Gady BIOLOGIA KL . V I

I Gady –kręgowce, które wyszły na ląd

Gady przez ponad 200 milionów

lat były panami lądów, mórz,

a przez pewien czas nawet

powietrza. Jednak 66 milionów lat

temu wyginęły dinozaury

i większość przedstawicieli

pozostałych grup gadów. Do

czasów współczesnych

przetrwały wywodzące się od nich

ssaki i ptaki oraz kilka grup

stosunkowo niewielkich gadów,

które obecnie znamy.

Gromada: Gady

Rzędy:

• Węże - gady pozbawione nóg. Poruszają się

poprzez wyginanie ciała oraz dzięki tarczkom

na brzusznej stronie ciała.

• Jaszczurki - zwykle mają kończyny. Niektóre

są beznogie – odróżniają się od węży

brakiem tarczek na brzuchu.

• Żółwie - wyróżniają się ciałem pokrytym

pancerzem złożonym z dużych tarcz.

• Krokodyle - przypominają duże jaszczurki,

ale ich ciało pokrywają twarde rogowe tarczki.

Gdzie żyją gady?

•Gady podobnie jak płazy są kręgowcami zmiennocieplnymi.

•Zamieszkują wszystkie kontynenty z wyjątkiem Antarktydy. Są

zwierzętami wybitnie ciepłolubnymi, zdolnymi do przeżycia nawet

w gorącym pustynnym klimacie.

•Całoroczną aktywność wykazują jedynie w klimacie gorącym. Zaś

w umiarkowanym są aktywne tylko przez ciepłą część roku.

W okresie zimowym zapadają w stan odrętwienia.

•Są kręgowcami, które przystosowały się do życia na lądzie.

Występują jednak wśród nich gatunki, zwłaszcza zaliczające się

do żółwi, węży i krokodyli, które znaczną część życia spędzają

w środowisku wodnym.

Odżywianie

Większość gadów jest drapieżnikami.

Zwykle żywią się owadami i małymi ssakami.

Krokodyle, duże jaszczurki i niektóre duże węże potrafią polować na większe zwierzęta, głównie ssaki. Nie umieją żuć, dlatego trawienie połkniętej zdobyczy zajmuje im wiele dni, a nawet tygodni.

Przed polowaniem, by zapewnić sprawność zmarzniętym w nocy mięśniom, wylegują się na rozgrzanych kamieniach. Dopiero gdy się ogrzeją, mogą aktywnie poszukiwać pokarmu.

Niektóre żółwie i jaszczurki żywią się roślinami

Budowa gadów

• Budowa ciała gadów jest typowa dla

kręgowca lądowego.

• Wyróżniamy u nich głowę, tułów i ogon oraz 2

pary kończyn.

• Kończyny znajdują się pod tułowiem, co

umożliwia uniesienie ciała ponad

powierzchnię ziemi i usprawnia poruszanie się

po lądzie. Wyjątek stanowią pełzające na

brzuchu węże i nieliczne beznogie jaszczurki.

• Gady zwykle posiadają zielone lub szare

ubarwienie maskujące, które pozwala im

unikać ataków ze strony drapieżników

oraz ułatwia polowanie.

• Jaskrawe ubarwienie odstraszające,

zwłaszcza węży, ostrzega o ich jadowitości.

Przystosowania do życia na lądzieCiało pokryte jest grubą, suchą skórą, która nie przepuszcza wody i gazów. Zapobiega

przed nadmierną utratą wody z wnętrza organizmu.

Ciało pokrywają wytwory naskórka w postaci łusek i tarczek. Rogowe łuski i twarde tarczki

tworzące pancerz chronią przed uszkodzeniami i utratą wody. Łuski występują u jaszczurek i

węży (są ze sobą ruchomo połączone co zapewnia sprawne poruszanie się. Tarczki występują

u żółwi i krokodyli. U żółwi wysycone są solami wapnia, co zapewnia im dodatkową twardość

– pancerz).

Powieki chronią oczy przed uszkodzeniami, umożliwiają też ich oczyszczanie i nawilżanie.

Dobrze rozwinięte narządy zmysłów. Właściwą orientację w środowisku zapewniają im

wzrok i zmysł chemiczny.

Dobrze umięśnione kończyny unoszą ciało ponad powierzchnię, co sprawia że

poruszają się szybko i zwinnie.

Pazury chronią ostatnie odcinki palców i odgrywają ważną rolę w poruszaniu się. Są

wykorzystywane do ataku, obrony i kopania nor.

Oddychają za pomocą gąbczastych płuc - TYLKO! Płuca mają cienkie, silnie umięśnione

ściany i gąbczastą budowę, Wnętrze podzielone jest na komory, co zwiększa powierzchnię

wymiany gazowej.

Rozmnażanie się i rozwój gadów

• Są rozdzielnopłciowe.

• Przechodzą rozwój prosty – co to znaczy?

• W przeważającej większości są jajorodne (niewiele gatunków jest

jajożyworodna).

• Zapłodnienie wewnętrzne (połączenie komórki jajowej i plemnika

ma miejsce we wnętrzu organizmu samicy).

• Samice składają jaja zawsze na lądzie (wybierają miejsca ustronne

i dobrze nasłonecznione. Zarodek rozwijający się w jaju musi mieć

zapewnioną odpowiednią wysoką temperaturę).

• Potomstwo jest podobne do rodziców i niemal od razu zdolne do

samodzielnego życia.

• Większość gadów nie opiekuje się potomstwem i jajami (do

wyjątków należą krokodyle).

Rozwój zarodka gada przebiega wewnątrz jaja

• Jaja przed wyschnięciem chroni skórzasta lub wapienna osłonka jajowa.

• Znajdujący się w jaju zarodek otoczony jest przez 3 błony płodowe:

owodnię, kosmówkę i omocznię.

1. Kosmówka, znajduje się na zewnątrz. Do jej głównych zadań należy

wymiana między zarodkiem a środowiskiem zewnętrznym takich substancji,

jak woda i gazy oddechowe.

2. Omocznia, w jej wnętrzu gromadzą się wytworzone przez zarodek zbędne

produkty przemiany materii.

3. Owodnia, tworzy zamknięty, wypełniony płynem pęcherz, który

zabezpiecza zarodek przed wysychaniem i wstrząsami.

• Zarodek podczas rozwoju w jaju odżywia się substancjami pokarmowym

zmagazynowanymi w woreczku żółtkowym.

Co jest najważniejsze?

Gady to kręgowce zmiennocieplne.

Większość z nich żyje na lądzie, niewielka część prowadzi tryb życia wodny lub wodno – lądowy.

Mają grubą, suchą skórę, w której znajdują się łuski i tarczki.

Skóra gadów nie uczestniczy w wymianie gazowej, jedynym narządem oddechowym są gąbczaste płuca.

Rozmnażają się na lądzie; są najczęściej jajorodne. Występuje zapłodnienie wewnętrzne.

II Przegląd systematyczny gadów

Gady dominowały na Ziemi ponad 300 mln lat temu! Obecnie żyje ich już tylko tysięcy gatunków.

Najliczniejszy rząd stanowią jaszczurki

Poszczególne rzędy gadów różnią się znacznie pod względem budowy zewnętrznej – stąd łatwo

je rozpoznać.

W Polsce żyje 9 gatunków gadów, wszystkie podlegają ochronie gatunkowej.

JaszczurkiMają wydłużone ciało zróżnicowane na głowę, tułów i ogon.

Większość gatunków posiada 2 pary kończyn. Sprawnie biegają, skaczą oraz wspinają się.

W Polsce występują 4 gatunki:

1. Jaszczurka zwinka ( to najbardziej pospolita w Polsce jaszczurka, pięknie ubarwiona. Grzbiet ma brązowy z

rzędem plam, boki są zielone).

2. Jaszczurka zielona (to największa nasza jaszczurka. Samce są zwykle zielone, czasem nakrapiane ciemnymi

plamkami, samice mają kolor szaro-zielony z ciemnymi plamami, a wzdłuż grzbietu przebiegają 2 rzędy jasnych

linii).

3. Jaszczurka żyworódka (zwana żyworódką ma ciało brązowe z trzema rzędami plam, które czasem zlewają się ze

sobą, tworząc wzdłuż ciała jasne linie).

4. Padalec zwyczajny (mimo, iż nie ma odnóży, to gad należący do jaszczurek. Ma wężowate ciało. Kolor ciała to

brąz w różnych odcieniach. Wzdłuż grzbietu czasem biegną dwie ciemne linie. Łatwo odróżnić go od węży gdyż

nie ma wyodrębnionej głowy).

Jaszczurki w Polsce

Jaszczurka zwinka

(Lacerta agilis)

Jaszczurka zielona

(Lacerta viridis)

Jaszczurka żyworódka

(Lacerta vivapara)

Padalec zwyczajny

(Anguis fragilis)

WężeMają wydłużone ciało pozbawione kończyn.

Ich głowa jest niewielka.

Walcowaty tułów przechodzi w ogon.

Przemieszczają się ruchem wijącym, wyginając ciało na boki.

W Polsce żyją 4 gatunki węży:

1. Wąż eskulapa (poluje na jaszczurki, inne węże, pisklęta ptaków, myszy. Swoje ofiary dusi splotami ciała i połyka. Jest

największym z polskich węży, dorasta do 2 m długości).

2. Gniewosz plamisty (jest najmniejszy spośród naszych rodzimych węży. Jego podstawowym pokarmem są jaszczurki).

3. Zaskroniec zwyczajny (dobrze pływa i nurkuje, żywi się płazami. Chwyta swoje ofiary i połyka żywe. Posiada 2 żółte plamy

znajdujące się po bokach głowy).

4. Żmija zygzakowata (jedyny jadowity gad zyjący w Polsce. W czasie polowania posługuje się głównie węchem. Uśmierca

ofiary ukąszeniem w czasie którego wstrzykuje jad).

Węże w Polsce

Gniewosz plamisty

(Coronella austriaca)

Wąż eskulapa

(Elaphe longissima)

Zaskroniec zwyczajny

(Natrix natrix)

Żmija zygzakowata

(Vipera berus)

Żółwie

Mają gruby i cieżki pancerz, który okrywa cały tułów.

U gatunków lądowych kończyny są słupowate i przypominają nogi słonia.

U gatunków morskich są podobne do wioseł.

W Polsce występuje 1 gatunek żółwia:

1. Żółw błotny (żyje w płytkich zbiornikach wodnych; poluje na kijanki, owady, ślimaki, małże, małe

ryby i płazy. Jest długowieczny, żyje ok. 120 lat. Jest spotykany tylko w rezerwatach przyrody).

Żółw błotny

Żółw błotny

(Emys orbicularis)

Krokodyle

Są to największe i najcięższe gady.

Kończyny są stosunkowo krótkie, pomiędzy palcami tylnych kończyn występują błony pławne.