleniu przyczynowo-skutkowym


Ro

zwó

j po

znaw

czy

Myślenie

Reprezentacja poznawcza Odwzorowanie w umyśle całości lub części rzeczywistości zewnętrznej bądź wewnętrznego świata jednostki

• Realizm Zwrócenie dziecka w stronę świata realnych obiektów, a nie życia umysłowego

Kluczowe jest uświadomienie sobie własnego myślenia

Redeskrypcja reprezentacji informacji


Realizm absolutny (istnieją jedynie rzeczy)

Realizm bezpośredni (myśli lokalizowane są

w rzeczach)

Realizm pośredni (instrumenty myślenia są lokalizowane w ciele podmiotu i poza nim)

Relatywizm (instrumenty myślenia

lokalizowane są w podmiocie)

Ro

zwó

j po

znaw

czy

Reprezentacja poznawcza

Teoria umysłu Zdolność do wnioskowania o stanach wewnętrznych innych osób na podstawie obserwowalnych

zachowań i traktowania tych zachowań jako przejawów stanów nieobserwowalnych

• Rozwój teorii umysłu 4 rok życia – moment przełomowy w rozwoju dziecięcych teorii umysłu –

odróżnianie przekonań na temat rzeczywistości od samej rzeczywistości

Między 4 a 5 rokiem życia – odróżnianie przekonań własnych od przekonań innych osób na temat tego samego fragmentu rzeczywistości; dostrzeganie, że przekonania mogą być prawdziwe lub fałszywe; rozumienie metafor, żartów

• Sposoby badania teorii umysłu Zadania ujawniające rozumienie fałszywych przekonań


Ro

zwó

j po

znaw

czy

Teoria umysłu

Funkcje zarządzające Wyższe funkcje poznawcze, które umożliwiają planowanie, inicjowanie i kierowanie nastawionym

na cel działaniem w sposób zorganizowany i przemyślany

• Związek funkcji zarządzających z funkcjonowaniem:

– Związek z funkcjonowaniem społecznym i dojrzałością szkolną

– Związek z teoriami umysłu

– Związek ze sprawnościami językowymi


Ro

zwó

j po

znaw

czy

Funkcje zarządzające

• Percepcja i produkcja mowy Doskonalenie słuchu fonemowego

Deficyty w zakresie słuchu fonemowego i deficyty nazywania (model podwójnego deficytu) są predyktorem trudności w rozwoju piśmienności

• Wzbogacanie słownictwa W okresie przedszkolnym dziecko opanowuje 8-10 słów dziennie

Większa liczba rzeczowników, czasowników, przymiotników służących do określania cech sensorycznych, a między 4 a 5 przymiotników określających takie cechy jak własność, przynależność

Okres tworzenia neologizmów

• Gramatykalizacja W wieku 3;6 – opanowanie większość reguł gramatycznych; stosowanie ich do wyjątków –

hiperregularyzacja

Między 3 a 6 rokiem życia – tworzenie bardziej złożonych form gramatycznych i popełnianie wielu błędów

Między 4 a 5 rokiem życia – budowanie zdań złożonych podobnych do tych budowanych przez dorosłych


Ko

mu

nik

acja

Sprawności językowe

i komunikacyjne

• Świadomość metajęzykowa Rozwój świadomości językowej:

Zaciekawienie funkcjonowaniem słów, zwracanie uwagi na formę gramatyczną słowa, dostrzeganie błędów innych, lepsze rozumienie, co to jest słowo

• Kompetencja narracyjna Początki dziecięcych narracji – pod koniec 3 roku życia; pojawiają się podczas komentowania działań w czasie zabawy oraz monologów przed zaśnięciem

Skrypty – struktury poznawcze; powstają na skutek przetwarzania dziecięcych doświadczeń, zanim zostaną one zapisane w pamięci

Wzrost świadomości cech opowiadania

Związki kompetencji narracyjnej z rozwojem myślenia (Applebee, 1978) – tworzenie właściwych narracji – u progu rozwoju myślenia pojęciowego


Ko

mu

nik

acja


i komunikacyjne

• Kompetencje konwersacyjne Doskonalenie umiejętności prowadzenia konwersacji

Umiejętność uwzględniania punktu widzenia odbiorcy → zastępowanie wypowiedzi egocentrycznych przez społeczne formy wypowiedzi

Wiek pytań – 4 – 5 rok życia

Dzieci nie potrafią korzystać z języka jako narzędzia konwersacji, a wypowiedzi są często niejasne i nieekonomiczne


Ko

mu

nik

acja


i komunikacyjne

• Zmiany w wieku przedszkolnym o Zmiany w zakresie ekspresji emocji (rozumienia i stosowania niewerbalnych i

werbalnych wyrazów emocji) Na skutek opanowania nazw emocji – różnicowanie własnych emocji i przekazywanie ich innym

Z wiekiem – lepsza identyfikacja emocji

Umiejętność określania przyczyn takich emocji jak radość, smutek, złość

Istotne znaczenie interakcji społecznych (zwłaszcza rozmów) z matką

o Zmiany w zakresie kontroli oznak własnych stanów emocjonalnych

o Zmiany w zakresie określaniu przyczyn własnych i cudzych emocji

• Rozwój emocjonalny jest powiązany

z innymi sferami : – poznawczą (teorie umysłu)

– językową (nauka nazw emocji)

– społeczną (kontrolowanie emocji w relacjach z innymi)


Ro

zwó

j em

ocj

on

lan

y

• Kompetencje społeczne Przejawiają się w zdolności osiągania celów społecznych, angażowaniu się w złożone

interakcje społeczne, nawiązywaniu i utrzymywaniu przyjaźni, włączaniu się w grupę i zdobywaniu akceptacji rówieśników (Denham, 1998)

Okres przedszkolny jest kluczowy! Nieprawidłowości w tym okresie mają tendencję do utrzymywania się w kolejnych okresach

Ważna umiejętność – rozwiązywanie problemów społecznych

• Relacje przyjacielskie Dla kształtowania się przyjaźni znaczenie mają: wspólna zabawa w udawanie (podzielanie przestrzeni wyobrażanej), podzielanie i przeżywanie pozytywnych emocji w kontakcie oraz porozumiewanie się

Wymyślony przyjaciel


Ro

zwó

j sp

ołe

czn

y

• Kontakty w rodzinie Rola rodzeństwa

• Prospołeczne i negatywne zachowania społeczne

Zachowania prospołeczne: zachowania empatyczne, udzielanie pomocy, dzielenie się i współdziałanie

Koncepcja empatii – rozwój poznawczy pozwala dziecku na rozumienie siebie w relacji z innymi

Rola przekazywania wzorców zachowania i indukcji

Negatywne zachowania społeczne: agresja (instrumentalna lub wroga) i brak posłuszeństwa

Różnice płciowe

Rozstrzyganie konfliktów w wieku przedszkolnym zazwyczaj po interwencji dorosłych

Sprawianie/niesprawianie trudności wychowawczych a tematyka zabaw w udawanie dzieci w wieku przedszkolnym


Ro

zwó

j sp

ołe

czn

y

• Rozwój moralny jest związany z rozwojem poznawczym, emocjonalnym i społecznym

• Rozwój moralności: Podporządkowywanie się nakazom i zakazom dorosłych → zachowanie zgodne z normami społecznymi

• Rozwój moralny według Piageta: 1. Anomia moralna – 0-2 rok życia

2. Moralność heteronomiczna/realizm moralny – 2-7 rok życia

3. Relatywizm moralny – 7-11 rok życia

4. Autonomia – od 12 roku życia


Ro

zwó

j mo

raln

y Dziecięca

moralność

• Stadium heteronomii moralnej: – Ze względu na szacunek, jakim dziecko darzy dorosłych – w dziecku wykształca się

moralność polegająca na niewolniczym dostosowaniu się do narzuconych przez nich reguł → realizm moralny

– Dla dziecka liczy się wymiar materialny czynu, a nie intencje sprawcy

– Za zachowanie naruszające regułę należy się kara adekwatna do wielkości wyrządzonej szkody materialnej

• Sumienie

• Od 4 roku życia – dziecko zaczyna odczuwać wewnętrzny powściąg

Istotna rola rozumienia przeżyć innych i rozwoju poczucia winy i wstydu.

• A czy dzieci potrafią kłamać?


Ro

zwó

j mo

raln

y Dziecięca

moralność

• Identyfikacja Socjalizujący mechanizm pozwalający dziecku spostrzegać siebie w kontekście swojej rodziny, grup do których przynależy oraz płci

• Proces ustalania tożsamości płciowej

• Dzieci w wieku przedszkolnym spędzają większość czasu z dziećmi tej samej płci

Przygotowanie dzieci do pełnienia ról społecznych zróżnicowanych płciowo


Oso

bo

wo

ść d

zie

cka

• Zdolność do samokontroli Samokontrola – działanie zgodne z oczekiwaniem autorytetów

Obejmuje kontrolę poznawczą, motoryczną, odraczanie gratyfikacji oraz utrzymywanie uwagi

Rodzaje powstrzymywania się których opanowanie zapewnia samokontrolę:

– Powstrzymywanie się od natychmiastowego działania

– Powstrzymywanie się od ujawniania emocji

– Powstrzymywanie się od szybkiego wyprowadzania wniosków

– Powstrzymywanie się od dokonywania wyborów bez rozważenia sytuacji

• 4 rok życia - rozpoczyna się świadoma kontrola intensywności swoich emocji

• Problemy z odraczaniem gratyfikacji


Oso

bo

wo

ść d

zie

cka

• Rozwój obrazu własnej osoby

• Obraz własnej osoby Zestaw przekonań o swoich cechach

Bardzo konkretny

Odróżnianie siebie od innych

Odróżnianie działań intencjonalnych od przypadkowych

Kształtowanie się samooceny

Względna stabilność cech osobowości - pozwalają one na przewidywanie określonych konsekwencji w dorosłości


Ro

zwó

j oso

bo

wo

ści

• Rytm aktywności dziecka w wieku przedszkolnym wyznaczany jest w dużej mierze przez rytm zajęć, a dopiero po 11 roku życia – z rytmem biologicznym człowieka

• Trzy główne formy aktywności: • Zabawa

• Uczenie się

• Rysunek


Form

y ak

tyw

no

ści

• Zabawa w istotnej mierze kreuje dziecko. Dziecko podejmuje ją z naturalnych skłonności

• Różne rodzaje zabaw (klasyfikacja M. Parten)

– Zabawy samotne

– Zabawy równoległe

– Zabawy wspólne

– Zabawy zespołowe – związane z kooperacją uczestników zabawy

• Klasyfikacja zabaw ze względu na rodzaj aktywności i używane materiały: – Zabawy ruchowe

– Zabawy konstrukcyjne

– Zabawy tematyczne (zabawy w role)

– Gry dydaktyczne


Ro

zwó

j oso

bo

wo

ści

Rozwój zabawy dziecięcej według J. Piageta

– I stadium – 1 – 4 rok życia.

• Projekcja symbolicznych schematów na nowe obiekty – reprodukowanie na niby własnych działań w odniesieniu do nowych obiektów, np. udawanie przez dziecko płaczu lalki, misia, a potem stołu, o który ktoś uderzył

• Rozdział między indeksami a działaniami – zastosowanie schematów działań, które dziecko zaobserwowało u innych w odniesieniu do nowych obiektów, np. ścieranie kurzu swoimi ubraniami albo podlewanie kwiatków herbatą

• Kombinacja symboli – zastępowanie realnych scen wyobrażonymi

– II stadium – 4 – 7 rok życia

• Uporządkowana zabawa symboliczna

• Dziecko w zabawie poznaje właściwości obiektów, które w zabawie są symbolizowane przez zamienniki, ale także poznaje świat społeczny – role, wartości, tradycje, zwyczaje

• Rola przytulanek


Ro

zwó

j oso

bo

wo

ści

Uczenie się – Dzieci w wieku przedszkolnym są zainteresowane poznawaniem świata i lubią się uczyć

– Rozwój zdolności do uczenia się – wzrost zdolności do zachowania się według planu w sposób strategiczny i zorganizowany, polepsza się sprawność i plastyczność w zgraniu myślenia i działania, możliwe staje się teoretyczne planowanie i podejmowanie decyzji

Rysunek Forma reprezentacji poznawczej

– Rozwój rysunku: bazgroty → symbole graficzne

– Cechy rysunków dzieci w wieku przedszkolnym:

• Organizowanie się języka graficznego

• Symboliczne ujmowanie formy

• Przedstawianie wiedzy o rzeczywistości

• Zaznaczanie subiektywnego stosunku do przedstawianego obiektu

• Trudności w przedstawianiu trójwymiarowej przestrzeni na dwuwymiarowej powierzchni kartki

• Zaznaczanie się zależności rysunku od kontekstu kulturowego


Ro

zwó

j oso

bo

wo

ści

Kielar-Turska, M. (2011). Średnie dzieciństwo – wiek przedszkolny. W: J. Trempała (red.), Psychologia rozwoju człowieka. Podręcznik akademicki (s. 202-233). Warszawa: PWN.

Dziękuję za uwagę

Rozwój dziecka w wieku przedszkolnym - Personalitas · Psychologia rozwoju człowieka. Podręcznik...

Documents

Transcript of Rozwój dziecka w wieku przedszkolnym - Personalitas · Psychologia rozwoju człowieka. Podręcznik...